document.doc

Slajd 1. Sens dziejów i rozwoju społecznego wraz z perspektywą uczenia się poprzez wieki

i w przyszłości Społeczno-ideologiczne konteksty edukacji / ustawicznego kształcenia

(całożyciowego) LifeLong Learning

Slajd 2.SENS DZIEJÓW LUDZKICH – odwieczne spory

WIZJE KATASTROFICZNEô

WIZJE PEŁNE OPTYMIZMU I WIARYWielkie PARADYGMATY ROZWOJU

PARADYGMAT MODERNIZACYJNY PARADYGMAT ZALEŻNOŚCIOWY

Slajd 3.i 4.POJĘCIE PARADYGMATUThomas Samuel Kuhn (1922-1996) dowodzi, że NAUKA nie jest jednostajnym, kumulatywnym pozyskiwaniem WIEDZY. Zamiast tego nauka jest serią spokojnych okresów przerywanych przez gwałtowne intelektualne rewolucje, po których jeden koncepcyjny światopogląd jest zamieniany przez inny. Paradygmat to w istocie zbiór poglądów podzielanych przez naukowców, zestaw porozumień o pojmowaniu zagadnienia / zagadnieńPrzykład zmian paradygmatu:Ptolemeusz spopularyzował pogląd, że  Słońce obiega Ziemię. To przekonanie było bronione przez stulecia nawet w obliczu obalających go dowodów. W trakcie rozwoju nauki "nowości wprowadzane są z trudem i z towarzyszącym mu, zgodnym z oczekiwaniami, jawnym oporem".

Slajd 5.i 6.PERSPEKTYWA SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO I GLOBALIZACJI

Strukturalne charakterystyki trzech typów społeczeństw

PRZEDPRZENYSŁOWE PRZEMYSŁOWE POPRZEMYSŁOWE

zasoby SUROWCE ENERGIA INFORMACJA

sposób wydobycie produkcja przetwarzanie

tech. Praco-chłonna Kapitało-chłonna Naukowo-chłonna

CEL Gra przeciwko naturzeGra z przyrodą

Gra przeciwko naturze fabrykowanej

Gra między ludźmi

Strona 1 z 16

document.doc

Stadium rozwoju społecznego oraz przyporządkowanie

Społeczeństwo Układ odniesienia Zasada kosmologiczna w świecie przyrody

PREINDUSTRIALNE Świat przyrody i porządek naturalny

Od przeznaczenia do przypadkufrom fate to chance

INDUSTRIALNE Świat techniki i porządek techniczny

Racjonalność i postęp

POSTINDUSTRIALNE Świat społeczny i porządek społeczny

Nieustanny strach i rozstrzęsieniein fear and trembling

Slajd 7. i 8.Własność i władzaW społeczeństwach pierwotnych własność jest grupowa ... Nie sposób precyzyjnie wskazać momentu, w którym dochodzi do wyobcowania człowieka. Z pewnością proces ten zaczyna się w neolicie, gdy jeńców wojennych obraca się w niewolników … W ten sposób położono fundamenty pod współczesną kulturę władzy i własności. Władza – to zdolność wpływania na działanie drugiego człowieka. [s. 69.] Jednym z największych wynalazków ludzkości – współwystępującym z władzą i własnością – jest państwo. [s. 70.] Przezwyciężanie przeciwieństw ludzkiego życia działania-życia możliwe jest tylko we współpracy, zatem poprzez organizowanie się jednostek w ruchy społeczne. Od aktywności owych ruchów zależy kształt ludzkiego świata (kultury). [s. 92.] Działanie – to proces wyrażania przez jednostkę przeżyć w formach myślowych i przedmiotowych. [s. 35.] Człowiek działa, bo chce tworzyć swój świat i przeżywać go jako wartość. „Chcieć” jest wystarczającą motywacją działania. [s. 39.]Kiedy człowiek wyraża całokształt swoich przeżyć w działaniu, kieruje tym procesem i panuje nad nim. Mówiąc potocznie, myśli ma zajęte tym, co chce robić. [s. 43.]W procesie współdziałania człowiek chce tworzyć świat wspólnie i wspólny z drugim człowiekiem. [s. 47.]Żyć po ludzku – to tworzyć i kochać. [s. 49.]

Jacek Kuroń, Działanie. Jeśli nie panujemy nad swoim życiem, ono panuje nad nami, Wydawnictwo Dolnosląskie, Wrocław 2002

Slajd 9. i 10.Paradygmat zależnościowy - raczej wiele koncepcji / idei niż jedna teoriaAndré Gunder Frunk 1966: publikuje teorię rozwoju zależnego.W obrębie teorii zależności można wyróżnić 3 istotne nurty i orientacje:

• koncepcja całkowitego uzależnienia i zdominowania Trzeciego Świata uzupełniona koncepcją wymiany nierównej i nierównej akumulacji (kontakt powodują rozwój niedorozwoju);

• koncepcja subimperializmu wg Marini’ego Brazylia - forma kapitalizmu zależnego z chwilą wejścia

Strona 2 z 16

document.doc

w etap monopoli i kapitały finansowego; wg marksistów imperializm - szczytowy rozwój kapitalizmu

• teorie systemu światowego„szok naftowy” z 1974 dowiódł, że zależność Trzeciego Świata od państw rozwiniętych nie jest wcale taka jednostronna i zupełna

Rozwój zależny dokonuje się ... na poziomie kultury i instytucji, a jego najistotniejszym przejawem jest w tym przypadku GWAŁT SYMBOLICZNY [Bourdieu, Passeron, 1970 (pol.1990)]

MEDIA, KSIĄŻKI, KSZTAŁCENIE OSÓB - prowadzą do wszczepienia pewnych reguł myślenia europejskiego, spojrzenia na świat, styl życia i standard życia; deprecjacja własnych tradycji.

Krzysztofek K., Szczepański M. S., Zrozumieć rozwój. Od społeczeństw tradycyjnych do informacyjnych, Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2002

Slajd 11. – 13.NATURA ó KULTURA (grafika)W refleksji antropologicznej NATURA i KULTURA stanowią dwa przeciwstawne sobie porządki; opozycje miedzy nimi wyrażają następujące relacje:

• NATURA jest stanem charakteryzującym się chaotycznym niezróżnicowaniem, KULTURA jest czymś uporządkowanym i można ją zrozumieć.

• NATURA jest tym, co pierwotne i bezpośrednie, KULTURA to społeczna organizacja, coś co się „nadbudowuje” na porządku naturalnym.

• NATURA jest ciągła, KULTURA nieciągła• W NATURZE istnieje „wolność”, KULTURA to człowieczeństwo.• NATURA to zwierzęcość, KULTURA to reguły

i normy.• NATURA to zjawisko biologiczne, KULTURA jest mentalna.• NATURA jest światem nieprzetworzonym, KULTURA przetworzonym (np. potrawy

„surowe” a „gotowane” i „smażone”)

Slajd 14. CZŁOWIEK – próba zdefiniowaniaSYSTEMATYKA:

Nadkrólestwo: JĄDROWE [Eucaryota]Królestwo: ZWIERZĘTA [Animalia]

Podkrólestwo: TKANKOWCE [Eumetazoa]Typ: STRUNOWCE [Chordata]Podtyp: KRĘGOWCE [Vertebrata]Gromada: SSAKI [Mammalia]

Podgromada: ŁOŻYSKOWCE [Eutheria]Rząd: NACZELNE [Primates]

Podrząd: MAŁPY WĄSKONOSE [Catarrhini] Nadrodzina: CZŁEKOKSZTAŁTNE [Hominoidea] Rodzina: CZŁOWIEKOWATE [Hominidae] Rodzaj : CZŁOWIEK [Homo] Gatunek: CZŁOWIEK MYŚLĄCY / ROZUMNY [Homo sapiens]

Slajd 15. i 16.Elliot Aronson (1932-….)Prof. Em. of Psychology, University of California at Santa Cruz

Strona 3 z 16

document.doc

Człowiek jest istotą społeczną i żyje w stanie napięcia między wartościami związanymi z indywidualnością a wartościami związanymi z konformizmem. [s. 26]Konformizm można zdefiniować jako zmianę zachowania lub opinii danej osoby spowodowaną rzeczywistym lub wyobrażonym naciskiem ze strony jakiejś osoby lub grupy ludzi. [s. 33]Powody (motywy) zachowań konformistycznych:

• Zachowanie innych może przekonać jednostkę, że jej pierwotna ocena była błędna (informacja).

• Jednostka może chcieć uniknąć kary (odrzucenie, wyśmianie) lub uzyskać nagrodę (przyjaźń, akceptacja). [s. 43-50]

Reakcje na WPŁYW SPOŁECZNY1. Uleganie – w celu uzyskanie nagrody lub unikanie kary główny komponent –

WŁADZA rodzicielska …2. Identyfikacja – pragnienie bycia podobnym do osoby oddziaływującej decydujący

komponent – ATRAKCYJNOŚĆ osoby3. Internalizacja – akceptacja i włączenie w system własnych wartości ważny komponent

– WIARYGODNOŚĆ osoby, która dostarcza informację [str. 50-58]Aronson E., Człowiek istota społeczna, Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa 1995 (ang. 1992)

Slajd 17.CZŁOWIEK a SPOŁECZEŃSTWOKarol Wojtyła (1920-2005) Jan Paweł II (łac, Ioannes Paulus II) „Człowiek «od początku» odróżnia siebie od całego widzialnego wszechświata, a w szczególności od świata istot poniekąd sobie najbliższych. Wszystkie one są dla niego przedmiotem. On sam pozostaje wśród nich podmiotem. […] Owa podmiotowość człowieka łączy się w sposób podstawowy z POZNANIEM. Człowiek jest podmiotem pośród świata przedmiotów dlatego, że jest zdolny poznawczo obiektywizować wszystko, co go otacza. Dlatego, że przez SWÓJ UMYSŁ zwrócony jest «z natury» ku prawdzie. W prawdzie zawiera się źródło transcendencji człowieka wobec wszechświata, w którym żyje.”

Fragment przemówienia do przedstawicieli świata nauki, aula Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 9 czerwca 1987 r.

Slajd 18.Karl Raimund Popper (1902-1994) pisał:

• Bieg dziejów w znacznym stopniu zależy od rozwoju wiedzy.• Przyszłego rozwoju wiedzy nie da się przewidzieć za pomocą żadnych racjonalnych

czy naukowych metod.• Nie można przewidzieć przyszłego biegu historii ludzkości.• Nie można sformułować naukowej teorii rozwoju historycznego, która miałaby

stanowić podstawę przewidywań historycznych.• Podstawowy cel historycyzmu: przewidywanie przyszłych dziejów, okazuje się

nieziszczalny.Popper Karl Raimund, „Nędza historycyzmu“, Wyd. PWN, Warszawa 1999

Slajd 19. – 21.CZŁOWIEK EPOKI DOSTATKU … … nie egzystuje już, jak uprzednio i odwiecznie, w środowisku innych ludzi, lecz otoczony jest przez PRZEDMIOTY. Codzienne funkcjonowanie CZŁOWIEKA nie spełnia się już w stosunkach z bliźnimi, lecz w coraz większym stopniu, co wykazuje statystyczna tendencja wzrostowa, sprowadza się do odbioru dóbr i informacji oraz manipulacji nimi. [s. 7]

Strona 4 z 16

document.doc

Żyjemy w czasie przedmiotów, żyjemy w ich tempie, w rytmie ich nieustannego następstwa. Dzisiaj to my jesteśmy świadkami ich narodzin, dojrzewania i śmierci, podczas gdy w obrębie wszystkich poprzednich cywilizacji to zwyciężające czas przedmioty, narzędzia i pomniki trwały dłużej niż kolejne ludzkie pokolenia. [s. 8]Obfitość, nagromadzenie, wielość stanowią jedną z najbardziej uderzających cech naszych wielkich miast. … Zbiorowy obraz towarów jako tworzących niemal niepodzielną całość (łańcuch znaczących) – SUPERPRZEDMIOT wikła konsumenta w sieć bardziej złożonych, seryjnych motywacji. [s. 9,10]

Jean Baudrillard, Społeczeństwo konsumpcyjne jego mity i struktury, przeł. Sławomir Królak (oryg.1970), Wyd. Sic! Warszawa 2008

Slajd 22.Kultura bez pismaZwykłe pragnienie każdego człowieka, aby wszyscy myśleli tak jak on, obecnie pociąga za sobą pewne niebezpieczne następstwa. Otóż doskonałość środków komunikacji dała temu zwykłemu ludzkiemu kompleksowi władzy olbrzymie, nowe możliwości. …Obecnie cała planeta jest jednością pod względem wzajemnej międzyświadomości, która przewyższa swą gwałtownością dawny przepływ informacji w małym mieście. …Nałożenie dwóch perspektyw, jednoczesne wykorzystanie dwóch rodzajów przestrzeni, wywołuje wstrząs. … język mediów – owe ideogramy przekraczają narodowe bariery … CZŁOWIEK KOSMICZNY [s. 431-446]

Marshall MacLuhan, Wybór tekstów, red. Eric MacLuhan, Frank Zingrone, przekł. E. Różalska, Jacek M. Stokłosa (oryg. 1995), Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2001

Slajd 23.EDUKACJA - DEMOKRACJA Zasobem gospodarczym staje się EDUKACJA… W zglobalizowanym świecie rynek pracy kurczy się za sprawą nowych technologii – i jeszcze bardziej przez ograniczenie dostępu do edukacji. [s. 140.] Ludzie przestali się angażować w sferę publiczną – wystarczy im praca zawodowa i atrakcyjne formy spędzania wolnego czasu. W partiach i związkach zawodowych całą władzę przejmuje aparat biurokratyczny [s.142.] „Demokracja woli rynek, ale rynek nie chce demokracji” (Barber, 1997) [s.146.]

Jacek Kuroń, Działanie. Jeśli nie panujemy nad swoim życiem, ono panuje nad nami, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2002

Slajd 24.Koncepcyjny model monitorowania działania systemu edukacyjnego wg projektu TIMSS–IEA, 1991 (Vancouver) – będzie w innym pliku

Slajd 25.EMANCYPACJAPojęcie emancypacja jest pochodzenia łacińskiego (emancipatio – uwolnienie się) , ale już wcześniej – w państwach starożytnego Wschodu – spotykamy świadomość wolności. Świadomość wolności miał tam jedynie władca, wszyscy pozostali byli niewolnikami skazanymi na wykonywanie woli despoty. W starożytnej Grecji i w Rzymie świadomość wolności objęła szerszy krąg ludzi, wolnych obywateli polis greckiej i rzymskiej republiki; poza jej nawiasem pozostawali niewolnicy. Dopiero chrześcijaństwo wprowadziło świadomość wolności wszystkich ludzi. [s. 15.]

Strona 5 z 16

document.doc

Emancypacja jako proces społeczny pojawiła się w dobie oświecenia; Emancypacja nauki, szkolnictwa i wychowania stała się głównym zadaniem Komisji Edukacji Narodowej (14 X 1773 – IV 1794) .

Ewa Bilińska-Suchanek, Opór wobec szkoły. Dorastanie w perspektywie paradygmatu oporu, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Wrocław 2002

Slajd 26. – 28.WYKSZTAŁCENIEWykształcenia jest jedną z uprawnionych wartości, jest dobrem (korzyścią) do pozyskania, jest instrumentem alokacji w strukturze społeczno-zawodowej (a zatem warunkiem koniecznym przejścia do elit) oraz składnikiem trwałego „kapitału” kulturowego i społecznego, przekazywanemu następnemu pokoleniu.Wolny rynek jako zasada samoregulacji społecznej (prawo konkurencji). Prawo do dążenia, zdobywania i pomnażania należnych i legalnych korzyści w drodze wolnej konkurencji – niezakłócanej przez interwencje państwa – usprawiedliwia niepodejmowanie jakichkolwiek działań na rzecz istniejących i powiększających się różnic w osiągnięciach edukacyjnych.

Naturalne kształtowanie się elit jest społecznie usprawiedliwione i pożyteczne. Każdy dowiaduje się w porę, jakie są jego wyniki i poziom osiągnięć i że ma to, na co zasłużył. „Równe szanse edukacyjne” są tu rozumiane jako otwarty dostęp dla każdego do najwyższych osiągnięć i pozycji, czyli jako równe prawo dostępu do najwyższych szczebli edukacyjnych i najwyższej jakości edukacji.Równa dostępność – zasada sprawiedliwej dystrybucji. Obowiązkiem państwa, samorządów, elit politycznych i wszystkich podmiotów edukacyjnych jest organizowanie oświaty powszechnie i równo dostępnej dla wszystkich, niezależnie od położenia wyjściowego z rodziny (wykształcenie, pozycja zawodowa, zamożność, miejsce zamieszkania).

Prawo człowieka do pełnego rozwoju, do godnego życia i do udziału w kulturze – zasada redystrybucji. Demokratyczne prawo każdej jednostki do jej pełnego rozwoju i prawo dostępu każdego do kultury narodowej i globalnej oraz obywatelskie prawo współstanowienia politycznego i społecznego nakazuje tak organizować instytucje i działania oświatowe, aby każdemu – niezależnie w jakiej rodzinie i w jakim miejscu się urodził – zapewnić możliwość osiągnięcia.Sprawiedliwie – to po równo. Jest to oczekiwanie i żądanie równych wyników na wyjściu z systemu szkolnego dla wszystkich, niezależnie od warunków „startu” rodzinnego (socjalistyczna utopia).

Zbigniew Kwieciński, Wolność czy równość w edukacji?, w: A. Męczkowska i P. Mikiewicz (red.) Idee-Diagnozy-Nadzieje. Szkoła polska a idee równości, Wyd.Nauk.DSW, Wrocław 2009, str.19-24

Slajd 29.Model systemu edukacyjnego wg Shavelsona et al., 1989 – w innym dokumencie

Slajd 30.Zacieranie się granic politykiEpoka społeczeństwa ryzyka w przeciwieństwie do wszystkich wcześniejszych epok (z przemysłową) charakteryzuje się pewnym poważnym brakiem: niemożnością zewnętrznego przypisania położeń zagrożenia. … Nowoczesność przyjęła rolę swojego przeciwnika … stała się zarazem zagrożeniem i obietnicą uwolnienia od tego zagrożenia, które sama wytwarza.Zrealizowana DEMOKRACJA, w której obywatele są świadomi swoich praw i wprowadzają je w życie, potrzebuje innego rozumienia polityki i innych instytucji politycznych niż społeczeństwo znajdujące się w drodze do niej.

Strona 6 z 16

document.doc

Kontrola tego, co nie daje się kontrolować - RYZYKO oznacza kolonizację przyszłości, kontrolę tego, co się nie daje kontrolować. Pojęcie ryzyka próbuje uczynić przewidywalnymi i kontrolowalnymi nieprzewidywalne skutki decyzji cywilizacyjnych.

Ulrich Beck, Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności,tł. S. Cieśla (oryg. 1986), Wyd. Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2002

Slajd 31. – 33.Rozpad i zagrożenie społeczeństwa przemysłowegoPodstawowa teza modernizacji refleksywnej głosi, że im bardziej społeczeństwo się modernizuje, tym bardziej aktywne jednostki (podmioty) nabywają zdolność wywierania wpływu na warunki społeczne swojego istnienia. Pytania:

1. Kto jest podmiotem modernizacji refleksywnej? Odp.: Podmioty indywidualne i zbiorowe albo naukowcy i zwykli ludzie, instytucje i organizacje … aż do poziomu struktur.

2. Co służy za medium modernizacji refleksywnej? Odp.: Różnego rodzaju wiedza – naukowa, ekspercka, potoczna; Beck: nie-wiedza, przyrodzony dynamizm, to, co niewidoczne i niepożądane.

3. Jakie są konsekwencje modernizacji refleksywnej? Odp.: Gidens: „wykorzenienie” i „ponowne zakorzenienie”, Beck: indywidualizacja, Lash: estetyzacja i formacja wspólnot.

4. Co należy uznać za siłę napędową refleksywnej modernizacji? Odp.: Modernizacja – globalna refleksyjna.

Prosta a refleksywna modernizacja – różnice 1. W odniesieniu do sytuacji życia codziennego, zachowań i struktury społecznej, teorie

posługujące się kategoriami dużych grup i klas różnią się zasadniczo od teorii indywidualizacji (oraz nasilenia) nierówności społecznych.

2. Problematyka funkcjonalnego różnicowania się „autonomicznych” obszarów działania zostaje zastąpiona problematyką funkcjonalnej koordynacji, łączenia w sieci i stapiania się różnych subsystemów (jak również ich kodów komunikacyjnych).

3. Modele linearne (oraz atawistyczna wiara w kontrolę) charakterystyczne dla wiary w postęp wynikający z ciągłej modernizacji zostają zastąpione różnorodnymi wielopoziomowymi wizjami samoprzekształcania się, wewnętrznego zagrożenia i wewnętrznego rozpadu fundamentów racjonalności oraz form racjonalizacji w centrach (władzy) modernizacji przemysłowej.

4. O ile prosta modernizacja za motor transformacji społecznej uznaje ostatecznie racjonalność (refleksję) instrumentalną, o tyle modernizacja „refleksywna” postrzega siłę napędową zmiany społecznej w kategoriach efektów ubocznych (refleksywności). To co niedostrzegane, co nie podlega refleksji, ale zamiast tego zostaje odsunięte, zwiększa strukturalne pęknięcie odgradzające społeczeństwo przemysłowe od społeczeństwa ryzyka, oddzielające je od „nowych” nowoczesności, teraźniejszych i przyszłych.

5. Niezależnie od podziału na lewicę i prawicę – przestrzennej metafory powstałej wraz ze społeczeństwem przemysłowym jako wymóg polityczności – rodzą się konflikty polityczne, ideologiczne i teoretyczne, które (przy całej prowizoryczności) można opisać za pomocą osi i dychotomii pewność – niepewność, wewnętrzne – zewnętrzne, polityczne – apolityczne.

Ulrich Beck, Anthony Giddens, Scott Lash, Modernizacja refleksyjna. Polityka, tradycja i estetyka w porządku społecznym nowoczesności, tł. Jacek Konieczny (oryg. 1994), Wyd. Nauk.PWN, Warszawa 2009

Strona 7 z 16

document.doc

Slajd 34.- 42.Co przewidywano w przeszłości Friedrich Nietzsche (1844-1900), w 1905 r. pisał: „Niechżeby przewlekła komedia europejskiej drobnopaństewkowości oraz dynastycznych i demokratycznych zachcianek dobiegła wreszcie końca. Okres małej polityki przeminął: najbliższe już stulecie przyniesie walkę o panowanie nad światem.” [s. 19]Immanuel Kant (1724-1804) wcześniej uważał, iż polityka musi mieć kosmopolityczną ideę przewodnią. „Myśleć o sobie jako obdarzonym prawami obywatelskimi członku światowej społeczności obywatelskiej, to najwznioślejsza idea, do jakiej dotrzeć może człowiek, a jakiej nie sposób też traktować inaczej niż z entuzjazmem.” [s. 19]

Karol Marks (1844-1900), przepowiadał, że to globalizujący się kapitał, a nie polityka państw złamie aksjomatykę narodową i otworzy drogę do wielkiej polityki: „Dawna lokalna i narodowa samowystarczalność i odosobnienie ustępują miejsca wszechstronnym stosunkom wzajemnym, wszechstronnej współzależności narodów. Wytwory duchowe poszczególnych narodów stają się wspólnym dobrem. Jednostronność i ograniczoność narodowa staje się coraz bardziej niemożliwa, a z wielu literatur narodowych i regionalnych powstaje literatura światowa.” [s. 19-20]

Zmiana perspektywy i paradygmatu przy przejściu

  Działanie polityczne

perspektywa narodowa perspektywa kosmopolityczna

Nauki o polityce

metodologiczny nacjonalizm

zorientowane na państwo narodowe pojmowanie społeczeństwa i polityki w praktyce i nauce o polityce

fantomowa nauka, skoncentrowana na narodzie i nie dostrzegająca czynników transnarodowych

metodologiczny kosmopolityzm

kosmopolityczna krytyka zorientowanego na państwo narodowe społeczeństwa i polityki, socjologii i politologii: nowa teoria krytyczna

społeczeństwo kosmopoli-tyczne i jego wrogowie, co to znaczy: państwo kosmopolityczne, ustrój kosmopolityczny, trans-narodowe państwo nadzoru?

Strona 8 z 16

document.doc

Zmiana paradygmatu nauk społecznych przy przejściu

  1. nowoczesność: metodologiczny nacjonalizm

2. nowoczesność: metodologiczny kosmopolityzm

Ponowoczesność: metodologiczny pluralizm

Granice Kongruencja granic: we wszystkich kwestiach dominuje odróżnienie wnętrza i zewnętrza w perspektywie narodowej;

polityczna przynależność jest traktowana jako z góry jednoznacznie określona.

Polityka granic: wnętrze i zewnętrze mieszają się ze sobą w zależności od sytuacji, za każdym razem trzeba je na nowo wyznaczać i uzasadniać;

przynależność polityczna wieloraka i zależna od wyboru.

Usunięcie granic:

„networks”

„flows”

„scapes”

Klasy / społeczne nierówności

Skoncentrowana na państwie socjologia narodu: społeczne nierówności rozważane tylko i wyłącznie w ramach państwa – „hierarchia harmonia” – etniczno-narodowe odróżnienie mobilności i migracji.

Odpaństwowiona socjologia transnarodowa: społeczne nierówności rozważane w skali świata i wielowymiarowo:a) globalnieb) transnarodowoc) międzynarodowo„hierarchie dysonansowe” – „migracja” = mobilność w skali społeczeństwa światowego.

Kulturowa teoria globalności: globalny przemysł kulturowy, lokalne wyłączenia („useless poor”)

Etniczność / kultura

Kultura hegemoniczna posiłkująca się schematem „albo-albo”; zasada homogeniczności wyznaczanej przez większość; „problemy mniejszości”; ukryty esencjalizm; uniwersalizm ślepy na różnice; rasa i przestrzeń tworzą potencjalnie śmiertelny dyskurs; cel polityki: asymilacja i integracja.

Kultura kreśląca granice wedle schematu „i to, i to”; typologia transnarodowych form życia; dylematy i sprzeczności kultury kosmopolitycznej; ilościowa i jakościowa przemiana większości w mniejszości i odwrotnie; akceptacja różnic etnicznych; wyzwolenie od esencjalizmu.

Wyzbyta granic kultura typu „i to, i to”; pozbawiony hierarchii pluralizm („hybrydy”); uniwersalna koegzystencja różnic kulturowych, wyzwolone od esencjalizmu, procesualne tożsamości.

Etyka Etyka wykluczenia; nieobecności Innego; dominacja partykularności nad uniwersalizmem.

Etyka inkluzyjnej ekskluzji; obecność Innego; dominacja uniwersalizmu nad partykularyzmem („naród kosmopolityczny”).

Etyka uniwersalnego relatywizmu. Niewspółmierność uzależnionych od kontekstu stanowisk etycznych.

Strona 9 z 16

document.doc

cd.  1. nowoczesność:

metodologiczny nacjonalizm2. nowoczesność: metodologiczny kosmopolityzm

Ponowoczesność: metodologiczny pluralizm

Gospodarka Odróżnienie gospodarstw domowych i przemysłu (rodziny i rynku) dokonane w ramach porządku państw narodowych; przejście od gospodarki rolnej z lokalnymi rynkami, w której techniki produkcji przez stulecia nie zmieniły się, a więzi społeczne oparte były na wspólnych przekonaniach i rytuałach religijnych, do narodowej nowoczesności, w której dominują we wzajemnym spleceniu gospodarka rynkowa, demokracja i narodowe kultury.

Odróżnienie państwa narodowego i gospodarki światowej: oderwana od zasad teretorializacji rekonstrukcja gospodarki, która nie wymaga ram organizacyjnych państwa narodowego; narodziny społeczeństwa światowego, rynkowego i indywidualistycznego, gdzie nieograniczenie mobilny jest kapitał, jednak nie praca, ludność jest w większej części zurbanizowana, religie i etniczności są spluralizowane, a społeczne nierówności zradykalizowane.

Kulturalne kryzysy i sprzeczności globalnego – ponowoczesnego – kapitalizmu.

Państwo / polityka

Pozorne nieuchronne splecenie przestrzeni z polityką: państwo = państwo terytorialne = państwo narodowe; utożsamianie suwerenności z autonomią; niezależność państwa, samookreślenie narodu i rozwiązywanie problemów narodu (dobrobyt, prawo, bezpieczeństwo) nakładają się na siebie.

Rozdzielenie przestrzeni i polityki, państwa oraz społeczeństwa – „państwo kosmopolityczne”; odróżnienie suwerenności i autonomii: problemy narodowe muszą być rozwiązywane w sposób transnarodowy; utrata autonomii może oznaczać przyrost suwerenności.

Postpolityczna wizja świata

Ulrich Beck, Władza i przeciwwładza w epoce globalnej. Nowa ekonomia polityki światowej, tł. Jerzy Łoziński (oryg. 2002), Wyd. Nauk.SCOLAR, Warszawa 2005

Slajd 43.- 51.Samuel P. Huntington (1927-2008)Siedem kręgów cywilizacyjnych wg Huntington’a

1. Zachodni (USA + Europa Zachodnia i Środkowa; tzw. krąg chrześcijaństwa zachodniego - katolicyzm i protestantyzm),

2. Słowiańsko-prawosławny (Rosja, częściowo Białoruś i Ukraina, ponadto: Bułgaria, Grecja, Rumunia, Serbia),

3. Chiński (Chiny i Azja Południowo–Wschodnia; „Krąg Konfucjański”), 4. Hinduistyczny (Indie), 5. Japoński (Japonia), 6. Muzułmański (kraje arabskie + Pakistan + Turcja), 7. Latynoski (Ameryka Południowa i Środkowa oraz stany południowe USA;

w większości – krąg katolicki) oraz potencjalny

Strona 10 z 16

document.doc

• Afrykański, który jeszcze nie zasługuje - zdaniem autora - na miano odrębnej cywilizacji, choć ma szanse stać się takim samodzielnym kręgiem niezadługo.

• Uważał, że zmienne stosunki panujące pomiędzy kręgami cywilizacyjnymi (kulturowymi) wyznaczają linię konfliktów globalnych [do lamusa odchodzą konflikty ideologiczne]; są możliwe konflikty wewnątrz (np. Irlandia Półn.)

• Był przekonany, że najgroźniejsze sytuacje kryzysowe i konfliktowe będą miały miejsce w niedalekiej przyszłości głównie pomiędzy trzema kręgami cywilizacyjnymi: zachodnim, islamskim i chińskim.

• Podkreślał, że nic nie wskazuje na to, że „Kultura Zachodu jest i powinna być kulturą całego świata”. Wręcz przeciwnie, aktualnie cywilizacja zachodnia i jej wartości znajdują się w odwrocie.

Samuel P. Huntington, Zderzenie Cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA S.A., Warszawa 2000

Francis Fukuyama (1952 - …)W Końcu historii stawia tezę, że wraz z upadkiem bloku socjalistycznego nastąpił koniec historii; zwycięstwo świata zachodniego (liberalna demokracja, rynek) nad totalitarnymi systemami świadczy o wyższości cywilizacji zachodniej nad pozostałymi kręgami kulturowymi (ujednolicanie, „bezkonfliktowy” świat = dominacja).

Francis Fukuyama, Koniec historii, przekład [z ang.] Tomasz Bieroń, Marek Wichrowski, Zysk i S-ka: Poznań 1996

W Końcu człowieka rewiduje zasygnalizowanej tezy. Koniec historii nie nastąpił, gdyż nie zakończyła biegu nauka; błyskawiczny i niepohamowany rozwój biotechnologii i nauk pokrewnych (np. bioinformatyki), przynosi tyleż wspaniałych korzyści, co i zagrożeń dla człowieka [koniec historii człowieka, początek poczłowieczej historii] (str. 284)… Wskazuje na pilną potrzebę większej kontroli politycznej nad zastosowaniami nauki i techniki (badania nad zarodkami ludzkimi, przedimplantacyjna diagnostyka genetyczna, neurofarmakologia, modyfikacja komórek linii płciowej, kreacja chimer przy użyciu ludzkich genów, inżynieria genetyczna, klonowanie człowieka, etc.) (str. 262).

Fukuyama F., Koniec człowieka. Konsekwencje rewolucji biotechnologicznej, przekł. [z ang.] Bartłomiej Pietrzak, Znak: Kraków 2004

Alvin & Heidi TofflerW przeciwieństwie do koncepcji przyszłości społeczności, jaką prezentowali Samuel P. Huntington i Francis Fukuyama, poglądy TOFFLERÓW zakreślają optymistyczną perspektywę rozwoju ludzkości.Słynni dziś na całym świecie wizjonerzy - niestrudzenie od 1970 r. - propagują kształtowanie się NOWEJ CYWILIZACJI, określanej mianem „trzeciej fali”, bądź bardziej przystępnie - SPOŁECZEŃSTWEM WIEDZY, formalnie wyprzedzającym gospodarkę opartą o wiedzę (GOW). W Szoku przyszłości charakteryzują powszechny kryzys społeczeństwa przemysłowego (1. faza / fala – agrarna). W Trzeciej fali analizują uwarunkowania i prognozy przyszłości społeczeństwa postindustrialnego. W Budowie nowej cywilizacji. Polityka trzeciej fali, zapowiadają dominację wiedzy, wykształcenia, kompetencji, zatrudnienia głównie w sferze usług (80% wszystkich pracowników) oraz wpływ zdobyczy rewolucji informatyczno - cybernetycznej na wszystkie bez wyjątku dziedziny życia współczesnego człowieka, tj. polityczną, gospodarczą, społeczną, ekologiczną, kulturalną, naukową, wojskową, organizacyjną, a nawet religijną.

Toffler A., Trzecia fal, przeł. [z ang.] Ewa Woydyłło [Wyd. 2.; 1 nie ocenzurowane] 1997; Szok przyszłości, przeł. [z ang.] Wiktor Osiatyński [Wyd. 2 uzup.] Poznań 1998;

Budowa Nowej cywilizacji. Polityka trzeciej fali, Poznań, Zysk i S-ka (wyd. polskie 1996)

Strona 11 z 16

document.doc

Slajd 52.i 53.Człowiek jako istota myśląca„Z jednej strony CZŁOWIEK jest ISTOTĄ MYŚLĄCĄ, a z drugiej strony istotą, która DZIAŁA; pomiędzy tym są jego UCZUCIA. Z jednej strony kieruje on swoje UCZUCIA na to, co związane jest z rozważaniami, a z drugiej strony uczucia uczestniczą w jego działaniu. Wystarczy się tylko zastanowić nad tym, jak człowiek może być zadowolony, gdy coś mu się powiedzie w działaniu, bądź też niezadowolony, gdy coś mu się nie uda; wszelkiemu działaniu towarzyszą UCZUCIA A zatem – nasze uczucia rzeczywiście łączą oba przeciwne bieguny: element myślenia oraz element działania.”

Rudolf Steiner (1861-1925), podaję za: http://www.philosophyoffreedom.com/node/3367

Slajd 54. – 58.Galileo Galilei (1564-1642)KSIĘGA NATURY / PRZYRODY jest pisana w języku matematyki

KSZTAŁCENIE a MIERZENIE1792 – wprowadzono stopnie za pracę studentów na Uniwersytecie (zmatematyzować myśl ludzką – technologia liczb) William Farish (1759 – 1837) - Professor at the University of Cambridge Karol Marks (1818–1883): Technika ujawnia stosunek ludzi do przyrody i tworzy nowe warunki dla stosunków, w jakie ze sobą wchodzimy Ludwig J.J. Wittgenstein (1889-1951): Język nie jest tylko zwykłym nośnikiem dla myśli, lecz jego kierowcąMarshall McLuhan (1911–1980): Środek przekazu jest przekazem

Pierwszy człowiek ery technokratycznej - Francis Bacon (1561-1626)Jedynym celem nauki jest „wyposażenie życia ludzkiego w nowe wynalazki i środki”Architekt GMACHU o nazwie POSTĘP I SIŁA

TECHNOKRACJA obdarzyła nas IDEĄ POSTĘPU i przekonaniem o konieczności rozluźnienia więzów tradycji - czy to politycznej, czy duchowej. Wypełniła obietnicami nowych swobód i nowych form organizacji społecznej. Możemy szybciej przenosić się z miejsca na miejsce, szybciej robić różne rzeczy, osiągać więcej w krótszym czasie.

Narodziny TECHNOPOLU1911, Frederick Winslow Taylor (1856-1915) , The principles of Scientific Managment (Zasady naukowego zarządzania) – tayloryzmCelem ludzkiej pracy

1. WYDAJNOŚĆ2. Standardowe procedury oceniania wydajności3. Ludzkim sądom, chybotliwym i niepewnym, nie można ufać4. Jedynie obiektywnym kryterium oceny są mierniki statystyczne, czyli „to czego nie

można zmierzyć albo nie istnieje, albo nie ma wartości”5. Życiem ludzkim najlepiej pokierują odpowiednio przeszkoleni specjaliści (robotników

zwolniono z myślenia)Dotyczyło to taśmy … szybko jednak przeniknęło do innych sfer życia

Neil Postman, Technopol. Triumf techniki nad kulturą, przeł. z ang. Anna Tanalska-Dulęba, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa 2004, str. 15, 25-26, 35, 61-62, 68

Slajd 59.Paradygmaty porządku społecznego – raz jeszcze (inaczej)

Strona 12 z 16

document.doc

• FEUDALIZM pan / arystokrata – chłop (monarcha, Kościół, wojsko)

• KAPITALIZMkapitalista / burżuj – robotnik / proletariat (humanizm {Bóg Człowiek}, szpitale, szkoły, więzienia, parlament, wojsko, państwo narodowe)

• INFORMACJONIZM netokrata – konsumtariat (powszechna medializacja, media żyją własnym życiem, dyktatura hiperrealnych mediów, wojsko)

Slajd 60. – 66.TECHNIKA myśli za NASTESTOMANIA – mierzyć możemy wszystko:

• Poziom cukru we krwi• Wzrost / wagę• Inteligencję• Wiedzę• Uczucia• ….

Współpraca w dziedzinie EDUKACJIWarszawa, 19 stycznia 2009 rokuPodczas odbywającego się w Londynie Światowego Forum Nauczania i Technologii (Learning and Technology World Forum) 3 firmy z branży IT:

:Cisco :Intel :Microsoft

przedstawiły plany uruchomienia międzybranżowego projektu badawczego mającego na celu opracowanie nowych podejść, metod i technologii oceniania umożliwiających zmierzenie wyników nauczania i uczenia się w klasach na całym świecie w XXI wieku … Wezwały liderów środowiska nauczycielskiego, administracje publiczne i inne korporacje do przyłączenia się do tej inicjatywy.

Podaję za: http://www.cisco.com/web/PL/prasa/news/20090119.html

EFEKTY TESTOMAMIIs.217 … wyniki (testy) nie dostarczają szczegółowych informacji o tym, CO DZIECKO WIE, A CZEGO NIE WIE, ani nie wyjaśniają procesów, które łączą się z trudnościami dziecka.

Janice Wearmouth, Gavin Reid, Ocena i planowanie nauczania i nauki, w: Reid G., Wearmouth J. (red.), Dysleksja. Teoria i praktyka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2008, str. 211-233

Matematyka – Biologia – strony WWW (Tim Berners-Lee 1993) – owca Dolly (1996 Ian Wilmut (Roslin Institute) and the sheep Dolly)Zaratustra mowę zaczyna od słów: "Uczę was NADCZŁOWIEKA!". I zaraz potem mówi: "Człowiek jest czymś, co powinno być przezwyciężone". Co to może oznaczać w erze genomiki?

Friedrich Nietzsche, Tak mówił Zaratustra: książka dla wszystkich i dla nikogo. 1–4. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2005.

Slajd 67.DOBROBYT a EDUKACJA „Socjolodzy z wielu krajów udowodnili, że istnieje wyraźny związek między znacznym dobrobytem i wysokim poziomem edukacji, z jednej strony, a powszechnym poczuciem braku czasu, z drugiej strony”Alexander Bard, Jan Söderqvist, Netokracja. Nowa elita władzy po kapitalizmie, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006, s. 105

Strona 13 z 16

document.doc

Slajd 67.- 71.Film: 1987 Robocop; 1999 Matrix;

Biennale Arte  53. Esposizione Internazionale d'Arte http://www.labiennale.org/it/Home.html

SZTUKA czy RZECZYWISTOŚĆWstrząsające rzeźby "Jesteśmy rodziną" australijskiej artystki Patricii Piccinini

Slajd 72.- 82.Zapraszam jeszcze do refleksji nad zmianami w wybranych obszarach kulturowych – ważnych dla LLL (całożyciowe uczenie się)

• Książka realna czy wirtualna• Biblioteka realna czy wirtualna• Gry komputerowe Û Film • Nauka / Technika … dokąd zmierzamy

UCZYMY SIĘ – Formalnie i NieformalniePoprzez:

• Słuchanie• Stawianie pytań / poszukiwanie• Czytanie / notowanie / pisanie• Powtarzanie (zapamiętywanie) …

Biblioteka AleksandryjskaNajwiększa biblioteka, założona przez króla Egiptu Ptolemeusza I Sotera i jego syna Ptolemeusza II Filadelfosa w IV-III w. p.n.e. Pierwszym dyrektorem Biblioteki Aleksandryjskiej był Zenodot z Efezu (ok. 269 p.n.e.), drugim - poeta Kallimach z Cyreny, twórca katalogu zbiorów Pinakes, w 120 księgach, w którym spis zwojów był ułożony według działów, zgodnie z treścią dzieł.Całość zbiorów liczyła 400 tys.÷700 tys. zwojów rękopiśmiennych (Serapejon ok. 43 tys.). Została zniszczona: 47 p.n.e. spłonął Bruchejon podczas zdobywania Aleksandrii przez Cezara, 391 n.e. zniszczono podczas rozruchów Serapejon; 641 n.e. spłonęły prawdopodobnie ocalałe resztki, kiedy Aleksandrię zdobył kalif Omar I.

Obecnie na świecie drukuje się … ponad cztery miliardy egzemplarzy książek rocznie, z czego 130 milionów (3,25%) w Polsce.

Człowiek LITER : Û : Człowiek CYFR (e-człowiek)Epoka DRUKU Epoka TRANSMISJI

Człowiek CYFR jest bombardowany informacjami, ale zazwyczaj potrafi je selekcjonować i w dowolny sposób nimi rozporządzać.Obecnie - POCZĄTEK REWOLUCJI CYFROWEJ. Jest kwestią czasu, kiedy każda książka i każda niemal myśl ludzka będzie dostępna w formie zdigitalizowanej.

Śmierć książki. No Future Book. Łukasz Gołębiewski, Biblioteka Analiz, Warszawa 2008, dostępna online: https://ssl.ibuk.pl/czytelnia/uwaga.php?id=1371

Perspektywa digitalizacji

1971 Gutenberg Project http://www.gutenberg.org/catalog

32 000 e-book za darmo (13 VI 2010)

2002 Polska Biblioteka Internetowa http://www.pbi.edu.pl/opbi_zasobypbi.html

Strona 14 z 16

document.doc

2006 Cyfrowa Biblioteka Narodowa Stan na dzień 18 VI 2010, godz. 22.18: Liczba publikacji w bibliotece: 24 773Liczba osób korzystających w tej chwili z biblioteki: 600Łączna liczba czytelników od dnia 2006-09-01: 21 706 170 http://polona.pl/dlibra

Biblioteka Narodowa http://bn.org.pl/zasoby-cyfrowe-i-linki

Google Books

WyszukiwanieZnajdziemy książkę, której treść pasuje do wyszukiwanych haseł, wyświetlamy odpowiedni link na stronie wyników wyszukiwania.

Przeglądanie książek onlineJeśli książka nie jest chroniona prawami autorskimi lub jeśli wydawca wyraził zgodę, możliwe będzie wyświetlenie jej podglądu, a w niektórych przypadkach nawet przeglądanie całej jej treści. Kopie książek zaliczanych do powszechnego dziedzictwa można pobrać w formacie PDF.

Szybki dostęp do dodatkowych informacji Dla każdej książki stworzyliśmy dodatkowe strony informacyjne, aby można było szybko odnaleźć wszelkiego rodzaju potrzebne informacje: recenzje książki, odniesienia w sieci, mapy itp.

Możliwości kupna książki... lub wypożyczenia jej z biblioteki

Wirtualne studiowanie przeszłości. Digitalizacja dzieł pisanych ręcznie

De Revolutionibus Orbium Coelestium (ok. 1520-1541) O obrotach ciał niebieskich: http://www.bj.uj.edu.pl/bjmanus/revol/podpis.gif dla Państwa

Johannes Gutenberg (ur. ok. 1399, zm. 3 lutego 1468) - W roku 1455 moguncki złotnik J. Gutenberg wydrukował czterdziestodwuwierszową Biblię, rozpoczynając nową erę w dziejach książki: http://www.bl.uk/treasures/gutenberg/homepage.html

Alexander Graham Bell (1847-1922) - Pobrałam dnia 3 III 2008: http://memory.loc.gov/ammem/bellhtml/belltelph.html link: March 10, 1876

WWW.ThomasEdison.com

GENERACJE KOMPUTERÓWZerowa generacja: komputery na przekaźnikachPierwsza generacja: komputery na lampach radiowych, 1945-59Druga generacja: komputery na tranzystorach, 1959 -64; 1959 - obwód scalony: Jack Kilby,Texas Instruments Trzecia generacja: układy scalone, 1965-70, seria IBM 360; 1965 - pierwszy minikomputer (DEC PDP); 1968 - powstał Intel, obecnie największy producent mikroprocesorów; 1969 - pamięci półprzewodnikowe Czwarta generacja: układy scalone VLSI, od 1971; 1971 - mikroprocesor wynaleziony przez Teda Hoffa z firmy Intel; 1976 - firma Apple i pierwsze udane mikrokomputery1981 - era komputerów osobistych: pierwszy IBM PCPiąta generacja: sztuczna inteligencjaSzósta generacja: nowe architektury, neurokomputery, biokomputery, obliczenia przy pomocy DNA, komputery kwantowe.. Dostępne: Duch W. Fascynujący świat komputerów: http://www.fizyka.umk.pl/~duch/indexpl.html

Strona 15 z 16

document.doc

Slajd 83.- 87.Wg francuskiej badaczki Marie Laure Ryan

TEKST KLASYCZNYtrwałość

uporządkowanie linearneznaczenie zdefiniowane pierwotnie

uwaga skupiona na świecie tekstualnymtekst doświadczany jako głęboki

struktura wycentrowanaukład „z góry do dołu”

globalna koherencjaczytanie ukierunkowane na cel

podejście systematycznemyślenie logiczne

pracajedność

porządekmonologia

nieprzerwany rozwójsekwencyjność

solidnośćtekst jako retoryka perswazji pamięci

HIPERTEKSTulotnośćuporządkowanie przestrzenneznaczenie wyłaniające się

uwaga skupiona na językudoświadczenie tekstu jako powierzchnizdecentralizowana strukturaukład „z dołu do góry”lokalna koherencjaczytanie jako bezcelowe wędrowaniemajsterkowanie z heterogenicznościąmyślenie analogicznegrarozbieżnośćchaos (system samoorganizujący się)wielogłosowość, dialogicznośćprzeskoki, nieciągłośćparalelizmpłynnośćdynamiczna symulacja aktywności mózgu

Śmierć książki. No Future Book. Łukasz Gołębiewski, Biblioteka Analiz, Warszawa 2008, https://ssl.ibuk.pl/czytelnia/uwaga.php?id=1371

Trójwymiarowa animacja Dziś wirtualne może być studio telewizyjne, ale też postacie ludzkie, np.: 1. wirtualna idolka japońskiej młodzieży: Kyoko Date DK-96 - Love Communication (YouTube)Gry komputerowe Wirtualna hrabianka Lara Croft archeolog, podróżniczka, poszukiwaczka przygód bohaterka gier z serii TOMB RAIDER http://www.laracroft.pl Gra staje się inspiracją do nakręcenia przez US filmu sensacyjnego: Lara Croft Tomb Raider: The Cradle of Life (Kolebka życia)

Idealny absolwent SZKOŁY powinien: • czytać i pisać, to jasne, lecz poza tym powinien być człowiekiem szczęśliwym,

otwartym na potrzeby innych, uczciwym, pełnym entuzjazmu, tolerancyjnym, pewnym siebie,

• wszechstronnie poinformowanym, umiejącym się wysłowić, mającym zmysł praktyczny, zdolnym do współpracy z innymi i elastycznym w postępowaniu,

• twórczym, zdeterminowanym i świadomym swej indywidualności, człowiekiem, który zna swe uzdolnienia i zainteresowania, znajduje przyjemność w ich rozwijaniu i pogłębianiu oraz zamierza robić z nich dobry użytek. [s. 10. i 348.]

David Gribble, Edukacja w wolnosci. Wposzukiwaniu idealnego systemu kształcenia, tł. Zofia Grudzińska (oryg. 1998), Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005

Przyjemnej lektury, interesujących, własnych poszukiwań oraz krytycznego myślenia ©/ dr Lucyna Kania

Strona 16 z 16