Skrypt (Prof. Sperka)

5/17/2018 Skrypt (Prof. Sperka) - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/skrypt-prof-sperka-55b07d8e5c4f7 1/77

Zagadnienia do egzaminu z dr hab. Jerzym Sperką

1. Formowanie s ię państwa polskiego w X w.:1) Źródła do początków państwa polskiego:• „Geograf bawarski ” – pełna nazwa to „Opis grodów i terytoriów z północnej strony Dunaju” , jest

to opis powstały w połowie IX wieku prawdop. W klasztorze św. Emmerama w Ratyzbonie,zawiera 53 nazwy plemienne wraz z liczba grodów każdego; podzielony jest ten opis na 2 częsci(pierwsza dotyczy 13 - tu nazw plemion słowiańskich jednak nie odnoszą się one do późniejszychziem Polski. W drugiej części są nazwy które powiązać można już z ziemiami w dorzeczu Wisły iOdry:a) Pyrzyczanie (Prissani), Wolinianie (Velunzani) – na Pomorzu; b) Ślężanie (Sleenzane), Dziadoszanie (Dadosene), Opolanie (Opolini), Golęszyców

(Golenzini) - Śląsk;c) Wiślanie ( Vuislane) – małopolskad) Lędzianie – prawdop. okolice między Przemyślem a Lublinem Przemyśl był prawd. ich

głównym grodem (98 grodów mieli)

e) Goplanie (Glopeani) – 400 grodów ! – nie potwierdzone archeologicznie, terytoriumplemienne nie znane, przypuszczalnie okolice jeziora Gopła.Geograf bawarski nie podaje nazw plemiennych dla Mazowsza, Wielkopolski(prawdop. oprócz Goplan), i Pomorza !

• Dokumen t p r a s k i – inaczej dokument biskupstwa praskiego – wystawiony przez cesarzaHenryka IV w 1086 r. (być może falsyfikat – ale dla zagadnień geografii plemiennej nie maznaczenia),α) w dokumencie tym cesarz potwierdza zasięg bp. praskiego, które powstało po połączeniu

biskupstw praskiego i ołomunieckiego; obydwa one powstały w 974 roku więc być możenazwy plemienne zawarte w dokumencie (znacznie młodszym) odpowiadają stosunkom z lat70 – tych X w.

β) dokument podaje nazwy plemion (żyjących na Śląsku, który był w zasięgu tegożbiskupstwa):1) Ślężanie (Zlasane), na południe od Odry (od Lubiąża aż po Ryczyn)2) Trzebowianie (Trebouane), tereny nad górną Kaczawą (prawdop.)3) Bobrzanie (Poborane), nad Bobrem ale nie potwierdzone archeol., obecnie przypuszcza

się, że w dokumencie tym chodzi o Obrzan (Poborane), na pograniczu Wielkopolski iŚląska.

4) Dziadoszanie (Dedosize). okolice Ścinawy

• Kronika Thietmara – biskupa mersebusrkiego, powstała od 1012 do 1018 r. (śmierćThietmara). Kronikarz wymienia nazwy Dziadoszan (Diedesisi, diedesi), Ślązak (Cilensi, Silensi).

Pierwsza nazwa w związku z przejazdem Ottona III, którego Chrobry powitał w ziemi Dziadoszan,(w Głogowie, jak podaje Gall Anonim – stąd przyjmuje się ze był ich głównym grodem), oraz wzwiązku z wojną z Henrykiem. Druga nazwa w związku z górą Ślężą, jak podaje Thietmar ziemiaśląska nazwę swą wzięła od tej właśnie góry.

• Kronika Galla Anonima - powstała w latach 1112 – 1116 na dworze Bolesława Krzywoustego.Podaje legendarnych przodków Mieszka I a także kilka informacji o najwcześniejszym państwiepolan.

• Dzieje saskie (Res gestae saxonicae sive annalium libri tres) - autorstwa Widukindamnicha z klasztoru w Korbei, powstały ok. 967 – 973r.a) Podaje on nazwę Licikaviki (nazwa zniekształcona), plemienia poddanego władzy Mieszka I.

Do dziś spory o ich rzeczywistą nazwę i siedziby. Różnie interpretowano ich nazwę (Lędzianie,

Łęczycanie, Lestkowice – w ten sposób przodek Mieszka mógł otrzymać dodatkoweświadectwo historyczności), dopuszczano także możliwość, że istniało plemię na PomorzuZachodnim – Licikowiczów. Obecnie przypuszcza się , że pod tą nazwą kryją się Lubuszanie.

1



• „Germania” – autorstwa króla Anglii, Alfreda (IX w.) – przeróbka dzieła Orozjusza z V w. n.e.podaje nazwę Wiślan (Visle Lond), plemię to graniczy z Dacją i leży na wschód od Moraw.

• Żywot św. Metodego (Legenda panońska) - (powstała prawdop. krótko po 885 r.) podajeze żył w „Wiślech” (czyli nad Wisłą – na terytorium Wiślan) pogański ksiązę silny wielce któryszkody wyzadzał chrześcijanom i za to niby był ochrzczony na obcej ziemi (w Wielkich Morawach?)

• „O zarządzaniu cesarstwem” – autorstwa Konstantyna Porfirogenety – podaje nazwęLnzeninoi, plemienia słowian , którzy byli trybutariuszami Rusi Czerwonej. Utożsamia się z nimiLędzian.

• Inne źródła: sagi północno germańskie (Saga o Jomsborczykach) – odnoszą się do sławnego itajemniczego Jomsborga, siedziby wikingów na wyspie Wolin u ujścia rzeki Dziwny(Wolin?)będących na służbie księcia Mieszka i Burisleifa (Chrobry?)

• Źródła arabskie: relacja Ibrahima ibn Jakuba o państwie Mieszka powstała ok. 965 – 966Dwa ostatnie źródła dotyczą już uformowanego państwa Polan.

2) Państwo polskie bierze swą nazwę prawdopodobnie od nazwy plemienia Polan, pojawia się onapóźno w źródłach około 1000 roku. Nie mamy żadnych informacji o geografii plemiennej wielkopolski.Skupiamy się nad danymi archeologicznymi zatem, i skupiskami osadniczymi•

Osadnictwo skupione nad jeziorami oraz wzdłuż doliny środkowej i dolnej Warty, na wschodzie niesięgało dalej niż jezioro Gopło.• W latach 930 - 940 Polanie, plemię nie najliczniejsze, podejmują udaną ekspansję terytorialną,

podbijając okoliczne plemiona.• Dane archeologiczne wskazują, że ekspansja prawdop. wyszła z rejonu Giecza , najstarszego

jak się obecnie przypuszcza ośrodka plemiennego pochodzącego z przełomu IX iX wieku (gród ten był wcześniej na jeziorze, składał się z dwóch części, później w częściksiążęcej - pallatium powstała kaplica czy też kościół). Ekspansja początkowo na terenachpołudniowej (nad Obrą) i zachodniej Wielkopolski (okolice Poznania). Ekspansja ta poświadczona

jest źródłami archeologicznymi – świadczą o niej spalone, małe grody, nie odbudowane nigdypotem. Powstają w ich miejsce inne grody, większe, potężniejsze w innych miejscach, wyraźniezwiązane z nową władzą.

• Ok. 920 – 940 powstaje Gniezno , opanowane wnet przez Polan z Giecza. Był w Gnieźnietakże prawdop. ośrodek kultu pogańskiego. Wg niektórych autorów(prof. Szczur) za czasówpierwszych Piastów najważniejszy gród. Zbudowany na wzgórzu – ewenement jeśli chodzi oWielkopolskę.

• Ostrów Lednicki- wcześniej uważany za najstarszy obok Gniezna gród Polan. Był przewidziany jako rezydencja monarsza. Zachowane ślady PALLATIUM już z okresu Mieszka I. Obecnieprzyjmuje się, że gród ten powstał ok. 940 r.

• Poznań , potężny gród o wyraźnie militarnym charakterze, leżący na szlaku handlowym doMagdeburga, powstały w latach 40 tych X w. Ważny ośrodek administracyjny już za Mieszka I.

• Te 4 grody uznawane są za najważniejsze. Chronologia ich powstawania opartajest na danych dendrochronologicznych.

• Pierwszy etap ekspansji Polan kończy się ok. 960 r. Druga faza rozwoju najwcześniejszegopaństwa polskiego to czasy Mieszka I.

• Później, wraz z rozwojem terytorialnym państwa polańskiego, około 968 – 970 powstają takiegrody jak Międzyrzecz, Santok . do tych bowiem rejonów dociera pierwsza faza ekspansji. I tusię chwilowo zatrzymuje .Dochodzi bowiem do konfrontacji z plemionami Wieleckimi prącymi zeswojej strony na wschód, które pod wodza Wachmana ok. 963 r. zadali klęskę Mieszkowi I.

• W kierunku zachodnim ekspansja dochodzi do ziemi lubuskiej , dalej są bowiem siedzibyplemion serbsko – łużyckich (za rzeką Sprewą), którzy już byli podbijani przez Niemców.

• Ok. 960 – 970 ekspansja Mieszka kieruje się na Kujawy, tam powstaje gród Włocławek . Dalejna miejscu spalonego grodu w Łęczycy powstaje nowy założony przez Polan.

• Potem zajęto Kalisz , jedyny gród nie zniszczony przez Polan.

• Dalsza ekspansja prowadzi Polan aż pod Sandomierz i Zawichost . W Sandomierzu budują odpodstaw nowy gród – świadczy o tym m.in. nie spotykana nigdzie indziej poza wielkopolską

2



ceramika. Te dwa grody są wschodnimi rubieżami państwa Polan. Zawichost – był na terenachLędzian, później podporządkowanych w 981 przez Włodzimierza Wielkiego, księcia kijowskiego.

• Między 960 – 990 podporządkowane zostało Mazowsze. Lub nieco wcześniej przedpanowaniem Mieszka I. (Świadczy o tym relacja Ibrahima ibn Jakuba który informuje ze państwomieszka graniczy z Rusią i Prusami.) wobec czego tereny Mazowsza leżącego miedzy nimi musiałybyć włączone do państwa Polan.

Małopolska i Śląsk były wtedy pod panowaniem czeskim i zostały włączone do państwapolan już pod koniec panowania Mieszka albo dopiero po jego śmierci przez BolesławaChrobrego.

3) Za druga kolebkę państwowości polskiej uważa się także czasem tereny nad górną Wisłą zajmowane przez plemię Wiślan. Główne ich grody to: Wiślica i Kraków.• Główne informacje jakie mamy to dane archeologiczne oraz wymienione wcześniej źródła. Nie

można dokładniej określić gdzie znajdowała się siedziba owego „księcia pogańskiego silnego wielce” . Być może był nią Kraków, duży ośrodek administracyjno – skarbowy. Świadczyć o tymmoże skarb grzywien siekieropodobnych tam odkryty.

• Stosunki z państwem wielkomorawskim : nie mamy za wiele danych, najprawdopodobniej nie

byli Wiślanie podbici przez Wielkie Morawy , książęta Wiślańscy zapewne urządzaliwyprawy łupieżcze na ich tereny, co skutkowało być może ekspedycjami karnymi. Po upadkupaństwa Wielkomorawskiego nie dokonały się zasadnicze jakieś zmiany u Wiślan, poza tym zedomniemane zwierzchnictwo Morawian zostało zastąpione (w tym wypadku mamy pewność)przez władzę czeskich Przemyślidów w latach ok. 936 – 945.

• Sprawa chrystianizacji Wiślan – brak śladów archeologicznych domniemanej misji św. Konstantynai Metodego. Misja ta zapoczątkowaną przez Rościsława w 863 miała poważne trudności naMorawach, gdzie niby za panowania Świętopełka w latach 877 – 879 mianodokonać przymusowego chrztu po akcji odwetowej na owym księciu Wiślan, spacyfikowaniu iwłączeniu jego ziem do państwa wielkomorawskiego. Tak myślano wcześniej, jednakże nowszanauka podważa to wszystko. Obecnie sądzi się, że najwyżej ów Książe mógł być ochrzczony naobcej ziemi. Jednak nie było żadnej władzy zwierzchniej nad Wiślanami.

2. Chrzest Mieszka I (poglądy historyków):Henryk Łowmiański za pośrednictwem Niemcy, geron Poznań• Łowmiański przytacza opis Thietmara, kronikarz podaje wewnętrzne czynniki: Mieszka, jego

żonę Dobrawę oraz lud, który bezpośrednio po księciu został ochrzczony, co ma świadczyć żeobrzęd odbył się w kraju w obecności Dobrawy, Poza Jordanem Thietmar nie wymieniażadnych elementów zewnętrznych, nie rozdziela też chrztu księcia i ludu, co wykluczaewentualność, aby Mieszko przyjął chrzest za granicą w miejscowości niemieckiej.

• Szczególne zasługi miały przypaść Dobrawie która miała przekonać Mieszka do wiarychrześcijańskiej. Obrzędu miał dokonać Jordan, który już w 966 miał przebywać w Polsce.

• Możliwe że odbyło się to w Poznaniu, ponieważ tam później rezydował Jordan.• Łowmiański opowiada się za tezą W. Abrahama że chrzest był ściśle związany z układem z 964

r. z Geronem.• Łowmiański pisze że Mieszko mógł otrzymać chrzest z rąk księży czeskich ale w mniej

uroczystej formie, ale sam Mieszko wolał formę chrztu bardziej uroczystą więc czekał nacesarza. Cesarz przybył do Saksonii w II połowie czerwca 965 i pewnie spotkał się zMieszkiem aby potwierdzić układ o przyjaźni zawarty z Geronem w 964r. i uzyskać przezMieszka zgodę na misję. Mieszko chciał przekonać cesarza aby zrezygnował z roszczeńmisyjnych na obszarze Polski w zamian za trybut z 1/3 podstawowego terytorium państwagnieźnieńskiego. Thietmar uważa Jordana za jednego z sufraganów arcybiskupstwamagdeburskiego. W latach 966-968 Jordan miał być biskupem misyjnym na terenie Polski

Jerzy Dowiat Niemcy lub Czechy bo bał się chrystianizacjiHistoryk ten uważa że chrzest miał miejsce na terenie Niemiec.Istotnym faktem był podbój Łużyc w 963 przez Gerona, wtedy pojawiło się zagrożenie dla Polskize strony Niemiec, w związku z tym zagrożeniem Mieszko sam był zmuszony zainicjować

chrystianizację. W latach 963-964 nawiązał kontakt z państwem czeskim i poślubił Dobrawę.

3



Chrztu mógł teoretycznie udzielić każdy ksiądz, ale rozwiązanie to było wątpliwe, gdyż tak doniosły krok polityczny wymagał uroczystej ceremonii i rozgłosu. Pozycja księcia wymagała abychrztu udzielił mu co najmniej biskup, a ojcem chrzestnym powinien być któs o wysokiej randze,wobec tego chrzest nie mógł odbyć się w Polsce.W grę wchodziły Czechy i Niemcy. Czechy nie posiadały do tej pory własnego biskupa, leczwchodziły w skład niemieckiej diecezji w Ratyzbonie. Mieszko utrzymywał bliskie i zażyłe stosunki

z Bawarią, co mogłoby wskazywać że właśnie tam udał się by zostać ochrzczonym.Ojcem chrzestnym prawdopodobnie miał być książę czeski Bolesław, miał mieć miejsce 14kwietnia 966 rokuDowiat przypuszcza że Mieszko to zdrobnienie od Michała, co dawałoby ślad udziału biskuparatyzbońskiego Michała w ceremonii (ale zostało udowodnione że Mieszko to podstawowa formatego imienia – a więc niestety ten argument naszego kolegi jest nienajlepszy)

Stanisław Trawkowski kolonia lub Ratyzbona• Trawkowski pisze że Boże Narodzenie w 965r cesarz spędzał w Kolonii.• Ponadto wg niego chrzestne imię Mieszka miało brzmieć Dago, a w Kolonii rozpowszechnionybył kult Dagoberta• Ojcem chrzestnym pogańskiego władcy przyjmującego chrzest bywał zazwyczaj władca

ościennego państwa chrześcijańskiego. Możliwe więc że właśnie w Kolonii przyjął wówczas chrzestMieszko a miałoby to mieć miejsce 25 grudnia 965• Trawkowski wystawia również 2 hipotezę a mianowicie jako miejsce wymienia równieżRatyzbonę. Mieszko miałby tam przyjąć chrzest w drodze do cesarza, już jako chrześcijanin mógłliczyć na lepsze przyjęcie cesarza

Gerard Labuda Rzym • Wg relacji źródeł annalistycznych i narracyjnych doszło do tego w 966r. ale bez podaniaściślejszej daty.• Labuda obala hipotezę mówiącą że Mieszko pozostawał od 963 w trybutarnej zawisłości odcesarza Ottona I i jakoby zależność ta wywierała jakiś wpływ na plany chrystianizacyjne księciapolskiego. Uważa że fakt płacenia daniny na rzecz Niemiec nie mógł mieć miejsca przed 966r.

• Z Dziejów saskich Widukina i z relacji Ibrahima Ibn Jakuba dowiedzieliśmy się że w 965Mieszko toczył niepomyślne boje z Wieletami na zachodnio-północnym pograniczu kraju, z drugiejstrony w tym właśnie czasie datowane jest małżeństwo Mieszka. Labuda dochodzi do wniosku że nie zamysł przyjęcia chrztu jest powodem małżeństwa, ale odwrotnie z małżeństwa wynikł chrzest.• Porównując relacje Thietmara z Gallem widoczne są pewne różnice: Thietmar opowiada żeDobrawa bawiła już dłuższy czas na dworze polskim, zanim Mieszko przyjął chrzest, to Gallzapewnia nas, że księżniczka czeska już przed zawarciem małżeństwa postawiła za warunek ślubuzmianę wiary. Dalej: u pierwszego jest Dobrawa w roli proszącej, u drugiego w roli nakazującej.Obu przekazom wspólna jest jedna wiadomość, że Mieszko przyjął chrzest dopiero za usilną namową małżonki.• Bolesław Srogi, książę czeski prawdopodobnie godził się na ten związek gdyż sojusz z

wzrastającymi w potęgę Piastowiczami mógł być dlań pożądanym czynnikiem o utrzymanieswojego stanowiska wobec Niemiec i pozostałej części Słowiańszczyzny, główny powód to zpewnością podbój Łużyc przez margrabiego Gerona• Dla Mieszka małżeństwo było chęcią poprawienia swego stanowiska w kraju jak i wobecWieletów, ale najważniejszym celem małżeństwa była chęć rozbicia sojuszu czesko – wieleckiegoprzeciw Polsce• Nawiązanie kontaktu z Niemcami którzy również byli sąsiadami Wieletów, było możliwe tylkopo przyjęciu wiary chrześcijańskiej gdyż Niemcy też były państwem chrześcijańskim• Labuda pisze że w Polsce nie ma najmniejszego śladu penetracji wpływów niemieckich tak zestrony oficjalnego kościoła niemieckiego, jak i ze strony Cesarstwa (a więc chrzest zapośrednictwem Cesarstwa odpada)• Labuda również odrzuca wersję w której Polska miała przyjąć chrzest za pośrednictwem Czech

gdyż Praga sama nie posiadała w tym czasie biskupstwa i sama starała się wzmocnić swestanowisko, a poza tym Czechy płaciły trybut z całości ziem Cesarstwu, a więc teoria w której

4



Polska miałaby przyjąć chrzest za pośrednictwem Czech aby uniknąć ingerencji Niemiec nie masensu• Labuda pisze że Mieszko mógł się zwrócić bezpośrednio do Rzymu, na tej drodze nie byłożadnych przeszkód natury politycznej. Pośredniczką mogła być siostra Dobrawy Mlada-Maria

Podsumowanie:• Na dzień dzisiejszy najbardziej prawdopodobna jest teoria w której Mieszko przyjmuje chrzest

bezpośrednio od papieża. Dużą role mieli odegrać Czesi. Chrzest bezpośrednio ze Stolicy Apostolskiej przynosił najwięcej korzyści.

Dużą rolę mógł odegrać Strachykwas Chrystian (mnich z diecezji ratyzbońskiej)• Najprawdopodobniej Mieszko przyjął chrzest na terenie własnego kraju ale niestety nie

możemy wskazać gdzie dokładnie, pod uwagę należy brać Ostrów Lednicki (palatinumksiążęce), Poznań (siedziba pierwszego biskupa), Gniezno (Pierwsze arcybiskupstwo) Wewszystkich tych miejscach są baptysteria

• Kwestia daty:- 14 kwietnia – przeciw – kończą się zapasy- 25 grudnia – za zimno- istnieje opcja mówiąca o 24 czerwca – noc świętojańska – również święto pogańskie

(Kupały)- a najlepszy byłby wrzesień lub październik ( pełne spichlerze)

• Jordan był pierwszym biskupem misyjnym, nie możemy go nazywać biskupempoznańskim bo nie było biskupstwa poznańskiego. O biskupstwie możemymówić gdy ma ono ściśle określone granice. Jordan ma tylko siedzibę wPoznaniu

3. Stosunki polsko-niemieckie X-XII w.:- Mieszko I:

• W początkowym okresie panowania Mieszka I (lata 60 X w.) stosunki z Cesarstwem byłypoprawne, a nawet mogło dochodzić do współpracy na gruncie walki z plemionamiwieleckimi, które zagrażały tak Mieszkowi, jak i Saksonii. I tak np. w 967 r. Mieszkonazwany był w saskich źródłach sprzymierzeńcem cesarza, a potem, po pokonaniu

komesa Wichmana (bratanek księcia saskiego Hermana współpracujący z Obodrytami iWolinianami), miał zawiadomić cesarza o śmierci Wichmana, co świadczy o tym, żetraktowany był na równi z książętami niemieckimi.

• W 972 r. margrabia Marchii Łużyckiej Hodon zaatakował Mieszka I i został pokonany wbitwie pod Cedynią (Cidini) przez wojska Mieszka i jego brata Czcibora. Wyprawa tazorganizowana była bez wiedzy cesarza i ten gdy dowiedział się o niej zwołał zjazd wKwedlinburgu (973 r.) na którym mieli się stawić Hodon i Mieszko. Walki zostały wówczaszaprzestane.

• Po śmierci Ottona I (973 r.), Mieszko związał się z opozycja bawarską w Niemczech iudzielił poparcia jej kandydatowi do tronu (Henryk Kłótnik z rodu Ludolfingów). Otton IIopanował jednak sytuację, pokonał opozycję i uwięził Henryka, więc Mieszko nic nieosiągnął.

• W 979 lub 980 r. Mieszko poślubił Odę (córka margrabiego Marchii Północnej Teodoryka)przywracając swój sojusz z Sasami i zwiększając swój prestiż (pokrewieństwo zpanującym rodem Ludolfingów).

• Po śmierci Ottona II (983 r.) Mieszko początkowo znów opowiedział się za HenrykiemKłótnikiem, ale dość szybko zmienił front i przeszedł na stronę Ottona III, któregowspomagał zbrojnie już w 985 r. w wojnie na Połabiu.

• W 986 r. odbył się zjazd w Kwedlinburgu, na którym spotkali się Mieszko I, Otton III iregentka Teofano (wielbłąd w darze dla młodego cesarza). Zawarto wówczas zapewnesojusz polsko-niemiecki, a Mieszko miał jakoby podporządkować się cesarzowi (niepewne,być może uznał tylko jego (Ottona) tytuł królewski).

• Niedługo po tym Mieszko podjął wspólnie z Niemcami wyprawę przeciwko Czechom izostał za to wynagrodzony przez cesarza krajem Milczan, który został odebrany Czechom.

• Dowodem dobrych układów Mieszka I z regentką Teofano, może być także przysłanie w990 r. niemieckich posiłków do walki z Czechami.

5



• Mieszko uczestniczy w zjeździe z cesarzem Ottonem III w Kwedlinburgu w 991 r., anastępnie bierze udział wraz z wojskami cesarskim w wyprawie na Połabie przeciwkoplemieniu Stodoran (zdobycie Brenny).

- Bolesław Chrobry:• Bolesław na początku swego panowania miał dobre stosunki z Sasami i z margrabią

miśnieńskim Ekkehardem. Córka Bolesława Reginalda poślubiła Hermana, syna

Ekkeharda, a w 1018 r. Chrobry ożenił się Odą, córką Ekkeharda, który już wówczasniestety nie żył. Następcą Ekkeharda był jego brat Gucelin, z którym Chrobry też miałdobre układy i jest nazywany jego bratem.

• W 992 r. Bolesław posłał Ottonowi III posiłki wojskowe do walki z Lutykami.• W 995 r. Bolesław osobiście wspierał Ottona III w jego wielkiej wyprawie przeciwko

Obodrytom.• Po tej nieudanej wyprawie Bolesław postanowił wykorzystać osłabienie cesarza i pozbył

się z kraju Ody z jej synami (995 r.). Jedyną reakcją Ottona był przywilej dal bp.Miśnieńskiego oddający pod jego jurysdykcję Śląsk i północne Czechy, więcej cesarz niemógł w swojej sytuacji zrobić.

• W 997 r. doszło do ponownego zbliżenia Ottona z Bolesławem.• W roku 1000 odbył się zjazd gnieźnieński. Cesarz Otton III przybył do Gniezna by

pomodlić się nad relikwiami św. Wojciecha i nawiązać bliższy kontakt z BolesławemChrobrym. Zawiązano wówczas ścisły sojusz polsko-niemiecki, rozbudowano organizacjękościelną, wymieniono się darami i być może cesarz dokonał koronacji królewskiejBolesława (dokładniej patrz zag. nr 9 „Zjazd w Gnieźnie i jego znaczenie”)

• W 1002 r. zmarł Otton III i jego następcą został książę bawarski Henryk IV (jako Henryk II). Bolesław Chrobry wykorzystał czas bezkrólewia w Niemczech i zajął Miśnię, Milsko iŁużyce, a następnie udał się na zjazd do Merseburga, gdzie uznał władzę Henryka ipotwierdził swoje panowanie w Milsku i Łużycach (na zasadzie lenna), Miśnię natomiastmusiał oddać Gucelinowi. Gdy Bolesław wracał ze zjazdu dokonano nieudanego zamachuna niego, a Chrobry w odpowiedzi na to spalił jeden z grodów niemieckich (inicjatoremzamachu mógł być Henryk II).

• Podczas buntu Konrada ze Schweinfurtu przeciwko Henrykowi II, Bolesław posyłał posiłki

Konradowi. Chcąc go bardziej wspomagać zażądał od Guncelina oddania Miśni, aponieważ ten się nie zgodził, Chrobry najechał Miśnie zdobywając bogate łupy i jeńców.• Po objęciu przez Chrobrego władzy w Czechach cesarz zażądał złożenia hołdu od

Bolesława, ten jednak się na to nie zgodził (1003 r.). Potęga Bolesława doprowadziłaostatecznie do starcia z cesarzem. Pod koniec 1003 r. Henryk zorganizował wyprawę doziemi Milczan, która zakończyła się jednak niepowodzeniem wojsk cesarskich.

• W 1004 r. Henryk II zorganizował kolejną wyprawę, tym razem na Czechy, w efekciektórej udało mu się usunąć Bolesława z Pragi. Chrobremu udało się jednak zachowaćwładzę na Morawach.

• W tym samym roku (1004) Henryk II najechał także Milsko i obległ Budziszyn. Bolesławnie mając wystarczających sił poddał gród, zapewniwszy załodze swobodne wyjście.

• Rok później (w 1005 r.) Henryk II ponownie najechał Polskę i dotarł aż pod Poznań, gdzie

zawarto układ pokojowy (nie znamy jego warunków ale można się domyślać, że Bolesławutracił wówczas Milsko i Łużyce, rozmowy pokojowe w imieniu Henryka II prowadziłarcybiskup magdeburski Tagino)

• Układ ten został prawdopodobnie wypowiedziany przez Henryka, w związku z czymBolesław w 1007 r. najechał ziemie arcybiskupstwa magdeburskiego i odzyskał gród wBudziszynie. Chrobry próbował zdobyć jeszcze Miśnię, ale bez powodzenia.

• W 1010 r. Henryk poprowadził wyprawę odwetową, która zakończyła się niepowodzeniemw związku z chorobą Henryka i udaną obroną Bolesława.

• Wyprawa Bolesława na Łużyce w 1012 r. zakończyła się sukcesem i zdobyciem nowoumocnionego grodu Lubusza.

• W 1013 r. miały miejsce rozmowy pokojowe (uczestniczył w nich również Mieszko II),których efektem było zawarcie pokoju i przekazanie ziem spornych w lenno Bolesławowi

(Milsko i Łużyce). Bolesław z synem złożyli w Merseburgu hołd Henrykowi (niewiadomoczy tylko z Milska i Łużyc, z Moraw, czy z całego państwa, sporne są tez zasady tegostosunku lennego, np. hołd Mieszka)

6



• Ów hołd Mieszka mógł być związany z jego małżeństwem z Rychezą, córka palatynareńskiego Ezzona, jednego z najpotężniejszych panów w Niemczech. Oznaczało to wejściedo rodziny cesarskiej.

• Pomimo, że Henryk wypełnił swe obowiązki jako seniora pomagając Chrobremu wwyprawie na Ruś, Bolesław nie zamierzał pomagać Henrykowi. Nie dał mu posiłków nawyprawę italską i próbował zawiązać sojusz antyniemiecki z Czechami (bez powodzenia).

Henryk dążył jednak do pojednania i kilkukrotnie wzywał Chrobrego do siebie. Ten jednak nie przybywał, więc Henryk zażądał zwrotu Milska i Łużyc. Bolesław odmówił twierdząc, żeuważa te ziemie za swoją własność.

• W związku z oporem Bolesława, Henryk w 1015 r. zorganizował kolejną wyprawę.Pomimo pomocy księcia czeskiego i podzielenia armii na dwie grupy, wojska niemieckiezostały powstrzymane na linii Odry i zmuszone do odwrotu, podczas którego poniosłydotkliwe straty.

• Kolejna wyprawa niemiecka odbyła się w 1017 r. Henryk sforsował Odrę koło Krosna iomijając Głogów i Wrocław obległ Niemczę, której nie udało mu się jednak zdobyć. W tymczasie Mieszko przeprowadzał dywersyjne ataki z Moraw na Czechy. Wskutek niepowodzeń Henryk wycofał się przez Czechy do Niemiec.

• Ostatecznie wojny z cesarzem kończył pokój w Budziszynie zawarty w 1018 roku (30

stycznia). Jego postanowień nie znamy, ale uznaje się, że Bolesław utrzymał Milsko iŁużyce na zasadach pełnej własności. Częścią pokoju być też zapewne układ omałżeństwie Chrobrego z Odą, córką margrabiego Ekkeharda.

- Mieszko II:• Mieszko już na początku swego panowania dał się wciągnąć w wojnę domową w

Niemczech i poparłszy opozycję przeciwko cesarzowi Konradowi II w 1028 r.przeprowadził niszczycielski, lecz spóźniony, najazd na Saksonię, uprowadził wielu jeńcówi zdobył łupy, nie pomógł jednak opozycji, bowiem walki wewnętrzne wówczas jużdogasały.

• W 1029 r. cesarz zorganizował wyprawę odwetową na Mieszka II i obległ Budziszyn, jednak w związku z zagrożeniem ze strony Węgrów musiał wrócić do Saksonii, a wyprawata zakończyła się niepowodzeniem.

• W połowie 1031 r. cesarz Konrad II, zażegnawszy zagrożeniu węgierskiemu, zorganizowałkolejną wyprawę i skierował swoje wojska na Łużyce odnosząc sukces. Mieszko zostałzmuszony do oddania cesarzowi Milska i Łużyc.

• Dokładniej patrz zag. nr. 8 (polityka zagraniczna Mieszka II)- Kazimierz Odnowiciel:

• Po przymusowym wyjeździe z Polski (1031 r.) królowa Rycheza przebywałaprawdopodobnie we Frankonii, gdzie utrzymywała kontakt ze swoimi braćmi Hermanem(arcybiskup koloński) i Ottonem (palatyn reński), a potem z bratem stryjecznymHenrykiem. Później Rycheza zajęła się wspomaganiem klasztoru w Brauweiller, aleutrzymywała też kontakty z Kazimierzem Odnowicielem, wówczas już panującym wPolsce.

• Kazimierz na początku swojego panowania zmuszony uciekać dotarł przez Węgry do

Niemiec gdzie szukał pomocy cesarza. Konrad II, a potem jego syn Henryk III,postanowili mu jej udzielić i przywrócić władzę Kazimierza w Polsce co stanowić miałoprzeciwwagę dla potęgi Brzetysława.

• Cesarz dał Kazimierzowi zbrojna eskortę w postaci 500 zbrojnych, być może przyłączyli siędo także inni wojowie (polscy, węgierscy). Przy ich pomocy Kazimierz z powodzeniemzaczął odzyskiwać kraj (prawdopodobnie poparła go też część możnych polskich).

• Później Kazimierz w sojuszu z cesarzem brał udział w walkach przeciwko Brzetysławowi.Potem cesarz stał się mediatorem w konflikcie pomiędzy Brzetysławem i Kazimierzem(przyjmował jednak najczęściej stronę Brzetysława – swego lennika)

- Bolesław Śmiały:• W 1073 r. Bolesław poparł Sasów w ich buncie przeciw Henrykowi IV.• Bolesław należał do obozu papieskiego i w związku z tym Niemcy stały się jego

naturalnym przeciwnikiem.- Władysław Herman:• Władca ten utrzymywał poprawne kontakty z cesarstwem.

7



• W 1082 r. wojska polskie uczestniczyły pomagały cesarzowi Henrykowi w zwalczaniuopozycji w Niemczech.

• W 1088 r. owdowiały Herman poślubił Judytę-Marię, wdowę po królu węgierskimSalomonie, córkę cesarza Henryka III i rodzoną siostrę cesarza Henryka IV, co włączałogo do rodziny cesarskiej i również świadczyło o dobrych z nim stosunkach.

- Bolesław Krzywousty:• Polityka Krzywoustego była zdecydowanie antycesarska i szukał on porozumienia z

opozycją antycesarską w Niemczech. Natomiast cesarz Henryk IV związał się sojuszem zwładcą czeskim Borzywojem II.

• Następca Henryka IV – Henryk V w 1109 r. zorganizował wyprawę wojenną na Polskę(teoretycznie w obronie praw Zbigniewa). Wojska niemieckie najpierw próbowałyprzeprawić się przez Odrę pod Bytomiem, ale nie udało im się to. W końcu armia Henryk

V przekroczyła Odrę w okolicach Głogowa i po nieudanym oblężeniu grodu skierowała sięw kierunku Wrocławia, gdzie jednak też nic nie osiągnął. Potem Henryk pozorował jeszczemarsz na Kraków. Bolesław cały czas nękał Niemców wojną podjazdową unikającdecydującego starcia i odrzucał żądania Henryka. Wyprawa skończyła się zwycięsko dlaBolesława, a wojska niemieckie zostały zmuszone do odwrotu.

• W 1134 r. odbył się zjazd w Merseburgu, w którym uczestniczyli m.in. Bolesław

Krzywousty i cesarz Lotar III. Bolesław będąc w trudnej sytuacji politycznej uznał władzęBeli II na Węgrzech i złożył hołd lenny cesarzowi (dotyczył on całej Polski – wg.S.Szczura) oraz zdecydował się płacić trybut z Pomorza i Rugii (i spłacić go za ostatnie 12lat).

• Prawdopodobnie cesarz został potem poinformowany o ustawie sukcesyjnej Bolesława, a jego następca Władysław mógł złożyć cesarzowi hołd lenny (wówczas już cesarzem byłKonrad III Stauf)

- Władysław Wygnaniec:• Po pokonaniu Władysława przez młodszych braci udał się on do Niemiec gdzie liczył na

pomoc króla Konrada III.• Władysław wziął udział w zjeździe dworskim w Kaynie, gdzie zabiegał o poparcie.

Margrabiowie byli przeciwni wyprawie, ale Konrad w końcu zdecydował się pomóc

Władysławowi i zorganizował w sierpniu 1146 r. ekspedycję do Polski. Restytucja rządówWładysława nie doszła do skutku bowiem Konrad zawarł kompromisowe porozumienie zmłodszymi braćmi Władysława. Zapłacili oni zległy trybut i oddali jako zakładnikanajmłodszego brata, w zamian za co król niemiecki wycofał się.

• Po śmierci Konrada Władysław złożył hołd lenny jego następcy Fryderykowi I Barbarossie.W 1157 r. zorganizował kolejną ekspedycję do Polski, która miała przywrócić władzęWładysławowi. Ekspedycja ta zakończyła się w Krzyszkowie, gdzie w wyniku podjętychrozmów doszło do porozumienia pomiędzy cesarzem a Bolesławem Kędzierzawym.Zobowiązał się on, że nie wyrządzi szkody cesarstwu, że w najbliższe Boże Narodzenieprzybędzie na zjazd dworski do Magdeburga oraz że weźmie udział w wyprawie włoskiejcesarza. Ponadto książęta zapłacili trybut i oddali jako zakładnika najmłodszego brata.

• W 1159 r. zmarł Władysław II, a jego syn Bolesław Wysoki dalej stał po stronie cesarza.

- Bolesław Kędzierzawy:• W 1157 r. cesarz najechał Polskę, a następnie zawarł z Bolesławem porozumienie wKrzyszkowie dokładniej: patrz wyżej.

• Bolesław nie przyjechał jednak na zjazd do Magdeburga, ani nie wziął udział w wyprawiewłoskiej, do czego zobowiązał się postanowieniami układu w Krzyszkowie.

• W 1161 r. Bolesław wysłał posłów na synod cesarski w Lodi, co mogło być znakiem, iżksiążę ten może zostać sojusznikiem cesarskim.

• W 1162 r. Bolesław rozpoczął pertraktacje z cesarzem, ale niewiele osiągnął.Prawdopodobnie złożył cesarzowi przysięgę wierności i zgodził się na powrót do krajusynów wygnanego seniora.

• W 1163 r. zawarto kompromisowy pokój pomiędzy Bolesławem a cesarzem Fryderykiem.Za cenę uznania zwierzchności cesarskiej dwaj synowie Władysława (Bolesław Wysoki i

Mieszko) wrócili na Śląsk, ale na warunkach podyktowanych przez Bolesława. Musieliwyrzec się Krakowa i przekazać seniorowi główne grody. Na Śląsku faktyczna władzeprzejął wówczas sojusznik cesarza Bolesław Wysoki.

8



• Po wypędzeniu Bolesława Wysokiego, cesarz Fryderyk Barbarossa wstawił się za nim izorganizował w 1172 r. wyprawę wojenną. Zanim jednak dotarł do granic Polski doszłodo pertraktacji, które prowadził Mieszko Stary. Książę wielkopolski przysiągł cesarzowiwierność i złożył okup w wysokości 8000 grzywien srebra. Musiał się też zgodzić napowrót wygnanego Bolesława Wysokiego, który z kolei zobowiązał się płacić cesarzowicoroczny trybut z ziem śląskich mających podlegać jego władzy.

- Mieszko III Stary:• Ok. 1166 r. Mieszko III doprowadził do wydania swej córki Wierzchosławy za Fryderyka I

hrabiego Bitsch (syna księcia lotaryńskiego) i utrzymywał dobre kontakty z książętaminiemieckimi.

• Kolejna z córek Mieszka – Judyta została wydana za Bernarda hrabiego Anhaltu, synaksięcia saskiego Albrechta Niedźwiedzia.

• W 1172 r. Mieszko III złożył cesarzowi przysięgę wierności, a później także zajmowałprocesarskie stanowisko (np. podczas jednej z wojen z miastami włoskimi).

- Kazimierz Sprawiedliwy:• Za panowania Kazimierza Sprawiedliwego Polska odeszła od polityki procesarskiej na rzecz

polityki propapieskiej, jednak i tak cesarz prawdopodobnie zaakceptował nowy porządek w Polsce.

• W 1180 r. hołd lenny cesarzowi złożył książę pomorski Bogusław.• W 1184 r. Mieszko III postanowił szukać poparcia u cesarza. Kazimierz chcąc go uprzedzić

wysłał poselstwo do cesarza, które ofiarowało mu znaczną sumę pieniędzy, a ponadtozdołało zawrzeć z nim układ. Kazimierz uznał zwierzchność cesarza, a tenprawdopodobnie potwierdził jego panowanie w Małopolsce.

4. Stosunki polsko-czeskie X-XII w.:- Początkowo południowe ziemie polskie (Śląsk i Małopolska) należały do Czech i razem z nimi

przechodziły chrystianizację rozpoczętą w Czechach już w 930 r. (biskupi Prohor i Prokulf jakopoprzednicy Poppona). Wiadomość dotyczące przynależności terytorialnej Małopolski do Czechznaleźć można m.in. u Ibrahima ibn Jakuba (ok. 966-967 rok).

- Mieszko I:• 965 – zawiązanie sojuszu polsko-czeskiego, którego przypieczętowaniem miał być ślub

Mieszka z Dobrawą, córką Bolesława I Okrutnego i chrzest Mieszka. Sojusz ten mógł miećna celu rozerwanie sojuszu czesko-wieleckiego.• 966 – chrzest Mieszka I ze strony Czech (więcej patrz zag. nr. 2 „Chrzest Mieszka I”)• 967 – Czesi wsparli militarnie wyprawę Mieszka przeciwko Wichmanowi.• Śmierć Dobrawy (ok. 977 r.) i sytuacja na Połabiu doprowadziły do zerwania sojuszu z

Czechami.• 984 – Małopolska (wcześniej należąca do Czech) prawdopodobnie przeszła pod

panowanie Bolesława Chrobrego w związku z małżeństwem Bolesława z córką margrabiego miśnieńskiego Rygdaga (zawarte z inicjatywy księcia czeskiego Bolesława II

– siostrzeńca margrabiego).• 985 – po śmierci margrabiego, jego córka zostaje odprawiona, lecz Bolesławowi udaje się

zatrzymać Małopolskę.

• Ok. roku 986 Mieszko wraz z wojskami cesarskimi wyprawił się na Czechy i w nagrodęotrzymał za to od cesarza odebrany Czechom kraj Milczan.• Kolejne małżeństwo Chrobrego również zostało zawarte prawdopodobnie z inspiracji

Bolesława II, co wskazywałoby na bliskie kontakty z Czechami i na to że Bolesławpanował wówczas w Małopolsce z czeskiego nadania i dopiero po śmierci Bolesława IIwłączył ją do państwa polskiego.

• 990 – doszło do wojny Mieszka z Czechami. Kampania toczyła się na Śląsku i zakończyłasię klęską Czechów. Być może wówczas państwo Mieszka powiększone zostało o terenyŚląska. Syn Mieszka, Bolesław panujący w Małopolsce z czeskiego nadania, przyjąłprawdopodobnie neutralne stanowisko wobec konfliktu.

- Bolesław Chrobry:• W początkowym okresie panowania Bolesława Chrobrego w Czechach miał miejsce ostry

konflikt wewnętrzny pomiędzy rodami Przemyślidów i Sławnikowiców. Bolesław Chrobrywspierał Sławnikowiców, jednakże Ci zostali w 995 r. zgładzeni przez Bolesława II.

9



Niedobitki, w tym Sobiesław i jego brat biskup praski Wojciech (zginął męczeńsko z rąk Prusów), schronili się na dworze Bolesława Chrobrego.

• W 1003 r. zmarł książę czeski Władywój, który wcześniej wygnał z Czech Bolesława IIIRudego. Gdy po śmierci Władywoja władzę przejął Jaromir (młodszy brat BolesławaRudego) Chrobry zdecydował się interweniować na korzyść Bolesława Rudego i pomógłmu odzyskać władzę w Czechach. Czesi niezadowoleni z tej zmiany skłonili Chrobrego do

ponownej interwencji. Chrobry najpierw więc zaprosił Bolesława Rudego do Krakowagdzie go oślepił, a następnie udał się do Pragi i sam objął tam rządy jako arbiter pomiędzyzwaśnionymi stronami (1003 r.).

• W 1004 r. Chrobry został jednak pokonany przez wojska cesarskie i zmuszony do oddaniawładzy w Czechach w ręce księcia Jaromira. Bolesław zachował jednak władzę nadMorawami.

• W roku 1015 posiłki czeskie wspomagały cesarza w walkach z Bolesławem, natomiast w1017 r. Mieszko II przeprowadził dywersyjny atak na Czechy (podczas najazduniemieckiego na Polskę).

- Mieszko II:• Trudną sytuację Mieszka związaną z wojna z Niemcami wykorzystał książę czeski Udalryk,

który w 1029 r. odbił Morawy przyłączając je na stałe do Czech.

• W 1031 r. Mieszko II został zmuszony do ucieczki, a jedynym kierunkiem gdzie mógłuciekać były Czechy. Udalryk pojmał jednak Mieszka i go wykastrował w ramach zemstyza oślepienie przez Chrobrego Bolesława III Rudego.

- Kazimierz Odnowiciel:• W 1038 lub w 1039 r. na Polskę najechał czeski książę Brzetysław I. Dokonał on bardzo

dużych zniszczeń, szczególnie w Wielkopolsce, m.in. zniszczył katedrę gnieźnieńską,ukradł relikwie św. Wojciecha i Pięciu Braci Męczenników, wywiózł skarb książęcy iuprowadził jeńców. Brzetysław przyłączył też wówczas do swego państwa Śląsk.

• W 1040 Kazimierz, wspierany przez Niemcy, dokonał najazdu na pozostający podpanowaniem czeskim Śląsk, jednak mimo osiągniętych sukcesów Śląsk pozostał przyCzechach, bowiem Brzetysław pogodził się z cesarzem i zawarł z nim układ w Ratyzbonie(1041 r.)

• W następnych latach (przed 1046, 1046, 1050) Kazimierz kilka razy wyprawiał się naŚląsk, dochodziło też do mediacji cesarskiej (zjazd w Merseburgu w 1046). Dopiero w1054 r. Kazimierz odzyskał Śląsk, ale musiał z niego płacić Czechom trybut.

- Bolesław Śmiały:• Na początku swego panowania Bolesław Śmiały wyprawił się na Czechy, ale wyprawa ta

zakończyła się niepowodzeniem.• Na początku lat sześćdziesiątych XI w. doszło do poprawy stosunków z Czechami, a w

1062 r. siostra Bolesława – Świętosława, została wydana za księcia czeskiego WratysławaII.

• W 1069 r. Bolesław jednak ponownie zerwał kontakt z Czechami, przestał płacić trybut zeŚląska i organizował kolejne wyprawy zbrojne na południe, co doprowadziło dointerwencji cesarskiej (Henryk IV nakazał zaprzestanie walk).

• W 1072 r. Bolesław znów zaatakował Czechy.- Władysław Herman:• Władysław nawiązał pokojowe kontakty z księciem czeskim Wratysławem II,

prawdopodobnie z pośrednictwem jego żony Świętosławy, która była siostrą Hermana.• Sam Herman poślubił natomiast Judytę, córkę Wratysława z jego poprzedniego

małżeństwa.• Doprowadziło to do unormowania stosunków z Czechami, przy czym Polska znów musiała

płacić Czechom trybut ze Śląska.• Stosunki z Czechami uległy pogorszeniu dopiero po uzyskaniu przez Wratysława tytułu

królewskiego.• W 1092 r. Herman zaprzestał płacenia Czechom trybutu ze Śląska.• W Czechach gromadziła się wówczas (1093 r.) opozycja przeciwko Hermanowi i

palatynowi Sieciechowi, która uprowadziła z klasztoru Zbigniewa i chciała go osadzić natronie książęcym w Polsce. Opozycja ta doprowadziła do buntu komesa Magnusa naŚląsku.

10



• W tym samym czasie (1093 r.) książę czeski Brzetysław II najechał na Śląsk i opanowałziemię kłodzką.

• Herman chcąc spacyfikować buntowników musiał zyskać neutralność Czech, dlatego teżponownie zaczął im płacić trybut ze Śląska i uznał aneksję ziemi kłodzkiej, która zostałaoddana w lenno małoletniemu Bolesławowi Krzywoustemu.

- Bolesław Krzywousty:• Polityka Krzywoustego była z założenia antyczeska, co wiązało się z zerwaniem z polityką

procesarską.• W 1105 r. Bolesław Krzywousty wraz z królem węgierskim Kolomanem I zorganizowali

wyprawę zbrojną na Czechy.• W 1106 r. Bolesław zawarł pokój z czeskim Borzywojem II.• Po objęciu samodzielnych rządów Krzywousty przestał płacić Czechom trybut ze Śląska.• W 1107 r. tron w Pradze opanował przyjazdy Polsce książę Świętopełk, z którym Bolesław

początkowo utrzymywał poprawne stosunki. Jednak gdy Świętopełk nie chciał oddaćzgodnie z układami grodów na Śląsku, Krzywousty zaczął popierać wygnanego Borzywoja.

• W 1108 r., gdy Henryk V najechał Węgry, Bolesław Krzywousty dokonał najazdu naCzechy, wypełniając tym samym zobowiązania sojusznicze wobec króla Węgier Kolomana.Krzywousty zamierzał wówczas osadzić w Pradze Borzywoja, ale nie udało mu się to ze

względu na atak Pomorzan. Była to jednak udana wyprawa, w której wojska polskiestoczyły toczyły zwycięskie bitwy i zajęły wiele czeskich grodów.

• W roku 1110 Krzywousty podjął kolejną interwencję w Czechach w obronie prawSobiesława (młodszy brat Władysława, który objął władze w Czechach po śmierci księciaŚwiętopełka). Bolesław odniósł znakomite zwycięstwo w bitwie nad rzeką Trutiną, aleostatecznie nie doszło do zmiany na tronie praskim.

• W 1111 r. odbyły się polsko-czeskie rozmowy pokojowe. Wg ich postanowień Zbigniewmiał wrócić do Polski a Sobiesław do Czech. Jednak gdy Zbigniew powrócił, Bolesław dopojmał, oślepił i uwięził.

• W 1115 r. za pośrednictwem czeskim Bolesław ożenił się z Salomeą (córka Henryka,hrabiego Bergu), której siostry poślubiły wcześniej ks. czeskiego Władysława i jego brataOttona.

• Również w 1115 r. Krzywousty wyprawił do Pragi poselstwo z propozycją rozmówpokojowych, które odbyły się nad Nysą. Ich postanowień jednak nie znamy.• Po klęsce Bolesława na Węgrzech (1131 r.), książę Sobiesław podjął serię wypraw na

Śląsk (1132-1134) i dokonał tam wielkich zniszczeń.• 30 maja 1137 r. doszło do zawarcia porozumienia pomiędzy księciem czeskim

Sobiesławem i Krzywoustym na zjeździe w Kłodzku. Kończyło ono wojnę o Śląsk, którypozostał przy Polsce, natomiast ziemia kłodzka, Śląsk Opawski i Karniowski przyCzechach.

- Bolesław Kędzierzawy:• W 1158 r. król czeski Władysław otrzymał od cesarza prawo do trybutu ze Śląska.

- Mieszko III Stary:• Wydał on jedną ze swoich córek za księcia czeskiego Sobiesława II.

• W swojej polityce Mieszko III ściśle współpracował z księciem Sobiesławem III, a w 1176r. wspomógł posiłkami dywersyjną wyprawę czeską na Austrię.5. Stosunki polsko-węgiersk ie X-XII w.:

- Kazimierz Odnowiciel:• Gdy w Polsce po śmierci Mieszka II wybuchł bunt, Kazimierz musiał uciekać. Chciał

Schronić się na Węgrzech, na dworze króla Stefana, ten jednak sprzyjał Brzetysławowi(przeciwnikowi Kazimierza) i być może uwięził księcia polskiego. Dopiero następca Stefana- Piotr Orseolo (Wenecjanin) uwolnił Kazimierza i puścił go do Niemiec.

• Później Kazimierz utrzymywał dobre stosunki z Węgrami, których potwierdzeniem byłomałżeństwo siostry Kazimierza (nieznana z imienia) z Belą I, późniejszym królem Węgier.

- Bolesław Śmiały:• W 1063 r. zmarł sprzyjający Polsce król węgierski Bela I. Po jego śmierci na skutek

interwencji cesarskiej władzę objął Salomon (syn Andrzeja I, brata Beli I), a synowie Beli I(Gejza I i Władysław I) uciekli do Polski. Bolesław Śmiały uznał jednak władzę Salmona naWęgrzech i skłonił go do uposażenia Gejzy I.

11



• Gdy przeciwko cesarzowi wybuchł bunt, Gejza I przy pomocy Bolesława Śmiałegowypędził Salomona i w 1074 r. przejął władzę na Węgrzech.

• Po śmierci Gejzy I w 1077 r. Bolesławowi udało się osadzić na tronie jego brataWładysława I, co stanowiło kolejny jego sukces na Węgrzech.

• Spór z bp. Stanisławem i bunt w kraju zmusił Bolesława do ucieczki. Udał się on na Węgry jednak tu okazał pychę i pogardę wobec króla Władysława I (wprowadził go na tron),

przez co nie uzyskał pomocy i w niedługim czasie został zamordowany.- Władysław Herman:

• Za jego panowania stosunki z Węgrami układały się pokojowo. W latach 1085-86 wróciłteż z Węgier do Polski syn Bolesława Śmiałego Mieszko.

• Podczas buntu przeciwko Hermanowi i Sieciechowi (pocz. 1093 r.), wojska WęgierskieWładysława I przybyły do Polski by pomóc Hermanowi, jednak przed decydującą rozprawą doszło do sporów i Węgrzy odjechali, próbując przy tym uprowadzić Sieciecha iBolesława Krzywoustego.

- Bolesław Krzywousty:• Krzywousty współpracował z królem węgierskim Kolomanem I, któremu pomógł objąć

tron.• W 1105 r. wspólnie wyprawili się oni na Czechy, którą to akcję poparły kręgi

możnowładcze z palatynem Skarbimirem na czele.• W 1106 r. posiłki węgierskie wspomagały Krzywoustego w jego walkach ze Zbigniewem o

Mazowsze.• W 1108 r. Koloman zawarł z Krzywoustym porozumienie skierowane przeciwko Niemcom i

Czechom. Gdy Henryk V najechał Węgry, krzywousty zaatakował Czechy co poprawiłsytuację Kolomana.

• W 1131 r. zmarł król węgierski Stefan II (syn Kolomana). Doszło wówczas do wojnydomowej o koronę pomiędzy Belą II Ślepym (miał wielu sojuszników) a Borysem(domniemany syn Kolomana). Bolesław postanowił poprzeć Borysa, ale jego interwencjazbrojna (w 1132 r.) spotkała się z bardzo silnym oporem, został pokonany w bitwie nadrzeką Sajó (dopływ Cisy) i zmuszony do odwrotu.

- Kazimierz Sprawiedliwy:

• W 1190 r. z polecenia cesarza Fryderyka I Barbarossy Kazimierz wyprawił się naopanowaną przez Węgrów (rządził tam syn Beli III – Andrzej II) Ruś halicką, codoprowadziło do konfliktu z Węgrami.

6. Stosunki polsko-ruskie X-XII w.:- Pierwsza wyprawa Bolesława Chrobrego do Kijowa (1013 r.):

• W 1012 r. Bolesław Chrobry zawarł sojusz z księciem ruskim Włodzimierzem.Przypieczętować go miał ślub córki Chrobrego z synem Włodzimierza Światopełkiem.

• Po zawarciu pokoju merseburskiego (1013 r.) Bolesław, wspierany przez wojskaniemieckie, podjął interwencję na Rusi.

• Przyszedł on tu z pomocą swojemu zięciowi Światopełkowi (książę turowski), który znalazłsię w konflikcie ze swoim ojcem Włodzimierzem I. Powodem owego buntu mogła byćzmiana zasad dziedziczenia tronu, wprowadzona pod wpływem Anny, nowej żony

Włodzimierza, która dążyła do zapewnienia swoim synom dziedzictwa na Rusi. Możliwe, żebunt ten był inspirowany przez Chrobrego.• Przebieg interwencji Bolesława na Rusi jest nieznany, ale cały bunt zakończył się

niepowodzeniem i uwięzieniem Światopełka i jego żony. Wyprawa zbrojna Chrobregooznaczała tez zerwanie sojuszu z Włodzimierzem.

- Druga wyprawa Bolesława Chrobrego do Kijowa (1018 r.):• Po zawarciu pokoju w Budziszynie (1018 r.) Bolesław drugi raz wyprawił się na Ruś

wspomagany posiłkami niemieckimi.• Po śmierci Włodzimierza I władzę objął jego syn Światopełk. Na początku swych rządów

zgładził swych młodszych braci Borysa, Gleba i Światosława. Pchnęło to do buntu jeszcze jednego brata Jarosława Mądrego, który zyskał poparcie w Kijowie i w 1016 w bitwie podLubeczem pokonał Światopełka, zmuszając go do ucieczki. Światopełk udał się do Brześcia

i oczekiwał pomocy Bolesława.• Chrobry przybył w 1018 r. i pokonał nad Bugiem wojska Jarosława Mądrego co otworzyłomu drogę do Kijowa. Bolesław zdobył wówczas bardzo liczne łupy i wielu jeńców oraz

12



związał się z księżniczką Przedsławą. Po pewnym czasie doszło do sporów zŚwiatopełkiem, który chciał objąć samodzielne rządy w Kijowie. Bolesław wrócił do Polski,

jednak bez niego Światopełk szybko stracił władzę na rzecz Jarosława, a Chrobry mu jużnie pomógł.

• W drodze powrotnej Bolesław przyłączył do Polski Grody Czerwieńskie. Jarosław próbowałich bronić ale został ponownie pokonany nad Bugiem.

- Mieszko II:• W 1030 r. Jarosław Mądry, wykorzystując trudną sytuację Mieszka II, zajął Bełz i planował

kolejne uderzenie na Polskę.• W 1031 r., w związku z działaniami Bezpryma, Jarosław Mądry i jego brat Mścisław

zaatakowali państwo Mieszka II, chcąc doprowadzić do przejęcia władzy przez Bezpryma,a przy okazji podbili Grody Czerwieńskie aż po San i Wisłok.

- Kazimierz Odnowiciel:• Został on ożeniony z córką Włodzimierza I – Dobroniegą Marią, co zapewniło mu poparcie

Rusi w jego walkach o odzyskanie władzy.• W 1043 r. sojusz polsko-ruski został umocniony małżeństwem Gertrudy (siostra

Kazimierza) z Izasławem (syn Jarosława Mądrego), późniejszym wlk. ks. kijowskim.• W 1047 r. Kazimierz uzyskał pomoc ruską na wyprawę na Mazowsze, które udało mu się

wówczas odzyskać.- Bolesław Śmiały:

• Po śmierci Jarosława Mądrego władzę na Rusi przejęli jego synowie Izasław, Światosław iWsiewołod. Po klęsce zadanej wojskom ruskim przez Połowców (1068 r.) sytuacja na Rusizdestabilizowała się i władzę przejął bratanek Jarosława - Wsiesław. Izasław udał się więcpo pomoc do Bolesława Śmiałego i dzięki polskiej interwencji odzyskał w 1069 r. tron.

• W 1073 r. Izasław został ponownie wygnany, jednak tym razem Bolesław nie pomógł mu iudzielił poparcia opozycji na Rusi. Przy okazji Bolesław ograbił też Izasława z jego skarbu.

• Za Izasławem wstawiło się jednak papiestwo (jego syn deklarował gotowośćpodporządkowania się papiestwu) i to prawdopodobnie skłoniło Bolesława do udzieleniamu pomocy po raz kolejny. W 1076 doszło do II wyprawy na Ruś i ponownego osadzeniatam Izasława, jednak miał tam bardzo słabą pozycję uzależnioną od pomocy z Polski.

• Podczas wojen wewnętrznych w 1078 r. Izasław zginął, a na tronie wielkoksiążęcymzasiadł jego brat Wsiewołod.• Efektem prowadzonej przez Bolesława polityki ruskiej było ponowne przyłączenie do

Polski Grodów Czerwieńskich.- Bolesław Krzywousty:

• Generalnie rzecz biorąc Krzywousty dążył w swej polityce do dobrych kontaktów z Rusią.W 1103 r. zawarł on związek małżeński z księżniczką ruską Zbysławą, a później wydał zaksięcia ruskiego swoją siostrę.

• Posiłki ruskie wspomagały Krzywoustego w jego walkach ze Zbigniewem w 1106.• W 1137 r. polepszyły się stosunki Krzywoustego z Rusią i wówczas też doprowadzono do

ślubu Bolesława Kędzierzawego z Wierzchosławą, córką księcia ruskiego WsiewołodaMścisławicza.

- Władysław Wygnaniec:• W 1040 r. Władysław zawarł sojusz z księciem kijowskim Wsiewołodem Olegowiczem i

udzielił mu pomocy wojskowej w jego walce z Monomachowiczami, druga wpływową linią dynastii Rurykowiczów. Wojska polskie najechały wówczas księstwo włodzimierskie gdziepanował Izasław.

• Sojusz ten został dodatkowo umocniony małżeństwem Bolesława (syn Władysława II) zZwinisławą (córka Wsiewołoda).

• Młodsi bracia Władysława też szukali porozumienia z książętami ruskimi. Zebrawszy się nawiecu w Łęczycy (1141 r.) postanowili, bez zgody i wiedzy Władysława, wydać za mążswą siostrę Agnieszkę za „syna króla Rusi” (prawdopodobnie chodziło o syna księcia z liniiMonomachowiczów. Plan ten nie powiódł się jednak ze względu na brak akceptacji zestrony wypędzonych z Kijowa Monomachowiczów.

•

Książę Wsiewołod pomagał Władysławowi w jego walkach z braćmi w latach 1142 i 1145,za co być może otrzymał gród Wiznę.- Kazimierz Sprawiedliwy:

13



• Po opanowaniu Krakowa Kazimierz wydał za mąż nieznaną z imienia córkę za księciaWsiewołoda z rodziny Olegowiczów, władającej wówczas Kijowem.

• Aktywna polityka ruska Kazimierza Sprawiedliwego skupiała się na Rusi halicko-włodzimierskiej, stanowiącej także obszar zainteresowań węgierskich.

• W 1180 r. Kazimierz pomyślnie interweniował w sporze pomiędzy książętami z Brześcia iDrohiczyna a księciem panującym w Mińsku. Wspomagał tym samym Leszka

Bolesławowica, również zaangażowanego w walki, w wyniku których Brześć znalazł się wrękach Włodzimierza, księcia mińskiego. W Drohiczynie natomiast utrzymał się książęWasylko, który zapisał go synowi Bolesława Kędzierzawego.

• W 1182 r. Kazimierz Sprawiedliwy ponownie interweniował w Brześciu. Panował tamŚwiatosław, syn Agnieszki (siostra Kazimierza), który został wygnany przez poddanych iszukał pomocy w Krakowie. Udana interwencja i zwycięska bitwa pod murami Brześciaprzywróciły Światosławowi panowanie, jednak niebawem go otruto. Wówczas Kazimierzosadził tam jego brata Romana (wychował się w Krakowie) rozciągając swoje wpływy naksięstwo brzesko-włodzimierskie.

• W 1187 r. po śmierci księcia halickiego Jarosława Ośmiomysła miały miejsce walki osukcesję po zmarłym. Tron opanował Oleg, młodszy syn zmarłego. Ten jednak zostałotruty i władzę przejął jego starszy brat Włodzimierz, który popadł w konflikt z bojarami.

Sytuację tą wykorzystał książę Roman (popierany przez Kazimierza Sprawiedliwego), którywygnał Włodzimierza i opanował tron halicki (1188 r.).

• Włodzimierz Rościsławic zwrócił się o pomoc do króla węgierskiego Beli III, co miałodoprowadzić do konfliktu polsko-węgierskiego o Ruś.

• Bela III wkroczył do Halicza i osadził tam swego syna Andrzeja II jako króla Halicza, aWłodzimierza uwięził na Węgrzech.

• Usunięty z Halicza Roman szukał pomocy u Kazimierza, jednak ten obawiając się wojny zWęgrami i niezadowolenia wśród rycerstwa małopolskiego nie zdecydował się na akcjęzbrojną.

• Włodzimierzowi udało się jednak uciec z niewoli węgierskiej. Udał się do cesarzaFryderyka I Barbarossy, uznał jego zwierzchność i obiecał trybut. Z cesarskiego poleceniawięc Kazimierz Sprawiedliwy podjął w 1190 r. interwencję na rzecz księcia halickiego

Włodzimierza (ekspedycją kierował wojewoda krakowski Mikołaj).• Akcja ta jeszcze bardziej pogorszyła stosunki z Węgrami i doprowadził do buntu w

Krakowie (z kasztelanem Henrykiem Kietliczem na czele), który udało się jednak Kazimierzowi stłumić po powrocie z Rusi.

7. Monarchia Mieszka I i Bolesława Chrobrego:- Państwo Mieszka I i jego sąsiedzi:- Przyjęcie chrześcijaństwa patrz zagadnienie nr 2 („Chrzest Mieszka I”)- Komes Wichman i margrabia Hodo:- W obozie bawarskim:- W sojuszu z Ottonem III:- Małopolska i Śląsk w granicach Państwa Gnieźnieńskiego:- Bilans panowania Mieszka I:

- Dziedzictwo Mieszka:- Biskup praski Wojciech Sławnikowic:- Spotkanie z cesarzem w Gnieźnie patrz zagadnienie nr 9- Próby opanowania Miśni:- Panowanie w Czechach:- Konflikt z Henrykiem II o Milsko i Łużyce:

8. Poli tyka zagraniczna i wewnętrzna Mieszka II:- Polityka zagraniczna:

• Początkowo państwo Mieszka II obejmowało tereny państwa gnieźnieńskiego, Morawy,Milsko i Łużyce.

• Już na początku swego panowania Mieszko II dał się wciągnąć w wojnę domową wNiemczech. Zachęcił go do tego m.in. dar otrzymany od Matyldy szwabskiej, żony księcia

lotaryńskiego Fryderyka (księga z modlitwami i list dedykacyjny wychwalający Mieszka,przysłany do Polski w 1027 r.). Mieszko II przyłączył się do opozycji przeciwko cesarzowi

14



Konradowi II, którą stanowili książę lotaryński Fryderyk, książę szwabski Ernest II iKonrad (syn Matyldy).

• Opozycja ta wznieciła bunt, gdy Konrad II udał się na koronację cesarską do Italii (1026-27), jednak po powrocie do Niemiec udało mu się pokonać rebeliantów (w VIII 1027 nazjeździe w Ulm Ernest zaniechał oporu i poddał się cesarzowi).

• Mieszko jednak nie do końca orientując się w aktualnej sytuacji w Niemczech w 1028 r.

przeprowadził niszczycielski najazd na Saksonię, uprowadził wielu jeńców i zdobył łupy,nie pomógł jednak opozycji, bowiem walki wewnętrzne wówczas już dogasały.

• W 1029 r. cesarz zorganizował wyprawę odwetową na Mieszka II i obległ Budziszyn, jednak w związku z zagrożeniem ze strony Węgrów musiał wrócić do Saksonii, a wyprawata zakończyła się niepowodzeniem.

• Trudną sytuację Mieszka wykorzystał jednak książę czeski Udalryk, który w 1029 r. odbiłMorawy przyłączając je na stałe do Czech

• W 1030 r. Jarosław Mądry, zajął Bełz, główne uderzenie miało jednak dopiero nadejść.• W połowie 1031 r. cesarz Konrad II, zażegnawszy zagrożeniu węgierskiemu, zorganizował

kolejną wyprawę i skierował swoje wojska na Łużyce odnosząc sukces. Mieszko zostałzmuszony do oddania cesarzowi Milska i Łużyc. W ten sposób zdobycze terytorialneBolesława Chrobrego zostały utracone.

• W związku z działaniami Bezpryma, państwo Mieszka zostało wówczas zaatakowanerównież ze wschodu przez wojska Jarosława Mądrego i jego brata Mścisława (1031),którzy chcieli doprowadzić do przejęcia władzy przez Bezpryma, a przy okazji podbiliGrody Czerwieńskie aż po San i Wisłok.

• Mieszko II musiał uciekać do Czech, gdzie został uwięziony przez Udalryka i uwolniono godopiero w 1032 r. W tym samym roku doszło do rozmów z cesarzem i podziału państwa(dalej patrz polityka wewnętrzna)

• Ok. 1034 r. usamodzielniło się również Pomorze.- Polityka wewnętrzna:

• Zaraz po śmierci Bolesława Chorbrego Mieszko II koronował się na króla Polski.• Swoich braci (Bezpryma i Ottona) Mieszko pozbawił dzielnic i wygnał ich z kraju. Otton

udał się do Niemiec (mógł szukać sojuszników np. w Saksonii), a Bezprym na Ruś.

• Bezprym uzyskał na Rusi pomoc Jarosława Mądrego, który zorganizował wyprawęwojenną na Polskę w 1031 r., która doprowadziła do ucieczki Mieszka do Czech. Tamzostał on pojamany i wykastrowany, co miało być zemstą za oślepienie przez Chrobregoksięcia czeskiego Bolesława III Rudego.

• Bezprym objąwszy władzę odesłał insygnia koronacyjne do cesarza. Pojechała z nimi doNiemiec królowa Rycheza, która zabrała ze sobą dzieci (Kazmierza i Gertrudę) i zostałagodnie przyjęta przez Cesarza.

• Bezprym rozpoczął też prześladowania zwolenników Mieszka II, których część uciekała maMazowsze. Doszło także do reakcji pogańskiej (kościół utożsamiano z aparatempaństwowym) i buntów przeciwko możnym, przy czym obu tym rzeczom Bezprym mógłsprzyjać. Przyczczyn rewolty można się tez dopatrywać na podłożu społeczno-ekonomicznym, bowiem panowanie Bolesława Chrobrego przyniosło znaczne zwiększenie

obciążeń większości społeczeństwa.• Okrucieństwo Bezpryma doprowadziło do jego zamordowania w 1032 r. co zanotował

Rocznik hildesheimski .• W tym czasie Udalryk uwolnił Mieszka II i pozwolił mu wrócić do Polski. Mieszkowi udało

się odzyskać władzę, ale musiał się oprzeć na cesarzu. W 1032 r. doszło do spotkania wMerseburgu pomiędzy cesarzem Konradem II i zainteresowanymi Piastami. Mieszko zrzekłsię korony królewskiej, a cesarz dokonał podziału Polski na 3 części. Mieszko otrzymałMałopolskę i Mazowsze, Otton dostał Śląsk, a Wielkopolska przypadła Dytrykowi (syn

jednego z braci Bolesława Chrobrego).• W 1033 r. umarł Otton i jego dzielnicę przejął Mieszko, który następnie wypędził Dytryka i

zjednoczył na powrót państwo. Rok później (maj 1034) zmarł jednak gwałtowną śmiercią.9. Zjazd w Gnieźnie i jego znaczenie (poglądy historyków):

- Marek 10. Kryzys monarchii wczesnopiastowskiej w latach 30-tych XI w.:

15



To zagadnie to praktycznie jest cały wykład Sperki, nie ma sensu opracowywać tego wg podręcznikawięc oto ten wykład

- W 1031 roku doszło do jednokrotnego ataku na państwo Mieszka II ze stronyzachodniej i wschodniej (1031 roku Niemcy po raz drugi zaatakowali Lużyce i Milsko i

je zajęli natomiast dwa tygodnie później na przełomie września, października doszło

do najazdu ze wschodu te wojska prowadził Jarosław Mądry książę kijowski). W tymsamym roku tylko kiika miesięcy wcześniej (historycy nie potrafią określić dokładnejdaty) czesi zajęli Morawy.

- W tej sytuacji Mieszko II stracił w ciągu roku wszystko to, co Bolesław Chrobryutrzymał przez lat kilkanaście (Milsko i Łuźyce, Morawy, Grody Czerwieńskie). Tenkryzys zewnętrzny momentalnie przełożył się na kryzys wewnętrzny tzn., doszło dobuntu możnych władzy w Polsce przeciwko władzy Mieszka II, bunty, który wywołał

jego starszy brat Bezprym. Mieszko II obejmując władzę nie był najstarszym synemBolesława Chrobrego. To się zemściło w sytuacji, kiedy Mieszko II doznał stratyterytorialnej możni przestali go popierać i wsparli tego, którego wygnali.

- Jeśli chodzi o Mieszka II on uciekł do Czech. Dlaczego do Czech, a nie na Węgry?Czechy nie przyjęły Mieszka II z otwartymi rękami jak podaje Gali Anonim i Mieszko II

powinien się spodziewać, że nie zostanie tam dobrze przyjęty zresztą tak też się stało.Gall podaje, że Mieszko II został tam okaleczony (wykastrowany) jako taka zemsta zato, co Bolesław Chrobry zrobił ich księciu Bolesławowi Rudemu. Jak podaje GaliMieszkowi II zrobiono to przy pomocy rzemieni.

- Bezprym przejął władzę przy pomocy możnych, ale jak się okazuje musiał mieć sporą opozycje we własnym kraju jak podają źródła niemieckie przede wszystkimhildeschańskie wiosną 32 roku Bezprym zostaje zamordowany spisek zostałzorganizowany przez braci tak podają współczesne źródła. Nie mniej Bezprym zostałzamordowany wcześniej odesłał insygnia koronacyjne Mieszka II z tytułu lennakrólewskiego na ręce cesarza Konrada II. W ten sposób zapewne liczył, że zapewnisobie poparcie cesarza w jakieś sytuacji kryzysowej i tak chyba to nie wiele pomogło,bo jak widać i tak w kraju spisek uknuto i Bezprym został zamordowany.

- Mieszko w tej sytuacji mógł powrócić do kraju. Czesi go wypuściii z tego, co wiemyprzed połową czerwca wraca do kraju. Zajął się krajem, ale okazało się, że sprawypolsko - niemieckie nie są do końca załatwione przynajmniej tak uważał cesarzKonrad II i bardzo szybko pojawiły się informacje, że cesarz zwołuje wyprawęprzeciwko Mieszkowi II. Dlaczego? Trudno powiedzieć! Czy był to tylko straszak, abyzmusić Mieszka II do uległości, czy rzeczywiście zamierzano tą wyprawęzorganizować. Można powiedzieć, po co? No bo, w kraju panował chaos, Mieszko IIstracił autorytet, był upokorzony.

- Mieszko II wreszcie wykorzystał te kontakty niemieckie, które dawało mu małżeństwoz Rychezą. Wiemy, że poprzez pośrednictwo swojej żony, jej rodziny uzyskał obietnicęcesarską, że nie wyprawa nie dojdzie do skutku, ale będzie się musiał wstawić nazjazd do Merseburga w 1032 roku. Rzeczywiście w lipcu 1032 roku dokładnie 7 lipcaw Merserburgu Mieszko II zjawił się, ale jak podają wspomniane RocznikiHildeschańskie oraz Kronika Wippona (kronika, która omawia panowanie cesarzaKonrada II) Mieszko II przybył tam ubrał insygnia władzy, insygnia królewskie i tamzłożył symbolicznie przed cesarzem rezygnując z tytułu króla polskiego. To niewystarczyło cesarzowi, ponieważ jak podają te źródła cesarz uczynił Mieszka IIcesarskim zwierzchnikiem polski.

- Polska została podzielona na 3 części, na jakie tego nie wiemy, ale wiemy, ktouczestniczył w tych podziałach zgodnie z wolą cesarską. Jedną część uzyskał MieszkoII, drugą część uzyskał jego młodszy brat Otton i kolejną trzecią Dytryk, albo poprostu Teodoryk. Dytryk był wnukiem Mieszka I

- Wiemy, że w 1033 roku Otto zginął został zamordowany przez swojego giermka niewiadomo, dlaczego i w jakich okolicznościach o tym wspominają tylko źródłaniemieckie. Faktem jest, że Mieszko II przed swoją śmiercią kraj zjednoczył. Na

wiosnę 1034 roku zmarł.

16



- Od momentu śmierci Mieszka II zaczynają się różnorakie schody a mianowicierekonstrukcje wydarzeń, które nastąpiły po jego śmierci. Lata 1034 -1039 są bardzosłabiutko przedstawione w źródłach (źródła enigmatycznie o tym wspominają zwłaszcza, że często się mylą, są bałamutne) no i w związku z tym historycy mają wielki problem z tym żeby to odtworzyć, co się działo po śmierci Mieszka II.

- Korzystając z tego, czym w historiografii dysponujemy część historyków opowiada się

za tezą Henryka Łowiańskiego ( popiera ją Sperka!!), dla którego podstawą byłprzekaz Gala Anonima. Uważano, że to źródło jako źródło rodzime jest wartościowszeod innych źródeł obce, ponieważ jest najbardziej wiarygodne niż to, co opisały źródłaobce. Kronika, Galla ma jeden podstawowy mankament a mianowicie to, że niedatował wydarzeń. Dysponując innymi źródłami, źródłami przede wszystkimniemieckimi rocznikami hildeschańskimi, magdeburskimi, kwedlinburskimi można teinformacje podane przez Galia wydatkować! Tym tropem poszedł przede wszystkimHenryk Łowmiański, dla którego ten przekaz Galia był podstawowym źródłem po to bynastępne lata skonstruować.

- Według Łowmiańskiego idąc za Galem sytuacja miała wyglądać w ten sposób, że pośmierci Mieszka II władzę przejęła Rycheza po pewnym czasie została wygnana zkraju władzę przejął Kazimierz no i ten Kazimierz też wkrótce został wygnany. Można

by się zastanawiać, czy Rycheza rzeczywiście przejęła władzę po śmierci swego mężakróla Polski skoro Kazimierz w tych czasach był 18letnim młodzieńcem mógł bezproblemu władze w kraju przejąć. Ale ponieważ sytuacja w kraju była na tylekryzysowa (jak notują źródła), więc Rycheza będąc doświadczonym politykiem mogłarzeczywiście faktyczną władzę sprawować ochraniając swego syna i biorąc odiumwszelkich niepowodzeń na siebie. Tego typu sytuacje w Europie zdarzają się bardzoczęsto, że zanim obrany następca trony osiągnął rzeczywiście ten wiek dojrzały wsensie podejmowania samodzielnych decyzji często władzę sprawowała matka, którafunkcjonując w polityce od iluś tam lat przez te pierwsze lata próbowała rządzić. Popewnym czasie jak podaje Gall Rycheza została wygnana. Kiedy to mieć mogłomiejsce? Mamy przekazy roczników niemieckich, które sugerowałyby, czy byłybypodstawą, wydatowania tego wygnania mianowicie wspomniane przeze mnie roczniki

hildeschańskie podają pod kwietniową datą dla roku, 1035 iż doszło do zaręczynmiędzy takim ważnym księciem bawarskim Ottonem ze Schwainburgu, a córką Bolesława Chrobrego Matyldą. Te same roczniki pod datą roku 1036 wzmiankują, żedo tego małżeństwa nie doszło, zaręczyny zostały zerwane, a tego Ottona ożeniono z

jakąś księżniczką niemiecką. Od razu widać patrząc na te zapiski analizując je, że cośsię w Polsce musiało stać między rokiem 31, a 37. Dlaczego? Skoro w 1035 rokuplanowano małżeństwo między ważnym Ottonem ze Schwainburbu, aprzedstawicielką dynastii panującą w Polsce Matyldą tzn., że małżeństwo, któreoczywiście było małżeństwem politycznym, a skoro rok później zerwano tomałżeństwo to wynika, że partner w tym wypadku Polska przestał być partnerem,przestał być atrakcyjnym partnerem wtedy to małżeństwo straciło sens. l tak się teżstało! Wiązało się to z wygnaniem Rychezy na przełomie 35/36 roku. Wygnanie, które

nie odbyto się dobrowolnie, nie odbyło się w białych rękawiczkach tylko byłopoprzedzone jakimś zamysłem kolejnym punktem, który zakończył się klęską Rychezyi jej przegraną. Informacje tych roczników hildeschańskich o planowanym, aleniedoszłym małżeństwie potwierdzają również inne źródła mianowicie jest takakronika z klasztoru, Bravager (klasztor ten leży niedaleko Kolonii, zbudowany przezrodzinę Rychezy). W tym klasztorze po przybyciu do Niemiec spędziła długie dalszelata swojego życia nie złożyła ślubów zakonnych, ale tam przebywała. Ta kronikainformuje, że w przedziale czasowym gdzieś 35/36/37, że do Niemiec z Polskiprzybyła Rycheza, a cesarz zezwolił jej do końca używać tytułu królowej Polski. Tetrzy źródła ze sobą korespondują należy przyjąć, że właśnie około 35/36 roku Rychezaz kraju została wygnana. Gali pisze, że po wygnaniu Rychezy władzę oddanoKazimierzowi, ale po pewnym czasie możni obawiając się możni, że Kazimierz będziemścił się za to, co oni zrobili jego matce postanowili go także wygnać z kraju. Tak,więc się stało (tego Gall nie podaje), ale podaje bardzo ważną informacje.

17



- Św. Stefan zmarł 15 sierpnia 1038 roku to jest bardzo ważna data do wydatowaniatego wydarzenia związanego z wygnaniem Kazimierza. Skoro zmarł 15 sierpnia 1038roku to znaczy, że mamy datę graniczną calimus antegue. Datę graniczną, poza którą nie możemy wykraczać datując wygnanie Kazimierza (stało się to przed 15 sierpnia1038 roku). Teraz wystarczy znaleźć tę datę początkową, od której należy zakładać towygnanie. Z innych źródeł przede wszystkim ze źródeł czeskich wiemy, że kiedy czesi,

a dokładniej książę Bratysław dowiedział się, że tron w Polsce opustoszał i Kazimierzw tedy został wygnany książę Bratysław postanowił jak podaje Kosmas zorganizowaćwyprawę i ruszyć po relikwie św. Wojciecha. Ta wyprawa jest bardzo dobrzerozpisana właśnie w tej rodzimej kronice czeskiej - kronice Kosmasa (opisuje jak tamruszyli się na Kraków potem do Wielkopolski opisuje zajęcie Wieprza, Poznania,Gniezna) i podaje szczegółowo datując, że ta wyprawa 31 sierpnia 1038 roku stanęłapod murami Kraku. Mamy, więc kolejne informacje, które pozwolą nam wydatowaćwygnanie Kazimierza. Mianowicie, w jaki sposób? Aby z Pragi dotrzeć do Gniezna iPoznania, czyli do Wielkopolski (600 km w jedną stronę) potrzeba dwóch miesięcy.

Armia, która chciała przebyć tą drogę potrzebuje dwa miesiące idąc, plądrując,rabując staczając jakieś tam potyczki no i dochodząc do Wielkopolski, czas potrzebnyna splądrowanie tej dzielnicy no i powrót. Obmyślono, że ona musiała wyruszyć

przynajmniej gdzieś na początku lipca, a najlepiej, gdzieś na początku czerwca żebymożna było zdążyć i żeby 31 sierpnia te wojska stanęły pod Kraków. Więc skorowyprawa ruszyła gdzieś końcem czerwca to teraz trzeba obliczyć czas potrzebny nazorganizowanie tej wyprawy! Z takiego państwa jak Czechy wojsko, aby się zebraćpotrzebowało około 6-7 tygodni. Od momentu podjęcia decyzji no i zebrania się podPragą tego rycerstwa, tych wojsk. Jeżeli to podliczymy no to znajdziemy się napoczątku maja podjęto by decyzje o wyruszeniu by przeciwko Polsce. Biorąc jeszczeczas na dotarcie informacji spoza Polski o tym, że Kazimierz został wygnany i podjęciacałej decyzji, co też się nie stało z dnia na dzień należałoby przypuszczać, żeKazimierz z Polski w wyniku buntu możnych został wygnany gdzieś w pierwszychmiesiącach 1038 roku, czyli może w lutym najpóźniej w marcu tego roku. Więc tymsposobem nie mając dat, których nie podaje Gali Anonim nie mając innych źródeł

bezpośrednio obrazujących to wydarzenie można wydatować w tym wypadkuwygnanie Kazimierza.Reasumując! Według Henryka Lowiańskiego, który opiera się przede wszystkim na kronice

Galia Anonima wydarzenie po śmierci Mieszka II układały się w taką to o to logiczną, chronologiczną całość, że najpierw władzę przejęła Rycheza. Ona na przełomie 1035/36 roku została z krajuwygnana, władzę oddano Kazimierzowi, by tegoż Kazimierza po dwóch latach na początku roku 1038 zkraju wygnać no i Kazimierz znalazł się w niewoli (internowany) na Węgrzech. Natomiast, co się stałopóźniej? Później odbył się najazd Brzetysława, najazd, który w każdej literaturze był datowany na rok 1039 - błędnie obecnie jest to udowodnione na rok 1038. Sam najazd jest bardzo ciekawy, bo nietylko splądrowali część Polski wywożą relikwie św. Wojciecha, ale wiemy ze źródeł czeskich, że główną przyczyną, dla której Brzetysława wyprawił się na Polskę to nie była próba zajęcia jakiegoś tamterytorium tylko celem było Gniezno i relikwie św. Wojciecha, które były niezbędne Brzetysławowi doutworzenie arcybiskupstwa w Pradze. Brzetysława był tym z książąt czeskich, który starał sięusamodzielnić, prowadził bardzo podzieloną politykę w stosunku do cesarstwa. Drogą do tego byłoutworzenie niezależnego arcybiskupstwa. Do tego momentu Praga podlegała arcybiskupstwu wMoguncji. Biskupa czeskiego nie nadawał książę czeski tylko cesarz to powodowało, że biskup praskirzadko, kiedy współpracował z swoim księciem czeskim tylko raczej był takim narzędziem w rękucesarza. Brzetysława chciał utworzyć arcybiskupstwo, ale do tego oprócz zgody papieża, byłypotrzebne relikwie. W tym czasie bardzo cenna była relikwia św. Wojciecha. W wieku XI niepodrabiano jeszcze relikwie w taki czy inny sposób jak to miało miejsce w wieku XIV, XV. Samawyprawa jak opisuje Kosmas miała ruszyć najpierw na Kraków (miał on zostać zdobyty) i dopieropotem z Krakowa na Wielkopolskę. Historycy od dawien dawna uważają, że ten opis Krakowa jest niewiarygodny, bo jeżeli Kosmas opisuje o opanowaniu Wielkopolski (tam są szczegóły, - w jaki sposóbzdobywano tą część kraju i miasta) natomiast, jeżeli chodzi o Kraków te informacje są bardzo ogólne.Zdobycie Krakowa ten opis można przyporządkować każdemu innemu grodowi czy miastu w związku z

18



tym nie ma szczegółów. Zresztą archeolodzy nie stwierdzili w warstwach Krakowa z XI wiekuspalenizny, która byłaby charakterystyczna i wiązałaby się ze zdobyciem tego ośrodka grodowego.Należy przypuszczać, że Kosmas trochę podkoloryzował ten opis. Pisał w czasach, kiedy Czesi trochęucierpieli trochę od Polaków za czasów rządów Bolesława Krzywoustego. W związku z tym chyba byłato taka odpowiedź na to, co kiedyś Polacy zrobili z Pragą (Pragę zdobyli) Kosmas przy okazji najazdu

Brzetysława dodał do zdobytych Kraków. Opanowanie Wielkopolski jest bardzo wiarygodne i teinformacje są bardzo szczegółowe to też potwierdzone przez źródła archeologiczne. Kosmas podaje,że dotarto Giecza, Giecz poddał się bez walki (to jest bardzo ciekawe, bo przecież Giecz był jednym zczterech najważniejszych grodów Wielkopolski, a tutaj mieszkańcy wyszli naprzeciw wojskomBrzetysława i poprosili go, żeby ich nie mordował i zabrał ze sobą tylko gdzieś tam osiedlił wCzechach). No i tak też się stało.

Następnie czesi doszli do Gniezna, zajęli Gniezno też bez walki podobnie stało się w Poznaniu.

O czy to wszystko świadczy?Polska w ty czasie nie była państwem, która stawia opór, gdzie funkcjonowała

administracja, gdzie kasztelanowie poszczególnych grodów bronili ich był jakiś ośrodek centralny,

który koordynował te działania. Czesi wchodzili właściwie bez walki to potwierdza tylko sytuacje, żechyba ci, którzy wygnali Kazimierza Odnowiciela w tym okresie wiosennym poprostu wyrżnęli sięmiędzy sobą. To znaczy walki, które między nimi były tak intensywne i tak krwawe doprowadziło to dounicestwienia praktycznie większości z nich skoro nikt nie przejął władzy i nie starał się stawiać oporu.To, że Kazimierz został wygnany wiosną 1038 roku nie byłoby wcale dziwne, gdyby Kazimierz miałbrata, którego by można było na tron wynieść. Takich przewrotów ówczesnej Europie było wiele Niebyło nic dziwnego, że możni zbuntowali się i księcia wygnali, ale w sytuacji, w której jest on jedynym,a zarazem ostatnim przedstawicielem dynastii panującej takiej sytuacji nie było i to jestzastanawiające? Postanowiono, czy pokuszono się usunąć ostatniego z dynastii panującej nie mając zaniego nikogo. To by świadczyło o jednym, że dynastia piastowska, dynastia panująca aż tak wielkichpraw do tronu przypisanego krwią nie miała. Kazimierza wygnano i chyba wszystko wskazuje na to, że

ci, którzy wygnali go zamierzali któregoś z pośród siebie po prostu na tron posadzić, bo innegowytłumaczenia nie mamy. Ale widocznie między tymi buntownikami do zgody nie doszło. Doszło dointensywnych, krwawych walk skoro dwa miesiące później czy trzy miesiące czesi wschodzili dowielkopolski prawie bez walki. W innym przypadku ten, który przejął władzę musiałby opór stawić. Wtej sytuacji czesi zajęli Giecz, Gniezno i zajęli Poznań. W Poznaniu także spenetrowali tamtejszą katedrę (charakterystyczne w tej katedrze jest to, co mieści się w posadzce kościoła, a mianowiciedwa grobowce Mieszka I i Bolesława Chrobrego. W tym grobowcu archeolodzy w latach 60tychznaleźli monety Brzetysława, co świadczyło o jednym, że oni tam byli. Któryś rabował ten grobowiec,musiała się mu sakiewka rozsypać nie pozbierał wszystkiego i zostało te dwa pieniążki i dopiero pokilku set latach w wyniku badań archeologicznych zostały znalezione). Jedynym grodem, który stawiłopór Czechom był Ostrów Lednicki. Grad ten był trzecim pod względem wielkości w Wielkopolsce był

przeznaczony tylko dla rodziny panującej nie miał zaplecza grodowego jak Poznań, czy Gniezno nierozrósł się. Miał znakomite walory obronne, bo położony na wyspie. Do dnia dzisiejszego teobwałowania są bardzo wysokie 9-10 m. Ostrów Legnicki miał dwa mosty, które łączyły go zbrzegiem, Jeden most miał 1,5 km, drugi prawie 200 czy ponad 200 m. O tym, że Ostrów Lednicki siębronił myśmy się dowiedzieli (jako historycy) dopiero w latach 8Otych. Kosmas o tym nie napisał!. Wlatach 60tych prowadzono intensywne badania archeologiczne no i między innymi szukano połączeniepoprzez wały. Szukano, szukano i nie potrafiono niczego znaleźć. Zastanawiano się czy były mostyłączące ten gród z lądem stałym. Aż wreszcie podczas badań archeologicznych przejechali tamamatorzy płetwonurkowie, którzy zaczęli tam nurkować ukazała się im tam droga podpita palamidrewnianymi (jednego i drugiego)(znaleziono miecze, groty strzał, włóczni znaleziono nawet całegoczecha przywalonego konstrukcją mostu). Gród został zniszczony! Zachowało się palatium. Po zajęciu

Wielkopolski, splądrowaniu jej Brzetysława wycofał się do Czech. Co do relikwii św. Wojciecha -wszystko wskazuje, że wywieziony został tylko tułów, czyli korpus natomiast relikwiarz w którymspoczywała głowa świętego, gdzieś został ukryty w katedrze i on został dopiero odnaleziony za czasów

19



Bolesława Krzywoustego jak katedra była odnawiana. Od tych czasów Bolesława Krzywoustego zacząłsię spór, kto te relikwie ma, czy czesi, czy Polacy (ten spór trwa do dnia dzisiejszego). Czesi, mimo, żeudało im się wywieźć korpus, św. Wojciecha nie udało im się zdobyć tego arcybiskupstwa Brzetysławaniestety nic nie wskórał, poprostu cesarz się nie zgodził i papież mimo sporych chęci zgody na to niewydał. Arcybiskupstwo w Pradze dopiero powstało za Karola Luksemburga w latach 40tych XIV wieku.

W 1929 roku ówczesny prymas Polski zwrócił się z prośbą do papieża, aby ten przekazał jakieśfragmenty św. Wojciecha, fragmenty, które pochodziły z ramienia świętego Wojciecha, które otrzymałOtton na zjeździe gnieźnieńskim i wywiózł je do Rzymu. W tym tez roku papież zgodził się i tam tefragmenty tego ramienia wróciły do Gniezna. Natomiast Brzetysława wracając z tej wyprawyopanował Śląsk i przyłączył Śląsk do swego państwa. Natomiast, co się stało później? Według HenrykaLowmiańskiego doszło do powstania ludowego, które zmiotło resztki państwowości polski (buntwybuchł tylko w Wielkopolsce). W historiografii polskiej do dnia dzisiejszego toczy się dyskusja jak interpretować słowa Galia

Według Gerarda Labudy i jego uczniów inaczej datują bunt ludowy, który według Lowmiańskiegomiał miejsce w 1038 roku po najeździe, Brzetysława. Tutaj Labuda próbował ten bunt ludowy

przenieść na okres wcześniejszy, a dokładniej na rok 1031/32 i połączyć go z panowaniem Bezpryma.Labuda uważał, że Bezprym przejmując władzę wręcz przywrócił pogaństwo w Polsce zgodził się nato, aby jego żołnierze, poddani niszczyli te rozwijające się chrześcijaństwo w Polsce i (e wydarzeniaopisane przez Galia łączy właśnie z rokiem 1031/32. Trudno się z tym zgodzić! Tej wizji Labudyprzeczy jedna i podstawowa przesłanka. A mianowicie jak to się stało, że bunt ludowy miał miejsce1031/32 ci poddani czy nie wolni mieli niszczyć kościoły rabować i zabijać kapłanów i biskupów no imiało się to dziać w 1031/32 roku, a potem po kilku latach przybywa do wielkopolski, Brzetysława w1038 roku i zastaje kościoły pełne w Poznaniu, Gnieźnie, Ostrowie Lednickim. To jest nie logiczne jestnie do przyjęcia.11. Odbudowa państwa polskiego przez Kazimierza Odnowiciela:

- W wyniku społecznych niepokojów i opozycji możnych syn Mieszka II musiał opuścićkraj. Upadek władzy centralnej doprowadzi ł do całkowitej dezintegracji państwa.Przestała istnieć administracja oraz struktury wojskowe oparte na drużynie księcia. Nicnie wiadomo o powstaniu jakichś lokalnych ośrodków władzy, wyjątkiem może byłoMazowsze, gdzie Masław zdołał przechwycić rządy i sprawował je silną ręką.

- Niemieckie koligacje królowej Rychezy, przebywającej w swej ojczyźnie od 1031 r. ipowrót z Italii cesarza Konrada II przyczyniły się do zmiany położenia Kazimierza.Śmierć cesarza nie przeszkodziła wyprawie jaka była planowana w 1039 naBrzetysława, gdyż jego następca Henryk III kontynuował politykę ojca.

- W cesarskich planach mieścił się również powrót do Polski wygnanego władcy,mogącego stanowić znakomitą przeciwwagę dla rosnącego w siłę księcia czeskiego.

- Cesarska pomoc dla Kazimierza ograniczyła się do zbrojnej eskorty, którą miałostanowić pięciuset rycerzy. Główną grupę stanowili cesarscy ministeriałowie, oddanina służbę księciu polskiemu.

- Można przypuszczać również że Kazimierz otrzymał pomoc ze strony tych, którzy czulisię zagrożeni brakiem centralnej władzy.

- Wg tradycji Galla Kazimierz rozpoczął odzyskiwanie swego państwa od zdobyciapewnego grodu, kronikarz nie nazwał go ale można się domyślać że chodziło oKraków gdyż najazd Brzetysława nie poczynił tam takich zniszczeń jak w Wielkopolsce

– Małopolskę również mogły ominąć wystąpienia ludności związane z reakcją pogańską. Również czynniki geopolityczne najpewniej wpłynęły na decyzjęKazimierza, położenie Krakowa zapewniało lepszy kontakt z Rusią i Węgrami. WybórKrakowa na centralny gród władcy oznaczał również przesunięcie ciężkościodbudowywanego państwa z zachodu na płd.-wsch.

- Małżeństwo Kazimierza z Marią Dobroniegą, córką Włodzimierza I, zapewniło pomocze strony ruskiej. Sojusz ten został umocniony przez małżeństwo siostry księcia,

Gertrudy z synem Jarosława Mądrego, Izasławem (1043)- W 1040 Kazimierz dokonał zbrojnego najazdu na pozostający pod czeskim

panowaniem Śląsk ( pomoc niemiecka). Brzetysław wiedział że musi zmienić swą

20



politykę względem cesarza. Na mocy układy ratyzbońskiego z 1041 Brzetysław, wzamian za hołd i daninę, uzyskał zezwolenie na dalsze posiadanie spornegoterytorium.

- W 1046 Kazimierz ponownie zaatakował Śląsk co spowodowało kolejną interwencjęHenryka III – miał zostać zawarty układ pokojowy w 1046 w Merseburgu

- Kazimierz ponowił próbę odzyskania Śląska w 1050 – sprawa ponownie u cesarza.

Który zamierzał podjąć wyprawę do Polski w obronie księcia czeskiego- Dopiero kolejny zjazd z 1054 uregulował kwestię państwowej przynależności tej

prowincji. Zdecydowano że pozostanie ona przy Polsce ale książę z tytułu jejposiadania będzie płacić władcy czeskiemu trybut w wysokości 5000 grzywien srebra i30 grzywien złota rocznie.

- Źródła przekazują że równocześnie z walką o odzyskanie Śląska prowadził on akcjezmierzające do opanowania Mazowsza, co udało się ostatecznie w 1047 r., dziękipomocy ruskiej udzielonej mu przez księcia Jarosława. Śmierć poniósł wtedy Miecław,położyła ona kres separatyzmowi mazowieckiemu.

- Prawdopodobnie po pokonaniu Mazowsza Kazimierz rozpoczął ekspansję w kierunkuPomorza. Ale nie wiadomo czy wyprawy Kazimierza doprowadziły do rozstrzygnięciapolskiej zwierzchności nad Pomorzem.

- Kazimierz Odnowiciel zmarł prawdopodobnie w 1058 r. równoległe z odzyskiwaniemterytorium prowadził odbudowę struktur kościelnych i administracyjnych.- Za panowania Kazimierza miało miejsce pierwsze nadanie nieruchomości

poświadczone źródłowo, pisze o tym Gall. Odznaczony miał być wojownik któryuratował księcia od niechybnej śmierci na polu walki z Miecławem w 1047 r – właśniena jego czasy datuje się powstanie własności ziemskiej.

- Odbudowa organizacji kościelnej – jej źródło tkwiło albo w Kolonii, gdzie tamtejszyarcybiskup Herman był bratem matki Kazimierza, albo z klasztory benedyktyńskiego wKolonii. Tamtejszy mnich Aron około 1046 otrzymał inwestyturę na biskupstwokrakowskie. W polskich źródłach zwany był arcybiskupem ale nie mamy żadnychźródeł świadczących o podniesieniu Krakowa do rangi arcybiskupstwa. Po przybyciudo Krakowa grupa benedyktynów osiadła najprawdopodobniej w kościele św. Gerona.

Najtrudniejszą sytuację książę musiał zastać na Śląsku – nic nie wiemy o losachbiskupstwa wrocławskiego. Siedzibą nowego biskupa śląskiego stał się Ryczyn.- Właśnie na benedyktynach bazował Kazimierz przy odbudowie organizacji kościelnej, z

działalnością fundacyjną tego władcy łączy się powstanie opactw benedyktyńskich w Tyńcu(niedaleko Krakowa około 1046) i Mogilnie (niedaleko Gniezna – około 1050

12. Polityka zagraniczna i wewnętrzna Bolesława Śmiałego:Bolesław Śmiały był najstarszym synem Kazimierza Odnowiciela. Jego zwierzchniej władzy nadpaństwem nikt nie kwestionował (przypuszcza się że Władysław Herman z woli brata sprawowałwładzę na Mazowszu). W przeciwieństwie do ojca włączył się on czynnie w środkowoeuropejskiewydarzenia.

Polityka zagraniczna:

• Przypuszcza się że w początkach panowania zorganizował łupieżczą wyprawę na Czechy,wpadł jednak w zasadzkę i całe przedsięwzięcie skończyło się niepowodzeniem.

Już w początkach lat 60 doszło do poprawy stosunków z Czechami, czego dowodem miało byćmałżeństwo jego siostry Światosławy z Wratysławem II zawarte w 1062r. O stosunkach z Czechamidecydowała sytuacja na Węgrzech i w cesarstwie.

• W 1060 zmarł król węgierski Andrzej I. Władzę objął związany z Polską jego brat Bela I(ożeniony z córka Mieszka II) ale szybko zmarł (1063) – walka o tron

- Władzę objął Salomon – (wpływ cesarza)- Przegrani synowie Gejza I i Władysław I zbiegli do Polski szukając pomocy u Bolesława ten

jednak nie zdecydował się na interwencję i uznał władzę Salomona• W 1069r Bolesław zerwał stosunki z Czechami i zaprzestał płacenia

trybutu ze Śląska, najeżdzając na płd. Sąsiada. Wobec narastającegokonfliktu Henryk IV wezwał skłóconych książąt do Miśni i nakazałzaprzestanie walk. Niedługo po zjeździe, w 1072 r. Bolesław

21



ponownie uderzył na Czechy. Cesarz postanowił zorganicowaćwyprawę odwetową ale nie doszło ona do skutku (problemy zSasami)

• Wobec problemów cesarza Gejza I sprzymierzony z Bolesławempozbawił tronu Salomona który liczył na pomoc cesarza. W tymmomencie zaprotestował Grzegorz VII który uważał Węgry za lenno

papieskie. Gejza utrzymał się na tronie dzięki Bolesławowi.• Na Rusi panowali w tym czasie synowie Jarosława Mądrego: Izasław,

Światosław, Wsiewołod. Po klęsce zadanej przez Połowców w 1068rdo władzy doszedł bratanek Jarosław. Izasłąw dzięki pomocyŚmiałego w 1069 odzyskał tron. W 1073 został wygnany przez braci iponownie szukał pomocy u Bolesława. Tym razem jednak książępopierał jego braci. Być może jego działania podjęte u papieżaskłoniły Bolesława do zmiany decyzji i Szczodry wraz z Izasławemznowu zorganizował wyprawę i osadził go na tronie Rusi (1076r.)

• W obliczu sporu Henryka IV z Grzegorzem VII o inwestyturę BolesławŚmiały przystąpił do obozu gregoriańskiego ( jego polityka węgierska

jak i stosunki z cesarstwem tworzyły go naturalnym jego

sojusznikiem). Natomiast Wratysław II poparł Henryka. Bolesławpoparł saską rebelię wymierzoną w rządy cesarza, a sam szukałkontaktów z papieżem (nastąpiły one w 1074r.)

• Ważnym wydarzeniem dla Polski było wysłanie legatów przez papieżaktórzy przebywali u nas w latach 1075-76. Działalność papieskichwysłanników przyczyniła się nie tylko do odbudowania bazującej nagnieźnieńskiej metropolii organizacji kościelnej ale i jest możliwe żeuczestniczyli w koronacji Bolesława.

• Konflikt z biskupem Stanisławem jak i inne wewnętrzne kłopotydoprowadziły do ucieczki Bolesława na Węgry. Nie uzyskał onspodziewanej pomocy od Władysława węgierskiego i nigdy niepowrócił do Polski.

Polityka wewnętrzna:

• Prawdopodobnie u progu panowania Bolesław utracił zwierzchność nad Pomorzem i być możeistnieje związek między usamodzielnieniem się tej ziemi a niefortunną wyprawą na Czechy

• Konflikt z biskupem Stanisławem ( zagadnienie nr 12)• W czasie jego panowania powstała pierwsza mennica, w której władca wybijał swoją monetę

książęcą • Nie ulega wątpliwości że Bolesław kontynuował dzieło ojca. Wspierał materialnie zarówno

klasztor tyniecki jak i mogileński. U schyłku swych rządów ufundował wielkie opactwo w

Lubiniu w Wielkopolsce (możliwe że miało to związek z koronacją). Opactwo w Lubiniu miałostworzyć centrum religijne i osadnicze a nie można wykluczyć jego funkcji obronnych.• Główną jego zasługą było odbudowanie gnieźnieńskiej organizacji kościelnej. Dzieła

odbudowy organizacji kościelnej dokonali legaci papiescy przy poparciu księcia. Tworzenienowych diecezji mogło napotkać mogło napotkać opory tych biskupów, którzy jużfunkcjonowali. Nie wiadomo jak zachował się Stanisław, który po reformach tracił swą pozycjęw państwie.

• Powołano do życia nowe biskupstwo w Płocku. Nie próbowano odbudowywać biskupstwakołobrzeskiego , ponieważ władza książęca nie sięgała na Pomorze

• Pozostaje jeszcze kwestia koronacji, miała ona miejsce w 1076r, prawdopodobnie w Gnieźnie,gdyż Bolesław świadomie nawiązywał do tradycji Chrobrego. Koronacja w Gnieźnie, siedzibiearcybiskupa, przywracała prestiż metropolity w kraju i oznaczała ostateczne zlikwidowanieskutków rewolty z lat trzydziestych Xiw.

13. Konflikt Bolesława Śmiałego z biskupem Stanisławem (poglądy historyków):

22



(poglądy historyków)

Tadeusz Wojciechowski

- Po pierwsze odrzuca przekaz Kadłubka – Kadłubek pisał 110 lat po fakcie i nie możebyć źródłem do tego wydarzenia- Jedynym źródłem jest kronika Galla Anonima- Przyczyny konfliktu: Władysław Herman który stał się wrogiem Bolesława – to on miałsprawcą wygnania Bolesława- Gall nie mógł dokładnie opisać tego konfliktu gdyż pisał na dworze BolesławaKrzywoustego, spadkobiercy Władysława Hermana- Kolejną przyczyną jest sytuacja międzynarodowa jaka miała miejsce w tym czasie:miał miejsce rozłam środkowej Europy na dwa obozy – zwolenników Henryka IV i jegoprzeciwników. Stracając Bolesława stawał się wrogiem Władysława węgierskiego – jak napisałGall, a więc był stronnikem Henryka IV. Zaś jak wiemy Bolesław Śmiały należał do obozugregoriańskiego. Wojciechowski wysuwa hipotezę jakoby Herman działał w porozumieniu zcesarzem gdyż sam nie miałby tyle siły aby obalić króla (również Wratysław miał swoją rolę wstrąceniu Bolesława)

- Również koronacja miała znaczenie gdyż miała wywołać zaniepokojenie u naszychzachodnich sąsiadów że w Polsce zostało wznowione królestwo.- Wojciechowski przyjmując Galla jako źródło wiarygodne uważa opierając się na Galluże czyn ( tzn. zdrada o której pisał) Stanisława nie był natury kościelnej lecz politycznej- Stanisław miał popełnić grzech i zdradę bo złamał przysięgę wierności, którą składałBolesławowi gdy brał od niego inwestyturę w 1072 r.- Pisze że Stanisław był księdzem świeckim – kler biały – mógł być nawet żonaty – miałbyć co wiemy z katalogów biskupów krakowskich z rodu Turzyna- Wojciechowski dowodzi że imię Zbigniewa – najstarszego syna Hermana niewystępuje w ogóle w dynastii Piastów a więc prawdopodobnie miał je z rodu matki.Wojciechowski dowodzi że ród matki – Drużyna i ród Stanisława Turzyna były ze sobą związane –miały to być gałęzie jednego rodu, a więc żonę Hermana i Stanisława łączyła wspólnota rodowa

więc historyk dostrzega wspólne związki pomiędzy nimi.- Wojciechowski rekonstruując zbrodnię na podstawie listu Paschalisa II na podstawiektórego miał odbyć się sąd na Stanisławem – ten sąd miał skazać Stanisława na śmierć- Egzekucja miała mieć miejsce w KOŚCIELE ŚW. Michała na Skałce – co miał opisać autorżywotu św. Stanisława Wincenty z Kielc- Współczesne badania odrzucają list Paschalisa II jako źródło traktujące o Bolesławie iStanisławie. Okazało się że ten list dotyczy podobnej sprawy ale na Węgrzech, nie w Polsce!!

Tadeusz Grudziński

Nie odrzuca przekazu Kadłubka i używa zarówno Galla jak i Kadłubka

- Gall nie wymienia imienia biskupa ani na jakiej stolicy biskupiej on zasiadał,najwidoczniej uważając że spraw powszechnie znanych nie trzeba zapisywać,natomiast mistrz Wincenty podał wyraźnie że ofiarą króla był Stanisław, biskupkrakowski. Data wydarzenia znana jest z krótkich zapisek roczników polskich –Rocznik Traski, Rocznik krakowski

- Gall korzystał jedynie z tradycji dworskiej opisując przebieg zdarzenia – jego głównyminformatorem miał być Michał – kanclerz Krzywoustego – dał do zrozumieniaczytelnikom że jego wiedza na temat konfliktu była znacznie większa od tego co mógłnapisać – Grudziński również uważa że Gall powinien być potraktowany jako główneźródło opisujące spór

- Kadłubek jak wiemy był biskupem krakowskim a więc był mu bliski Stanisław –

Kadłubek napisał o cudownym zrośnięciu się członków gdyż jak pisał Gall ciałoStanisława miało zostać poćwiartowane – Grudziński wysuwa hipotezę że podczas

23



translacji ciała biskupa nie stwierdzono śladów obcinania członków – prawdopodobnieKadłubek po prostu wysunął swoją hipotezę dlaczego ciało nie było poćwiartowane

- Grudziński opierając się na Gallu przytacza opis Bolesława – człowiek nadmiernejpychy, próżności, ambicji i przeświadczenia o własnej wyższości, trudny charakter,prawdopodobnie choleryk

- W przekonaniu Galla istniał ścisły związek przyczynowy pomiędzy śmiercią Stanisława

i wypędzeniem Bolesława – ale ta okoliczność jest przez niego potraktowana jakododatkowa – dla niektórych historyków sankcje cielesne jakie miały dotknąćStanisława miały być tym powodem – gdyż miał podobno podlegać jedyniesądownictwu kościelnemu, dla władcy miał być nietykalny – ale Grudziński uważa żew XI wieku władza sądowa króla obejmowała całe społeczeństwo

- Grudziński uważa że stwierdzenie Galla jakoby Śmiały miał się „mścić” powinniśmydosłownie zinterpretować – Grudziński pisze że „zemsta” to było odczucie ludu, gdyżprawdopodobnie wyrok na biskupa zapadł bardzo szybki więc lud odczuł to jakoosobistą zemstę króla na biskupie

- W świetle relacji Galla król osobiście nie brał bezpośredniego udziału w cielesnymukaraniu biskupa. On był tylko tym który postanowił i rozkazał wykonać.

- Grudziński uważa że argument Wojciechowskiego jakoby biskup był zdrajcą nie

zasługuje na uznanie gdyż słowo traditor może oznaczać zarówno „zdradę” jak i poprostu „bunt” przeciw królowi

- Kadłubek interpretuje wiadomości Galla na swój sposóbKadłubek szukał motywu moralnego dla wyjaśnienia genezy sporu, wymyślił zatem opowieść ozdradach żon i buncie niewolnych

- wg Kadłubka królem powodowały 2 przesłanki – odstąpienie od niego rycerzy w tokuwyprawy ruskiej i samowolne wracanie do kraju

- większość historyków uważa tą opowieść za wymysł kronikarza- wg Kadłubka możemy wysunąć wniosek że oprócz konfliktu moralnego z Stanisławem

król był również wplątany w konflikt który dzielił państwo na 2 wrogie ugrupowania, jego stronników i przeciwników.

- W żadnym ze źródeł przed Kadłubkiem Stanisław nie był nazywany świętym ani też

męczennikiem!! A Bolesław zbrodniarzem czy świętokradcą!!- Należy zaznaczyć że nawet Kadłubek nic nie wspomniał o klątwie na Bolesława,najwidoczniej Wincenty nie miał żadnych podstaw do wysnucia takiego wniosku, bo zpewnością napisałby o obłożenie Szczodrego klątwą gdyby takie podstawy miał

- Żadne inne źródło nie pozwala stwierdzić że król dokonał osobistego mordu naStanisławie o czym pisze Kadłubek

- Przyczyny konfliktu wg Grudzińskiego:- Odrzuca informacje o chorobie psychicznej króla za którą opowiadał się m.in. Sawicki- Odrzuca również pogląd że Stanisław był w zmowie z Czechami i Niemcami, uważa że

traditor oznacza buntownika nie zdrajcę- Bolesław dążył do odnowienia arcybiskupstwa i erygowania nowych biskupstw co

miało spowodować napięcie pomiędzy nim a biskupem krakowskim, można

przypuszczać że sam plan odbudowy zniszczonej struktury nie budził oporów, napięciepojawiło się gdy na arcybiskupstwie zasiadł kto inny, nie Stanisław!- Również chęć erygowania biskupstwa dla Mazowsza, jak również możliwe plany

stworzenia biskupstwa dla Sandomierza budziły napięcia gdyż biskup nie chciałograniczać swoich wpływów!

- Ostatecznie utworzono tylko biskupstwo w Płocku ale mimo to jego władza jakobiskupa została okrojona

- Inną przyczyną były liczne nadania na rzecz kościoła, diecezja krakowska wobeczachowania Stanisława najmniej na tym skorzystała i to też budziło konflikty

- Prawdopodobnie już wcześniej w kraju rozwinął się inny konflikt w który Śmiały byłuwikłany – należy przyjąć hipotezę o buncie możnych

- Na bunt możnych wpłynęły również różne czynnik; jak: te nadania na rzecz kościoła, i

z pewnością koronacja w 1076 – możni poczuli że król zdecydowanie stawia się ponadnimi a nie jako pierwszy wśród nich

24



- Również wyprawa kijowska ( 1077) która miała załagodzić antagonizmy (liczyli naduże łupy) zamiast zahamować napięcie doprowadziły do jej jeszcze większegowzrostu

- Król musiał wykryć spisek możnych który chciał go usunąć i rozpoczęły się ostrerepresje – opowiedzenie się biskupa krakowskiego po stronie politycznychprzeciwników Bolesława musiało zostać odczytane jako jawny bunt przeciw królowi

- Król zapewne postanowił ostro go ukarać licząc że w ten sposób stłumi bunt! – zrozkazu króla został pojmany i skazany na karę obcięcia członków (11 IV 1079)

- Egzekucja odbyła się na dziedzińcu Wawelu – nie było żadnego sądu!- Nie zakończyło to buntu, w maju lub czerwcu oddziały możnowładcze ruszyły na

Kraków! Opuszczony przez wszystkich król musiał uciekać- Teza Wojciechowskiego o kontaktach z Niemcami i Czechami nie ma najmniejszego

odbicia w źródłach.

Jerzy Powierski

- wg niego koronacja nic nie zmieniała, gdyż król nie dostawał żadnych dodatkowych

prerogatyw a więc ona nie była zarzewiem sporu- Powierski bardzo uwypuklił że działało prawo inwestytury, król wybrał Stanisława na

biskupstwo krakowskie, ale ich stosunki musiały się bardzo popsuć gdyż naarcybiskupstwo wybrał już kogo innego

- Bolesława zgubiła „prywata” – Śmiały zgładził Stanisława, ale bunt nie zniknął, a więcprawdopodobnie źle wybrał przywódcę buntu! Stanisław nie był przywódcą buntu! WgPowierskiego tym przywódcą miał być Sieciech! O czym ma świadczyć choćby to żewybijał własne monety

- Zwraca również uwagę na wyprawy na Ruś – przez 5 lat rycerstwo polskie przebywałow Polsce tylko 3 miesiące, Powierski uważa że te kwestie w Kadłubku mogą byćczęścią prawdy

- Kolejnym dowodem na udział Sieciecha miało być zabójstwo syna Śmiałego –

Mieszka. To właśnie Sieciech stał za tym morderstwem!

Gerard Labuda

Połączył te 3 teorie – i przychylił się zdecydowanie to kwestii udziału Sieciecha – to on miał byćprzywódcą buntu i głównym sprawcą zegnania Bolesława

-

14. Ustawa sukcesyjna Bolesława Krzywoustego – poglądy historyków:- Szymon

15. Podziały dzielnicowe w Polsce w XII w.:Ustawa sukcesyjna Bolesława Krzywoustego podzieliła Polskę między jego synów, jak wiadomo

pierwszym księciem zwierzchnim został Władysław II (1138 –1146) – panował w dzielnicy senioralnej ina Śląsku, jego władzy nikt nie kwestionował.Jego bracia – Bolesław zwany Kędzierzawym panował na Mazowszu, Mieszko III w Wielkopolsce apóźniej swoją dzielnicę po wygnaniu Władysława otrzymał Henryk (ziemia sandomierska). Dal wdowypo Krzywoustym wyznaczono oprawę w postaci grodów z uposażeniem a jednym z nich miała byćŁęczyca

• Panowanie Władysława(1138 – 1146):- około 1140 sojusz z księciem kijowskim Wsiewołodem Olegowiczem, porozumienia z

książętami ruskimi szukali również bracia Władysława- mając zapewnioną pomoc ze strony księcia kijowskiego, Władysław II podjął pod koniec 1142

walkę z młodszymi braćmi – cel Mazowsze

- śmierć Salomei (1144) musiała spowodować napięcia. Pretensje do ziem macochy zgłosiłsenior

25



- podczas kampanii 1145r. Władysław pokonał braci i odzyskał stracone grody w ziemiłęczyckiej (zwycięstwo możliwe dzięki pomocy ruskiej)

- ofensywa wojsk Mieszka III w 1146r zmieniła bieg wojny( Władysławowi brakowało pomocyruskiej). Wojska juniorów pokonały Władysława i skierowały się na Kraków, wiosną 1146

juniorzy opanowali Kraków i wypędzili księcia• Panowanie Bolesława Kędzierzawego( 1146 – 1173):

- objął dzielnicę senioralną i władzę na Śląsku. (Rezydował głównie na Mazowszu) Dzielnice tew połączeniu z Mazowszem, dawały mu dominującą pozycję w państwie. W tym czasie ziemiasandomierska do Henryka a wschodnia część Wielkopolski do Mieszka. Podzielono Kujawy,część w dzielnicy Mieszka, zaś reszta z Kruszwicą przyłączona do Mazowsza

- Wygnany z kraju senior szukał pomocy w Niemczech. Konrad III podjął w sierpniu 1146ekspedycję wojskową do Polski ale odstąpił od jej kontynuowania i poszedł na kompromis zbraćmi Władysława (zapłacili zaległy trybut)

- Kolejna wyprawa cesarska miała miejsce dopiero za następcy Konrada III – FryderykaBarbarossy w 1157 i zakończyła się w Krzyszkowie – Bolesław doszedł do porozumienia zcesarzem i złożył uroczystą przysięgę

- W 1159 zmarł na wygnaniu Władysław II, jego syn Bolesław Wysoki stał wiernie przy cesarzu,uczestnicząc w jego polityce włoskiej

- W latach 1160-61 cesarz uzyskał znaczną przewagę w Italii i miał czas rozstrzygnąć sprawy napółnocy – tzn. rozwiązać problem Bolesława Wysokiego. Pod koniec 1162 Kędzierzawyrozpoczął pertraktacje z cesarzem, prawdopodobnie złożył przysięgę wierności i zgodził się napowrót synów Wygnańca do kraju. W 1163 pokój zawarty był kompromisem – dwaj synowieWładysława wrócili na Śląsk (faktyczna władza na Śląsku Bolesław Wysoki)

- 1166 – śmierć Henryka sandomierskiego – większą część tej ziemi wziął dla siebie senior,mniejszą na oprawę wienną dla swej żony, najmniejszą zaś, ziemię wiślicką otrzymałKazimierz (Sprawiedliwy)

- w 1168 na wiecu w Jędrzejowie opozycja wystąpiła przeciw seniorowi. Na zjeździe zjawili sięMieszko III z synami, Kazimierz Sprawiedliwy i możnowładcy. Przypuszcza się że spiskowcyzaproponowali objęcie władzy wielkoksiążęcej Mieszkowi a Kazimierzowi panowanie w ziemisandomierskiej – wiec ten był porażką wielkiego księcia – przystał na żądania opozycji i

przekazał ziemię sandomierską Kazimierzowi- Na początku lat 70 Mieszko Plątonogi oraz syn Bolesława Wysokiego – Jarosław wystąpiliprzeciw księciu śląskiemu i wypędzili go z księstwa. Dla seniora dynastii oznaczało to konflikt zBarbarossą – zbrojna wyprawa cesarska do Polski przyniosła pacyfikację nastrojów w kraju.Przywrócony do władzy Bolesław uznał władzę zwierzchnią seniora, Wysoki musiał jednak w

jakiejś mierze uznać pretensje. Być może wówczas dokonano pierwszego podziału Śląska.Mieszko Plątonogi miał otrzymać Racibórz, Konrad (najmłodszy syn Wygnańca) – Głogów asyn Bolesława Jarosław – Opole• Mieszko III Stary ( 1173 – 1177)

- Mieszko tytułował się księciem całej Polski – centrum swej monarchii uczynił Gniezno, wKrakowie nie rezydował.

- Liczne koligacje rodzinne z książętami niemieckimi – liczne córki powydawał za książąt

niemieckich a jedną z córek za księcia czeskiego Sobiesława II- Około 1173 zawarł układ z księciem zachodniopomorskim Bogusławem.- Wobec cesarstwa prowadził jasną politykę, już w 1172r. złożył Barbarossie przysięgę

wierności, zajął wyraźnie procesarskie stanowisko.- Klęska Fryderyka pod Legnano w 1176 musiała się odbić niekorzystnie na pozycji Mieszka III,

jak i problemy wewnętrzne Sobiesława (wiernego stronnika) pozostał w 1177 bez liczącychsojuszników.• Kazimierz Sprawiedliwy ( 1177 – 1194)

- około połowy 1177 spiskowcy usunęli z dzielnicy urzędników Mieszka Starego i ofiarowali tronBolesławowi Wysokiemu. Bunt na Śląsku, podniesiony przez jego brata Mieszka Plątonogiego isyna Jarosława uniemożliwił dostanie się do Krakowa. Przyjęcie oferty małopolskichspiskowców przez księcia śląskiego doprowadziło do wystąpienia przeciwko niemuzagrożonego Mieszka III – uniemożliwił on dotarcie konkurentowi dotarcie okrężną drogą doKrakowa.

26



- W tej sytuacji krakowscy spiskowcy zaproponowali tron księciu sandomierskiemu KazimierzowiSprawiedliwemu – ten po wahaniach zgodził się objąć władzę. KONIEC SENIORATU –olbrzymią rolę w tym odegrali możni

- Po objęciu władzy w Wielkopolsce przez zbuntowanego Odnona Kazimierz Sprawiedliwy natyle umocnił swoje panowanie w Krakowie że mógł przystąpić do uporządkowywania sytuacjiw kraju. Pokonał występujących przeciwko Bolesławowi Wysokiemu książąt śląskich i

przywrócił mu władzę na Śląsku. – ale utrzymał dawny podział Śląska – Mieszko utrzymałRacibórz ale dostał również zachodnią część ziemi krakowskiej z grodami w Oświecimiu,Bytomiu i Siewierzu, a po śmierci Jarosława objął po nim władzę w Opolu.

- Kolejnym posunięciem był podział Wielkopolski. Gniezno zostało przyłączone do dzielnicysenioralnej, a Odon nie protestował. Na Mazowszu i Kujawach gdzie panował syn BolesławaKędzierzawego – Leszek – Kazimierz przejął nad nim opiekę.

- Powrót Mieszka III do Wielkopolski w 1181 (olbrzymia pomoc Bogusława) i zajęcie całejprowincji – niedługo po powrocie do kraju Mieszko zdołał zgromadzić wokół siebie wszystkichksiążąt – także śląskich. Rozerwanie sojuszu śląsko – małopolskiego było jego niewątpliwiedużym sukcesem

- Po odzyskaniu Wielkopolski Mieszko podjął udaną próbę osadzenia swego syna Mieszka naKujawach. Władający Kujawami Leszek przeszedł na stronę Mieszka. Tuż przed śmiercią

Leszek (syn Kędzierzawego) zwrócił się jednak w stronę księcia krakowskiego. Po śmierciLeszka ,wg Kadłubka, cała dzielnica kujawsko-mazowiecka znalazła się pod panowaniemKazimierza Spr. Lecz badacze przypuszczają że w 1186 doszło do podziału spadku po Leszku,Mieszko Stary objął Kujawy, gdzie osadził swego syna Bolesława, a na Mazowszu władzę objąłksiążę krakowski.

- Usuniętemu z Kujaw Mieszkowi jeszcze przed 1186 ojciec wydzielił władztwo w ziemi kaliskiej.- Wielkopolska została więc podzielona na trzy władztwa: Mieszka Starego, Odona i Mieszka

Mieszkowica. Bolesław (też syn Starego) panował na Kujawach.• Okres 1194 – 1198

- Śmierć Kazimierza w 1194 – pozostawił 2 małoletnich synów – Leszka (Białego) i Konrada(Mazowiecki). W Krakowie dokonano elekcji Leszka i ustanowiono rządy regencyjne – Helena(wdowa po Kazimierzu) i bp. Krakowski Pełka

- Książę wielkopolski postanowił zbrojnie upomnieć się o Małopolskę i razem z synami ruszył naKraków. Nad rzeczką Mozgawą w 1195 doszło dpo bitwy. Wojska Księcia wielkopolskiegozostały pobite przez palatyna krakowskiego Mikołaja. Sam książę Mieszko został ranny, a synBolesław poległ. Księcia zawiódł jego sojusznik Mieszko Plątonogi, który spóźnił się ze swymwojskiem. Nie zdążył również idący na pomoc Mikołajowi wojewoda sandomierski Geworek.Między spóźnionymi doszło do drugiej bitwy, wojska sandomierskie zostały pokonane przezPlątonogiego ale niczego to nie zmieniło. Mieszko zawrócił do Wielkopolski

- Nie zrażony układami Mieszko wszedł w układy z wdową po księciu Kazimierzowi.Nieporozumienia w obozie rządzącym w Krakowie sprawiły, że księżna zdecydowała sięwezwać starego księcia. Książę objął rządy opiekuńcze nad Leszkiem Białym. Niebawem

jednak utracił władzę na skutek nieporozumień z biskupem krakowskim Pełką i wojewodą Mikołajem.

16. Podziały dzielnicowe w Polsce w 1 poł. XIII w.:

MAŁOPOLSKA

- Śmierć Mieszka Starego w 1202 sprawiła że w Małopolsce odżył problem następstwa tronu –zgodnie z umową z Heleną władzę w Małopolsce oraz na ziemi łęczyckiej i sieradzkiej miał

objąć Leszek Biały, a Konrad miał objąć władzę na Mazowszu i Kujawach- Możni krakowscy żądali jednak usunięcia wpływowego wojewody sandomierskiego Goworka,w związku z tym że Leszek nie mógł tego zrobić wojewoda Mikołaj powołał na tron jedynego

27



żyjącego syna Mieszka – Władysława Laskonogiego który miał sprawować władzę douzyskania pełnoletności przez Leszka.

Władysław Laskonogi (1202 – 1206)- przyjęcie takiej 4 – letniej koncepcji rządów Władysława oznacza że przez cały ten czas

Małopolska była podzielona na 2 ośrodki władzy – w Krakowie i Sandomierzu.- W 1205r. Małopolskę najechał książę halicki Roman, ale współdziałające ze sobą oddziały

braci pokonały go w bitwie pod Zawichostem w której poległ książę halicki.- Dzięki zwycięstwu zawichojskiemu Leszek Biały umocnił swą władzę w Małopolsce

Leszek Biały (1206 – 1227)- Aktywna polityka ruska Leszka Białego – rywalizacja polsko – węgierska na Rusi halickiej –

układ spiski – 1214 r. (polsko węgierski) postanowiono w nim że władzę w włądzę w Haliczuobejmie syn króla węgierskiego Koloman, który poślubi córkę Leszka Białego Salomeę, aksiążę krakowski zajmie dla siebie ziemie lubaczowską i przemyską. Najważniejszympostanowieniem układu było przekształcenie księstwa halickiego w królestwo. (okazał się onnietrwały)

- Zabójstwo Leszka Białego w Gąsawie w 1227 r. destabilizowało kruchą równowagę pomiędzyksięstwami piastowskimi. Bolesław (Wstydliwy) małoletnie sukcesor nie mógł jeszcze objąćtronu. Opiekę nad małoletnim Bolesławem objął Władysław Laskonogi

Władysław Laskonogi (1227 – 1231)- przed objęciem regencji musiał zaakceptować warunki postawione mu na wiecu w 1228 w

Cieni przez elity małpolskie- krakowskie panowanie Laskonogiego nie trwało długo gdyż szybko musiał wracać do

wielkopolski i ponownie zmagać się z Odonicem.Henryk Brodaty (1231 – 1238)

- Władysław Laskonogi zmarł w 1231r uczyniwszy uprzednio swym sukcesorem HenrykaBrodatego.

- Henryk bez problemu rozpoczął panowanie w Krakowie – zdołał nawet zneutralizowaćdziałania Konrada Mazowieckiego – ale zagrożenie z jego strony ciągle istniało

Henryk Pobożny (1238 – 1241)- po śmierci Brodatego bez problemów sukcesorem został jego syn Henryk Pobożny

- Najazd Mongołów – śmierć Henryka w tzw. bitwie legnickiej- Jego śmierć spowodowała że walki o Kraków wybuchły ponownie – jego syn – BolesławRogatka objął rządy w Krakowie ale osobiście tam nie przybył. W jego imieniu władzę objąłKlemens z Ruszczy.

- Zamieszanie spowodowane najazdem tatarskim wykorzystał Konrad Mazowiecki ( 1241 –1243) któremu udało się objąć rządy na 2 lata. Ale wystąpienie zwolenników BolesławaWysokiego i wygrana przez nich bitwa pod Suchodołem zakończyły epizod mazowiecki wKrakowie i przywróciły na tron Bolesława Wstydliwego, jego księstwo zostało uszczuplone oziemię łęczycką i sieradzką które przyłączył Konrad.

WIELKOPOLSKA

- W momencie śmierci Mieszka III żył tylko jego jeden syn – Władysław Laskonogi i 1 wnuk –syn Odona – Władysław Odonic

- Laskonogi przejął opiekę nad bratankiem co miało wkrótce doprowadzić do długich konfliktów. – dziedziczył po ojcu całą Wielkopolskę i ziemię krakowską gdyż możni powierzyli mu regencjęnad małoletnim Leszkiem

- Władysław rozpoczął współpracę z Henrykiem Brodatym która zapowiadała tworzenie systemuopartego na dominacji starszych książąt. W 1205 doszło do wymiany terytoriów – WładysławLaskonogi przekazał ziemię lubuską, a w zamian przekazał mu ziemię kaliską.

- W 1206 Władysław Odonic wystąpił przeciw Laskonogiemu co doprowadziło do załamaniawładzy Laskonogiego w Wielkopolsce i zbiegło się z utratą przez Laskonogiego Krakowa. Za

Laskonogim opowiedział się biskup poznański, pozwoliło to starszemu księciu odnieśćzwycięstwo nad buntownikami, którzy musieli szukać schronienia na Śląsku

28



- Henryk Brodaty udzielił im gościny, zwołany z inicjatywy Henryka Brodatego zjazd głogowskiw 1208 r. nie spowodował zażegnania sporu

- W 1210 r. w Borzykowej Leszek Biały, Konrad Mazowiecki i Władysław Odonic zawiązalikoalicję przeciwko Laskonogiemu i Brodatemu. Była to odpowiedź juniorów na bullęInnocentego III, nakazującą przywrócić w Polsce zasadę senioratu – wtedy przywilej dlaKietlicza

- Przywilej wolborski z 1215 dla kościoła umocnił pozycję Odonica- Zjazd w Dankowie – 1217 – Henryk Brodaty, Władysław Laskonogi, Leszek Biały – przestała

istnieć koalicja juniorów, laskonogi chcąc wydziedziczyć bratanka zawarł układ na przeżycie zLeszkiem. – w tym samym roku Laskonogi uderzył na ziemie Odonica i wypędził bratanka –ten musiał udać się na wygnanie (prawdopodobnie Węgry)

- W 1218 powrócił z wygnania i przy pomocy Świętopełka opanował Ujście i przyjął tytuł księciaUjścia.

- W 1227 rozgromił wojska Laskonogiego i stał się panem całej Wielkopolski – skutkiem tejwojny było usamodzielnienie się księcia pomorskiego Świętopełka i utrata Lubusza na rzeczLudwika – landgrafa turyńskiego

- Sprawy te miał rozstrzygnąć zjazd w Gąsawie ( IX 1227) – gospodarzem Odonic – napadPomorzan na zebranych książąt – śmierć Leszka Białego – ranny Henryk

- Po zbrodni gąsawskiej – Laskonogi który nie uczestniczył w zjeździe pokonał bratanka w bliżejnie znanej bitwie i wziął go do niewoli- Laskonogi który przejął władzę w Krakowie, przekazał władzę w Krakowie Henrykowi

Brodatemu, sam zaś podjął walkę z bratankiem i Konradem Mazowieckim ( jego sojusznikiem)- Lato 1229 Konrad z pomocą ruską zorganizował wyprawę na Wielkopolskę – niepowodzenie

wyprawy – ale mimo tego niepowodzenia Odonic pokonał stryja i Laskonogi musiał uciekać zWielkopolski do Raciborza ( prawdopodobnie wtedy przekazał swe prawa do WielkopolskiHenrykowi i jego synowi)

- Pod koniec 1231 Laskonogi zginął z ręki dziewczyny w Środzie którą próbował zgwałcić- Dzięki pośrednictwu biskupów Odonic zawarł z Brodatym w 1233 r. układ w którym Henryk

zrezygnował z wszelkich roszczeń wobec jego dziedzictwa.- Ale już w następnym roku Henryk wyprawił się na Odonica do Wielkopolski – dopiero

zaangażowanie się w konflikt sprawiło, że książę Śląska zaprzestał dalszego zajmowaniaWielkopolski i przystał na rozmowy pokojowe.- Okład z 1234 – pod władzę Henryka przechodzą Kalisz, ziemia rudzka, Śrem, Santok, Odonic

obiecał że nie będzie nastawał na życie Brodatego. W 1235 potwierdzony przez papieża –mimo to w 1235 udało się Odonicowi odzyskać jeszcze Śrem

- Dopiero śmierć Brodatego w 1238 wszystko zmieniła – Henryk Pobożny był skłonny dokompromisu i nie podjął walki z księciem Wielkopolski

- W 1239 zmarł Odonic – władzę w dzielnicy przejął starszy syn Odnica – Przemysł I któryrządził przy pomocy młodszego brata – Bolesława Pobożnego – początkowo wspólnie rządziliksięstwem

- Śmierć Henryka pod Legnicą umożliwiła książętom akcję rewindykacyjną na płd. – już w 1241Przemysł zajął płd. Część Wielkopolski i opanował Międzyrzerz i Zbąszyń

- W celu pokojowego ułożenia stosunków ze Śląskiem Przemysł I zaproponował, że poślubisiostrę Rogatki – Elżbietę- sojusz ten umożliwił rozprawę z księciem Władysławem I oploskimktóry trzymał Kalisz i Rudę.

- W 1247 pierwszy podział dzielnicy między synów Odonica – Przemysł w Poznaniu i Gnieźnie,Bolesław – Kalisz, Przemęt i płd. Część Wielkopolski

- 1249 – nowy podział Bolesławowi przypadła ziemia gnieźnieńska, a Przemysł musiał sięzadowolić Poznaniem i Kaliszem

- to doprowadziło do konfliktu – w 1250 Przemysł uwięził młodszego brata i zajął jego ziemie- do porozumienia doszło po 3 – letniej niewoli Bolesława w 1253 r. – Przemysł – ziemia

poznańska, Bolesław – ziemia kaliska i gnieźnieńska. Podział ten utrzymał się aż do śmierciPrzemysła w 1257 r.

POMORZE

29



- po śmierci Sambora (syna pierwszego znanego ze źródeł księcia gdańskiego Sobiesława)władzę na Pomorzy Gdańskim objął władzę jego brat – Mściwój I – który uznał krakowskiepanowanie Leszka i związał się z Dania.

- W 1210 Duńczycy opanowali ziemię słupską i zmusili księcia Mściwoja I do uznania swegozwierzchnictwa – stawiał to pod znakiem zapytania zwierzchność książąt piastowskich nadPomorzem

- Umiera Mściwój 1215 - pozostawił 4 synów – do podziału jednak nie doszło a władzęzwierzchnią objął Świętopełk

- Prawdopodobnie w 1217 Leszek Biały pojawił się na Pomorzu i zatwierdził Świętopełka natronie gdańskim

- Sojusz Świętopełka z Odonicem- Inicjator zbrodni w Gąsawie – najwięcej zyskiwał na tym – niezależność Pomorza Gdańskiego- Początek walki z braćmi – Sambor II i Racibor- Sambor utrzymywał związki z Maklemburgią i książętami szczecińskimi, nawiązał też przyjazne

stosunki z zakonem krzyżackim, zdołał przeciągnąć na swoją stronę Racibora – braciawystąpili przeciw Świętopełkowi

- W początkach swej samodzielności politycznej Świętopełk i jego brat Sambor należeli dosojuszników Zakonu. Nieporozumienia się zaczęły gdy Krzyżacy zajęli siedzibę biskupa

Chrystiana i skierowali swe zainteresowanie w stronę Wielkich Żuław, traktując je jakoterytorium przynależne do Prus. Do pierwszego układu księcia z Zakonem doszło w 1238r.Polityka Świętopełka i jego plany chrystianizacyjne Prusów stanowiły zagrożenie dla Zakonu.Krzyżacy wykorzystali między spór księcia pomorskiego a Piastami Kujawskimi i przyłączyli siędo wojny po stronie książąt.

- Jesienią 1242 Świętopełk najechał ziemię chełmińską i dotarł aż do Torunia, plemiona pruskiepoczuły się zagrożone i najechały one księstwo Świętopełka. Koalicja krzyżacka wciągnęłabraci Świętopełka – wkrótce jednak Racibor dostał się do niewoli a Sambor udał się nawygnanie

- W 1248 książę został zmuszony do zawarcia pokoju z Krzyżakami – Zakon zyskiwał swobodną żeglugę na Wiśle a Świętopełk tracił swe zdobycze w ziemi chełmińskiej – Sambor otrzymałziemię lubiszewską a Racibor białogardzką.

- Kolejny konflikt z Samborem – Świętopełk znowu wypędził brata ale ten razem z Krzyżakamiwkroczył na Pomorze, w odwecie Świętopełk najechał Pomezanię.- Nacisk Kościoła sprawił że w 1253 zwarto pokój – powtórzenie warunków z 1248.- Po śmierci Świętopełka w 1266r. jego synowie nie doszli do porozumienia. Starszy Mściwój II

panował w księstwie świeckim, a młodszy Warcisłąw w gdańskim. Między ich ziemiami wksięstwie tczewskim rządził Sambor II brat Świętopełka

ŚLĄSK

Henryk Brodaty ( 1201 – 1238)

- małżeństwo z Jadwigą. Córką Bertolda hrabiego Andechs – siostry Jadwigi zostały wydane zakrólów Węgier, Czech i Francji- W chwili obejmowania władzy przez Henryka najstarszym żyjącym Piastem był Mieszko

Plątonogi – raciborski, który wykorzystał śmierć Wysokiego (1201) aby zająć Opole i udało musię je utrzymać.

- W 1205 doszło do wymiany terytoriów – Władysław Laskonogi przekazał ziemię lubuską, a wzamian Henryk przekazał mu ziemię kaliską.

- W 1210 r. papież, odpowiadając na prośbę księcia Śląska, skierował do episkopatu polskiegopismo, w którym przypomniał o zasadzie senioratu

- W tym samym roku Henryk zaangażował się w walkę o ziemię lubuską, którą dzierżyłLaskonogi. Jego panowanie tu zostało zagrożone przez margrabiego łużyckiego Konrada któryw 1210 zorganizował wyprawę i zdobył Lubusz – ale Konrad w 1210 zmarł a całe zamieszanie

wykorzystał Henryk który wkroczył tam i zajął ziemię lubuską.- W 1218 na wiecu w Sądowlu odnowił sojusz z Laskonogim i ponownie przekazał muodzyskany Lubusz.

30



- 1222 – krucjata do Prus- bez efektów.- W 1225 Henryk pod nieobecność Leszka pojawił się pod Krakowem i rozpoczął oblężenie

Wawelu, otrzymał jednak wiadomość o najeździe landgrafa turyńskiego na ziemię lubuską,wobec czego rozpoczął odwrót na Śląsk

- Dogonił go Leszek Biały ale nie doszło do konfrontacji gdyż władcy się porozumieli- Wojna o panowanie piastowskie w ziemi lubuskiej przeciągnęła się aż do 1230 r.- W 1231 po śmierci Laskonogiego – przed Brodatym otworzyła się szansa objęcia władzy w

Malopolsce – ale musiał uwzględnić interes małoletniego Bolesława Wstydliwego i zachowałpodział na ziemie sandomierski i krakowską. W Sandomierzu w imieniu Bolesława władzęsprawowała wdowa po Leszku Grzymisława

- Gdy Henryk obejmował władzę w Krakowie był najpotężniejszym księciem piatwoskim – w1230 przejął opiekę nad wdową i małoletnimi synami zmarłego księcia opolskiego Kazimierza.Jego władza w Małopolsce miała mocne podstawy

- Walki z Odnicem – po zwycięstwie nad nim Henryk osadził w Wielkopolsce swego siostrzeńcaBorzywoja Dyplodowica, któremu wydzielił kasztelanię średzką.

- W pozostałej części Wielkopolski Henryk osadził swego syna – Henryka Pobożnego – podobnoistniały plany koronacyjne

- Śmierć w 1238 przerwała wszystko

Henryk Pobożny ( 1238 – 1241 )- od razu pojawiły się problemu, ci co uznawali władzę Brodatego na jego syna się już nie

godzili – Bolesław Wstydliwy przestał uznawać zwierzchność księcia śląskiego – władzaPobożnego ograniczyła się tylko do ziemi krakowskiej. Odonic, korzystając ze śmierciBrodatego zgłaszał pretensje do zachodniej części Wielkopolski. – rozpoczęła się walko alePobożny pozbawił Odonica władzy w Gnieźnie, ograniczając jego terytorium do płn. Kasztelaniwielkopolskich. Na Śląsku Opolskim przeciw władzy Henryka wystąpił Mieszko II Otyły –brakło mu sił przy przywrócić władzę nad Opolszczyzną.

- W polityce zewnętrznej dokonał charakterystycznego zwrotu – przestał opowiadać się postronie cesarza i jawnie przeszedł do obozu papieża.

- Śmierć pod Legnicą – 8/9 IV 1241

Rozpadła się monarchia Henryków śląskichPozostawił 5 synów: Bolesława Rogatkę, Henryka III Białego, Konrada I i Władysława (Mieszko zmarł już w 1242 więc się nie liczył)

- w 1242 władzę w całym księstwie objął Bolesław Rogatka- pierwsze odpadło księstwo krakowskie opanowane przez Konrada Mazowieckiego- w Wielkopolsce synowie Odonica szykowali się do odzyskania ojcowizny- ze strony Śląska nie została podjęta żadna próba utrzymania stanu posiadania- w połowie 1248 wskutek pośrednictwo księżnej wdowy Anny i biskupa wrocławskiego

Tomasza I, doszło do podziału Śląska na 2 księstwa – wrocławski i legnickie. Starsi braci mielidobrać sobie młodszych do współrządów. Bolesław Rogatka przyjął do współrządów Konradaprzypuszczając że ten wytrwa w stanie duchownym – mieli wspólne rządzić księstwem

wrocławskim, gdy jednak przybył do Legnicy aby wydać ją brat zażądał zmiany. Gdy dzielonoŚląsk Konrad przebywał w Paryżu na studiach ale gdy się o tym dowiedział powrócił i zażądałswojej części. Henryk III objął władzę w księstwie wrocławskim

- Szybko doszło do konfliktów pomiędzy Henrykiem III Białym (najpotężniejszy z nich) aBolesławem Rogatką

- Konrad również zażądał swego księstwa, szukał pomocy u Przemysła I którego siostrępoślubił, ten skwapliwie to wykorzystał aby osłabić księcia legnickiego – wkroczył zbrojniewraz z Konradem. Konrad ostatecznie objął rządy w księstwie głogowskim.( w 1251r.)

- 2 para żyła w zgodzie gdyż Władysław poświęcił się karierze duchownej i nie domagał sięwydzielenia księstwa – w 1265 został arcybiskupem Salzburga

- W 1266 po śmierci Henryka III Władysław objął rządy w jego księstwie jako opiekunmałoletniego syna zmarłego – Henryka IV Prawego.

- Władysław umarł w 1270 r. przekazując całe księstwo Henrykowi IVMAZOWSZE

31



- około 1200 władzę na Mazowszu objął młodszy syn Kazimierza Sprawiedliwego – Konradzwany mazowieckim – stało się to w wyniku kolejnego wystąpienia możnych przeciwkoMieszkowi Staremu który musiał iść na kompromis

- w 1202 zmarł Mieszko a Konrad wykorzystał zamieszanie i opanował część Kujaw.- Początki panowania upłynęły na współpracy z bratem – Leszkiem Białym – wnet jednak ich

drogi rozeszły się – Leszek występował zbrojnie na Rusi a Konrad nawiązał z tamtejszymiksiążętami poprawne stosunki.

- W 1222 przywrócono mazowieckie panowanie w ziemi chełmińskiej- Na dworze Brodatego zrodził się pomysł sprawdzenia na pogranicze mazowiecko – pruskie

zakonu rycerskiego – liczono że bracia rycerze osłonią dzielnicę Konrada przed atakamipruskimi i podejmą akcję chrystianizacyjną. – liczono że książę fundator nadal zachowazwierzchnią władzę nad przekazanym terytorium – władze Zakonu inaczej rozumiały sensnadań.

- Dopiero w 1228 dwaj bracia zakonni przyjęli od Konrada ziemię chełmińską, w 1230 książęmazowiecki potwierdził Zakonowi posiadanie ziemi chełmińskiej, określając ścisłe granicenadań – w początkowym okresie swej działalności Zakon cieszył się poparciem książątpiastowskich i episkopatu.

- Po śmierci Leszka w Gąsawie Konrad postanowił sięgnąć po całość ojcowizny – rozpocząłwalkę z Laskonogim i uwięził Henryka Brodatego, który stanął mu na drodze do opanowaniamiasta – jedynie interwencja świętobliwej żony sprawiła że Konrad go wypuścił.

- Kosztem Grzymisławy przyłączył do swego księstwa ziemię łęczycką i sieradzką – równieżopanował płn. Ziemi sandomierskiej.

- Dopiero niespodziewany najazd Mongołów otworzył mu drogę na Kraków. Ale jego dwuletnierządy na Wawelu traktowane były jako mazowiecka okupacja. Do decydującej rozprawyzwolenników Bolesława Wstydliwego z Konradem doszło pod Suchodołem w 1243 r.Rycerstwo małopolskie dowodzone przez Klemensa z Ruszczy pokonało Konrada i jego synów.

- Książę mazowiecki nigdy nie pogodził się z porażką i konsekwentnie najeżdzał Małopolskę.- Umarł w 1247 r. – pozostawił rozległe księstwo obejmujące Mazowsze, Kujawy i ziemię

łęczycką. Po jego śmierci rozpadł się na 2 części: kujawsko-sieradzko-łęczycką i mazowiecką.

Siemowit I miał objąć władzę w ziemiach łęczyckiej i sieradzkiej. Zajęcie ich przez starszegobrata Kazimierza, spowodowało że szukał rekompensaty w dzielnicy 2 brata, Bolesława, któryz woli ojca miał panować na Mazowszu. Konflikt między Kazimierzem a Siemowitemspowodował że Siemowit osiadł w ziemi czerskiej.

- Siemowit rozpoczął samodzielne rządy w 1274 r. W 1248 r. zmarł bezpotomnie Bolesław iprzypadła mu ziemia mazowiecka i w ten sposób doszło do zjednoczenia Mazowsza.

- W 1254 zawarł z Zakonem pierwsze porozumienia, Krzyżacy zyskiwali cennego sojusznikaprzeciw Kazimierzowi kujawskiemu. Ten jednak rozumiał intencję układu i w tym samym rokuuwięził Siemowita i jego żonę.

- W 1257 Siemowit zawarł we Włocławku trójstronny układ z Kazimierzem kujawskim i zakonemkrzyżackim – książęta piastowscy zrzekli się w nim ziem które w przyszłości zdobędą Krzyżacy.

- Dobre stosunki z Zakonem stanowiły dla Siemowita punkt oparcia w walkach z bratem

Kazimierzem i miały zabezpieczyć jego księstwo przed najazdami litewskimi- W 1259 znalazł się w koalicji książąt przeciw Kazimierzowi kujawskiemu. Dzięki zwycięstwunad nim Siemowit objął przejściowo ziemie łęczycką

- 1260 – traktat w Troszynie – układ z Zakonem- Siemowit I przez całe swoje panowanie konsekwentnie realizował politykę zmierzającą do

osłabienia brata na Kujawach. Temu celowi służyły układy z Zakonem.

K U J A W Y

- Konrad Mazowiecki już za swego życia podzielił swoje księstwo. Kazimierz otrzymał Kujawy.Po śmierci ojca powiększył swoje panowanie opanowując ziemie łęczycką i sieradzką, a po

śmierci swego brata Bolesława, przyłączył ziemie dobrzyńską.- Musiał stawiać czoło pomorskim najazdom na swą dzielnicę – w 1238 Świętopełk dokonałzbrojnego najazdu na Kujawy – dotarły aż do Inowrocławia.

32



- Stopniowo wycofywał się z walk z Świętopełkiem i sojuszu z Zakonem, wpływ na to miałaprokrzyżacka polityka Siemowita i spór z książętami wielkopolskimi o kasztelanię w lądzką.

- Najazd kujawsko-pomorski na ziemię kaliską spowodował powstanie koalicji skierowanejprzeciw księciu kujawskiemu.

- Kazimierz miał 5 synów – podział (zagadnienie nr 17)

17. Podziały dzielnicowe w Polsce w 2 poł. XIII w.:

MAŁOPOLSKA

Bolesław Wstydliwy (1243 – 1279)- Dopiero po śmierci Konrada Mazowieckiego poprawił się stosunki władcy z książętami

kujawskimi i mazowieckimi- Bolesław wziął jednak udział w wyprawie na Kazimierza kujawskiego w 1259 r. co

ściągnęło na Małopolskę odwetowy najazd.- Kontakty z książętami wielkopolskimi rozpoczęły się dopiero po 1255 r. gdy ks.

Krakowski dał posiłki księciu wielkopolskiemu aby ten odzyskał Santok z rąk

pomorzan. Książeta współdziałali w ataku na Kazimierza kujawskiego, w zamian za coBolesław Pobożny udzielił wsparcia Wstydliwemu gdy wybuchł u niego bunt i chcieliosadzić Władysława opolskiego.

- Ks. Krakowskie nie odgrywało większej roli na arenie międzynarodowej. – byłtradycyjnie zainteresowany sytuacją na Rusi i sojuszem z Węgrami – małżeństwo zcórką Beli IV – Kingą.

- Do sojuszu z Węgrami pozyskał on księcia sieradzkiego Leszka Czarnego- 2 najazd Mongołów (1259/1260) – spustoszyli przede wszystkim ziemię sandomierską - Mimo niepowodzeń Węgrów w Austrii Bolesław Wstydliwy wiernie stał przy Arpadach.

Kiedy w 1270 r. wznowiono wojnę o spadek po Babenbergach, zorganizował wyprawędywersyjną na księstwo wrocławski, którego władca był sojusznikiem króla czeskiego;z tą wyprawą związany jest wewnętrzny konflikt w Małpolsce między księciem a

biskupem krakowskim Pawłem z Przemankowa.- Na początku 1273 doszło do zasadniczej zmiany w polityce Bolesława – doszło

wówczas w Opawie do spotkania Bolesława z przemysłem Ottokarem II – Wstydliwyprzeszedł do obozu czeskiego.

- Niedługo potem wybuchł bunt rycerstwa w Małopolsce przeciw księciu – wysunęlinawet kandydatue Władysława opolskiego. Bolesław przy pomocy swych piastowskichsojuszników zdołał pokonąc przeciwników w bitwie pod Bogucinem w 1273 r.,następnie najechał na jego księstwo. W 1274 zawarł z Władysławem układ pokojowy,odstąpił mu zachodnią część Małopolski, sam zachował władzę w Krakowie.

Leszek Czarny (1279 – 1288)- Bolesław zmarł w 1279 r. – nie wiemy w jakich okolicznościach została wysunięta

kandydatura Leszka Czarnego (współpracował on ściśle z Bolesławem przynajmniej od1260 r.)- Prowęgierski kurs – poślubił Gryfinę, córkę bana Chorwacji i Anny, córki Beli IV. Jego

prowęgierska polityka mogła mu pomóc w zdobyciu tronu krakowskiego.- W 1280 r. zatrzymał pochód wojsk ruskich w bitwie pod Goślicami.- Najazd Jaćwingów w 1282 r. – którzy zaatakowali ziemię lubelską. – poprowadził

wyprawę odwetową.- Najazdy Litwinów (1283) i kolejny najazd Mongołów (1287/88)- Niedługo po objęciu dzielnicy znalazł się w konflikcie z biskupem krakowskim Pawłem

z Przemankowa – dopiero w 1284 doszło do ugody, prawdopodobnie nie weszła onaw życie gdyż 2 lata później zawarto nową ugodę – oznaczało to koniec sporu odominium sądeckie.

- Równocześnie bunt rycerstwa przeciw władzy księcia – 1 niepokoje miały się jużpojawić w 1282 r. w ziemi sandomierskiej. Leszkowi prawdopodobnie udało się zdusić

33



bunt w zarodku ale wobec uczestników nie wyciągnął konsekwencji i utrzymali swepozycje

- Groźniejsze następstwa miały wystąpienia z 1285 – rycerstwo krakowskie isandomierskie wypowiedziało księciu posłuszeństwo i powołało na tron Konrada IIczerskiego. Inicjatorem tych działań był Otto z rodu Toporów. – udało mu się stłumićbunt przy pomocy węgierskiej. Udało mu się pokanoać przeciwników w bitwie pod

Bogucicami w 1285 r.Nic nie wskazuje aby książę za swego życia wyznaczył następcę - Układ czterech wg współczesnychbadań:

- Układ czterech miał być zawarty pomiędzy Leszkiem Czarnym, Przemysłem II, HenrykiemProbusem i Henrykiem Głogowskim (1287)

- Ta wersja układu na dzień dzisiejszy jest całkowicie negowana w ten sposób, że nie mamyżadnego dokumentu świadczącego o tym, że Ci książęta spotkali się w jakimkolwiek mieście izawarli układ czterech.

- Wiemy na pewno, że taki układ został zawarty pomiędzy Leszkiem Czarnym i HenrykiemProbusem, wiemy też, że istniał układ pomiędzy Przemysłem II a Henrykiem Głogowskim, atakże układ pomiędzy Henrykiem Probusem a Przemysłem II.

- Nie znamy natomiast żadnych układów Leszka Czarnego z Przemysłem II, ani Leszka

Czarnego z Henrykiem Głogowskim.- Innymi słowy wszystko wygląda na to, że cały ten ciąg wydarzeń zapoczątkowali dwaj

najstarsi: Henryk Probus i Leszek Czarny, a potem każdy z nich wybierał sobie następcę izawierał z nim układ.

- Natomiast o układzie czterech można zapomnieć!

WIELKOPOLSKA

- po śmierci Przemysła I – Bolesław Pobożny zapanował nad całą dzielnicą, syn jego starszegobrata – Przemysł II upomniał się o swoje księstwo dopiero w 1273 r.

- polityka Przemysła I i Bolesława Pobożnego była raczej zgodna – wspólnie starali sięzatrzymać agresywne zapędy margrabiów brandenburskich. W 1255 doszło do małżeństwacórki Przemysła I z synem margrabiego brandenburskiego Jana. Zgodnie z układem bratanicaotrzymała w posagu kasztelanię santocką, z wyłączeniem Santoku – mimo to margrabia zająłSantok w 1265 r – Bolesław natychmiast podjął próbę odzyskania grodu – kompromisowyukład z Brandenburgią.

- W 1255 r. książę Mściwój II zajął podstępnie ważny gród Nakło, a Przemysł I bezskuteczniepróbował go odbić.

- Po śmierci przemysła jego brat szukał porozumienia z książętami Pomorza Zachodniego.- Agresywna polityka margrabiów brandenburskich doprowadziła do zbliżenia pomiędzy

Bolesławem Pobożnym a Mściwojem II. Wspomagał on Bolesława w walkach na Kujawach.- Margrabiowie zajęli Gdańsk – w tej sytuacji Bolesław wraz księciem pomorskim musieli

odebrać miasto. Po opanowaniu Gdańska, w 1272 zorganizowali wyprawę na margrabiówpowierzając jej dowództwo Przemysłowi II. Zakończyła się sukcesem – odzyskano Drezdenko iStrzelce

- Jako że Bolesław nie spieszył się z wydzieleniem księtwa Przemysłowi ten zdecydował się naucieczkę z gnieźnieńskiego dworu w 1273 r Udał się do Poznania i ogłosił się księciempoznańskim. Bolesław pogodził się z uszczupleniem władzy.

- Był wyznaczony na następcę Bolesława (brak potomków) i po jego śmierci w 1279 r. objąłcałą dzielnicę. Przemysł dysponujący całą Wielkopolską stawał się jednym z ważniejszychksiążąt – konkurentem był jedynie Henryk IV

- Henryk chciał podporządkować sobie innych książąt i w tym celu zwołał zjazd do Sądowla(książęta śląscy, Przemysł II) – uwięził ich i wymusił ustępstwa!

- Przemysł utracił ziemię wieluńską w ten sposób na rzecz Henryka IV.

- Układ w Kępnie:Został zawarty w 12 lutego 1282 roku pomiędzy Przemysłem II, a Mściwojem (Mszczujem) II.

34



Mściwój dokonał tam darowizny swego księstwa na rzecz księcia wielkopolskiego Przemysła II.Było to nadanie Pomorza Gdańskiego za życia (łac. donatio inter vivos ), z zastrzeżeniem, żedarczyńca miał zarządzać swoim terytorium aż do śmierci (Mściwój II zmarł w 1294 r.), dopieropóźniej przechodziło ono we władanie jego sojusznika Przemysła II.- Po porozumieniu kępińskim Przemysł przystąpił do walk z Henrykiem IV i na przełomie lat

1283-4 odzyskał kasztelanię rudzką – rozmowy pokojowe, w zamian za ustępstwo Kalisza

Henryk otrzymał grody w Ołoboku i Rudzie.- W 1287 r. doszło w Sławnie do zawarcia układów Przemysła II i Mściwoja II z księciem

zachodniopomorskim Bogusławem IV, skierowanym przeciwko Brandenburgii.

POMORZE

- doszło do walk pomiędzy synami Świętopełka – Mściwojem II i Warcisławem – w trakcie tychwalk zmarł Warcisław (1271)

- zaangażowanie książąt pomorskich w srawy piastowskie wykorzystał margrabia Konrad, któryzajął Gdańsk i nie zamierzał go zwrócić. W tej sytuacji Bolesław wraz księciem pomorskimmusieli odebrać miasto. Po opanowaniu Gdańska, w 1272 zorganizowali wyprawę na

margrabiów powierzając jej dowództwo Przemysłowi II. Zakończyła się sukcesem.- Mściwój miał nadal problemy, zdecydował się na zawarcie kolejnego układu z margrabią, w

1273 r. którego przedmiotem była ziemia sławeńska i słupska. Książę zrzekł się praw do nichna rzecz Brandenburczyków.

- Mściwój był również zagrożony ze strony swoich stryjów – Sambora i Racibora- obaj książętarobili liczne nadania na rzecz Zakonu.

- Zagrożony szukał po raz kolejny poparcia u Piatów – 1280 układ z Siemomysłem kujawskim- Umowa w Kępnie- W 1287 na wielkim zjeździe w Słupsku (albo Sławnie) doszło do zawarcia układów Przemysła

II i Mściwoja II z księciem zachodniopomorskim Bogusławem IV, skierowanym przeciwkoBrandenburgii i księciu Wisławowi. Układy słupskie oznaczały również że Bogusław IV uznawałwładzę księcia wielkopolskiego na Pomorzu.

- W 1294 władzę na Pomorzu po śmierci Mściwoja II objął Przemysł II

ŚLĄSK

- polityka Piastów śląskich kierowała się z jednej strony na odzyskanie wpływów wWielkopolsce, a z drugiej na umacnianie bliskich związków z Pragą.

- Książęta śląscy nie zamierzali rezygnować z pretensji do Wielkopolski – ostatecznie ich walkiwewnętrzne przekreśliły plany rewindykacyjne.

- Dopiero Przemysł Ottokar II zwrócił uwagę na książąt śląskich jako na cennych sojuszników –w 1254 spędził Boże Narodzenie we Wrocławiu gdzie udało mu się wokół siebie zgromadzić

wszystkich książąt śląskich wokół siebie – do jego obozu przeszedł również książę Władysławopolski.- W 1259 w obozie czeskim znalazł się Henryk III Biały a w 1260 już wysłał posiłki na wojnę z

Węgrami których wcześniej był stronnikiem.- Ottokar II liczył że dzięki tym związkom uda mu się włączyć do swego obozu innych Piastów.

Książętom sląskim udało się nawet zwołać zjazd w Dankowie gdzie próbowałi nakłonić księciawielkopolskiego i krakowskiego do zmiany sojuszników – niestety nie udało się.

- Po śmierci Władysława Henryk IV pozostał pod opieką Przemysła Ottokara i godził się nadaleko idące ograniczenia – zgodził się nie zawierać związków i układów bez zgody królaczeskiego

- Henryk objął samodzielną władzę w księstwie w 1273 r. W tym samym czasie zeszli ze światapozostali synowie Poboznego.

- Po śmierci Konrada – księcia głogowskiego – jego ziemie zostały podzielone między 3 synów:Henryk III (nie Biały!!!) otrzymał Głogów, Konrad II Garbaty księstwo ścinawskie i Przemko –księstwo żagańskie.

35



- Po 1278 r . podziałowi uległo również księstwo Bolesława Rogatki. Jeszcze za życia wydzieliłswojemu synowi Henrykowi V Brzuchatemu księstwo jaworskie. Po śmierci ojca objął teżksięstwo legnickie. Jego brat Bolko I został księciem świdnicko-jaworskim. A najmłodszyBernard Zwinny objął władzę we Lwówku.

- Jedynie księstwo opolsko-raciborskie nie uległo rozdrobnieniu, Po śmierci Mieszka II Otyłegow 1246 r. władzę objął jego brat Władysław I, który panował do 1282 r. ,

- Układy Bolesława Rogatki z Rudolfem Habsburgiem czyniły zasadniczy wyłom wdotychczasowej polityce książąt śląskich. Henryk IV nadal był wiernym stronnikiem PrzemysłaOttokara II.

- Klęskę króla Czech wykorzystał książę legnicki, w 1277 r. najechał księtwo wrocławskie iuwięził Probusa – w czasie jego niewoli (podobno trzymał go w klatce z 2 tylko otworami!)Przemysł Ottokar przejął za niego rządy, montował koalicję przeciw Rogatce – liczył przedwszystkim na Henryka głogowskiego.

- W obronie Henryka IV w sumie wystąpili tylko Przemysł II (ks. Wielkopolski) i Henryk głogowski – oni zorganizowali wyprawę z 1277 r. ale w bitwie niedaleko Ząbkowic ponieśliklęskę.

- Z inicjatywy Przemysła Ottokara II w lipcu 1277 doszło do wielkiego zjazdu we Wrocławiuwszystkich książąt śląskich. Księstwo wrocławskie zostało uszczuplone na rzecz Rogatki –

otrzymał pas ziemi przylegający do ziemi legnickiej – w sumie dużu sukces PrzemysłaOttokara II

- Po bitwie pod Suchymi Krutami sytuacja całkowicie się zmieniała- chciał sprawować regencjęnad małoletnim Wacławem ale zwycięski Rudolf Habsburg do tego nie dopuścił – w ramachrekompensaty oddał mu ziemię kłodzką – początrek ich współpracy

- W 1280 Henryk IV złożył hołd Rudolfowi – stał się najpotężniejszym księciem śląskim- W 1281 H. IV zaprosił na wielki zjazd książąt głogowskich, legnickich, Przemysła II, i Leszka

Czarnego – Leszek nie przybył. Resztę uwięził i wymógł ustępstwa! Przemysł zrzekł siępretensji do ziemi wieluńskiej. Swoich kuzynów zmusił do uznania swojej zwierzchności.

- Początkowo w stosunku do Wacława II był związany z opozycją czeską, dopiero w 1285 r.władcy zawarli ścisły sojusz – przypuszcza się że Henryk liczył nawet na koronę czeską.

- Testament Probusa - Według przekazów, umierając Probus kazał sporządzić dwa dokumenty.

Jeden dotyczący spraw kościoła wrocławskiego, który nadawał biskupowi upragnioneuprawnienia książęce w kasztelani nysko-otmuchowskiej, drugi polityczny – regulujący kwestiędziedziczenia.

- Chodzi tutaj o zapis Małopolski ze stołecznym Krakowem na czele Przemysłowi II, zaśksięstwa wrocławskiego najwierniejszemu stronnikowi Probusa na Śląsku – Henrykowi IIIGłogowczykowi. W razie bezpotomnej śmierci, któregoś z wymienionych książąt dzielnicebędące dotąd w ich posiadaniu przejść miały w posiadanie drugiego, co dodatkowo regulowałukład pomiędzy zainteresowanymi.

- Wielu historyków podważa jednak istnienie drugiego z dokumentów.

M A Z O W S Z E

- Siemowit I został ścięty podczas najazdu litewskiego w 1262 r. a jego starszy syn Konrad IIzostał wzięty do niewoli przez Litwinów gdzie przebywał do 1264 r.

- Nad drugim małoletnim synem – Bolesławem II – opiekę roztoczył Bolesław Pobożny- W połowie lat 60 Konrad II otrzymał własną dzielnicę złożoną z ziemi czerskiej i płn.

Mazowsza- W pozostałej części księstwa władzę sprawowała wdowa po Siemowicie – Perejasława w

zastępstwie Bolesława II – dopiero w latach 1276-1279 otrzymał własną dzielnicę w składktórej wchodziły ziemia gostyńska, rawska i płocka

- Konrad II nawiązał kontakty z księciem włodzimierskim i tam nawiązywał soujsze- Bolesław II nawiązał przyjazne kontakty z Litwą i książętami kujawskimi (przyczynił się do

elekcji na tron krakowski Leszka Czarnego)

- 1283 – najazd Konrada II na Bolesława II – klęska Bolesława- 1285 - rycerstwo krakowskie i sandomierskie wypowiedziało księciu posłuszeństwo i powołało

na tron Konrada II czerskiego. Inicjatorem tych działań był Otto z rodu Toporów. – udało mu

36



się stłumić bunt przy pomocy węgierskiej. Udało mu się pokanoać przeciwników w bitwie podBogucicami w 1285 r.

- po śmierci Leszka Czarnego – Bolesław II płocki który miał poparcie w Małopolsce zostałwezwany na tron w Krakowie – mimo przejściowych sukcesów większej roli nie odegrał iprzeszedł do obozu Wacława II

KUJAWY

- Kazimierz miał 5 synów- Jeszcze za życia w 1260 osadził najpierw w Łęczycy a potem w Sieradzu najstarszego syna

Leszka Czarnego- Siemomysł objął w 1267 Kujawy Inowrocławski- Władysław Łokietek, Kazimierz II i Siemowit w momencie śmierci ojca byli nieletni i pozostali

pod opieką matki oraz przyrodnich braci. Dla nich przeznaczono płd. Część ks. Kujawskiego –ziemie brzesko-kujawską i dobrzyńską.

- Około 1275 r. Władysław Łokietek objął władzę w ziemi brzesko-kujawskiej i rządził tu wraz z

bratem Kazimierzem II.- Po śmierci Leszka Czarnego Kazimierz II przejął Łęczycę- Siemowit otrzymał w 1287 przeznaczoną mu ziemię dobrzyńską - Również po śmierci Leszka Czarnego władzę w ziemi sieradzkiej objął Władysław Łokietek

18. Złamanie zasady senioratu w Polsce w XII w.:

• około połowy 1177 spiskowcy usunęli z dzielnicy urzędników Mieszka Starego i ofiarowali tronBolesławowi Wysokiemu. Bunt na Śląsku, podniesiony przez jego brata Mieszka Plątonogiego isyna Jarosława uniemożliwił dostanie się do Krakowa. Przyjęcie oferty małopolskichspiskowców przez księcia śląskiego doprowadziło do wystąpienia przeciwko niemu

zagrożonego Mieszka III – uniemożliwił on dotarcie konkurentowi dotarcie okrężną drogą doKrakowa.

• W tej sytuacji krakowscy spiskowcy zaproponowali tron księciu sandomierskiemu KazimierzowiSprawiedliwemu – ten po wahaniach zgodził się objąć władzę.

• KONIEC SENIORATU – olbrzymią rolę w tym odegrali możni • Dla przyszłości tronu krakowskiego klęska Bolesława Wysokiego miała istotne znaczenie.

Kazimierz sprawiedliwy stanął po stronie pokonanego• Po objęciu władzy w Wielkopolsce przez zbuntowanego Odnona Kazimierz Sprawiedliwy na

tyle umocnił swoje panowanie w Krakowie że mógł przystąpić do uporządkowywania sytuacjiw kraju. Pokonał występujących przeciwko Bolesławowi Wysokiemu książąt śląskich iprzywrócił mu władzę na Śląsku. – ale utrzymał dawny podział Śląska – Mieszko utrzymałRacibórz ale dostał również zachodnią część ziemi krakowskiej z grodami w Oświecimiu,

Bytomiu i Siewierzu, a po śmierci Jarosława objął po nim władzę w Opolu.• Kolejnym posunięciem był podział Wielkopolski. Gniezno zostało przyłączone do dzielnicy

senioralnej, a Odon nie protestował. Na Mazowszu i Kujawach gdzie panował syn BolesławaKędzierzawego – Leszek – Kazimierz przejął nad nim opiekę.

• Władza wielkoksiążęca zyskała najpewniej sankcję cesarza – lecz sytuacja cesarza była jużwtedy zupełnie inna – zyskał na pozycji Aleksander III. Przywódca opozycji – biskupkrakowski Gedko – sprawił że Polska wróciło do obozu papieskiego.

• Zjazd w Łęczycy - 1180 – zjazd państwowy który miał usankcjonować nie tylko władzę ale izmiany terytorialne. Nie wiemy czy uczestniczyli w nim również inni książęta. Przybyli wszyscybiskupi prowincji gnieźnieńskiej nadawało łęczyckiemu spotkaniu wystarczającą rangę. Ichobecność oznaczała faktyczne uznanie pryncypatu Kazimierza Sprawiedliwego. Uczestnicywiecu zwrócili się do papieża z prośbą o potwierdzenie uchwał dotyczących zniesienia nadużyć

książęcych urzędników w stosunku do dóbr kościelnych. Był to znak odejścia od politykiprocesarskiej na rzecz papieża.

37



19. Walki o Kraków w XII i XIII w.:XII WIEK:

- około połowy 1177 spiskowcy usunęli z dzielnicy urzędników Mieszka Starego i ofiarowali tronBolesławowi Wysokiemu. Bunt na Śląsku, podniesiony przez jego brata Mieszka Plątonogiego isyna Jarosława uniemożliwił dostanie się do Krakowa. Przyjęcie oferty małopolskich

spiskowców przez księcia śląskiego doprowadziło do wystąpienia przeciwko niemuzagrożonego Mieszka III – uniemożliwił on dotarcie konkurentowi dotarcie okrężną drogą doKrakowa.

- Upadek rządów Mieszka niekorzystnie odbił się na Pomorzu – Bogusław pozostał bezsojusznika. Małżeństwo zawarte pomiędzy w 1181r miedzy Anastazją – córka Mieszka III aBogusławem było korzystne dla obu stron, Mieszko mógł włączyć się ponownie dopiastowskich rozgrywek

- Powrót Mieszka III do Wielkopolski w 1181 (olbrzymia pomoc Bogusława) i zajęcie całejprowincji – niedługo po powrocie do kraju Mieszko zdołał zgromadzić wokół siebie wszystkichksiążąt – także śląskich. Rozerwanie sojuszu śląsko – małopolskiego było jego niewątpliwiedużym sukcesem

- Po 1181r w Polsce powstały dwa niezależne ośrodki władzy – jeden w Gnieźnie, 2 w Krakowie.

- Mieszko mając poparcie innych książąt piastowskich i swego najstarszego syna Odona,Mieszko zamierzał odzyskać stołeczny gród i w 1184 ponownie szukał pomocy na niemieckimdworze – zabiegi te udaremnił Kazimierz Sprawiedliwy, którego poselstwo ofiarowało królowiznaczną sumę pieniędzy.

- Zaangażowanie na Rusi Kazimierza, doprowadziło do pogorszenia stosunków z Węgrami. To zkolei spowodowało powstanie w Krakowie opozycji, która wykorzystując nieobecność księcia,wezwała tam Mieszka Starego. W 1191 opozycjoniści, którym przewodził kasztelan Henryk Kietlicz, opanowali Kraków i oddali władzę księciu wielkopolskiemu. Ten osadził tu swego synaBolesława ,ale Kazimierz powracający z wyprawy bez trudu odzyskał władzę.

- Śmierć Kazimierza w 1194 – pozostawił 2 małoletnich synów – Leszka (Białego) i Konrada(Mazowiecki). W Krakowie dokonano elekcji Leszka i ustanowiono rządy regencyjne – Helena(wdowa po Kazimierzu) i bp. Krakowski Pełka

- Książę wielkopolski postanowił zbrojnie upomnieć się o Małopolskę i razem z synami ruszył naKraków. Nad rzeczką Mozgawą w 1195 doszło dpo bitwy. Wojska Księcia wielkopolskiegozostały pobite przez palatyna krakowskiego Mikołaja. Sam książę Mieszko został ranny, a synBolesław poległ. Księcia zawiódł jego sojusznik Mieszko Plątonogi, który spóźnił się ze swymwojskiem. Nie zdążył również idący na pomoc Mikołajowi wojewoda sandomierski Geworek.Między spóźnionymi doszło do drugiej bitwy, wojska sandomierskie zostały pokonane przezPlątonogiego ale niczego to nie zmieniło. Mieszko zawrócił do Wielkopolski

- Nie zrażony układami Mieszko wszedł w układy z wdową po księciu Kazimierzowi.Nieporozumienia w obozie rządzącym w Krakowie sprawiły, że księżna zdecydowała sięwezwać starego księcia. Książę objął rządy opiekuńcze nad Leszkiem Białym. Niebawem

jednak utracił władzę na skutek nieporozumień z biskupem krakowskim Pełką i wojewodą Mikołajem.

I POLOWA XIII wieku:

- przyjęcie takiej 4 – letniej koncepcji rządów Władysława oznacza że przez cały ten czasMałopolska była podzielona na 2 ośrodki władzy – w Krakowie i Sandomierzu.

- W 1206 Władysław Odonic wystąpił przeciw Laskonogiemu co doprowadziło do załamaniawładzy Laskonogiego w Wielkopolsce i zbiegło się z utratą przez Laskonogiego Krakowa. ZaLaskonogim opowiedział się biskup poznański, pozwoliło to starszemu księciu odnieśćzwycięstwo nad buntownikami, którzy musieli szukać schronienia na Śląsku

- Początki panowania Konrada upłynęły na współpracy z bratem – Leszkiem Białym – wnet jednak ich drogi rozeszły się – Leszek występował zbrojnie na Rusi a Konrad nawiązał ztamtejszymi książętami poprawne stosunki.

- W 1225 Henryk pod nieobecność Leszka pojawił się pod Krakowem i rozpoczął oblężenieWawelu, otrzymał jednak wiadomość o najeździe landgrafa turyńskiego na ziemię lubuską,wobec czego rozpoczął odwrót na Śląsk

38



- Dogonił go Leszek Biały ale nie doszło do konfrontacji gdyż władcy się porozumieli- Zjazd w Gąsawie ( IX 1227) – gospodarzem Odonic – napad Pomorzan na zebranych książąt –

śmierć Leszka Białego – ranny Henryk - Po zbrodni gąsawskiej – Laskonogi który nie uczestniczył w zjeździe pokonał bratanka w bliżej

nie znanej bitwie i wziął go do niewoli- Laskonogi który przejął władzę w Krakowie, przekazał władzę w Krakowie Henrykowi

Brodatemu, sam zaś podjął walkę z bratankiem i Konradem Mazowieckim ( jego sojusznikiem)- Po śmierci Leszka w Gąsawie Konrad postanowił sięgnąć po całość ojcowizny – rozpoczął

walkę z Laskonogim i uwięził Henryka Brodatego, który stanął mu na drodze do opanowaniamiasta – jedynie interwencja świętobliwej żony sprawiła że Konrad go wypuścił.

- Kosztem Grzymisławy przyłączył do swego księstwa ziemię łęczycką i sieradzką – równieżopanował płn. Ziemi sandomierskiej.

- Lato 1229 Konrad z pomocą ruską zorganizował wyprawę na Wielkopolskę – niepowodzeniewyprawy – ale mimo tego niepowodzenia Odonic pokonał stryja i Laskonogi musiał uciekać zWielkopolski do Raciborza ( prawdopodobnie wtedy przekazał swe prawa do WielkopolskiHenrykowi i jego synowi)

- W 1231 po śmierci Laskonogiego – przed Brodatym otworzyła się szansa objęcia władzy wMalopolsce – ale musiał uwzględnić interes małoletniego Bolesława Wstydliwego i zachował

podział na ziemie sandomierski i krakowską. W Sandomierzu w imieniu Bolesława władzęsprawowała wdowa po Leszku Grzymisława- Gdy Henryk obejmował władzę w Krakowie był najpotężniejszym księciem piatwoskim – w

1230 przejął opiekę nad wdową i małoletnimi synami zmarłego księcia opolskiego Kazimierza.Jego władza w Małopolsce miała mocne podstawy

- po śmierci Brodatego sukcesorem został jego syn Henryk Pobożny- od razu pojawiły się problemu, ci co uznawali władzę Brodatego na jego syna się już nie

godzili – Bolesław Wstydliwy przestał uznawać zwierzchność księcia śląskiego – władzaPobożnego ograniczyła się tylko do ziemi krakowskiej. Odonic, korzystając ze śmierciBrodatego zgłaszał pretensje do zachodniej części Wielkopolski. – rozpoczęła się walko alePobożny pozbawił Odonica władzy w Gnieźnie, ograniczając jego terytorium do płn. Kasztelaniwielkopolskich. Na Śląsku Opolskim przeciw władzy Henryka wystąpił Mieszko II Otyły –

brakło mu sił przy przywrócić władzę nad Opolszczyzną.- Najazd Mongołów – śmierć Henryka w tzw. bitwie legnickiej- Jego śmierć spowodowała że walki o Kraków wybuchły ponownie – jego syn – Bolesław

Rogatka objął rządy w Krakowie ale osobiście tam nie przybył. W jego imieniu władzę objąłKlemens z Ruszczy.

- niespodziewany najazd Mongołów otworzył Konradowi drogę na Kraków. Ale jego dwuletnierządy na Wawelu traktowane były jako mazowiecka okupacja. Do decydującej rozprawyzwolenników Bolesława Wstydliwego z Konradem doszło pod Suchodołem w 1243 r.Rycerstwo małopolskie dowodzone przez Klemensa z Ruszczy pokonało Konrada i jego synów.

- Książę mazowiecki nigdy nie pogodził się z porażką i konsekwentnie najeżdzał Małopolskę

II POLOWA XIII wieku:

Bolesław Wstydliwy (1243 – 1279)

- po śmierci Konrada Mazowieckiego poprawił się stosunki władcy z książętami kujawskimi imazowieckimi

- Bolesław wziął jednak udział w wyprawie na Kazimierza kujawskiego w 1259 r. cościągnęło na Małopolskę odwetowy najazd.

- Ks. Krakowskie nie odgrywało większej roli na arenie międzynarodowej. – byłtradycyjnie zainteresowany sytuacją na Rusi i sojuszem z Węgrami – małżeństwo zcórką Beli IV – Kingą.

- Do sojuszu z Węgrami pozyskał on księcia sieradzkiego Leszka Czarnego- 2 najazd Mongołów (1259/1260) – spustoszyli przede wszystkim ziemię sandomierską - W latach 70 wybuchł bunt rycerstwa w Małopolsce przeciw księciu – wysunęli nawet

kandydaturę Władysława opolskiego. Bolesław przy pomocy swych piastowskichsojuszników zdołał pokonać przeciwników w bitwie pod Bogucinem w 1273 r.,

39



następnie najechał na jego księstwo. W 1274 zawarł z Władysławem układ pokojowy,odstąpił mu zachodnią część Małopolski, sam zachował władzę w Krakowie.

- Niedługo po objęciu dzielnicy znalazł się w konflikcie z biskupem krakowskim Pawłemz Przemankowa – dopiero w 1284 doszło do ugody, prawdopodobnie nie weszła onaw życie gdyż 2 lata później zawarto nową ugodę – oznaczało to koniec sporu odominium sądeckie.

- 1285 - rycerstwo krakowskie i sandomierskie wypowiedziało księciu posłuszeństwo i powołałona tron Konrada II czerskiego. Inicjatorem tych działań był Otto z rodu Toporów. – udało musię stłumić bunt przy pomocy węgierskiej. Udało mu się pokanoać przeciwników w bitwie podBogucicami w 1285 r.

-

20. Prawo niemieckie i kolonizacja:- Kolonizacja na prawie niemieckim to proces społeczno-ustrojowy zapoczątkowany na

przełomie XII i XIII wieku. Polegał on na zakładaniu wsi na odrębnym prawie lubprzenoszeniu na nie już istniejących.

- Stosowane wówczas prawa lokacyjne: magdeburskie (niemieckie), lubeckie, chełmińskie,średzkie, wołoskie.

- W przypadku wsi, prawo niemieckie zapewniało mieszkańcom:• wolność osobistą,• dziedziczne użytkowanie gospodarstwa,• zwolnienie od wszystkich ciężarów prawa książęcego (prawa polskiego),• ograniczenie świadczeń do ściśle określonych danin i posług na rzecz pana gruntowego

oraz władzy publicznej,• sądzenie się według własnego prawa i samorządność.

- Początki kolonizacji sięgają w Europie zachodniej czasów karolińskich. Z czasem falaosadnictwa przesunęła się na wschód, bowiem były tu jeszcze pustki osadnicze i nieużytki,które można było zagospodarować.

- W Polsce jako pierwsze do kolonizacji swych ziem przystąpiły klasztory.- Kolonizacja wiązała się również z wprowadzeniem nowych technik uprawy roli:

• pług żelazny• trójpolówka (upowszechniona w XIII w.) – polegała na podziale całej ziemi ornej na trzy

części. Jedną przeznaczano pod zasiew ozimy, drugą pod zboża jare, trzecia ugorowała.W następnym roku na ugorach siano zboża ozime, ziemia przeznaczona wcześniej podoziminy była zasiewana zbożem jarym, a część, gdzie zebrano zboża jare, stawał sięugorem. W następnym roku cały cykl się powtarzał. Wprowadzenie trójpolówkispowodowało wzrost plonów i pozwoliło na stabilizację osadnictwa.

- Zasady kolonizacji:• W kolonizacji brała udział grupa ludzi (kilka do kilkunastu rodzin), a nie indywidualne

jednostki.• Dla osadników jednymi z najważniejszych spraw było zachowanie własnego praw oraz

zapewnienie sobie racjonalnego wymiaru świadczeń.• Właściciel ziemski, który zamierzał sprowadzić osadników, musiał najpierw wystarać się o

immunitet dotyczący danej ziemi.• Po uzyskaniu immunitetu i zgody władcy na sprowadzenie osadników zawierano umowę z

zasadźcą. Umowa taka miała charakter przywileju lokacyjnego wystawianego przezwłaściciela ziemi na ręce zasadźcy.

• Zasadźca - osoba odpowiedzialna za sprowadzenie osadników i założenie osady, późniejnajczęściej zostawała sołtysem w danej osadzie. Miał on uprzywilejowane stanowisko:dostawał więcej ziemi, która mógł sam wybrać, jego ziemia była najczęściej zwolniona odwszelkich opłat na rzecz pana, miał prawo do polowania, rybołówstwa, zakładaniakarczem i młynów, partycypował w dochodach z opłat czynszowych i kar sądowych.Czasem musiał zapłacić za te prawa i był tez niekiedy zobowiązany do służby wojskowej(miał dzięki temu szanse na przejście do stanu rycerskiego).

40



• W umowie tej najczęściej zwalniano osadników od wszystkich ciężarów prawa polskiego iwyłączano ich spod kompetencji sądownictwa wojewodów, kasztelanów i niższychsędziów.

• Wyznaczano też z reguły granice nowej osady i dokonywano pomiarów gruntów dlaprzyszłych użytkowników, ponieważ później wymiar świadczeń liczono od jednego łanu(łan – nowa jednostka miary gruntu o genezie niemieckiej, zastąpiła inne jednostki: źreb i

pług; były dwa rodzaje łanów: frankoński (24 ha) i chełmiński (17 ha)).• Każdy z osadników otrzymywał najczęściej jeden łan ziemi, z którego zobowiązany był

płacić czynsz pieniężny lub uiszczać określoną ilość zboża. Z czasem czynsz wypierałświadczenia w naturze. Poza świadczeniami indywidualnymi przewidziano takżeświadczenia grupowe.

• Wolnizna – był to okres czasu, w którym osadnicy byli wolni od wszelkich świadczeń narzecz pana. Jego długość zależała od stanu zagospodarowania zasiedlanego terenu. Mógłdochodzić nawet do 20 lat.

• Każdy osadnik był człowiekiem wolnym i miał prawo do porzucenia gospodarstwa iprzeniesienia się w inne miejsce. Jednak w rzeczywistości zazwyczaj nie miał interesu wtym by to robić.

• Obcy osadnicy zwolnieni byli od przepisów prawa polskiego, mieli być sądzeni według

prawa obowiązującego w miejscu dawnego zamieszkania. Było to prawo zwyczajowe,dlatego w jego stosowaniu konieczny był udział całej gromady. Sąd składał się z sołtysa iławy, ta zaś z przedstawicieli miejscowej społeczności. Do przewodniczącego sądunależała egzekucja wyroku, natomiast orzekanie pozostawał w rękach ławy. Trzy razy doroku zbierały się tzw. wielkie sądy gajone, odprawiane w obecności pana gruntowego i

jego otoczenia (w okresie wolnizny ich raczej nie zwoływano, bowiem ludność w ich czasiemusiała utrzymywać pana, a w okresie wolnizny nie musiała zwoływać tych sądów).

- W XIII w. osadnicy napływali głównie z Flandrii i różnych regionów Niemiec.- Oprócz tego procesu przebiegłą inny, również określany mianem kolonizacji na prawie

niemieckim. Polegał on na przenoszeniu wsi z prawa polskiego na niemieckie. Proces tenodegrał decydującą rolę w przemianach społeczno-ustrojowych XIII w.

- Akcją kolonizacyjną najbardziej byli zainteresowani książęta, a pośród nich wyróżniła się akcja

kolonizacyjna Henryka Brodatego na Śląsku.21. Zjednoczenie państwa polskiego na przełomie XIII-XIV w.:

- Kasia22. Monarchia Kazimierza Wielkiego (zagadnienia wewnętrzne):

- Kasia23. Polityka zagraniczna Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego:

- Kasia24. Stosunki polsko-krzyżackie w XIV-XV w.:

- Kasia25. Stosunki polsko-l itewskie w XIV-XV w.:

- Kasia26. Polska wobec problemu husyckiego:

- Kasia27. Stosunki polsko-węgierskie XIV-XV w.: SOJUSZ Węgrów Z Łokietkiem

- 1301 umiera Andrzej III ostatni król z linii Arpadów. Na Węgrzech władze przejmujeWacław II ( nie podoba się to wielu monarchom europejskim, a papież chce by Węgryprzeszły w ręce Andegawenów)

- 1304 sojusz Łokietka z Karolem Robertem przeciwko Wacławowi II ~zjazd w Budzie.Karol Robert udziela Łokietkowi poparcia dzięki czemu może on wrócić do Polski iopanować w 1304 Wislice i Sandomierz.

- Sojusz z Węgrami trwa przez całe panowanie Łokietka• 1311 Węgrzy pomagają mu stłumić bunt wójta Alberta• umocnienie sojuszu poprzez małżeństwo Elżbiety Łokietkówny z

Karolem Robertem w 1320

41



• oba kraje prowadza wspólna politykę wobec Rusi – np. osadzenie natronie ruskim ks mazowieckiego Bolesława / Jerzego II na tronie w1313

• 1327 zobowiązania sukcesyjne Łokietka na rzecz Andegawenów(choroba Kazimierza)

- kryzys współpracy: Jan Luksemburski chce zająć Polskę ( jako dziedzic Przemyslidów),

dąży do rozerwania sojuszu polsko-węgierskiego. Udaje mu się doprowadzić dozawarcia z Karolem Robertem układu w Tyrnawie w 1327 ( rozmowy o ślubie córkiJana z synem Karola Roberta), układ w Tyrnawie nie wymienia Łokietka jakosojusznika Andegawenów, co Jan Luksemburski odczytał jako pozostawienie muswobody do działa w Polsce ~ jednak wyprawa Jana na Polskę została powstrzymanadzięki pomocy węgierskiej, gdyż zlikwidowanie państwa Łokietka nie leżało w interesieWęgrów.

Sojusz Kazimierza Wielkiego z WęgramiKarol Robert zaczyna realizować własna politykę sprzeczna z interesami Polski, co więcej dlaWęgrów Polska jest tylko jednym z sojuszników a dla Polski Węgry to jedyny sprzymierzeniec

w Europie. ~ problemy z sojuszem!- sąd arbitrażowy w Wyszehradzie w 1335 – rozsadzenie sporu z Krzyżakami i mediacja

węgierska w stosunkach polsko-czeskich.- Węgrzy cały czas uznają za ważny układ sukcesyjny z 1327 – Karol Robert zawarł

nawet sojusz z Janem Luksemburskim w 1338. w zamian za pomoc Luksemburskiegow zdobyciu korony polskiej po bezpotomnej śmierci Kazimierza, Karol obiecuje pomocLuksemburgom w razie gdyba Kazimierz najechał Czechy, obiecuje tez nieprzyjmować hołdu książąt śląskich gdyby został królem Polski

- Kazimierz nie akceptuje takiego postępowania Karola Roberta- 1338 Wyszehrad, spotkanie Karola Roberta z Kazimierzem i ks ruskim Jerzym II. Jerzy

obiecuje tron ruski Kazimierzowi w zamian za poparcie. Węgrzy musza tozaakceptować ze względu na swoje pretensje do ziem ruskich i układy sukcesyjne

pomiędzy Polska a Węgrami- 1341 w Toruniu spotkanie Karola Roberta Jana Luksemburskiego i Kazimierza zWielkim Mistrzem

- 1342 umiera Karol Robert, a Ludwik Węgierski jest bardziej zajęty sprawami włoskiminiż konfliktem polsko-krzyzackim i w ogóle sprawami Polski

- wszystkie traktaty polsko-krzyzackie np. pokój w Kaliszu czy układ w Inowrocławiu nażyczenie Krzyżaków musza mieć gwarancje węgierska. Zakon obawia się, ze Węgrzy

jako potencjalni sukcesorzy Kazimierza mogą chcieć odzyskać ziemie przez niegoutracone na rzecz Zakonu.

- Kazimierz prowadzi aktywna politykę Ruska która nie podoba się Andegawenom~spory o Ruś

• 1350 Ludwik oświadcza ze Ruś należała kiedyś do Węgier i Kazimierz

może w niej panować ale tylko pod warunkiem, ze po jegobezpotomnej śmierci Polska przypadnie Andegawenom. Wprzeciwnym razie Węgrzy maja prawo wykupić Ruś za cenę 100 tys.florenów ~nowa umowa sukcesyjna silnie powiązana ze sprawa ruska

• Kazimierz przyjmuje w/w warunki bo potrzebuje wojsk węgierskich bywalczyć z Litwinami napadającymi na Ruś

• 1351 wspólna polsko-węgierska wyprawa na Litwę ~chorobaKazimierza a szlachta składa w Lublinie przyrzeczenie Ludwikowi, zeprzyjmie go na króla

• Węgrzy na Rusi chcą realizować własna politykę i nie obchodzą ichcele polskie

- 1353 układ budziński – jeśli Kazimierz umrze bezpotomnie, Ludwik

(Andegawenowie) obejmą władze w Polsce ( nie dotyczy Mazowsza)- Kazimierz popiera antyluksemburska politykę Andegawenów i udziela im pomocyzbrojnej.

42



- Zjazd krakowski 1364 – przypomnienie praw Ludwika do tronu Polski ~ przypomnieniebo Ludwik jest bezdzietny i mogła pojawić się obawa, ze Kazimierz szuka innegonastępcy. Ludwik zobowiązał się do zrzeczenia się swoich praw do tronu polskiego

jeśli Kazimierz będzie mieć syna, jeśli będzie mieć córki, to Ludwik wypłaci im posag asam obejmie tron Polski.

- 1370 umiera Kazimierz – nie ma syna, tron przechodzi na Andegawenów.

Unia personalna polsko-węgierska : ZOBACZ ZAGADNIENIE PANOWANIE ANDEGAWENÓW. Stosunki z Węgrami za Jagiello nów do 1444.

- 1387 wyprawa ruska Jadwigi i przyjęcie hołdu hospodara mołdawskiego pogorszyłystosunki z Węgrami ~konflikt z Zygmuntem Luksemburskim od 1387 królem Węgier.Zygmunt nie chciał otwartego konfliktu z Polska, ale dążył do osłabienia pozycjimiędzynarodowej Jagiełły

- 1395 umiera Maria, prawa do tronu węgierskiego przechodzą na Jadwigę, bo Mariaumiera bezpotomnie ~trudna sytuacja Zygmunta na Węgrzech

- 1397 spotkanie Zygmunta z Jadwiga i Jagiełłą. Zygmunt zrzeka się swoim praw doRusi Halickiej na rzecz Jagiełły a Jagiełło rezygnuje ze zwierzchnictwa nad Mołdawia i

Podolem oba państwa zawierają układ pokojowy, który obowiązywał przez 16 lat- W czasie wojny z Zakonem Zygmunt Luksemburski popiera Krzyżaków i namawia ich

do wojny z Jagiełłą, knuje z Witoldem i próbuje zorganizować koalicjeantyjagiellonska. Ale mu nie wychodzi. Nie jest tez w stanie udzielić zakonowi żadnejpomocy choć obiecywał.

- 1412 zjazd w Lubowli: Jagiełło i Zygmunt zawarcie wieczystego przymierza przeciwkowrogom. Ruś Halicka i Podole na okres życia oby władców + na 15 lat po śmierciktóregoś z nich zostaje przy Polsce, dalsza przynależność tych ziem miał określić sadpolubowny. Polska zachowuje zwierzchnictwo w Mołdawii ale jej hospodar ma pomócWęgrom w walce z Turcja. Wołoszczyzna jest strefa węgierskich wpływów.

- Sprawa husytów: władysław popiera husytów a ci proponują mu tron – odmawia.Poparcie dla husytów niepokoi Zygmunta, który zawiera z Jagiełłą kolejny sojusz w

1423 w Kieżmarku. Odnowiono warunki układu w Lubowli a Jagiełło zobowiązał się dopomocy Zygmuntowi przeciwko husytom.- Zygmunt Oleśnicki jest zwolennikiem sojuszu z Luksemburgami ~wciąż istnieje obawa

węgierskich roszczeń do Rusi i zwierzchnictwo Polski w Mołdawii jest dość słabe. Abyrozwiązać sytuacja Oleśnicki chce aby Jagiellonowie objęli Węgry i Czechy poLuksemburgach. ( chce ożenić Jagiellończyków z wnuczkami Zygmunta)

- 1439 umiera Albrecht Habsburg – Oleśnicki to wykorzystuje i nawiązuje kontakty zWęgrami w celu osadzenia na tronie węgierskim Władysław III. W 1440 sejmwęgierski ofiarował koronę Władysławowi – warunki Węgrów: zwrot spisza,rozstrzygnięcia przez sad polubowny przynależności Rusi Podola i Mołdawii, obronaprzed Turcja, ślub z Elżbietą ( wdowa po Albrechcie, córka ZygmuntaLuksemburskiego) i pomoc jej synowi w objęciu władzy w czechach, jeżeli Władysław

umrze bezpotomnie to Węgrami będzie rządzić syn Albrechta Habsburga, WładysławPogrobowiec ~uroczyste zaproszenie Władysława na tron: marzec 1440 Kraków- Władysław jedzie na Węgry – Elżbieta nie zamierza oddać mu władzy i dochodzi do

wojny domowej: długa i wyniszczająca, nikt nie osiąga przewagi. Kończy ja śmierćElżbiety.

- Mediacje pomiędzy walczącymi stronami prowadzi papież Eugeniusz Iv, który chcezakończyć wojnę domowa na Węgrzech, gdyż planuje organizację antytureckiejkrucjaty. Za namowa jego legata Juliusza Cesariniego, Władysław zawieraniekorzystne dla siebie porozumienie z Elżbietą w 1442 w Bratysławie ( będzie rządzićtylko do ukończenia przez Władysława Pogrobowca 15 lat a późnej odda mu tron),Elżbieta nie zaakceptowała układu do którego doszedł jeszcze warunek wydania jejcórki Anny za Władysława i oddaniu Polsce Śląska, Rusi, Mołdawii i Podola. Wojnatrwa dalej. Kończy ja śmierć Elżbiety

- Władysław daje się legatowi namówić na krucjatę w 1443 wojska węgierskie podwodza Jana Hunyadego odnoszą szereg zwycięstw nad Turkami m.in. zdobywają Sofię

43



- W 1444 w Adrianopolu zawarto rozejm na 10 lat pomiędzy Węgrami a Turcja, bardzokorzystny dla Węgier, ale za namowa legata Władysław go zerwał w 1444 i wyruszyłna kolejna wojnę ~brak sojuszników, nie ma pomocy z Polski, wycofuje się Serbia,flota zachodnioeuropejska nie dociera na czas.

- 10 listopad 1444 klęska pod Warną. Umiera Władysław III.

Dalsze stosunki z Węgrami; ZOBACZ POLITYKA DYNASTYCZNA JAFGIELLONÓW.

28. Stosunki polsko-czeskie XIV-XV w.:

POLSKA POD PANOWANIEM CZESKIM 1300 – 1306

Zabiegi Wacława II o tron polski po śmierci Przemysła II i jego tytuły prawne dopanowania w Polsce:

Łokietek zawarł Wacławem II w 1297 r. układ w Sieradzu.w zamian 5000 grzywien srebra zrezygnował na rzecz czeskiego władcy zewszystkich swych praw do Małopolski

w 1299 r. Łokietek zawarł z Wacławem II w Klęce układzobowiązał się przybyć w najbliższe Boże Narodzenie do Pragi i złożyćWacławowi hołd lenny z posiadanych ziem: Wielkopolski, Poznania,Pomorza, Łęczycy, Kujaw i Sieradza. Godził się panować jako lennik królaczeskiego. W układzie znalazła się klauzula mówiąca, że gdyby Łokietek nie dotrzymał przyjętych zobowiązań, wówczas jego poddani zostaną zwolnieni od obowiązku wierności wobec niego.Wacław II wiedział, że Łokietek nie może dotrzymać układów z 1299 r., irozpoczął przygotowania do przejęcia władzy w Wielkopolsce.

Zabiegi o tron polski i koronę:o podróż do Rzymu kanclerza Piotra von Aspelt, który miał

zabiegać u papieża o zgodę na koronację Wacława nakróla Polski. Czeskie panowanie w Wielkopolsce nie

mieściło się jednak w planach politycznych papieżaBonifacego VIII - na koronację zgody nie wyraził.o król czeski uzyskał od Albrechta I Habsburga, króla

niemieckiego, nadanie w lenno wszystkich ziem, którezajmował Łokietek.

o lipcu 1300 Wacław zaręczył się z Rychezą, córką Przemysła II, z powodu planowanego małżeństwa zdziedziczką króla Polski, Wacław mógł sam wysuwaćroszczenia do dziedzictwa po Przemyśle II

o Wacław ma poparcie wielkopolskich elit politycznych. Tezrozumiały prędko, że panowanie Wacława możewzmocnić pozycję dzielnicy w przyszłym Królestwie -centrum życia politycznego przeniosłoby się z Krakowa doPoznania

W sierpniu 1300 r. Wacław II ruszył do Wielkopolski na czele wojsk czeskich,małopolskich i zaciężnych oddziałów niemieckich.Niektóre miasta otwierały bramy bez walki, inne trzeba było zdobywać. Opór spotkałkról czeski na Kujawach, ojcowiźnie Łokietka. Dopiero wsparcie zakonu krzyżackiegopozwoliło na jego przełamanie.W październiku dostojnicy pomorscy, zebrani na wiecu w Gdańsku, uznali władzęWacława II.Pod koniec 1300 r. arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka koronował w GnieźnieWacława II na króla Polski.

• Koronacja Wacława na króla Polski stwarzała nową sytuację.Po raz pierwszy od przeszło stu lat pod bezpośrednią władzą

króla czeskiego znalazły się dwie główne ziemie dawnegopaństwa polskiego — Małopolska i Wielkopolska. W składmonarchii weszło również Pomorze Gdańskie, od czasów Prze-

44



mysła II złączone z Wielkopolską.• Poza bezpośrednim władztwem króla czeskiego pozostawało

wiele samodzielnych księstw, którymi władali liczniprzedstawiciele rozrodzonej dynastii piastowskiej.

• na Śląsku, dzielnicy najbardziej rozdrobnionej Czeską zwierzchność uznali czterej książęta linii opolsko-raciborskiej.

• Koronacja Wacława II na króla Polski wyprowadziła kraj zizolacji politycznej. Po raz pierwszy od czasów BolesławaKrzywoustego władca Polski odgrywał istotną rolę w polityce,wyrastał na monarchę liczącego się w europejskichrozgrywkach.

W czerwcu 1305 r. zmarł Wacław II. Następcą został jego syn Wacław III. – i od razu miał pechabo

o Łokietek przygotowywał się do odzyskania utraconych ziem,o rosło niezadowolenie Czechach,

Wacław starał się ratować panowanie aleo musiał zawrzeć układ Albrechtem Habsburgiem, godząc się na niewielkie ustępstwa

terytorialne.o zrzekł się korony węgierskiej na rzecz księcia bawarskiego Ottona,o W wyniku układów z margrabią brandenburskim Wacław III zatrzymał Miśnię, oddając w

zamian Marchii Pomorze, za co margrabia zobowiązywał się udzielić mu pomocy wPolsce,

o Małopolska znalazła się w rękach Łokietka,o do Wielkopolski powrócił Henryk głogowski

Panowanie czeskie utrzymało się jedynie w niektórych miastach. W tej sytuacji, licząc na pomocbrandenburską, Wacław III podjął wyprawę do Polski. W trakcie marszu w sierpniu 1306 r.został zamordowany w Ołomuńcu.

Śmierć ostatniego z Przemyślidów zmieniła sytuację w Polsce i w Czechach. W obu krajachrozpoczęła się walka o dziedzictwo. W Czechach zakończyła się zwycięstwem Luksemburgów,w Polsce powrotem do władzy przedstawiciela dynastii piastowskiej.

Skutki panowania czeskiego dla Polski:

w Małopolsce, gdzie król czeki sprawował rządy najdłużej, zdążyłprzeprowadzić wiele zmian, wprowadził elementy nowoczesnej politykiterytorialnej Akceptował rosnącą pozycję biskupa krakowskiego JanaMuskaty, którego elekcję sam przeforsował, godził się na budowanie przezniego władztwa terytorialnego biskupów krakowskich. zwierzchnik Kościołakrakowskiego uzyskał zgodę na obwarowanie licznych miast biskupich.

wzrosło znaczenie gospodarcze i polityczne mieszczaństwa krakowskiego,choć sam Wacław, dążąc do zachowania równowagi, starał się ograniczyćpozycję miasta.

Nowy król czech - Jan Luksemburski nie zapomniał o tytule króla Polski i używał go w swejoficjalnej tytulaturze ale swe pretensje ograniczał do dawnego królestwa Przemysła II, bokoronacja Łokietka nie naruszała w niczym jego praw. Traktował go jako króla krakowskiego,który zajął siłą jego wielkopolskie królestwo.

Jan Luksemburski w początkach 1327 r. postanowił upomnieć się o polskie dziedzictwoPrzemyślidów, do którego miał powszechnie respektowane tytuły prawne. Władca czeskirozumiał, że może je odzyskać jedynie na drodze interwencji zbrojnej ale był zajętywewnętrznymi sprawami w Czechach i zaangażowany w spory w Rzeszy.

1327 wyprawa króla czeskiego na Polskę - tylko skuteczna interwencja Węgier, w którychinteresie nie leżała likwidacja krakowskiego królestwa Łokietka, uratowała Łokietka przedkatastrofą.

maj 1335 r. zjawił się w Sandomierzu syn Jana Luksemburskiego, margrabia morawski Karol.Jego podróż do Polski świadczy, że Luksemburgowie podjęli inicjatywę ocieplenia stosunków zkrólem Krakowa. Zawarto układ rozejmowy przewidujący powołanie wspólnej komisji dorozstrzygania sporów granicznych i likwidowania rozbojów.

Działania Kazimierza Wielkiego zmierzające do spowodowania zrzeczenia się praw

Luksemburgów do korony polskiej ~groźba udziału w antyluksemburskiej koalicji24 sierpnia 1335 r., zakończenie rokowań w Trenczynie.( w obecności Karola Roberta, JanaLuksemburskiego, jego syna Karola i posłów polskich)

45



o Luksemburgowie gotowi są zawrzeć pokój z Kazimierzem Wielkim i zrzec siętytułu królów Polski.

o W zamian Kazimierz zobowiązał się, że nie naruszy czeskiego stanu posiadania naŚląsku i na Mazowszu.

Warunki trenczyńskie świadczą że Luksemburgowie traktowali tytuł króla Polski jako kartęprzetargową w rokowaniach i gotowi byli z niego zrezygnować w zamian za jasną deklarację

Kazimierza na temat Śląska i Mazowsza.Władcy Czech, chcieli zabezpieczyć w ten sposób swych lenników przed większym sąsiadem.W dokumentach trenczyńskich nie wspomniano o jakichkolwiek prawach Kazimierza Wielkiegodo Śląska czy Mazowsza.uczestnicy zjazdu liczyli, że Kazimierz ratyfikuje wynegocjowany układ ale Kazimierz tego niezrobił.

listopad 1335- doszło wtedy do osobistego spotkania władców Czech, Węgier i Polski. Okazją był arbitraż w sporze polsko-krzyżackim w Wyszehradzie. król czeski nie zachowałneutralności, był on sojusznikiem Zakonu i brał go w opiekę, czym utrudniał realizacjepostanowień

Jan Luksemburski realizujący własną politykę dynastyczną nie zamierzał kosztem własnychinteresów popierać rewindykacyjnych dążeń Kazimierza Wielkiego.

Zagrożony sojuszem czesko-wegierskim (Andegawenowie zobowiązywali się do pomocy wład-com Czech, gdyby Kazimierz najechał któregoś z ich śląskich wasali. Karol Robert deklarowałże w wypadku objęcia tronu polskiego nie przyjmie hołdu od wasali Jana Luksemburskiego ninie udzieli pomocy nikomu, kto chciałby ich poprzeć przeciwko Luksemburgom) KazimierzWielki zdecydował się w lutym 1339 r. wystawić dla Luksemburgów dokument, w którymzobowiązywał się, że w żaden sposób nie naruszy czeskiego panowania na Śląsku i Mazowszu.

Dzięki takiej polityce Luksemburgowie uzyskali gwarancje bezpieczeń-stwa dla swych śląskich wasali, mogących słusznie obawiać sięwiększego i silniejszego sąsiada, jakim był król Polski.

konflikt o Wschowę - jego efektem było wzmocnienie króla czeskiego, który zyskał na Śląskuwiernego sojusznika ( ks Żagański ?)

w 1345 stosunki Polski z Czechami uległy pogorszeniu. W marcu 1345 r. został uwięziony wKaliszu Karol morawski, kandydat na cesarza. Powodem uwięzienia miały być jegoniespłacone długi. Więzień zdołał jednak zbiec

W maju 1345 r. Jan Luksemburski zaatakował księstwo świdnickie Bolka II, wiernegosojusznika cesarza. Do wojny włączył się Kazimierz Wielki i zaatakował księstwo opawskiepowodując znaczne zniszczenia. W odpowiedzi król czeski zaczął przygotowania do odsieczyZebrał armię i wyruszył na spotkanie z Kazimierzem, który nie ryzykując, zaczął wycofywać sięw kierunku Krakowa. W lipcu doszło do czeskiego oblężenia Krakowa. Ale gdy Jan stał podmurami, jego wojska poniosły dotkliwe straty pod Lelowem i w okolicach Będzina. Wkrótcekról czeski odstąpił od oblężenia Krakowa. We wrześniu 1345 r. zawarto rozejm międzyKazimierzem i Bolkiem a Luksemburgami. Miał on obowiązywać do listopada.

Ani Polsce ani Luksemburgom nie zależało na przedłużaniu wojny. W listopadzie 1348 r.

Polska i Czechy zawarły w Namysłowie układ, który formalnie kończył wojnę.o Strony zobowiązywały się do zachowania przyjaźni i deklarowały współdziałanie.o Król czeski miał udzielić poparcia dla starań rewindykacyjnych Kazimierza Wielkiego,

ten zaś obiecywał, że w razie odzyskania strat terytorialnych i nabycia przy jegopomocy jakichś dóbr w drodze konfiskaty, wynagrodzi go finansowo.

o Pokój namysłowski nie przynosił żadnych zmian terytorialnych. maj 1356 r. Kazimierz Wielki spotkał się w Pradze z Karolem Luksemburgiem.

Kazimierz zrzekł się praw do księstw śląskich a w zamian za oddanie Kluczborka i Byczynycesarz uwolnił ostatecznie księstwa mazowieckie od zależności lennej od Królestwa Czeskiego.

W następnych latach zapanował „spokój” w stosunkach polsko-czeskich. Do ich zaognieniadoszło dopiero za panowania Zygmunta Luksemburskiego i Jagiełły ~konflikt z Zakonem,któremu Zygmunt udzielał poparcia i konflikt z Węgrami – poprzez unie personalna czesko-wegierska, w konflikt o Ruś, Podole, Mołdawię zaangażowały się też Czechy. Pojawia się tezkonflikt o Czechy w kontekście husyckim – Jagiełło popiera Husytów a ci proponują mu tron.

Po śmierci Zygmunta w 1437 doszło do walki o tron czeski - stany czeskie uznały za króla

46



jego zięcia. Czeskie stronnictwo narodowe z taborytami na czele, sprzeciwiło się jednak tejkandydaturze i widziało na tronie czeskim Jagiellona. Opozycja w Polsce skupiona wokółwdowy po Jagielle dążyła do zapewnienia Jagiellonom tronu Czech.

Na zjeździe w Kutnej Horze stronnictwo narodowe postanowiło zaprosić na tron Kazimierza,syna Władysława Jagiełły. W kwietniu 1438 r. wysłano w tej sprawie specjalne poselstwo doPolski. Propozycja spotkała się z niechęcią Zbigniewa Oleśnickiego.

W kwietniu 1438 r. w Nowym Korczynie zjazd – zdecydowano się przyjąć propozycje czechów.Opowiedziała się za nią opozycja i możnowładztwo. Większość rady koronnej rozumiała, żeobjęcie tronu czeskiego przez Kazimierza Jagiellończyka zabezpieczy granice Polski. Ustalono, żena czele polskiej wyprawy mającej wprowadzić Kazimierza na tron czeski staną wojewodapoznański Sędziwój Ostroróg i wojewoda sandomierski Jan z Tęczyna.

W maju 1438 r., na zjeździe w Melniku, po zaakceptowaniu kandydatury KazimierzaJagiellończyka przez taborytów i utrakwistów, doszło do elekcji polskiego kandydata na tronczeski, nie miała mocy prawnej.

Pod koniec maja 1438 r. polska wyprawa wyruszyła do Czech – nieliczna i źle przygotowana. Wtym czasie Albrecht ( już król Węgier) ubiegł swego konkurenta i koronował się w Pradze nakróla Czech. Miał poparcie całego świata katolickiego, podczas gdy Kazimierz uznawany był zakandydata husytów.

Mimo trudnego położenia próbowano podjąć rozmowy z Habsburgiem. Wysuniętokompromisowy projekt małżeństwa Kazimierza Jagiellończyka z jedną z córek Albrechta, która

jako wiano otrzymałaby Królestwo Czeskie. Liczono, że tym sposobem królewicz obejmiewładzę w Pradze. Albrecht odrzucił jednak tę propozycję i nie zamierzał prowadzić rokowań.We wrześniu 1438 r. pokonał zwolenników Kazimierza w bitwie pod Żelenicami. Królewiczmusiał wycofać się na Śląsk.

Wobec klęski w Czechach zdecydowano w Polsce o udzieleniu Kazimierzowi zbrojnej pomocy.Na czele wyprawy miał stanąć król Władysław. Ekspedycja zbrojna rozpoczęła się w końcuwrześnia 1438 r. nie znalazła poparcia ani na Śląsku, ani w Czechach. Nie bez trudnościwyprawa polska dotarła do Opawy, skąd zawróciła do Polski. Projekt osadzenia KazimierzaJagiellończyka na tronie czeskim zakończył się niepowodzeniem. Rozpoczęto rokowania weWrocławia w styczniu 1439, w lutym zawarto rozejm, który miał obowiązywać do końcaczerwca. Rozejm stanowił minimum tego, co można było uzyskać, i oznaczał zamknięcie

możliwości ekspansji jagiellońskiej na południe. Nagła śmierć Albrechta Habsburga w październiku 1439 r. otworzyła przed Jagiellonamimożliwości zajęcia Czech i Węgier

Już w początkach 1440 r. posłowie polscy spotkali się z książętami śląskimi we Wrocławiu,gdzie prowadzili agitację na rzecz kandydatury jagiellońskiej. Akcja ta nie przyniosła jednak większych rezultatów. sejm czeski uznał w 1444 r. prawa do tronu syna Albrechta Habsburga,Władysława Pogrobowca. Opiekę nad nim powierzono królowi rzymskiemu Fryderykowi IIIHabsburgowi.

Stosunki z Czechami za Kazimierza Jagiellonczyka : ZOBACZ POLITYKA DYNASTYCZNAJAGIELLONÓW.

29. Unie polsko-litewskie do końca XV w.:•

Unia w Krewie – zagadnienie nr 33

• Unia Wileńsko – Radomska (1400 – 1401)- Klęska Witolda nad Worską w 1399 oznaczała w pierwszym rzędzie zahamowanie

ekspansji Litwy i porażkę jej polityki wschodniej. W tej sytuacji Polska i litwa na nowomusiały ułożyć swoje stosunki.

- Popularnym w Krakowie tendencjom inkorporacyjnym przeciwstawianoseparatystyczne dążenia litewskich elit politycznych i dopiero klęska Witoldaspowodowała, że obie strony dostrzegły korzyści płynące z unii.

- Już w końcu 1400 r. rozpoczęto w Grodnie rozmowy, kontynuowane następnie wWilnie, które doprowadziły do zawarcia nowego porozumienia dotyczącego charakteruwładzy Witolda na Litwie i sprawy następstwa tronu w Polsce

- Ustalono, że Jagiełło przekaże Witoldowi dożywotnio władzę w Wielkim KsięstwieLitewskim, a ten będzie ją odtąd sprawował nad całym jego terytorium. Ksiązę miałzaprzysiąc wierność Koronie Królestwa

47



- Po jego śmierci władza wielkoksiążęca miała wrócić do Jagiełły- Na wypadek wcześniejszej śmierci króla przewidziano, że nowy władca nie będzie

wybrany bez uwzględnienia zgody Witolda i litewskich bojarów- Układ wileński uznawał suwerenność W K L, co było ustępstwem ze strony panów

krakowskich, którzy chwilowo chyba zarzucili plany inkorporacyjne. Został onpotwierdzony przez panów polskich w Radomiu w marcu 1401 r. Wcześniej w styczniu

podobne potwierdzenie wystawili bojarzy litewscy.

• Unia w Horodle (1413)- Po zwycięstwie grunwaldzkim i zawarciu porozumień z Zygmuntem Luksemburskimzaszła potrzeba określenia wzajemnego stosunku Polski i Litwy. Dążył do tego przede wszystkimWitold którego pozycja uległa niespodziewanemu wzmocnieniu- 2 października 1413 r. doszło do zjazdu Władysława Jagiełły, Witolda i panów polskichi litewskich w Horodle nad Bugiem. Określono nowe zasady związku obu państwa- Utrzymano zapis o inkorporacji Litwy do Polski. Tej deklaracji przeczyły jednak szczegółowe postanowienia układu. Ustalono że Litwa będzie rządzona przez Witolda jakowielkiego księcia, a po jego śmierci wielki książę miał być wyznaczony przez króla i panów. Pośmierci Jagiełły bez prawnego sukcesora jego następca miał być wybrany za zgodą wielkiego

księcia litewskiego i tamtejszych panów- Zobowiązano się że unia ma trwać nawet w wypadku wygaśnięcia dynastii jagiellońskiej- Układy w Horodle powtarzały również postanowienia przywileju dla litewskich bojarówz lutego 1387 r. zrównującego w prawach ze szlachtą polską tych, którzy przyjęli chrzest wobrządku rzymskim.- Znakiem zrównania miła być adopcja herbowa 47 rodów bojarskich do szlacheckichrodów polskich

Po śmierci Witolda (1430) Jagiełło bez zgody doradców desygnował na wielkiego księcia litewskiegoswego brata Świrdygiełłe. Postępowanie króla było sprzeczne z ustaleniami z Horodła i wywołało wPolsce protesty.

Świdrygiełło rozpoczął wojnę z Polską Jesienią 1432 doszło na Litwie do zamach stanu. Katoliccy bojarzy pozbawili władzy Świdrygiełłę.Władzę objął najmłodszy brat Witolda, Zygmunt Kiejstunowicz. Nowemu władcy nie udało się jednak opanować całej Litwy

• W X 1432 doszło w Grodnie do porozumienia Zygmunt Kiejstutowicza z delegacją polską.Zygmunt po złożeniu przysięgi wierności królowi i Koronie, otrzymał Litwę w dożywotni zarząd,bez prawa dziedziczenia.

- W układach zagwarantowano również przyłączenie do Polski Podola. Unię grodzieńską zagwarantował w 1433 r. Jagiełło a to oznaczało ostateczne odsunięcie od rządówŚwidrygiełły.

- Układy godzieński były zwycięstwem panów polskich. Okupione ono jednak zostało

podziałem Litwy

• Rozpad unii - W marcu 1440 r. w wyniku spisku, zamordowano na Litwie Zygmunta Kiejstutowicza.

Wśród spiskowców znaleźli się kniaziowie Czartoryscy, wojewoda wileński Dowgird iwojewoda trocki Piotr Lelusz

- Zdecydowano że do Wilna zostanie wysłany w charakterza namiestnika trzynastoletnibrat króla, książę Kazimierz.

- W 2 połowie maja 1440 r. Kazimierz w otoczeniu zbrojnego rycerstwa wyruszył naLitwę. Gdy przybył, bojarzy litewscy bez zgody, łamiąc postanowienia uniigrodzieńskij, dokonali jego elekcji na wielkiego księcia

- Kazimierz rozpoczął samodzielne rządy na Litwie jako wielki książę – oznaczało to

faktyczne zerwanie uniiW 1444 w bitwie z Turkami zginął król Polski Władysław Warneńczyk

48



- Dopiero w kwietniu 1445 zwołano do Sieradza zjazd szlachty na którym miały zapaśćdecyzje dotyczące następstwa na tronie polskim – zaoferowali tron KazimierzowiJagiellończykowi – była to próba ratowania związku z W K L. Łudzono się że Kazimierz

jako król Polski zdoła podporządkować jej Litwę na zasadach obowiązujący w czasachJagiełły

- Wysłani na Litwę przedstawiciele panów polskich spotkali się jednak z odmową

księcia. Chciał obronić dzidziczne prawa Jagiellonów do Litwy i zagwarantowaćniezależność W K L w stosunku do Polski.

- Zwołany do Piotrkowa w 1446 r. zjazd uciekł się do szantażu, chcieli powołać na tronkogoś innego – po długich negocjacjach udało się wreszcie dojść do porozumienia zwielkim księciem litewskim. We wrześniu 1446 Kazimierz oświadczył, że w nastepnymroku przybędzie do Krakowa jako król Polski.

- 25 czerwca 1447 Kazimierz Jagiellończyk został koronowany W krakowie. Decydującsię po długich targach objąć tron w Polsce, zamierzał opierać się w dalszym ciągu naLitwie i na przychylnych mu tamtejszych elitach.

- Przed wyruszeniem do Polski wydał dla szlachty litewskiej wielki przywilej, nadając jejpodobne prawa i wolności, jakim cieszyła się szlachta w Polsce.

- Deklarował, że W K L zostanie zachowane w swych granicach, a urzędy będą

obejmować miejscowi bojarzy.- Książe raż jeszcze podkreślił odrębność Litwy

Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka w 1492 władzę w Polsce objął jego syn Jan Olbracht a władzę wW L K objął jego drugi syn Aleksander – doszło do ponownego zerwania unii polsko – litewskiej – tymrazem sytuacja wyjaśniła się na przełomie stuleci gdy została zawarta nowa unia w Mielniku (1501)

30. Królestwo Przemyślidów w Polsce:- Tytuły prawne:

• Do Małopolski - zapis dokonany przez Gryfinę, żonę Leszka Czarnego.• Dokument Rudolfa I Habsburga – przekazał mu on w 1290 r. prawa do dziedziczenia po

Henryku Probusie.

• Tytuły prawne wystarczyły co najwyżej do legitymizacji władzy. Potrzebne było jeszczepoparcie miejscowej elity możnowładczej.- Zabiegi króla czeskiego o opanowanie Małopolski sięgają 1288 r. lecz dopiero rezygnacja z niej

Przemysła II przyniosła zmianę sytuacji.- 1291 – Wacław II przyjął tytuł księcia krakowskiego i sandomierskiego- Spotkanie w Lutomyślu (sierpień 1291):

• Były to pierwsze rozmowy między Małopolanami a królem. Rolę reprezentanta pełnił bpkrakowski Paweł z Przemankowa.

• Król sankcjonował rozległe uprawnienia polityczne możnych.• Potwierdził nadania poprzedników dla kościoła krakowskiego.• Na godności i urzędy będzie powoływać kandydatów po uprzedniej zgodzie biskupa i

możnych.

• Gwarantował utrzymanie uprzednich nadań uzyskanych od jego poprzedników.• Obiecywał wynagrodzenia za udział w wyprawach wojennych.

- Rycerstwo małopolskie jednak w większości pozostało wierne Łokietkowi, co pozwoliło mu ażdo 1292 r. utrzymywać władzę w Sandomierzu.

- Wielka wyprawa na Łokietka nie spotkała się jednak z oporem, w obozie czeskim znaleźli sięlennicy króla, Bolesław II płocki i książę wielkopolski; stronnicy Łokietka opuścili ziemięsandomierską i udali się na północ.

- Układ sieradzki (1292):• Król czeski pokonał Łokietka i jego brata Kazimierza w Sieradzu.• W układzie tym Łokietek zrzekł się swoich praw do ziemi krakowskiej i sandomierskiej.• W razie niedotrzymania warunków umowy, król czeski miał dostać ziemię sieradzko-

łęczycką.

- Latem 1292 r. cała Małopolska elita opowiedziała się za Wacławem II.- W 1289 r. książę bytomski Kazimierz złożył Wacławowi hołd lenny.- Zjazd opawski:

49



• Wacław II wykorzystał wewnętrzne konflikty między Piastami śląskimi.• Król zjednał sobie Bolka świdnickiego i Henryka legnickiego.

- Przemysł II z niezrozumiałych powodów zrezygnował z Małopolski na rzecz króla czeskiego.- Dezintegracja polityczna Śląska po śmierci Henryka Probusa i przejście części książąt śląskich

do obozu Wacława II wykluczyło tę dzielnicę z walki o zjednoczenie kraju.- Zarówno Przemysł II (Wielkopolska), jak i Wacław II (Małopolska) starali się pozyskać

sojuszników pośród Piastów.- Zjazd w Kaliszu (1293):

• Spotkanie między Przemysłem II a Władysławem Łokietkiem i Kazimierzem II.• Zobowiązali się oni do wypłaty abp pewnej sumy z krakowskich żup solnych, gdy któryś z

nich odzyska Kraków.- Koalicja związana ze zjazdem kaliskim mogła zagrozić czeskiemu panowaniu w Małopolsce.- Małżeństwo Łokietka z Jadwigą, córką księcia wielkopolskiego Bolesława Pobożnego.- 1294 – zmarł książę pomorski Mściwój II. Zgodnie z układem kępińskim książę wielkopolski

obejmuje władzę zwierzchnią nad Pomorzem- Zrodziły się wtedy plany koronacji Przemysła II.- 25 VI 1295 – w katedrze gnieźnieńskiej Przemysł II został koronowany na króla polskiego

przez abp Jakuba Świnkę.• W uroczystości wziął udział prawie cały episkopat polski (z wyjątkiem bp krakowskiego i

wrocławskiego)• Pieczęć majestatyczna – awers z koroną na głowie, z berłem i jabłkiem; rewers tarcza

herbowa- Królewskie rządy Przemysła II trwały zaledwie kilka miesięcy.- Zaraz po koronacji Przemysł dokonał objazdu Pomorza Gdańskiego (dokonał wtedy też nadań

duchownym i możnym)- 8 II 1296 – w Rogoźnie (niedaleko Poznania) Przemysł II został porwany przez

Brandenburczyków, w czasie walki raniony, a następnie zabity przez Jakuba Kaszuba.- Układ w Krzywinie (marzec 1296):

• Łokietek zawarł ten układ z Henrykiem.• Łokietek uznał prawa Henryka do części dzielnicy i dokonał podziału wzdłuż rzeki Odry i

Warty do ujścia Noteci.• Henryk część pd.-zach. oraz płn.• Łokietek zgodził się adoptować małoletniego syna Henryka głogowskiego, a po osiągnięciu

przez niego pełnoletności przekazać mu Poznańskie.• Gdyby Łokietek zmarł bezpotomnie, wtedy władzę nad całą Wielkopolską obejmują

synowie głogowskiego.- Bratanek Przemysła II Leszek (syn księcia kujawskiego Siemowita) przejął władzę na

Pomorzu. W sierpniu 1296 r. Łokietek usunął konkurenta i sam objął władzę zyskując poparciemiejscowej elity.

- Łokietek podjął również kilka wypraw rewindykacyjnych do Małopolski nie przyniosły onezakładanego celu.

- Układ w Sieradzu (1297 r.):• Łokietek w zamian z rekompensatę finansową w wysokości 5 000 grzywien srebra

zrezygnował na rzecz czeskiego władcy ze wszystkich swych praw do tej dzielnicy.- Łokietek postanowił umocnić swe panowanie w Wielkopolsce; układu z Henrykiem nie

zamierzał dotrzymywać – zorganizował najazd na jego śląskie posiadłości (wojna taspowodowała bezprawie w Wielkopolsce i powoli zaczęło ubywać sojuszników Łokietka)

- Układ w Kościanie (1298 r.):• Sojusz między przeciwnikami Łokietka z bp. poznańskim Andrzejem Zarębą a

Głogowczykiem, który przewidywał koronacje Henryka na króla Polski i zachowaniewolności immunitetowych dóbr kościelnych.

- Układ krzywiński z 1296 r. poczynania Łokietka zawiodły pokładane w nim nadziejeMałopolan (zaczął on stosować represje wobec rycerstwa i kościoła); Wielkopolanie też zaczęliszukać innego kandydata na tron wielkopolski.

- Układ w Klęce (1299 r.):

50



• Łokietek zobowiązał się przybyć do Pragi na Boże Narodzenie i złożyć Wacławowi hołdlenny z Wielkopolski (Poznania), Pomorza, Łęczycy, Kujaw i Sieradza.

• Gdyby Łokietek nie dotrzymał układu, jego poddani będą zwolnieni z obowiązkuposłuszeństwa wobec niego.

• Łokietek przekreśla jednocześnie postanowienia układu krzywińskiego stanowiącegopodział Wielkopolski.

- Wielkopolanie przy pomocy kościoła i króla czeskiego wypędzili Łokietka nie tylko zWielkopolski ale i z jego dziedzicznego księstwa.

- Wacław przygotowywał się do przejęcia władzy w Wielkopolsce. Wysłał do Rzymu kanclerzaPiotra von Aspelt, który wyprosił u papieża koronę polską (panowanie czeskie w Wielkopolscenie mieściło się w planach politycznych papieża Bonifacego VIII, więc się nie zgodził).

- 1300 – Wacław otrzymał od Albrechta I Habsburga nadanie wszystkich ziem, które należałydo Łokietka.

- Wacław otrzymał od Albrechta I Habsburga nadanie wszystkich ziem, które należały doŁokietka.

- VII 1300 – Wacław zaręczył się z Rychezą, córką Przemysła II- VIII 1300 – Wacław na czele wojsk czeskich i małopolskich wyruszył do Wielkopolski.

Większość miast otwarło swoje bramy bez walki. Największy opór był jednak w księstwie

dziedzicznym Łokietka na Kujawach i dopiero udział Krzyżaków doprowadził do złamaniaoporu. Zebrani na wiecu w Gdańsku uznali jego władzę.

- 1300 – abp Jakub Świnka koronował w Gnieźnie Wacława II na króla Polski.- W skład państwa polskiego pod władzą Wacława II weszły: Małopolska, Wielkopolska i

Pomorze Gdańskie.- Skomplikowana sytuacja na Śląsku:

• Księstwo opolsko-raciborskie, księstwo jaworskie i księstwo legnicko-brzeskie uznałyzwierzchnictwo Wacława II.

• Rywalem Wacława na Śląsku był Henryk głogowski. Uznał on władzę Wacława wMałopolsce. W 1297 r. był obecny w Pradze na koronacji Wacława na króla Czech. Szukału niego wsparcia w walce z Łokietkiem. Książę uważał się jednak za sukcesora PrzemysłaII i rozpoczął w Wielkopolsce działania zbrojne przeciwko Wacławowi.

• W 1301 r. zmarł we Wrocławiu książę Bolesław jaworski. Pod władzę sięgnęli jednocześniei Wacław II i Henryk głogowski. Z rywalizacji zwycięsko wyszedł Wacław II (zaręczył onswoją córkę Małgorzatę z Bolesławem Rozrzutnym i uzyskał od niego zrzeczenie księstwawrocławskiego).

- Kujawy politycznie podzielone, a tamtejsi książęta to bliscy krewni Łokietka:• Księstwo dobrzyńskie brat Łokietka, Siemowit, pozostał mu wierny.• Leszek, Przemysł i Kazimierz III (książęta kujawscy) wrodzy Siemowitowi, sprzyjali

Wacławowi II.• Samodzielność Dobrzynia.• Ok. 1300 r. nastąpił podział ojcowizny:

v. Inowrocław – Leszek v. Bydgoszcz – Przemysł

v. Gniewków – Kazimierz IIIv. Wszyscy oni złożyli Wacławowi hołd lenny.- Mazowsze Bolesław II płocki, niegdyś sojusznik Łokietka, później sprzyjał królowi

czeskiemu (w 1291 r. – pojął za żonę jego siostrę Kunegundę); książę wspierał królaczeskiego w walce z Łokietkiem, ale Mazowsze pozostało niezależne politycznie. Po śmierciWacława II Bolesław znalazł się z powrotem w obozie Łokietka i przeciwko Henrykowi.

- 1305 – zmarł Wacław II. Następcą jego został jego syn Wacław III. Obejmował on tron wchwilach bardzo ciężkich dla kraju:• Walki na Węgrzech umocnienie władzy przez Karola Roberta.• W Małopolsce Łokietek przygotowuje się do odzyskania władzy.• Wzrost niezadowolenia w Czechach.• Niejasna sytuacja w Miśni w wyniku układu z margrabią brandenburskim Wacław III

zatrzymał Miśnię, oddał mu w zamian Pomorze (margrabia miał mu udzielić pomocy wwalce z Łokietkiem w Małopolsce i z Głogowczykiem w Wielkopolsce)

51



- VIII 1306 – Wacław III podjął wyprawę do Polski. W trakcie marszu został zamordowany wOłomuńcu.

31. Panowanie Andegawenów w Polsce:1.Podstawy sukcesji Andegaweńskiej.

1327 – w związku z ciężką chorobą Kazimierza, Łokietek wyszedł z pomysłem, żebyprzekazać tron Andegawenom, ale Kazimierz wyzdrowiał i sprawa przestała być aktualna.

1350 – ścisłe połączenie sukcesji andegaweńskiej ze sprawa Rusi Halicko-włodzimierskiej.Ruś pozostanie przy Polsce pod warunkiem, że tron obejmie Andegawen, w przeciwnym razieWęgrzy maja prawo ja wykupić

1355 – traktat budziński – w razie braku męskiego potomka Kazimierza, tron w Polsceobejmie Ludwik lub jego bratanek Jan. Układ dotyczy tylko męskich potomków, przyszłe córkiLudwika lub Jana nie maja praw do tronu.

1364 – układ krakowski – potwierdzenie warunków traktatu budzinskiego, wyłączenie zdziedziczenia żeńskiego potomstwa Kazimierza.

2. Panowanie Ludwika Węgierskiego 1370 - 1382 stosunek społeczeństwa Polskiego do sukcesji Andegaweńskiej:

jeszcze w czasach panowania Kazimierza, można było zauważyć, że elity krajusą podzielone. Cześć z nich na wypadek„ewentualnej smierci Kazimierza bezmęskiego potomka” popierała Luksemburgów, a część Andegawenów.

Po smierci Kazimierza ( 5 XI 1370 ) nastroje wśród elit się spolaryzowały :Wielkopolska była przeciwna Andegawenom i raczej byłaby skłonna poprzećkandydata, który silniej związałby Wielkopolskę ze strefą bałtycka i przywróciłWielkopolsce nadrzędna role w kraju.Małopolanie popierali Andegawenów ze względu na interesy ekonomiczne naRusi i możliwość zrobienia kariery ~ chcą rządzić za Ludwika pod jegonieobecność w kraju.

Stronnictwa w Polsce na początku panowania Ludwika:• Małopolska – zwolennicy dynastii Andegawenów

Ugrupowanie Porajów-Kurozwęckich – chcą zrobić karierę i sięwzbogacić, chcą mieć wpływy na rządy, bo wiedza, ze Ludwika niebędzie w Polsce. Dobiesław z Kurozwęk, Zawisza z Kurozwęk.Ugrupowanie Leliwów i Toporczyków – możne rody, popierają Ludwika i współpracują z namiestnikiem. Jan z Książa, Rafał zTarnowa, Otton z Pilicy, Jan z Tarnowa ~ rody: Leliwów,Toporczyków, TarnowskichUgrupowanie pragmatyków – drobna szlachta, nie mieszają się wpolitykę ale popierają Andegawenów. Rody: Śreniawitów, Korczaków,Odrowążów, Lisów, Sulimczyków i Gryfitów.

• WielkopolskaUgrupowanie Legitymistów – bronili postanowień sukcesyjnych

Kazimierza i byli przeciwni modyfikacjom jego testamentu. Korzyścidla polski widzieli w jej związku z Pomorzem, przeciwni sukcesji córek Ludwika. Abp gnieźnieński Jarosław Bogoria Skotnicki i jego następcaJanusz Suchywilk, bp krakowski Florian z Mokrska.Ugrupowanie Ziemian – rody wielkopolskie, są przeciwni

Andegawenom, ale nie angażują się w działania polityczne. Rody:Nałęczów, Zarębów, Łodziów. Bp poznański Wincenty z Kent, Jan zDoliwówUgrupowanie promazowieckie – utworzone przez Bartosza zWezemborga ( Bartosz z Odolanowa ), czysta prywata, wróg Ludwika,bo Ludwik odebrał mu starostwo Kujaw Inowrocławskich, popieraWładysława Białego.

Koronacja Ludw ika – 17 XI 1370 w Krakowie – koronacja stała się przyczyną konfliktu zWielkopolską, gdyż Wielkopolanie domagali się, by odbyła się ona w Gnieźnie. Umówili się jednak, ze koronacja będzie w Krakowie a następnie Ludwik pojedzie do Gniezna i pokaże się

52



w stroju koronacyjnym i zostawi w katedrze insygnia koronacyjne. Nie dotrzymał słowa,insygnia wkrótce potem wywiózł na Węgry razem z królewskim archiwum.

Sprawa testamentu Kazimierza Spisany ok. 1368 – ponieważ Ludwik do 1368 nie doczekał się syna, Kazimierz

chciał zabezpieczyć kraj przed ewentualnym bezkrólewiem po smierciLudwika. Adoptował swojego wnuka Kaźka, księcia wołgosko-słupskiego i

nadał mu: Kujawy, ziemię dobrzyńską, z. Sieradzką, z. Łęczycka i grody:Kruszwice, Bydgoszcz, Złotów i Wałcz. zapisał mu swoja ojcowiznę przez cochciał ułatwić Kaźkowi przejecie władzy po Ludwiku.

Zmiana testamentu stała się koniecznością dla Ludwika ~ droga sadowa (sądsandomierski): anulowano zapis na Kujawy i z łeczycko-sieradzka.Pozostawiono Kaźkowi tylko z dobrzyńska i grody w Kruszwicy, Wałczu iBydgoszczy. Kaźko przestał być zagrożeniem politycznym dla Ludwika, stał sięwiernym lennikiem Ludwika.

Straty terytorialne za rządów Ludwika – chce panować jak najtańszym kosztem, jestustępliwy wobec sąsiadów.

Zaraz po smierci Kazimierza Brandenburczycy zajęli Santok i Drzeń –Ludwik nie reaguje

1372 ponawia zrzeczenie się Śląska na rzecz Luksemburgów utrzymuje przyjazne stosunki z Krzyżakami Siemowit III Mazowiecki zrywa stosunek lenny z Polska i przyłancza

do Mazowsza Płock. Mazowsze zbliża się do Litwy i nawiązuje przyjaznestosunki z opozycja wielkopolska

Książęta litewscy – Kiejstut i Lubart w 1370 atakują WłodzimierzWołyński i przyłanczają gród do Litwy. Łupieżcza wyprawa Litwinów aż poGóry Świętokrzyskie.

1376 Kiejstut i Lubart sprzymierzyli się z księciem bełskim JerzymNarymuntowiczem i napadli na Lubelszczyznę , dotarli aż pod Tarnów.Wyprawa odwetowa Ludwika ruszyła dopiero w 1377. Polacy zdobyli Chełm,

Horodło, Grabowiec i Sewołz, a Ludwik obległ Bełz. Bełz skapitulował azdobyte grody z powrotem przyłączono do Rusi.

Ok. 1370/1 Ludwik przekazuje Władysławowi Opolczykowi z wieluńska zWieluniem, Bolesławcem, Brzeźnica i Krzepicami oraz Olsztyn i Bobolice. Mimoiż Władysław był lennikiem króla Polski, to nadanie to zawierało w sobiegroźbę oderwania tych ziem od Królestwa i przyłączenie ich do terytoriówWładysława na stałe.

Problem Rusi Halickiej – zgodnie z układami z Kazimierzem, w chwiliobjęcia tronu przez Ludwika, Ruś miała pozostać przy Polsce. Ludwik zmierza

jednak do jej przyłączenia do Węgier. W 1372 namiestnikiem Rusi zostałWładysław Opolczyk – miało to służyć ścisłemu zespoleniu tych ziem zWęgrami, bo Władysław był spokrewniony z Andegawenami i uprzednio był

palatynem Węgier Pretensje Władysława Białego do Tronu.

Władysław Biały, książę gniewkowski. Zrzekł się swojego dziedzictwa na rzeczKazimierza i został mnichem benedyktyńskim w Dijon. Na wieść o smierciKazimierza opuścił klasztor i udał się na Węgry bo odzyskać swojedziedzictwo. Nie wyszło.

W 1373 jest na Kujawach, przy pomocy lokalnego rycerstwa opanowałInowrocław i Gniewkowo ale na krótko. Rycerstwo wielkopolskie ikujawskie, na którego poparcie liczył, zmusiło go do kapitulacji

Osiadł u panów von Osten w Drzeniu i w 1375 przy ich pomocy (Ulryk vonOsten) opanował Gniewkowo i Złotoryje . Znowu został pokonany przezrycerstwo wielkopolskie i sieradzkie pod Gniewkowem (dowodzi Bartosz zWezemborga i Jan Kmita) i Złotoryja( dwumiesięczne oblężenie, Władysławkapituluje).

53



Za pośrednictwem Zawiszy z Kurozwęk zawarł ugodę z Ludwikiem. W zamianza 10 tys. florenów i opactwo Pannonhalma na Węgrzech zrzekł się księstwagniewkowskiego.

W 1379 niespodziewanie Władysław udaje się do Gdańska. ZaniepokojonyLudwik wypłaca mu resztę obiecanej sumy, Władysław wraca do Francji.

Możliwe ze dla Władysława Białego Janko z Czarnkowa podjął próbęwykradzenia insygniów koronnych z trumny Kazimierza Wielkiego.

Regencja Ludwik nie zamierzał osobiście rządzić w Polsce, za centrum swojego państwa

uważał Budę, władze w Polsce przekazał swojej matce Elżbiecie Łokietkównie.• I-sza regencja Elżbiety 1371(?) - 1375: skupiła się na

uspokojeniu Wielkopolski (ustanowiony przez Ludwika starosta –Przecław z Gułtów sobie nie radzi, nie radzi sobie tez starostapowołany przez Elżbietę – Otton z Pilicy). Mianowanie na starostęSędziwoja z Szubina uspokoiło dzielnice.W Małopolsce w celu zjednania sobie rycerstwa powołano sadyrestytucyjne ( restytucja dóbr skonfiskowanych przez Kazimierza –konfiskowano ziemie tym, którzy nie mieli tytułów prawnych do jejposiadania). Restytucja nie przebiega jednak zgodnie z planami iElżbieta osobiście zwraca ziemie rycerstwu w Małopolsce iWielkopolsce.

• 1376 na krótko pojawia się w Polsce Ludwik, który usiłuje rządzić alenie bardzo mu to wychodzi. Przekazuje władzę zaufanym możnymMałopolski. Rozwiązanie tymczasowe.

• II-ga regencja Elżbiety 1376 – bardzo krótka, w wyniku zatargupomiędzy otoczeniem Elżbiety a mieszczanami krakowskimi dochodzido rozruchów. Ginie starosta krakowski Jan Kmita i kilkudziesięciuWęgrów. Elżbieta wyjeżdża.

• 1377 – krótko po wyjeździe Elżbiety wybucha wojna w Wielkopolscepomiędzy najważniejszymi rodami – starosta wielkopolski Domrat zPierzchna vs cała reszta. Domrat należy do rodu Grzymalitów i naurzędach obsadza tylko swoich krewnych co nie podoba się innymrodom Wielkopolski ( m.in. Nałęczowie, Doliwowie, Zarębowie,łodziowie)

• 1378 Ludwik mianuje namiestnikiem księcia WładysławaOpolczyka (zaufany, dawniej palatyn na Węgrzech i namiestnik RusiHalickiej). Jest bardzo niepopularny, nie ma poparcia, jestutożsamiany z Węgrami, Wielkopolanie się buntują przeciwko jegorządom. Bartosz z Wezemborga na zjeździe w Gnieźnie 28 marca1378 kwestionuje legalność (układ koszycki) sprawowania władzyprzez Opolczyka. Król musi ustąpić i odwołuje Opolczyka.

•III-cia regencja Elżbiety 1378-1380 – ma formalny charakter.• 1380 umiera Elżbieta, nowym namiestnikiem został bpkrakowski Zawisza z Kurozwęk , miał taki sam zakres władzy jak Elżbieta, ale dodano mu 4 wielkorządców: Sędziwoja z Szubina woj.Kaliskiego, Kasztelana krakowskiego Dobiesława z Kurozwęk, starostęWielkopolski Domrata z Pierzchna i kanclerza Jana Radlicę.

• 1382 umiera Zawisza. Nowym namiestnikiem zostaje ZygmuntLuksemburski , który w przyszłości ma objąć tron polski razem zMaria. W Zwoleniu na Słowacji przyjmuje hołd polskich panów iwyrusza przeciwko wielkopolskiej opozycji – Bartosz z Wezemborga.W trakcie oblężenia Odolanowa dowiaduje się , ze Ludwik zmarł.

Sprawa następstwa tronu . – Ludwik zabiega by zapewnić swoim potomkom następstwo

tronu, ale ponieważ ma tylko córki, musi doprowadzić do uznania praw którejś z nich przezpolskie rycerstwo. W tym celu stara się kupić ich poparcie.

54



• Córki: Katarzyna ur. 1369 - 1378†Maria ur. 1371Jadwiga ur. 1374

Poprzez odpowiednie układy Ludwik stara się im zapewnić władze. W1372 zawarł układ z cesarzem Karolem IV Luksemburskim – Mariamiała zostać żoną jego syna Zygmunta.

Katarzyna miała wyjść za młodszego syna króla Francji Karola V– Ludwika Orleańskiego.Zgodnie z układem z 1375 Jadwiga miała poślubić księcia WilhelmaHabsburga.Ludwik początkowo nie precyzował która z córek miała objąć tronPolski – najprawdopodobniej chodziło jednak o Marię, która po ślubiez Zygmuntem połączyłaby Polskę z Brandenburgia. Jadwigi nieuwzględniał w Planach bo dla niej były przeznaczone Węgry, któredzięki ślubowi z Wilhelmem miała połączyć z Austria.

• Rycerstwo i duchowieństwo na początku nie chciało poprzeć planówLudwika, dlatego tez starał się on zdobyć przychylność miast . –nadaje im liczne przywileje: prawo niemieckie i przywileje handlowe,lokacja nowych miast i wsi, zwolnienie od ceł, prawo składu,

możliwość korzystania z nowych dróg handlowych. Przywilejeuzyskują m. in. Poznań, Kalisz, Biecz, Bochnia, Sandomierz, Lublin.Miasta są skłonne uznać prawa jego córek. Odrębne przywilejeuzyskał Kraków – od 1372 ma prawo bezwzględnego składu, kupcykrakowscy maja nowy szlak handlowy do Morza czarnego,mieszkańcy Krakowa mogą nabywać majątki ziemskie w promieniu 2mil od miasta

• Małopolska była skłonna do ustępstw za odpowiednia cenę – w 1374elity małopolskie rozpoczęły rozmowy z Ludwikiem na temat sukcesji.

• 17 IX 1374 Koszyce – redaguje Zawisza z Kurozwęk w zamian za zgodę na sukcesje córek Ludwik zobowiązywał się:

- nie pobierać nadzwyczajnych podatków na cele państwowe z

dóbr szlacheckich z wyjątkiem 2 gr. z łanu chłopskiego- zniesienie prawa stancji- król nie będzie powoływał rycerstwa na wyprawy

zagraniczne, jeżeli by jednak do takiej wyprawy doszło, tokról musi zapłacić rycerstwu za udział a gdyby jakiś rycerzdostał się do niewoli – musi go wykupić

- król będzie wznosić zamki własnym kosztem- szlachta jest zobowiązana tylko do obrony granicnie

obsadzanie urzędów państwowych cudzoziemcami i osobamiz książęcego rodu

- urząd starosty ma być obejmowany tylko przez mieszkańcówKrólestwa

Układ koszycki obejmuje całą szlachtę, nie wprowadzanadzwyczajnych uprawnień i nie ogranicza władzy królewskiej –sankcjonuje istniejący stan rzeczy. Przyczynił się za to do integracjipaństwa.

• 1381 układ podatkowy z duchowieństwem – nie jest to jednolityukład, ale szereg przywilejów indywidualnych dla poszczególnychduchownych i klasztorów. Dobra duchowieństwa świeckiego są zwolnione ze wszystkich podatków oprócz 2 gr. z łana. Klasztory majapłacić 4 gr. z łana i maja świadczyć 2 dni pańszczyzny w skali roku wdobrach królewskich

pomimo układu koszyckiego szlachta nie bardzo chciała się zgodzić na sukcesje córek.Największym jej przeciwnikiem był abp Janusz Suchywilk i jego stronnicy. W 1379 na zjeździe

szlachty z królem w Koszycach on i jego zwolennicy zostali siłą zmuszeni do złożenia hołduMarii.

55



Ludwik 11 IX 1382† - wg założeń w Polsce tron miała objąć Marią i Zygmunt, jednak pośmierci Ludwika na Węgrzech pojawiła się opozycja antyluksemburska a Elżbieta Bośniaczkabyła przeciwna wysłaniu Marii do Polski i wydaniu jej za Zygmunta. Gdy Maria została królową Węgier upadł pomysł by była ona równocześnie królowa Polski. Polacy nie chcieliby jednaosoba panowała w dwóch krajach – warunkiem przyjęcia władczyni miało być to, zezamieszka ona w Polsce a Maria jako królowa Węgier na pewno by tego nie zrobiła.

Zygmunt Luksemburski i jego zabiegi o tron:• Po śmierci Ludwika przerwał walki w Wielkopolsce i szykował się do

objęcia władzy. Zaczął przyjmować hołdy od miast. Szlachta niebardzo chciała mu się podporządkować – Wielkopolanie może i by sięzgodzili ale zażądali by Maria i jej maź mieszkali w Polsce i byDomarat z Pierzchna stracił urząd.Małopolanie byli przeciwni objęciu tronu przez Marie która byłabyrównocześnie królowa Węgier, są tez przeciwni Zygmuntowi, bo chcą sami wybrać męża dla królowej

Zjazd w Radomsku – listopad 1382Spotkanie Wielkopolan z Małopolanami (bp krakowski Jan Radlica i kasztelan krakowskiDobiesław z Kurozwęk) – przedstawiciele obu dzielnic są zgodni, ze w Polsce ma panować tacórka, która na stałe będzie mieszkać w Polsce, są przeciwni unii personalnej. Obecnizobowiązali się do obrony granic kraju i dóbr kościelnych w czasie bezkrólewia.

Zjazd w Wiślicy – grudzień 1382Małopolanie spotykają się z poselstwem Elżbiety Bosniaczki. Elżbieta dziękuje za wiernośćcórkom Ludwika i prosi by Polacy nie popierali Zygmunta Luksemburskiego.

Wojna domowa w Wielkopolsce• Pomiędzy Nałeczami a Grzymalitami• Ugrupowanie ziemian zwalcza starostę wielkopolskiego Domarata z

Pierzchna i jest lojalne wobec Andegawenów. Z kolei Ugrupowaniepromazowieckie Bartosza z Odolanowa również uważa starostę zaswojego wroga. Dochodzi więc do połączenia się obu stronnictwprzeciwko Domaratowi z Pierzchna.

• Bartosz z Odolanowa na czele wojsk Mazowieckich wkracza doWielkopolski i chce zająć Kalisz. Zamach się nie udał, więc Bartoszzawiera sojusz z ziemianami. Jednak wojna nie przynosioczekiwanych skutków, w rękach starosty są najważniejsze grody aopozycjoniści nie potrafią ich zdobyć. Wojna się przeciąga i nie mażadnego decydującego starcia. ~ na wojnie korzysta Siemowit IVktóry urasta do rangi poważnego kandydata na tron.

• Wojna w Wielkopolsce niepokoi Małopolan. Po zjeździe sieradzkim w1383 Małopolanie dążyli do zaprowadzenia pokoju w Wielkopolsce, boobawiali się, ze w wyniku wojny Siemowit jakimś cudem możesięgnąć po koronę

• W marcu 1383 przybywa delegacja Małopolan do Wielkopolski

(Spytek z Melsztyna, Mikołaj z Bogorii, Sedziwój z Szubina, Krzesławze Szczekocin). Mieli oni pełnomocnictwa od Elżbiety i zażądaliwydania zajętych zamków. Po długich rozmowach zawartozawieszenie broni obowiązujące do czerwca a Domarat z Pierzchnapozostał na stanowisku – dawało to gwarancje Małopolanom, zeSiemowit Iv nie opanuje głównych grodów w dzielnicy i powstrzymago to od starań o koronę.

Zjazd w Sieradzu – luty 1383Poselstwo Elżbiety (abp weszpremski Mikołaj) zwolniło Polaków z przyrzeczeń złożonych Marii iZygmuntowi i oznajmia , ze na tron polski została wyznaczona Jadwiga. Ma ona przyjechać doPolski na koronacje, ale pod warunkiem ze zaraz po niej wróci na Węgry jeszcze na 3 lata.

Siemowit IV• Siemowit IV, po osadzeniu w ziemi dobrzyńskiej Władysława

Opolczyka i po jego zbliżeniu z Siemowitem III i ks Januszem I,

56



zaprzyjaźnił się z Bartoszem z Odolanowa, bo był on wrogiemOpolczyka, i w ten sposób Siemowit IV zaczął odgrywać ważną role wWielkopolsce i urósł do rangi kandydata na tron Polski.

• II zjazd w Sieradzu – marzec 1383Jest zdominowany przez zwolenników ks. Mazowieckiego, zdawalisobie oni sprawę, ze kandydatura Jadwigi jest popularna wmałopolsce, wiec zaproponowali, by Jadwiga była królowa, ale jejmężem został Siemowit a nie Wilhelm – w ten sposób Siemowit miałszanse na legalne objecie władzy. Plan miał szanse na powodzenie, bogdy obecny na zjeździe abp Bodzeta zapytał szlachtę, czy chceSiemowit na króla, ta się zgodziła. Tylko wystąpienie kasztelanawojnickiego Jana z Tęczyna spowodowało, ze do elekcji nie doszło.Uczestnicy zjazdu dali posłom Elżbiety następująca odpowiedź: będą czekać na Jadwigę do najbliższych Zielonych Światek a jeżeli nieprzybędzie to Polacy będą zwolnieni ze wszystkich przysiąg na rzecz

Andegawenów.Żądano od Węgrów przyłączenia do Polski Rusi Halickiej.

• Elżbieta zgadza się na żądania Polaków i obiecuje przybyć z córkami

na Zielone Światki do Krakowa. Na wieść o podróży Jadwigi Siemowitpostanowił ja porwać i się ożenić ( ukrył się w orszaku abp Bodzętyktóry jechał powitać Jadwigę). Małopolanie dowiedzieli się jednak oplanie księcia i uprzedzili o tym Elżbietę. Elżbieta zatrzymała się wKoszycach a abp nie został wpuszczony do Krakowa.

• W Koszycach doszło do spotkania Elżbiety ze szlachta polska: zawartougodę, koronacja Jadwigi została przesunięta na listopad ipostanowiono, ze w wypadku bezpotomnej śmierci którejś z córek,druga dziedziczy jej tron i zasiada na nim tak długo, aż jej dziecidorosną i będą w stanie oddzielnie panować w obu królestwach.

• Siemowit IV wrócił na Mazowsze i rozpoczął akcje zbrojna w kierunkuKujaw, które opanował w maju 1383 i Wielkopolski. Zwołał kolejny

zjazd szlachty do Sieradza, gzie jego zwolennicy obwołali go królem – jednak abp nie decyduje się na koronacje.• Po zjeździe książę razem z Bartoszem z Odolanowa uderza na

Wielkopolskę i oblega Kalisz – groźba wybuchu nowej wojny• Małopolanie wykorzystują niezdecydowanie abp Bodzęty i przeciągają

go na swoja stronę m.in. wydał Żnin przeciwnikom Siemowit IV ~Siemowit musi rozpocząc negocjacje, zgadza się na zawieszenie bronii odstepuje od oblężenia Kalisza

• Warunków rozejmu nie akceptuje jednak Bartosz z Odolanowa, codało Małopolanom pretekst do ostatecznej rozprawy z księciem( dokonali tego przy pomocy Węgrów pod wodza ZygmuntaLuksemburskiego). Zaatakowany na Mazowszu Siemowit nie mógł

sprostać koalicji i poprosił o zawieszenie broni. Zawarto rozejm a wrozmowom pośredniczył Opolczyk. Skutkiem rozejmu byłozneutralizowanie Siemowit i przeciągnięcie abp i Janusza I do obozu

Andegawenów. Misja Sędziwoja z Szubina na Węgry

Elżbieta mnoży trudności i nie zgadza się na przyjazd do Polski Jadwigi, wiec Sedziwój jedziena Węgry. Proponuje on że na Węgrzech zostaną zakładnicy do czasu powrotu Jadwigi doBudy ( Elżbieta boi się, ze po koronacji Jadwiga zostanie zatrzymana w Polsce). Elżbieta

jednak się nie zgadza na propozycje Sędziwoja. Jako gwarancji żąda wydania zamkukrakowskiego na co nie zgadzają się Polacy. Misja Sędziwoja zakończyła się niepowodzeniem,a on sam został uwięziony. Zdołał jednak uciec i powiadomił szlachtę o planach królowej.

II zjazd w Radomsku – marzec 1384

Szlachta decyduje się na wspólne przejecie z mieszczanami rządów na czas bezkrólewia.Każdy starosta był odpowiedzialny za bezpieczeństwo a do pomocy miał 5 doradcówszlacheckich i 2 mieszczańskich. Mieli on złożyć przysięgę wierności córkom Ludwika, a

57



wszystkie decyzje miały być podejmowane jednomyślnie. Zabroniono starostom rozmów zdworem węgierskim. Zabroniono starostom wydawania zamków w obce ręce do czasukoronacji króla, zawarto sojusz obronny z Władysławem Opolczykiem. Ostateczny terminkoronacji Jadwigi został wyznaczony na maj.

Elżbieta nie rozumiał, ze tron krakowski wymyka jej się z rak. Nie chciała przystać na warunkiszlachty i wysłał do Polski Zygmunta Luksemburskiego jako gubernatora. Szlachta

zgromadzona w Sączu nie wpuściła go do kraju. Zygmunt rozpoczyna rokowania z Małopolanami w Lubowli – przesunięto termin przyjazdu

Jadwigi na koniec maja Zebrana w Sączu szlachta czeka na Jadwigę, a gdy ona nie przyjeżdża postanawiają zwołać

zjazd w Sieradzu na wrzesień. Na zjeździe postanowiono, że jeżeli Jadwiga się w Polsce niepojawi, to Polacy wybiorą sobie innego króla

Potajemnie na Węgry jedzie Sedziwój z Szubina, który przekonuje Elżbietę do wysłania córkido Polski (mówi jej ze Jadwiga może stracić tron).

13 października 1384 Jadwiga razem z abp ostrzyhomskim Dymitrem i bp węgierskimiprzybyła do Krakowa . 15/16 października została w Krakowie koronowana nakróla Polski.

Jadwiga nie miesza się rządy, zajmuje się pomocom ubogim i fundowaniem kosci9łów. Jedyna jej „interwencją” w politykę jest wyprawa w 1387 na Ruś Halicka i jej przyłączenie do Polski.

Jadwigą umiera w 1399.

32. Stronnictwa polityczne w okresie bezkrólewia po śmierci Ludwika Węgierskiego:Zanim scharakteryzuję stronnictwa po śmierci Ludwika Węgierskiego, przedstawię ugrupowaniapowstałe po śmierci Kazimierza wielkiego (od przybytku głowa nie boli a ponadto będzie możnalogicznie wywieść stronnictwa z czasów bezkrólewia):

Wielkopolska była antyandegaweńska :

- Ugrupowanie legitymistów – chcieli oni zachowania postanowień testamentu KazimierzaWielkiego, który na swojego następcę wyznaczył Kaźka słupskiego. Dążyli oni do koronacjiKaźka i wykradli nawet w tym celu insygnia z grobu Kazimierza Wielkiego. Ponadto chcieli oniutrzymać dobre stosunki z Luksemburgami oraz wykluczyć z następstwa córki Ludwika W. Naich czele stali abp. gnieźnieński Jarosław Bogoria Skotnicki , jego następca arcybiskupJanusz Suchy Wilk , bp krakowski Florian z Mokrska i starosta wielkopolski Domarat zPierzchna , a także kronikarz Jan z Czarnkowa .

- Ugrupowanie promazowieckie (na czele jego stoi Bartosz Wezenborg z Odolanowa ) – ich przywódca ma z Ludwikiem osobiste zatargi i dlatego występuje przeciw niemu (Ludwik odebrał mu starostwo w Kujawach Inowrocławskich). Na początku popiera on Kaźkasłupskiego, po śmierci tegoż wysuwa i popiera kandydaturę księcia mazowieckiego SiemowitaIV na króla Polski. Siemowitowi IV poparcia udzieliły także rody mazowieckie Ogonów,Łabędziów i Pomianów oraz urzędnicy księcia Władysława Opolczyka: Andrzej z Radzików

– kasztelan dobrzyński i Piotr Świnka – kasztelan rypiński. Należy dodać, że popierając księciapłockiego, zrywali oni z Władysławem Opolczykiem, zwolennikiem sukcesji andegaweńskiej wPolsce.

- Ugrupowanie ziemian (na czele stoi Wincenty z Kępy oraz Bp Jan Doliwa) – skupiałogłówne rody wielkopolskie w tym Zarębów, Doliwów i Nałęczów . Nie popierają oni

Andegawenów, dystansują się wyraźnie od panów krakowskich. Powstało ono jako wyrazsprzeciwu wobec Domarata z Pierzchna i jego działań (Stronniczość w obsadzaniunajważniejszych stanowisk w Wielkopolsce), starosty generalnego wielkopolski, powołanegona ten urząd przez Zygmunta Luksemburczyka

Małopolska była dzielnicą nastawioną proandegaweńsko , jednakże wśród Małopolan wyróżnia

się różne frakcje:

58



- Frakcja Leliwitów i Toporczyków – zdecydowanie popierali oni Ludwika i liczyli na to, żenadal będą mieli duże wpływy, jeśli on zostanie królem. Mają w swych rękach potężne urzędy.W skaład ugrupowania wchodzą m.in. z leliwitów – Melsztyńscy (Spytek, Jan zMelsztyna), z Toporczyków (Starżów) - Pileccy (Otton z Pilicy) - wojewodasandomierski, Jan z Tarnowa, Jan Tęczyński – kasztelan wojnicki, Włodek zCharbinowic h. Sulima – kasztelan krakowski, Piotr ze Szczekocin h. Odrowąż –kasztelan lubelski

- Frakcja kurozwęckich (zwana także frakcją karierowiczów lub Porajów) – równieżpopierała Ludwika Węgierskiego. Byli mu skrajnie ulegli i dyspozycyjni. Była to drobnaszlachta, w dużej mierze z Sandomierszczyzny, która liczyła na zrobienie kariery za rządówLudwika (Zawisza). Nie posiadali zbyt wiele wysokich stanowisk i dotychczas nie zrobili dużejkariery, ale za to zdobyli bardzo duże majątki. Dobiesław z Kurozwęk, ZawiszaKurozwęcki – kanclerz królestwa i biskup krakowski.

- Frakcja pragmatyków - Pałukcy z Sędziwójem z Szubina h. Pałuka – starostą krakowskim. Do stronnictwa andegaweńskiego należeli ponadto: Dymitr z Goraja, Krystynz Ostrowa, Mikołaj Bogoria – kasztelan zawichojski, Wincenty Granowski – późniejszykasztelan nakielski.

Po śmierci Ludwika Węgierskiego (11 września 1382), Małopolanie przestali siędzielić na rozmaitego rodzaju frakcje i niemal wszyscy postawili na dotrzymaniepostanowień układu/przywileju w Koszycach, widząc w tym gwarancje dla siebie iwiodącej roli swojej dzielnicy w Królestwie Polskim.

Tymczasem w Wielkopolsce zmiany:- Rozpada się stronnictwo legitymistów – umarł Kaźko Słupski i arcybiskup gnieźnieński Janusz

Suchy Wilk .- powstaje ugrupowanie proluksemburskie z części byłych legitymistów pod wodzą

starosty gnieźnieńskiego Domarata z Pierzchna . Stronnictwo stało na stanowisku uznaniapraw Zygmunta Luksemburczyka do korony polskiej i chciało osadzić na tronie. Domarat zIwna miał oparcie w rodzie Grzymalitów, Leszczyce z Pakości i Kościelca orazcześć Awdańców

- Ze stronnictwa promazowieckiego wycofuje się Bartosz Wezenborg (bo umarł Ludwik Węgierski), a przywództwo nad tym ugrupowaniem przejmuje nowy arcybiskup gnieźnieńskiBodzanta , który zaproponował jeszcze wersję wyboru Jadwigi, której mężem miałby zostaćSiemowit IV.

- Ugrupowanie ziemian (na czele nadal Wincenty z Kępy) popiera kandydaturę Marii natron polski, ale bez Zygmunta Luksemburskiego jako męża. Do niego przyłącza się Bartosz zOdolanowa.

-

33. Układ w Krewie (geneza przebieg i skutki):

Koronacja Jadwigi Andegaweńskiej na króla Polski była dużym sukcesem Małopolan. Sama koronacjanie rozwiązywała jednak problemów. Nieletnia Jadwiga wciąż pozostawała pod opieką matki i to onamiała decydujący głos w sprawach przyszłości córki.Ewentualne plany panów krakowskich musiały więc uwzględniać stanowisko Elżbiety Bośniackiej, akrólowa Węgier reprezentowała przede wszystkim dynastyczne interesy Andegawenów, nie zawszezgodne z zamierzeniami Małopolan, którzy chcieli Jadwidze znaleźć męża który odpowiadałby ichplanom politycznym.

Dawne zobowiązania małżeńskie - zgodnie z układami hainburskimi z

czerwca 1378 r. została ona poślubiona Wilhelmowi Habsburgowi, synowi

59



księcia austriackiego Leopolda. strażniczką układu została po śmierciLudwika Elżbieta Bośniaczka.Polacy od samego początku uważali, że Wilhelm jako małżonek Jadwiginie wchodzi w rachubę.

rokowania z księciem litewskimpodejmując je Małopolanie rozpoczynali ryzykowną grę dyplomatyczną. Musieli się liczyć z między-

narodowymi konsekwencjami zerwania planowanego małżeństwa Jadwigi, jak również z nieprzychylną ich polityce postawą części elit Królestwa Polskiego (Wielkopolska). Dlaczego Jagiełło:

Potencjalny układ z Litwą gwarantował Polsce zakończenie długoletnich sporów o RuśHalicką, Podole i Wołyń,

stawiał pod znakiem zapytania dalszy związek Królestwa Polskiego z Węgrami, mógłdoprowadzić do ostatecznego wyeliminowania ich pretensji do Rusi.

Korzyści ekonomiczne i polityczne z takiego rozwiązania dla Małopolanzainteresowanych ekspansją gospodarczą na Ruś Związek z Litwą niósł jednak również niebezpieczeństwa.

Zmiana stosunków polski z Zakonem - było bowiem jasne, że Krzyżacy nieprzychylniezareagują na zbliżenie Polski z Litwą.

Dlaczego Jagiełło się zgadza? dla wielkiego księcia litewskiego Jagiełły poszukiwanie sojuszników stało się

koniecznością, gdy w 1377 r., po śmierci swego ojca Olgierda, objął tronwielkoksiążęcy.

W początkowym okresie rządów mógł liczyć na poparcie stryja, Kiejstuta, ale doszłomiędzy nimi do rozbieżności na tle polityki wobec Zakonu, w której Jagiełło gotów byłiść idące ustępstwa, będące ceną za swobodę działania na ziemiach ruskich, gdziechciał umacniać wpływy litewskie.

Śmierć Kiejstuta skomplikowała trudną sytuację Jagiełły. Musiał sam stawić czołoKrzyżakom, mając wewnętrzną opozycję w osobie Witolda, syna zmarłego księcia.Dopiero pod koniec 1382 r. udało się Jagielle zawrzeć układ z Zakonem, w którym, wzamian za czteroletni rozejm, zobowiązywał się odstąpić mu część Żmudzi i przyjąć

chrzest. Rozejm nie trwał długo. Zawiedziony w swych ambicjach Witold, któremuJagiełło odmówił praw do księstwa trockiego, zbiegł do Krzyżaków i przy ich pomocyusiłował zdobyć Troki, pozostające w rękach Jagiełły, który osadził tam swego brataSkirgiełłę.

Wspólna wyprawa Witolda i Zakonu na Litwę w 1383 r. mogła zakończyć się dlaJagiełły katastrofą.

Wszystko to uwidoczniło słabość Jagiełły. Dlatego w poszukiwaniu sojuszników nawiązał w 1383 r.rozmowy z wielkim księciem moskiewskim Dymitrem Dońskim. Planowano nawet ślub księcialitewskiego z córką Dymitra, Zofią, oraz jego chrzest w obrządku prawosławnym.

Podczas uroczystości koronacyjnych Jadwigi w Krakowie bawiło poselstwo litewskie i wówczas podjętorozmowy dotyczące jej małżeństwa z księciem litewskim.Oficjalne poselstwo księcia z prośbą o rękę Jadwigi przybyło do Krakowa w styczniu 1385 r. Na jego

czele stał brat wielkiego księcia, Skirgiełło. Posłowie deklarowali gotowość Jagiełły do przyjęciachrześcijaństwa i połączenia Wielkiego Księstwa Litewskiego z Królestwem Polskim. Panowiekrakowscy nie odrzucili litewskich propozycji. O losach Jadwigi nie mogli jednak decydowaćsamodzielnie i dlatego część delegacji litewskiej została posłana na Węgry by uzyskać akceptację zestrony matki Jadwigi. Elżbieta nie wyraziła otwartego sprzeciwu i ostateczną decyzję pozostawiłaMałopolanom. Umożliwiało to panom krakowskim dalsze działania. Latem 1385 r. zwołali do Krakowazjazd generalny, mający obradować nad litewskimi propozycjami. Większość jego uczestnikówzaakceptowała je i poparła związek z Wielkim Księstwem.

Układ w KrewieW sierpniu 1385 r. panowie małopolscy zawarli w Krewię układ z wielkim księciem litewskim Jagiełłą,W rzeczywistości był to układ dotyczący małżeństwa z Jadwigą, koronowaną wcześniej na króla Polski

– umowa przedślubna !Jagiełło w zamian za rękę Jadwigi i tron polski zobowiązał się:

- przyjąć chrzest wraz ze swymi poddanymi,

60



- wielki książę litewski miał wypłacić narzeczonemu Jadwigi 200 000 florenówodszkodowania.

- uwolnienie wszystkich polskich jeńców przetrzymywanych w niewoli na Litwie- obiecywał, że odzyska wszystkie straty terytorialne poniesione przez

Królestwo Polskie w przeszłości.- wcielenia do Królestwa Polskiego ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego. W

dokumencie wystawionym w Krewię użyto łacińskiego terminu applicare, co wdosłownym tłumaczeniu oznaczało „włączenie". Konsekwencją tego byłaby

jednak likwidacja suwerenności państwowej Litwy i jej inkorporacja do Polski.Trudno przypuścić, by wobec aspiracji Litwy taki wariant był poważnierozpatrywany już podczas rokowań. Być może owo włączenie traktowano jakopostulat na odległą przyszłość.

Była to deklaracja składana powszechnie przez władców obejmujących tron. W odpowiedzi na akt krewski posłowie polscy wystawili w styczniu 1386 r. w Wołkowysku dokument, w

którym zobowiązywali się dokonać elekcji Jagiełły na króla Polski i oddać mu rękę Jadwigi. w lutym 1386 r. na zjeździe w Lublinie szlachta dokonała elekcji księcia litewskiego na króla. 12 lutego 1386 r. Jagiełło przybył do Krakowa, a w trzy dni później przyjął chrzest. 18 lutego Władysław

Jagiełło poślubił Jadwigę, a na króla Polski został koronowany w katedrze wawelskiej 4 marca 1386 r.-

34. Królestwo Polskie w momencie objęcia tronu przez Władysława Jagiełłę(terytorium, ustrój, stronnictwa polityczne, stosunki z sąsiadami):- Marek

35. Panowanie Władysława Jagiełły:- Marek

36. Stronnictwa polityczne i problem następstwa tronu za panowania WładysławaJagiełły:• W chwili elekcji Jagiełły decydującą rolę w życiu politycznym kraju odgrywała grupa Małopolan

– „Panowie Krakowscy” – dawni zwolennicy sukcesji andegaweńskiej. Ich dziełem była elekcjaJagiełły i z tego szły ich wpływy. Faktycznie też wielokrotnie dzierżyli ster władzy w kraju po

śmierci Kazimierza Wielkiego, potem w czasie bezkrólewia po śmierci Ludwika Węgierskiego.Ich atuty to :• przyrodzona pani królestwa, Jadwiga.• Fakt ze sprowadzili Jagiełłę do Polski• Dzierżyli szereg najważniejszych stanowisk i urzędów w Królestwie Polskim:

1. Kancelaria królewska w rękach Zakliki z Międzygórza herbu Topór (Kanclerz wielki),związany z Janem z Tęczyna .

2. Klemens z Moskorzewa – podkanclerzy3. Dymitr z Goraja – podskarbi królewski, marszałek dworu – 2 urzedy kumulował4. Dobiesław z Kurozwęk – kasztelan krakowski.5. Spytek z Melsztyna – wojewoda krakowski.

Była to grupa o jasno sprecyzowanych poglądach, skrystalizowana od dawna. Mieli oni

szeroki wpływ na losy państwa, wyznawali pogląd że Litwa powinna zostać wcielonado Polski. Reprezentowali politykę ostatniego Piasta. Chcieli utrzymania pokoju zZakonem. Liczyli na powiększenie majątków i wpływy w ziemiach Ruskich.

Jagiełło miał inne poglądy: chciał wykorzystać potencjał Polski do obrony Litwy. Pragnąłwzmocnić swa władzę i inaczej wyobrażał sobie związek Polski i Litwy niż „panowie krakowscy”. Abymóc zrealizować te plany musiał uniezależnić się od nich. Droga do tego wiodła przez utworzeniewłasnego ugrupowania. Mógł oprzeć się na dawnym stronnictwie Luksemburskim, lub zwolennikachSiemowita IV. Inne możliwości to: wykreowanie nowych ludzi, którzy by zawdzięczali swa karierękrólowi poprzez nadania, urzędy i obsadę wyższych godności królewskich. Mógł też próbować rozbićsolidarność grupy panów Krakowskich i przeciągnąć niektórych z nich.

Można rzec, że wykorzystał wszystkie te możliwości: Jagiełło zaczyna budować od 1386 r. swojewłasne stronnictwo.1. Na początku oparł się na tych z którymi negocjował warunki objęcia tronu, a byli to :

61



• Piotr Szafraniec – podstoli Krakowski (wg prof. Szczura) (dr Sperka podał na wykładzie zebył podczaszym krakowskim) otrzymał od Jagiełły: potwierdzenie własności zamku wPieskowej Skale nadanego mu przez Ludwika. Potem zostaje starostą podolskim.

• Włodek z Charbinowic – cześnik krakowski, (dr Sperka podał na wykładzie ze byłpodstolim krakowskim) dostał od Jagiełły Ogrodzieniec.

• Mikołaj Bogoria – kasztelan zawichojski, został marszałkiem dworu • Krystyn z Ostrowa – kasztelan lubelski, otrzymał kilka wsi koło Kazimierza• Hinczka z Roszkowic – rycerz śląski, był posłem do Jagiełły.

Oni pierwsi otrzymują liczne nadania. Jemu zawdzięczają urzędy. Oni też będą w początkach rządówJagiełły tworzyć podwaliny stronnictwa dworskiego .

2. Ponadto zjednał sobie :• Dymitra z Goraja -• Mikołaja Kurowskiego – został on protonotariuszem w kancelarii królewskiej potem po

1395 r. biskupem poznańskim, następnie włocławskim. Aż w końcu został arcybiskupemgnieźnieńskim. Potem stracił poparcie króla (sprawa oskarżenia o kontakty intymne a Anną

Cylejską)• Piotra Kmitę z Wiśnicza – wojewodą sandomierskim zostaje po 1403

3. Trudniej było Jagielle pozyskać niektórych z pośród „panów krakowskich”:Byli oni bogaci i wpływowi. Dymitr z Goraja miał 80 wsi, Spytek i Jan z Tarnowa po 30, Tęczyński –podobnie 30 wsi dobrze zagospodarowanych.

• W tym okresie w kancelarii zaczyna odgrywać główną rolę Klemens z Moskorzewa –podkanclerzy, wcześniej kanclerz Spytka. Otrzymał on też liczne nadania:Moskorzew, klucz Dobczycki k. Krakowa, zamek Kamieniec w ziemi sanockiej.

• W 1395 r. Spytek z Melsztyna otrzymuje od Władysława Jagiełły Podole na prawach lennychksiążęcych, to rozbija jedność stronnictwa „panów krakowskich”. Ponadto otrzymuje równieżdystrykt Olesno i Lubliniec po Opolczyku.

4. W początkach lat 90- tych XIV w. do kancelarii Jagiełło wprowadza :o Mikołaja Trąbę - był spowiednikiem króla, pochodził z nieprawego łoża (jak wielu

innych Jagielle zawdzięczał bardzo wiele), w 1403 r. zostaje on kanclerzem. Mikołajtrąba był nieprzejednanym wrogiem Zakonu Krzyżackiego, przez wiele lat blisko królabył.

o Wojciecha Jastrzębca – ten najpierw był w kancelarii, w międzyczasie byłbiskupem poznańskim, potem bpem krakowskim i kanclerzem a w 1424 r. zostajearcybiskupem gnieźnieńskim po Mikołaju Trąbie.

5. Po śmierci Spytka z Melsztyna w bitwie pod Worsklą (1399) wojewodą krakowskim zostaje Jan zTarnowa . Marszałkiem dworu – Zbigniew z Brzezia – (po Dymitrze z Goraja).

W tym czasie , już po śmierci Jadwigi stronnictwo dworskie uzyskuje przewagę w radziekrólewskiej. Ci stronnicy Jagiełły będą mieć decydujący wpływ na rządy w kraju i politykę zagraniczną aż do ok. 1424 r. Głownie opowiadali się oni za wykorzystaniem sprawy husytów przeciwLuksemburczykowi, utrzymywali kontakty z taborytami, wspierali Jagiełłę w polityce przeciwkoZakonowi (np. na soborze w Konstancji), w sprawie Litwy opowiadali się za inkorporacją Litwy, byligotowi także uznać prawa do dziedziczenia tronu przez ewentualnego syna Jagiełły za cenę rzecz

jasna pewnych przywilejów.

6. Po 1424 (lub 1425) sytuacja się zmienia.• Po śmierci abpa Trąby, na arcybiskupstwo przechodzi Jastrzębiec .• Kanclerzem zostaje Jan Szafraniec

• Biskupem krakowskim – Zbigniew Oleśnicki , ten także wypromowany przez Jagiełłę staniesię wnet jego politycznym przeciwnikiem.• Tworzą się w konsekwencji dwa obozy:

62



1) obóz tzw. narodowo - dworski (stronnicy króla) – Jan Szafraniec, Wojciech Jastrzębiec,będą oni wspierać politykę królewską, choć nie zawsze (np. w sprawie korony dla Witoldaw 1429 r. Szafrańcy opowiedzieli się po stronie opozycji – Oleśnickiego przeciwkoJagielle.)

2) obóz Oleśnickiego , wyraźnie proluksemburski, przeciwny Szafrańcom i Witoldowi. Obóżten opowiadał się przeciw współpracy z husytami Będą stali na pozycji inkorporacji Litwydo Królestwa. Wchodzą w skład m.in. brat biskupa Oleśnickiego, marszałek koronny – JanGłowacz z Oleśnicy; starosta krakowski i wojewoda sandomierski, Dobiesław z Oleśnicy;Krystyn z Ostrowa; kanclerz Jan Koniecpolski oraz wojewoda krakowski Jan z Tarnowa.Dzięki królowej, Zofii Olszańskiej, która skupiła wokół siebie przedstawicieli obozudworskiego, nie udało im się zdobyć wpływu większego na króla, władzę oni przejęlidopiero po jego śmierci.

Sprawa następstwa tronu

Z pośród czterech małżeństw Jagiełły tylko z ostatniego miał synów. Pierwsza małżonka, Jadwigaurodziła córkę, która wnet zmarła. Po niej zmarła sama Jadwiga. Z małżeństwa z Anną Cylejską miałJagiełło – córkę Jadwigę. Z trzeciego małżeństwa potomstwa nie miał. Dopiero w 1424 r. urodziła

Sonka jego pierworodnego, Władysława. Potem jeszcze dwóch synów, z których jeden szybko zmarł(Kazimierz), drugi to również Kazimierz (później Jagiellończyk) ur. w 1427r. Wtedy paląca bardzo dlastarzejącego się króla stała się kwestia następstwa tronu.Stronnictwo królewskie nie miało większych obiekcji w tej sprawie.

• Kancelaria królewska wystawiła wnet po narodzinach Władysława dokument, którypotwierdzał jego prawa do dziedziczenia.

• Kwiecień 1425 zjazd w Brześciu, Szlachta polska za potwierdzenie praw syna Jagiełły do tronudomaga się potwierdzenia dotychczasowych przywilejów dla nich i duchownych. Ponadtorozciągnięcia praw tych na Ruś, Z. dobrzyńską, i Kujawy, żądali także zniesienia obciążeniaprawem stacji. Król to akceptuje, odpowiednie dokumenty dano do przechowywaniaOleśnickiemu

• Maj 1426 – synod w Łęczycy – tu król niespodziewanie zmienia zdanie. Odmawia przyjęcia

zobowiązań wobec szlachty. Szlachta w odpowiedzi niszczy dokument poprzedni. Długoszpodaje jakoby Jagiełło zrobił to za namową Luksemburczyka.

• Kontrofensywa kancelarii królewskiej: sporządzenie specjalnych dokumentów homagialnychktóre miały być potwierdzane przez poszczególne ziemie; w ten sposób sukcesję Władysławapotwierdziła szlachta ziemi lwowskiej, przemyskiej, halickiej, trembowelskiej i sanockiej. Królbyć może tu kusił rozciągnięciem na te ziemie ruskie prawa polskiego.

• Na przeszkodzi stoi teraz sprawa koronacji Witolda na króla Litwy, wysunięta przezLuksemburczyka. Przeciwko temu wystąpił Oleśnicki poparty także przez Szafrańców. Jagiełłopoczątkowo te plany popiera. Wybuchł też skandal na dworze królewskim – królową Zofięposądzono o zdradę małżeńską. To dość komplikuje położenie króla.

• W końcu jednak udaje się odwieść króla od planów korony Litwy dla Witolda. Na Litwie prawosukcesji dla synów Jagiełły zagwarantowane, wobec czego panowie polscy musieli to uznać

także w Polsce. Jagiełło i panowie polscy poszli na kompromis. Zostaje wystawiony przywilejw Jedlni (4. III.1430). Dokument ten został podpisany w obliczu realnej groźby zerwania uniipolsko – litewskiej. Gwarantuje on potwierdzenie dotychczasowych praw dla szlachty , spełniaw dużej mierze żądania z Brześcia. Zwolnienie z podatków oprócz łanowego (2 gr. z łanu),uwolnienie ze stacji, prawo do wykupu przez króla wziętych do niewoli rycerzy, obowiązek opłacania przez monarchę rycerzy w razie zagranicznej wyprawy, zakaz wynoszenia na urzędyobcych. Prawo polskie rozciągnięte miało być na rus halicka. W zamian za to szlachta uznałaprawa tego z synów którego szlachta sobie wybierze na króla polski. Przywilej ten uznawany

jest za przegraną Jagiełły. Górę tu wzięła sprawa wyboru monarchy nad sukcesją. Przejawwzrostu woli panów.

-

37. Monarchia Kazimierza Jagiel lończyka:

Kazimierz Jagiellonczyk wielkim księciem litewskim (= Wlkks)

63



W 1440 został wybrany Wlkks co oznaczało faktyczne zerwanie unii polsko-litewskiej. Wpoczątkowym okresie jego rządów na Litwie, władzę sprawowali ci którzy wynieśli go na tron:wojewoda wileński Jan Gasztołd i kniaź Jerzy Semenowicz Holszański.

Po elekcji na Litwie dochodzi do wybuchu separatyzmu wewnętrznego.Poszczególni książęta chcieli mieć własne dzielnice czemu sprzyjała Polska.Polskie elity uważały, ze jeżeli Litwa podzieli się na szereg drobnych

księstewek, to łatwiej będzie ja podporządkować. Michał Kiejstutowicz znalazł poparcie w Krakowie i domaga się od Kazimierza

oddania mu Trok (organizuje bunt). Kazimierz jednak odmawia a Michał nicnie dostaje

Do Litwy Kazimierz przyłancza Żmudź i Podlasie Na krótko władze Kazimierza uznaje Świrdygiełło 1441 spór pomiędzy Litwa a Mazowszem o ziemie drohicka, która Jagiełło

przekazał ks mazowieckiemu. Po śmierci Zygmunta Kiejstutowicza ziemiadrohicka została zajęta przez ks mazowieckich Bolesława IV i Władysława I cowywołało protesty na Litwie. Aby załagodzić sytuacje zwołano zjazdrozjemczy do Praczewa w 1441 ale nie przyniósł on rezultatów. Co więcejstosunki pomiędzy Litwa a Mazowszem się pogorszyły, bo na Mazowszu

schronił się syn Zygmunta Kiejstutowicza Michał. Nie mogąc rozwiązać sprawypokojowo, w 1444 Kazimierz zbrojnie wkracza na Mazowsze. Mazowszanieproszą Polskę o pomoc i za jej pośrednictwem zawarto rozejm. Ziemiadrohicka została przyłączona do Litwy za odszkodowanie w wysokości 6 tys.kop groszy praskich

1444 Kazimierz rozpoczyna wojnę z Moskwą ~ Wlk Ks Litewskie prowadzisamodzielna politykę zagraniczna.

1452 umiera ks Świrdygiełło. Wołyń jako osobne księstwo zostajezlikwidowane i wcielono je do Wlk Ks Litewskiego – za pozwoleniem króla.

1444 śmierć Władysława III – szlachcie trudno w to uwierzyć, bo pojawiają się pogłoski, zekról jednak przeżył.

1445 zjazd w Sieradzu

szlachta ma podjąć decyzje dotyczące następstwa tronu. Tron został zaproponowanyKazimierzowi, ale elekcja ta miał warunkowy charakter ponieważ musiała zostać potwierdzonaprzez osobny zjazd szlachty w Piotrkowie ~ elity polskie łudziły się, ze w tren sposób zostanieprzywrócony związek z Litwa i jej zależność od Polski, Zbigniew Oleśnicki chciał by Wlkkszostał Michał syn Zygmunta Kiejstutowicza, szlachta liczy tez, ze Kazimierz potwierdziprzywileje wydane przez Jagiełłę i wyda nowe.

Kazimierz jednak odmawia przyjęcia tronu polskiego dopóki nie wyjaśnisię sprawa śmierci jego brata ~ nie chce przyjmować tronu na warunkachszlachty, chce obronić niezależność Litwy i obronić dziedziczne prawa

Jagiellonów do Wlk Ks Litewskiego. Jego odmowa grozi rozpadem unii polsko-litewskiej. Zjazd w Piotrkowie 1446

Szlachta polska postanowiła uciec się do podstępu czym chciano zmusić Kazimierza do objęciatronu. Na kolejnym zjeździe w marcu 1446 postanowiono dokonać elekcji nowego królanie oglądając się na Kazimierza.

• Bp Oleśnicki jako kandydata zaproponował elektora brandenburskiegoFryderyka II Hohenzollerna .

• Z kolei przeciwnicy Oleśnickiego zaproponowali Bolesława IV ksmazowieckiego

Uczestnicy zjazdu poparli Bolesława i obwołali go królem. Miał on objąć tron po ostatecznejrezygnacji Kazimierza – nie zamykał to drogi Kazimierzowi do tronu co tez było celem szlachty.

Po długich negocjacjach zawarto porozumienie z Kazimierzem – we wrześniu 1446 oświadczyłon ze w przyszłym roku przybędzie do Polski jako król. W zamian jednak za swoja zgodęzażądał anulowania układów i aktów inkorporacji Litwy. W zamian obiecał potwierdzić

64



dotychczasowe przywileje. W rozmowach pomiędzy Wlkks a Polska nie poruszano sprawyprzynależności Podola i Wołynia bo mogło to spowodować zerwanie rozmów.

25 czerwca 1447 w katedrze krakowskiej został koronowany na króla . Kazimierz jakowładca Polski zamierzał oprzeć swoje rządy o Litwę i przychylna mu szlachtę litewska, którejprzed wyjazdem do Polski nadał szereg przywilejów. Zadeklarował tez, że Wlk Ks Litewskiezachowa swoje granice a urzędy będą obejmować miejscowi bojarzy ~ podkreślenieodrębności Litwy

Kazimierz jako król: Nie potwierdza przywilejów szlacheckich, gra na zwłokę Walka z bp Oleśnickim i popierającym go stronnictwem

• W 1447 po śmierci Eugeniusza IV nowym papieżem został Mikołaj V.Kazimierz go poparł, w przeciwieństwie do Oleśnickiego który popierałFeliksa V i sobór bazylejski

• Król zabrania poddanym utrzymywania kontaktów z wysłannikamisoboru i Feliksa V

• Oleśnicki został mianowany Kardynałem przez Feliksa V wbrew wolikróla

• Oleśnicki nie przyjmuje godności abp Gniezna bo to by oznaczałorezygnacje z ambicji politycznych. Abp został Władysław Oporowski

• Konflikt miedzy Oporowskim a Oleśnickim o pierwszeństwo w radziekrólewskiej – Kazimierz popiera abp i Wielkopolan ale nie może tegorobić oficjalnie, bo nie zatwierdził jeszcze przywilejów szlacheckich i

jego stosunki z Małopolanami popierającymi Oleśnickiego są napięte.• 1451 zjazd w Piotrkowie – rozstrzygnięto spór pomiędzy

Oleśnickim a abp. Prymat w radzie przyznano kardynałowi, ale to abpma koronować królów, w radzie tez obaj dostojnicy będą się zjawiaćna zmianę na wyraźne życzenie króla. Zabroniono starań o godnośćkardynalska wbrew woli króla ~zjazd w Piotrkowie to porażkaOleśnickiego, który traci wpływy.

1451 zjazd w Parczewie – polsko-litewski w celu rozstrzygnięcia spornychspraw. Nic nie zdecydowano a król zwołał kolejny zjazd na 1452.

1452 spór króla ze szlachta o wcielenie Wołynia do Litwy. Szlachta jestoburzona zgoda króla na to. Opozycja domaga się by na drodze zbrojnejodebrać Litwie Łuck ~ otwarta wojna z Litwą

Oleśnicki oskarża Kazimierza o działanie na szkodę państwa 1452 – trudna sytuacja Kazimierza: jest opozycja w Koronie i na Litwie, której

szlachta domaga się jego stałej obecności w Wlk Ks Lit. Aby zneutralizowaćMałopolan Kazimierz szuka poparcia w Wielkopolsce, jednak dzielnica ta jestzbyt słaba. Nie mając wyjścia, pod groźba detronizacji, w czerwcu 1453 wPiotrkowie potwierdza przywileje szlacheckie i zobowiązuje się nie odłanczacLitwy i ziem ruskich od Polski. Wołyń pozostał przy Litwie a Podole przy

Polsce. Poprzez potwierdzenie przywilejów król zachował władze w Polsce bezrozstrzygania sprawy charakteru unii z Litwa – uznano ze oba kraje łączyosoba władcy. Dzięki przywilej uzyskał tez znaczne poparcie w Wielkopolsce aw małopolsce stworzył swoje własne stronnictwo, poprzez popieranie ludziwrogich Oleśnickiemu

1454 ślub Kazimierza i Elżbiety Habsużanki / Rakuszanki ( c. Albrechta II i ElżbietyLuksemburskiej, dziedziczka Austrii, Czech i Węgier) ~połączenie Jagiellonów i Habsburgów oco zabiegał Oleśnicki.

13-letnia wojna z Zakonem 1454 - 1466 1435 pokój brzeski ~Krzyżacy go respektują i nie zawierają wrogich Polsce

sojuszy ~boja się wojny z państwem polsko-litewskim, przeżywają wew.

kryzys ekonomiczny i polityczny (szlachta Prus chce większego wpływy napolitykę państwa, miasta domagają się większej swobody i wolnego handlu zmiastami Polski, ucisk fiskalny, wysokie cła)

65



stany pruskie są gwarantem pokoju brzeskiego – wzrost świadomościpolitycznej Prusaków ( w razie niedotrzymania warunków przez Zakon, mogą odmówić mu posłuszeństwa)

Związek Pruski:• Powołany w 1440 przez szlachtę i mieszczan, w celu obrony własnych

interesów.• Początkowo nie występował przeciwko Zakonowi a nawet pomagał

WLK Mistrzowi Pawłowi Russdorf’owi w walce z niemiecką gałęzią zakonu.

• Następca Russdorf’a dąży do likwidacji Związku, bo widzi w nimzagrożenie dla swojej władzy. Wykorzystuje sprzeczności pomiędzyszlachtą, bogatymi i biednymi miastami, dąży do rozbicia związku. Wlatach 50 XV w chce zlikwidować związek przy pomocy bp pruskich ilegata papieskiego. Zagrożony Związek szuka poparcia w Rzymie, alepapież odmawia im pomocy. Związek zwraca się więc w 1452 docesarza Fryderyka III ze skarga na Zakon i prosi o rozstrzygnieciesporu. W 1453 cesarz wydaje niekorzystny dla Związku wyrok, wktórym potępia organizacje nakazuje jej rozwiązanie. Związek nie

przyjął wyroku, i przygotowuje się do walki zbrojnej, jednocześnieTajna Rada Związku przygotowuje się do poddania Prus Polsce.

Od 1452 przywódcy Związku utrzymują kontakty z Krakowem (mieli poparcieZofii Holszańskiej i kanclerza Jana Koniecpolskiego)

Dwór polski proponuje Zakonowi mediacje w sporze ze Związkiem – odmowa W 1454 w lutym wybucha powstanie w państwie zakonnym z Związek

wypowiada posłuszeństwo Władzom Zakonu. Powstańcy opanowują miasta izamki, tak ze w rękach Zakonu pozostały tylko: Malbork, Chojnice i Sztum.

Marzec 1454 do Krakowa przybywa poselstwo Związku z Janem Barzyńskimna czele. Prusacy oddają całe Prusy królowi polskiemu jakodziedzicowi ziem pomorskich . Prusy miały być zjednoczone z Polska istać się częścią Królestwa.

W odpowiedzi na prośbę posłów 6 marca 1454 Kazimierz wydajeprzywilej inkorporacyjny Prus – wciela Prusy do Polski:

- potwierdza wszystkie przywileje stanów pruskich,- pozostawia w mocy prawo sadowe Prus,- dopuszcza przedstawicieli Prus do elekcji króla,- znosi cła i prawo nabrzeżne nałożone przez Zakon na

Prusy,- wprowadza swobodę handlu z Polska,- Gdańsk i Toruń mogą bić własna monetę,- urzędy będą obejmować jedynie miejscowi,- stany pruskie maja duży wpływ na rządy w prowincji,

ich przedstawiciele będą zasiadać w tzw. radzie

pruskiej,- podczas nieobecności króla w Prusach będzie

powoływany gubernator/namiestnik, przy któregowyborze będzie uwzględniane zdania stanówpruskich.

Zachowano odrębność Prus. Przywilej inkorporacyjny praktycznie likwidował Państwo Krzyżackie W 1454 w kwietniu w Toruniu przedstawiciele stanów pruskich składają hołd

Kazimierzowi – zerwanie z Zakonem, a Kazimierz wysyła Wlk Mistrzowi aktwypowiedzenia wojny, który uzasadnia łamaniem warunków traktatubrzeskiego i ograniczeniem swobód społeczeństwa pruskiego, które chcewyzwolenia spod ucisku państwa zakonnego.

Wlk Mistrz szykuje się do wojny. Szuja sojuszów w Rzeszy, w niemieckichokręgach Zakonu i w Inflantach, zabiega o poparcie papieża ~ jednak nie

66



bardzo może liczyć na pomoc i pozostaje mu tylko rycerstwo zaciężne. Papieżw trakcie całej wojny opowiadał się po stronie Krzyżaków:

- po interwencji Jana Lutka z Brzezia papież Mikołaj Vprzyjął postawę neutralną,

- Kalikst III sprzyjał Zakonowi i nakłada na Związek Pruski klątwę w 1455,

- Pius II jest wrogiem Kazimierza, który nie wpuszczado polski legata Hieronima Landy,

- Paweł II zabiega o pokój ponieważ widzi fatalnasytuacje zakonu i chce go uchronić przedzniszczeniem ~rokowania pokojowe prowadzone są w obecności legata Rudolfa von Rudesheim.

Kazimierz dysponuje jedynie pospolitym ruszeniem, które nie może sięrównać z wojskiem najemnym, na własnych najemników nie ma pieniędzy,nie ma tez środków na długotrwałe prowadzenie wojny.

Przebieg walk:• Wiosna 1454 – próba zdobycia Malborka, Chojnic i Sztumu. Nie udana

kampania, Malborka nie zdobyto a Chojnice dzielnie się broniły ( ze

strony krzyżacki dowodzi Bernard Szumborski z Czech, posiłkiniemieckie).• 18 wrzesień 1454 klęska pospolitego ruszenia pod Chojnicami

~większość miast opanowanych przez Związek ponownie dostaje sięw ręce Krzyżaków m.in. Gniew i Tczew.

• Flota kaperska na Bałtyku podejmuje próby odcięcia dostaw dlaZakonu.

• 1455 rozmowy stanów pruskich z najemnikami ~wykupywanietwierdz krzyżackich, jest to jednak bardzo drogie i wspólna kasa królai Związku wystarczyła jedynie na wykup Malborka, Tczewa i Iławy.

• 1457 czerwiec – Kazimierz wjeżdża do Malborka a Wlk Mistrz przenosisię do Królewca.

• W zamian za pomoc finansowo w wojnie Kazimierz nadaje miastompruskim liczne przywileje.

• Wrzesień 1457 Krzyżacy z pomocą mieszczan malborskich odzyskalimiasto. W rękach polskich pozostał tylko zamek w Malborku. W 1458Kazimierz organizuje wyprawę w celu odzyskania miasta ale kończysię ona niepowodzeniem.

• Oba państwa są wyczerpane wojna wiec w 1458 zawierają rozejm na9 miesięcy

• Po upływie terminu rozejmu wznowiono wojnę. W 1460 Polacyzdobyli Malbork, a Krzyżacy przeszli do Ofensywy; zdobyli Pomorze zPuckiem, Lębork i Bytów. W ziemi chełmińskiej zdobyli Golub iBrodnicę, wyparli załogi polskie z Warmii a miejscowy bp Paweł

Legendorf poparł Krzyżaków.• W 1461 wyprawa pospolitego ruszenia na Prusy zakończyła się

niepowodzeniem ~ostatnia wyprawa pospolitego ruszenia na Prusy• Kazimierz zawiera układy z czechami, które proponują mu mediacje w

Konflikcie.• 1461 Piotr Dunin podkomorzy sandomierski razem z oddziałami

zaciężnymi udaje się do Prus. W 1462 pod Świeciem pokonuje wojskakrzyżackie – odzyskuje inicjatywę i opanowuje Golub.

• 1463 wojska Kazimierza uzyskują przewagę na Pomorzu Gdańskim~pokonanie floty krzyżackiej na Zalewie Wiślanym we wrześniu 1463

• 1463 Bernard Szumborski zawarł układ z polską – za kulkamiejscowości w ziemi chełmińskiej wycofał się z walk po stronie

krzyżackiej• 1464 – 65 zdobycie Gniewu, Pucka i Nowego

67



• 1466 porozumienie z bp warmińskim Legendorf’em, polskie załogiwracają na Warmię.

• Krzyżacy wycofali się do wschodniej części Prus – słabejekonomicznie, poza Królewcem nie było tam dużych i bogatych miast.

II pokój toruński 19 październik 1466:- Do Polski wraca Pomorze Gdańskie, ziemia

chełmińska i michałowska, północno-zachodnia cześćPrus z Malborkiem i Elblągiem,

- ziemia warmińska jako dominium biskupie ma byćpod zwierzchnictwem króla polskiego,

- wschodnia cześć Prus zostaje przy Zakonie,- Wlk Mistrz musi składać królowi polskiemu przysięgę

wierności,- Wlk Mistrz jako książę wchodzi w skład rady

królewskiej,- Zakon nie może prowadzić samodzielnej polityki

zagranicznej,- poddani obu stron zostali objęci amnestia,- wprowadzono swobodę handlu,- sekularyzacja bp chełmińskiego, które włączono do

metropolii gnieźnieńskiej,- zachowano łączność bp pruskich z abp ryskim.

W traktacie nie sformułowano precyzyjnie czy przysięga jest równoznaczna zhołdem lennym, na 20 lat odłożono tez obowiązek udzielania przez Zakonpomocy zbrojnej królowi Polski ~ustępstwa, które wymógł legat papieski,papież nie chciał dopuścić do utraty suwerenności przez Zakon.

Polityka dynastyczna Kazimierza – zobacz zagadnienie: POLITYKA DYNASTYCZNAJAGIELLONÓW

Kazimierz wobec Moskwy Kazimierz jako Wlkks stara się zapewnić Wlk Ks Lit mocarstwowa pozycje,

czemu sprzyja rywalizacji Litwy z Moskwa. W 1444 – 45 Kazimierz organizujezbrojna wyprawę na Moskwę a pretekstem do niej jest rywalizacja o Wiaźmę.W wojnie tej Litw odniosła szereg sukcesów (m.i. pod Kozielskie, kaługą,Wiereją i Możajskiem) i została ona przerwana dopiero po przyjęciu przezKazimierza korony polskiej. Do planów wojny przeciwko KsięstwuMoskiewskiemu powrócił on w 1448. ~ planował osadzenie w Moskwie kszależnego od Litwy.

Moskiewskie plany Kazimierza nie zostały zrealizowane z powodu sporówpomiędzy Litwa a Polska o Wołyń i Podole.Co więcej syn Zygmunta Kiejstutowicza, Michał po tym jak nie dostał odKazimierza troków zbiegł do Tatarów i razem z nimi zorganizował najazd naPodole w 1448. zagrożenie ze strony chanatu krymskiego spowodowało, ze

Kazimierz musiał zawrzeć w 1449 pokój z ks moskiewskim Wasylem II:- granice miały pozostać niezmienione,- Moskwa nie będzie popierać Michała,- oba państwa nie będą wspierać wrogów strony

przeciwnej,- zgoda aby ziemie ruskie wchodzące w skład Wlk Ks

Lit podlegały metropolicie moskiewskiemu. Pod rządami nowego ks Iwana III Moskwa rozpoczęła politykę jednoczenia

ziem ruskich. W 1464 narzucił swoja władze republice pskowskiej a w 1471podporządkował sobie Nowogród Wielki będący w litewskiej strefie wpływów.Kilka lat później ziemie nowogrodzkie zostały wcielone do państwamoskiewskiego. Kazimierz nie reagował na działania Iwana III bo sięzaangażował w politykę dynastyczna na południowym-zachodzie i w walkę oCzechy i Węgry.

68



Dopiero w 1479 Kazimierz przeniósł się na Litwę i rozpoczął walkę z IwanemIII. Próbował zawrzeć sojusz ze Złota Orda, ale mu nie wyszło. Iwan IIIzbliżył się natomiast do chanatu krymskiego co zaowocowało najazdamiTatarów na Litwę

W 1480 Iwan zaprzestał płacenia trybutu Tatarom i wystąpił z pretensjami doziem ruskich pod zwierzchnictwem Litwy, sprzyjali mu prawosławni kniaziowie

litewscy którzy chcieli oderwania kijowa od Litwy (m.in. Michał Olekowicz,Fiodor Iwanowicz Bielski i Iwan Juriewicz Holszański). Buntownicy chcielizgładzić króla a Wlkks miał zostać Michał Olekowicz ~spisek został jednak szybko wykryty.

1483 Iwan III zawiera z Kazimierzem układ sankcjonujący zmianęzwierzchnika przez pogranicznych książąt prawosławnych, którzy przechodzilipod opanowane Moskwy.

W 1484 Iwan III zawiera sojusz z hospodarem mołdawskim Stefanem a dziękiniemu wchodzi w bliższe stosunku z królem Węgier Maciejem Korwinem~zawierają sojusz antyjagiellonski.

Problem turecki. Zagrożenie ekspansja turecka kresów polsko-litewskich 1475 dzięki pomocy Polski i Węgier hospodar mołdawski Stefan Wielki rozbija

Turków 1475 Turcy zdobywają klonie genueńska na Krymie – Kaffe, która była pod

protekcja Kazimierza 1476 Turcy wkraczają na Podole a Kazimierz zajęty wojna w Prusach nie

interweniuje napady tureckie na kresy południowo-wschodnie. zajęty polityka dynastyczna Kazimierz nie jest w stanie ochronić swoich

lenników przed Turkami – m.in. Mołdawia zgadza się płacić trybut sułtanowi. 1489 Polska zawiera 2-letni rozejm z Turcja.

38. Polityka dynastyczna Jagiel lonów: Właściwa polityka dynastyczna zaczyna się w czasach Kazimierza Jagiellonczyka, który dąży

do zapewnienia swoim synom jakiś królestw. Jednak już wcześniej Jagiellonowie i elity polskimyślały o objęciu innych tronów. Sprawa Węgier w czasach Władysława III Jagiellonczyka / Warneńczyka

Śmierć Albrechta Habsburga w 1439 otwierała perspektywy objęcia tronuwęgierskiego przez Władysława III. Oznaczałoby to zrealizowanie planówpolitycznych Zbigniewa Oleśnickiego, który poświęcił tej sprawie wszystkieswoje umiejętności i doświadczenie.Biskup liczył na zawarcie unii personalnej z Węgrami i przejęcie inicjatywyw walce z Turkami. Zaangażowanie polskie na Węgrzech mogłoodwrócić uwagę od husyckich Czech, które znalazłyby się w politycznejizolacji. Jagiellońskie Węgry stwarzały realne perspektywy uregulowaniawszystkich spornych i do tej pory ostatecznie nie rozwiązanych spraw

dotyczących Spiszą, Rusi i Mołdawii. po śmierci Albrechta Habsburga postanowiono nawiązać kontakty z

Węgrami. zostali tam posłani kanclerz Jan Koniecpolski i kasztelansądecki Piotr Kurowski. w styczniu 1440 r. sejm węgierski postanowiłofiarować koronę węgierską Władysławowi Jagiellończykowi.

Warunki objęcia tronu węgierskiego przez Władysława Jagiellończyka:- zwrot Spiszą,- ostatecznego rozstrzygnięcia przez sąd polubowny problemu

przynależności państwowej Rusi, Podola i Mołdawii orazzagwarantowania obrony przed Turkami

- poślubienie królowej wdowy i zapewnienia jej synowi pomocy wobjęciu dziedzictwa po zmarłym ojcu w Austrii i w Czechach

- Władysław gdyby nie doczekał się potomka, swym następcą naWęgrzech uczyni Władysława Pogrobowca.

69



Mimo oporów rady koronnej Zbigniew Oleśnicki zdołał przekonaćoponentów i warunki węgierskie przyjęto.

W marcu 1440 r. w katedrze wawelskiej nastąpiło uroczyste zaproszeniekróla na tron węgierski..

Władysław udaje się na Węgry gdzie trafia na trudności – wojnadomowa, Elżbieta nie chce oddać władzy, chce by Węgry przypadły jejsynowi.

W końcu udaje się Władysławowi zaprowadzić spokój i rozpoczynaprzygotowania do wojny z Turcja do której namówił go kardynałCesarini, legat papieski. - 10 listopada 1444 r. Klęska pod Warna iśmierć Władysława

Polityka dynastyczna Kazimierza Jagiellonczyka – zabiegi o tron czech i Węgier W 1457 r. zmarł bezpotomnie Władysław Pogrobowiec, który zwolnił trony

czeski i węgierski. Jego najbliższą krewną była siostra Elżbieta, żona KazimierzaJagiellończyka.

na dworze w Krakowie odżyły dawne koncepcje osadzenia na sąsiednichtronach Jagiellona. wprawdzie Królowa Elżbieta w czasie uroczystości

koronacyjnych w 1454 r. zrzekła się wszelkich praw do księstwa austriackiego, jednak celowo nie dokonała podobnego aktu w stosunku do królestwczeskiego i węgierskiego.Wywód jagiellońskich praw do koron, oparty na powinowactwie zHabsburgami, nie zyskał szerokiego poparcia ani w Czechach, ani na Węgrzech.Tamtejsze stronnictwa narodowe opowiedziały się za innymi kandydatami, po-wołując na tron czeski Jerzego z Podiebradów, a na tron węgierski MaciejaKorwina, syna Jana Hunyadyego.

Król czeski starał się zabezpieczyć przed jagiellońskimi pretensjami dotronu, wchodząc w sojusz z Krzyżakami. Nie przyniósł on mu jednak korzyści, a zmiany w Rzeszy sprawiły, że zaczął szukać kontaktów zKazimierzem.

Zawiedziony porozumieniem polsko-czeskim był papież (zjazdmonarchów w Głogowie w 1462 r. porozumienie między Polską aCzechami. Król czeski zaakceptował akcję rewindykacyjną Kazimierza wPrusach i nie protestował przeciwko jego śląskim nabytkomterytorialnym. Kazimierz godził się na udział we wspólnej obronieprzeciwko zagrożeniu tureckiemu), który liczył, że uda mu się przypomocy Kazimierza Jagiellończyka wywrzeć presję na Jerzego zPodiebradów, przeciwko któremu katolicy czescy.

Papież rzuca klątwę na Jerzego z Podiebradów - Stolica Apostolskagotowa była uznać jagiellońskie prawa do korony św. Wacława, ale niezamierzała zajmować stanowiska w kwestii podobnych praw do tronuWęgier, tu bowiem panował wierny papiestwu Maciej Korwin. -

Papieskie propozycje nie wzbudziły w Polsce entuzjazmu. Kazimierz niemiał zamiaru wszczynać wojny z Czechami. Dyplomacja polska usiłowała podjąć działania mediacyjne w konflikcie

króla czeskiego z papieżem, na co godził się wyklęty monarcha. czescykatolicy w 1467 r. skierowali do Kazimierza oficjalne zaproszenie do ob-

jęcia tronu. Król odmówił. Nie zaprzestał przy tym podtrzymywania jagiellońskich pretensji do korony czeskiej, licząc, że dzięki mediacji udasię doprowadzić do pogodzenia króla Czech z katolikami, co mogło wprzyszłości stworzyć realne możliwości objęcia tamtejszego tronu przezWładysława Jagiellończyka.

wobec nieustępliwej postawy króla polskiego przeciwnicy Jerzego z Po-pradów zaproponowali tron królowi Węgier Maciejowi Korwinowi. Ten

gotów był przyjąć ofertę, ale obawiał się reakcji ze strony polskiej.Wysłał do Kazimierza poselstwo, które przywiozło propozycjęprzymierza. Korwin pojąłby za żonę jedną jego córkę, Jadwigę, a

70



drugą, Zofię, Maksymilian, syn cesarza Fryderyka III. Spowinowaceniw ten sposób władcy mieli podjąć wspólną walkę z królem czeskim. WKrakowie zrozumiano, że takie wiązanie wzmocniłoby prawa do tronuczeskiego przede wszystkim samego Macieja Korwina. - propozycjęsojuszu odrzucono.

Maciej Korwin opanował Morawy i poważnie zagroził Jerzemu z

Podiebradów, który prowadząc nieudolnie kampanie wojenną, utraciłŚląsk oraz Łużyce i zrozumiał, że nie zdoła utrzymać się na tronie anizapewnić synom sukcesji. Pragnąc uratować panowanie, zaproponowałprzeprowadzenie za swego życia elekcji najstarszego syna Kazimierza,królewicza Władysława, który od razu przejąłby władzę na terenachzajętych przez zwolenników Macieja Korwina.

Propozycje króla czeskiego przyjęto w Polsce ale Kazimierz się nie spieszył,rozumiał, że wprowadzenie ich w życie może oznaczać wojnę z MaciejemKorwinem. Polityka odwlekania ostatecznych decyzji zaczęła przynosićrezultaty. Maciej Korwin poniósł w 1469 r. wiele porażek w Czechach irozważał nawet możliwość wycofania się na Węgry. Zaniepokojeni takimobrotem sprawy, jego zwolennicy obwołali go w Ołomuńcu królem. W

odpowiedzi na to sejm czeski, zdominowany przez utrakwistów, dokonałelekcji Władysława Jagiellończyka na króla Czech.- król postanowił, że jegonajstarszy syn przyjmie czeską koronę. Miał zostać koronowany ale rządyobjąć dopiero po śmierci panującego władcy.

Oświadczono też, że król Polski nie uczyni w sprawie korony czeskiej niczegobez zgody papieża. Taka postawa wywołała rozczarowanie w Czechach. Jerzyz Podiebradów, nie mogąc doczekać się polskiej pomocy, zaczął szukać poro-zumienia z Maciejem Korwinem, licząc, że dzięki węgierskiemu pośrednictwuuda mu się porozumieć z papieżem i zapewnić tron swemu synowi. Zabiegidyplomatów polskich pokrzyżowały jednak jego plany.

Jerzy z Podiebradów zmarł w 1471. z pretensjami do tronu wystąpiło wielukandydatów. ale dzięki staraniom polskim i poparciu kręgów utrakwistycznych

dokonano na sejmie w Kutnej Horze elekcji Władysława Jagiellończyka nakróla Czech. Katoliccy zwolennicy króla Węgier usiłowali zerwać obrady sejmu, a później

obwołali Macieja królem. Zapowiadało to zbrojną walkę o tron Kazimierz wiedział, że utrzymanie syna na tronie czeskim nie będzie łatwe -

dyplomacja polska szukała sojuszników wśród węgierskiej opozycji. W 1471 r.zawiązano na Węgrzech spisek, na którego czele stanął prymas Węgier.Spiskowcy porozumieli się z dworem polskim i przygotowywali grunt podkandydaturę jagiellońską na Węgrzech. Maciej odkrył spisek i próbowałzneutralizować działania przeciwników Proponował dworowi polskiemuuznanie władzy Władysława w Czechach w zamian za uznanie jego władzykrólewskiej na Węgrzech. Warunki te zostały odrzucone. Liczono że uda się

tron węgierski opanować w podobny sposób jak czeski.

Jak tez się stało – jesienią 1471 r. zjawiła się w Krakowie delega-cja węgierska z zaproszeniem do objęcia tronu przez młodszegosyna króla, postanowiono podjąć wyprawę zbrojną na Węgry. Naczele ekspedycji stanął Kazimierz, młodszy syn króla. W wydanymprzed wyprawą manifeście — jako prawowity król Węgier :

• wypowiedział wojnę Maciejowi,• zadeklarował zachowanie wszystkich praw na

Węgrzech• zagwarantował obronę kraju przed Turkami.

Walki z Maciejem Korwinem zakończyły się klęską okazałosię, że dysponuje on poparciem większym, niżprzypuszczano.

71



Wyprawa polskiego królewicza na Węgry zepsuła stosunki Polski zMaciejem Korwinem. Działań mediacyjnych podjął się legat papieski,kardynał Marek Barbo, Usiłował doprowadzić zwaśnione strony dokompromisu. Ale Kazimierz nie godził się na ustępstwa na rzeczMacieja Korwina.

Król Polski mógł okazywać nieustępliwość i stawiać Maciejowi

Korwinowi warunki niemożliwe do zaakceptowania, ponieważ liczył nasojusz z cesarzem Fryderykiem III. Cesarz zwlekał jednak z finalizacją rozmów, a wojna z Maciejem Korwinem nie ustawała. W tej sytuacji,nie mogąc liczyć na wsparcie ze strony cesarza, król zdecydował się narokowania z Węgrami. Zakończyły się one zawarciem układupokojowego w Starej Wsi Spiskiej w lutym 1474 r. Traktat zakładałrezygnację Jagiellonów ze starań o koronę węgierską za życia MaciejaKorwina i regulował sporne sprawy graniczne.

W trzy tygodnie po zawarciu pokoju z Węgrami Jagiellonowie przystalina wynegocjowane w Norymberdze układy sojusznicze z cesarzem,skierowane przeciwko królowi Węgier. Zakładały one wspólnyhabsbursko-jagielloński atak na Węgry i wyznaczały dokładnie termin

rozpoczęcia wojny z Maciejem. Kazimierz rozpoczął wojnę, uderzając na Śląsk. Pospolite ruszenie miało

uzyskać pomoc ze strony Władysława Jagiellończyka. Ekspedycjazakończyła się klęską. Wojska polskie nie były w stanie pokonaćMacieja Korwina, a cesarz nie włączył się do walki. - rozpoczętorozmowy z królem Węgier. Podczas spotkania pod WielkimMuchoborem ustalono warunki rozejmu ( na 3 lata) między królemczeskim i węgierskim. Do rozejmu włączono Kazimierza Jagiellończyka

jako sojusznika swego syna i cesarza. Maciej natomiast włączył dońbiskupa warmińskiego Mikołaja Tungena

Po zwycięskiej wojnie z Polską i Czechami Maciej Korwin rozpocząłwspieranie opozycji antyhabsburskiej w Austrii

Zagrożonemu cesarzowi pomocy udzielił Władysław Jagiellończyk, któryw 1477 r. zbrojnie wkroczył do Austrii. Fryderyk III uznał go za królaCzech i obdarzył godnością elektora.

Maciej Korwin wypowiedział wojnę Cesarzowi i Czechom i pokonałsprzymierzeńców. Cesarz zmuszony był uznać go za króla Czech ielektora Rzeszy. Maciej nie zdecydował się na walkę w Czechach zWładysławem - podział krajów korony św. Wacława, 1478 r. w Brnieustalono, że :

• Władysław ma posiadać Czechy,• Maciej Korwin Śląsk, Łużyce i Morawy.• Czechy uzyskały możliwość wykupu tych ziem.• Obaj władcy mieli tytuł królewski.• Nie rozstrzygnięto do kogo ma należeć

godność elektora Rzeszy. Możliwość opanowania tronu węgierskiego przez Jagiellonów pojawiła się po śmierci

Macieja Korwina w 1490 r. Z pretensjami do korony św. Stefana wystąpili równieżHabsburgowie. Ich kandydatem był król rzymski Maksymilian I.

W obozie Jagiellonów nie było jednomyślności. W 1484 r. zmarł królewicz Kazimierz. Dwórpolski wysunął więc kandydaturę Jana Olbrachta. Węgrzy gotowi byli oddać tron mu Wła-dysławowi Jagiellończykowi. Z punktu widzenia interesów węgierskich był onnajodpowiedniejszym kandydatem: nieudolny i słaby – można rządzić za niego, zjednoczy obakraje.

Pierwszy na Węgrzech pojawił się Jan Olbracht, który opanował Preszów i kilka zamkówna Słowacji. Jego zwolennicy okrzyknęli go królem, ale wybór został unieważniony przezpanów koronnych. Władysław Jagiellończyk, przybywszy na Węgry z wielkimi siłami

zbrojnymi bez trudu opanował Budę i został obrany królem. We wrześniu 1490 r. koronowano go na władcę Węgier. Jego brat nie uznał ani elekcji,ani koronacji. Maksymilian zjawił się na Węgrzech z wojskami. Opanował Białogród, ale

72



bunt jego własnych wojsk zaciężnych zmusił go do odwrotu. Nie zrezygnował jednak zkorony

Na przełomie lat 1490 i 1491 doszło na Węgrzech do walki o tron między synamiKazimierza. Władysław bez trudu pokonał brata i zmusił do zawarcia pokoju wKoszycach.. Jan Olbracht musiał zrezygnować z pretensji do korony, w zamian za comiał otrzymać Głogów nie dotrzymał jednak warunków układu i wznowił działania

przeciwko bratu. Nie przyniosły one sukcesów, a jedynie utrudniły Władysławowirozmowy z Maksymilianem I. W listopadzie 1491 r. zawarto traktat pokojowy z Habsburgami, którzy uzyskali w nim

prawa do sukcesji na Węgrzech po śmierci Władysława Jagiellończyka oraz jegomęskich potomków i w ten sposób pozbawili praw do dziedziczenia innych synówKazimierza. Oznaczało to upadek planów dynastycznych króla Polski.Mimo wielu niepowodzeń dynastia Jagiellonów u schyłku XV stulecia i tak panowała naogromnym obszarze Europy Środkowo-Wschodniej. Jagiellonowie władali Polską, Litwą,Węgrami i Czechami.

39. Budownictwo romańskie i gotyckie w Polsce:- Najstarsze budowle sakralne musiały być wznoszone w głównych grodach państwa

gnieźnieńskiego:

• Gniezno – świątynia zbudowana zapewne przez Mieszka dla bp. misyjnego Jordana;musiała być to budowla okazała, być może w formie bazyliki, skoro uznano ją za godną grobu św. Wojciecha.

• Poznań – świątynia powstała ok. roku 1000 dla bp. Ungera• Ostrów Lednicki - rotunda i palatium książęce• Giecz – również rotunda i palatium książęce (niedokończone)

- Małopolska i Śląsk pozostawały pod władzą księcia czeskiego i wchodziły w skład jegopaństwa podlegały chrystianizacji w takim samym stopniu jak tereny państwa czeskiego; wgłównych grodach znajdowały się obiekty sakralne przy czym najwięcej znajdujemy ich wKrakowie (część pochodzi z okresu panowania czeskiego, a część z okresuwczesnopiastowskiego):• Genezę czeską ma forma rotundy (wzory bizantyjskie przyjęte za pośrednictwem Pragi),

którą spotykamy wśród wczesnych zabudować na wzgórzu wawelskim.• Rotunda B - w południowej części wzgórza wawelskiego.• Kościół p.w. Św. Michała – w środkowej część wzgórza wawelskiego.• Kościół p.w. Św. Wacława – mógł go ufundować Bolesław Chrobry, po powstaniu bp.

Krakowskiego został przemieniony w katedrę.• Kościół p.w. Św. Gereona – przeznaczony dla benedyktynów, ufundowany przez Mieszka

II i Rychezę.• Rotunda p.w. Św. Feliksa i Adaukta – ufundowana przez Mieszka II i Rychezę• Mieszko II i Rycheza mieli ufundować jeszcze 3 inne rotundy na Wawelu, a wzory

architektoniczne czerpali z kręgu nadreńskiego.- Pod koniec XI w. po okrzepnięciu władzy Piastów widoczny jest wielki ruch budowniczy np.

wszyscy biskupi dostali nowe katedry. Budowle rosły wraz ze wzrostem zamożności

panującego i społeczeństwa:• Katedra w Gnieźnie:* Powstała zapewne jeszcze przed koronacją Bolesława Śmiałego.* W 1097 zostały przeniesione do niej relikwie św. Wojciecha i miała miejce konsekracjachóru.* Nowa świątynia romańska wzniesiona została na fundamentach poprzedniej.* Jej chór został wydłużony w kierunku wschodnim.* Wzniesiono absydę poprowadzoną kwadratowym przęsłem prezbiterialnym* Zachodnia partia budowli uzyskała wieżę.* Była to bazylika trójnawowa w stylu saskim.

• Katedra w Poznaniu – ma podobny układ architektoniczny: korpus oparty jest na starychfundamentach, a partia zachodnia miała dwie wieże na przedłużeniu naw bocznych.

•

Katedra na Wawelu – budowana przez Bolesława Śmiałego i bp. krakowskiego Maura,korzystała ze starych murów i fundamentów absyd głównej i południowej

73



• Katedra we Wrocławiu – powstała w poł. XII w. i została ukończona już w nowym stylugotyckim

• Katedra w Płocku – powstała w latach 1126-1144- Świątynie katedralne należały do obiektów monumentalnych – budowano je z kamienia,

któremu nadawano kształt kwadratowej, starannie obrobionej kostki.- Świątynie były najczęściej elementem większych założeń architektonicznych – zespołów

katedralnych złożonych z:• siedziby biskupa,• pomieszczeń zajmowanych przez jego otoczenie,• szkoły katedralnej,• hospicjum.

- Monumentalne budownictwo romańskie nie ograniczało się jedynie do katedr, ale obejmowałorównież zabudowania klasztorne:• Opactwa benedyktyńskie w Tyńcu, Mogilnie i Lubiniu.• Klasztor norbertanek w Strzelnie – unikatowy wystrój architektoniczny świątyni; zdobienia

rzeźbionych kolumn świadczą o wysokim poziomie artystycznym.• Kościoły kolegiackie w Krakowie i Łęczycy.

- Wystrój i wyposażenie katedr i kościołów- Skarbiec katedry wawelskiej (stan z 1110 r.):

• 18 kielichów (6 złotych)• 10 srebrnych kandelabrów• 1 złota korona• 12 srebrnych krzyży procesyjnych• kapy, ornaty, relikwiarze

- Drzwi płockie:• Powstały w połowie XII w.• Zawierają sceny ze Starego i Nowego Testamentu dzieje biblijne od stworzenia

człowieka, aż po dzieje Chrystusa; historię zbawienia wieńczy triumf Zbawiciela wotoczeniu Marii, Piotra i Pawła oraz apostołów.

• „Maiestas Domini” – Chrystus w chwale, otoczony symbolami czterech ewangelistów –

przedstawienie innej sceny.• Wiele scen opatrzonych jest napisami• Drzwi te są wykonane z brązu.

- Drzwi gnieźnieńskie:• Zostały poświęcone św. Wojciechowi. Wiązało się to z odrodzeniem jego kultu w XII w.• Drzwi te zostały odlane z brązu.• Przedstawiono na nich sceny z życia i męczeństwo św. Wojciecha (jest on analogiczny do

życia Chrystusa).- O wyglądzie wewnętrznym świątyń nie można wiele powiedzieć – zachowały się tylko

fragmenty posadzki z katedry gnieźnieńskiej, malowidło tumskie i tzw. płyta wiślicka.- Aż do XIII w. kolorowymi posadzkami zdobiono świątynie dość powszechnie (w katedrze

gnieźnieńskiej żółte i zielone płyty ceramiczne tworzą kilka wzorów)- Malowidło tumskie:

• Jest to malowidło ścienne, odkryte na sklepieniu pod emporą kolegiaty w Tumie podŁęczycą, powstało ok. 1161 r. i mogło mieć związek z konsekracją świątyni.

• Podzielona na dwie części kompozycja przedstawia w dolnej części wyobrażenia sześciuapostołów, a w górnej centralne miejsce zajmuje Chrystus, po bokach zaś jego Marię i św.Jana Chrzciciela.

• Kompozycję uzupełniają stojących na kołach cherubinów z czterema głowami(symbolizującymi ewangelistów) i dwoma parami skrzydeł.

• Całość odwołuje się do proroctwa Ezechiela.- Posadzka wiślicka:

• Wykonana została z gipsowej masy, a na jej powierzchni wyryto dekorację wypełnioną zabarwioną na czarno smołą lub węglem drzewnym (technika ta pochodzi z Saksonii).

• Płyta ta znajdowała się w krypcie kolegiaty wiślickiej, ufundowanej przez Henrykasandomierskiego.

74



• Kompozycja rysunkowa posadzki wiślickiej składa się z dwóch pól o dekoracji figuralnej,oddzielonych pasami bordiury (pas dekoracyjny). Dekoracja figuralna przedstawi scenęmodlitwy sześciu osób. W dolnym polu, z uniesionymi do góry rękami stoją na czubkachpalców młodzieniec, mężczyzna i kobieta. Natomiast w polu górnym przedstawionomłodzieńca w pozie oranta oraz kapłana i starca.

• Nad górną sceną figuralną znajdował się napis „Ci pragną być deptani, aby mogli się

wnieść ku gwiazdom”.• Przyjmuje się, że malowidło to przedstawia żywych i umarłych w akcie wiecznej adoracji

oraz, że w górnym polu został wyobrażony Henryk sandomierski w otoczeniu kapłana iakolity, natomiast w dolnym Kazimierz Sprawiedliwy z małżonką i młodo zmarłym synemBolesławem.

• W Kazimierzu Sprawiedliwym upatruje się fundatora posadzki, a umieszczenie jej wkrypcie sugeruje, że stworzono tu mauzoleum książąt.

- W XIII w. nowa architektura dotarła do Polski za pośrednictwem Cystersów (mieli oni własnewzorce architektoniczne z południowej Francji i Włoch)

- Architektura cysterska:• Widoczna w Polsce na obszarach wiejskich.• Początkowo ściśle przestrzegano zasad układu architektonicznego klasztorów. Miały one

plan czworoboku.• Północny bok zajmowała świątynia.• Trzy pozostałe pomieszczenia klasztorne: kapitularz, dormitorium, refektarz i fraternia.• Były one połączone wewnętrznym krużgankiem wzdłuż trzech boków.• Klasztory te budowano z kamienia.• Detale architektoniczne pozbawione były ozdób (zabronione przez regułę)• Kościół cysterski pozbawiony wieży, trójnawowa bazylika z transeptem i prosto

zamkniętym prezbiterium, przy którym znajdowały się kaplice.• Półkoliście wykrojone okna i portale.

- Na Śląsku w XII w. używano już do budowy cegły i tylko detale wykonywano z kamienia (np.kościół w Trzebnicy – roboty mistrza Jakuba – zastosowanie absyd i bogate wyposażenierzeźbiarskie)

- Opactwo w Henrykowie – prostokątny chór otwierający się na kaplicę; zastosowanieżebrowania na sklepieniu, większe okna i smukłości.

- Początki gotyku – widać w kościołach mendykantów (zakonów żebraczych) z XIII w.Budowano je w miastach i były otwarte dla wiernych. Wznoszono je z cegły (miały onezbliżone do siebie programy architektoniczne); wydłużony chór, oddzielony przez lektorium odnaw przeznaczonych dla wiernych (np. kościół dominikański w Sandomierzu).

- Budownictwo Dominikanów:• Kościół halowy (np. we Wrocławiu) na planie krzyża z wydłużonym chórem i

przeciwległym ramieniem.• Dwunawową halę wzniesiono w Poznaniu.• Nowe rozwiązania architektoniczne – sklepienia żebrowe i duże okna.

- Budownictwo Franciszkanów:

• Kościół w Zawichoście – wydłużony chór i szeroka nawa.• W Gnieźnie i Pyzdrach – nie wyodrębniony chór.• W Krakowie – na planie równoramiennego krzyża, z wieżą nad przęsłem krzyżowym.• Kolegiata Świętego Krzyża we Wrocławiu: wschodnia jej część (z XIII w.) miała plan

centralny krzyżowy); była to budowla z dolną kryptą ( a właściwie umieszczony pod nimdolny kościół), smukła opięta przyporami bryła, z dużymi oknami i z wysoko sklepionymwnetrzem.

- XV wiek Główne ośrodki kultury:- Dwór królewski - król sprawował mecenat nad artystami i uczonymi. Jagiełło przyniósł na

Wawel nową sztukę - bizantyjskie polichromie, którymi ozdobiono:• wawelskie komnaty,• kolegiaty sandomierską i wiślicką,

• benedyktyński klasztor na Łysej Górze,• kaplicę zamku lubelskiego,• kaplicę mansjonarzy,

75



• kaplice Trójcy Świętej na Wawelu.- Dwory biskupów:

• Fundowali grobowce, kaplice i kościoły w swoich dobrach i opiekowali się ludźmi pióra.- Miasta królewskie – Kraków (trzy środowiska: dworskie, uniwersyteckie i mieszczańskie).- Styl międzynarodowy:

• Na jego upowszechnienie duży wpływ miała przede wszystkim sztuka czeska (wzory z

Pragi i ze Śląska).• W Krakowie styl ten reprezentują:

v. krucyfiks królowej Jadwigiv. „Pieta” z kościoła św. Barbary w Krakowiev. „Madonna” z Kruźlowejv. „Madonna” z Kazimierza nad Wisłą.

• Liczne działa rzeźbiarskie powstały pod wpływem śląskim i czesko-austriackim:v. nagrobek Jana Czerniny w Rydzynie,v. grobowiec Władysława Jagiełły

• Wojny husyckie w Czechach sprawiły, iż po upadku artystycznym Czech, sztuka polskaznalazła się pod wpływami austriackimi i frankońskimi.

• W ramach wpływu frankońskiego wyróżniamy dwa środowiska:

v. spiskie ośrodkiem skupiającym warsztaty rzeźbiarskie i malarskie był Nowy Sącz.Mistrz Maciejowski stworzył ołtarz w Maciejowicach na Spiszu.v. krakowskie warsztaty wykonywały ołtarze na zamówienia tutejszych kościołów.

- Styl łamany przyniosła go sztuka Wita Stwosza, który przybył z Norymbergi do Krakowa;największe jego dzieła powstały w latach 1477-1496. Są to:• Ołtarz główny poświęcony NMP (powstał w latach 1477-1489) – jest to szczytowe

osiągnięcie rzeźby gotyckiej w ówczesnej Europie. W szafie środkowej przedstawionazostała scena Zaśnięcia NMP w otoczeniu 12 apostołów, a na skrzydłach bocznych sceny zżycia Marii i Jezusa.

• Nagrobek Kazimierza Jagiellończyka.• Grobowiec Zbigniewa Oleśnickiego i bp. kujawskiego Piotra z Bnina (ok. 1494 r.).• Wit Stwosz założył również szkołę rzeźbiarską.

- Rozbudowywano również i ulepszano zamki obronne (Tęczyn, Melsztyn, Chęciny, Czersk,Łęczyca, Ciechanów, Troki, Kamieniec Podolski).

- W XV w. powstałą także forma dworu warownego (np. Dębno Małopolskie).- W architekturze miejskiej przebudowywano lub wznoszono nowe ratusze (Kraków,

Sandomierz, Lublin, Poznań), a stopniowo zwiększała się też liczba kamienic murowanych.40. Przywileje szlacheckie w Polsce do końca XV w.:

- Szymon41. Konfederacje w Polsce późnośredniowiecznej:

- Johnny42. Urzędy centralne, grodzkie i ziemskie w Polsce późnośredniowiecznej:URZĘDY CENTRALNE mianujekról, w XIV w przekształcają się z

urzędów ziemskich w urzędycentralne

URZEDY ZIEMSKIE musza byćmianowani spośród szlachty osiadłej w

danej ziemi za wyjątkiem starostygeneralnego

URZEDY GRODZKIE – sorry! ale nie mam pojęcia jakie

to urzędy!

Kanclerz i Podkanclerz –zajmują się kierowaniemkancelaria, dyplomacją inadzorem nad sadownictwemkrólewskim. Urząd kanclerza zurzędu ziemskiego przekształcasię w urząd centralny – kanclerzkrakowski stał się kanclerzemkoronnym.Marszałek Wielki i Marszałek

Nadworny – zarządzają dworemkrólewskim, dbają obezpieczeństwo władcy zajmują

Wojewoda - stoi na czele ziemi,dowodzi pospolitym ruszeniem,przewodniczy sejmikom ziemskim.Nadzoruje sady ziemskie, jurysdykcjanad żydami, kontrola miar i wag,wprowadza taryfy/ taksywojewodzinskie urząd z czasem tracina znaczeniu, przestaje byćnamiestnikiem króla na obszarzedanego terytorium, traci wpływ na

politykę państwa, choć nadalzapraszany jest na dwór i zasiada wradzie królewskiej

Wojski grodowy któryzastępował kasztelana wsprawach wojskowych stałsię urzędnikiem ziemskimStarosta grodowy –sprawują władze policyjną ikarno-sadową w zakresietzw. 4 artykułów grodzkichtj. podpalenie, gwałt,napad na dom szlachecki,

rabunek na drodzepublicznej.

76



się sądownictwem na dworze isadzą przestępstwa popełnione wobecności króla, XIV w wzoryczeskiePodskarbi Wielki / koronny –nadzór nad mennicą i archiwum

koronnym, zajmuje się skarbemkrólewskimHetman – urząd niestały –dowodzi wojskami zaciężnymi

Kasztelan – dowodzą wojskiem taterenie tzw. grodów kasztelańskich(kasztelani), bierze udział w sadachwiecowych i sejmikach ziemskich, traciswoje kompetencje i znaczenie narzecz starosty, z czasem staje się

urzędem czysto tytularnym,Władysław Łokietek nawet likwidujecześć kasztelani. Razem z likwidacjaurzędu kasztelana likwidowane są urzędy powiązane z kasztelanem:wojski, sędzia, łowczy i włodarz.Starosta generalny – wprowadzonyprzez Wacława II w miejscekasztelana. Ma władzę najwyższa nadanym terytorium (administracyjna iwojskową), jest namiestnikiem króla izarządza domenami królewskimi.

Urząd ten ma szerokie kompetencje,król może mianować i odwołaćstarostę kiedy chce, nie musi nim byćosoba z danej dzielnicy, jestodpowiedzialny za porządek na danymterytorium i reprezentuje królewskawładze sadownicza. Funkcje:zwoływanie pospolitego ruszenia,przewodniczy sadom ziemskim, zbierapodatki, zarząd nad domenamikrólewskimiSędzia ziemski – przewodniczy

sadom ziemskimPodkomorzy – rozstrzyga sporygraniczne

43. Zmiany terytorialne Królestwa Polskiego w XIV i XV w.:- Marek

44. Społeczeństwo Królestwa Polskiego w XIV-XV w. (szlachta, duchowieństwo,mieszczanie, chłopi):- Szymon

77

Skrypt (Prof. Sperka)

Documents

Transcript of Skrypt (Prof. Sperka)