List do chrześcijańskiego narodu

Sam Harris

Tłumaczył Andrew Sienx

Do amerykańskiego CzytelnikaOd chwili publikacji mojej książki The End of Faith (Koniec wiary)

tysiące ludzi napisało do mnie, zwracając uwagę, że źle czynię nie wierząc w Boga. Najbardziej wrogie listy pochodziły od chrześcijan. To dziwne, bo właśnie chrześcijanie uważają, że ich wiara reprezentuje najlepiej wartości przebaczenia i miłości. W rzeczywistości, wielu, którzy głoszą, że zostali najbardziej przemienieni przez miłość Chrystusa, jest głęboko, czasem morderczo, nietolerancyjnymi dla krytyki. Choć można przypisać to ludzkiej naturze, jest dla mnie jasnym, że taka nienawiść jest mocno poparta w tekście Biblii. Skąd to wiem? Najbardziej niebezpieczni z moich korespondentów zawsze cytowali rozdziały i wersy Biblii.

Choć ta książka przeznaczona jest dla ludzi każdej wiary, została napisana w formie listu do chrześcijan. Odpowiadam tu na wiele argumentów przytaczanych przez chrześcijan gdy bronią swych religijnych przekonań. Głównym celem książki jest danie argumentów ludziom świeckim w naszym społeczeństwie, którzy uważają, że religia powinna być usunięta z polityki, argumentów przeciwko ich oponentom z Chrześcijańskiej Prawicy. Tak, więc „chrześcijanin”, o którym mówię dalej, to chrześcijanin w wąskim sensie tego słowa. To ktoś, kto wierzy, że Biblia jest natchnionym słowem bożym oraz, że tylko ci, którzy przyjmą boskość Jezusa Chrystusa zostaną zbawieni po śmierci. Wiele badań społecznych sugeruje, że mocno ponad połowa Amerykanów podziela te przekonania. Oczywiście, takie metafizyczne przekonania nie implikują przynależności do konkretnej odmiany chrześcijaństwa. Konserwatyści z dowolnej sekty – katolicy, protestanci, ewangeliści, baptyści, zielonoświątkowcy, świadkowie Jehowy i tak dalej – wszystkich jednakowo dotyczy moja polemika. Szczególnie przekonania konserwatywnych chrześcijan ostatnio wywierają wyjątkowy wpływ na nasz narodowe życie – w naszych sądach, w naszych szkołach, w każdej gałęzi władz państwowych.

W Liście do chrześcijańskiego narodu, zamierzam podważyć intelektualne i moralne roszczenia chrześcijaństwa w ich najbardziej zaangażowanych postaciach. Stąd, liberalni i umiarkowani chrześcijanie nie zawsze rozpoznają siebie w „chrześcijaninie”, do którego piszę. Powinni jednak

rozpoznać 150 milionów swoich sąsiadów. Nie mam wielkich złudzeń, że liberałowie i umiarkowani postrzegają szalone pewniki Chrześcijańskiej Prawicy z podobnym zaniepokojeniem jak ja. Mam jednak nadzieję, że zaczną dostrzegać, jak szacunek wymagany przez nich dla swoich przekonań religijnych daje schronienie dla ekstremistów każdej wiary. I choć liberałowie i umiarkowani nie wlatują samolotami w wieżowce lub nie organizują swego życia według apokaliptycznej przepowiedni, jednak rzadko kwestionują słuszność wychowywania dzieci w przekonaniu, że są one chrześcijanami, muzułmanami lub Żydami. Nawet najbardziej postępowe wierzenia wspierają religijne podziały naszego świata. W Liście do chrześcijańskiego narodu, to z chrześcijaństwa wybrałem cechy najbardziej dzielące, raniące i wsteczne. W tych przykładach liberałowie, umiarkowani i niewierzący mogą rozpoznać wspólną przyczynę zła.

Według ostatniego badania Gallupa, tylko 12 % Amerykanów uważa, że życie na ziemi powstało w naturalnym procesie, bez boskiej ingerencji. 31 % uważa, że ewolucja była „kierowana przez Boga”. Jeżeli nasze rozumienie świata poddane zostałoby głosowaniu, idee „rozumnego projektu” pokonałyby biologii naukową w stosunku 3 do 1. To może niepokoić, bo przyroda nie dostarcza żadnych przekonywujących dowodów na istnienie rozumnego projektanta-stwórcy, a za to niepoliczone przykłady „nierozumnego” tworzenia. Współczesna dyskusja wokół „rozumnego projektu” nie powinna usuwać nam sprzed oczu skali religijnego „zauroczenia” u zarania XXI wieku. Te same badanie Gallupa pokazuje, że 53 % Amerykanów jest po prostu kreacjonistami.1 Oznacza to, pomimo ponad stu lat badań naukowych pokazujących pradawność życia i jeszcze bardziej zaawansowany wiek ziemi, że ponad połowa naszych sąsiadów wierzy, że cały wszechświat został stworzony 6000 lat temu. Czyli tysiąc lat po tym jak Sumeryjczycy wynaleźli pierwszy klej. Ci, którzy wybierają naszego prezydenta i członków Kongresu, lub sami mogą zostać wybrani, wierzą, że dinozaury weszły parami do Arki Noego, że światło zostało stworzone po drodze z dalekich galaktyk do Ziemi, i że pierwszy przedstawiciel naszego gatunku został zmontowany z gleby i boskiego oddechu w ogrodzie z gadającym wężem, przez niewidzialnego Boga.

Z pośród rozwiniętych narodów, mieszkańcy Stanów Zjednoczonych, jako jedyni mają takie przekonania. Nasz kraj sprawia dziś wrażenie niezręcznego, wojowniczego i nierozgarniętego olbrzyma – jak nigdy w naszej historii. Każdy, komu nie jest obojętny los cywilizacji, łatwo stwierdzi, że taka kombinacja wielkiej siły i wielkiej głupoty jest po prostu przerażająca – nawet u przyjaciół.

Prawda jest jednak taka, że wielu z nas nie dba o los cywilizacji. 44 % Amerykanów jest przekonana, że Jezus wróci, by sądzić żywych i umarłych w ciągu najbliższych 50 lat. Według najpopularniejszej interpretacji biblijnej przepowiedni, Jezus nadejdzie dopiero, gdy rzeczy będą się dziać wyjątkowo

źle, tu na ziemi. Nie będzie więc przesadą wyobrazić sobie, że gdyby Nowy Jork zastąpiła nagle kula ognia, znaczny procent Amerykanów znalazłby dobrą stronę we właśnie powstałym grzybie atomowym – najlepsza rzecz, która może się zdarzyć właśnie nadchodzi – powrót Chrystusa. Powinno być absolutnie oczywiste, że ten rodzaj przekonań nie zbuduje nam pewnej przyszłości – społeczeństwa, ekonomii, środowiska naturalnego czy polityki światowej. Proszę sobie wyobrazić konsekwencje sytuacji, gdyby jakakolwiek cześć rządu Stanów Zjednoczonych naprawdę uwierzyła, że świat się kończy i to kończy w sposób wspaniały. Fakt, że prawie połowa Amerykanów najwyraźniej tak uważa tylko na podstawie religijnych dogmatów, powinien być uważany za moralny i intelektualny stan zagrożenia.2 Książka, którą zamierzasz przeczytać, jest moją reakcją na to zagrożenie. Mam wielką nadzieję, że uznasz ją za ważną.

Sam Harris

Nowy Jork, 1 maja, 2006 r.

List do chrześcijańskiego narodu

Wierzysz, że Biblia jest słowem bożym, Jezus synem Boga, a tylko wierzący w Jezusa zostaną zbawieni po śmierci. Jako chrześcijanin, wierzysz w to nie dlatego, że pewniej się dzięki temu czujesz, ale dlatego, że są prawdziwe. Zanim wskażę na problemy z tymi twierdzeniami, chcę wskazać kilka spraw, z którymi oboje możemy się zgodzić. Zgadzamy się, na przykład, że jeżeli jeden z nas ma rację, drugi się myli. Biblia jest słowem bożym lub nie jest. Jezus oferuje ludzkości jedyną prawdziwą drogę do zbawienia (Ewangelia Jana 14:6) lub nie oferuje. Zgadzamy się, że prawdziwy chrześcijanin, uważa, że inne religie się mylą. I jeżeli chrześcijaństwo jest prawdą, a ja pozostanę niewierzącym, powinienem oczekiwać cierpień w piekle. Gorzej, przekonałem wielu znajomych i przyjaciół, by odrzucili sam pomysł Boga. Oni również będą cierpieć męki w „wiecznym ogniu” (Ewangelia Mateusza 25:41). Jeżeli podstawowa doktryna chrześcijaństwa jest prawdą, zmarnowałem swoje życie w najgorszy możliwy sposób. Przyznaje się do tego bez bicia. Fakt, że moje stałe, uparte i publiczne odrzucenie chrześcijaństwa nie martwi mnie w najmniejszym stopniu, powinien zwrócić Twoją uwagę, za jak wątłe uważam Twoje uzasadnienie do bycia chrześcijaninem.

Oczywiście są chrześcijanie, którzy nie zgadają się z żadnym z nas. Uznają, że inne wyznania również prowadzą do zbawienia. Inni nie boją się piekła i nie wierzą w fizyczne zmartwychwstanie Jezusa. Ci chrześcijanie często określają siebie jako „liberalnych religijnie” lub jako „umiarkowanych”. Z ich punktu widzenia obaj nie rozumiemy, co to znaczy być osobą wierzącą. Istnieje szeroki i piękny obszar wiary między ateizmem a fundamentalizmem, który był dyskretnie badany przez pokolenia myślących chrześcijan. Według liberałów i umiarkowanych, wiara dotyczy tajemnicy, znaczenia, wspólnoty i miłości. Ludzie tworzą religię z całego swojego życia, nie tylko z wiary.

Pisałem gdzie indziej o problemach, które widzę w postawie liberalnej i umiarkowanej. Wystarczy wspomnieć, że sprawa jest prostsza i jednocześnie bardziej pilna, niż liberałowie i umiarkowani zwykle przyznają. Biblia jest po prostu zwykłą książką, napisaną przez śmiertelnych, lub nią nie jest. Jeżeli Biblia jest zwykłą książką, a Chrystus był zwykłym człowiekiem – doktryna chrześcijaństwa jest fałszywa. Jeżeli Biblia jest zwykłą książką, a Chrystus był zwykłym człowiekiem, to historia teologii chrześcijańskiej jest opowieścią o grupie wykształconych ludzi wyjaśniających przez wieki wspólne złudzenie. Jeżeli zaś główne założenia chrześcijaństwa są słuszne, to czeka mnie kilka ponurych niespodzianek, mnie i innych niewierzących podobnych do mnie. Ty, czytelniku to wiesz. I co najmniej połowa Amerykanów. Bądźmy więc ze sobą

szczerzy: wraz z upływem czasu jedna strona musi wygrać ten spór, a druga strona naprawdę przegra.

Rozważ jednak, że każdy zaangażowany muzułmanin ma te same powody do bycia muzułmaninem, jak ty do bycia chrześcijaninem. A mimo wszystko nie uważasz jego przyczyn za przekonywujące. W Koranie wielokrotnie napisane jest, że stanowi on prawdziwe słowo twórcy świata. Muzułmanie wierzą w to równie mocno, jak ty wierzysz w słowa Biblii. Bogata literatura opisuje życie Mahometa i dowodzi, z punktu widzenia islamu, że był on ostatnim prorokiem Boga. Mahomet przekonuje też jasno swoich czytelników, że Jezus nie był bogiem (Koran 5:71-75; 19:30-38), oraz, że ktokolwiek, kto myśli inaczej spędzi wieczność w piekle. Muzułmanie są przekonani, że opinia Mahometa na ten temat, tak jak na wszystkie inne, jest niepodważalna.

Dlaczego nie pozbawia cię snu myśl o tym, by przejść na islam? Czy potrafisz dowieść, że Allach nie jest tym jedynym prawdziwym Bogiem? Czy potrafisz dowieść, że archanioł Gabriel nie odwiedził Mahometa w grocie? Oczywiście, że nie. Ale nie potrzebne są ci te dowody, by odrzucić wierzenia muzułmanów jako absurdalne. To na nich spoczywa ciężar udowodnienia, że ich przekonania o Bogu i Mahomecie są prawdziwe. Nie zrobili tego. Nie mogą tego zrobić. Muzułmanie po prostu nie stwierdzają niczego o rzeczywistości, czego można by dowieść. Jest to oczywiste dla każdego, kto nie znieczulił swego umysłu dogmatem islamu.

Tak naprawdę wiesz doskonale, jak być ateistą w stosunku do wierzeń muzułmanów. Czy nie jest oczywiste, że muzułmanie oszukują siebie? Czy nie jest oczywiste, że ktokolwiek, kto myśli, że Koran to idealne słowo Stwórcy świata, nie czytał tej książki uważnie? Czy nie jest oczywiste, że doktryna islamu stanowi prawie idealną barierę dla uważnego badania? Tak. Te rzeczy są oczywiste. A teraz zauważ, że sposób, w jaki postrzegasz islam jest dokładnie taki sam jak ten, w który wierzący muzułmanie postrzegają chrześcijaństwo. I jest to sposób, w jaki ja postrzegam wszystkie religie.

Mądrość Biblii

Wierzysz, że chrześcijaństwo jest najlepszym źródłem ludzkiego dobra. Wierzysz, że Jezus nauczał ideałów miłości, współczucia i bezinteresowności lepiej niż ktokolwiek w historii. Wierzysz, że Biblia jest najbardziej głęboką księgą kiedykolwiek napisaną, której treść wytrzymała próbę czasu tak dobrze, że musi to być ona natchniona przez Boga. Wszystkie te przekonania są fałszywe.

Pytania dotyczące moralności, to pytania o szczęście i cierpienie. Dlatego ani ty, ani ja nie mamy moralnych zobowiązań wobec kamieni. W stopniu, w jakim nasze działanie może wpłynąć na doznania innych istot żywych – dobrze lub źle – pytania moralne mają zastosowanie. Pomysł, że Biblia jest idealnym przewodnikiem moralnym jest po prostu zadziwiający, gdy poznamy jej treść. Na przykład boskie rady dla rodziców są proste: jeżeli dziecko zrobi cokolwiek źle, powinniśmy zbić je kijem (Księga Przysłów 13:24, 20:30, Ewangelia Marka 7:9-13 i Ewangelia Mateusza 15:4-7). Gdyby zaś były bezczelne na tyle by nam odpowiedzieć, powinniśmy je zabić (Księga Wyjścia 21:15, Księga Kapłańska 20:9; Księga Powtórzonego Prawa 21:18-21, Ewangelia Marka 7:9-13 i Mateusza 15:4-7). Powinniśmy również kamieniować ludzi za herezję, niewierność, homoseksualność, pracę w szabat, oddawanie czci obrazom, czary i wiele innych wymyślonych przewin. Oto jeszcze jeden przykład nieprzemijającej mądrości bożej:

„Jeśli cię będzie pobudzał skrycie twój brat, syn twojej matki, twój syn lub córka albo żona, co na łonie twym spoczywa albo przyjaciel tak ci miły, jak ty sam, mówiąc: «Chodźmy, służmy bogom obcym», …  nie usłuchasz go, nie ulegniesz mu, nie spojrzysz na niego z litością, nie będziesz miał miłosierdzia, nie będziesz taił jego przestępstwa. Winieneś go zabić, pierwszy podniesiesz rękę, aby go zgładzić, a potem cały lud. Ukamienujesz go na śmierć, ponieważ usiłował cię odwieść od Pana, Boga twojego, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli… Jeśli usłyszysz w jednym z miast, które Pan, Bóg twój, daje ci na mieszkanie,  że wyszli spośród ciebie ludzie przewrotni i uwodzą mieszkańców swego miasta mówiąc: «Chodźmy, służmy obcym bogom!», których nie znacie - przeprowadzisz dochodzenia, zbadasz, spytasz, czy to prawda. Jeśli okaże się prawdą, że taką obrzydliwość popełniono pośród ciebie, mieszkańców tego miasta wybijesz ostrzem miecza, a samo miasto razem ze zwierzętami obłożysz klątwą…”

Księga Powtórzonego Prawa 13:7-163

Wielu chrześcijan uważa, że Jezus odżegnał się od całego tego barbarzyństwa w sposób niepozostawiający wątpliwości i podał nam doktrynę czystej miłości i tolerancji. Nic z tych rzeczy. W rzeczywistości, w wielu miejscach Nowego Testamentu Jezus potwierdza obowiązywanie całego prawa ze Starego Testamentu.

„Nie sądźcie, że przyszedłem znieść Prawo albo Proroków. Nie przyszedłem znieść, ale wypełnić. Zaprawdę, bowiem powiadam wam: Dopóki niebo i ziemia nie przeminą, ani jedna jota, ani jedna kreska nie zmieni się w Prawie, aż się wszystko spełni. Ktokolwiek, więc zniósłby jedno z tych przykazań, choćby najmniejszych, i uczyłby tak ludzi, ten będzie najmniejszy w królestwie niebieskim. A kto je wypełnia i uczy wypełniać, ten będzie wielki w królestwie niebieskim. Bo powiadam wam: jeśli wasza sprawiedliwość nie będzie większa niż uczonych w Piśmie i faryzeuszów, nie wejdziecie do królestwa niebieskiego.”

Ewangelia wg św. Mateusza 5:17-20

Apostołowie często potwierdzają to stanowisko ( na przykład Drugi List do Tymoteusza 3:14-16). To prawda, że Jezus powiedział także głębokie słowa o miłości, przebaczeniu i wyrozumiałości. „Nie czyń bliźniemu, co tobie niemiłe” (Złota Zasada) jest wspaniałym moralnym zaleceniem. Ale wielu nauczycieli dawało podobne rady wieki przed Jezusem (Zoroaster, Budda, Konfucjusz, Epiktet...), i wiele pism rozważało wagę wszechobecnej miłości z większą precyzją niż Biblia, a bez skazy bezwstydnej celebracji przemocy, którą znajdujemy na stronach Starego i Nowego Testamentu. Jeżeli myślisz, że chrześcijaństwo jest najprostszą i nieskalaną ekspresją miłości i współczucia, która kiedykolwiek istniała, nie wiesz wiele o innych religiach świata.

Weźmy religię dżainów w Indiach. Dżainowie przestrzegają zasady pełnego wyrzeczenia się przemocy. I choć dżainowie wierzą w wiele nieprawdopodobnych rzeczy na temat wszechświata, nie wierzą w nic, co mogłoby podsycić ognie Inkwizycji. Prawdopodobnie uważasz Inkwizycję za wynaturzenie prawdziwego „ducha” chrześcijaństwa. Prawdopodobnie to było wynaturzenie. Problem jednak w tym, że nauki Biblii są tak mętne i pełne sprzeczności, że mogła ona łatwo uzasadnić palenie heretyków na stosach przez 5 długich stuleci. Nawet najznakomitsi myśliciele kościoła jak św. Augustyn i św. Tomasz z Akwinu, mogli twierdzić, że heretycy powinni być torturowani (Augustyn) lub zabijani na miejscu (Tomasz).4 Marcin Luter i Jan Kalwin zalecali hurtowe mordowanie heretyków, odstępców, Żydów i czarownic.5 Ty, oczywiście masz prawo interpretować Biblię inaczej, choć niewątpliwie jest zadziwiającym, jak sobie poradzisz z rozróżnieniem tej prawdziwej nauki chrześcijańskiej od złej, jeśli najbardziej wpływowi myśliciele w historii nie dali temu rady? Wielu chrześcijan oczywiście uważa, że taka niegroźna postać jak

Martin Luther King jest najlepszym przykładem wyznawcy ich religii. Lecz tu też występuje problem – religia dżainów jest niewątpliwie lepszym przewodnikiem dla kogoś, kto chce stać się kimś takim jak Martin Luther King, niż chrześcijaństwo. Choć King na pewno uważał się za oddanego chrześcijanina, przyjął swoje zasady wyrzeczenia się przemocy głównie z pism Mahatmy Ghandiego. W 1959 roku wybrał się nawet do Indii, by poznać organizację protestów społecznych bez przemocy bezpośrednio od uczniów Ghandiego. A skąd Ghandi, urodzony jako hinduista, zaczerpnął swoje poglądy o unikaniu przemocy? Od dżainów.

Jeśli myślisz, że Jezus nauczał jedynie Złotej Zasady i miłości bliźniego, powinieneś przeczytać Nowy Testament jeszcze raz. Zwróć szczególnie uwagę na reguły moralne, które wejdą w życie, gdy Jezus wróci na ziemię w obłokach chwały:

„Bo przecież jest rzeczą słuszną u Boga odpłacić uciskiem tym, którzy was uciskają, … gdy z nieba objawi się Pan Jezus z aniołami swojej potęgi w płomienistym ogniu, wymierzając karę tym, którzy Boga nie uznają i nie są posłuszni  Ewangelii Pana naszego Jezusa. Jako karę poniosą oni wieczną zagładę z dala od oblicza Pańskiego i od potężnego majestatu Jego…”

Drugi List do Tesaloniczan 1:6-9

„Ten, kto we Mnie nie trwa, zostanie wyrzucony jak winna latorośl i uschnie. I zbiera się ją, i wrzuca do ognia, i płonie.”

Ewangelia wg św. Jana 15:6

Gdy weźmiemy połowę nauki Jezusa, to możemy łatwo zrozumieć postępowanie Franciszka z Asyżu i Martina Luthera Kinga. Gdy weźmiemy drugą połowę, zrozumiemy Inkwizycję. Kto uważa, że Biblia jest najlepszym przewodnikiem w kwestiach moralności, ma bardzo dziwne wyobrażenie o radach i moralności.

Gdy rozważamy moralną mądrość Biblii, pożytecznym jest rozważyć kwestie moralne, które światu udało się rozwiązać ku ogólnemu pożytkowi. Na przykład niewolnictwo. Cały cywilizowany świat zgadza się dziś, że niewolnictwo to wynaturzenie. A jakie moralne rady otrzymujemy od Boga Abrahama? Sprawdź w Biblii, a przekonasz się, że Stwórca wszechświata jasno oczekuje od nas byśmy posiadali niewolników:

„Kiedy będziecie potrzebowali niewolników i niewolnic, to będziecie ich kupowali od narodów, które są naokoło was. Także będziecie kupowali dzieci przychodniów osiadłych wśród was, przychodniów i potomków ich, urodzonych

w waszym kraju. Ci będą waszą własnością. Zostawicie ich w dziedzictwie waszym synom, aby ich posiadali na własność, na zawsze. Będziecie ich uważać za niewolników. Ale z braćmi Izraelitami nie będziecie się obchodzili srogo.”

Księga Kapłańska 25:44-46

Biblia również jasno stwierdza, że każdy człowiek ma prawo sprzedać swoją córkę w seksualne niewolnictwo6 – choć pewne zastrzeżenia tu obowiązują:

„Jeśliby ktoś sprzedał swą córkę w niewolę jako niewolnicę, nie odejdzie ona, jak odchodzą niewolnicy. A jeśliby nie spodobała się panu, który przeznaczył ją dla siebie, niech pozwoli ją wykupić. Ale nie może jej sprzedać obcemu narodowi, gdyż byłoby to oszustwem wobec niej. Jeśli zaś przeznaczył ją dla syna, to niech uczyni z nią, jak prawo nakazuje obejść się z córkami. Jeśli zaś weźmie sobie inną, nie może tamtej odmawiać pożywienia, odzieży i wspólnego mieszkania. Jeśli nie spełni wobec niej tych trzech warunków, wówczas odejdzie ona wolna bez wykupu.”

Księga Wyjścia 21:7-11

Jedyne realne ograniczenie, jakie narzuca Bóg odnośnie niewolnictwa, to zakaz bicia swoich niewolników zbyt mocno, tak by nie uszkodzić im oczu i zębów (Księga Wyjścia 21). Niewątpliwie nie jest to rodzaj moralnej wrażliwości, która leżała u podstaw zniesienia niewolnictwa w Stanach Zjednoczonych.

W żadnym miejscu Nowego Testamentu Jezus nie sprzeciwia się niewolnictwu. Św. Paweł zobowiązuje nawet niewolników do tego, by służyli swoim panom dobrze – a szczególnie swoim chrześcijańskim panom:

„Niewolnicy, ze czcią i bojaźnią w prostocie serca bądźcie posłuszni waszym doczesnym panom, jak Chrystusowi…”

List do Efezjan 6:5

„Wszyscy, którzy są pod jarzmem jako niewolnicy, niech własnych panów uznają za godnych wszelkiej czci, ażeby nie bluźniono imieniu Boga i [naszej] nauce. Ci zaś, którzy mają wierzących panów, niechaj ich nie lekceważą z tego powodu, że są braćmi, ale niech im lepiej służą, dlatego że są oni wierzącymi i umiłowanymi jako uczestnicy dobrodziejstwa. Tych rzeczy nauczaj i do nich zachęcaj!

Jeśli ktoś naucza inaczej i nie trzyma się zdrowych słów Pana naszego Jezusa Chrystusa oraz nauki zgodnej z pobożnością, jest nadęty, niczego nie pojmuje, lecz choruje na dociekania i słowne utarczki. Z nich rodzą się: zawiść, sprzeczka, bluźnierstwa, złośliwe podejrzenia…”

Pierwszy List do Tymoteusza 6:1-4

Jest jasne z powyższych ustępów, że dziewiętnastowieczni abolicjoniści mieli wprawdzie moralną rację, jednak byli na straconej pozycji w dyskursie teologicznym. Wielebny Richard Fuller powiedział w 1845 roku – „Co Bóg zalecał w Starym Testamencie i pozwalał w Nowym, nie może być grzechem.” Nasz dobry wielebny stał tu na twardym gruncie. Nic w chrześcijańskiej teologii nie naprawia poważnych wad Biblii, gdy chodzi o odpowiedź na jedno z największych w historii – i prawdopodobnie najprostszych – moralnych wyzwań, przed którym stanęło nasze społeczeństwo.

W odpowiedzi, chrześcijanie jak Ty, często zwracają uwagę, że abolicjoniści czerpali znaczną inspirację z Biblii. Oczywiście, że czerpali. Ludzie od wieków wybierali z Biblii wygodne im kawałki, by uzasadnić każdy impuls – moralny lub inny. Ale to nie znaczy, że akceptacja Biblii, jako słowa bożego, jest najlepszym sposobem by odkryć, że porywanie i zniewolenie milionów niewinnych mężczyzn, kobiet i dzieci jest moralnie złe. Zresztą najwyraźniej nie jest – według Biblii. Fakt, że niektórzy abolicjoniści użyli pewnych fragmentów Pisma, by odrzucić inne, nie wskazuje, że Biblia jest dobrym przewodnikiem moralnym. Nie sugeruje też, że istoty ludzkie muszą zasięgać książkowej rady, by móc rozwiązać tego rodzaju kwestie moralne. W chwili, gdy człowiek rozpoznaje w niewolniku drugiego człowieka, podobnego do niego samego, posiadającego podobną zdolność cierpienia i odczuwania szczęścia – zrozumie, że jest to absolutnie złe, by posiadać kogoś na własność i traktować go jak maszynę rolniczą. Wyjątkowo łatwo jest doznać takiego olśnienia – a jednak idea ta wymagała wsparcia bagnetów, by zostać zaakceptowana na terenie konfederackiego południa, między najbardziej religijnymi chrześcijanami, jakich znał ten kraj.

Warto również rozpatrzyć w tym kontekście Dziesięć Przykazań, jako że większość Amerykanów uważa je za moralnie i niezbędne. I choć amerykańska konstytucja ani jednym słowem nie wspomina Boga, a była w czasach swojego powstania uważana za dokument areligijny, wielu chrześcijan uważa, że nasz naród jest zbudowany na „judeochrześcijańskich” fundamentach. Dziwne, ale właśnie 10 Przykazań wymieniane są często, jako niepodważalny dowód tego faktu. Wprawdzie ich wpływ na historię USA jest wątpliwy, nasz szacunek dla Przykazań nie jest przypadkiem. Są w końcu jedynymi zdaniami w Biblii, tak ważnymi, że Stwórca uznał potrzebę osobistego wypisania ich w kamieniu. Tak

więc, można oczekiwać, że są to najwspanialsze zdania w historii ludzkości, na jakikolwiek temat, w jakimkolwiek języku. A oto one. Przygotuj się…

1. Nie będziesz miał bogów innych oprócz Mnie.2. Nie uczynisz sobie posągu ani żadnego obrazu tego, co jest na

niebie wysoko albo na ziemi nisko, lub w wodzie poniżej ziemi.7

3. Nie będziesz wzywał imienia Pana, Boga twego, do czczych rzeczy.

4. Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić.5. Czcij ojca twego i matkę twoją.6. Nie będziesz zabijał.7. Nie będziesz cudzołóż.8. Nie będziesz kradł.9. Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu kłamstwa, jako

świadek.10.Nie będziesz pożądał domu bliźniego twego. Nie będziesz pożądał

żony bliźniego twego, ani jego niewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wołu, ani jego osła, ani żadnej rzeczy, która należy do bliźniego twego.

Pierwsze 4 zalecenia nie mają żadnego związku z moralnością. Tak jak zapisane, zabraniają praktykowania innych niż judeochrześcijańskich religii (jak hinduizm), zakazują większości sztuki religijnej, okrzyków w rodzaju „Boże, a niech to!” i wykonywania zwykłej pracy w szabat – a wszystko pod groźbą kary śmierci. Można się zastanawiać, co tak ważnego, dla przyszłości ludzkiej cywilizacji, jest w tych nakazach.

Przykazania od 5 do 9 dotyczą moralności, choć można dyskutować jak wielu ludzi w historii ludzkości szanowało rodziców i wstrzymywało się od morderstw, zdrady, kradzieży lub obmowy akurat z powodu tych przykazań. Nakazy takie występują praktycznie w każdej znanej kulturze ludzkiej w historii. Nie ma nic specjalnie przekonywującego w wersji biblijnej. Istnieją oczywiste ewolucyjne i biologiczne przyczyny tego, że ludzie mają tendencję do traktowania dobrze rodziców i nie przepadają za mordercami, cudzołożnikami, złodziejami i kłamcami. Jest naukowo stwierdzone, że takie moralne emocje – jak poczucie sprawiedliwości i niechęć do okrucieństwa – występują zanim ktoś nauczy się czytać. A badania małp naczelnych pokazują, że te uczucia (w jakiejś formie) poprzedzają wykształcenie się ludzkiej natury. Wszyscy nasi kuzyni wśród małp naczelnych dobrze traktują rodziców i krewnych oraz są ogólnie nietolerancyjni dla złodziei i morderców. Zwykle także za bardzo nie lubią oszustw lub zdrady w seksie. Szczególnie szympansy wykazują wiele złożonych społecznych zachowań – czego można by się spodziewać po naszych najbliższych krewnych w przyrodzie. Stąd wydaje się mało prawdopodobne, by zwykły Amerykanin rzeczywiście otrzymywał konieczne moralne pouczenie, gdy widzi 10 Przykazań wykutych w kamieniu przy wejściu do każdego sądu. I

w końcu, co zrobimy z faktem, że na sam koniec tych Przykazań, Stwórca naszego wszechświata nie znalazł ważniejszych i pilniejszych dla ludzkości spraw, jak zazdrość o służących i zwierzęta domowe?

Jeżeli mamy brać biblijnego Boga poważnie, to musimy przyznać, że nie dał On nam nigdy wolności wyboru, które przykazania mamy przestrzegać, a które możemy zlekceważyć. Nie mówi też nam, że możemy zmniejszyć kary, które nakazał nam egzekwować za złamanie Przykazań.

Jeżeli zastanowisz się, co można wymyślić lepszego niż 10 Przykazań, w dziedzinie moralności, musisz sam poszukać innych pism. I znów nie musimy sięgać daleko – Mahavira – mędrzec dżainów w jednym zdaniu wyniósł się ponad moralność Biblii: „Nie rań, nie nadużywaj, nie prześladuj, nie zniewalaj, nie obrażaj, nie gwałć i nie torturuj i nie zabijaj żadnego zwierzęcia czy istoty żywej.” Wyobraźmy sobie, jak innym byłby nasz świat, gdyby Biblia zawierała takie zdanie, jako swój główny przekaz. Chrześcijanie przez wieki, w imieniu Boga, napadali, prześladowali, zniewalali, obrażali, gwałcili, torturowali i mordowali ludzi. Wszystko na podstawie dopuszczalnego odczytywania Biblii. Takie zachowanie nie byłoby możliwe dla kogoś, kto zachowuje zasady dżainów. Jakim więc cudem możesz twierdzić, że Biblia jest najczystszym przewodnikiem moralności, jaki widział świat?

Rzeczywista moralnośćWierzysz, że gdyby nie słowo boże wyrażone w Biblii, nie byłoby

uniwersalnego standardu moralności. W rzeczywistości możemy łatwo zaproponować obiektywne źródła porządku moralnego, które nie wymagają istnienia Boga Prawodawcy. Obiektywne prawdy moralne warte poznania istnieją, gdy istnieją także lepsze czy gorsze sposoby poszukiwania szczęścia na świecie. Jeżeli poznamy psychologiczne prawa rządzące ludzkim samopoczuciem, wiedza ta tworzy trwałą podstawę obiektywnej moralności. Choć wciąż nie mamy pełnej naukowej teorii ludzkiej moralności, można zaryzykować spostrzeżenie, że gwałcenie i zabijanie sąsiadów nie jest przez nią aprobowane. Wszystkie nasze doświadczenia sugerują, że to miłość jest raczej składnikiem szczęścia, a nie nienawiść. To obiektywne stwierdzenie o ludzkim umyśle, o dynamice społecznych kontaktów i o moralnym porządku naszego świata. Łatwo zauważyć, że Hitler był moralnie zły – bez zasięgania opinii Pisma.

Miłość do innych jest na pewno jednym ze wspanialszych źródeł naszego własnego szczęścia, ale miłość implikuje też zaniepokojenie o los, szczęście i cierpienie tych, których kochamy. Tak więc, nasze własne poszukiwanie szczęścia dostarcza uzasadnienia dla samopoświęcenia. Są niewątpliwie sytuacje, gdy nasze wielkie poświęcenie dla dobra innych jest niezbędne dla podtrzymania głębszego poczucia dobra w samym sobie. Wiara, która jest oparta na wątłych podstawach, nie jest potrzebna do altruistycznych zachowań. W wielu miejscach Ewangelii Jezus jasno mówi nam, że miłość może przemienić ludzkie życie. Nie musimy jednak wierzyć, że urodził się z dziewicy, lub powróci na ziemię jako superbohater, aby przyjąć jego naukę do serca.

Jednym z najbardziej niszczących efektów religii jest oddzielenie moralności od rzeczywistości ludzkiego i zwierzęcego cierpienia. Religia pozwala ludziom wyobrażać sobie, że ich postępki są dobre moralnie, kiedy w rzeczywistości są obojętne – nie sami nie czynią nic, by zmniejszyć lub ograniczyć cierpienie. Więcej – religia pozwala wyobrazić sobie, że czyny są dobre moralnie, gdy są skrajnie niemoralne – w sytuacjach, gdy przestrzeganie religijnych reguł przyczynia się do zbędnego i wielkiego cierpienia niewinnych istot ludzkich. Tak można wyjaśnić, dlaczego chrześcijanin, taki jak Ty, poświęca więcej „moralnej” energii sprzeciwianiu się aborcji, niż zwalczaniu ludobójstwa. Wyjaśnia, dlaczego bardziej martwisz się losem ludzkich embrionów, niż badaniami komórek macierzystych, których efekty potencjalnie będą ratować życie. To wyjaśnia też, dlaczego działasz przeciwko używaniu kondomów na terenie Afryki subsaharyjskiej, gdzie miliony ludzi umierają na AIDS każdego roku. Wierzysz, że Twoje religijne wyobrażenia o seksie, w całej

ich meczącej komplikacji, mają jakiś związek z moralnością. A jednak Twoje wysiłki by ingerować w seksualność dwojga dorosłych, czy by ochronić własne córki i synów przed seksem przedmałżeńskim, prawie nigdy nie mają na celu zmniejszenia ludzkiego cierpienia. W rzeczywistości zmniejszenie cierpienia jest nisko w Twojej hierarchii wartości. Zaniepokojenie Twoje wywołuje głównie fakt, że Stwórca świata mógłby się poczuć obrażony czymś, co ludzie robią nago. Ta Twoja pruderia codziennie dodaje nowe cierpienia do sumy ludzkiego nieszczęścia.

Rozważmy na przykład, sprawę ludzkiego wirusa brodawczaka (HPV), który jest dziś najczęściej rozprzestrzenianym wenerycznie drobnoustrojem w USA. Wirus zaraża ponad połowę amerykańskiej populacji i każdego roku powoduje śmierć 5000 kobiet na raka szyjki macicy. Centrum Kontroli Epidemii (CDC) ocenia, że ponad 200 tys. kobiet rocznie umiera na HPV na całym świecie. Dziś mamy już szczepionkę, która wydaje się bezpieczna i skuteczna. Szczepionka uodporniła 6000 kobiet, które uczestniczyły w badaniach klinicznych. A jednak konserwatywni chrześcijanie w naszym rządzie wstrzymali szczepienia, twierdząc, że HPV znakomicie odstrasza przed seksem przedmałżeńskim.8 Ci pobożni mężczyźni i kobiety chcą zachować raka szyjki macicy jako „zachętę” do wstrzemięźliwości seksualnej, nawet jeśli oznacza to poświęcenie życia tysięcy kobiet rocznie.

Pewnie nie ma nic złego w zniechęcaniu nastolatków do wczesnego seksu. Ale nie mamy już żadnych wątpliwości, że nauczanie abstynencji seksualnej nie jest najlepszym sposobem ograniczenia liczby nastoletnich ciąż i rozpowszechniania się chorób wenerycznych. W rzeczywistości, dzieciaki, które uczą się abstynencji, rzadziej używają środków antykoncepcyjnych i ochronnych, gdy już uprawiają seks – co wielu z nich na pewno zrobi. Jedno z badań pokazało, że „przysięgi dziewictwa” u nastolatek opóźniają pierwszy seks tylko o średnio 18 miesięcy – jednocześnie te dziewicze nastolatki częściej uprawiały seks oralny i analny. Amerykańskie nastolatki uprawiają seks tak samo często jak nastolatki w reszcie rozwiniętych państw, ale amerykańskie dziewczyny 4-5 razy częściej zachodzą w ciążę i rodzą dzieci lub dokonują aborcji. Młodzi Amerykanie również znacznie częściej zarażają się HIV i innymi chorobami wenerycznymi.9 Rzeżączka występuje wśród amerykańskich nastolatków 70 razy częściej niż u ich rówieśników w Holandii lub Francji.10 Można przyjąć, że coś łączy te liczby z faktem, że 30 % naszych szkolnych programów wychowania seksualnego uczy tylko abstynencji (za 200 mln. dolarów rocznie).

Problem z takimi chrześcijanami jak Ty, polega na tym, że nie jesteś specjalnie zaniepokojony ciężarnymi nastolatkami i roznoszeniem się chorób. Nie jesteś zaniepokojony cierpieniem związanym z seksem. Jesteś zaniepokojony samym seksem. Tak jakby ten fakt wymagał dalszych dowodów – Reginald Finger11, przedstawiciel kościoła ewangelickiego w Komitecie

Doradczym ds. Szczepień przy Centrum Kontroli Epidemii (CDC), oświadczył ostatnio, że rozważa sprzeciwienie się rozwojowi szczepionki na HIV – czym skaże miliony mężczyzn i kobiet na śmierć z powodu AIDS – ponieważ szczepionka taka będzie zachęcać do przedmałżeńskiego seksu, przez zmniejszenia jego ryzyka. To jeden z wielu przykładów, gdy Twoje religijne przekonania stają się po prostu śmiercionośne.

Twoje zastrzeżenia do badań nad komórkami macierzystymi są podobnie wstrząsające. Badania nad komórkami macierzystymi są jednym z najbardziej obiecujących obszarów rozwoju współczesnej medycyny. Mogą przynieść przełom w leczeniu każdego rodzaju chorób lub ran, na które cierpią ludzie – z prostej przyczyny – komórki macierzyste mogą zastąpić każdy rodzaj komórek w tkankach naszego ciała. Badania te mogą mieć również zasadnicze znaczenie dla zrozumienia raka oraz wielu schorzeń rozwojowych i genetycznych. Z tych powodów trudno przesadzić w ocenie korzyści, jakie badania nad komórkami macierzystymi mogą przynieść. Oczywiście w trakcie tych badań dochodzi do niszczenia trzydniowych embrionów ludzkich. To właśnie Cię martwi.

Przyjrzyjmy się szczegółom. Trzydniowy ludzki embrion składa się ze 150 komórek i nazywany jest blastocystą. Dla porównania – w mózgu muchy jest 100 000 komórek. Ludzkie embriony, które ulegają zniszczeniu w czasie badań komórek macierzystych nie mają mózgów, czy nawet neuronów. Stąd nie ma powodu, by sądzić, że mogą odczuwać cierpienie w jakikolwiek sposób. Warto pamiętać w tym kontekście, że współcześnie, gdy zostanie stwierdzona śmierć mózgowa człowieka, uważamy za w pełni dopuszczalne pobierać organy z żywego jeszcze ciała (jeśli wcześniej zmarły się na to zgodził), a następnie pogrzebać je w ziemi. Jeżeli więc jest akceptowane by traktować człowieka, którego mózg zmarł, jakby nie był już żywym człowiekiem, to powinno być akceptowane by podobnie traktować blastocystę. Jeżeli rzeczywiście martwisz się cierpieniem na tym świecie, to powinieneś mieć większe zastrzeżenia moralne do zabicia muchy, niż ludzkiej blastocysty.

Pewnie uważasz, że podstawowa różnica między muchą a ludzką blastocystą, to potencjał przekształcenia się w pełni rozwiniętego człowieka tej drugiej. Ale przecież prawie każda komórka Twojego ciała ma taki potencjał, jak wskazuje współczesna genetyka. Za każdym razem, gdy drapiesz się po nosie popełniasz ludobójstwo potencjalnych ludzkich istot. To fakt. Argument o potencjale rozwoju embrionów prowadzi donikąd.

Załóżmy jednak na chwilę, że każdy trzydniowy ludzki embrion ma duszę, godną Twojej moralnej ochrony. Embriony na tym etapie czasami dzielą się i stają się później oddzielnymi osobami (bliźniaki jednojajowe). W takim przypadku czy dusza ulega rozszczepieni na dwie dusze? Czasami dwa embriony łączą się w jeden, zwany chimerą. Ty, lub ktoś, kogo znasz, mógł powstać w ten sposób. Bez wątpienia teolodzy trudzą się z ustaleniem, co w tym przypadku dzieje się z nadmiarową duszą.

Czy nie jest to czas, by przyznać, że arytmetyka dusz nie ma żadnego sensu? Naiwna koncepcja duszy na płytce Petriego jest intelektualnie nie do obrony. Nie jest też do obrony moralnie, gdy stoi na przeszkodzie rozwoju jednego z największych przełomów w medycynie. Twoje przekonania o ludzkiej duszy przedłużają trudno możliwe do zniesienia cierpienia dziesiątków milionów ludzkich istot.

Wierzysz, że „życie zaczyna się w chwili poczęcia.” Wierzysz, że blastocysty mają dusze i że dobro jednej duszy – na przykład dziewczynki z poparzeniami na 75 procentach powierzchni ciała – nie przeważa nad prawem do istnienia innej duszy nawet, jeśli ta dusza przebywa akurat na płytce Petriego. Wiele ustępstw zostało poczynionych w naszym publicznym dyskursie i zdarza się często, że nawet zwolennicy badań na komórkach macierzystych przydają Twojemu stanowisku jakieś moralne racje. Nie masz żadnych racji. Twój opór przeciwko badaniom nad komórkami macierzystymi wynika co najmniej z niewiedzy. Nie ma w rzeczywistości moralnej przyczyny dla wstrzymywania się rządu federalnego przed finansowaniem tych badań. Powinniśmy przeznaczyć wielkie środki na badania komórek macierzystych i powinniśmy zrobić to natychmiast. Ale z powodu takich chrześcijan jak Ty i Twoich wyobrażeń o duszy, nie robimy tego. Więcej, niektóre stany wprowadziły własne zakazy badań. Jeżeli ktoś chciałby eksperymentować z blastocystami w Południowej Dakocie, ryzykuje wieloletnim więzieniem12.

Moralna prawda jest tu prosta – każdy, kto sądzi, że prawa blastocysty mogą przeważyć nad prawem do życia dziecka z uszkodzonym rdzeniem kręgowym, ma postrzeganie moralności oślepione religijną metafizyką. Powiązanie między religią i moralnością – tak często głoszone i tak rzadko praktykowane – zostało tu skompromitowane, jak zawsze, gdy religijny dogmat przeważa nad moralnym rozsądkiem i prawdziwym współczuciem13.

W imię bożeA co z tymi wszystkimi dobrymi uczynkami, które ludzie robili w imieniu

Boga? Nie ulega wątpliwości, że wielu wierzących dokonuje bohaterskich poświęceń na rzecz ograniczenia cierpienia innych ludzi. Ale czy trzeba wierzyć w coś opartego na niedostatecznych dowodach, by postępować się w ten sposób? Jeżeli by współczucie rzeczywiście wymagało wiary w religijne dogmaty, jak wytłumaczyć wysiłki świeckich lekarzy w najbardziej zniszczonych wojną zakątkach trzeciego świata? Wielu lekarzy jest

1Przypisy? Nie ma kłopotów ze znalezieniem danych z badań, które dokumentują

głębię i powszechność pobożności w Ameryce. PEW (www.people-press.org) oraz Gallup (www.gallup.com) pozostają najlepszymi źródłami takich informacji. Według ostatnich badań Gallupa:

http://www.editorandpublisher.com/eandp/news/article_display.jsp?vnu _content_id=loo2l547O4

2 "What God sanctioned": F. G. Wood, The Arrogance of Faith (New York: A. A. Knopf, 1990 r.), str. 59. większość Amerykanów najwyraźniej tak uważa: Seventy-two percent of Americans approve of displaying the Ten Commandments on public property.

http://pew forum.org/press/index.php?ReleaseID=32 3 Od tłumacza: wszystkie cytaty z Biblii pochodzą z Biblii Tysiąclecia.4 Heretycy powinni być torturowani: P. Johnson, A History of Christianity

(New York: Simon & Schuster, 1976 r.), str. 116-117.

Lub zabijani na miejscu: Summa Theologica, paragraf 3 w pytaniu 11 w Secunda Secundae.

5 Martin Luther i John Calvin: W. Manchester, A World Lit Only by Fire: The Medieval Mind and the Renaissance (Boston: Little, Brown, 1992 r.).

6 Od tłumacza: Te reguły obowiązują z całą mocą w świecie muzułmańskim. Ostatnio (2008 r.) jeden z wielkich muftich w Arabii Saudyjskiej potwierdził zgodność obowiązującego prawa z islamem, do sprzedawania 10-letnich dziewczynek jako żon dla 45-letnich mężczyzn.

7 Od tłumacza: Przykazania w Biblii nieznacznie różnią się od tego, co w Katechizmie rozpowszechnia Kościół Katolicki. Również numeracja nieznacznie różni się u Żydów, katolików, protestantów i prawosławnych. Czasami niektóre przykazania są łączone – np. 1 i 2 w Biblii to 1 w Katechizmie.

napędzanych chęcią ograniczenia ludzkiego cierpienia, bez żadnej myśli o Bogu. I choć bez wątpienia chrześcijańscy misjonarze są pracują również nad ograniczaniem cierpienia, przystępują do pracy obciążeni niebezpieczną i dzielącą ludzi mitologią. Misjonarze w trzecim świecie marnują mnóstwo czasu i pieniędzy (nie wspominając o cierpliwości niechrześcijan) nawracając potrzebujących. Rozpowszechniają nieprawdziwe informacje o antykoncepcji i przenoszeniu chorób wenerycznych, a prawdziwe zachowują dla siebie. I choć misjonarze robią wiele dobrego, ponosząc duże osobiste ryzyko, ich dogmatyzm roznosi ignorancję i śmierć. W przeciwieństwie do ochotników ze świeckich organizacji, takich jak Lekarze Bez Granic, którzy nie marnują czasu opowiadając o niepokalanym poczęciu Jezusa. Nie rozpowiadają też ludziom w subsaharyjskiej Afryce – gdzie prawie 4 miliony ludzi umiera na AIDS każdego roku – że użycie kondoma to grzech. Chrześcijańscy misjonarze potrafili nauczać o grzesznej naturze użycia kondomów w wioskach gdzie żadne inne informacje o kondomach nie mogły dotrzeć. Ten rodzaj nabożności to ludobójstwo14. Możemy też przy okazji zapytać: co jest bardziej moralne? Pomaganie ludziom z wrażliwości na ich cierpienie, czy pomaganie im, ponieważ myślisz, że otrzymasz w zamian nagrodę od Stwórcy.

Matka Teresa jest doskonałym przykładem, w jaki dobra osoba, pragnąca pomagać innym, może wykoleić swoje moralne wyczucie przez wiarę religijną.

8 Produkcja szczepionki: Forbidden Vaccine, The New York Times, 30 grudnia 2005 r. (artykuł).

9 Znane dane: M. Goldberg, Kingdom Coming: The Rise of Christian Nationalism (New York: W. W. Norton, 2006 r.), str. 137.

10 Występowanie rzeżączki: N. D. Kristof, Bush's Sex Scandal, The New York Times, 16 lutego 2005 r.

11 Reginald Finger: M. Specter, Political Science, The New Yorker, 13 marca 2006 r., str. 58-69.

12 W rzeczywistości wiele stanów: The States Confront Stem Cells, The New York Times, 31 marca 2006 r.

13 Gdyby ktoś eksperymentował: http://www.usccb.org/prolife/issues/bioethic/statelaw.htm

14 Czy możesz w to uwierzyć, że Watykan sprzeciwia się aktualnie użyciu kondomów jako zabezpieczenia przed HIV nawet wśród małżonków. Podobno Papież Jan Paweł II zamierza przemyśleć tą politykę, Kardynał Javier Lozano Barragan, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Służby Zdrowia, ogłosił w radiu watykańskim, że jego biuro „prowadzi bardzo naukowe, techniczne i moralne studia” na ten temat (sic). No więc, jeśli doktryna Kościoła Katolickiego zmieni się pod wpływem tych pobożnych deliberacji, będzie to znak, nie mądrości wiary, a tylko faktu, że jeden z dogmatów stał się nie do utrzymania.

Christopher Hitchens15 wyjaśnia to z charakterystyczną dla niego wyrazistością:

„[Matka Teresa] nie była przyjacielem biedaków. Była przyjacielem biedy. Nauczała, że cierpienie jest darem Boga. Spędziła całe życie na zwalczaniu jedynej znanej metody na biedę – dania praw kobietom i wyzwolenie ich z pozycji zwierząt domowych przeznaczonych do obowiązkowego rozmnażania.”

Zgadzam się tu z Hitchensem, ale nie można zaprzeczyć, że Matka Teresa była wielkim bohaterem współczucia. Była poruszona cierpieniem ludzkich istot i zrobiła wiele by obudzić u innych wrażliwość na to cierpienie. Jednak problem polega na tym, że jej współczucie zostało ograniczone wysokimi barierami religijnego dogmatyzmu. W swojej mowie, wygłoszonej przy okazji odbierania Nagrody Nobla, powiedziała16:

„Największym niszczycielem pokoju jest aborcja… Wielu ludzi jest bardzo, bardzo zaniepokojonych losem dzieci w Indiach, dziećmi w Afryce gdzie całkiem wiele z nich umiera, może z niedożywienia, z głodu i tak dalej, ale miliony umierają specjalnie z woli matek. I to jest dziś największy niszczyciel pokoju. Bo, jeżeli matka może zabić jej własne dziecko – to jedynie pozostaje do zrobienia, że ja zabiję ciebie, a ty mnie – nie ma nic pośrodku.”

Jako diagnoza problemów świata, te zdania są zadziwiająco źle trafione. Jako stwierdzenie moralne – nie są lepsze. Współczucie Matki Teresy było bardzo źle ustawione, jeżeli zabijanie zarodków w trzecim trymestrze martwiło ją bardziej niż całe cierpienie, którego była świadkiem na świecie. Aborcja jest złą metodą i powinniśmy wszyscy mieć nadzieję na przełom w antykoncepcji i zniesienie jej potrzeby, a jednak wciąż możemy rozważać, czy poddane aborcji zarodki cierpią gdy są niszczone. Natomiast nie można o tym wątpić w przypadku milionów mężczyzn, kobiet i dzieci, którzy muszą wytrzymać koszmar wojny, głodu, polityczne tortury czy cierpienie choroby umysłowej. W tej chwili miliony myślących i czujących ludzi znosi niewyrażalne fizyczne i umysłowe cierpienia, w okolicznościach, w których współczucie Boga jest niewidoczne, a współczucie ludzi jest często ograniczone absurdalnymi wyobrażeniami o grzechu i zbawieniu.

Jeżeli martwisz się ludzkim cierpieniem, to aborcja powinna być bardzo nisko na Twojej liście nieszczęść. Aborcja wyjątkowo dzieli ludzi w Stanach Zjednoczonych, ale dopiero „moralne” stanowisko Kościoła na ten temat jest w pełni i w sposób straszny zrealizowane w Salwadorze. W Salwadorze aborcja jest nielegalna w każdym przypadku. Nie ma wyjątku, nawet w przypadku

15 Christopher Hitchens: Mommie Dearest, 20 października 2003 r., http://www.slate.com/id/2090083/

16 „Największy niszczyciel”: http://nobelprize.org/peace/laureates/1979/teresa-lecture.html

gwałtu lub kazirodztwa. W chwili, gdy kobieta pojawia się w szpitalu z perforacją macicy, co wskazuje uliczną aborcję, zostaje przypięta kajdankami do łóżka, a jej ciało traktowane jest, jak miejsce zbrodni. Wkrótce lekarze kryminolodzy pojawiają się, by zbadać jej macicę i szyjkę macicy. W salwadorskich więzieniach siedzą kobiety z wyrokami 30 lat więzienia za przerwanie ciąży. I to wszystko w kraju, w którym użycie środków antykoncepcyjnych jest potępiane, jako grzech przeciw Bogu17. Ale jest to dokładnie ta polityka, którą należy przyjąć, jeśli się zgadza z hierarchią ludzkiego cierpienia przedstawioną przez Matkę Teresę. I właśnie arcybiskup Salwadoru aktywnie zabiegał o taką politykę. Jego działania zostały wsparte przez Papieża Jana Pawła II, który w czasie wizyty w mieście Meksyk w 1999 roku powiedział: „Kościół musi głosić Ewangelię życia i przemawiać z proroczą mocą przeciwko kulturze śmierci. Niech kontynent nadziei będzie także kontynentem życia!”

Oczywiście stanowisko Kościoła na temat aborcji cechuje podobna niewiedza na temat biologii, jak na temat ludzkiego cierpienia. Ocenia się, że 50 % przypadków poczęcia kończy się naturalną aborcją, zwykle bez świadomości kobiety, która nie wie, że była przez chwilę w ciąży. Podobnie, 20 %18 rozpoznanych ciąż kończy się poronieniem. Prawda krzyczy do nas: jeżeli Bóg istnieje, to jest on najbardziej masowym aborcjonistą w dziejach.

17 O Salwadorze: J. Hitt, Pro-Life Nation, The New York Times Magazine, 9 marca 2006 r.

18 20 procent: C. P. Griebel et al., Management of Spontaneous Abortion, American Family Physician, vol. 72, no. 7 (1 października, 2005 r.), str. 1243-50.

Czy ateiści są źli?Jeżeli masz rację, że wiara religijna jest jedyną realną podstawą

moralności, to ateiści powinni być mniej moralni niż wierzący. A nawet powinni być całkowicie niemoralni. Czy są? Czy członkowie organizacji ateistycznych w Stanach Zjednoczonych popełniają więcej niż przeciętną liczbę przestępstw przy użyciu przemocy? Czy członkowie Narodowej Akademii Nauk, z których 93 % odrzuca ideę Boga, kłamią, cudzołożą i kradną na potęgę? Można rozsądnie założyć, że grupy te zachowują się co najmniej równie poprawnie jak reszta społeczeństwa. A jednak ateiści są najbardziej potępianą mniejszością w Stanach Zjednoczonych. Badania społeczne pokazują, że bycie ateistą jest absolutną przeszkodą przy ubieganiu się o stanowisko publiczne w naszym kraju (bycie czarnym, muzułmaninem lub homoseksualistą już nie jest). Całkiem niedawno, tysięczne tłumy w świecie muzułmańskim podpalały europejskie ambasady, groziły śmiercią, brały zakładników a nawet zabijały – wszystko w proteście przeciw 12 dowcipom rysunkowym na temat proroka Mahometa, opublikowanym w duńskiej gazecie. A kiedy były ostatnio zamieszki ateistów? Czy jest gdziekolwiek na świecie gazeta, która zawaha się przed publikacją dowcipów o ateistach, ze strachu przed porwaniem lub zabiciem z zemsty redaktorów gazety?

Chrześcijanie, jak Ty, jako ostateczny argument, zwracają uwagę, że monstra takie jak Adolf Hitler, Józef Stalin, Mao Zedong, Pol Pot i Kim Il Sung rodzą się w łonie ateizmu. I choć jest prawdą, że ludzie ci byli często wrogami zorganizowanej religii, to nigdy nie byli specjalnie racjonalni19. I rzeczywiście, ich publiczne wypowiedzi były zwykle szalone, gdy wypowiadali się na tak różne tematy jak rasa, gospodarka, narodowość, mechanizmów historii i moralnych zagrożeń ze strony intelektualizmu.

19 Ateizm Hitlera był wyraźnie przeceniany:

„Moje uczucia, jako chrześcijanina, prowadzą mnie do mojego Boga i Zbawcy – wojownika. Prowadzą mnie do człowieka, który w samotności, otoczony przez niewielu zwolenników, rozpoznał prawdziwą naturę Żydów. I wezwał ludzi do walki z nimi. I który, boska prawda! Był największy nie, jako cierpiący, ale jako wojownik. W bezgranicznej miłości, jako chrześcijanin i jako człowiek, czytam pismo, które mówi nam jak Pan w końcu powstał w Swojej mocy i wypędził zarazę ze Świątyni, gniazdo żmij i węży. Jak wspaniała była jego walka po stronie świata przeciw żydowskiej truciźnie, jako chrześcijanin ja również mam obowiązek wobec mojego narodu.”

Hitler oświadczył to w przemówieniu 12 kwietnia 1922 roku (Norman H. Baynes, ed. The Speeches of Adolf Hitler, April 1922-August 1939. Vol. 1 z 2, str. 19-20. Oxford University Press, 1942 r.)

Problem z tyranami nie polega na tym, że odrzucają dogmaty religijne, ale że przyjmują inne, niszczące życie, mity. W większości przypadków sami stają się obiektami pseudoreligijnych kultów jednostki, potrzebujących ciągłej pomocy propagandy, by przetrwać. Jest różnica między propagandą a uczciwą dystrybucją informacji, której (zwykle) oczekujemy w liberalnej demokracji. Tyrani, którzy organizują ludobójstwa, lub w spokoju patrzą na śmierć z głodu własnego narodu, zwykle są osobami ekscentrycznymi – a nie mistrzami rozumu. Kim Il Sung, na przykład, żądał, by wszystkie jego łóżka, w których sypiał, były usytuowane na wysokości dokładnie 500 m nad poziomem morza. Jego kołdry miały być wypełnione najdelikatniejszym puchem. A jaki jest najdelikatniejszy puch? Najwyraźniej pochodzi z podgardli jaskółek. 700 tysięcy jaskółek było potrzebnych by wypełnić jedną kołdrę. Powaga, z jaką traktował swe dziwaczne potrzeby, każą nam wątpić, by był rozsądnym człowiekiem.

W przypadku holokaustu, antysemityzm, który stał za budową obozów śmierci miał korzenie bezpośrednio w średniowiecznym chrześcijaństwie. Przez wieki chrześcijańscy europejczycy postrzegali Żydów, jako najgorszy rodzaj heretyków i podawali ich obecność wśród wiernych, jako przyczynę każdego społecznego zła. Choć późniejsza nienawiść do Żydów w Niemczech wyrażała się głównie w świecki sposób, korzenie miała religijne. Szczególna religijna demonizacja europejskich Żydów trwała przez cały okres. Watykan powtarzał jeszcze w 1914 roku w swoich gazetach „kłamstwo krwi”20. Zarówno Kościół Katolicki jak i kościoły protestanckie mają wstydliwą historię, gdy chodzi o zgodę na nazistowskie ludobójstwo21.

Oświęcim, sowiecki gułag i pola śmierci Kambodży nie są przykładami sytuacji, gdy ludzie stają się zbyt racjonalni. Przeciwnie, te straszliwe historie dowodzą niebezpieczeństw politycznego i rasowego dogmatyzmu.

To czas, gdy chrześcijanie tacy jak Ty powinni przestać sugerować, że racjonalne odrzucenie Twojej wiary oznacza ślepe przyjęcie ateizmu, jako dogmatu. Nie trzeba akceptować niczego na podstawie niedostatecznych argumentów by spostrzec, że niepokalane poczęcie Jezusa to absurdalna idea. Problem z religią – podobnie jak z nazizmem, stalinizmem czy jakąkolwiek inną totalitarną mitologią – to problem z dogmatem, jako takim. Nie znam ludzkiego społeczeństwa w przeszłości, które wpadło w kłopoty tylko z tego powodu, że ludzie pragnęli dowodów na swoje podstawowe przekonania.

20 „Kłamstwo krwi” (blood libel) w odniesieniu do Żydów to fałszywe relacje o mordowaniu przez Żydów nie-Żydów w celu uzyskania krwi do religijnych ofiar. Te kłamstwa są wciąż powszechnie akceptowane w świecie islamu.

21 42 Watykan pisze: J. I. Kertzer, The Modern Use of Ancient Lies, The New York Times, 9 maja 2002 r.

Choć uważasz, że zniknięcie religii jest niemożliwe, to musisz sobie uświadomić, że w dużej części cywilizowanego świata prawie się to udało. Norwegia, Islandia, Australia, Kanada, Szwecja, Szwajcaria, Belgia, Japonia, Holandia, Dania i Wielka Brytania to społeczeństwa najmniej religijne na ziemi22. Według danych Raportu Rozwoju (2005) ONZ, są to także społeczeństwa o najwyższych wskaźnikach zdrowia, czasie życia, umiejętności czytania i pisania, dochodzie na głowę, wykształceniu, równości płci i najniższych wskaźnikach morderstw i śmiertelności noworodków.23 Jeżeli gdzieś jest poważny problem z przestępczością w Zachodniej Europie, zwykle dotyczy imigrantów. 70 % osób w więzieniach we Francji to muzułmanie. A muzułmanie w Zachodniej Europie nie są raczej ateistami. I dalej – 50 państw na samym dole listy poziomu rozwoju ONZ to społeczeństwa niewzruszenie religijne.

Inne analizy pokazują podobny obraz: Stany Zjednoczone są wyjątkiem wśród bogatych demokracji ze swą wysoką religijnością. I są też wyjątkiem ze swoim wysokim poziomem liczby morderstw, aborcji, ciąż nastolatek, powszechnością chorób wenerycznych i śmiertelnością noworodków. Podobne zjawiska możemy obserwować wewnątrz obszaru Stanów Zjednoczonych: stany południowe i środkowego zachodu, gdzie religijna ortodoksja przeważa, są szczególnie nawiedzone przez wyżej wymienione zjawiska typowe dla dysfunkcjonalnego społeczeństwa, podczas gdy względnie świeckie stany północnego wschodu zbliżają się do europejskich poziomów.

I choć preferencje polityczne nie są idealnym wskaźnikiem religijności, to nie jest tajemnicą, że „republikańskie stany” są republikańskie dzięki wpływom konserwatywnych chrześcijan.24 Jeżeli występuje pozytywna korelacja między chrześcijańskim konserwatyzmem a zdrowiem społecznym, to powinniśmy zaobserwować ją w republikańskich stanach. Nie obserwujemy. Z 21 miast z najniższym współczynnikiem przestępstw z użyciem przemocy, 13 (62 %) leży w stanach demokratycznych, 8 (38 %) w republikańskich. Z 25 najbardziej niebezpiecznych miast 19 (76 %) leży w stanach republikańskich,25 6 (24 %) w demokratycznych. Więcej – 3 z 5 najbardziej niebezpiecznych miast w USA

22 Według ONZ: P. Zuckerman, Atheism: Contemporary Rates and Patterns, w The Cambridge Companion to Atheism, Michael Martin, ed. (Cambridge, Eng.: Cambridge University Press, wkrótce).

23 To samo porównanie: G. S. Paul. Cross-National Correlations of Quantifiable Societal Health with Popular Religiosity and Secularism in the Prosperous Democracies, Journal of Religion and Society, vol. 7 (2005 r.); R. Gledhili, Societies Worse Off 'When They Have God on Their Side,' The Times (Wielka Brytania), 27 września 2005 r.

leży w pobożnym stanie Teksas.26 12 stanów z najwyższym poziomem włamań to republikańskie stany. Z 22 stanów z najwyższym wskaźnikiem morderstw, 17 jest republikańskich.27

Oczywiście wiązanie danych tego rodzaju nie odpowiada na pytanie o przyczyny – wiara w Boga może prowadzić do społecznej dysfunkcji, ale dysfunkcja może skłaniać ludzi do wiary w Boga. Jeden czynnik może wpływać na drugi, lub oba mogą wynikać z jakiegoś głębszego źródła zła. Pozostawiając na boku dyskusję o przyczynach i skutkach, można zauważyć, że statystyki dowodzą, że ateizm jest kompatybilny z podstawowymi aspiracjami cywilizowanego społeczeństwa. Dowodzą też, że powszechna wiara w Boga nie jest gwarancją zdrowego społeczeństwa.

Kraje z najwyższym poziomem ateizmu są również najbardziej dobroczynne – zarówno pod względem udziału bogactwa, który przekazują na cele pomocy społecznej, jak i udziału, który przekazują jako pomoc dla krajów trzeciego świata.28 Wątpliwy związek między przestrzeganiem litery słowa bożego, a realizacją chrześcijańskich wartości jest ilustrowany przez dane na temat równości społecznej. Weźmy pod uwagę stosunek płac prezesów zarządów do średnich płac zwykłych pracowników danej firmy:29 w Anglii to 24/1, we Francji 15/1, w Szwecji 13/1, a w USA, gdzie 80 procent społeczeństwa spodziewa się powołania na sąd ostateczny – 475/1. Wielu „wielbłądów” spodziewa się najwyraźniej, że prześlizgnie się łatwo przez oko igielne.

24 Przynależność partyjna: http://people-press.org/commentary/display.php3?AnalysisID=i03

25 Z 25 miast: http://www.morganquitno.com/cito6pop.htm#25 26 3 z 5 najbardziej niebezpiecznych miast:

http://www.fbi.gov/ucr/ucr.htm 27 Z 22: http://www.itaffectsyou.org/blog/?p=200 28 Kraje z wysokim poziomem:

www.globalissues.org/TradeRelated/Debt/USAid.asp#ForeignAidNumbers inChartsandGraphs; http://www.oecd.org

29 Rozważ liczby: www.nybooks.com/articles/17726.

Od kogo pochodzi dobro w „dobrej księdze”? Nawet, jeśli wiara w Boga ma stały i dobry wpływ na ludzkie

zachowanie, wciąż to nie daje powodu by wierzyć w Boga. W Boga można wierzyć tylko wtedy, gdy uważa się, że istnieje On naprawdę. Gdyby nawet ateizm prowadził prosto do moralnego chaosu, nie prowadziłoby to do wniosku, że chrześcijańska doktryna jest prawdą. Może to islam jest prawdą, a może wszystkie religie funkcjonują jak placebo? Jako opis wszechświata, mogą być kompletnie fałszywe, ale, mimo to, pozostawać użyteczne. A jednak obserwacja wskazuje, że religie są zarówno fałszywe, jak i niebezpieczne.

Kiedy mówisz o pozytywnym wpływie, jaki Twoja wiara ma na ludzką moralność, korzystasz z przykładu religijnych liberałów i umiarkowanych. Oni, zamiast powiedzieć, że wierzą w Boga z powodu spełnionych biblijnych przepowiedni lub przekonywujących cudów opisanych w Ewangeliach, zwykle twierdzą, że ich wiara wynika właśnie z dobrego wpływu ich wiary na świat. Często mówią, że ich wiara wynika z faktu, że Bóg „nadaje znaczenie życiu.” Gdy fala tsunami zabiła kilkaset tysięcy ludzi w dzień po Bożym Narodzeniu 2004 roku, wielu konserwatywnych chrześcijan postrzegało ten kataklizm, jako dowód Boskiego gniewu. Bóg najwyraźniej przesyłał kolejną zakodowaną wiadomość o złu aborcji, różnowierstwa i homoseksualizmu. I choć uważam tę interpretację zdarzeń za szczególnie odrzucającą, ma ona choć zaletę racjonalności, przy pewnym zestawie założeń. Liberałowie i umiarkowani odmawiają wyciągnięcia jakichkolwiek wniosków na temat Boga, na podstawie jego czynów. Bóg pozostaje absolutną zagadką i zwyczajnym źródłem pocieszenia, pasującym nawet do najbardziej pustoszącego zła. Zaraz po azjatyckim tsunami, liberałowie i umiarkowani skłaniali siebie samych do szukania Boga „nie w mocy, która poruszyła falę, ale w ludzkiej odpowiedzi na tę falę.”30 Myślę, a pewnie możemy się razem zgodzić, że jest to przykład ludzkiej zdolności do dawania dobra, niż raczej boskiej, gdy spuchnięte, rozkładające się ciała wyciągane są z morza. W dzień, gdy ponad 100 000 dzieci zostało wydartych z ramion matek i po prostu utopionych, liberalna teologia musi przejrzeć, czym jest jej stanowisko: największym ze śmiertelnych złudzeń. Teologia boskiego gniewu ma znacznie więcej intelektualnych zalet. Jeżeli Bóg istnieje i wykazuje zainteresowanie ludzkimi sprawami, jego wola nie jest niezrozumiała. Jedyną niezrozumiałą sprawą tutaj jest fakt, że tak wielu, racjonalnych skądinąd, mężczyzn i kobiet może zaprzeczać niepowstrzymanej grozie tych wydarzeń i uważać je za szczyt moralnej nauki.

Jak większość chrześcijan wierzysz, że śmiertelni, tacy jak my, nie mogą odrzucić moralności Biblii. Nie możemy powiedzieć na przykład, że Bóg

30 "nie w mocy": http://www.thetablet.co.uk/sample04.sh.tml

postąpił źle, gdy utopił większość ludzkości w potopie opisanym w Księdze Rodzaju, ponieważ nasza ocena tego wydarzenia ograniczona jest ludzkim punktem widzenia. A jednak uważasz i możesz ocenić, czy Jezus jest Synem Bożym, Złota Zasada jest szczytem moralnej mądrości a Biblia nie jest po brzeg pełna kłamstw. Używasz własnej intuicji moralnej, by ocenić autentyczność nauki Biblii – by w chwilę później zarzekać się, że ludzkie istoty nie mogą posługiwać się własną intuicją, jako przewodnikiem dobrego postępowania w świecie – i raczej musimy opierać na zaleceniach Biblii. Używasz więc własnej intuicji moralnej, by zdecydować, że Biblia jest właściwym gwarantem twoich moralnych intuicji. Twoje własne przekonania są wciąż pierwsze a Twoje rozumowanie zatacza koło.

To my decydujemy, co jest dobre w Dobrej Księdze. Czytamy Złotą Zasadę i oceniamy ją jako błyskotliwe podsumowanie wielu naszych impulsów etycznych. A wtedy natykamy się na kolejną boską zasadę moralną: jeżeli mężczyzna przekona się w noc poślubną, że panna młoda nie jest dziewicą, musi ukamienować ją na śmierć na progu domu jej ojca (Księga Powtórzonego Prawa 22:13-21). Jeżeli jesteśmy cywilizowani, odrzucimy to jako trudne do wyobrażenia, pełne zła szaleństwo. Wiara w Biblię, jako słowo boże, nie jest tu w ogóle pomocna.

Wybór jest prosty: możemy prowadzić rozważania o moralności i dobru człowieka godne dwudziestego pierwszego wieku – w których mamy świadomość odkryć nauki i filozoficznych rozważań nagromadzonych w ostatnich dwóch tysiącach lat dyskursu człowieczego – lub możemy ograniczyć się do rozważań z czasów pierwszego wieku zapisanych w Biblii. Dlaczego ktokolwiek miałby wybrać to drugie podejście?

Dobro BogaGdzieś na świecie ktoś porwał małą dziewczynkę. Wkrótce ją zgwałci,

będzie torturował i w końcu zabije. Jeżeli nawet to okrutne zdarzenie nie dzieje w tej właśnie chwili, to zdarzy się w kilka godzin lub najwyżej dni. Pewność tę daje nam statystyka rządząca życiem 6 miliardów ludzkich istot. Ta sama statystyka pokazuje także, że rodzice tej dziewczynki wierzą – tak jak Ty wierzysz – że wszechmocny i miłościwy Bóg chroni ich rodzinę. Czy mają rację? Czy to dobrze, że tak wierzą?

Nie.

Istota ateizmu zawarta jest w tej odpowiedzi. Ateizm nie jest filozofią, nie jest nawet poglądem na świat, jest po prostu stwierdzeniem oczywistości. W rzeczywistości, „ateizm”, jako słowo, nie powinno nawet istnieć. Nikt nie musi identyfikować siebie, jako „nieastrologa” lub „niealchemika.” Nie mamy słów opisujących ludzi, którzy wątpią w fakt, że Elvis Presley jest wciąż wśród nas żywy, że kosmici przebyli galaktykę specjalnie by nachodzić farmerów i ich bydło. Ateizm nie jest niczym więcej niż dźwiękami zakłopotania, jakie wydają z siebie racjonalni ludzie, gdy stykają się z nieuzasadnianymi wierzeniami. Ateista to po prostu ktoś, kto uważa, że 260 milionów Amerykanów (87 % populacji), którzy „nigdy nie wątpili w istnienie Boga” powinni przedstawić jakieś dowody jego istnienia i jego dobra, gdy na co dzień, na całym świecie jesteśmy światkami nieustającego zabijania niewinnych. Ateista, to ktoś, kto uważa, że zamordowanie jednej małej dziewczynki – nawet raz na milion lat – podważa ideę istnienia dobrego Boga.

Otaczają nas przykłady sytuacji, gdy Bóg zawiódł ludzkość. Weźmy Nowy Orlean, ostatnio zniszczony przez huragan. Zginęło tam ponad 1000 osób, dziesiątki tysięcy straciło cały ziemski dobytek, a prawie milion ludzi musiał opuścić miasto. Można bezpiecznie założyć, że prawie każda osoba żyjąca w Nowym Orleanie w chwili, gdy huragan Katrina uderzył w miasto, dzieliła Twoją wiarę w wszechmogącego, wszechobecnego i współczującego Boga. Ale co robił Bóg, gdy Katrina niszczyła ich miasto? Przecież słyszał modlitwy tych starszych mężczyzn i kobiet, którzy uciekali na strych przed wstępującą powodzią, tylko po to by tam powoli utonąć. To byli ludzie wiary. Ci dobrzy mężczyźni i kobiety modlili się przez całe swoje życie. Czy masz odwagę przyznać oczywiste? Ci biedni ludzie umarli mówiąc do zmyślonego przyjaciela.

Było oczywiście wiele znaków ostrzegających przed huraganem o „biblijnych rozmiarach”, który uderzył w Nowy Orlean, a ludzka odpowiedź na nadchodzącą katastrofę była tragicznie nieudolna. Ale była nieudolna w świetle nauki. Religia nie dostarczyła podstaw do żadnej reakcji. Wczesne ostrzeżenie o

drodze przemieszczania się huraganu Katrina zostało wydarte niemej Naturze przy użyciu obliczeń klimatologicznych i zdjęć satelitarnych. Bóg nie powiedział o swych planach nikomu. Jeżeli mieszkańcy Nowego Orleanu mieliby polegać na miłości bożej, poznaliby nadchodzący zabójczy huragan wraz z pierwszymi podmuchami wiatru na twarzach. A jednak, co nie będzie dla Ciebie zaskoczeniem, badanie społeczne przeprowadzone przez The Washington Post wykazało, że 80 % ludzi, którzy przeżyli Katrinę stwierdziło, że wydarzenie to tylko wzmocniło ich wiarę w Boga.

Gdy Nowy Orlean był niszczony przez huragan Katrina, prawie 1000 szyickich pielgrzymów zostało stratowanych na śmierć na pewnym moście w Iraku. Ci pielgrzymi mocno wierzyli w Boga z Koranu. Całe ich życie było zorganizowane w oparciu o niepodważalny fakt jego istnienia: ich kobiety kroczyły zakwefione przed Nim, a mężczyźni regularnie mordowali jeden drugiego z powodu rywalizujących interpretacji Jego słów. Byłoby czymś wyjątkowym, gdyby choć jeden z ocalonych z tragedii stracił wiarę w Niego. Bardziej prawdopodobne jest, że przeżywszy, wyobrazili sobie, że ich ocalenie wynika z bożej łaski. Nadchodzi moment, gdy dostrzegamy bezgraniczny narcyzm i samooszukiwanie się ocalonych. Chwila, gdy przyznajemy, jak nieprzyzwoite jest, gdy ocaleni siebie uważają za uratowanych przez kochającego Boga, gdy ten sam Bóg właśnie utopił dzieci w kołyskach. W chwili, gdy przestaniesz owijać rzeczywistość cierpienia na świecie w religijne fantazje, poczujesz do głębi jak drogocennym jest życie – i jak wielkim nieszczęściem jest, że miliony ludzkich istot cierpią najbardziej straszne ograniczenia ich szczęścia, bez sensownych przyczyn.

Jest godnym zastanowienia, jak wielka i jak bardzo bezsensowna powinna być katastrofa, która zachwieje światową wiarą. Holokaust tego nie uczynił. Ani ludobójstwo w Rwandzie nawet, gdy między zabójcami byli księża z maczetami w rękach. 500 milionów ludzi umarło na ospę w XX wieku, w tym wiele dzieci. Drogi boże są, niewątpliwie, niezbadane. Wygląda na to, że każde wydarzenie, nieważne jak wielkim jest nieszczęściem, może być uznane za zgodne z religijną wiarą.

Oczywiście, ludzie wierzący stale zapewniają się wzajemnie, że Bóg nie jest odpowiedzialny za ludzkie cierpienie. Ale jak więc możemy uznać, że Bóg jest wszechobecny i wszechmocny? To od wieków istniejący problem teodycei – i powinniśmy uznać go za wyjaśniony. Jeżeli Bóg istnieje, to albo nie może zrobić nic by powstrzymać najbardziej ekstremalne nieszczęścia, albo o to w ogóle nie dba. Tak więc Bóg jest albo bezsilny, albo zły. I zaraz kusi cię, by wykonać następujący piruet myślowy: Bóg nie może być oceniany według ludzkich standardów moralnych. Ale przecież wcześniej zauważyliśmy, że ludzkie standardy moralne są dokładnie tym, czego użyłeś na starcie by uznać dobro Boga. No i taki Bóg, który przejmowałby się rzeczami tak trywialnymi

jak małżeństwo homoseksualistów, czy imię, którym nazywany jest w modlitwie, nie jest taki znowu niepoznawalny.

Jest także inna prosta możliwość, najbardziej racjonalna i jednocześnie najmniej odrażająca – biblijny Bóg jest fikcją, jak przed nim Zeus i tysiące innych martwych bogów, o których większość normalnych ludzi dziś nie pamięta. Czy możesz dowieść, że Zeus nie istnieje? Oczywiście, że nie. Więc teraz wyobraź sobie, że żyjesz w hipotetycznym społeczeństwie, gdzie każdego roku ludzie wydają z ich własnych dochodów dziesiątki miliardów dolarów by przebłagać bogów z góry Olimp, gdzie także rząd wydaje kolejne miliardy dolarów podatników w celu wsparcia instytucji wyznawców tych bogów, gdzie nieujawnione kolejne miliardy dolarów zwolnień podatkowych wzmacniają pogańskie świątynie, i gdzie wybieralni przedstawiciele narodu ograniczają badania medyczne z powodu szacunku dla tekstu Iliady i Odysei, a także gdzie każda debata o polityce społecznej jest modyfikowana według widzimisię starożytnych autorów, którzy wprawdzie pisali dobrze, ale nie wiedzieli o przyrodzie choć tyle by nie zanieczyszczać własnego jedzenia ekskrementami. Byłoby to poważne nadużycie naszych materialnych, moralnych i intelektualnych zasobów. Ale to jest właśnie społeczeństwo, w którym żyjemy. To jest właśnie ten zadziwiający nieracjonalny świat, który Ty i podobni ci chrześcijanie usilnie próbujecie stworzyć.

To straszne, że umieramy i tracimy wszystko, co kochamy; jest podwójnie straszne, że tak wiele istot ludzkich cierpi bez potrzeby za życia. A że tak wiele z tego cierpienia może być przypisane religii – religijnej nienawiści, religijnym wojnom, religijnym tabu i motywowanym religią marnotrawstwu zasobów – to wszystko sprawia, że uczciwa krytyka wiary religijnej jest moralną i intelektualną koniecznością. Niestety, wyrażenie krytyki spycha niewierzącego na margines społeczeństwa. Za to, że jest w żywym kontakcie z rzeczywistością, staje się wstydliwie oderwany od życia sąsiadów w ich fantastycznym świecie.

Siła przepowiedniPowiada się często, że jest rozsądnym wierzyć, że Biblia jest słowem

bożym, ponieważ wiele wydarzeń opisanych w Nowym Testamencie potwierdza przepowiednie Starego Testamentu. Zapytaj siebie jednak, czy trudnym było dla twórców Ewangelii opowiedzieć historię życia Jezusa w sposób zgodny z przepowiedniami? Czy nie byłoby w mocy śmiertelnika napisać jedną książkę tak, by potwierdzała przepowiednie z wcześniejszej? I tak jest – na podstawie analizy tekstów można zauważyć, że dokładnie tak zrobili twórcy Ewangelii.

Twórcy Ewangelii Łukasza i Mateusza, na przykład stwierdzają, że Maria porodziła jako dziewica, opierając się na greckim zapisie Księgi Izajasza 7:14. Ale hebrajski tekst Księgi Izajasza używa słowa „’alma”, które oznacza po prostu „młodą kobietę” bez jakiejkolwiek aluzji do dziewictwa. Wydaje się, więc pewnym, że dogmat niepokalanego poczęcia i wiele z chrześcijańskiej rezerwy w stosunku do seksu, jest wynikiem błędu w tłumaczeniu z hebrajskiego. Innym argumentem przeciw doktrynie niepokalanego poczęcia jest fakt, że pozostali ewangeliści w ogóle o nim nie słyszeli. Marek i Jan wydają się zaniepokojeni zarzutami braku legitymacji Jezusa, ale nigdy nie wspominają o jego cudowny pochodzeniu. Paweł opisuje Jezusa jako „urodzonego z nasienia Dawidowego w ciele” i „urodzonego z kobiety” bez odnoszenia się do dziewictwa Marii w ogóle.

Ewangeliści popełnili też inne pomyłki w wiedzy literackiej. Mateusz w 27:9 wspomina na przykład, o wypełnieniu się przepowiedni, którą przypisuje Jeremiaszowi. Przepowiednia ta zapisana jest jednak przez Zachariasza 11:12-13. Ewangelie często przeczą sobie wzajemnie. Jan mówi nam, że Jezus został ukrzyżowany na dzień przed wieczerzą paschalną; Marek zaś, że dzień po wieczerzy. Po tych przykładach, jak możesz twierdzić, że Biblia jest doskonała we wszystkich swych aspektach? A co myślisz o muzułmanach, mormonach czy sikhach, którzy ignorują podobne niespójności w ich świętych księgach? Wszyscy mówią rzeczy w rodzaju „Duch Święty patrzy tylko na istotę i nie jest związany słowami” (Luter). Czy to znaczy, że jesteś skłonny zaakceptować także ich księgi, jako idealne słowa Stwórcy świata?

Chrześcijanie często zapewniają, że Biblia przepowiada przyszłe wydarzenia historyczne. Na przykład w Księdze Powtórzonego Prawa 28:64 czytamy „Pan cię rozproszy pomiędzy wszystkie narody, od krańca do krańca ziemi.” W Ewangelii Łukasza 19:43-44 Jezus mówi „Bo przyjdą na ciebie dni, gdy twoi nieprzyjaciele otoczą cię wałem, oblegną cię i ścisną zewsząd. Powalą na ziemię ciebie i twoje dzieci z tobą i nie zostawią w tobie kamienia na kamieniu za to, żeś nie rozpoznało czasu twojego nawiedzenia.”31 Mamy wierzyć, że te wypowiedzi przepowiadają nadchodzącą historię Żydów z tak

niesamowitą dokładnością, że jedynym wyjaśnieniem jest nadnaturalne ich pochodzenie?

Wyobraź jednak sobie jak niesamowicie dokładne byłyby przepowiednie istoty wszechwiedzącej. Jeżeli Biblia byłaby taką księgą, zawierałaby idealnie precyzyjne przepowiednie historycznych wydarzeń. Spodziewałbyś się stwierdzeń w rodzaju „W drugiej połowie dwudziestego wieku ludzkość wytworzy światowy system połączonych komputerów – których zasady konstrukcyjne opisane są w Księdze Kapłańskiej – i system ten będzie nazwany Internetem.” Ale Biblia nie zawiera niczego takiego. W zasadzie nie zawiera ani jednego zdania, które nie mogłoby być napisane przez mężczyznę lub kobietę żyjących w pierwszym wieku naszej ery. To powinno Cię zastanowić.

Książka napisana przez wszechwiedzącego mogłaby zawierać rozdział o matematyce, który po dwóch tysiącach lat studiów, wciąż byłby najbogatszą skarbnicą wiedzy matematycznej znaną ludzkości. Zamiast tego Biblia nie zawiera w ogóle formalnej wiedzy matematycznej, a raczej oczywiste błędy. W dwóch miejscach, na przykład, Dobra Księga stwierdza, że stosunek obwodu okręgu do jego średnicy wynosi 3:1 (I Księga Królewska 7:23-26 oraz II Księga Kronik 4:2-5). Jako przybliżenie liczby pi nie jest to zbyt imponujące. Dziesiętne rozwinięcie liczby pi zmierza do nieskończoności – 3,1415926535… – i współczesne komputery pozwalają policzyć je z dowolną dokładnością. Ale starożytni Egipcjanie i Babilończycy znali wartość pi z dokładnością kilku cyfr po przecinku wiele wieków przed tym, jak najstarsze księgi Biblii zostały zapisane. Biblia daje nam przybliżenie, które jest kiepskie nawet jak na standardy starożytnych. Nie będzie zaskoczeniem, gdy stwierdzimy, że wierzący znaleźli sposoby racjonalizacji tego faktu, ale racjonalizacje nie ukryją oczywistego faktu, że Biblia jest kiepskim źródłem wiedzy matematycznej. Można na pewno powiedzieć, że gdyby grecki matematyk Archimedes był autorem odpowiednich wersów w I Księdze Królów I II Księdze Kronik, tekst ten byłby znacznie lepszym dowodem “wszechwiedzy” autora.32

Dlaczego Biblia nie mówi nic o elektryczności, DNA lub choćby o rozmiarach i wieku wszechświata? A co z lekiem na raka? Kiedy poznamy już biologię raka, ta wiedza będzie mogła być podsumowana na kilku kartkach. Dlaczego ta wiedza, lub cokolwiek podobnego nie występuje w Biblii? Dobrzy, pobożni ludzie umierają w cierpieniach na raka w tej chwili, a wielu z nich to

31 W oparciu o teksty: See J. Pelikan, Jesus Through the Centuries (New York: Harper & Row, 1987 r.); A. N. Wilson, Jesus: A Life (New York: W. W. Norton, 1992r.); i B. M. Metzger i M. D. Coogan, eds., The Oxford Companion to the Bible (Oxford, Eng.: Oxford University Press, 1993 r.), str. 789-90.

32 Sprzeczności w Ewangeliach: jest wiele źródeł materiałów o sprzecznościach. Burr, Self-contradictions of the Bible (1860 r.) jest dziełem klasycznym.

dzieci. Biblia to obszerna księga. Bóg znalazł miejsce by instruować nas o utrzymaniu niewolników oraz ofiarach z przeróżnych zwierząt. Dla kogoś nie będącego chrześcijaninem, jest mocno zadziwiającym jak trywialną książką może być Biblia i wciąż być uważaną za produkt Wszechobecnego.

Konflikt nauki i religiiI choć jest dziś moralną koniecznością, by naukowcy mówili otwarcie o

konflikcie pomiędzy nauką a religią, nawet Narodowa Akademia Nauk uznała ten konflikt za nieistniejący:

„U źródła domniemanego konfliktu pomiędzy niektórymi wierzeniami religijnymi a ewolucją, leży niezrozumienie fundamentalnej różnicy między religijnym i naukowym sposobem poznania. Religia i nauka odpowiadają na inne pytania dotyczące świata. Czy istnienie wszechświata lub ludzkiej egzystencji ma jakiś cel – nie jest pytaniem dla nauki. Religijny i naukowy sposób poznania odgrywał i będzie odgrywał ważną rolę w ludzkiej historii… Nauka jest sposobem poznania świata przyrody. Jest ograniczona do wyjaśniania przyrody za pomocą naturalnych przyczyn. Nauka nie mówi nic o rzeczach nadprzyrodzonych. Czy Bóg istnieje, czy nie, jest pytaniem obojętnym dla nauki.”33

To oświadczenie zadziwia brakiem szczerości. Naukowcy żyją oczywiście w ciągłym strachu utraty publicznego finansowania, więc Akademia mogła wypowiadać się tak z obawy przed płacącą podatki tłuszczą. W rzeczywistości konflikt pomiędzy religią a nauką jest nie do uniknięcia. Sukcesy nauki często podważają religijne dogmaty; utrzymanie religijnych dogmatów zawsze odbywa się kosztem nauki. Nasze religie nie mówią wyłącznie o „celu ludzkiej egzystencji”. Podobnie jak nauka, każda religia zawiera też szczegółowe stwierdzenia o budowie świata. Te teksty stwierdzają zdecydowanie, że opisują fakty – Stwórca wszechświata może słyszeć Twoje modlitwy (i czasami odpowiada); dusza wchodzi w zarodek w chwili poczęcia; jeżeli nie będziesz wierzył w określone rzeczy o Bogu, będziesz straszliwie cierpiał po śmierci. Takie stwierdzenia są szczególnie sprzeczne ze stwierdzeniami nauki, ponieważ są oparte na fatalnej jakości dowodach.

W najszerszym znaczeniu słowo „nauka” (ang. „science” od łacińskiego „scire” - „wiedzieć”) reprezentuje nasze poszukiwanie prawdy o świecie. Nie musimy rozróżniać „twardej” i „miękkiej” nauki, lub między nauką ścisłą, a np. historią jako nauką humanistyczną. Jest faktem historycznym, że Japończycy zbombardowali Pearl Harbor 7 grudnia 1941 roku. Tak więc, fakt ten tworzy część światopoglądu naukowej racjonalności. W sytuacji, gdy istnieje wiele dowodów potwierdzających ten fakt ktokolwiek, kto wierzy, że wydarzyło się to w inny dzień lub, że to Egipcjanie bombardowali, musi mocno uzasadnić swe twierdzenia. Rdzeniem nauki nie jest kontrolowany eksperyment lub

33 “U źródła”: National Academy of Sciences, Teaching About Evolution and the Nature of Science (1998 r.), str. 58; http://www.nap.edu/catalog/5787.html

modelowanie matematyczne; jest nim intelektualna uczciwość. Nadszedł czas, gdy powinniśmy przyznać, na czym polega główna cecha ludzkiego dyskursu: gdy rozpatrywana jest prawdziwość twierdzenia, można rozważyć uczciwie dowody i logiczne przesłanki. Lub można nie rozważać niczego. Religia jest takim obszarem naszego życia, gdzie ludzie wyobrażają sobie, że obowiązują tam inne standardy intelektualnej uczciwości.

Rozważmy ostatnie deliberacje Kościoła Katolickiego na temat doktryny zawieszenia. Trzydziestu najlepszych teologów z całego świata spotkało się ostatnio w Watykanie w celu dyskusji nad pytaniem, co dzieje się z dziećmi, które umarły bez sakramentu chrztu. Od średniowiecza katolicy wierzyli, że takie dzieci znajdują się w stanie zawieszenia, gdzie cieszą się na zawsze „uczuciem naturalnego szczęścia”, jak to określił Tomasz z Akwinu. Co było na przykład w wyraźnej sprzeczności z opinią świętego Augustyna, który wierzył, że te nieszczęsne dziecięce dusze spędzą wieczność w piekle.

I choć zawieszenie nie ma oparcia w Piśmie i nigdy nie było częścią oficjalnej doktryny Kościoła, było przez wieki ważną częścią katolickiej tradycji. W 1905 roku Papież Pius X najwyraźniej w pełni poparł zawieszenie: „Dzieci, które umierają bez chrztu pozostają w zawieszeniu, gdzie nie cieszą się z obecności Boga, ale również nie cierpią.” A teraz największe umysły Kościoła spotkały się ponownie by rozważyć tę sprawę.

Czy możemy wymyślić sobie zagadnienie bardziej intelektualnie bezsensowne? Wystarczy sobie wyobrazić jak wyglądają te deliberacje. Czy jest choć najmniejsza szansa, że ktoś przedstawi dowody wskazujące na pośmiertny los dzieci bez chrztu? Czy jakakolwiek wykształcona osoba może uznać to za coś innego niż śmieszne, straszne i niewyobrażalne marnotrawstwo czasu? Gdy rozważy się fakt, że jest to towarzystwo, z którego szeregów pochodzi i przez które jest chroniona elitarna grupa księży molestujących dzieci, całe przedsięwzięcie zaczyna promieniować diaboliczną aurą zmarnowanej ludzkiej energii.

Konflikt między nauką a religią można sprowadzić do prostego faktu z zakresu ludzkiego rozumienia i dyskusji: albo ktoś ma dobre powody swoich przekonań, albo nie ma. Jeżeli byłyby dobre powody, by wierzyć, że Jezus urodził się z dziewicy albo Mahomet poleciał do nieba na skrzydlatym koniu, te przekonania musiałyby być częścią naszego racjonalnego opisu wszechświata. Każdy wie, że decydowanie o historycznym przebiegu jakiegoś wydarzenia na podstawie „wiary” jest idiotyczne – dopóki rozmowa nie zaczyna dotyczyć pochodzenia takich książek jak Biblia czy Koran, zmartwychwstania Jezusa, rozmowy Mahometa z archaniołem Gabrielem, czy innego dogmatu religijnego. Jest czas, byśmy przyznali, że wiara jest niczym innym jak zgodą religijnych ludzi na wiarę, gdy rozum zawodzi.

Choć głębokie przekonanie, bez jasnych dowodów, uważane jest za znak szaleństwa i głupoty w każdej dziedzinie naszego życia, wiara w Boga wciąż otaczana jest wielkim szacunkiem w naszym społeczeństwie. Religia jest jedynym obszarem naszego dyskursu, gdzie za szlachetne uważa się przekonanie do rzeczy, do których żadna ludzka istota przekonaną być raczej nie może. Jest zastanawiającym, że ta aura szlachetności obejmuje tylko wiary, które wciąż mają wielu wyznawców. Ktoś złapany na oddawaniu czci Posejdonowi, nawet na morzu, będzie uważany za obłąkanego.34

34 Po prawdzie, otrzymuje ostatnio e-maile z protestami ludzi, którzy twierdzą z pełną gorliwością, że wierzą w Posejdona i że inni bogowie greckiej mitologii są realni.

Istnienie życiaWszystkie złożone formy życia rozwinęły się z prostszych przez miliardy

lat. Ten fakt wydaje się nie podlegać inteligentnej dyspucie. Jeżeli wątpisz, że ludzkie istoty wyewoluowały z wcześniejszych gatunków, równie dobrze możesz wątpić, że słońce jest gwiazdą. Pewnie, słońce nie wygląda na zwyczajną gwiazdę, ale wiemy, że to gwiazda, która przypadkiem znajduje się dość blisko ziemi. Wyobraź sobie własne zakłopotanie, gdyby okazało się, że Twoja religijna wiara opiera się przekonaniu, że słońce nie jest gwiazdą w ogóle. Wyobraź sobie miliony chrześcijan w Stanach Zjednoczonych, którzy wydają setki milionów dolarów każdego roku na zwalczanie tego poglądu i bezbożnych astronomów i astrofizyków.

Wyobraź sobie, że starają się z pasją, by ich nierozsądne poglądy były nauczane w szkołach naszego narodu. Dokładnie taka sytuacja panuje teraz w odniesieniu do ewolucji.

Chrześcijanie, którzy nie wierzą w ewolucję, często mówią rzeczy w rodzaju “ewolucja jest tylko teorią, nie faktem.” Takie stwierdzenia zdradzają poważne niezrozumienie sposobu, w jaki słowo „teoria” używane jest w naukowych rozważaniach. W nauce fakty muszą być wyjaśniane w odniesieniu do innych faktów. Te większe modele wyjaśnień nazywane są „teoriami.” Za pomocą teorii można przewidywać fakty i teorie mogą być, co do zasady, testowane. Zwrot „teoria ewolucji” w żadnym wypadku nie sugeruje, że ewolucja nie jest faktem. Można mówić o „zarazkowej teorii chorób” lub „teorii grawitacji” bez poddawania w wątpliwość faktu istnienia w naturze chorób czy grawitacji.

Można otrzymać doktorat w każdej dziedzinie nauki, tylko po to, by następnie cynicznie używać języka naukowego w celu usprawiedliwienia rażących błędów Biblii. Niektórzy chrześcijanie tak zrobili; niektórzy nawet otrzymali tytuły szanowanych uczelni. Bez wątpienia będą kolejni. I choć ci ludzie oficjalnie są „naukowcami”, nie zachowują się jak naukowcy. Po prostu nie angażują się w uczciwe badanie natury wszechświata. A ich proklamacje o Bogu i błędach darwinizmu nijak nie oznaczają, że istnieje jakaś poważna naukowa kontrowersja co do istnienia ewolucji. W 2005 roku w 34 krajach przeprowadzono badanie na temat akceptacji ewolucji wśród dorosłej populacji. Stany Zjednoczone zajęły 33 miejsce, tuż przed Turcją. Także uczniowie liceów w Stanach mają gorsze wyniki z nauk przyrodniczych i matematyki niż uczniowie we wszystkich rozwiniętych krajach europejskich i azjatyckich. 35 Te dane są jednoznaczne – budujemy cywilizację ignorancji.

Oto co wiemy. Wszechświat jest znacznie starszy niż twierdzi Biblia. Wszystkie złożone organizmy na ziemi, łącznie z nami, wyewoluowały z

wcześniejszych organizmów przez miliardy lat. Dowody na to są przytłaczające. Życie, które widzimy wokół, jest ekspresją kodu genetycznego zapisanego w cząsteczce DNA, a DNA podlega przypadkowym mutacjom, z których niektóre zwiększają szanse przeżycia i rozmnażania się w danym środowisku. Proces mutacji i naturalnej selekcji pozwolił izolowanym populacjom rozmnażać się wsobnie i w wielkich przedziałach czasu, wytwarzać gatunki. Nie ma wątpliwości, że istoty ludzkie w taki właśnie sposób wyewoluowały z przedludzkich przodków. Wiemy na podstawie dowodów genetycznych, że dzielimy wspólnych przodków z małpami naczelnymi i pozostałymi małpami, a ci przodkowie z kolei mieli wspólnych przodków z nietoperzami i latającymi lemurami. Drzewo życia ma wiele gałęzi i jest dziś bardzo dobrze poznane. W konsekwencji, nie ma powodu by wierzyć, że poszczególne gatunki zostały stworzone w aktualnej postaci. Jak rozpoczął się proces ewolucji jest wciąż zagadką, ale w żadnym przypadku nie znaczy to, że jakieś bóstwo gdzieś tam czai się na dnie. Z wiernego odczytania zapisów Biblii na temat stworzenia jasno wynika, że Bóg stworzył wszystkie zwierzęta i rośliny w formie, jaką dziś znamy. Nie ma wątpliwości, że Biblia się myli. Wielu chrześcijan, którzy chcą rzucić cień wątpliwości na prawdę ewolucji, ostatnio postuluje coś nazywanego Inteligentnym Projektem (IP). Problem z IP polega na tym, że nie jest to nic innego jak program polityczny i religijny udający naukę. Od kiedy wiara w biblijnego Boga nie znajduje wsparcia w rozwijającym się naukowym poznaniu świata, zwolennicy IP mogą tylko próbować eksploatować fragmenty rzeczywistości nieopisane dokładnie przez naukę.

Dyskusja o IP przebiega na wielu frontach na raz. Jak wielu teistów przed nimi, zwolennicy IP często argumentują, że sam fakt istnienia wszechświata dowodzi istnienia Boga. Uzasadnienie brzmi mniej więcej tak: wszystko co istnieje ma przyczynę; przestrzeń i czas istnieją; tak więc przestrzeń i czas powstały przez coś, co wykracza poza przestrzeń i czas. Jedynym bytem, który wykracza poza przestrzeń i czas i jednocześnie zachowuje moc kreacji jest Bóg. Wielu chrześcijan, tak jak i Ty, uważa ten argument za przekonywujący. A jednak, nawet jeżeli przyjmiemy główne założenia (każde z nich wymaga uzasadnień których teoretycy IP nie chcą nawet przyjąć do dyskusji), to ostateczna konkluzja z nich nie wynika. Skąd stwierdzenie, że jedyną rzeczą, która może powołać do życia przestrzeń, jest istota wyższa? Nawet jeśli przyjmiemy, że nasz wszechświat wymaga projektanta, to nie oznacza, że jest nim ów biblijny Bóg i że akceptuje On chrześcijaństwo. Jeżeli wszechświat jest inteligentnie zaprojektowany, to może być symulacją uruchomioną na

35 W międzyczasie, uczniowie w liceach w USA: L. Gross, Scientific Illiteracy and the Partisan Takeover of Biology, PLoS Biol 4(5): e167. DOI: 10.1371/journal.pbio.0040167 (2006 r.); http://biology.plosjournals.org/perlserv?request=get-document&doi-io.i37i/journal.pbio.0040167.

superkomputerze obcych. Lub może być dziełem złego Boga, lub dwóch takich bogów zajętych wzajemnym konfliktem w jakimś większym kosmosie.

Jak wielu krytyków religii zwracało uwagę, pomysł Stwórcy prowadzi natychmiast do problemu nieskończonej pętli. Jeżeli Bóg stworzył wszechświat, to co stworzyło Boga? Mówienie, że Bóg, z definicji, jest „niestworzony” po prostu prosi się o konkluzję. Każdy byt zdolny do stworzenia złożonego świata, musi być sam bardzo skomplikowany. I jak zauważył wielokrotnie biolog Richard Dawkins, jedynym naturalnym procesem, który może projektować rzeczy jest ewolucja.

Po prawdzie, nikt nie wie jak i dlaczego powstał wszechświat. Nie jest pewne czy w ogóle możemy sensownie mówić o powstaniu świata, jako, że pojęcie początku ma sens w odniesieniu do czasu, a tu mówimy o powstaniu samej czasoprzestrzeni.36 Każda uczciwa intelektualnie osoba przyzna, że nie wie, dlaczego wszechświat istnieje. Oczywiście naukowcy chętnie przyznają się do niewiedzy w tym punkcie. Wierzący zaś nie. Wielce ironiczny jest fakt, że w religijnym dyskursie, gdzie wierzący tak często podkreślają swoją pokorę, często potępiają naukowców i niewierzących za ich intelektualną arogancję. A przecież nie ma światopoglądu bardziej zanurzonego w arogancji niż wiara człowieka religijnego: Stwórca świata interesuje się mną, akceptuje mnie, kocha mnie, nagrodzi mnie po śmierci, a moje obecne przekonania pozostaną zgodne z prawdą do końca świata, a każdy kto nie zgadza się ze mną spędzi wieczność w piekle…

Przeciętny chrześcijanin, w przeciętnym kościele, wysłuchujący przeciętnej niedzielnej mszy osiąga poziom arogancji niewyobrażalny w naukowym dyskursie – a było paru wyjątkowych arogantów wśród naukowców.

Ponad 99 procent gatunków stworzeń, które kiedykolwiek chodziły, latały lub wiły się na ziemi, wyginęło do dziś. Ten tylko fakt wyklucza inteligentny projekt. Kiedy przyglądamy się światu przyrody, widzimy niesamowitą złożoność, ale nie dostrzegamy optymalnych rozwiązań. Obserwujemy nadmiarowość, cofanie się, zbędne komplikacje, widzimy zadziwiające niesprawności, które skutkują cierpieniem i śmiercią. Widzimy ptaki nieloty i węże ze szczątkową miednicą. Widzimy gatunki ryb, salamander i skorupiaków, które mają niefunkcjonujące oczy – gdyż ewoluowały w ciemnościach przez miliony lat. Widzimy wieloryby, które wytwarzają zęby w fazie zarodka, które zaś znikają u dorosłych. Te cechy naszego świata wydają się wyjątkowo zagadkowe, jeśli Bóg stworzył wszystkie gatunki na ziemi w sposób „inteligentny”; żadne nie są zaskakujące w świetle ewolucji.

36 Fizyk Stephen Hawking uważa czasoprzestrzeń za czterowymiarową zamkniętą rurę, bez początku I końca (coś jak powierzchnia sfery).

Biolog J.B.S. Haldane znany jest z powiedzenia, że jeśli Bóg istnieje, to ma „wyjątkową słabość do żuków.” Można by mieć nadzieję, że spostrzeżenie tak bardzo podważające kreacjonizm, zamknie dyskusję na zawsze. Faktem jest jednak, że choć istnieje współcześnie około 350 tysięcy znanych gatunków żuków, Bóg, jak się zdaje, ma jeszcze większą słabość do wirusów. Naukowcy oceniają, że na każdy gatunek zwierzęcy na ziemi istnieje co najmniej 10 odmian wirusów. Wiele wirusów jest niegroźnych, a niektóre najstarsze mogły pełnić ważną rolę w powstaniu skomplikowanych organizmów. Ale wirusy mają skłonność do traktowania organizmów takich jak Ty czy ja, jak pożyczone genitalia. Wiele z nich przenika do naszych komórek tylko po to by je zniszczyć, przy okazji zabijając nas – strasznie, bezlitośnie, niepowstrzymanie. Takie wirusy jak HIV, czy wielka rzesza chorobotwórczych bakterii, ewoluują na naszych oczach – nabierają odporności na leki antywirusowe i antybiotyki – ku naszej szkodzie. Ewolucja zarówno przewiduje jak i wyjaśnia ten fenomen; a Księga Rodzaju nie. Jak możesz wyobrażać sobie, że wiara religijna daje najlepsze opisy tych zjawisk, lub że sugerują one istnienie głębszej i miłosiernej wszechobecnej istoty?

Nasze własne ciało dostarcza przykładów na niestaranność i niekompetencję stwórcy. W fazie embriona powstają ogon, skrzela i pełne futro małpy. Szczęśliwie tracimy te czarujące dodatki przed urodzeniem. Ta dziwaczna sekwencja rozwoju zarodkowego jest łatwa do wytłumaczenia w kategoriach genetyki i ewolucji; jest jednak trudna do wytłumaczenia, jako efekt inteligentnego projektu. U mężczyzn moczowód przechodzi przez gruczoł prostaty. Prostata ma tendencję do powiększania się w trakcie życia. W efekcie, większość mężczyzn w wieku 60 lat może zaświadczyć, że co najmniej jeden z projektów Boga pozostawia wiele do życzenia. Kobieca miednica nie jest inteligentnie zaprojektowana by wspomagać cud narodzenia. Każdego roku setki tysięcy kobiet cierpi na wydłużoną i zaburzoną akcję porodową i w efekcie padają ofiarą urazu zwanego przetoką porodową. Kobiety w trzecim świecie, które na to cierpią, często stają się nadpobudliwe, są porzucane przez mężów i wypędzane poza społeczność. Fundusz ds. Ludności Organizacji Narodów Zjednoczonych ocenia, że ponad 2 miliony kobiet cierpi na przetokę.37

Przypadki nieinteligentnego projektu w naturze są tak powszechne, że można by napisać o nich książkę. Pozwolę sobie na jeszcze jeden przykład. Przewody układu oddechowego i pokarmowego u człowieka mają wspólny odcinek w krtani. Te sprytne rozwiązanie sprawia, że dziesiątki tysięcy dzieci ląduje rocznie na oddziałach ratunkowych szpitali w Stanach Zjednoczonych. Kilkaset zadławi się na śmierć. Wiele innych dozna nieodwracalnego uszkodzenia mózgu. Jakiemu miłosiernemu celowi to służy? Ależ możemy sobie wyobrazić miłosierny cel: widocznie rodzice tych dzieci powinni otrzymać nauczkę; a pewnie Bóg przygotował specjalną nagrodę w niebie dla każdego dziecka, które udławi się na śmierć kapslem od butelki. Problem leży w

tym, że takie podejście można dopasować do każdej sytuacji na świecie. Jakiż straszliwy błąd nie może być uzasadniony według tej metody? I dlaczego w ogóle chcesz tak myśleć? Co jest moralnego w takim rozumowaniu?

37 Lekarstwem na przetokę porodową, jak się okazuje, jest prosty zabieg chirurgiczny, a nie modlitwa. Choć wielu ludzi wiary wydaje się przekonana, że modlitwa może uleczyć wiele schorzeń (mimo, że badania naukowe tego nie pokazują), jest interesującym, że modlitwa jest uważana za skuteczną tylko w przypadku chorób i ran, które można wyleczyć. Nikt, na poważnie, spodziewa się, że modlitwa spowoduje, że osobie bez kończyny odrośnie ona sama. A dlaczego nie? Salamandrom przydarza się to często, najwyraźniej bez modlitwy. Jeżeli Bóg wysłuchuje modlitw choć czasami, dlaczegóżby czasami nie spowodowałby odrośnięcie kończyny inwalidzie? I dlaczego ludzie wierzący nie powinni oczekiwać, że modlitwa zadziała. Jest nawet zabawna witryna poświęcona tej zagadce: www.whydoesgodhateamputees.com („dlaczegobógnienawidzikalek”).

Religia, przemoc i przyszłość cywilizacjiMiliardy ludzi podzielają Twoje przekonanie, że Stwórca świata napisał

(lub podyktował) jedną z naszych ksiąg. Niestety istnieje wiele ksiąg, które uważane są za słowo boże, a księgi te stwierdzają różne rzeczy o tym, jak należy żyć. Konkurujące doktryny religijne podzieliły nasz świat na społeczności o różnych moralnościach i stały się źródłem niekończących się konfliktów między ludźmi.

W reakcji, wielu wrażliwych ludzi zaleca postępowanie zwane religijną tolerancją. I choć niewątpliwie tolerancja jest lepsza niż wojna religijna, nie jest pozbawiona swoich sprzeczności. Nasza obawa przed wywołaniem nienawiści religijnej, sprawia, że unikamy krytyki idei, które są coraz trudniejsze do stosowania i ewidentnie dziwaczne. Sprawia też, że uważamy za słuszne okłamywać siebie – często w intelektualnie bardzo wyszukany sposób – o kompatybilności wiary i naukowego racjonalizmu. Nasze konkurujące religijne pewniki hamują powstanie sprawnej globalnej cywilizacji. Wiara – z przekonaniem, że Bóg zwraca uwagę na imię, którym jest nazywany, że Jezus nadchodzi na ziemię, że muzułmańscy męczennicy idą prosto do raju – jest po złej stronie narastającego konfliktu idei.

Religia znacznie bardziej intensyfikuje konflikty niż plemienność, rasizm czy polityka. Jest jedyną formą myślenia grupowego, która dzieli ludzi według zasad pośmiertnej nagrody i kary. Jedną z trwałych patologii ludzkiej kultury jest skłonność do wychowywania dzieci w strachu i demonizowania innych istot ludzkich na podstawie wiary religijnej. W efekcie wiara zachęca do przemocy na co najmniej dwa sposoby. Po pierwsze – ludzie często zabijają innych, ponieważ uważają, że tak chce Stwórca świata. Islamski radykalizm jest ostatnim przykładem takiego zachowania. Po drugie – duża liczba ludzi wchodzi w konflikt z innymi, ponieważ określają swoją moralność społeczną na podstawie przynależności religijnej: muzułmanie stają po stronie muzułmanów, protestanci – protestantów, a katolicy poprą katolików. Nie zawsze są to czysto religijne konflikty. Ale zakłamanie i nienawiść, które dzielą jedną społeczność od drugiej są często produktem tożsamości religijnej. Tak więc konflikty, które zdają się mieć ziemskie podłoże, są często głęboko związane z religią. Walki w Palestynie (Żydzi kontra muzułmanie), na Bałkanach (prawosławni Serbowie przeciw katolickim Chorwatom i bośniackim i albańskim muzułmanom), w Północnej Irlandii (protestanci kontra katolicy), w Kaszmirze (muzułmanie przeciw hinduistom), w Sudanie (muzułmanie przeciw chrześcijanom i animistom),38 w Nigerii (muzułmanie przeciw chrześcijanom), Etiopii i Erytrei (muzułmanie przeciw chrześcijanom), na Wybrzeżu Kości Słoniowej (muzułmanie przeciw chrześcijanom), w Sri Lance (syngalescy buddyści kontra tamilscy hinduiści), na Filipinach (muzułmanie przeciw chrześcijanom), w

Iranie i Iraku (muzułmanie sanniccy przeciw szyitom), na Kaukazie (prawosławni Rosjanie przeciw muzułmańskim Czeczenom, prawosławni i katoliccy Ormianie przeciw muzułmańskim Azerom), to tylko kilkanaście ostatnich przykładów.

I choć podziały religijne na świecie wydają się oczywiste, wielu ludzi wciąż wyobraża sobie, że konflikt religijny jest zawsze powodowany przez brak edukacji, biedę i politykę. Większość niewierzących, liberałów i umiarkowanych najwyraźniej jest przekonanych, że nikt tak naprawdę nie jest zdolny, z powodów religijnych, do poświęcenia życia swojego i innych. Oni po prostu nie wiedzą jak czuje się ktoś pewny Raju i jak można wierzyć w Raj. Warto pamiętać, że zamachowcy z 11 września byli wykształconymi przedstawicielami średniej klasy, którzy nie zaznali w zauważalnym stopniu politycznych prześladowań. Ale za to spędzili znaczną część czasu w lokalnym meczecie, gdzie rozmawiali o zepsuciu niewiernych i rozkoszach, które czekają na męczenników w Raju. Ilu jeszcze architektów i inżynierów musi wyrżnąć w ścianę z prędkością 600 km/h zanim przyznamy, że przemoc dżihadu raczej nie jest wynikiem braku wykształcenia, biedy lub polityki? Wstrząsające jest, że w roku 2006 ktoś może mieć wykształcenie i zasoby wystarczające do zbudowania bomby atomowej, a jednocześnie wierzyć, że zazna 72 dziewic w Raju. Zachodni ateiści, liberałowie i umiarkowani wolno przyjmują ten fakt. Przyczyna jest prosta: oni nie wiedzą, co znaczy naprawdę wierzyć w Boga.

Spójrzmy dokąd prowadzą świat religijne niezgody. Na ziemi żyje około 1,5 miliarda muzułmanów, z których wielu uważa, że pewnego dnia Ty i ja przejdziemy na islam, będziemy niewolnikami muzułmańskiego kalifatu lub zostaniemy zabici za brak wiary. Islam jest najszybciej rozwijającą się religią Europy. Przyrost naturalny muzułmanów europejskich jest 3 razy wyższy niż ich niemuzułmańskich sąsiadów. Jeżeli trend się utrzyma, Francja będzie w większości muzułmańska w ciągu 25 lat – i to, gdy natychmiast zostanie zatrzymana imigracja. W całej Europie społeczności muzułmańskie nie wykazują chęci by przyjmować świeckie i obywatelskie wartości przyjmujących krajów, a jednocześnie wykorzystują te wartości bez skrupułów, żądając tolerancji dla ich antysemityzmu, upośledzeniu kobiet i religijnej nienawiści, do której nagminnie nawołuje się w ich meczetach. Małżeństwa z przymusu, egzekucje honorowe kobiet, karne gwałty zbiorowe, mordercza nienawiść do homoseksualistów są teraz cechami skądinąd świeckiej Europy – dzięki islamowi. Uważa się, że kobieta „splamiła honor” rodziny jeśli odmówiła małżeństwa z przymusu, poprosiła o rozwód, była niewierna, została zgwałcona lub padła ofiarą innego rodzaju napaści seksualnej. Kobiety, które znalazły się w takiej sytuacji są często mordowane przez ich ojców, mężów lub braci, czasem

38 Wojna religijna w Sudanie jest różnym konfliktem od ludobójstwa, które właśnie odbywa się w Darfurze (region Sudanu).

przy współudziale innych kobiet. Egzekucje honorowe, można prawdopodobnie postrzegać jako zjawisko kulturowe, a nie wyłącznie religijne. Nie jest też charakterystyczne tylko dla świata islamu. Praktyka ta znajduje jednak mocne wsparcie w islamie, gdyż religia ta wyraźnie uważa kobietę za własność mężczyzny i nakazuje karać niewierność śmiercią. W świecie muzułmańskim, kobieta, która zgłosi gwałt, ryzykuje, że zostanie zamordowana za „niewierność” – w końcu przyznała się do stosunku pozamałżeńskiego.

Polityczna poprawność i obawa przed rasizmem sprawia, że wielu Europejczyków nie jest chętnych sprzeciwiać się odrażającym religijnym obyczajom ekstremistów żyjących pośród nich. Z paroma wyjątkami, jedynymi publicznymi osobami, które miały odwagę mówić otwarcie o zagrożeniu, jakie islam niesie dla europejskich społeczeństw są faszyści. Nie wróży to dobrze naszej cywilizacji.

Pomysł, że islam jest “pokojową religią opanowaną przez ekstremistów”, jest złudzeniem i jest też szczególnie niebezpiecznym złudzeniem dla samych muzułmanów. Nie jest jasnym, jak mamy rozwijać dialog ze światem islamu, ale usypianie samych siebie za pomocą eufemizmów nie jest odpowiedzią. Jest już truizmem wśród ludzi od polityki zagranicznej, że prawdziwa reforma islamu nie może być narzucona z zewnątrz. Powinniśmy jednak zrozumieć, dlaczego tak jest – dlatego, że większość muzułmanów jest całkowicie opanowana przez ich wiarę. Muzułmanie postrzegają politykę i konflikt globalny w kategoriach islamu. A muzułmanin, który nie postrzega tak świata, ryzykuje, że zostanie uznanym za apostatę i zabitym przez innych muzułmanów.

Jak możemy mieć nadzieją na porozumienie ze światem islamu, jeżeli sami nie postępujemy rozsądnie. Nic nie osiągniemy, deklarując, że „wszyscy wierzymy w jednego Boga.” Nie wierzymy w jednego Boga i nic bardziej nie podważa tego faktu, jak historia naszych własnych wojen religijnych. A wewnątrz islamu szyici i sunnici nie mogą dogadać się jak w ten sam sposób modlić się do jednego Boga i z tego powodu zabijają się od wieków.

Jest wysoce nieprawdopodobnym, że uda nam się uzdrowić podziały tego świata przez międzyreligijny dialog. Pobożni muzułmanie są, tak samo mocno jak Ty, przekonani, że ich religia jest doskonała i jakiekolwiek odstępstwo prowadzi prosto do piekła. Jest oczywiście łatwe, by przedstawiciele głównych religii spotykali się czasem, by zgodzić się, że pokój powinien panować na ziemi lub, że miłosierdzie jest wspólnym elementem, który jednoczy religie świata. Nie uciekniemy jednak przed spostrzeżeniem, że osobiste przekonania religijne warunkują sposób wykorzystania tego pokoju, jak również przed pytaniem co dokładnie znaczy „miłosierdzie.” Miliony, lub nawet setki milionów muzułmanów gotowych jest umrzeć, zanim pozwolą by Twoja wersja miłosierdzia przyjęła się na Półwyspie Arabskim. W jaki sposób dialog między religiami, nawet na najwyższym szczeblu, ma uzgodnić światopoglądy

fundamentalnie odmienne i z zasady odporne na zmianę? Niezmiernie ważnym jest, w co konkretnie wierzą miliardy ludzi, i dlaczego.

PodsumowanieJednym z największych wyzwań stojących przed ludzką cywilizacją w

XXI wieku jest nauczenie się mówienia o najgłębszych ludzkich problemach – etyce, doświadczeniu duchowym i nieuchronności ludzkiego cierpienia – w sposób, który nie jest rażąco nieracjonalny. Desperacko potrzebujemy publicznej dyskusji prowadzonej w sposób wspierający krytyczne myślenie i intelektualną szczerość. Nic bardziej nie stoi na przeszkodzie temu zamierzeniu, niż szacunek, którym darzymy wiarę religijną.

Mógłbym być pierwszym, który przyzna, że usunięcie religii w naszych czasach nie ma szans. A jednak to samo można było powiedzieć o wysiłkach zmierzających do zakazania niewolnictwa w końcu XVIII wieku. Każdy, kto w 1775 roku mówił z przekonaniem o likwidacji niewolnictwa w Stanach Zjednoczonych, sprawiał wrażenie człowieka tracącego swój czas i tracącego go niebezpiecznie.

Porównanie nie jest idealne, ale przekonywujące. Jeżeli kiedykolwiek przezwyciężymy religijne odurzenie, będziemy patrzeć na ten okres ludzkiej historii z przerażeniem i zadziwieniem. Jak ludzie mogli wierzyć w takie rzeczy w XXI wieku? Jak mogli dopuścić do tak niebezpiecznych podziałów społecznych przez puste idee o Bogu i Raju? Tak naprawdę, niektóre Twoje najbardziej najgłębsze wierzenia są podobnie zawstydzające, jak przekonania tych, którzy wysłali ostatni statek niewolniczy do Ameryki w końcu 1859 roku (tym samym, w którym Darwin opublikował „O pochodzeniu gatunków”).

Nadszedł czas by nauczyć się zaspokajać nasze emocjonalne potrzeby bez posługiwania się niedorzecznością. Musimy znaleźć sposób, by przywołać siłę rytuału, by wyróżniać te chwile w życiu każdego człowieka, które wymagają skupienia i wrażliwości – narodzenie, małżeństwo, śmierć – bez okłamywania siebie o naturze świata. Tylko, gdy uznamy za dziwaczne odchylenie wychowanie naszych dzieci jako chrześcijan, muzułmanów, Żydów, tylko wtedy mamy szansę naprawić najgłębsze i najbardziej niebezpieczne podziały w naszym świecie.

Nie mam wątpliwości, że Twoje doznanie Chrystusa współistniało z najlepszymi wydarzeniami w Twoim życiu. Pewnie po tym kochasz innych ludzi w sposób wcześniej niewyobrażalny. Mogłeś nawet doznać uczucia ekstatycznej radości i szczęścia w czasie modlitwy. Nie chcę podważać wartości tych doświadczeń. Pragnę jednak zwrócić uwagę, że miliardy innych ludzi, w każdym czasie i miejscu doznawały podobnych przeżyć – ale w ich przypadku w czasie rozmyślań o Krisznie, Allachu, Buddzie, w chwili uniesienia przy odbiorze sztuki, przy wykonywaniu muzyki lub pod wpływem kontemplacji piękna natury. Bez wątpienia człowiek jest zdolny do głęboko przemieniających

doświadczeń. I również bez wątpienia jest zdolny do błędnej interpretacji tych doznań, tak, by głębiej oszukiwać się, co do natury rzeczywistości. Masz rację oczywiście, gdy wierzysz, że jest więcej rzeczy wartych by żyć, niż tylko poznawanie struktury i zawartości wszechświata. Ale to nie sprawia, że nieuzasadnione (i nieuzasadnialne) twierdzenia na ten temat są w jakimkolwiek sensie bardziej godne szacunku.

Powinniśmy przyjąć, że by rozróżnić naukę i religię nie jest ważne byśmy odrzucili nasze intuicje moralne i przeżycia duchowe z dyskusji o naturze świata – istotne jest, co możemy uczciwie wnioskować na ich podstawie. Są dobre przesłanki do tego by wierzyć, że Jezus i Budda nie opowiadali bzdur, gdy opisywali zdolność człowieka do przekształcenia swojego życia w rzadki i piękny sposób. Ale jakiekolwiek poważne badanie etyki lub życia kontemplacyjnego wymaga przyjęcia tych samych standardów rozsądku i samoanalizy, które ożywiają wszystkie intelektualne dyskursy. Jako fenomen biologiczny religia jest produktem procesu myślowego, który ma głębokie korzenie w ewolucyjnej przeszłości. Niektórzy badacze postulują, że religia mogła odegrać ważną rolę w nadawaniu spójności społecznej dużym grupom prehistorycznych ludzi. Jeżeli to prawda, to religia wypełniła swe ważne zadanie. Ale to nie znaczy, że ma tę rolę do wypełnienia i teraz. Nie ma przecież nic bardziej naturalnego niż gwałt. Ale nikt nie będzie twierdził, że gwałt jest dobry i zgodny z zasadami cywilizowanego społeczeństwa tylko dlatego, że miał ewolucyjne zalety dla naszych praprzodków. To, że religia pełniła jakąś ważną funkcję w przeszłości, nie wyklucza faktu, że jest teraz największą przeszkodą w budowie globalnej cywilizacji.

Ten list jest produktem niepowodzenia – klęski wielu błyskotliwych wcześniejszych ataków na religię, niepowodzenia naszych szkół w ogłoszeniu śmierci Boga w sposób, który każda kolejna generacja może zrozumieć, niepowodzeń mediów w krytyce osób publicznych poddających się religijnym pewnikom – niepowodzeniom mały i dużym, które pozwalają prawie każdemu społeczeństwu na ziemi wciąż grzebać się w rozważaniach o Bogu i nienawidzić tych co grzebią inaczej.

Niewierzący, tacy jak ja, stoją przy Tobie, ogłuszeni przez muzułmańskie hordy wrzeszczące o śmierci dla całych narodów. Ale stoimy zadziwieni także Tobą – Twoją odmową dostrzeżenia rzeczywistości, cierpienia, którego jesteś przyczyną w służbie Twoich religijnych mitów, Twoim przywiązaniem do zmyślonego Boga. Ten list jest efektem tego zadziwienia – i jest wyrazem malutkiej nadziei.

10 książek, które polecam1. Bóg urojony, Richard Dawkins

2. Odczarowanie religia jako zjawisko naturalne, Daniel C. Dennett

3. Misquoting Jesus, Bart D. Ehrman

4. Kingdom Coming, Michelle Goldberg

5. The End of Days, Gershom Gorenberg

6. Freethinkers, Susan Jacoby

7. Niezwykłe złudzenia i szaleństwa tłumów, Charles Mackay

8. Dlaczego nie jestem chrześcijaninem, Bertrand Russell

9. God, the Devil, and Darwin, Niall Shanks

10. Atheism: The Case Against God, George H. Smith

O AutorzeSam Harris napisał bestseller „The End of Faith: Religion, Terror, and the

Future of Reason”, polecany przez New York Times, wyróżniony nagrodą PEN/Martha Albrand Award for First Nonfiction. W Internecie zaprasza na www.samharris.org.