Rozalia Liguswprowadzenie do pedagogicznych i psychologicznych koncepcji integracji wiedzy. Materiały do ćwiczeń

Wybrane koncepcje uczenia się i nauczania

1. Twórcy wybranych koncepcji poznawczych

2. Czym jest uczenie się w podejściu konstruktywistycznym?

3. Jak przebiega proces uczenia się?

4. Na czym polega psycho-kulturowe podejście do edukacji?

5. Dlaczego znowu wracamy do J. Piageta?

6. Tradycja socjo-kulturowa w badaniach nad uczeniem się

7. Czym jest aktywność w tradycji socjo-kulturowej?

8. Podejście J. Brunera a J. Piageta do procesów rozwoju

9. Teoria wielorakich inteligencji Howarda Gardnera wśród teorii stymulujących rozwój

1. Twórcy wybranych koncepcji poznawczych

Jerome Bruner (ur. 1915)

Jean Piaget (1896 – 1980)

Lew Wygotski (1896 -1934)

John Dewey (1859 -1952)

Zadanie:Czego chciałabym/ chciałbym się dowiedzieć o wybranych badaczach?

1

Rozalia Liguswprowadzenie do pedagogicznych i psychologicznych koncepcji integracji wiedzy. Materiały do ćwiczeń

UWAGA – OSTRZEŻENIE Drodzy Studenci

Poniższy materiał jest bardzo ogólną charakterystyką wybranych fragmentów koncepcji poznawczych mieszczących się w nurcie konstruktywizmu. Nie może być traktowany pełny dorobek naukowy J. Piageta, J. Brunera, L. Wygotskiego, H. Gardnera, J. Deweya.

Moim celem jest raczej pomoc w zebraniu i uporządkowaniu wiedzy, którą już Państwo macie, na temat uczenia się dzieci. Tym razem chodzi o umiejętność przekładania wiedzy teoretycznej na konkretne działania nauczyciela w praktyce. Znajomość teorii poznawczych (Piaget) w tym psychokulturowego podejścia do edukacji (Bruner) czy socjokulturowej tradycji w procesie uczenia się i nauczania (Wygotski) powinna być połączona z  umiejętnością świadomego włączania tej wiedzy w proces projektowania własnej pracy edukacyjnej.

Prezentowane tu tezy w znacznej części oparte są na książce Knuda Illerisa zatytułowanej „Trzy wymiary uczenia się”, wydanej w 2002 r. w Danii a przetłumaczonej na język polski w 2006 r. i wydanej przez DSWE we Wrocławiu.

Dlaczego? Chociaż K. Illeris adresuje do nauczycieli dorosłych, ale swe stanowisko wyprowadza z teorii poznawczej J. Piageta, teorii aktywności L. Wygostkiego i J. Brunera, teorii psychologicznych i socjalizacyjnych (Z. Freud, K. Marks). Jego stanowisko spójne logicznie „Ukonstytuowały tradycyjne badania psychologiczne traktujące uczenie się jako zespół procesów mentalnych związanych ze zmianami struktur poznawczych osób uczących się. Przekonanie, że uczenie się to nic innego jak nabywanie adekwatnych reprezentacji poznawczych, na długie lata zdominowało sposób widzenia edukacji. (…) W warunkach klasy szkolnej, odcięto uczenie się od naturalnych wpływów społecznych, kontekstów emocjonalnych a poddano (…) nadzorowi pedagogicznemu. Tymczasem uczący się człowiek jest czymś więcej, niż maszyną przyjmującą i przetwarzającą informacje (…).” (Malewski, 2006, s.12-13)1.

2. Czym jest uczenie się w podejściu konstruktywiztycznym?

Założenia:

1. Uczenie się – proces, który prowadzi do psychicznych zmian o relatywnie trwałej naturze,

nie wynikające z genetyczno-biologicznych warunków (tj. dojrzewanie, starzenie się), ale

obejmuje rozwój psychiczny, socjalizację oraz zdobywanie kwalifikacji;

1 Więcej zobacz M. Malewski, Wstęp do wydania polskiego”, [w:] K. Illeris, Trzy wymiary uczenia się, Wydawnictwo SWE, Wrocław, 2006, s.9-14.

2

Rozalia Liguswprowadzenie do pedagogicznych i psychologicznych koncepcji integracji wiedzy. Materiały do ćwiczeń

2. Uczenie się jest procesem holistycznym, który obejmuje dwa połączone ze sobą procesy:

proces bezpośrednich i pośrednich interakcji oraz wewnętrzny, psychiczny proces

przyswajania wiedzy;

3. Uczenie się obejmuje trzy równoległe i powiązane ze sobą wymiary:

- poznawczy; (Piaget, Bandura, Wygotski, Engestrom, Bruner, Dewey, Schön, inni)

- emocjonalny (psychodynamiczny, w tym motywacja, postawy);(Freud, Rogers, Furth,

Alheit)

- społeczny (Marks, Beck, Giddens, Gergen, Bruner, Alheit)

W ślad za nimi:teoria poznawczateoria aktywności,teoria socjalizacji

Źródło: Illeris K. 2006, Trzy wymiary uczenia się, Wydawnictwo DSW, Wrocław, s. 252.

„Uczenie się jest procesem pośredniczącym pomiędzy człowiekiem jako istotą

ukształtowaną biologicznie i genetycznie a istniejącymi strukturami społecznymi.

Uczenie się rozwija wiedzę, zdolności, emocje i uspołecznienie” (Illeris 2006; s. 254).

Proces uczenia się integruje wymiar poznawczy, emocjonalny i społeczny w jedną

całość. Połączenie to obejmuje bezpośrednie i pośrednie interakcje, które zachodzą pomiędzy

jednostką a jej środowiskiem materialnym i społecznym oraz wewnętrznym,

psychicznym procesem towarzyszącym pozyskiwaniu wiedzy.

Dlatego uczenie się obejmuje zarówno składowe indywidualne jak i społeczne. Te ostatnie

zawsze odzwierciedlają aktualne warunki społeczne, co sprawia, że rezultaty uczenia się,

choć mają charakter indywidualny, są także naznaczone społecznie” (ibidem, s. 241).

POZNANIE EMOCJE

UCZENIESIĘ

3

SPOŁECZEŃSTWO

Rozalia Liguswprowadzenie do pedagogicznych i psychologicznych koncepcji integracji wiedzy. Materiały do ćwiczeń

Psychologia rozwojowa

Oprac.graficzne własne na podstawie K. Illeris, 2006, Trzy wymiary uczenia się, Wydawnictwo SWE, Wrocław.

3. Jak przebiega proces uczenia się?

Poprzez wewnętrzne, psychiczne procesy towarzyszące uczeniu się poznawcze

struktury wiedzy i umiejętności oraz psychodynamiczne wzory emocji, motywacji i

postaw, rozwijają się w sposób zintegrowany.

Główne kategorie procesów interakcyjnych:

percepcja, transmisja, doświadczenie, odbicie (reflect), aktywność, uczestnictwo.

Kategorie te, nie powinny być rozważane jako osobne, lecz raczej jako określenia, które

można łączyć ze sobą, ponieważ są obecne w pojedynczych aktach uczenia się i w

specyficznych sytuacjach poznawczych.

Poznanie EmocjePIAGET FREUD

Uczenie się w praktyce-Teoria Aktywności

Wygotski

Bruner

4

Uczenie się zinstytucjonalizowane

Uczenie się zespołowe -Teoria Socjalizacji

SpołeczeństwoMARKS

Beck, Giddens, Gergen

Rozalia Liguswprowadzenie do pedagogicznych i psychologicznych koncepcji integracji wiedzy. Materiały do ćwiczeń

Przykładem takiej sytuacji poznawczej jest interakcja w dziadzie matka-dziecko.

Interakcja w diadzie „matka-dziecko”zachodzi pomiędzy niemowlęciem a pierwszą opiekującą się nim osobą.

http://www.ansatechnologies.com/D2008/Dmaterials/Daccess/pictures/BBpics/mother_s_love.jpg

W interakcji tej:- matka (opiekunka, opiekun), jest nosicielem powszechnie czytelnych społecznych znaków i struktur. Dlatego interakcje te zachodzą w społecznie ustrukturyzowanej przestrzeni. Wraz z postępującym procesem socjalizacji interakcje te zaczną przyjmować formy wyrażające stosunek do społeczeństwa.

4. Na czym polega psycho-kulturowe podejście do edukacji?

Ale stanowisko K. Illerisa to nic innego, jak odwołanie się do koncepcji Jeroma

Brunera, który jest pomysłodawcą psycho-kulturowego podejścia do rozwoju. Zdaniem

J. Brunera, to, co kulturowe, staje się jednostkowym a „poprzez wchodzenie w kulturę i

tworzenie kultury człowiek formuje swą osobistą i społeczną tożsamość i w pełni staje się

sobą”2. Stąd stanowisko Brunera, który uważa, że „aby zrozumieć działanie człowieka, należy

poddać analizie najbliższy, „lokalny” kontekst jego działania oraz znaczenie poszczególnych

zdarzeń” (Brzezińska, 2006, s.V-XIX).

Jednak zdaniem Brunera „Nic nie jest wolne od kultury” – zatem interakcja osoby z

kulturą formuje jej indywidualne i wspólnotowe rozumienie, styl życia, myślenie i

odczuwanie.

Różnice kulturowe to nie tylko zewnętrzne różnice wynikające z tożsamości

etnicznej, ale stojące za tym dziedzictwo kulturowe, które rzutuje na kwestię nadawania

znaczeń i interpretowania zdarzeń, faktów, sytuacji w kontekście społeczno-kulturowym

(Zobacz więcej Bruner J., 2006, s. 29-32).

Przykład i zadanie:2 A. Brzezińska, 2006, Jerome S. Bruner: prekursor kształcenia wspomagającego rozwój, [w:] J. Bruner, 2006, Kultura edukacji, s. V-XIX.

5

Rozalia Liguswprowadzenie do pedagogicznych i psychologicznych koncepcji integracji wiedzy. Materiały do ćwiczeń

Jakie pytania można postawić do poniższych ilustracji i od czego zależeć będzie „poprawność” odpowiedzi?

http://images.google.pl/http://www.we-dwoje.pl/chusta/ http://www.zoch.pl/images/Iran/Iran-Bandar_e_Abbas-wyspa_Hormoz-dzieci1.JPGhttp://images.google.pl/imgres; http://images.google.pl/imgres?imgurl=http://flamencoarte.com/thaiti

Dlaczego znowu wracamy do teorii poznawczej J. Piageta?

Przyjęcie teorii J. Piageta oznacza odrzucenie tradycji behawiorystycznej a J. Piageta

uznaje się za ojca teorii konstruktywizmu. Konstruktywiści uważają, iż osoba konstruuje

swoje własne rozumienie otaczającego ją świata poprzez uczenie się i wiedzę czerpaną ze

świata. Takie rozumienie uczenia się, to znaczy uczenie się przez KONSTRUOWANIE

WIEDZY, wyklucza behawiorystyczne uczenie się przez TRANSMITOWANIE (np. kiedy

nauczyciel „przekazuje wiedzę i umiejętności” innym)3.

Mocną stroną teorii Piageta, jest budowanie jej w oparciu o warunki genetyczno-

biologiczne, w którym zdolność uczenia się rozwijana jest filogenetycznie, poprzez „walkę o

przetrwanie” pomiędzy różnymi gatunkami (Illeris, s.33-45).

Piaget dokonuje rozróżnienia między:- dynamicznym (co kieruje uczeniem?, skąd pochodzą jego motywy?, dlaczego

uczenie się zachodzi?) - a strukturalnym aspektem uczenia się (treść i natura uczeni się).

To właśnie treść i natura uczenia się, są sednem teorii Piageta. Oprócz zgłębiania

treści i natury uczenia się, Piaget zaproponował teorię stadialnego rozwoju procesów

3 Jednym z krytyków uczenia się przez transmitowanie był Paulo Freire.

6

Rozalia Liguswprowadzenie do pedagogicznych i psychologicznych koncepcji integracji wiedzy. Materiały do ćwiczeń

poznawczych4, która głosi, „że rozwój poznawczy od narodzin do okresu młodzieńczego

przebiega pewną liczbę etapów rozwojowych ściśle uzależnionych od wieku.

Proces uczenia się: adaptacji, asymilacji, akomodacji (uczenie się transgresyjne)

W teorii Piageta „uczenie się jest procesem równoważenia”. To znaczy, że „Jednostka utrzymuje stałą równowagę w interakcjach z otoczeniem poprzez nieustanną adaptację, czynny sposób przystosowywania się do środowiska, a jednocześnie dostosowuje środowisko do własnych potrzeb. Dostosowanie się odbywa się poprzez proces asymilacji, poprzez włączenie wrażeń pochodzących ze środowiska w uprzednio rozwinięte struktury psychiczne . Poprzez wrażenia zmysłowe, które są zapamiętywane i przyswajane jako wzbogacenie istniejących schematów poznawczych. Adaptacja do otoczenia odbywa się poprzez akomodację. Akomodacja polega na przekraczaniu tego, czy wykraczaniu poza to, co już jest wykształcone – nazywane jest uczeniem się transgresyjnym .

Schematy poznawcze, aktywne w procesie akomodacji są bardzo zindywidualizowane, „mogą przyjmować różnorodne formy, dlatego różne osoby będą miały różnorodne sposoby pojmowania”. Zawsze będą istnieć różnice w schematach poznawczych: nawet jeśli najlepiej wykształceni matematycy „wiedzą” to samo, to wiedzą „na różne sposoby”, co ma znaczenie, kiedy wiedza ta jest przypominana i wykorzystywana. Nie wiadomo też, który z nich i kiedy będzie gotów do wykraczania poza tę wiedzę.

Teoria J.Piageta jest koncepcją uczenia się odnoszącą się do procesu ciągłego wchodzenia w interakcje istniejących struktur – konstruowania i dekonstruowania (tego, co już istnieje) a nowymi wrażeniami docierającymi ze środowiska (z tym, co dodawane z zewnątrz).

Zdaniem Davida Ausubela, amerykańskiego teoretyka uczenia się, „Najważniejszym czynnikiem wpływającym na uczenie się jest to, co uczeń już wie” (Ausbel 1968, s.vi, podaję za: Illeris K., 2006, s. 38). Dla nauczyciela: „Równie istotne jest więc, aby nauczyciela interesowało i to, co uczniowie już wiedzą, jak i to, czego sam chce ich nauczyć” (Illeris K., 2006, s.38). Model uczenia się D. Kolba5 i związek z teorią poznaczą J. Piageta

Podstawą modelu D. Kolba - uczenia się przez doświadczenie, jest poznawcza teoria uczenia się J. Piageta. D. Kolb zestawia dorobek naukowy J. Piageta i J. Deweya i uważa, że wszystkie trzy aspekty procesu uczenia się: poznaczy, emocjonalny (psychodynamiczny) i społeczny – przechodzą przez cztery fazy, tworząc cykl uczenia się: doświadczenia, refleksyjna obserwacja, abstrakcyjna konceptualizacja, aktywne eksperymentowanie, czyli kolejne eksperymentowanie, które prowadzi do aktywnego doświadczania. D. Kolb wykorzystuje elementy kilku koncepcji teoretycznych. Od K. Lewina zapożycza model badania przez działanie, od J. Deweya, przyjmuje opis sposobu, w jaki uczenie się przekształca impulsy, uczucia, pragnienia zawarte w konkretnym doświadczeniu w celowe działania wyższego rzędu” (Kolb 1984, s.30-33, podaję za Illeris 2006, s. 45). Od J. Piageta wykorzystuje kolejność stadiów rozwojowych

Model uczenia się przez doświadczenie D. Kolba

4 Teoria stadialnego rozwoju J. Piageta: Okres sensoryczno-motoryczny, przedoperacyjny, operacji konkretnych, operacji formalnych – więcej zobacz: H. Bee, Psychologia Rozwoju człowieka, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań; lub sprawdź w Wikipedii. 5 D. Kolb, 1984, Experiental Learning, Englewood Cliffs: Prentice Hall, [ w: ] K. Illeris, 2006, Trzy wymiary uczenia się, Wydawnictwo DSW, Wrocław, s. 44-51.

7

Rozalia Liguswprowadzenie do pedagogicznych i psychologicznych koncepcji integracji wiedzy. Materiały do ćwiczeń

Źródło: IllerisK., s. 46

Tradycja socjo-kulturowa w badaniach nad uczeniem się (L. Wygotski, J. Bruner, A. Brzezińska, E. Filipiak).

W okresie międzywojennym zapoczątkowano myślenie o społecznym i kulturowym aspekcie procesów uczenia się. Wśród badaczy szczególnie skupionych na tej problematyce byli badacze rosyjscy: Lew Wygotski, Aleksiej Leontiew i Aleksander Łuria. Po II Wojnie Światowej, tradycja ta zyskała sobie wielu zwolenników w Danii, Niemczech, Stanach Zjednoczonych a od lat 80-tych również w Polsce.

W Polsce popularyzatorem socjo-kulturowego podejścia do edukacji jest profesor psychologii, specjalizująca się w psychologii społecznej Anna Brzezińska wraz ze swoim zespołem badawczym jak i wypromowanymi naukowcami (Ewa Filipak, Błażej Smykowski, Marta Marchow, Joanna Kruk, inni). Wśród pedagogów badających zjawiska edukacyjne w perspektywie socjo-kulturowej jest prof. Bogusława Dorota Gołębniak wraz ze swoim zespołem badawczym, (S. Krzychała, B. Zamorska, R. Ligus), prof. Maria-Czerepaniak Walczak, prof. Dorota Klus-Stańska, socjolodzy edukacji jak np. prof. Zbigniew Kwieciński i inni.

Podstawowa teza socjokulturowej teorii uczenia się:

„Psychologiczne czynniki mogą być rozumiane jedynie w historycznej perspektywie i osadzone w kontekście interakcji ze środowiskiem kulturowym. Interakcje te, mają naturę „refleksji nad obiektem”(object reflection), jak nazwał to Leontiew. Koncepcja refleks nad obiektem przypomina z konstruktywistycznym podejściem Piageta – obydwie koncepcje zakładają, że podstawę aktywnego rozwoju struktur poznawczych stanowi interakcja między jednostką a środowiskiem. „W socjo-kulturowym podejściu, struktury psychiczne rozwijają się w wyniku odbicia struktur psychicznych, Piaget natomiast dopuszcza poznawczą interpretację i odchylenia od warunków środowiskowych.

Czym jest aktywność w tradycji socjokulturowej?Aktywność – to kluczowe pojęcie określające interakcje ludzi ze środowiskiem. „Dzięki aktywności jednostka kreuje kulturowe warunki, których sama jest częścią, jednocześnie wywierając wpływ na kulturowy rozwój społeczeństwa” (Illeris, s.36-37).

„Ludzka aktywność może mieć tylko strukturę stworzoną przez dane warunki społeczne i relacje między ludźmi, jakie oni sami kształtują” (Leontjew 1981, s.231, podaję za: Illersis, 2006, s. 58).

8

Rozalia Liguswprowadzenie do pedagogicznych i psychologicznych koncepcji integracji wiedzy. Materiały do ćwiczeń

Narzędzia wykorzystywane w procesie aktywności Aktywność obejmuje różne działania, na które składają się różne czynności. (…) W procesie aktywności jednostka może używać różnych narzędzi, które są nie tylko środkami materialnymi, ale obejmują:-język, -konwencje społeczne, -teorie” (Illeris s. 58), -wiedzę milczącą i mądrość praktyczną – całe dziedzictwo kulturowe, któremu nadaje się specyficzne znaczenia w tym, konkretnym „lokalnym kontekście”.

Przykład: Co dla wybranych kultur oznacza słowo „DOM”? Jakie znaczenie nadają słowu „DOM” osoby o różnej tradycji kulturowej? Z czego wynikają te różnice interpretacyjne?

Tradycyjne rodzaje aktywności w zależności od okresu rozwojowego- zabawa- uczenie się- praca

Aktywność w koncepcji L. WygotskiegoL. Wygotski postrzega uczenie się jako szczególną formę aktywności i sytuuje uczenie się na tym samym poziomie, co zabawę i pracę. Uczenie się jest kontekstualne, dzieje się w interakcji z otoczeniem, w interakcji z „osobą” o większych możliwościach poznawczych, reprezentującą rozwiniętą kulturę, a osobami o mniejszych kompetencjach, które nabywają wzorce kulturowe (Strefa najbliższego rozwoju, SNR)

Podejście J. Brunera i/a J. PiagetaJ. Bruner w latach sześćdziesiątych rozwinął oryginalną koncepcję rozwoju poznawczego. Różnica między podejściem Brunera i Piageta do procesu uczenia się dziecka, polega na tym, iż Bruner przywiązywał ogromną rolę do procesu „nauczania” dziecka, w przeciwieństwie do Piageta, który podkreślał, że „dziecko jest samotnym naukowcem, co oznaczało, że dziecko może przejść do następnego stadium rozwoju dopiero wtedy, gdy „samo” stanie się do tego poznawczo gotowe” (Schaffer, 2005, podaję za Brzezińska, 2006, s. IX). Natomiast Bruner akcentował role czynników środowiskowych i osobistego doświadczenia w stymulowaniu rozwojem. Dla Brunera istotne jest, w jaki sposób używany jest umysł przy

9

Rozalia Liguswprowadzenie do pedagogicznych i psychologicznych koncepcji integracji wiedzy. Materiały do ćwiczeń

przechodzeniu przez kolejne etapy rozwojowe ( więcej przeczytaj J. Bruner, 2006, Kultura edukacji, Wstęp A. Brzezińskiej, s.V-XiX).

9. Teoria wielorakich inteligencji Howarda Gardnera wśród teorii stymulujących rozwój poznawczy

Zadanie:Poczytaj o teorii wielorakich inteligencji H. Gardnera i spróbuj znaleźć wspólne miejsca z teorią poznawczą J. Piageta, uczeniem się przez przeżywanie (emocje) w społeczno-kulturowym kontekście.

Bibliografia i literatura pomocniczaBruner J., 2006, Kultura edukacji, Wydawnictwo Universitas, Karków.

Brzezińska A., 2008, Nauczyciel jako organizator społecznego środowiska uczenia się, [w:]Rozwijanie zdolności uczenia się E. Filipak (red.), Wydawnictwo UKW, Bydgoszcz, s.35-49.

Brzezińska A., 1994, Oczami Psychologa..., „Dialog i Edukacja”

Brzezińska A., 2006, J.S. Bruner: prekursor kształcenia wspomagającego rozwój, [w:] Bruner J., 2006, Kultura edukacji, Wydawnictwo Universitas, Kraków.

Filipiak E., 2008, Uczenie się w klasie szkolnej w perspektywie socjokulturowej, [w:] Rozwijanie zdolności uczenia się E. Filipak (red.), Wydawnictwo UKW, Bydgoszcz, s. 17-34.

Illeris K., 2006, Trzy wymiary uczenia się, Wydawnictwo DSWE, Wrocław.

Malewski M. Wstęp do wydania polskiego”, [w:] K. Illeris, Trzy wymiary uczenia się, Wydawnictwo DSWE, Wrocław, 2006, s. 9-14.

Wikipedia - też!!!Materiały ze stron internetowych:http://images.google.pl/http://www.we-dwoje.pl/chusta/ http://www.zoch.pl/images/Iran/Iran-Bandar_e_Abbas-wyspa_Hormoz-dzieci1.JPGhttp://images.google.pl/imgres; http://images.google.pl/imgres?imgurl=http://flamencoarte.com/thaiti

10