Prawo rzymskie na podstawie ksizki prof. Wadysawa Rozwadowskiego

Zagadnienia wstpne.1. Pojcie prawa

Rzymianie w odrnieniu od wszystkich innych spoeczestw antycznych od niepamitnych czasw odrniali normy prawne od wszystkich innych norm postpowania i pojmowali je w sposb abstrakcyjny. Nie formuowali ich tez dla zdarze, ktre ju miejsce, lecz ujmujc je w sposb oglny, precyzowali nakazy lub zakazy zachowa ludzkich w odniesieniu do zdarze, ktre miay dopiero nastpi w przyszoci.

Sprawiedliwo pojmowano jako pojcie absolutnie niezmienne. Nie byo wic niczym gorszcym dla Rzymian, e jeden z mieszkacw Imperium, waciciel niewolnikw, korzysta w peni z ogromnego bogactwa, a drugi mieszkaniec tego samego Imperium, bdc niewolnikiem, pozbawiony by wszelkich prawi traktowany by niemal na rwni ze zwierztami.

Znany by wrd Rzymian pogld, i prawo obowizuje tak dugo, pki nie zostanie uchylone. wiadomi te byli tego, e bezwzgldne przestrzeganie prawa prowadzi moe do bezprawia. Aby do tego nie doszo, nakazem samego prawa byo te, aby je stosowa w oparciu o zasady dobra, susznoci i humanizmu.

Prawem (przedmiotowym) by zgodny z zasadami susznoci i sprawiedliwoci zesp regu postpowania w spoecznoci zorganizowanej, uchwalony lub usankcjonowany przez t spoeczno, albo przez organ wyposaony we wadz legislacyjn, a ktrych przestrzeganie gwarantowane byo w zasadzie w drodze przymusu.

2. Charakterystyka prawa epoki niewolnictwa.

Prawo epoki niewolnictwa jest najstarszym prawem w ogle. Wyaniajcemu si na gruzach wsplnoty pierwotnej pastwu typu niewolniczego towarzyszy pojawienie si norm prawnych, ktrych celem jest przede wszystkim utrwalenie wasnoci prywatnej wacicieli niewolnikw nad niewolnikami. Na gruncie prawa publicznego niewolnik pozbawiony jest wszelkich praw, a w prawie prywatnym traktowany jest niemal we wszystkich systemach prawnych jako rzecz.

Nierwno poszczeglnych podmiotw wobec prawa znajdowaa swj wyraz w prawie publicznym, zwaszcza w prawie karnym, a take w prawie prywatnym, przede wszystkim w ocenie penej zdolnoci prawnej i zdolnoci do czynnoci prawnych. Poszczeglne prawa staroytne ukazuj si nam jako systemy bardzo zrnicowane. Wynika to z jednej strony, z rnego stopnia rozwoju stosunkw spoeczno gospodarczych oraz formy danego pastwa, z drugiej strony.Prawa despotii wschodnich obejmujc terytorialnie ogromne przestrzenie, suyy gwnie gospodarce zwizanej z eksploatacj ziemi i handlem ldowym. Poniewa rdem ich by despotyczny wadca, uwaany czsto za bstwo. Prawa przepojone byy elementami sakralnymi. Prawo karne cechowaa dua surowo (prawo talionu, czste zagroenie przestpstw kar mierci). Brak byo ujcia prawa w zwarty system. Kady stosunek prawny musia by przez strony uregulowany w najdrobniejszych szczegach. Strony byy tylko dak dalece zobowizane i uprawnione, jak dalece dao si to ustali z treci zawartej przez nie umowy.

Prawa greckie gospodarka staroytnej Grecji miaa charakter wybitnie morski, opieraa si na egludze i handlu. Maa polis grecka bya pastwem samym w sobie a jej rzdy spoczyway w rkach ogu obywateli (tzw. Grecka demokracja). W zwizku z tym w hierarchii praw stosunkowo wysoko uplasoway si tam prawa jednostki. Cech charakterystyczn prawa greckiego jest partykularyzm wynikajcy z suwerennoci poszczeglnych polis.

Prawo rzymskie rozpoczynao swj rozwj jako prawo maego miasta antycznego w okrelonym momencie historycznym. Podlegajce niewtpliwie wpywom zewntrznym, przeszo jednak specyficzny proces ewolucji, by sta si prawem uniwersalnym, ale jednoczenie i autonomicznym.

Ju od czasw najdawniejszych oddzielano w Rzymie normy prawa wieckiego od norm sakralnych. Normy te stanowiono nie dla poszczeglnych i konkretnych przypadkw, lecz pojmowano je w sposb abstrakcyjny.

Sdzia w Rzymie, wydajc wyrok, od czasw najdawniejszych stosowa obowizujce prawo, a nie jak najczciej w innych pastwach antycznych dopiero je tworzy. Rzymskie prawo prywatne jako jedyne spord wszystkich praw antycznych tworzyo zwarty system opierajcy si na ideach i zasadach oglnych, wypracowywao stopniowo konstrukcj poszczeglnych instytucji prawnych.

3. Systematyka prawa rzymskiego.Najwiksze znaczenie w historii prawa odegra podzia prawa przekazany w Institutiones Gaiusa, prawnika rzymskiego z II w. n.e. Przyjty nastpnie do Institutiones Justyniana system ten a do XX wieku wywiera wpyw na rozmaite kodyfikacje prawa.

W XIX wieku w niemieckiej szkole pandektystw wyksztaci si nowy system klasyfikacji norm prawa cywilnego, dotyczcy jednak wycznie prawa materialnego.

Pandektyci prawo to podzielili na pi podstawowych dziaw: Cz oglna, traktujca o podmiotach i przedmiotach stosunkw prawnych oraz czynnociach prawnych.

Prawo zobowiza.

Prawo rzeczowe.

Prawo familijne.

Prawo spadkowe.

4. Okresy historyczne rozwoju prawa.

I okres prawa archaicznego (753 r. p.n.e. poowa III wieku p.n.e.)

Pocztki pastwa i prawa rzymskiego owiane s legend. Rzymianie w tych czasach trudnili si gwnie upraw roli i pasterstwem. Prawo obywateli, Quirites, zwane kwirytarnym, to przede wszystkim prawo zwyczajowe, zastpowane stopniowo ustawami oraz dziaalnoci magistratur jurysdykcyjnych. W drugiej poowie tego okresu, dziki ustawie XII tablic oraz dziaalnoci interpretacyjnej uczonych prawnikw, zaczyna stopniowo wyania si system prawa.

II okres rozwoju prawa klasycznego (poowa III wieku p.n.e. 235 r. n.e.)Prowadzone przez Rzymian zwyciskie wojny spowodoway nagromadzenie si duych bogactw i napyw rzeszy niewolnikw. Kapitay nie byy inwestowane tylko w produkcj roln lecz take w przedsibiorstwa przemysowe. Wystpowaa intensywna wymiana towarowa, take o charakterze midzynarodowym