International Conference

„Archaeological Heritage - Methods of Education and

Popularization”

Warsaw, Poland, 1-3 December, 2011

Abstracts

Międzynarodowa Konferencja

„Dziedzictwo archeologiczne - formy edukacji i promocji”

Warszawa, Polska, 1-3 grudnia 2011

Abstrakty

2

Sabina Hryniewiecka (sabina.hryniewiecka@muzarp.poznan.pl), Marta Kalisz-Zielińska, Muzeum Archeologiczne w

Poznaniu, Dział Wystaw i Edukacji, Polska

Zajęcia edukacyjne, warsztaty, eventy… czyli jak muzeum archeologiczne może przybliżyć przeszłość

Niniejszy referat poświęcony jest wybranym aspektom dotyczącym form promocji i edukacji dziedzictwa archeologicznego na przykładzie m.in. Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. Reformy programu nauczania historii i współczesne podręczniki do nauki tego przedmiotu nie sprzyjają propagowaniu dokonań archeologii. Dlatego tak ważne jest, aby promować wiedzę o najdawniejszej przeszłości wśród dzieci i młodzieży (również i dorosłych) poza murami szkoły. Zaprezentujemy różne sposoby przekazu wiedzy archeologicznej, jak np.: ekspozycje (tradycyjne i interaktywne), eventy (m.in. obecne w Muzeum Archeologicznym w Poznaniu „Weekendy tematyczne”), projekty edukacyjne (m.in. „Od Aleksandra do Abu Simbel”; „To jest Twoje dziedzictwo”), warsztaty, lekcje dla dzieci, spotkania dla najmłodszych (m.in. Akademia Malucha), kółka zainteresowań dla młodzieży gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej (m.in. Młodzieżowy Klub Miłośników Archeologii) a także zabawy z archeologią dla rodzin odbywające się sezonowo podczas ferii letnich i zimowych („Zagadki Robinsona Cruso’e”, „Zagadki Małego Odkrywcy”), warsztaty edukacyjne dla seniorów (m.in. „Spotkajmy się w Muzeum”) czy też wykłady cykliczne dla młodzieży i dorosłych. Przykłady te stanowią autorską propozycję tematów zrealizowanych w Muzeum Archeologicznym w Poznaniu, które posłużyć mogą do ewentualnego wykorzystania w przyszłości. Ważnym aspektem będzie współpraca Muzeum z różnymi instytucjami o charakterze kulturalnym, promocyjnym, turystycznym czy edukacyjnym (m.in. z MKIDN, Urzędem Miasta Poznania, Centrum Turystyki Kulturowej Trakt w Poznaniu, Empikiem, Centrum Handlowym Malta czy Stary Browar). Przyjmując za podstawę przekonanie wyrażone przez Stone’a, iż „edukacja dotycząca archeologii powinna być rozpatrywana jako atrybut archeologii i w sytuacji, gdy adresowana jest w odpowiedni sposób, może wzbogacić współczesne i przyszłe społeczeństwo”, zwrócimy także uwagę na problem konieczności docierania do jak największej liczby odbiorców przy zachowaniu jednak nienaruszonego rdzenia nauki.

Educational activities, workshops, events…. how the archaeological museum can bring the past This paper is devoted to selected aspects concerning forms of promotion and archaeological heritage education on the example of Archaeological Museum in Poznan. Curriculum reform and contemporary history textbooks do not encourage the promotion of the achievements of archeology. It is therefore important to promote knowledge about the distant past among children and adolescents (and adults also) outside of school environment. We will present various ways of transmission of archaeological knowledge, such as exhibitions (traditional and interactive), events (such as found in the Archaeological Museum in Poznan "Theme Weekends"), educational projects (including "From Alexander to Abu Simbel " or " This is your heritage "), workshops, classes for children, meeting for the youngest (including Academy for the Youngest) - groups for junior high school students (including Club of Archaeology for youth) and also archaeology fun-events for families held seasonally during holidays ("Robinson Cruso'e Riddles ", " Little Explorer Riddles "), educational workshops for seniors (such as "Let's meet at the Museum") or regular lectures for youth and adults. Presented examples are the author's proposal on the subjects. They took place at the Archaeological Museum in Poznan, and may be used in the future elsewhere. An important aspect of our paper is the issue of the museum cooperation with various other institutions of culture, promotion, tourism or education (including cooperation with the Ministry of Culture, the Office of the City of Poznan, Centre for Cultural Tourism Route in Poznan, Empik stores, Malta Shopping Center or Old Brewery). Taking that as a basis for the belief expressed by Stone that "education on archeology should be considered as an attribute of archeology and where it is addressed in an appropriate manner, can enrich contemporary and future society", we draw attention to the problem of having to reach as many but customers while maintaining intact the core of science. Snežana Golubović, Milica Tapavički-Ilić (mtapavic@sbb.rs, mtapavic@txf.de), Archaeological Institute, Serbian Academy of Science and Arts, Belgrade, Serbia

Archaeological Park and Scientific and Research Centre Viminacum. A Model of Popularisation of Archaeology Ever since the archaeological park of Viminacium was opened in 2006, six objects are represented to the visitors: 1) a paleo-christian memoria, 2) the northern gate of the Roman military camp, 3) Roman thermae, 4) a mausoleum, most likely of the emperor Hostilian, 5) workshop centre and 6) a skeleton of a mammoth. Current archaeological research lead to establishing of a special scientific andresearch centre called Domvs Scientiarvm. This unique object is intended for all of the scientists from Serbia, where rooms, atriums and a library stand at their disposal for working with students, for summer-schools and organizations of congresses and symposia. At the same time, the object is intended for accomodation of visitors, whose number at Viminacium grows more and more. The Domus represents the peak of archaeological tourism, with a unique atmosphere of ancient Roman times. It is built in the shape of a villa rustica, with two levels: the upper one, consisting of several atriums around which there are workshops, laboratories and accomodation rooms for the team and visitors and the lower one, in which there are halls, depots and a museum. The goal of building such a facility was to make it a place for organizing congresses and meetings, together with other conveniences offered within the archaeological park, thus making it possible to bring income from which further excavations and development of the park shall be enabled.

3

In March 2006, a barge-bridge was built at the Danube, some 3 km away from the site, with which acces to the site on ship was made possible. Ever since then, the number of visitors arriving along the Danube increased. In spring 2012, the Domus shall officially be opened for the public. Several dozens of Celtic (Scordiscian) graves were discovered in the Viminacium area and a reconstruction of a Celtic settlement is also planned. The work conducted so far includes building of a rampart, upon which a palisade should be erected. In the future, this reconstruction shall also be included into the Archaeological park of Viminacium. Dariusz Rozmus, Joanna Tokaj (j_tokaj@interia.pl), Magdalena Cyankiewicz (Muzeum Miejskie „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej), Aldona Garbacz-Klempka (Akademia Górniczo - Hutnicza w Krakowie), Polska

W jaki sposób ukazać istnienie średniowiecznego przemysłu we współczesnej aglomeracji wielkoprzemysłowej – projekt organizacji pozarządowej i muzeum z Dąbrowy Górniczej

W związku z odkryciem na terenie dzisiejszego Zagłębia Dąbrowskiego stanowisk hutniczych, gdzie odbywał się we wczesnym średniowieczu wytop srebra i ołowiu - oraz ich dalsza obróbka - powoli zmienia się postrzeganie wczesnośredniowiecznej gospodarki w państwie piastowskim. Owocne badania archeologiczne na tym terenie prowadzono w m.in. ostatnich dwóch dekadach m. in. w Dąbrowie Górniczej – Łośniu (Dariusz Rozmus), Dąbrowie Górniczej – Strzemieszycach (Aleksandra Rogaczewska), Sosnowcu – Zagórzu (Dariusz Rozmus i in.), Przeczyce (Andrzej Bartczak, Andrzej Wójcik), Siewierz (Rozmus, Bartczak, Wójcik, ekspedycja wrocławska). Pojawia się dylemat: jak w ciekawy sposób zaprezentować te dokonania i odkrycia wśród szerokiego kręgu odbiorców? Nasza placówka muzealna współpracuje z wieloma instytucjami i organizacjami, w tym również pozarządowymi. To właśnie dzięki takiej współpracy udało się stworzyć wspólną inicjatywę (Muzeum Miejskiego „Sztygarka” i Towarzystwa Przyjaciół Dąbrowy Górniczej) realizującą projekt popularyzatorsko-edukacyjny „Industriae Theatrum ex Silesia – czyli archeologia przemysłowa wieków średnich dla każdego”. W projekt ten zaangażowali się również naukowcy z Wydziału Odlewnictwa Akademii Górniczo – Hutniczej w Krakowie, którzy zajmują się historią przemysłu okresu średniowiecza. Na swoim koncie mają m. in. wykonanie rekonstrukcji warsztatu kowala i złotnika na potrzeby niedawno otwartej wystawy Podziemia Rynku "Śladem europejskiej tożsamości Krakowa" (Oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa). Składowymi zadaniami naszego przedsięwzięcia było: 1)wydanie popularnonaukowej, dwujęzycznej broszury, 2) zaprojektowanie i wykonanie rekonstrukcji strojów oraz średniowiecznych narzędzi pracy, w tym warsztatu średniowiecznego odlewnika, 3) przeprowadzenie cyklu wykładów połączonych pokazami żywej historii. „Industrie theatrum”: między rekonstrukcją archeologiczną a pokazem żywej historii. Dzięki atrakcyjnej formie jaką jest rekonstrukcja, projekt miał szansę trafić do dużego grona odbiorców zarówno tych starszych jak i tych młodszych (Uniwersytet III Wieku, placówki szkolne, Uniwersytet Dziecięcy). Pokazy żywej historii z małymi elementami archeologii doświadczalnej sprawdziły się również podczas działań plenerowych (np. festyn „Jesień średniowiecza”, gdzie pracownicy Muzeum i wolontariusze współpracowali z członkami grup rekonstrukcyjnych). Bardzo atrakcyjna okazała się demonstracja wytopu, którą zamierzamy udostępnić w formie fragmentu nagrania filmowego bądź przygotowanego posteru. Co dalej ? Żywotność projektu nie wygasła wraz z dofinansowaniem inicjatywy przez Urząd Marszałkowski. W przyszłym roku planujemy dalsze działania wraz z Towarzystwem Przyjaciół Dąbrowy Górniczej i Akademią Górniczo – Hutniczą jak zorganizowanie mini - sesji naukowej, poświęconej historii przemysłu metalurgicznego na przestrzeni dziejów, skierowanej do szkół ponadgimnazjalnych oraz studentów. W dalszych planach jest stworzenie scenariusza filmowego, który może posłużyć do nakręcenia filmu.

How to show the medieval urban industry in contemporary large-scale industrial town – joint project of an NGO and the Museum of Dąbrowa Górnicza.

In connection with the discovery of the sites where the iron, silver and lead smelting and further processing took place, the perception of the early Piast state slowly changes. Archaeological research in this area was carried out in the last two decades, among others in Dąbrowa - Łośniu (Dariusz Rozmus), Dąbrowa - Strzemieszyce (Alexander Rogaczewska), Sosnowiec - Zagórze (Dariusz Rozmus et al.) contradict (Andrzej Bartczak, Andrzej Wojcik), Siewierz (Rozmus, Bartczak, Wojcik, expedition Wroclaw). And the question arose: how to present these achievements and discoveries among the general public in an interesting way? Our museum cooperates with many institutions and organizations, including NGO-s. It is through such cooperation, we managed to create a joint initiative (named: Municipal "Sztygarka" and the Society of Friends Dabrowa Mining) that carries out the educational and popularization project - "Theatrum Industriae ex Silesia - industrial archeology of the Middle Ages for everyone”. Also researchers from the University of Science Faculty of Foundry Engineering - Metallurgy in Krakow, who deal with the history of medieval industry got involved in the project. They have, for example, reconstructed a blacksmith and the goldsmith's workshop for the recently opened exhibition Underground Market "In the Footsteps of the European identity of Krakow" (Branch of the Historical Museum of Krakow). The tasks of our project were to: 1) publish bilingual brochures, 2)

4

design and execute the reconstruction of medieval costumes and work tools, including a medieval foundry workshop, 3) conduct a series of lectures combined with the demonstration of created reconstructions. With an attractive form such as reconstruction, the project "Industrie theatrum" between the archaeological reconstruction and display of living history” had a chance to get through to a large audience (University of Third Age, educational institutions, Children's University). Historical demonstrations with small elements of experimental archeology proved to be interesting also during outdoor activities (festival "Autumn of the Middle Ages" - where the Museum staff and volunteers worked with members of the reconstruction groups). Melting was among most attractive demonstration and we're going to share it with the wide public as a movie or in the form of poster. And what next? The project has not expired, when the funding by the Marshal's Office ended. We plan to continue to work with the Friends Society of Dabrowa Gornicza and the Academy of Mining and Metallurgy and organize a mini – session on the history of the steel industry, aimed at secondary schools and students. We also plan to create a movie script, which can be used to make a movie. Agnieszka Kowalska (akowalska5@wp.pl), Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej, Uniwersytet Warszawski, Polska, Kamil Kuraszkiewicz (k.o.kuraszkiewicz@uw.edu.pl), Instytut Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska

Aspekty popularyzacji egiptologii w Polsce. Egiptolog i dziennikarz: sprzeczność, czy zbieżność interesów Kultura masowa: filmy, takie jak Indiana Jones, gry – chociażby Lara Croft, wpływają cały czas na romantyczny wizerunek archeologa, w szczególności zajmującego się terenami dla polskiego odbiorcy egzotycznymi, takimi jak Egipt czy Mezoameryka. Co ciekawe, do wymienionych wzorców nawiązują nie tylko nie znający realiów laicy, ale również dziennikarze, po których można by się spodziewać lepszej znajomości tematu. Dlatego bardzo ważne jest przekazanie jak największej ilości informacji na temat prawdziwej pracy archeologa. Dobrą okazją do wprowadzenia młodzieży w świat archeologii są specjalne lekcje, łączące wykład na temat pracy na wykopie oraz jej skutków z warsztatami, takimi jak nauka hieroglifów, czy organizowanie specjalnych piaskownic, w których dzieci mogą pracować jak na prawdziwych wykopaliskach – odkopywać obiekty i dokumentować je. Odpowiednio przygotowane, takie zajęcia dostarczają dobrej zabawy dzieciom, a za ich pośrednictwem zagadnienia archeologii docierają również do rodziców. Prelegenci mają duże doświadczenie w upowszechnianiu wiedzy o archeologii, przygotowują i prowadzą wykłady oraz warsztaty dla dzieci (już od okresu przedszkolnego) i młodzieży, od wielu lat tłumaczą książki popularyzujące temat (łącznie z tymi „kontrowersyjnymi” co staje się przyczynkiem do ciekawych dyskusji, między innymi ze studentami w czasie zajęć), wraz z kinem Imax przygotowywali polską wersję trójwymiarowego filmu o mumiach oraz towarzyszące pokazom filmowym zajęcia, przygotowują wystawy dotyczące starożytnego Egiptu, dostępne dla szerokiej publiczności, byli także współorganizatorami konferencji, w trakcie której poza naukowymi wystąpieniami archeologów z całej Polski, znalazło się miejsce na amatorski pokaz egipskiej mody, przygotowany przez dzieci z miejscowej szkoły i profesjonalny – przez projektantki z Łodzi. Mają też regularnie kontakt z dziennikarzami, tak w trakcie wykopalisk w Egipcie (tu pojawia się zagadnienie próby przełożenia wyobrażenia o pracy archeologa z rzeczywistością – i problemów, jakie pojawiają się z technicznym przygotowaniem wykopu na przyjazd ekip filmowych), jak i w kraju i mogą podzielić się doświadczeniami z tego wszystkiego wynikającymi.

Popularization of Egyptology in Poland. Egiptologist and journalist: contradiction or convergence of interests Mass culture: movies, like Indiana Jones, or games - even Lara Croft, create a romantic image of the archaeologist, working usually in the exotic for Polish viewers areas, such as Egypt or Mesoamerica. Interestingly, these patterns are true not only to ignorant knowing nothing on the reality of the profession, but also to journalists, who one would expect a better knowledge of the subject from. Therefore it is important to provide as much information about the real work of an archaeologist. Special classes that combine lecture on the work on the excavation and its consequences, along with workshops, such as learning hieroglyphs, or organizing special sandpits, where children can work as real excavations - dig up the items and document them, all of that is a good opportunity to introduce youth to the world of archeology. Such activities, properly organized, provide fun for children, and through them reach their parents. The speakers have an extensive experience in the dissemination of archeology. They prepare and give lectures and organize workshops for children (from pre-school age) and adolescents for many years. They also translate books on the subject (including those considered to be "controversial" - that becomes a contribution and triggers interesting discussions between students during classes). One of their projects was the preparation the Polish version of a three-dimensional movie about mummies and accompanying demonstrations in the co-operation with the Imax movie-theater. That was accompanied with the classes on the movie itself, an exhibition on the ancient Egypt accessible to the general public. They were also co-organizers of the conference, were along with the presentations, was enough time for the amateur show of Egyptian fashion prepared by children from local schools and by the professional designer from Lodz. The speakers regularly work with the journalists, both in Egypt and in Poland – and willing to share their experience with everybody.

5

Szymon Zdziebłowski (s.zdzieblowski@pap.pl), Serwis Nauka w Polsce PAP, Polska

Promocja archeologii za pośrednictwem Internetu Internet stał się w ostatnich latach medium docierającym do coraz większej rzeszy Polaków - w 2010 roku już do ponad połowy jej obywateli. Z jego pomocą możliwe jest promowanie wyników badań archeologicznych, popularyzowanie pradziejów i krzewienie postawy poszanowania dla zabytków. Mimo coraz większego zasięgu Internetu, narządzie to nadal nie jest w pełni wykorzystywane przez archeologów czy muzealników w celach promocyjnych. W wystąpieniu przedstawię kilka największych polskich stron internetowych podejmujących tematykę archeologiczną – przede wszystkim promocję odkryć polskich naukowców w kraju i za granicą. Szczególną uwagę zwrócę na Serwis Nauka w Polsce PAP, dla którego pracuję od kilku lat i który posiada obszerny, regularnie uaktualniany dział archeologiczny. Przeanalizuje dotychczasowe osiągnięcia polskich portali na tym polu. Omówię również witryny internetowe polskich muzeów archeologicznych pod kątem funkcjonalności i atrakcyjności. Oprócz opisu zastanej sytuacji, zakreślę kierunki dalszego, potencjalnego rozwoju serwisów internetowych promujących archeologię w Polsce. Zwrócę uwagę również na zagrożenia związane z upublicznianiem odkryć z pomocą Internetu i możliwości ich unikania.

Promotion of Archaeology through the Internet Internet has become one of the most important media, reaching constantly growing number of Poles - in 2010, already more than half of its citizens. With its help it is possible to promote the results of archaeological research, and to popularize and promote the prehistory and the respect for the archaeological monuments. Despite the increasing internet coverage, this organ is still not fully used by archaeologists and museum for mentioned purposes. This speech will present some of the largest Polish web sites on the subject of archaeology - primarily promoting discoveries of Polish scientists in the country and abroad. Special attention will be paid to PAP’s service “Serwis Nauka” I work for several years. It has an extensive, regularly updated archaeological section. I will examine achievements of the Polish portals in this field. I will also discuss websites created by archaeological museums in terms of their functionality and attractiveness. In addition to the description of the existing situation, I will try to outline more general trends, and show potential development of websites that promote archeology in Poland. I will also consider the risk associated with public disclosure of findings through the Internet and the possibilities of avoiding that risk. Roksana Chowaniec (roksana.chowaniec@uw.edu.pl), Instytut Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska

Internetowe portale edukacyjne w kształceniu w zakresie dziedzictwa archeologicznego Archeologia mimo, że wszystkim kojarzy się z przygodami i odkrywaniem skarbów, jest często dyscypliną zbyt skomplikowaną do przedstawienia osobom, które nie zajmują się nią profesjonalnie i które nie mogą wyobrazić sobie wielu aspektów życia w przeszłości, technologii czy narzędzi. Jest to rezultat tego, że dziedzictwo archeologiczne to zbiór puzzli złożonych z dokumentacji wykopaliskowej, pojedynczych zabytków, zdjęć. Ze wsparciem archeologom przychodzą multimedia (filmy, animacje, hologramy, internet), a ich rozwój oraz wzrost popularności pociągają za sobą nowe możliwości upowszechniania archeologii. Stworzone dzięki technologiom komputerowym „obrazy” poszerzają krąg ludzi mogących mieć dostęp do artefaktów. Formy multimedialne mogą być używane w celu poszerzenia wiedzy przed lub po odwiedzeniu stanowiska archeologicznego, być suplementem wizyty w muzeum albo sposobem zachęcenia do ich odwiedzenia, są wreszcie elementem wzbogacającym tradycyjne lekcje historii oraz sposobem na wspomaganie i uatrakcyjnienie samokształcenia, chociażby poprzez strony internetowe. Na polskim gruncie przykładem wykorzystania multimediów mogą być: strona edukacyjna o interaktywnym charakterze www.archeodzieciaki.pl, podzielona na trzy działy: „Dla najmłodszych”, „Młody archeolog”, „Dla rodziców i nauczycieli” oraz interaktywna dwujęzyczna wirtualna animacja stanowiska w Biskupinie pt. „Biskupin bez tajemnic”, wzbogacona modelami 3D, zdjęciami zabytków archeologicznych, filmami o archeologii eksperymentalnej, informacjami w wersji pisanej i mówionej, po polsku i angielsku. Dzięki możliwości wyboru napisów lub lektora animacja może być wykorzystywana przez osoby niedosłyszące lub niedowidzące.

Internet educational portals and their role in the archaeological heritage education Archaeology, even though everyone associates it with adventures and discovering treasures, appears often to be too complex subject to present it to people who do not deal with it professionally and cannot imagine many aspects of life in the past, like technologies and tools. This is a result of the fact that archaeological heritage is a collection of puzzle consisting of the documentation, individual monuments and finds, images. With the support to archaeologists come multimedia (videos, animations, holograms, internet), and their development and growth in the popularity entail new possibilities for the dissemination of archeology. Powered by computer technology, "images" widen the circle of people who can have access to the artifacts. Many forms of media can be used to improve knowledge before or after visiting the archaeological site, and to

6

supplement a visit to a museum or, they can be a way of encouraging to visit them. They are finally part of enriching the traditional lessons on history and the way to more attractive self-education through the web site. An example of media used for that is an educational website of interactive nature www.archeodzieciaki.pl, divided into three sections: "For the youngest," "Young archaeologist", and "For parents and teachers", along with an interactive bilingual virtual animations of Biskupin - "Biskupin without secrets", enriched with 3D models, photographs of archaeological sites, videos showing experimental archeology, and information (written and spoken versions) in Polish and English. Very important is also the possibility to select subtitles or lector - animation can be used by hearing or visually impaired people. Anna Grossman (grossbiskupin@wp.pl), Małgorzata Starak-Juchniewicz (muzeum@biskupin.pl), Paweł Hildebrant (pawel@hildebrant.pl), Muzeum Archeologiczne w Biskupinie, Polska

Wielowątkowe znaczenie lekcji muzealnych w Biskupinie w edukacji i propagowaniu dziedzictwa archeologicznego Profesor Józef Kostrzewski z Uniwersytetu Poznańskiego już po wizycie w 1933 roku na półwyspie Jeziora Biskupińskiego, gdzie ujawniono pozostałości drewnianych konstrukcji z epoki żelaza, a jeszcze przed rozpoczęciem badań archeologicznych, prowadził szeroko zakrojone działania mające na celu popularyzację wiedzy o najstarszych dziejach tego miejsca. W następnych latach członkowie biskupińskiej ekspedycji wykopaliskowej podejmowali wiele inicjatyw kierowanych zwłaszcza do młodych ludzi mających na celu propagowanie różnych aspektów dziedzictwa archeologicznego. Realizowane w Biskupinie działania edukacyjne miały różne formy – od wykładów na wykopaliskach, w szkołach i na uczelniach, przez wystawy i słuchowiska radiowe po publikacje naukowe i popularyzatorskie. W latach 50. organizowano w Biskupinie unikalne w skali europejskiej Archeologiczne Obozy Studenckie o rozbudowanym programie dydaktycznym obejmującym m. in. zajęcia z technik wykopaliskowych czy archeologii doświadczalnej. Od połowy lat 90. XX wieku rozpoczęto w Biskupinie organizację wspólnie z Instytutem Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego i Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie Festynów Archeologicznych. Doświadczenia zdobyte na wcześniejszych pokazach oraz na prowadzonych podczas festynów warsztatach i różnorodnych zajęciach z młodzieżą umożliwiły wprowadzenie na stałe do programu biskupińskich działań zajęcia muzealne. Muzeum jako placówka kulturalna o zróżnicowanym tematycznie profilu stwarza niepowtarzalne warunki dla poznania oryginalnych przedmiotów sporządzonych w dalekiej przeszłości, z którymi kontakt daje przewagę nad słowem pisanym czy mówionym. Jednak by eksponaty miały jednoznaczną wymowę zrozumiałą dla wszystkich konieczne jest ukierunkowanie obserwacji oraz komentarz. Biskupińskie zajęcia odbywają się w kilku blokach tematycznych, z których najważniejsze dla muzeum związane są życiem dawnych mieszkańców biskupińskiej osady obronnej. Przykładem może być wprowadzany obecnie temat „Jak budowano Biskupin”. Zdecydowanym atutem lekcji jest miejsce jej prowadzenia w naturalnej wielkości rekonstrukcjach chat. Dzięki temu uczestnicy mają możliwość obserwowania i dotykania dostępnych elementów konstrukcyjnych, co uzmysławia, jakie są proporcje i umożliwia zrozumienie zasad budowania. Ważne jest wprowadzenie na jednej lekcji kilku warstw tematycznych i zastosowanie różnych metod. Jako materiały pomocnicze wykorzystywana jest prezentacja multimedialna ukazująca kolejność powstawania konstrukcji i stosowane techniki budowlane oraz repliki narzędzi, których używali dawni cieśle. Najistotniejszym etapem jest budowanie przez uczestników drewnianych modeli chat i fragmentu skrzyniowego wału obronnego w skali 1:10. Obserwacja pracy uczestników wskazuje na ich wielkie zaangażowanie i ogromne chęci samodzielnego konstruowania budowli zarówno u najmłodszych jak i towarzyszących im dorosłym! Rosnące zainteresowanie lekcjami muzealnymi (ponad 17 tysięcy uczestników rocznie), wskazuje na potrzebę ich dalszego rozwoju. Ze względu na istotne dla Biskupina wartości edukacyjne priorytet będą miały lekcje muzealne poświęcone różnym aspektom pracy archeologa i badaniom biskupińskim oraz ochrony dziedzictwa archeologicznego. The meaning of the museum lessons in education and promotion of the archaeological heritage – Biskupin case Professor Józef Kostrzewski of the University of Poznan, after his visit in 1933 on the peninsula of Lake Biskupińskie, where the remains of the Iron Age wooden structures were revealed, and even before the beginning of archaeological research, conducted extensive efforts to popularize the knowledge on the oldest history of this place. In subsequent years, members of the archaeological expedition Biskupin undertook several initiatives directed especially to young people to promote various aspects of archaeological heritage. Educational activities implemented in Biskupin had different forms - from lectures on the excavations, in schools and colleges, through exhibitions and radio-plays. Archaeology Camps for Students, unique in Europe, were organized in Biskupin in 50-s. They had an extensive educational program, including, among others. classes of excavation techniques and experimental archeology. Since mid-90s of the last century, National Archaeological Museum, together with the Institute of Archaeology of the University of Warsaw, started to organize archaeological festivals in Biskupin. The experience gained thanks to the shows and workshops conducted during festivals and a variety of activities enabled the introduction of the museum lessons to the program of the museum. Museum as a cultural center with various themed profiles creates an unique conditions for the recognition of original items made in the distant past, and the contact with them gives an advantage over the written or spoken word. However, to give the monuments necessary understanding, some comments and explanations are needed. Biskupin classes are held in several

7

thematic blocks, but the most important are associated with the settlement of Biskupin ancient inhabitants. An example can be - "How Biskupin was built." An unquestionable advantage of such lessons is a place – they take place in the reconstructed houses. This gives participants the opportunity to observe and touch the components available, and enables better understanding of the subject. It is important to introduce several thematic layers and to apply different teaching methods at the time of the single lesson. A multimedia presentation showing the sequence of formation of structure and construction techniques used, along with replicas of tools used by carpenters are an important support for the teacher. Most attractive and important part of the lesson is building the 1:10 wooden model of the house and defiance structure. The observation of the participants during the classes indicates their strong commitment and willingness to learn about the past. Growing interest in the museum lessons ((over 17 thousand participants per year) clearly shows the need for their further development. Because of that, priority will be given to the lessons on various aspects of museum work and archaeological research, as well as to the protection of the archaeological heritage. Nemanja Mrđić, Archaeological Institute, Belgrade, Serbia

Roman Cultural Heritage in service of Tourism and Education Roman cultural heritage is one of the most important treasures of Serbia. At the same time it is also and the one least exploited. Eighteen Roman emperors were born in provinces that were part of present day Serbia. The project Itinerarium Romanum Serbiae represents a cultural route that connects all the sites that are related both to birth places of Roman emperors and other important cities or military forts. Imperial cities, palaces, villas and mausoleums are all architectural and artistic jewels of antiquity presented within single national and international project. Roman heritage is heritage of the whole Europe, easily recognizable and widely accepted, with no national prejudices and therefore interesting to all target groups. An adequate presentation of Roman heritage will support education and raise awareness of importance to protect and conserve archaeological sites. Roman festivals, Roman feasts, theatre shows and concerts are all proved to be attractive happenings that attract visitors to archaeological sites. Project should develop in two directions – first towards future visitors who should receive all information related to our cultural heritage and second towards local population and both state and regional authorities whose task should be providing all that is required for adequate presentation including infrastructure. Aim of the project is to improve presentation and achieve full potential that can be used only through merging, coordinated action and promotion. Creation of cultural routes in Europe already proved high efficiency and economical sustainability. Finally, the best way to protect cultural heritage is through its presentation and constant presence of visitors. Anna Grossman (grossbiskupin@wp.pl), Paweł Hildebrant (pawel@hildebrant.pl), Muzeum Archeologiczne w Biskupinie, Polska

Edukacja muzealna – wystawy jako formy prezentowania i popularyzacji dziedzictwa archeologicznego w Biskupinie Śledząc historię biskupińskiego muzeum widoczne jest, iż od początku funkcjonowania tej początkowo nieformalnej placówki kultury w latach 30. XX wieku bardzo ważne były, i nadal pozostają, zadania popularyzatorskie i edukacyjne. Ich cele i formy realizacji zmieniały się wraz z transformacjami zachodzącymi w kraju na przestrzeni ponad 70. lat od rozpoczęcia badań wykopaliskowych na półwyspie Jeziora Biskupińskiego. Organizowane od pierwszego sezonu wykopaliskowego wystawy towarzyszące badaniom wykopaliskowym realizowały wiele zadań edukacyjnych, z których najważniejsze były:

popularyzacja wiedzy o biskupińskich badaniach archeologicznych i ich znaczenia dla archeologii polskiej,

propagowanie ochrony dziedzictwa narodowego. Dzieje Biskupina i jego okolic oraz historię badań zwiedzający poznawali przede wszystkim na ekspozycjach – początkowo czasowych, towarzyszących badaniom wykopaliskowym, a następnie po wybudowaniu siedziby Muzeum, na wystawie stałej, którą kilkakrotnie przebudowywano. O tym, czy wystawa spełnia swój cel informacyjny i dydaktyczny decydował dobór właściwych środków wyrazu, które zmieniały się przy każdej kolejnej realizacji. Od początku działań archeologów w Biskupinie dużą wagę przywiązywano do rekonstrukcji, które pokonując granice mowy oddziaływały na widzów bez względu na wiek czy wykształcenie. Znaczna ilość zwiedzających przybywających do Biskupina (od lat 60. XX wieku przeciętnie około 200 tysięcy rocznie) oraz rozszerzenie zakresu działań realizowanych w Biskupinie i nawiązanie współpracy z wieloma muzeami oraz placówkami kultury i nauki zdecydowały o wyznaczeniu dla biskupińskiego muzeum jeszcze jednego, ważnego zadania edukacyjnego do realizacji: rozpowszechnianie wiedzy o najstarszych dziejach naszych ziem i innych krajów. Biskupińskie ekspozycje czasowe towarzyszyły cyklicznym i okazjonalnym konferencjom archeologicznym, ilustrowały główne tematy odbywających się rokrocznie w Biskupinie Festynów Archeologicznych, przedstawiały osiągnięcia innych ośrodków archeologicznych polskich i zagranicznych oraz stanowiły o ważnych dla archeologii i kultury zagadnieniach, takich jak metody badawcze i metody konserwacji czy konieczność i sposoby ochrony dziedzictwa archeologicznego. Podczas organizowania w Biskupinie ekspozycji stosowano zróżnicowane sposoby aranżacji specjalnie dobierane do prezentowanego tematu. W

8

czasach niezwykle szybko postępującego rozwoju środków przekazu kształtowane są i utrwalane nowe standardy estetyczne dostosowane do percepcyjnych możliwości odbiorców. Trudno sprostać rosnącym oczekiwaniom społecznym w warunkach następujących w szybkim tempie zmian politycznych, ekonomicznych i kulturowych. Obserwowane u zwiedzających coraz częściej zmieniające się kierunki zainteresowań oraz wyraźnie zróżnicowane potrzeby edukacyjne, estetyczne, a nawet emocjonalne przyczyniają się do podejmowania prób wdrażania form wyrazu wykorzystujących nowe środki przekazu i technologie.

Museum Education - the exhibition as a form of presentation and dissemination of archaeological heritage in Biskupin Tracing the history of the Biskupin Museum it is evident that from the very beginning the tasks of popularizing and educating in archaeology were very important. The goals and forms of their execution have changed along with the transformations that took place in the country for over 70 years, from the start of excavations on the peninsula of Lake Biskupińskie. The exhibition accompanying the research organized since the very first season of archaeological excavation have implemented many educational tasks. The most important were: - popularization of knowledge about archaeological research and their significance for the Polish of archeology, - protection of national heritage promotion. The visitors learnt about the history of research, and about the site and its surroundings watching exhibitions. First the exhibitions accompanied excavation area, and later, after the construction of the Museum building, on the permanent exhibition, which was rebuilt several times. Whether the exhibition fulfilled its purpose, informational and educational, decided the choice of appropriate means of expression that have evolved with each new implementation. Since the beginning of the activities in Biskupin great importance was given to the reconstruction, since this form allowed the interaction with the audience regardless of their age or education. A large number of visitors coming to Biskupin (from the 60s an average number about 200 thousand per year) and the expansion of activities carried out in Biskupin, together with the cooperation with a number of museums and cultural and scientific institutions, have given one more important task to the museum - dissemination of knowledge about the oldest history of our lands and elsewhere. Biskupin’s temporary exhibitions were accompanied by archaeological conferences usually reflecting the main topics of the Biskupin Archaeological Festivals held every year, and presented achievements of other, Polish and foreign, archaeological centers, and accounted for important archaeological and cultural issues such as research methods and methods for finds’ maintenance or the need and ways of archaeological heritage protection. The exhibitions organized in Biskupin used different ways of arrangement determined by the topics (themes of the festival). Rapidly changing times and ongoing development of media have shaped and fixed new aesthetic standards adapted perceptual capabilities of recipients. It is difficult to meet the growing social expectations in changing environment depending on political, economic and cultural change. Observable in visiting public rapidly changing directions of interest, and clearly stated, diverse educational, aesthetic and emotional needs cause attempts to implement new forms of expressions using new media and technologies. Marek Lewandowski (muzeum@biskupin.pl), Muzeum Archeologiczne w Biskupinie, Polska, Piotr Dmochowski

Biskupiński turniej łuczniczy jako przykład poligenicznych form realizacji promocji dziedzictwa archeologicznego Dzięki licznym artykułom o odkryciu niezwykłych drewnianych konstrukcji pradawnego grodu już od pierwszego sezonu wykopaliskowego w 1934 roku do Biskupina do Biskupina przybywały z każdym rokiem coraz większe rzesze zwiedzających. Członkowie ekspedycji wykopaliskowej starali się udzielać gościom wyczerpujących informacji nie tylko o pozostałościach zabudowy, ale i sposobach ich wznoszenia. Sami doświadczalnie sprawdzali, czy ich hipotezy były prawidłowo sformułowane uczestnicząc w budowaniu przez miejscowych cieśli pierwszych rekonstrukcji. Prace te były jednocześnie niezwykłą, jak na owe czasy, pokazową lekcją archeologii doświadczalnej o dawnym budownictwie. Wzorowano się na doświadczeniach innych krajów (np. Niemcy, Szwajcaria), w których przez rekonstrukcje dawnego życia starano się ukazać archeologię szerokim kręgom społeczeństwa w nowym, atrakcyjnym wymiarze. W XX wieku w wielu ośrodkach prowadzono doświadczenia z wyrobem narzędzi krzemiennych i kamiennych. Wiedzę i umiejętności pozyskane podczas eksperymentów opracowywano i publikowano w specjalistycznych periodykach oraz prezentowano na pokazach na różnego rodzaju imprezach plenerowych, od połowy lat 80. XX wieku również w Biskupinie. Wśród lekcji muzealnych organizowanych od kilkunastu lat w Biskupinie pojawił się temat „Łowiectwo pradziejowe”. Uczestnicy tych zajęć dowiadują się jak wykonywano narzędzia krzemienne i do czego je wykorzystywano. Sami mogą użyć krzemieni przy rozpalaniu ognia, a na koniec spróbować swoich sił w strzelaniu z łuku strzałami wyposażonymi w groty wykonane z krzemienia i innych surowców. Poszukując nowych, atrakcyjnych możliwości przybliżenia szerokiej publiczności dziedzictwa archeologicznego zainicjowano w 2009 roku organizację I Biskupińskiego Turnieju Łuczniczego. Jednym z wymogów dla zawodników było wyposażenie w łuki i strzały wykonane z materiałów i technikami stosowanymi w pradziejach. Dla zainteresowanych pozyskaniem specjalistycznej wiedzy na temat łucznictwa pradziejowego w następnym roku zorganizowano w pawilonie muzealnym wystawę „Łowiectwo na Jeziorem Biskupińskim”, na której przedstawiono w układzie chronologicznym historię łowiectwa oraz efekty wieloletnich doświadczeń – repliki narzędzi i broni z krzemieni,

9

kości, rogu i metali. Efekty współzawodnictwa i duże zainteresowanie upewniły organizatorów, że należy kontynuować działania w tej dziedzinie i w tym roku, w lipcu, odbył się już III Biskupiński Turniej Łucznicy, któremu towarzyszyła nowa wystawa o tematyce łuczniczej. Dodatkowo zorganizowano warsztaty, na których współcześni mistrzowie odkrywali tajemnice wykonywania, grotów, strzał i łuków różnych okresów historycznych dla wszystkich zgłoszonych zainteresowanych. Informacje o turnieju, doświadczeniach i ekspozycji prezentowane są nie tylko na stronie muzealnej. Muzeum Archeologiczne w Biskupinie podejmuje wiele starań aby zachęcić szerszą publiczność do poznawania dziedzictwa archeologicznego. Jedną z nietypowych dla instytucji muzealnych inicjatyw jest przedstawianie oferty Biskupina na licznych targach turystycznych, na których coraz więcej osób poszukuje ciekawych form spędzania wolnego czasu.

Biskupin archery tournament as example of implementing polygenic forms of promotion of the archaeological heritage Thanks to numerous articles about the discovery of unusual wooden structures from the ancient city in Biskupin, from the very first season of excavation in 1934 an increasing numbers of visitors started t come to the site. Members of the archaeological expedition tried to give visitors comprehensive information not only about the remains of buildings, but also how they were constructed. They have been checking by themselves whether their hypotheses were formulated properly, and took part in the construction of the first reconstructions on the peninsula done by local carpenters. This work alone was very unusual back then, and for sure was a great lesson in experimental archeology. The idea came from the countries, where through such reconstructions of ancient scientists were trying to show and to promote archaeology in new and attractive ways. In the 20

th century a lot of the museums carried out experiments with the flint and stone tool production. The effects of such

experiments were published in the professional journals and performed during the open-air activities for wide audience, also in Biskupin (from the eighties of 20

th century). One of the main themes of such activities – lessons was “Prehistoric hunting”.

Participants learn how flint the tools were made and what they were used for. They can try to use the flint to start the fire, and finally to try their hand at archery, using arrows equipped with the arrowhead made of flint and other raw materials. For those interested in acquiring expertise in prehistoric archery an exhibition was held in the following year named "Hunting on Lake Biskupin", that presented history of hunting in chronological order and the effects of long experience - replicas of tools and weapons from flint, bone, horn and metal. Effects of competition and high interest in the exhibition proved it was necessary to continue work in this area. Therefore this year, in July, the 3

rd Biskupin Archers Tournament was organized, and

accompanied by a new exhibition on the subject of archery. An additional workshop was also organized to familiarize the participants with the secrets of the modern masters of the exercise, arrowheads, arrows and bows of different historical periods. Information about the tournament, as well as about the experiments and exhibition are currently presented on the Museum of Biskupin web site. It is an example how the museum tries to encourage a wider audience to explore the archaeological heritage. This is accompanied with still unusual for museum institutions participation in many touristic fairs, where people are looking for ne leisure activities. Rosa Lanteri (soprisr.uo8@regione.sicilia.it), Soprintendenza ai Beni Culturali ed Ambientali Siracusa, Italy,

Soprintendenza ai Bei Culturali ed Ambientali Siracusa. Education and activities in promoting of archaeological heritage, selected examples

Sycylia wyróżnia się wyjątkowym bogactwem dziedzictwa archeologicznego. W obrębie prowincji Syrakuzy zlokalizowano około 700 stanowisk archeologicznych, z których aż 4 wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Poza muzeami, stanowiska stanowią idealną przestrzeń edukacji kulturalnej, wykorzystywaną w różnych projektach nadzorowanych przez Soprintendenza - peryferyjny organ Ministerstwa Kultury. Na scenach teatrów greckich w Syrakuzach i w Palazzolo Acreide wystawiane są dramaty klasyczne, na zamku Maniace eksponowane są zabytki i organizowane koncerty, natomiast w muzeach przeprowadzane są warsztaty archeologii eksperymentalnej etc. Jednym z najlepszych przykładów przybliżania szerokiej publiczności dziedzictwa archeologicznego dostarcza stanowisko Thapsos (XV-XIV BC). Zmiany architektoniczne budynku gospodarczego znajdującego się na obszarze Półwyspu Mangisi (Thapsos) umożliwiły stworzenie centrum naukowego wyposażonego w sale multimedialne ze ścieżkami dydaktycznymi do korzystania również przez odbiorcę niepełnosprawnego (także niewidomego). Na zewnątrz zorganizowano miejsce do symulacji badań wykopaliskowych i pokazów multimedialnych, oraz różnego typu laboratoria do archeologii doświadczalnej min. lepienia gliny, obróbki krzemienia, lania brązu, konstrukcji domostwa prehistorycznego etc.

Soprintendenza ai Bei Culturali ed Ambientali Siracusa. Education and activities in promoting of archaeological heritage, selected examples

Sicily is quite exceptional for its richness of the archaeological heritage. About 700 archaeological sites were located within the province of Syracuse, of which 4 are inscribed on the UNESCO World Heritage List. In addition to museums, the archaeological sites are an ideal space for cultural education, and are used in various projects supervised by the

10

Soprintendenza - peripheral body of the Ministry of Culture. At the Greek theater stages in Syracuse and Palazzolo Acreide classic dramas are played, and in the castle of Maniace music concerts are organized along with the workshops on experimental archaeology and exhibitions. One of the best example of such educational activities organized for the general public on the subject of archaeological heritage provides the site of Thapsos (XV-XIV BC). Small intervention into the architecture of the building localized on the Mangisi peninsula (Thapsos) allowed to create a scientific center equipped with multimedia rooms and educational paths for an educational use, available also to disabled people (including blind). The outside space was organized to simulate the excavation research and to show multimedia presentations. Various types of laboratories for experimental archeology were also constructed, where the participants can learn how to produce clay vessels, work with the flint, with bronze, architecture and construction of the prehistoric dwellings, etc. Marta Fituła (marta.fitula@libero.it), SiciliAntica, Italy,

Stowarzyszenie Sicilia Antica i jego działalność na rzecz edukacji i popularyzacji archeologii Ogromne znaczenie w zakresie popularyzacji dziedzictwa archeologicznego Sycylii ma współpraca pomiędzy Soprintendenza a stowarzyszeniami kulturalnymi. Szczególną aktywnością na wyspie wyróżnia się SiciliAntica (Associazione per la tutela e la valorizzazione dei beni culturali e ambientali). Jej działalność obejmuje nie tylko ochrona zabytków (min. akcje oczyszczania stanowisk archeologicznych), ale także organizacje konferencji i wykładów, badania archeologiczne i publikacje. Zrzeszeni wolontariusze (nie tylko archeolodzy) mają możliwość uczestniczenia w badaniach wykopaliskowych oraz w prospekcji podwodnej.

Sicilia Antica Association and its activities for the popularization of education and archeology The cooperation between the Soprintendenza and cultural associations in promoting the archaeological heritage of Sicily is of a great importance. One of the most active societies on the island is SiciliAntica (Associazione per la tutela e la valorizzazione dei beni culturali e ambientali). Its activities include not only the protection of monuments (cleaning and organizing of archaeological sites), but also the organization of conferences and lectures, archaeological research and publications. Affiliated volunteers (not only archaeologists) have the opportunity to participate in theexcavations and underwater prospecting. Monika Rekowska (mrekowska@uw.edu.pl), Instytut Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska

Per aspera ad astra … Children at the University Since 2009 University of Warsaw supports the idea of children education at the University. University of Children is a separate institution founded to familiarize children between 6 and 13 years old with higher education system. “Master and Pupil” is an education path created for the oldest participating children (11-13 years old). There are 5 meetings for groups of no more than 20 young students. The Institute of Archaeology UW runs the course “Per aspera ad astra…” within that project. Participants have a possibility to accustom with a variety of aspects of Roman archaeology: art and architecture, mythology and everyday life. The program includes basic school knowledge but at the same time allows to possess broader information in many attractive ways. Instead of formal lectures students are motivated to perform various activities within and out of the classroom. Meetings take place at many different places, among them are National Museum, Wilanów Palace and Łazienki Park (à l’antique garden of the 18

th century) - to mention most important ones. This enables not

only to broaden participant’s knowledge on Roman archaeology, but gives them the opportunity to notice that the antique tradition is present in the literature, art and architecture, and even in the mass culture. Although Poland was never a part of the Imperium Romanum, the antique tradition was one of the principal elements of the development of its culture. Ciejka Karolina (karolina.ciejka@gmail.com), Prima Porta Antiquties, Polska Prowadzenie edukacji archeologicznej i popularyzacji archeologii przez galerię, na przykładzie warszawskiej Galerii Prima

Porta Antiquities W referacie chciałabym się skupić na dwóch rzeczach. Pierwsza to sposoby jakie stosujemy, aby pogłębić wiedzę kolekcjonerów i zachęcić ich do zagłębienia się w archeologię i historię kupowanych przez nich obiektów. Druga będzie dotyczyć opisania jak zaprocentuje takie postępowanie w przyszłości. Jakie metody stosujemy? Przede wszystkim dodawanie szczegółowych opisów do zakupionego obiektu. Składają się na niego: opis tła historycznego, zabytku, pochodzenia, jego losów wraz z podawanymi referencjami. Omówienie dodawanych do każdego obiektu certyfikatów międzynarodowych

11

potwierdzających wiek, materiał i kulturę, z jakiej pochodzi dany artefakt. Wiele obiektów posiada testy wykonane w takich instytucjach jak: Oxford TL Authentication Test, Photonics Centre Hong Kong TL Authentication Test, czy z niemieckiego laboratorium Laboratory Ralf Kotalla. Ponadto uzyskujemy opinie i wycenę rzeczoznawcy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz różnego rodzaju dodatkowe ekspertyzy i publikacje obiektu. Dzięki współpracy z muzeami na całym świecie jesteśmy w stanie dostarczyć na życzenie klienta dodatkowe opinie specjalistów dotyczące obiektów przez nas sprzedawanych. Opis dodatkowo stosowanych sposobów promocji i edukacji: Tworzenie albumów z kolekcjami dla naszych stałych współpracowników, gdzie opisane są ich dotychczasowe zbiory. Taki opis jest dostosowany indywidualnie do każdego klienta i jego zainteresowań. Staramy się również nie zapominać o dzieciach klientów, które czasem dzięki rodzicom sami stają się pasjonatami archeologii i kolekcjonerami. Dla nich przygotowywane opisy są dostosowane do ich wieku oraz wiedzy. Doradzamy przy wyborze odpowiednich obiektów i tworzeniu kolekcji, podajemy zainteresowanym literaturę, która może pogłębić ich wiedzę i znajomość archeologii. Warto dodać o szeregu publikacji galerii, obecnie ok. 200 w magazynach o sztuce i biznesie, które zawierają informację na temat kolekcjonowania oraz inwestowania w sztukę starożytną. Korzyści dla nauki płynące z takiej działalności, które chciałabym omówić to powiększanie świadomości społecznej i wrażliwości na sztukę i naukę, a przede wszystkim na zabytki archeologiczne oraz kształcenie potencjalnych sponsorów.

Archaeological education and popularization of archeology by the gallery; Warsaw Gallery Prima Porta Antiquities example

Two main aspects of the archaeological educations will be presented in the paper: first – the ways we use as a gallery to deepen the collectors knowledge and to make him/her interested in the archaeological and historical background of purchased object; second – trying to establish if such activities will indeed pay off in the future. What are the methods we use? First of all, we add detailed descriptions to the purchased object. It consists of: a description of historical background, origin, and references to its history. Additionally each object has international certificates proving its age, and the material the artifact was made of. Many objects have tests carried out in such institutions as Oxford Authentication TL Test, Photonics Centre Hong Kong TL Authentication Test, or from German Ralf Kotalla Laboratory. We also obtain an expert evaluation and opinions from the specialists from the Ministry of Culture and National Heritage, and various types of additional expertise and available publications of the object. We are able to provide on request additional opinions of specialists thanks to the cooperation with museums around the world Additionally, for the promotion and education, our gallery creates special collections albums for our regular contributors, where their collections are presented. Such publication is individually tailored to each client separately, and reflects his interests. We also try not to forget about the children of our customers. Sometimes they become passionate about archeology and collections. Descriptions are adapted to their age and knowledge. We advise on the selection of appropriate facilities and the creation of the collection, provide references in professional literature, that can help with deepening of the knowledge of archeology. It is worth to note here the number of publications prepared by the gallery, now it is about 200 articles in magazines about art and business, containing information on collecting and investing in ancient art. Among the benefits coming from such activities, I would like to discuss, are: expanding awareness and sensitivity to art and science, and above all to the archaeological finds and artifacts, or, finally, training of the potential sponsors. Bernarda Županek (bernarda.zupanek@mgml.si), Tamara Bregar (tamara.bregar@mgml.si), Museum and Galleries of Ljubljana, Slovenia

Heritage to the People: Archaeology in the City Museum of Ljubljana and its Visitors In the last 20 years, the majority of museums in Slovenia have recognised that maintaining good communications with their audiences is their primary task. Contrary to the widely held belief in the early 1920s that museums were quiet places of disciplined learning intended for the educated and the well-off, it is now contended that museums are places providing non-formal learning, while facilitating visitors to experience, act and enjoy stories about the past. Museums should be accessible to everybody regardless of their status, race or handicap. The City Museum of Ljubljana is an institution covering the history of Slovenia’s capital Ljubljana from prehistory until the present day and boasts an over half-century tradition in high quality archaeological research. During the last 20 years, the Museum has made considerable progress as regards both communications with its audiences and the promotion of heritage, even if put to one side conventional museum tools such as exhibitions. The article presents our experience gained in the fields of communications and the promotion of the heritage of ancient times. Apart from staging exhibitions which are now designed not only along educational but also along interactive and ambience-related lines, we are also searching for new channels. In order to be more successful in addressing our audiences, we are now seeking to get to know them by using surveys and evaluations. These reveal that our audience is not monolithic and passive but diversified, active and demanding. Given the profiles and desires of our visitors we have been upgrading or

12

introducing various teaching programmes for youth and adults, audio, video and GPS guides, workshops, excursions and camps, web applications and geocaching. During the period under consideration, we have been one of the first museums to formulate four main lines of activities in the areas of education and promotion: teaching programmes for youth and adults, PR and marketing which are all successfully integrated into our day-to-day operations. In this article we aim to present some of our experience and cases of good practice. We wish to emphasise that (archaeological) heritage does not – or does not only – consist in materials, artefacts, monuments, but first of all represents a process relating to human action and agency. Heritage is a social construction: a process of engagement, an act of communication and an act of making meaning in and for the present. Therefore, the best way to communicate and enforce this heritage is by inviting our visitors to interact through public programmes, projects designed to involve active visitors and alike. It is not only communication with the public that is at issue here, but one of the crucial questions of our profession: why we do what we are doing, and for whom? Tadeusz Baranowski, Robert Żukowski, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa, Poland, Lechosław Ochocki, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, Kalisz, Poland,

Udział archeologów w obchodach „Jubileuszu 18,5 wieku Kalisza” Obchody jubileuszu zawierały następujące elementy: Międzynarodowy projekt „Wyprawa po bursztyn” (sympozja naukowe z publikacjami, wystawy z publikacjami, rekonstrukcja wozu rzymskiego z plenerową wystawą planszową oraz folderami, spotkania w miastach biorących udział w projekcie, film TVP Poznań „Bursztynowym szlakiem”), Wystawa „Od Kalisii do Kalisza. Skarby doliny Prosny”, Międzynarodowa Letnia Akademia Archeologii (Piwonice 2010), Konferencja „Kalisz na przestrzeni wieków”, Wpływ archeologów na obraz miasta. Niezależnie od różnic panujących w poglądach na samą identyfikację dzisiejszego miasta ze starożytną nazwą, odgrywa ona bardzo ważną rolę w świadomości i poczuciu tożsamości mieszkańców miasta nad Prosną. Wieloletnie badania wykopaliskowe oraz popularyzacja ich wyników przez kilka pokoleń archeologów przynosi dobre rezultaty w postaci wzorowej współpracy z miejskim samorządem. Archeologia stała się elementem promocji miasta i znacząco wpłynęła na plany zagospodarowania przestrzennego. Przyczyniła się również do nawiązania i nasilenia kontaktów międzynarodowych z innymi miastami europejskimi. Dzięki temu można realizować wiele projektów zarówno o charakterze badawczym, jak i popularyzacyjnym, z zakresu tak zwanej „public archaeology”. W roku 2010 Kalisz obchodził symboliczny jubileusz 1850 lat od wzmianki Ptolemeusza o Kalisii. W związku z tym nastąpiło nasilenie działalności skierowanej na uwypuklenie roli miasta w dziejach państwa i Europy, ze szczególnym uwzględnieniem roli archeologii w odtwarzaniu jego historii. W skład szerokiej gamy metod i środków zastosowanych do tego celu weszły tradycyjne – jak sympozja, wystawy, publikacje, ale również i stosowane rzadziej – jak film telewizyjny, czy też bardzo rzadko – rekonstrukcja podróżnego wozu rzymskiego oraz nazwanie nowej arterii w Kaliszu „Trasą bursztynową”, a ronda znajdujące się przy niej „Ptolemeusza”, „Celtyckie” i „Rzymskie”. Stałym elementem obrazującym ścisłą współpracę pomiędzy Samorządem Kalisza, Instytutem Archeologii i Etnologii PAN oraz Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej jest realizacja i funkcjonowanie Rezerwatu Archeologicznego „Kalisz-Zawodzie, kaliski gród Piastów” w miejscu pierwszego grodu kaliskiego.

Participation of the archaeologists in the celebrations of 18,5 century of Kalisz The celebration of the anniversary included the following elements: an international project "The Quest for the amber" (scientific symposia publications, exhibitions, publications, reconstruction of the Roman wagon, an open-air exhibition, information boards and folders, meetings in the cities participating in the project, the TVP Poznan movie "Amber Trail"), the exhibition "From Kalisia to Kalisz. Treasures of the valley Prosna", International Summer Academy of Archaeology (Piwonice 2010), Conference “Kalisz over the centuries", archaeologists impact on the city's image. Regardless of the differences prevailing in views on the identification of today's city with the ancient name, it plays a very important role in the awareness and sense of identity of the inhabitants of the city on the bank of Prosna. Many years of excavations and the popularization of results by several generations of archaeologists brings good results in the form of exemplary cooperation with the city council. Archaeology has become a part of the city promotion and significantly influenced the spatial development plans too. It has also helped to establish and intensify international contacts with other European cities. This allows nowadays to implement many projects, both - research and popularization - in the field of so-called "public archaeology". In 2010 Kalisz celebrated the symbolic anniversary of 1850 years from the Ptolemy Kalisia. Therefore, there has been increased activity aimed at highlighting of the role of cities in the history of Poland and Europe, with particular emphasis on the role of archeology in reconstructing their history. The wide range of methods and means used for this purpose included the traditional ones, such as symposiums, exhibitions, publications, a bit more “modern” ones like television movie, or

13

unique ones - a reconstruction of the passenger wagon, or naming of the new street in the town with the name "Amber Route" and the roundabouts located at this street – “Ptolemy", "Celtic" and "Roman". An activity illustrating the close cooperation between the local government of Kalisz, Institute of Archaeology and Ethnology and the District Museum of Kalisz is the realization and functioning of the archeological reserve "Kalisz - Zawodzie, Kalisz’ Piast castle" in place of the first city of Kalisz". Nadezda Novoselova, Alexandra Ershova, The State Hermitage Museum, St. Petersburg, Russia,

Classical Archaeology and Greek and Roman Antiquities for Children. Project «Classical Days» in the State Hermitage Museum, St. Petersburg, Russia

«Classical days» is a series of interactive events for children from 4 to 16 years old, students and all people who are or aren’t interested in classical archaeology. Since 2007 «Classical days» has been organized every year in the spring and lasts one week. The issue is: to interest children and their parents, students and other casual person in classical archaeology: explain to children, schoolchildren, students and adult why classical archaeology should be studied in XXI century in St.Petersburg, Russia, to show them that it is not so boring and dull, but lively and interesting. The goal: to form a group of potential volunteers - participants for archaeological expeditions, to form a group of potential students for historical departments, to raise the level of children’s education, to raise the quantity of visitors to the antique halls. Methods. For children from 6 to 8 years old – study ancient myths and legends by using games and impersonations of the ancient heroes and gods. For schoolchildren –– combine the study of ancient myths and legends with creative interpretation of history through drawing paintings. For upperclassman – master-class – make a copy of ancient art (jewelry, sculpture, stone cutting). For students – lecture about classical archaeology and restoration of antiquity objects from the State Hermitage Foundation. For all – the guest-game «Labyrinth» where the main aim would be for participants to fulfill special tasks. For this, participants must study all expositions of classical archaeology. For disabled children we have a special program. The most popular form for these activities is contests which resemble ancient games and competitions. When participants take part in contests in an effort to reach their goals, they receive a better awareness of ancient history. There are about 800 children and schoolchildren take part in «Classical days». All the activities take place at the State Hermitage Museum where classical archaeology and Greek and Roman Art are exhibited in more than 20 halls. The «Classical days» is organized by the department of classical antiquity (Anna A. Trofimova, head of classical department). Bartłomiej Bartecki, Muzeum im. ks. St. Staszica w Hrubieszowie, Poland,

Masłomęckie Stowarzyszenie „Wioska Gotów” Na pamiątkę 25-letniej kampanii wykopaliskowej na gockim cmentarzysku w Masłomęczu, zbudowano, w oparciu o odkrycia w Hrubieszowie-Podgórzu a nawiązującą do gockiego budownictwa sprzed 1700 lat, krytą strzechą chatę. Wytyczono także tzw. szlak gocki, prowadzący przez miejsca związane z najważniejszymi odkryciami archeologicznymi, przez ciekawe punkty krajobrazowe, przyrodnicze i kulturowo-historyczne. Nowatorska inicjatywa Gminy Hrubieszów okazała się milowym krokiem prowadzącym do stworzenia „gockiej” wizytówki regionu lubelskiego, rozpoznawalnej w kraju oraz za granicą. W Polsce istnieje kilkaset grup rekonstruujących różne okresy historyczne. Najczęściej drużyny takie zrzeszają uczniów szkół średnich, studentów oraz innych pasjonatów dawnych kultur. Przeważnie mają one szeroki dostęp do fachowej literatury oraz internetowych zasobów, często ich aktywność rekonstrukcyjna wynika z wyuczonego zawodu, jak to ma miejsce w przypadku wielu archeologów czy historyków. Niezwykle rzadko jednak zdarza się sytuacja, jaka miała miejsce wśród mieszkańców niewielkiej wioski pod Hrubieszowem. Tutaj, zainteresowanie starożytnościami, pojawiło się wraz z grupą archeologów, konsekwentnie badających germańskie (!), czyli „obce” cmentarzysko na ich terenie. Początkowa nieufność, po wielu latach oswajania się z archeologiczną rzeczywistością i medialną sławą, stała się podwaliną dla budowania zupełnie nowej, regionalnej tożsamości. Niemal z dnia na dzień na ten podatny grunt został rzucony pomysł stworzenia grupy prezentującej archeologiczny dorobek regionu hrubieszowskiego. Dla dojrzałych już wiekiem osób bez kierunkowego wykształcenia, jakiegokolwiek doświadczenia w dziedzinie rekonstrukcji i z ograniczonym jednak dostępem do fachowej literatury, było to wyzwanie wyjątkowe. Oficjalna prezentacja gockiej grupy miała miejsce już w połowie 2008 roku. Trójpokoleniowa społeczność Gotów z Masłomęcza oraz geneza jej powstania wzbudziła duże zainteresowanie. A w dniu, w którym to nastąpiło, informacje o tym pojawiły się we wszystkich ważniejszych krajowych mediach. Takie pokoleniowe połączenie pod jednym gockim sztandarem nie byłoby jednak możliwe bez honorowego merytorycznego patronatu, kierownika wieloletnich badań archeologicznych w Masłomęczu prof. Andrzeja Kokowskiego, który „zaszczepił” w mieszkańcach regionu hrubieszowskiego szacunek do archeologii i pracy archeologów. Społeczna inicjatywa zorganizowana początkowo na niewielką regionalną skalę, została dostrzeżona nie tylko przez ogólnopolskie media, ale przede wszystkich przez sąsiednie samorządy, które zrozumiały szansę, jaką udało się wykorzystać

14

Gminie Hrubieszów. Nieformalna gocka grupa w krótkim czasie stała się „archeologiczną” wizytówką województwa lubelskiego, a w oparciu o pozytywne doświadczenia gockiej drużyny z Masłomęcza, postanowiono nadać tej inicjatywie rangę międzynarodową. W 2010 roku formalnie zawiązane zostało Masłomęckie Stowarzyszenie „Wioska Gotów”. Jego celem stała się popularyzacja kulturowo-historycznego dziedzictwa regionu hrubieszowskiego w Polsce i poza granicami kraju. Żywe lekcje historii w Masłomęczu znalazły się w programie nauczania wielu szkół, i to nie tylko hrubieszowskich. Natomiast cyklicznie organizowane biesiady archeologiczne, które lada chwila przerodzą się w imprezy archeologiczne o międzynarodowym zasięgu, przyciągają już tysiące miłośników starożytności. Ilość różnego rodzaju prezentacji współczesnego gockiego dorobku w regionie lubelskim trudna jest do oszacowania.

Association „Goth’s Village” in Masłomęcz

To commemorate 25-year of excavation in Masłomęcz Goth cemetery, thatched roofed hut was built. It was done on the basis of findings at Hrubieszów-Podgórze site, reflecting 1700 years old architecture. There was also organized: Goth trail leading through places associated with the most important archaeological discoveries, interesting points of the nature, and natural and cultural history. An innovative initiative of Municipality of Hrubieszów was a milestone leading to the creation of "Goth business card” of the Lublin region, recognizable in the country and abroad. There are hundreds of groups reconstructing various historical periods in Poland. Most team members are secondary school pupils, students and other enthusiasts of ancient cultures. They usually have wide access to professional literature and online resources, and often their interest is a result of their profession, as is the case with many archaeologists and historians. However, what took place among the residents of a small village of Hrubieszów, is not very frequent. Here an interest in antiquities appeared with a group of archaeologists, consistently studying Germanic (!), and therefore 'foreign' cemetery in their area. The initial distrust, after many years of getting used to the archaeological reality and media fame, has become a cornerstone for building a completely new regional identity. Almost on the “day to day” basis, the idea of a group presenting the archaeological heritage of the region Hrubieszów was thrown on this fertile ground. For adult and mature people without higher education, nor experience in the field of reconstruction, and limited access to professional literature, it was a unique challenge. Official presentation of the Gothic group had taken place in mid-2008. Masłomęcz community of Goths, consisting of three generations, and the genesis of its formation has raised considerable interest. On the day when it occurred, the information spread in all major national media. Such generational connection under one Goth banner would not be possible without the honorary patronage of the head of archaeological research in Masłomęcz prof. Andrzej Kokowski, who "instilled" in the inhabitants of the region Hrubieszów respect to archeology and to the work of archaeologists. This initiative originaly had a small regional scale, was recognized pretty fast not only by the national media, but also by nieighbours, who understood the opportunity Hrubieszów had taken. This originaly informal group in a short time became an “archaeological” showcase of Lublin Province, and finally was given an international rank. The group was formally incorporated into Masłomęcz Association „Goth’s Village”, with the goal to popularize the cultural and historical heritage of Hrubieszów region in Poland and abroad. “Living history lessons” on the site of Masłomęcz were soon included in the curriculum of many schools, not only in the area. Periodically organized archaeological meetings are expected to become huge archaeological events in form of the internationally known festival attracting thousands of people. Dijana Cerovski (dicerovski@gmail.com), University of Ljubljana, Slovenia

Communicating Archaeology Outside of Museum Walls Archaeological excavations are the most attractive but the least approachable medium. We are used to see archaeological sites being interpreted and communicated to the public months or years after the excavations have finished. In this talk we are going to discuss the reasons for a low popularization of archaeology and whether this is task of archaeologist on the field or of the museum professionals. In 2010 the City Museum of Ljubljana has organized a campaign for promotion of ˇSpica, a pile-dwelling settlement, while the excavations were still in progress. Museum education has therefore changed place, from the museum building into the public space where site visits and lectures were organized. At the same time in 2010 there were another excavations going on Kongresnitrg, a multi period site, where visits to the site were not possible. Museum took another approach to relate archaeology to the public. Referred to as the promotion of public archeology in the Slovenian territory the two case studies mentioned above are rather rare and therefore worth presenting. Grzegorz Stasiełowicz (g.stasielowicz@muzeum.elblag.pl), Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, Polska

Edukacja, nie tylko archeologiczna w MAH w Elblągu – czy mamy się czego wstydzić?

15

Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu od wielu lat prowadzi różnorodną działalność mającą na celu szeroko rozumianą edukację, w tym także archeologiczną. Już kilka lat temu „weszliśmy” do grona instytucji organizujących festyny archeologiczne – można powiedzieć, że wyszliśmy z archeologią do ludzi. Jednakże od kilku lat już ich nie organizujemy. Natomiast dzięki współpracy w ramach programu LAGOMAR przebudowaliśmy nasze wystawy stałe, wybudowaliśmy także replikę długiego domu z osady Truso. Dzięki temu „festyn archeologiczny” mamy, na co dzień. Chata żyje, jest stale wykorzystywana w działaniach edukacyjnych. W ostatnich kilku latach przygotowaliśmy dwa duże projekty edukacyjne: „Wyjazdowe Muzeum” oraz „Skrzynia Pełna Tajemnic”. Na ich realizację otrzymaliśmy wsparcie finansowe z MKiDN. Dzięki projektowi „Wyjazdowe Muzeum” mogliśmy z naszą ofertą dotrzeć do szkół (różnego stopnia) znajdujących się głównie w mniejszych miejscowościach – tj. lekcjami muzealnymi, zarówno w formie wykładów połączonych z prezentacją zabytków jak też zajęć plastycznych. Natomiast projekt „Skrzynia Pełna Tajemnic” (autor: Piotr Adamczyk) to wielotematyczne skrzynie wraz ze zbiorem specjalnie przygotowanych pomocy, które nauczyciel może wypożyczyć i wspierać się nimi podczas prowadzenia lekcji historii. W samych skrzyniach znajdują się wierne kopie przedmiotów z różnych epok (prahistoria, Imperium Rzymskie, Goci, Wikingowie, średniowiecze, itp.). Poprzez nasze działania staramy się wypełnić myśl zawartą w przysłowiu: Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci. Wydaje się nam, że to dobra droga.

Education, not only in archaeology at MAH in Elblag - do we have to be ashamed? Archaeological and Historical Museum in Elbląg has conducted various activities aimed at broadly defined education, including archaeology, for many years now. Few years ago we have joined the group of institutions organizing archaeological festivals – one can say we gave archaeology to the people. However, it is quite a few years we stopped to organize festivals. Instead, thanks to the cooperation within the program Lagomar we have rebuilt our permanent exhibitions, and also constructed a replica of the long house of the settlement of Truso. Thanks to this we have "archaeological festival" every day. The house is alive and used for many educational activities. In the last few years, we have started two large educational projects: "Travelling Museum" and "Box Full of Secrets". For their implementation we have received financial support from the Ministry of Culture. With the project "Travelling Museum" we could get to many schools (different levels), located mainly in smaller towns and offer museum lessons in the form of lectures combined with the multimedia presentation, as well as art classes. The project "Box Full of Secrets" (author: Piotr Adamczyk) is a collection chests equipped with a set of specially prepared objects. The teacher can borrow them to get a support during the history lesson. The boxes contain reproductions of objects from various eras (prehistory, Roman Empire, Goths, Vikings, Middle Ages, etc.). Through our actions we try to fulfill the thought: What shell soak in his youth, this smacks of old age. It seems to us that this is a good way. Karolina Rosińska-Balik (k.rosinska.balik@gmail.com), Instytut Archeologii, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska

Virtual reconstruction as an archaeological didactic tool Archaeology is one of the disciplines by which following a new technology is constantly enriched by new techniques of research and presentation of results. Nowadays it seems to be insufficient to deliver extensive reports filled with imperceptible drawings which only professionals are able to understand. Ubiquitous penchant for visualization of messages forces archaeologists to spice their results with as realistic and approachable drawings, photos and finally photorealistic computer reconstruction as possible. This 3D reconstructions might become a great didactic tool e.g. to foster assimilation of architectural knowledge. It’s not only the case of publication of pictures, the multimedia presentation as well. Particularly visible is the possibility of using new media –the Internet – to distribute those virtual reconstruction or animation. It may be a great opportunity to see how, for example, ancient roman temple looked like or with what offerings Egyptian pre-dynastic burial consisted of. The constructions created in that way let to grasp objects in their initial forms, not frequently unavailable for us, or lost as a result of invasive research method, which undoubtedly is archeological prospection. In my paper I would like to present some examples of 3D reconstructions from different parts of the World and different times: from early Egyptian graves, Egyptian New Kingdom palace, Roman temple to medieval market. In each case I would like to show the variety of possibilities in three dimensional displaying of the past and some proposals of using them. Joanna Popielska-Grzybowska (joannapopielskag@hotmail.com), Wydział Historyczny, Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Pułtusk, Polska

Autorskie warsztaty archeologiczne z okazji Dnia Dziecka Zakład Kultur Starożytnych Katedry Archeologii i Antropologii Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora pod kierunkiem autorki wystąpienia od 2005 roku czyni starania, by przybliżać odkrycia archeologiczne i kultury dawne mieszkańcom miasta Pułtuska, rodzinnego miasta prelegentki. (Wcześniej prelegentka kierowała Zakładem Kultur Afryki i

16

podobne działania miały miejscem pod jego naukowym szyldem.) Ze zmienną częstotliwością odbywają się wykłady znanych polskich badaczy starożytności otwarte dla Pułtuszczan, we współpracy z nauczycielami historii z Liceum im. Piotra Skargi prowadzone są wykłady/pogadanki i/lub warsztaty dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych oraz – począwszy od roku 2008 – na Dzień Dziecka warsztaty archeologiczne i archeologiczno-literackie z elementami języka angielskiego dla dzieci w wieku 4-12 lat. Autorka wystąpienia ma również doświadczenie w prowadzeniu warsztatów podczas pikników naukowych Pułtusku, w Warszawie, w szkołach na różnych poziomach nauczania, w Centrum Edukacyjnym „Fabryka Uśmiechów” w Warszawie, a przede wszystkim, we współpracy i zamiennie z Agnieszką Kowalską, wykładu z warsztatami jako części pakietu edukacyjnego do filmu w kinie IMAX Ciemna City w Warszawie (język polski) i w Poznaniu (język angielski). Ponadto, w ramach zajęć „Muzealnictwo, konserwacja i popularyzacja archeologii” studenci III roku archeologii przygotowują warsztaty archeologiczne dla różnych grup wiekowych. Najlepsze z nich zostają przeprowadzone jako część tych z okazji Dnia Dziecka. Autorka posługuje się głównie materiałami własnymi, w tym prezentacjami multimedialnymi, planszami, rysunkami oraz czerpie inspiracje z publikacji naukowych, tekstów źródłowych, baśni, bajek, a także stron internetowych, czerpiąc jednocześnie ze swego wieloletniego doświadczenia w nauczaniu języka angielskiego dzieci i innych. Warsztaty te budują wiedzę wykorzystując kreatywność i inwencję uczestników. Przekazywane informacje i sposób ich prezentacji umożliwia rozwijanie zdolności literackich, językowych i manualnych. Dzieci i młodzież piszą, malują, rysują różnymi technikami, rzeźbią, grają w gry tematyczne, wykonują samodzielnie oraz układają puzzle, uczestniczą w zabawach ruchowych, plenerach itp. Referat został zaplanowany jako prezentacja form warsztatowych stworzonych przez prelegentkę oraz przyczynek do wymiany doświadczeń i spostrzeżeń na temat warsztatowej pracy z dziećmi i młodzieżą w grupie zainteresowanych naukowców mających podobną potrzebę przekazywania swej wiedzy społeczeństwu, a szczególnie młodym.

Archaeological workshop for the Children’s Day Department of Ancient Cultures, of the Chair of Archaeology and Anthropology of the Academy of Humanities in Pultusk works on bringing the archaeological discoveries and ancient cultures to the inhabitants of the town of Pultusk. They are supervised by the Author since 2005. Earlier similar activities were carried out under the sign of the Department of African Cultures. These activities include workshops and lectures by famous Polish archaeologists, open to everybody, and organized in cooperation with history teachers from Piotr Skarga’s High School, and - since 2008 - Children's Day workshop on archaeology with literature with the English language elements for children of age 4-12. The author has also an experience in running workshops during the picnics (Pikniki Naukowe) in Pultusk, in Warsaw, and at the schools at different levels of education, and also at the Educational Center "Factory of Smiles" in Warsaw. Additionaly, together with Agnieszka Kowalska, Author has organized a lecture with workshop as part of educational package for the movie in the IMAX cinema in Warsaw (in Polish) and in Poznan (in English). In addition, during the class on museology, archaeological preservation and popularization, students prepare workshops in archaeology for different age groups. The best ones will be carried out as part of the Children's Day. The author uses mainly her own materials, including multimedia presentations, plates, drawings, and draws inspiration from scientific publications, source texts, tales, fables, and websites, and at the same time uses her experience in teaching English to children and others. These workshops build knowledge on the basis of the participants creativity and inventiveness. The information obtained during the workshop presentations leads to the participant development of literary, linguistic and manual abilities. Children and young people write, paint, draw using different techniques, sculpt, play themed games, do puzzles themselves, arrange and participate in open air games, etc. The paper was designed as a Speaker’s workshop presentation and as a contribution to the exchange of experiences and observations about working with children and young people with a group of scientists interested in having a similar need - to transfer their knowledge to the public, particularly young one. Anna Cicha (kuki01@wp.pl), Joanna Struwe (giovanna413@wp.pl), Instytut Archeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska

Odkrywanie archeologii przez mieszkańców małego miasta, czyli o promocji archeologii w podpoznańskiej Mosinie Mosina jest niewielkim miastem położnym ok. 25 km na południe od Poznania. Stanowi jedną z najstarszych lokacji w Wielkopolsce – pierwsza wzmianka o mieście Mosina pochodzi z roku 1302 (Łojko, Stępień 1992, s. 9-22). W okolicy miasteczka znajduje się wiele stanowisk archeologicznych. Najsłynniejszym z nich jest wczesnośredniowieczne cmentarzysko zlokalizowane we wsi Sowinki (Krzyszowski 1992, s. 83-102). W centrum miasta, w dawnej bożnicy, od ponad 20 lat funkcjonuje Izba Muzealna, w której archeolodzy z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu stworzyli także ekspozycję zabytków archeologicznych z okolic Mosiny. Niestety, wśród mieszkańców miasta świadomość bogactwa archeologicznego ich okolicy jest niewielka, a sama wystawa rzadko jest odwiedzana. W 2010 roku archeolodzy rozpoczęli współpracę z pracownikami Mosińskiego Ośrodka Kultury. W jej ramach przygotowano warsztaty archeologiczne towarzyszące świętu

17

miasta, muzealne lekcje o archeologii dla uczniów mosińskich szkół, dzień otwarty w Izbie ze spotkaniem z archeologiem oraz po raz pierwszy w historii miasta – „Noc w muzeum”, której motywem przewodnim była archeologia. Referat będzie omawiał wszystkie te akcje – sposób realizacji, a przede wszystkim ich odbiór przez mieszkańców Mosiny. Wskazane zostaną również problemy, które mogą się pojawić w podobnych przedsięwzięciach i – co bardzo istotne - sposoby współpracy z lokalnymi władzami. Na koniec zaprezentowane zostaną plany na przyszłość, dotyczące dalszej promocji archeologii, dziedzictwa kulturowego i mikroregionu wśród mieszkańców tego małego miasteczka. Discovering archaeology by residents of a small town, or on the promotion of archeology in Mosina Mosina is a small town located about 25 km south of Poznan. It is one of the oldest sites in Wielkopolska - the first information on Mosina comes from the year 1302 (Łojko, Stepien, 1992, pp. 9-22). There are many archaeological sites in the surrounding area. The most famous is the early medieval cemetery located in the village Sowinki (Krzyszowski 1992, pp. 83-102). In the city center, in a former synagogue, small museum exists more than 20 years. Archaeologists from the Archaeological Museum in Poznan created there the exhibition of archaeological sites from the vicinity of Mosina. Unfortunately, the locals are not really aware of their archaeological past, and the exhibition itself is rarely visited. In 2010, archaeologists began cooperation with the staff of Mosinski Cultural Centre. Within its framework archaeological workshops accompanying celebration of the city holiday were created, museum lessons on archeology for students from local schools were organized, along with an “Open Day at the Museum” with a meeting with archaeologist and, for the first time in the history of the town, - "Night at the Museum", where the main theme was archeology. The paper will address all of these actions - the way of their implementation, and above all how they were received by the residents of Mosina. It will also address issues that may arise in similar projects, and - very importantly - ways of cooperation with local authorities. At the end will be presented plans for the future, for further promotion of archeology, cultural heritage and microregion among the inhabitants of this small town. Katarzyna Jarosz, Wrocław, Polska

Problem komercjalizacji i mechanizmy podnoszenia wartości medialnej archeologii w artykułach popularnonaukowych Od początku lat dziewięćdziesiątych widać wyraźną tendencję. Artykuły w prasie muszą spełniać wymóg komercyjnej atrakcyjności. Innymi słowy, tematy omawiane w artykule muszą stanowić jakąś wartość na medialnym rynku. Mowa o specyficznej manipulacji, określonych technikach pisarskich i strategiach leksykalno-stylistycznych, które polegają na dostarczaniu czytelnikowi tylko takiej wiedzy, jakiej potrzebuje przeciętny użytkownik kultury masowej, wiedzy sensacyjnej, wstrząsającej dziwnej, tajemniczej, czy wręcz przerażającej. Maria Janion zabieg ten nazywa kiczotwórczą interpretacją kultury. Rozmaite są metody podniesienia atrakcyjności czasopisma. Omówione zostaną techniki i zabiegi stosowane, by uatrakcyjnić archeologię i zwiększyć sprzedaż czasopisma. Może to być wprowadzanie elementów paratekstowych, które uatrakcyjniają przekaz, takich jak kolorowe zdjęcia, rysunki, schematy, które nazywać będę infografika. Jest to potęgowanie wyrazistości języka za pomocą różnych strategii i technik językowych, włączanie rozrywki do informacji i nieustanne zaskakiwanie czytelnika. The problem of commercialization and mechanisms for increasing the media value of archeology in popular science articles Since the beginning of the nineties a clear trend is noticeable. Articles in the press must meet the requirement of commercial attractiveness. In other words, the topics discussed in the article must show some value in the media market. It can be called a specific manipulation, specific writing techniques and lexical-stylistic strategies that rely on providing the reader with just such knowledge, that the average “mass culture user” needs to have, knowledge of the sensational, shocking, strange, mysterious or even frightening characteristic. Maria Janion called this specific treatment - kitsch-interpretation of culture. There are various methods of increasing the attractiveness of the magazine. We will some of the techniques used to enhance and increase archaeology attractiveness and increase magazine sales. This could be made through the introduction of elements that improve the visual transmission, such as color photographs, drawings, diagrams, which will be called infographics. The improvement has also to influence the clarity of language using different linguistic strategies and techniques, integration of information and bring the entertainment to the reader's constant surprise. Monika Jodczyk (m.jodczyk@gmail.com), Olga Krukowska, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Polska

Działalność edukacyjna Centrum Edukacji Archeologicznej „Błękitny Lew” – teraźniejszość i przyszłość Centrum Edukacji Archeologicznej „Błękitny Lew” jest oddziałem Muzeum Archeologicznego w Gdańsku. Jego siedziba mieści się w zabytkowym spichlerzu „Błękitny Baranek” przy ulicy Chmielnej 53, na gdańskiej Wyspie Spichrzów. Spichlerz „Błękitny

18

Baranek” jest jedynym w Gdańsku magazynem, którego oryginalna drewniana konstrukcja ocalała z pożogi wojennej. Jego zrekonstruowane wnętrze jest miejscem, gdzie zostały zaprezentowane wyniki dziesięciu lat badań wykopaliskowych w Gdańsku. Wystawy zajmują dwie kondygnacje spichlerza. Na pierwszym piętrze prezentujemy zagadnienia dotyczące historii wykopalisk archeologicznych w Gdańsku od 1945 do 2005 roku, a w szczególności stanowiska-kompleksu osadniczo-sakralnego na Kępie Dominikańskiej, gdzie odsłonięto fundamenty romańskiej świątyni, osadę wczesnośredniowieczną i cmentarzysko. Szkielety odkryte na cmentarzysku posłużyły do zrekonstruowania 20 postaci średniowiecznych Gdańszczan, których możemy spotkać na Uliczce Hanzeatyckiej, będącej repliką XIV- wiecznej gdańskiej ulicy. Uliczka oddziałuje na zmysły; możemy tam doświadczyć zapachów dawnego miasta, usłyszeć jego odgłosy, obejrzeć pracę średniowiecznych Gdańszczan. Na drugim piętrze możemy zwiedzić wystawę „Gdańsk w świecie Hanzy”, prezentującą zabytki archeologiczne pozyskane w trakcie prac wykopaliskowych w Gdańsku, a także obejrzeć filmy o historii Wyspy Spichrzów i znajdujących się na niej spichlerzach. Na wystawach zastosowano różne formy przekazu: tradycyjne plansze, gabloty, sięgnięto po techniki multimedialne, rekonstrukcyjne. Tematykę średniowiecznego miasta, życie dawnych Gdańszczan, a także pracę archeologów staramy się przybliżyć dzieciom i młodzieży, organizując lekcje muzealne, przygotowane dla różnych grup wiekowych. Każde takie spotkanie wzbogacamy o zajęcia wymagające aktywnego udziału uczniów np. odkopywanie zabytków i tworzenie karty zabytków. Podczas lekcji, warsztatów korzystamy z kopii zabytków. Zapraszamy dzieci i młodzież szkolną do udziału w konkursach plastycznych. Staramy się, aby Centrum stało się miejscem przyjaznym i atrakcyjnym dla rodzin, dlatego też organizujemy dla nich specjalne spotkania-warsztaty w soboty, a także w ferie i wakacje oraz festyny. W przyszłości mamy zamiar rozbudować naszą ofertę, w szczególności poszerzyć ją dla dorosłego widza, a także osób niepełnosprawnych. Chcielibyśmy stworzyć przestrzeń przyjazną zwiedzającemu, „związać” widza z Centrum , tak, aby zechciał być jego stałym bywalcem.

Educational activities of the Archaeological Education Centre "Blue Lion" - present and future Archaeological Education Centre "Blue Lion" is a branch of the Archaeological Museum in Gdansk. Its office is located in the historic granary "Blue Lamb" at Chmielna 53 street, on Gdansk Granary Island. The Granary "Blue Lamb" is the only storage place in Gdansk with the original wooden structure that survived the horrors of war. Its reconstructed interior is a place where the results of ten years of excavations in Gdansk are presented. The exhibitions occupy two floors of the building. The first floor presents issues concerning the history of archaeological sites in Gdansk from 1945 to 2005, and in particular the complex in the Dominican Kepa, where the foundations of the Romanesque church were found, along with the early-medieval settlement and burial ground. Skeletons discovered at the cemetery were used to reconstruct the 20 characters of medieval people of the city, that the visitor can now meet on street Hanseatic League, which is a replica of the fourteenth-century street in Gdansk. The street acts on all of the senses. The visitor can experience the smells of the old town, hear the sounds, see the work of medieval people of the city. The second floor holds the exhibition "Gdańsk in the world of the Hanseatic League", presenting archaeological finds acquired in the course of excavations in Gdansk, as well as watch videos about the history of Granary Island and the granaries located on the island. Exhibitions use various forms of media: traditional boards, showcases, and also multimedia techniques, and reconstructions. The Center tries to bring the theme of the medieval city, the life of ancient people of the city, as well as the work of archaeologists to the children and young people, through the museum lessons, prepared for different age groups. Such meetings are enriched by the activities that require an active participation of students, like digging up historical artifacts and the creation of the museum card for the find. During the lessons, workshops, replicas are used. We invite children and school students to participate in art competitions. We try to became a friendly and attractive place also for families, so we organize special workshops every Saturday and during the festivals and picnics on holidays and during vacations. In the future we intend to expand our offer, in particular for an adult audience and people with disabilities. We would like to create a visitor’s friendly space, and to "bind" the visitor with the Centre. Michał Pawleta (mpawleta@poczta.onet.pl), Instytut Prahistorii, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznań, Polska

Festyn archeologiczny w przestrzeni ludycznej W wystąpieniu proponuję spojrzenie na festyn archeologiczny jako element przestrzeni oraz zachowań ludycznych. Na potrzeby wystąpienia stawiam tezę, iż festyn archeologiczny stanowi realizację idei homo ludens, trafiając doskonale w potrzeby współczesnych odbiorców. Punktem wyjścia dla mych rozważań stanowić będzie samo pojęcie zabawy, jak również zaproponowane przez Ryszarda Kantora (2010) rozróżnienie na „zabawę przeszłością” i „zabawę w przeszłość” na określenie zabaw bądź rozrywek, dla których kanwę stanowi przeszłość, nieistotne czy wyobrażona, fantastyczna czy też odtwarzana na podstawie wiedzy naukowej. Stanowią one aspekty szerszego procesu „uludycznania” historii oraz archeologii. Zagadnienie zostanie rozpatrzone z perspektywy współczesnego świata, zwłaszcza zmiennych form edukacji oraz postaw wobec przekazywanej wiedzy o przeszłości. Aczkolwiek szereg działań oraz inicjatyw podejmowanych w tym zakresie jest

19

skierowanych do najmłodszych uczestników kultury, mając za zadanie przekazywanie wiedzy w atrakcyjny, kładący nacisk na aktywne uczestnictwo poznających oraz zmysłowe doświadczanie przeszłości sposób, stanowiąc wyraz przemian języka oraz środków komunikacji, niemniej cieszą się one popularnością również wśród osób dorosłych. Inicjatywy, o których mowa, spełniają ważną rolę edukacyjno-popularyzatorską w procesie „edukacji poprzez zabawę”, będąc nowoczesną formułą popularyzacji wiedzy o przeszłości, opierającej się głównie na atrakcyjności i widowiskowości przekazów. Tym samym wychodzą one poza statyczne i dyskursywne formy prezentacji, jak przykładowo ma to miejsce w przypadku wystaw muzealnych, na rzecz ich plenerowej ekspozycji i ukazania „przeszłości w działaniu” czy możliwości doświadczenia „jak to w rzeczywistości było”. To także rodzaj zabawy w przeszłość, którą można lokować w przestrzeni ludycznej, mającej często niewiele wspólnego z rzetelną i szeroko pojętą edukacją na temat przeszłości, stanowiącej przykład prymatu rozrywki nad edukacją, co więcej, powielającą niejednokrotnie stereotypowe i anachroniczne wyobrażenia na temat przeszłości.

Archaeological festival in ludic space In the presentation I suggest to take a look at the festival as part of an archaeological space and ludic behavior. For its purpose I accept the thesis that the festival is the realization of the homo ludens idea, and through that aims perfectly in the needs of modern customers. The starting point for my reflections will be the concept of fun, as well as proposed by Richard Kantor (2010) distinction between "play past" and "fun in the past" to describe games or entertainment, for which the canvas is the past, irrelevant if imaginary, or fantastic, or also reproduced on the basis of scientific knowledge. They represent aspects of the broader process of making history and archeology “ludic”. The issue will be presented from the perspective of the modern world, especially of education and the changing attitudes towards the knowledge of the past. Although a number of actions and initiatives taken in this subject is addressed to the youngest culture participants, and its task is to make a knowledge transfer attractive, with the emphasis on active participation, and the cognition and sensory experience of the past, being also a way of an expression change of language and communications, they are also popular among adults. These initiatives play an important role in education and popularization and in the process of "education through play", being a modern formula, as well as the popularization of knowledge about the past, based mainly on the attractiveness of the event. Thus, they go beyond the static and discursive forms of presentation, as is, for example, in the case of museum exhibitions, for the benefit of their outdoor exposure and to show the "past in action" or the possibility of experience "how it actually was”. It's also kind of play with the past, one can place in a ludic space, often having little in common with reliable and the wider education about the past, which is an example of the primacy of entertainment over education, moreover, often duplicating stereotyped and anachronistic ideas about the past. Spyridon Backas, Steven Campbell, (koryvanteshoplites@gmail.com), KORYVANTES Association of Historical Studies, Athens, Greece Amateurs & Archeology. EXPERIMENTAL method or madness. How do we Share it all? Entertainment vs. knowledge acquisition ("Education"). 1. Introduction of our society Koryvantes: interests, goals, guidelines. 2. current accomplishments. Experimental archaeology (studies, historical reconstructions, living history tests of battle and amour ) and how this is transformed into educational knowledge, how do we define education (formal, informal, marketing to a select audience). 3. What we think makes a good "show" (or educational presentation ). 4. Technologies. Perception & five senses. Communication channels. 5. References to Biskupin experience. Reference to weavers spinners in Holland. 6. Tying it all together. Trying to implement and illustrate previous assumptions. Need for online access to information as it becomes available. Cross Referencing of Archeological Data. 7. Examples of Greek initiatives. Julia Orlicka-Jasnoch, Muzeum Archeologicznym Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze z/s w Świdnicy, Polska

Formy działalności edukacyjnej stosowane w Muzeum Archeologicznym Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze z/s w Świdnicy

Szeroko pojęta działalność oświatowa i edukacyjna jest, obok gromadzenia, katalogowania i naukowego opracowania zbiorów, jednym z głównych, statutowych zadań każdej placówki muzealnej. Działalność edukacyjna prowadzona przez naszą placówkę jest skierowana do różnych grup wiekowych, głównie jednak do uczniów szkół podstawowych, gimnazjów i szkół średnich, chociaż prowadzimy też zajęcia dla studentów historii Uniwersytetu Zielonogórskiego, spotkania i prelekcje dla nauczycieli, bibliotekarzy czy słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Ponadto z racji usytuowania Muzeum, część działań jest adresowana do mieszkańców Gminy Świdnica.

20

W przypadku dzieci i młodzieży szkolnej najczęściej stosowaną formą edukacyjną jest lekcja muzealna. Rocznie prowadzimy około 40 takich lekcji, głównie w terminach dostosowanych do szkolnego programu nauczania. Tradycyjna lekcja muzealna składa się zazwyczaj z trzech elementów: prezentacji multimedialnej, wizyty na ekspozycji muzealnej, ilustrującej omawiany temat i pokazu, na którym istnieje możliwość bezpośredniego kontaktu z zabytkiem archeologicznym. W odosobnionych przypadkach przeprowadzamy lekcje muzealne bezpośrednio w szkołach, czasami w oparciu o urządzane tam niewielkie wystawy czasowe. Wszystkie lekcje muzealne prowadzone są przez archeologów. Tematy lekcji, proponowane przez nas i udostępnione na naszej stronie internetowej są jedynie propozycjami, zawsze istnieje możliwość ich modyfikacji, zgodnie z oczekiwaniami nauczycieli. Najczęściej realizowanym tematem jest „Wstęp do archeologii”, w ramach którego staramy się przekazać podstawowe pojęcia dotyczące archeologii, rolę zabytku archeologicznego jako materialnego źródła historycznego, podstawy chronologii, podział epok i zmiany zachodzące w ich ramach w sposobie życia człowieka, rodzaje stanowisk archeologicznych, etapy pracy archeologa w terenie i w trakcie opracowywania materiału oraz sprawy związane z ochroną zabytków archeologiczny. Jest to materiał bardzo szeroki, zazwyczaj więc dostosowujemy go do poziomu grupy i programu nauczania. Dla większości uczniów jest to jedyny kontakt z Muzeum archeologicznym na aktualnym poziomie kształcenia, staramy się więc, aby przekazywana wiedza była jak najszersza i w miarę zrozumiała. Przygotowanie uczniów do odbioru takiej lekcji w dużej mierze zależy również od zaangażowania nauczycieli. Drugą grupą tematów, realizowaną głównie z młodzieżą starszą są „Pradzieje Środkowego Nadodrza”. W ramach tego bloku również omawiamy warunki życia człowieka na przestrzeni dziejów, ale z naciskiem na regionalizm. Zawsze staramy się rozszerzyć informacje dotyczące pradziejów miejscowości zamieszkania lub miejscowości, w której znajduje się szkoła. Przedstawiamy najważniejsze stanowiska archeologiczne środkowego Nadodrza i Województwa Lubuskiego lub dzieje wybranych miast w świetle badań archeologicznych (np. Zielonej Góry, Lubska, Sulechowa, Krosna). Kolejne tematy dotyczą poszczególnych epok, z uwzględnieniem wyników badań archeologicznych prowadzonych na naszym terenie oraz tematy przekrojowe, prezentujące historię konkretnego zagadnienia w pradziejach i średniowieczu, np. wierzeń i obrządku pogrzebowego, uzbrojenia czy sztuki. Poza lekcjami muzealnymi o charakterze ściśle merytorycznym, ciekawie wypadają zajęcia plastyczne, często prowadzone w oparciu o wystawy czasowe. Ze względu na warunki lokalowe i kadrowe prowadzimy je we współpracy z nauczycielami plastyki i historii. Odmianą zajęć plastycznych są lekcje prowadzone w znajdującej się w naszym Muzeum pracowni rekonstrukcji ceramiki, podczas których dzieci mogą samodzielnie dopasowywać fragmenty, sklejać je lub nawet rekonstruować całe naczynia. Zajęcia takie stanowią integralną całość, lub są elementem lekcji dotyczącej pracy archeologa i podstawowych zagadnień dotyczących archeologii. Należy też wspomnieć o spotkaniach z dziećmi i młodzieżą organizowanych w trakcie badań wykopaliskowych i na stanowiskach archeologicznych. Możliwość uczestniczenia w nich mają przede wszystkim uczniowie z miejscowości, w których prowadzone są badania. Ma to tym większe znaczenie, że choćby ze względów finansowych nie zawsze mają oni możliwość dotarcia do Muzeum. Formą działalności skierowaną głównie do dorosłych są stoiska urządzane np. na targach turystycznych, w trakcie których promujemy zarówno Muzeum, jako placówkę, którą warto odwiedzić, jak i poprzez uczulanie na obowiązujące w Polsce prawo - zagadnienia związane ochroną Dziedzictwa Narodowego.

Educational activities at the Archaeological Museum of the Middle Odra in Zielona Gora (z/s) in Świdnica Besides collecting, cataloguing and studies on the artifacts, broadly defined educational activities are one of the main statutory objectives of each museum. Educational activities conducted by our institution are designed for different age groups, but mainly to primary, middle and high school students, although we also give classes for students of the Faculty of History of the University of Zielona Gora, organize meetings and lectures for teachers, librarians and students of the University of the Third Age. Moreover, because of the location of the Museum, part of the action is addressed to the inhabitants of the town of Swidnica. In case of children and adolescents the most common form of activities is a museum lesson. Every year we organize about 40 such classes, mainly tailored to the school curriculum. Traditional museum lesson usually consists of three elements: a multimedia presentation, visit the museum exhibition, illustrating the subject, and a possibility of direct contact with the archaeological monument. In some isolated cases, we also perform museum lessons in schools, sometimes supported with small temporary exhibitions. All lessons are conducted by museum archaeologists. Lesson topics propositions are available on our website. But they should be treated as suggestions only, since it is always possible to modify them in accordance with the expectations of teachers. Frequently implemented theme is "Introduction to Archaeology", introducing basic concepts of archeology, role of archaeology as a historical source, basis of chronology, archaeological eras and changes of the way of human life within them, types of archaeological sites, types of them, and the field work, and after-dig material processing and issues related to the protection of archaeological monuments. This is very wide material, therefore has to be adjusted to the group level and the curriculum. This is the only contact with the archaeological museum at the current level of education for most of students, so we try to transmit the knowledge in very understandable way. Preparing students to receive such a lesson also depends on the involvement of teachers.

21

The second group of subjects, usually aimed to a bit older young people, are lectures under the collective title - "Prehistory of the Middle Odra Region". Within this block we discuss the conditions of human life throughout history, but with an emphasis on the regionalism. We always try to expand the information on the prehistory of place of residence or locality where the school is. The most important archaeological sites of the Middle Odra and Lubuskie Province are presented, as well as the history of selected cities in the light of archaeological research (eg. Zielona Góra, Lubsko, Sulechów, Krosno). Other topics relate to the various epochs, including the results of archaeological research conducted in the area and themes presenting the history of the specific issues in the prehistory and the Middle Ages, such as beliefs and burial, weapons and art. In addition to the museum we organize classes in art, often on basis of temporary exhibitions. Due to the housing conditions and human resources those are organized in cooperation with the teachers of art and history. Various classes are conducted at our ceramics reconstruction studio, where kids can work on original pottery reconstruction. Such activities are an integral part of the museum lessons presenting the work of an archaeologist and deal with fundamental issues related to archeology. It is worth to mention also meetings with children and youth held during the excavations at the archaeological sites. Opportunity to participate in them are primarily offered to students from the locality in which research is carried out. This is important because they do not always have the opportunity to reach the Museum. Our offer for adults consist mainly of our presence at the tourism fairs, where we promote the Museum, as well as promote issues related to the protection of our national heritage. Jelena Andjelkovic (jelenandjelkovic@gmail.com), Archaeological Institute, Belgrade, Serbia,

Fresco Painted Tombs from Viminacium and Their Presentation to the Public More than 28 fresco painted tombs, from late Roman and early Christian period, were discovered at the archaeological site and park Viminacium. Three of them are represented to the public within the archaeological park. One of them, discovered in 2003, is still being situated on its original spot - in situ. The other two are reconstructed and inside of them, there are copies of the frescoes kept at National Museum in Pozarevac. In such a way, the original context of their creation, meaning and significance is preserved for the contemporary viewer. They are at the depth of 5 meters, and visitors need to go down in dark space, with low floor lightning. The fore taken journey resembles the legendary one, when the mortal needed to pay to the Charon, the guide to the world of death. By following the legend and keeping the atmosphere of the underworld, visitors of Viminacium tombs are led by Charon, dressed in black. Then they are entered into the first, original tomb and look at the frescoes from the deceased’s point of view, i.e. visitor’s eyes are at the level where once body laid. In the same manner tourists are proceeding to the next two tombs. Exit from the world of death is at the end of the tunnel through which they need to pass in crouching position. Thanks to the preservation of original context and ancillary facilities (lectures of expert guides and performances of costumed actors), perception, interpretation and behavior of tourists represent a new method, use of emotional design in presentation of archaeological park Viminacium, which thus became a touristic product of experience’s economy. Importance of emotional participation of the visit to the tombs of Viminacium can be confirmed with some passages from the guestbook. Elmira Jafarova (shirvan_baki@mail.ru), Archeology and Ethnography Institute, National Academy of Sciences of Azerbaijan, Azerbaijan,

Application of Information Technology in Comparative Studying of Medieval Monuments of Shirvan Medieval archaeological monuments are various and numerous they comprise subjects of activity of people in the past, bear the specific historical information. The majority of medieval archaeological monuments are evident museums open-air. Being archaeological monuments are integrally connected with environment are immovable are places of settlements, burials, cult, irrigating and defensive works. To develop wide archaeological works on places where the rests of fortifications of medieval cities very difficultly as they are built up by modern apartment houses (Baku, Shemakha, Derbent) are opened. Ample opportunities of modern computer technics, technology, staticize creation of geoinformation systems (CGS), electronic databases, first of all for immovable archaeological monuments. Application of specialized computer programs facilitates a problem of the archeologist for ordering of the date in image construction excavation, definition of coordinate and an accessory to concrete historical the Important structural link in archeology are the historical reconstruction directed on restoration of ancient processes and even of separate events. The concrete archaeological material systematized at level of information technology, can be anew subjected typology and classifications according to the problems put by computer working out and an explanation of this date. Application of specialized computer programs for data processing, image construction excavation, coordinates and an accessory by a concrete historical epoch. Research problem statement can already influence stages of excavation. Equally there is a level of an estimation of information possibilities of sources depending on a task in view which finding-out of communications with already known archaeological cultures and their divisions is. By means of computer technologies, it is

22

possible to restore the image of medieval cities, settlements, burials, the whole quarters and to create the program of visual archaeological excursions, campaigns that will allow to involve still greater interest to studying of history and culture of region. Research of medieval monuments of Shirvan is connected with works of archaeological expeditions of Azerbaijan which has started complex studying of medieval cities. Researches were spent in Shemakha, Baku, Shabrane, Gabale, Derbent. Now many components of archeology are exposed to transformation as a result of the statement in a society of new technology and new models of actions. Using possibilities of information technology it is possible to carry out the deep statistical analysis, both all found out material, and separate subjects, the weapon, an ornament, ceramics, its local features, kinds, ornamentation on glazed ceramics, the ceramics production technology Etc. probably, to draw parallels and comparisons with late medieval archaeological materials not only the given region and all Azerbaijan as a whole. Mastoor Fatima Bukhari, Department of Archaeology Shah Abdul Latif University, Pakistan,

Brick Stupas of Sindah, Pakistan In Sindh all stupas made by burnt and unburnt bricks, as compare to northern areas (Khaber Pakhton Khowah), material used in Sindh is entirely different most of the stupas now in ruined and Deteriorated condition. Here I am going to report 18 stupas from which only three are in better condition. Such stupas, Monasteries and viharas wiped out from the scene due to ravages of time, topographical conditions, re-cycling of material, manhandling and most of all because of negligence and unawareness. The 5th, 6th and 7th Centuries AD witnessed usage of new material with old traditional patterns. Stupas made here are of burnt or backed bricks with mud plaster containing very beautiful carvings on terracotta; sometimes having Jataka scenes carvings – a delicate and sophisticated cut brick revetment. The use of clay as a building material has been common since time immemorial in the plains of Sindh. Initially unbaked mud was employed but soon baked stuff was introduced. It was a common and a favourite medium. The Buddhist masons of Sindh also preferred it for secular and religious edifices. Building of the brick stupas and decorating them with carved and moulded bricks and figures caught their fertile imagination as this new mode of construction was cheaper. These brick stupa became common in northern and central India but some of the splendid brick stupas from Sindh prove brick construction as a favourite medium of artistic expression. Translation / Tłumaczenie: Wiesław Więckowski

KONFERENCJA JEST WSPÓŁFINANSOWANA PRZEZ MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO

W RAMACH PROGRAMU „UPOWSZECHNIANIE NAUKI”

The Conference is co-financed by the Ministry of Science and Higher Education

in the framework of “Science Dissemination” program