ŚLADAMI

ŚREDNIOWIECZA NA

TERENIE SOSNOWCA

Dawid Jarząb

Kl. III C gim.

Praca wykonana pod kierunkiem

mgra Marcina Paksa.

PLAN PRACY

Szukanie źródeł:

Internet

Miejska biblioteka publiczna w Sosnowcu

na ul. Zegadłowicza

Biblioteka miejska na ul. Kisielewskiego

Muzeum w Sosnowcu na ul. Chemicznej

Źródła...

Strony internetowe:

• http://www.naukawpolsce.pap.pl;

• http://archeowiesci.wordpress.com - (XII wieczny piec hutniczy

w Sosnowcu)

• http://mojsosnowiec.pl/historia - (historia Sosnowca)

• http://www.polskaniezwykla.pl – (wczesnośredniowieczny

gródek

rycerski)

• http://www.sosnowiec.pl , http://poznaj.sosnowiec.pl -

(historyczne

dzielnice Sosnowca)

• www.zamki.res.pl (informacje na temat zagórskiej świątyni –

kaplica „ciemna” w pobliżu kościoła Św. Joachima)

• www.zamkiobronne.pl (zamek sielecki)

cd...

* Albumy (m.in. Album Królów Polskich)

* Kroniki Miasta Sosnowca

* Przewodniki po Sosnowcu (m.in. Przewodnik

Stanisława Czekalskiego)

* Mapy, Zdjęcia, pocztówki

* wydruki z internetu

* własna dokumentacja fotograficzna

zagórskiej świątyni, Zamku Sieleckiego, terenu

wykopalisk

SOSNOWIEC Historycznie należał do Małopolski. Nazwa miasta pochodzi

od borów sosnowych porastających te tereny przed 1830. Pierwotna nazwa miasta brzmiała Sosnowice. Jako miasto może się poszczycić zaledwie ponad stuletnią historią (prawa miejskie od 1902 roku). Jednak wzmianki o osadnictwie na tych terenach są znacznie starsze i sięgają czasów piastowskich. Najstarsza znana wzmianka o osadzie z terenu obecnego Sosnowca pochodzi być może z 1123, a już z pewnością o Milowicach, jak również o Klimontowie, Zagórzu i innych można mówić na podstawie dokumentu z 1228 i innych począwszy od XIII wieku.

Znaczek z 1916 z nazwą „Sosnowice”

NAJSTARSZE DZIELNICE SOSNOWCA

POWSTAŁE W OKRESIE

OD XI DO XVI WIEKU

MILOWICE Najstarsza dzielnica Sosnowca. Pisano o niej w dokumencie z 1105 roku i wymieniano ją jako jedną z posiadłości klasztoru w Tyńcu. Badania historyków dowodzą jednak, że dokument ten został sfałszowany. Wioska pierwotnie nazywała się Milejowice i jest jedną z najstarszych na ziemiach polskich. Kolejny dokument pochodzi z 1335 roku i z niego wynika, że właściciel wsi Piotr z Paniów przeniósł osadę na prawo niemieckie. Kilka lat później właściciel przekazał miejscowość klasztorowi św. Wincentego we Wrocławiu. W 1894 roku dobra milowickie stały się własnością kapitału francuskiego - Sosnowieckiego Towarzystwa Kopalń i Hut. Do początku XVIII wieku miejscowość posiadała okazały dwór modrzewiowy obok którego znajdowały się folwark z młynem, gorzelnią i browarem. Charakterystyczna była karczma Trzciniec stojąca na rozstaju dróg wiodących na Pogoń, Stary Sosnowiec i Czeladź.

POGOŃ

Pierwotnie nazywana Pogonia. Powstała ona jako

osada służebna wobec zamku będzińskiego. W 1345

roku rycerstwo polskie i węgierskie pod wodzą

Kazimierza Wielkiego rozbiło w pobliżu wsi oddziały

Czechów rabujących Małopolskę. Pogonia była wtedy

już osadzona na prawie niemieckim i należała do

parafii w Mysłowicach. Wioska miała kilku właścicieli:

Stefana Kowacza herbu Wąż, potem Tymieńskich,

Jarockich, Mieroszewskich. Z czasem wydzieliły się

dwie części Pogoni: Gzichowska i Sielecka z

oddzielnymi dworami i folwarkami. Z gruntów

pogońskich na początku XVIII wieku wyodrębnił się

przysiółek i folwark Sosnowiec.

Sielec

Prastare nazwy to Sedlecz, Siedlce, Sielce). W XIV wieku znany był również jako osada rycerska usytuowana na wzgórzu wśród gęstego lesisto-bagnistego kompleksu puszczańskiego przy starej drodze z Będzina do Mysłowic. Niewykluczone, że osada ta jest znacznie starsza i pochodzi z XII lub XIII wieku. Nie zakończył się jeszcze spór dotyczący pochodzenia zamku sieleckiego. Pierwotnie za datę jego powstania uważano rok 1620, wtedy to powstała budowla w obecnym kształcie. Jednak dużo wcześniej istniała tu warownia średniowieczna. Podobnie jak inne dzielnice przyszłego miasta Sosnowca Sielec miał wielu właścicieli. Byli to Abraham z Goszyc, Otton z Pilicy herbu Topór, Piotr Szafraniec, Wiesław i Piotr herbu Poraj z Mysłowic, Jaroccy, Walenty Minor, Przybysławscy, Modrzewscy, Tęgoborscy, Żulińscy i Stojowscy, pruski generał Schimmelpfenig, książe Ludwik z Pszczyny, hrabina Stolberg zu Wernigerode, hrabia Renard. Uprzemysłowienie Sielca rozpoczęło się na początku XIX wieku.

Zagórze

Osada rycerska, która istniała już prawdopodobnie w XII lub XIII wieku. Kolejni właściciele jego to Zagórscy, Jaroccy, Prokop Zwierzchowski, Stanisław Dębnicki, Mieroszewscy, Wincenty Siemieński, Gustaw von Kramst. Osada słynęła z dworu modrzewiowego z dwoma basztami, zburzonego przez Mieroszewskich. W jego miejscu powstał dwór murowany. Do wsi należał przysiółek Wola Zagórska i osady karczmarskie Pod Borem i Chechłów. Miejscowość należała do parafii mysłowickiej, która wkrótce została podzielona, a Zagórze zostało przydzielone do parafii w Niwce. Pierwszą świątynią jaka powstała na dobrach zagórskich była kaplica murowana kryta słomą.

NIWKA - Początki istnienia wioski o pierwotnej

nazwie Niwki, położonej u ujścia Bobrka do Białej

Przemszy są nieznane. Wiadomo jednak, iż w

1581 roku była osadą rybacką wchodzącą w skład

dóbr klimontowskich. Źródła niemieckie

odnotowują jej istnienie w 1590 roku, informując o

pracującym w niej młynie.

KAZIMIERZ GÓRNICZY - Istnienie osady

Kozmiez (prawdopodobnie XVI-wieczny zapisnazwy Koźmierz) zostało odnotowane w dokumentach pochodzących z 1537 roku. Miejscowość - podobnie jak pobliski Juliusz - była pierwotnie przysiółkiem Porąbki.

KLIMONTÓW

Wieś zwaną pierwotnie Klimuntowem założył prawdopodobnie w XIII wieku w majątku zagórskim Klemens (Klimunt) z Ruszczy, późniejszy kasztelan krakowski (w 1241 roku poległ w bitwie z Tatarami). Najstarszy dokument potwierdzający jej istnienie w sposób wiarygodny, pochodzi z 1361 roku. Drogą wymiany wioskę nabył wówczas od Marka z Goszyc Otton z Pilczy (Pilicy). Kolejnymi właścicielami Klimontowa byli: Piotr Szafraniec, Wisław i Piotr z Mysłowic, Jaroccy, Broniowscy, Gosławscy, Mieroszewscy.

PORĄBKA

Pierwotnie wieś utworzona na wyrębie leśnym puszczy Pakosznickiej, ulokowana na prawym brzegu potoku Bobrek. Jej początki nie są znane. Istnienie wsi zostało odnotowane w dokumencie z 1326 roku, odnoszącym się do opłaty świętopietrza składanego przez jej mieszkańców. Informacje te potwierdza w XV wieku Jan Długosz w Liber Beneficiorum. Od 1390 do 1789 roku była własnością biskupów krakowskich i wchodziła w skład majątku klucza sławkowskiego.

ŚREDNIOWIECZNE ZABYTKI

SOSNOWCA

ZAMEK SIELECKI Z informacji wynika, iż już pod koniec XIV wieku na terenie wsi Sielec

została wzniesiona jakaś budowla obronna. Jako jej fundatora wymienia się Piotra z Sielca. Istnienie budowli odnotowano w dokumentach z roku 1403. Obecnie trudno ustalić pierwotny wygląd fortalicjum. Było to zapewne jednoskrzydłowe założenie położone wśród mokradeł utrudniających podejście.

W XVII wieku Sielec trafił do rąk rodu Minorów-Przybysławskich. Sebastian Minor na miejscu średniowiecznego wzniósł nowy zamek na planie kwadratu. Składał się z czterech skrzydeł z narożnymi basztami otaczającymi wewnętrzny dziedziniec. Zamek otaczała głęboka nawodniona fosa ze zwodzonym mostem. Budowę zamku ukończono w roku 1620 co upamiętnia zachowana w dawnej kaplicy tablica z tą właśnie datą i herbem Minorów Półkozicem.

W roku 1824 zamek został zniszczony przez pożar. Książę Ludwik Cöethen-Anhalt będący ówczesnym właścicielem w 1832 zlecił jego odbudowę Józefowi Heintzlowi. W jej wyniku budowla uzyskała charakter reprezentacyjny pałacowy. Dzięki pracom remontowym zamek odzyskał wygląd z roku 1832. Ma kształt podkowy otwartej na wschód.

Aktualne zdjęcia Zamku

Sieleckiego

Zdjęcia ze zbiorów Muzeum w

Sosnowcu

WCZESNOŚREDNIOWIECZNY GRÓDEK

RYCERSKI I OSADA HUTNICZA W

SOSNOWCU - ZAGÓRZU

Nieopodal kościoła św. Joachima i osiedla przy ulicy Długosza w Zagórzu można natrafić na kopiec ziemny porośnięty trawą i krzewami. Podstawa pagórka ma kształt zbliżony do koła o średnicy 23-25 m. i wysokości ok. 7 metrów. W latach 80-tych XX w. przebadano go i uznano za średniowieczną rezydencje możnowładczą z XIV wieku. Od wschodniej strony kopca widoczne są pozostałości ziemnego wału i fosy szerokiej na 4 metry, która zasilana była wodą ze źródła Potoku Zagórskiego bijącego u podnóża pagórka.

W trakcie badań na szczycie gródka odkryto pozostałości drewnianego słupa. Stąd można wywnioskować że stała tam kiedyś drewniana wieża o kilku kondygnacjach. Wieża oprócz funkcji mieszkalnych miała oczywiście charakter obronny . Prócz wieży na kopcu nieopodal stały zapewne inne drewniane zabudowania gospodarcze a całość otoczona była palisadą.

MAPA ZAGÓRZA

Z ZAZNACZENIEM GRÓDKA I ZAMECZKU

ŚREDNIOWIECZNE PIECE

HUTNICZE Niedaleko gródka rycerskiego archeolodzy natrafili na pozostałości

wczesnośredniowiecznej osady. Odkrycie potwierdziło tezę o istnieniu na tym terenie (począwszy od XII w.) dużego ośrodka hutnictwa srebra i ołowiu. Podczas rozpoczętych latem 2009 roku wykopalisk natrafiono tu na bardzo bogatą warstwę kulturową, w której znaleziono duże ilości ceramiki wczesnośredniowiecznej, w tym zdobionej ornamentem radełkowym, linią falistą, a także ze śladami oliwkowego szkliwienia, Specjaliści ocenili wiek większości ceramiki na 2. poł. XI i na XII wiek. Archeolodzy zlokalizowali pozostałości trzech pieców hutniczych do wytopu ołowiu. Obok każdego z nich znajdowały się liczne fragmenty dysz do sztucznego nawiewu, duże ilości żużli, wytopiony ołów. Ponad piecami wznosiła się zadaszona konstrukcja, o czym świadczą odkryte ślady po potężnych słupach nośnych o średnicy 40-50 cm. Odsłonięto też fragmenty płaskiego bruku kamiennego przylegające do instalacji hutniczych. Rewelacyjnym odkryciem jest fragment wykonanej z brązu lunuli - zawieszki półksiężycowatej, datowanej na XII-XIII w. Jest to kolejna już osada wczesnośredniowieczna, świadcząca o istnieniu ogromnego ośrodka hutnictwa srebra i ołowiu w rejonie dzisiejszego Zagłębia.

Na pierwszym planie - pozostałości

bruku i piec, w tle - kopiec gródka.

Obok bruku kamiennego widoczna owalna

struktura - pozostałości pieca hutniczego.

Dolna warstwa pieca hutniczego

do wytopu

Lunula wykonana z brązu znaleziona

w sąsiedztwie pieców.

Fragment wylewu odnalezionego

naczynia wczesnośredniowiecznego.

KAPLICA CIEMNA

Nieopodal gródka rycerskiego, na terenie stanowiska archeologicznego nie sposób nie natknąć się na dość oryginalną budowlę, która swym wyglądem wyróżnia się z otoczenia . Mowa tutaj o starej kamiennej kaplicy. Historia owej kaplicy owiana jest tajemnicą. Jak dotąd nie udało się ustalić nawet przybliżonej daty jej powstania. Jedni uważają że została zbudowana w XIX w. inni że była już w XVIII. Są też tacy którzy uważają że może ona pamiętać mroczne czasy średniowiecza. Nie wiadomo też dlaczego nazwano ją „ciemna”, skoro przez jej duże okna wpadała wystarczająca ilość światła. Być może jej nazwa ma inne pochodzenie??