rzym-www:Makieta 1 2010-08-03 10:28 Strona 3

4SS. Luca e Martina i łuk Septymiusza Sewera.Forum Romanum


5

Spis tre ści

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wa ty kan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plac św. Pio tra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ba zy li ka św. Pio tra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mu zea Wa ty kań skie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ogro dy Wa ty kań skie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Za mek św. Anio ła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ja ni ku lum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Za ty brze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Re jon pierw szy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Re jon dru gi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Re jon trze ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plac We nec ki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ka pi to l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fo rum Ro ma num . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . In ne fo ra rzym skie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pa la tyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wi mi nal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kwi ry nał . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eskwi lin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wzdłuż Ty bru na Awen tyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Awen tyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ce lio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . La te ran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vil la Bor ghe se . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mu ry Au re liań skie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ba zy li ka św. Paw ła za Mu ra mi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Via Ap pia An ti ca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . EUR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rzym skie ka len da rium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Li sta waż niej szych ar ty stów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Li sta ce sa rzy rzymskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Li sta pa pie ży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Go dzi ny otwar cia waż niej szych mu ze ów i ga le rii . . . . . . . . . . . . . Go dzi ny otwar cia waż niej szych ko ścio łów . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9


6 Rzeźba anioła. Ponte S. Angelo


WPRO WA DZE NIE

Zna ko mi ta więk szość prze wod ni -ków po Rzy mie umiesz cza Wa ty -kan w ich koń co wej czę ści. Po -uczo ny tu ry stycz ną prak ty ką, po -stą pi łem od mien nie i wę drów kępo Rzy mie roz po czy nam od Wa -ty ka nu. Ta ki układ prze wod ni kajest wy ni kiem stu dio wa nia pro -gra mów pol skich grup tu ry stycz -nych i piel grzym ko wych, któ re –jak mo głem za uwa żyć – w więk -szo ści po dej mu ją zwie dza nieWiecz ne go Mia sta wła śnie od Ba -zy li ki św. Pio tra (Ba si li ca di SanPie tro) ewen tu al nie jesz cze odMu ze ów Wa ty kań skich. Bę dąc jużpo pra wej stro nie Ty bru, ma myw za się gu rę ki do mi nu ją ce nadWa ty ka nem wzgó rze Ja ni ku lum(Gia ni co lo), a za nim dziel ni cę Za -ty brze (Tra ste ve re), któ rą na tu ral -nie moż na włą czyć do zwie dza niaw dal szej ko lej no ści.

Dla tych, któ rzy dys po nu jąbar dzo ogra ni czo nym cza sem,waż niej sza jest wę drów ka po Rzy -mie le wo brzeż nym. Zwy kle uda je -my się tam po mo ście św. Anio ła(Pon te Sant’An ge lo). Roz prze -strze nia się z te go miej sca wspa -nia ły wi dok na ba zy li kę Pio tro wąw prze świ cie sze ro kiej Via del laCon ci lia zio ne, a tuż obok cięż kodźwi ga się Za mek św. Anio ła (Ca -stel Sant’An ge lo), nie ste ty rza dziejjuż zwie dza ny. I tak oto na si tu ry -ści i piel grzy mi znaj du ją się na

7

Sta rym Mie ście. Tym bo wiem ter -mi nem na zy wam la bi rynt śre -dnio wiecz nych, ma low ni czychuli czek po mię dzy Ty brem a Pla -cem We nec kim (Piaz za Ve ne zia)w kie run ku wschod nim i Pla cemLu do wym (Piaz za del Po po lo)w kie run ku pół noc nym. Jest to ob -szar na sy co ny nie wy obra żal nąlicz bą za byt ków ze wszyst kichepok hi sto rycz nych, dla te go po -dzie li łem go na trzy re jo ny z prze -zna cze niem dla tych, któ rzyw Rzy mie po zo sta ją dłu żej lubwra ca ją doń czę ściej. Re jon pierw -szy prze zna czo ny jest dla stan dar -do wych tu ry stów lub piel grzy -mów, któ rzy na Rzym ma ją za le d -wie kil ka dni, a chcą zwie dzić naj -bar dziej cie ka we za byt ki na tra sieod mo stu św. Anio ła do Pla cu We -nec kie go. Spe ne tro wa nie dru gie -go i trze cie go re jo nu wy ma ga jużwię cej cza su.

Plac We nec ki – ser ce mia sta –po zwa la nam zwie dzić przedewszyst kim Ka pi tol z je go wspa nia -ło ścia mi oraz je go naj bliż sze oko -li ce, jak Piaz za del la Boc ca. Stądjuż krok na Fo rum Ro ma num i naPa la tyn z kłę bo wi skiem an tycz -nych ru in. I naj czę ściej na si tu ry -ści i piel grzy mi koń czą zwie dza nieprzy Ko lo seum, bo prze cież sąjesz cze do na wie dze nia trzy więk -sze ba zy li ki pa triar chal ne: św. Ja -na na La te ra nie (Ba si li ca S. Gio -van ni in La te ra no), Mat ki Bo skiejWięk szej (San ta Ma ria Mag gio re)i św. Paw ła za Mu ra mi (San Pa olo


fu ori le Mu ra). Ten po śpiechw zwie dza niu i ta po wierz chow -ność dyk to wa ne są ko niecz no ściązo ba cze nia in nych jesz cze cu dóww zor ga ni zo wa nej po dró ży po cu -dow nej Ita lii. Ci na to miast, któ rzyin dy wi du al nie lą du ją na lot ni skuFiu mi ci no, bio rą czę sto szyb ki po -ciąg Le onar do da Vin ci i w 30 mi -nut znaj du ją się na Ter mi ni, tak żew ser cu mia sta – ile ten Rzym maserc! I pę dzą do ho te lu, pie szobądź tak sów ką, tuż obok TermDio kle cja na, czę sto nie wie dząc, żew te sta ro żyt ne mu ry Mi chałAnioł Bu onar ro ti wkom po no wałjed no ze swo ich naj wspa nial szychdzieł, ba zy li kę San ta Ma ria de gliAn ge li. Ale ta ki jest Rzym. Za ska -ku je na każ dym kro ku. I Rzy munie da się zwie dzić. Jest to mia stodo cią głe go od kry wa nia. Za pew nezna na jest po wszech nie aneg do tao Ame ry ka ni nie, któ ry przy je -chaw szy do Wiecz ne go Mia sta nakrót ko, za gad nął wi ta ją ce go go nalot ni sku przy ja cie la: Ile cza su po -trze ba na zwie dze nie mia sta? Tenz bez rad ną szcze ro ścią miał od po -wie dzieć, że nie wie, bo miesz ku tuza le d wie pięt na ście lat…

Da lej od cen trum po ło żo nymdziel ni com – zgódź my się, że cen -trum to Plac We nec ki z przy le gło -ścia mi – nada łem ich sta ro żyt nena zwy, bo tak też wy stę pu ją napla nie mia sta. Ma my więc Wi mi -nal, Kwi ry nał, Eskwi lin, Awen tyn,Ce lio, La te ran. Po za pier ście niemmu rów rzym skich znaj du ją się:

8

Vil la Bor ghe se, EUR, Via Ap piaAn ti ca, ka ta kum by, a za tem miej -sca god ne naj więk szej uwa gi. Dlalep szej orien ta cji w dzie jach Rzy -mu za mie szo ne zo sta ło ka len -darium.

Am bi cją te go skrom ne goprze wod ni ka jest za chę ce nie zwie -dza ją cych do od da le nia się od wy -zna czo nych przez tra dy cję traswy ciecz ko wych i piel grzym ko -wych na rzecz po świę ce nia cho -ciaż by chwi li in nym jesz cze za byt -kom ani że li te, któ re ko niecz niena le ży zo ba czyć. Wy star czy odejść300 me trów od Ko lo seum, by zna -leźć się z da la od tłu mów w oa zieci szy, gdzie znaj dzie my wspa nia łedzie ła ludz kie go ge niu szu.

Spo śród po kaź nej ko lek cjizdjęć au tor skich wy bra łem z roz -my słem rza dziej re pro du ko wa new po wszech nie do stęp nych prze -wod ni kach. Cho dzi ło mi o to, byza chę cić tu ry stę i piel grzy ma dood kry wa nia Rzy mu na wła sną rę -kę rów nież w dzie dzi nie fo to gra -fii. Aby po szu ki wać wła snych ujęć,sku pia jąc uwa gę na de ta lu fo to -gra fo wa ne go obiek tu, bo wte dymoż na uj rzeć to mia sto i je gowspa nia ło ści w zu peł nie no wejod sło nie, bo gat szej i peł niej szej.

O Rzy mie na pi sa no to ny ksią -żek. Kto nie wie rzy, niech zaj rzydo ka ta lo gów któ rej kol wiek zrzym skich bi blio tek, naj le piej doVal li cel lia na lub do Bi blio te ca Na -zio na le di Ar che olo gia e Sto riadell’Ar te. Prze cież sa mych za byt -

WPRO WA DZE NIE


ko wych ko ścio łów li czy się na set -ki, a każ dy z nich po sia da ob szer -ną mo no gra fię i w każ dym znaj -du ją się bez cen ne dzie ła sztu ki,któ rym też po świę co no osob nestu dia. Ufam za tem, że i ten z ko -niecz no ści ogra ni czo ny ob ję to -ścio wo prze wod nik po zwo li tu ry -ście i piel grzy mo wi zna leźć dlasie bie in te re su ją ce i waż ne za byt kiw mie ście, któ re li czy so bie już 27stu le ci mie rzo nych wspa nia ły midzie ła mi ar chi tek tu ry i sztu ki.

Kolumna Marka Aureliusza 9

WPRO WA DZE NIE


10 Plac św. Piotra


BA ZY LI KAŚW. PIO TRABA SI LI CA DI SAN PIE TROIN VA TI CA NO

Ba zy li ka znaj du je się w ob rę bieWa ty ka nu na pra wym brze gu Ty -bru. Jej bu do wę roz po czę to z ini -cja ty wy ce sa rza Kon stan ty naWiel kie go na proś bę Syl we stra Ii kon ty nu owa no w la tach 319–322, a kon se kro wa no 18 li sto pa da326 r. Wznie sio na na pla nie an -tycz nej ba zy li ki ja ko gma chu pu -blicz ne go, li czy ła 120 m dłu go ścii 65 m sze ro ko ści. Po sia da ła pięć

Nawa główna. Bazylika św. Piotra 15

naw prze dzie lo nych rzę da mi 86ko lumn z mar mu ru, z któ rych nie -któ re po cho dzi ły z bu dow li Pa la -ty nu, głów nie z Sep ti zo nium –wznie sio ne go tam przez Sep ty -miu sza Se we ra ze spo łu pa ła co we -go. Przed wej ściem za ło żo no ko -lum no wy por tyk na pla nie kwa -dra tu. Ko ściół po sa do wio no czę -ścio wo na miej scu cyr ku Ne ro nai czę ścio wo na miej scu sta ro żyt ne -go cmen ta rza po gań skie go, alew ta ki spo sób, by je go głów ny oł -tarz sta nął do kład nie po nad znaj -du ją cym się tam gro bem św. Pio -tra. W sa mym ko ście le, rów nieżw je go pod zie miach, wiecz ny spo -czy nek zna la zło wie lu pa pie ży, alei kil ku ce sa rzy. Ścia ny w na wachozdo bio no mo zai ka mi, a w póź -niej szych wie kach tak że fre ska mi.Ta sta ro żyt na ba zy li ka, od wie dza -na przez rze sze piel grzy mów, wy -ma ga ła w XV w. na tych mia sto -wych prac ra tun ko wych, do cze goprzy mie rzał się Mi ko łaj V (1447–1455). Zdą żył zgo dzić do prac wy -bit nych ar chi tek tów epo ki re ne -san su – Ber nar da Ros sel li nie go,Le ona Al ber tie go, Giu lia na daSan gal lo – w na dziei, że ta czci -god na świą ty nia sta nie się ozdo bąświa ta chrze ści jań skie go, a przezswą wspa nia łość zdo ła wzmoc nićwia rę wier nych. Przed wcze snaśmierć pa pie ża po ło ży ła kres am -bit nym pla nom, do któ rych po półwie ku po wró cił do pie ro Ju liusz II(1503–1513). Ten ener gicz ny pa -pież nie za mie rzał ra to wać sta ro -

BA ZY LI KA ŚW. PIO TRA


żyt nej ba zy li ki; prze ciw nie, na jejmiej scu umy ślił wznieść no wą odpod staw, naj wspa nial szy ko ściółświa ta chrze ści jań skie go. Ka mieńwę giel ny po świę cił w 1506 r., pra -ce zaś po wie rzył Do na to Bra man -te mu, któ ry ze wzglę du na ogrompro jek tu nie mógł go zre ali zo wać,za to wsła wił się roz biór ką sta re goko ścio ła, zy sku jąc przez to uszczy -pli we prze zwi sko Bra man te Ru i-nan te. No wa ba zy li ka mia ła byćwznie sio na na pla nie rów no ra -mien ne go krzy ża grec kie goz ogrom ną ko pu łą na prze cię ciunaw i z czte re ma mniej szy mi ko -pu ła mi mniej szy mi na koń cu ichra mion. Ar chi tekt, któ ry prze żyłpa pie ża o rok, zdą żył przed śmier -cią (zm. 1514) wznieść czte ry fi la -

16 Kopuła Bazyliki św. Piotra

ry pod ko pu łę i spiąć je łu ka mi.Na stęp ca Ju liu sza II, Le on X(1513–1521), na jął ja ko ar chi tek -ta mło de go Ra fa ela San zio (zm.1520), przy da jąc mu do po mo cyFra Gio con da i Giu lia na da San -gal lo, z któ rych nie by ło więk sze gopo żyt ku na sku tek ich przed wcze -snej śmier ci. Pod wpły wem su ge -stii Ra fa ela pa pież zre zy gno wałz pla nu krzy ża grec kie go na rzeczła ciń skie go. Do pier wot ne go pla -nu grec kie go po wró cił jed nak ko -lej ny ar chi tekt po śmier ci po -przed ni ka, Bal das sar re Pe ruz zi.Ko lej ni pa pie że, Ha drian VI(1522–1523) i Kle mens VII (1523-– 534), z róż nych po wo dówwstrzy ma li roz po czę te pra ce bu -dow la ne. Po wró cił do nich do pie -ro Pa weł III (1534–1549), praw -dzi wy ksią żę re ne san su, zle ca jącbu do wę An to nio da San gal loMłod sze mu, któ ry pod jął pra ce odwy ko na nia ogrom ne go drew nia -ne go mo de lu przy szłej ba zy li ki,po wró ciw szy do pla nu krzy ża ła -ciń skie go, czy li do wy dłu że nia na -wy głów nej. (Ten mo del za cho wałsię i po je go re stau ro wa niu w roku1994 jest udo stęp nio ny zwie dza ją -cym). Po śmier ci głów ne go ar chi -tek ta pa pież zle cił nad zór bu dow -la ny 72-le tni emu pod ów czas Mi -cha ło wi Anio ło wi Bu onar ro tie mu.Wiel ki ma larz i rzeź biarz, ale i uta -len to wa ny po eta, tym ra zem wcie -lił się w ro lę ar chi tek ta. Za rzu ciłplan krzy ża ła ciń skie go na rzeczgrec kie go, wi dząc ko ściół zwień -



czo ny po tęż ną ko pu łą na wzór ko -pu ły Bru nel le schie go, roz pię tejnad ka te drą swej ro dzin nej Flo -ren cji. Dla fa sa dy zaś upa trzyłwzór w po bli skim Pan te onie. Za -mysł mi strza usza no wa li po je gośmier ci ko lej ni ar chi tek ci: Gia co -mo Vi gno la, Pir ro Li go rio, Gia co -mo del la Por ta, Do me ni co Fon ta -na. Ten ostat ni w 1590 r. do pro wa -dził do szczę śli we go koń ca bu do -wę gi gan tycz nej ko pu ły. W 1605 r.Pa weł V (1605–1621) zle cił Car loMa der nie wy bu rze nie po zo sta łychjesz cze wszyst kich ele men tów ba -zy li ki kon stan cjań skiej i na ka załmak sy mal nie wy dłu żyć głów nąna wę bu do wa ne go ko ścio ła. Ar -chi tekt za koń czył bieg tej na wyprzed sion kiem i ak tu al ną fa sa dą,

Figura św. Piotra z brązu. Bazylika św. Piotra 17

osta tecz nie przy da jąc ko ścio ło wiplan krzy ża ła ciń skie go. W 1300--le tnią rocz ni cę wznie sie nia pierw -szej ba zy li ki, no wą kon se kro wałUrban VIII (1623–1644) 18 li sto -pa da 1626 r. Ko lej ny ar chi tekt, wy -bit ny rzeź biarz Gio van ni Lo ren zoBer ni ni, zgo dzo ny do de ko ro wa -nia głów nie wnę trza ko ścio ła, za -brał się za bu do wę wie ży dzwon -nej, któ rą za raz na le ża ło ro ze braćna sku tek pęk nięć spo wo do wa -nych wa dli wy mi ob li cze nia mi.Tym cza sem am bit ny ar chi tektopa sał plac przed ba zy li ką im po -nu ją cą ko lum na dą, nie ma ją cą so -bie rów nej. Tym spo so bem w roku1656 ukoń czo no pra ce bu dow la newo kół ba zy li ki, przy da jąc jej os -tatecz nie po stać trium fal ne gobaro ku.

Ar chi tek tu ra ze wnętrz na. Dłu -gość ko ścio ła po li nii ze wnętrz nej:211,5 m, po li nii we wnętrz nej: 186m, sze ro kość: 137 m w tran sep cie,60 m w na wach i 115 m w fa sa -dzie, krzyż na ko pu le osa dzo no nawy so ko ści 136,5 m, skle pie nie na -wy za wie szo ne jest nad po sadz ką44 m. Li czą ca 42 m śred ni ca ko pu -ły jest o 1,5 m krót sza od śred ni cyko pu ły Pan te onu. Fa sa dę two rzączte ry gi gan tycz ne pi la stry i osiemrów nie po tęż nych ko lumn, po mię -dzy któ ry mi znaj du ją się wej ściai sy me trycz nie roz ło żo ne otwo ryokien ne w licz bie dzie wię ciu,ozdo bio ne płyt ki mi bal ko ni ka mi.Ze środ ko we go okna kar dy nał



protodiakon ogła sza imię no wowy bra ne go pa pie ża: Ha be mus Pa -pam, a pa pie że udzie la ją stam tądbło go sła wień stwa urbi et or bi, czy -li mia stu i świa tu. Pod bal ko nemcen tral nym re lief Am bro gia Bo n -vi ci no (zm. 1554), przed sta wia ją cyChry stu sa wrę cza ją ce go św. Pio -tro wi klu cze. Po wy żej li nii okienbie gnie fryz z in skryp cją de dy ka -cyj ną, da tą – 1612 r. – i imie niempa pie ża Paw ła V. Fa sa dę wień czyba lu stra da z fi gu rą Chry stu sa po -środ ku w to wa rzy stwie Ja naChrzci cie la i je de na stu apo sto łów.Dwa ze ga ry roz bi ja ją mo no to nięat ty ki. Pod ni mi w prze świ tachwid nie ją dzwo ny od 1931 r. wpra -wia ne w ruch elek trycz nie, z któ -rych naj star szy po cho dzi z 1288 r.,

18 Spiżowa Brama. Pałac papieski

naj więk szy z ro ku 1786 wa ży 9,75to ny (ten pod le wym ze ga rem).

Por tyk ba zy li ki. Po pi ra mi dal niewy mo de lo wa nych scho dacho trzech po zio mach wcho dzi sięz Pla cu św. Pio tra do ob szer ne gopor ty ku z mar mu ro wą po sadz kąpro jek tu Ber ni nie go. Za chwy ca jąwspa nia łe pla fo ny ze sztu ka te riąMar ti na Fer ra bo sco (zm. 1623).W lu ne tach 32 po są gi ka no ni zo -wa nych pa pie ży. Po pra wej stro nieza mu ro wa ny por tal to Por ta San -ta – Świę te Drzwi (Świę te Wro ta)otwie ra ne uro czy ście na ju bi le uszRo ku Świę te go, ob cho dzo ny od1300 r., współ cze śnie co 25 lat.Wiel ki Ju bi le usz ro ku 2000 był 26.ju bi le uszem. Współ cze sną okła -dzi nę por ta lu wy ko nał w 1950 r.Vi co Con sor ti. Cen tral ne drzwiwio dą ce do na wy po cho dzą ze sta -rej, kon stan cjań skiej ba zy li kii zosta ły ude ko ro wa ne w la tach1439–1445 przez brą zow ni ka Fi -la re ta re lie fa mi przed sta wia ją cy -mi Chry stu sa, Ma ry ję, mę czeń -stwo św. Pio tra i św. Paw ła orazepi zo dy z pon ty fi ka tu Eu ge niu szaIV (1431–1447). Drzwi na pra wood cen tral nych de ko ro wał Ve no -zio Cro cet ti w 1968 r., na le wo –Gia co mo Manzù w 1963 r., a jesz -cze da lej na le wo – Lu cia no Min -guz zi w 1977 r. Po nad cen tral nympor ta lem, wy cho dzą cym z przed -sion ka na plac, wid nie je mo zai kaze sce ną Chry stu sa kro czą ce go poJe zio rze Ga li lej skim, sław na Na vi -



cel la, pier wot nie dzie ło Giot taw sta rej ba zy li ce, obec nie re pli ka.Po pra wej stro nie por ty ku Ber ni -ni usta wił po sąg Kon stan ty naWiel kie go. Po le wej stro nie w por -ty ku na wią zał doń Ago sti no Cor -nac chi ni, sta wia jąc kon ny po sągkró la Fran ków, Ka ro la Wiel kie go,któ re go Le on III (795–816) ko ro -no wał na ce sa rza w sta rej ba zy li cew Bo że Na ro dze nie 800 r. Po nadpor ta la mi w por ty ku trzy ła ciń skiein skryp cje w ra mach. Pierw sza popra wej stro nie upa mięt nia wy da -nie bul li Bo ni fa ce go VIII (1294–1303), usta la ją cej pierw szy rok ju -bi le uszo wy w 1300 r. Cen tral na toepi ta fium Ha dria na I (772–795)ze sta rej ba zy li ki. In skryp cja po le -wej stro nie upa mięt nia papieżaGrze go rza II (715–731), któ ryusta no wił dar oli wy tło czo nejz drzew oliw ko wych na po trze bywiecz nie pło ną cych lam pek przygro bie św. Pio tra.

Wnę trze ba zy li ki. Po prze kro cze -niu pro gu ba zy li ki war to w na wiena chwi lę za trzy mać się w miej scu,by móc prze żyć je dy ne w swo imro dza ju do świad cze nie po tę gi,ma je sta tu, har mo nii, pięk na i ge -niu szu po ko leń ar ty stów, wpi sa -nych w ar chi tek tu rę wnę trza, w je -go do sto jeń stwo i de ko ra cję.W pierw szej chwi li uwa gę przy ku -wa ogrom nych roz mia rów bal da -chim, usta wio ny cen tral nie podko pu łą. Zbli ża jąc się doń, mi ja sięme ta lo we li nie wto pio ne w po -

Środkowa część fasady. Bazylika św. Piotra 19

sadz kę z po da ną dłu go ścią głów -nych ko ścio łów ka to lic kich świa -ta. Na wprost cen tral ne go por ta lu,po cho dzą ca ze sta rej ba zy li kii wmu ro wa na w ak tu al ną po sadz -kę okrą gła pły ta z por fi ru ozna -cza ła miej sce, w któ rym klę ka li ce -sa rze do ko ro na cji.

Pod bal da chi mem – cy bo rium –znaj du je się głów ny oł tarz, przyktó rym msze świę te ce le bru je pa-pież lub wy zna czo ny prze zeńdostoj nik. Kon se kro wa ny przezKlemen sa VIII (1592–1605) 26czerw ca 1594 r., zo stał zło żo nyz blo ku mar mu ru grec kie go, po -cho dzą ce go z fo rum ce sa rza Ner -wy. Pod nim znaj du je się star szyoł tarz Ka lik sta II (1119–1124),



a jesz cze głę biej – Grze go rza Wiel -kie go (590–604). Głę bo ko pod po -sadz ką, w miej scu usta wia nia ko -lej nych oł ta rzy, czci się grób św.Pio tra, pod da ny ba da niom ar -cheo lo gicz nym w 1940 r. i w ko lej -nych la tach. W wy ni ku tych ba dańPa weł VI (1963–1978) oznaj miłw 1968 r., że re li kwie św. Pio tra zo -sta ły zi den ty fi ko wa ne w spo sób,któ ry mo że my uznać za prze ko nu -ją cy. Miej sce to, tzw. Kon fe sja św.Pio tra, ob wie dzio ne jest ba lu stra -dą ro bo ty Ste fa no Ma der ny z pa -lą cy mi się na czer wo no wiecz ny -mi lamp ka mi. Do gro bu Apo sto łamoż na zejść za po zwo le niemotrzy ma nym w biu rze Uf fi cio Sca -vi, znaj du ją cym się na ze wnątrzba zy li ki, po jej le wej stro nie, podAr co del la Cam pa na. W pod zie -miach moż na zo ba czyć po zo sta ło -ści po gań skie go cmen ta rza. To natym cmen ta rzu w sek cji z I w. zi -den ty fi ko wa no nie wiel ką ni szęz ce gły, tzw. Tro pa ion Ga ju sa,miej sce zło że nia ko ści św. Pio tra.Ja kimś po mni kiem na grob nymwy róż nił je pa pież Ani cet (155–165), cho ciaż nie któ rzy przy pi su jątę czyn ność już pa pie żo wi Ana kle -to wi I (ok. 78–92), bo wiem miej -sce mę czeń stwa Apo sto ła w cyr -ku Ne ro na w 67 r. oraz miej sce je -go po chów ku by ło od wie dza nei czczo ne przez miej sco wychchrze ści jan, po mi mo sza le ją cychco ja kiś czas prze śla do wań. Towła śnie lo ka li za cja te go gro buspo wo do wa ła, że ar chi tek ci Kon -

20

stan ty na Wiel kie go w ta ki spo sóbna ry so wa li plan pierw szej ba zy li -ki, by grób mógł się zna leźć do -kład nie pod oł ta rzem w zgo dziez za ło że niem mar ty rium, czy li ko -ścio łów wzno szo nych w IV w. nagro bach waż nych mę czen ni ków.Aby te mu spro stać, na le ża ło po ko -nać ogrom ne trud no ści tech nicz -ne przy ni we lo wa niu te re nu, bo -wiem ta część an tycz ne go cmen -ta rza znaj do wa ła się na skar pie,w bez po śred nim są siedz twie cyr -ku Ne ro na. W trak cie ba dań ar -che olo gicz nych od kry to za mu ro -wa ne w ni szy frag men ty ko ścimęż czy zny po staw nej bu do wy,któ ry zmarł w po de szłym już wie -ku. Wo kół te go gro bu zi den ty fi ko -wa no licz ne in ne gro by, któ re po -sa do wio no w ta ki spo sób, by mo -gły być w po bli żu te go naj waż niej -sze go, ale bez je go na ru sza nia. Za -cho wa ło się spo ro grec kich graf fi -ti od no szą cych się do oso by św.Pio tra, a jed na z nich – za cho wa naw bar dzo złym sta nie – gło siwprost: Pe ter eni – tu [jest] Piotr.To czci god ne miej sce na kry wa wewnę trzu ba zy li ki ogrom ny bal da -chim – cy bo rium – po świę co nyw 1633 r. przez pa pie ża Urba naVIII, dzie ło Ber ni nie go. Do od la -nia de ko ra cji z brą zu i czte rechspi ral nych ko lumn sa lo mo no -wych, miej sca mi wy zło co nych ga -łąz ka mi, ar ty sta po słu żył się zdar -ty mi z Pan te onu sta ro żyt ny mipły ta mi. Wszę dzie wid nie ją her byUrba na VIII, sław ne psz czół ki ro -



du Bar be ri nich, z któ re go po cho -dził pa pież.

Czte ry po tęż ne fi la ry dźwi ga jąko pu łę wy peł nio ną świa tłemdzien nym. W głę bo kich ni szach fi -la rów umiesz czo no gi gan tycz nepo są gi czte rech świę tych: Lon gi -na, rzym skie go set ni ka, któ ryprze bił bok Chry stu sa na Kal wa -rii, dzie ło Ber ni nie go; An drze ja,bra ta św. Pio tra, dzie ło FrançoisDu qu esnoya; We ro ni ki, któ ra otar -ła twarz Je zu so wi w dro dze naKal wa rię, dzie ło Fran ce sca Mo -schi; He le ny, mat ki Kon stan ty naWiel kie go, dzie ło An drei Bol gi.Aby roz bić mo no to nię fi la rów,Ber ni ni za pro jek to wał w nich bal -ko ni ki, z któ rych każ dy ozdo bio -ny jest pa rą ko lu mie nek ze sta rejba zy li ki. Prze cho wu je się tam naj -święt sze re li kwie chrze ści jań stwa,wy sta wia ne do ad o ra cji w Wiel -kim Ty go dniu: lan cę Lon gi na,chu s tę We ro ni ki, frag ment Krzy żaŚwię te go i czasz kę An drze ja Apo -sto ła. Ta ostat nia, po da ro wa naPiu so wi II w 1462 r. przez de spo tęMo rei To ma sza Pa le olo ga, zo sta łazwró co na ka te drze w Pa tras naPe lo po ne zie, gdzie od wie ków by -ła czczo na.

Czte ry pen den ty wy pod bęb -nem ko pu ły ozdo bio ne są mo zai -ka mi czte rech ewan ge li stów: Ma -te usza, Mar ka, Łu ka sza i Ja na. Po -wy żej w pier ście niu bęb na bie gniedo oko ła fryz, któ ry gło si po ła ci -nie: Tu es Pe trus et su per hanc pe t-ram aedi fi ca bo ec c le siam me am et

Figura św. Heleny. Bazylika św. Piotra 21

ti bi da bo cla ves re gni co elo rum [Tyje steś Piotr – Opo ka – a na tejopo ce zbu du ję Ko ściół mój i to biedam klu cze kró le stwa nie bie skie -go]. Przez 16 okien prze ni ka dośrod ka ob fi tość świa tła. Cza szę ko -pu ły zdo bią mo zai ki świę tychi anio łów, dzie ło Ca va lie ra d’Ar pi -no. La tar nię wień czą cą ko pu łęwy peł nia mo zai ka Chry stu sa.

W naj głęb szej, czy li w za chod -niej czę ści ba zy li ki, znaj du je siępre zbi te rium, wy peł nio ne w roku1665 kom po zy cją Ber ni nie go, któ -rej cen tral nym ak cen tem jestTron św. Pio tra (Cat te dra di S.Pie tro). Wy mo de lo wa ny w brą zietron skry wa we wnątrz drew nia nyan tycz ny fo tel ozdo bio ny ko ściąsło nio wą, le gen dar nie przy pi sy -wa ny Apo sto ło wi. Ca łą tę te atral -



ną kom po zy cję współ two rzą mar -mu ro we po sta ci czte rech Oj cówKo ścio ła, dwóch za chod nich: Au -gu sty na i Am bro że go – ci w mi -trach – i dwóch wschod nich: Ata -na ze go i Ja na Chry zo sto ma – cibez na kryć na gło wach. Przezowal ne okno prze szklo ne na mio -do wo prze ni ka do środ ka mięk kieświa tło, alu zja do tchnie nia Du chaŚwię te go, re pre zen to wa ne go przezsym bol go łę bi cy.

Po pra wej stro nie w pre zbi te -rium wi dzi my po mnik Urba naVIII (1623–1644) w to wa rzy stwieale go rycz nych po sta ci Spra wie dli -wo ści i Mi ło sier dzia, wy bit ne dzie -ło Ber ni nie go. Po prze ciw le głej, le -wej stro nie Gu gliel mo del la Por taumie ścił mniej ar ty stycz nie uda -ny po mnik Paw ła III (1534–1549).

Ka pli ce bocz ne. Piel grzy mi i tu -ry ści roz po czy na ją zwie dza nie ka -plic bocz nych zwy kle od pra wej,czy li pól noc nej na wy. Po nad za -mu ro wa ny mi Świę ty mi Drzwia miwid nie je mo zai ka przed sta wia ją -ca św. Pio tra, dzie ło Ci ra Fer rie goz 1675 r. Pierw sza ka pli ca, Cap pel -la del la Pie ta, prze cho wu je za szy -bą pan cer ną sław ną Pie tę Mi cha -ła Anio ła, wy mo de lo wa ną w mar -mu rze przez ar ty stę w 1499 r.z prze zna cze niem dla fran cu skie -go am ba sa do ra, kar dy na ła Vil liersde la Gro slaya, uszko dzo ną młot -kiem przez sza leń ca w roku 1972.25-le tni pod ów czas rzeź biarz syg -no wał swe dzie ło na szar fie opa su -

22

ją cej ra mię Mat ki Bo skiej. Ko pu łęka pli cy ozda bia li mo zai ka mi Mę -ki Pań skiej Pie tro da Cor to na i Ci -ro Fer ri, a triumf Krzy ża wy ko nałGio van ni La fran co.

Ko lej na, nie wiel ka Cap pel la delCro ci fis so, prze cho wu je sław nykru cy fiks, przy pi sy wa ny Pie troCa val li nie mu. Po nad wej ściem doka pli cy umiesz czo no fi gu rę Le onaXIII (1878–1903), dzie ło Giu sep -pe de Fa bri sa. Na prze ciw ko, na fi -la rze jest gro bo wy mo nu mentkró lo wej szwedz kiej, zmar łejw Rzy mie Kry sty ny, dzie ło Car laFon ta ny z 1689 r. W ko lej nej ka pli -cy Mę czeń stwo św. Se ba stia nasta no wi te mat dla gi gan tycz ne goob ra zu wy ko na ne go tech ni ką mo -zai ki w na wią za niu do ob ra zu Do -me ni chi na. Po pra wej stro nie po -mnik Piu sa XI (1922–1939), któ -re go au to rem jest Fran ce sco Na -gni, po le wej stro nie po mnik Piu -sa XII (1939–1958), dzie ło Fran -ce sca da Mes si na. Prze cho dząc donaj więk szej Ka pli cy Naj święt sze -go Sa kra men tu, mi ja my przy -twier dzo ny do ścia ny po mnik In -no cen te go XII (1691–1700), dzie -ło Fi lip pa del la Val le. Na prze ciw -ko, na fi la rze, wi dzi my rzeź bę Ber -ni nie go, upa mięt nia ją cą zmar łąw 1115 r. księż nę Ma tyl dę z To ska -nii, któ rej pro chy prze nie sio noz Man tui do ba zy li ki w 1635 r.

Wy dzie lo ną do mo dli twy Ka pli cęNaj święt sze go Sa kra men tu, od -



dzie lo ną od na wy me ta lo wą kra tą,za pro jek to wał Fran ce sco Bor ro -mi ni. Wy zło co ne cy bo rium z brą -zu wy ko nał Ber ni ni, zaś Eks ta zęśw. Fran cisz ka uło żo no w mo zai kęwe dług ob ra zu Do me ni chi na. Idącda lej, mi ja my dwa gro bow ce pa -pie ży, na ścia nie z po sta cią Grze -go rza XIII (1572–1585), re for ma -to ra ka len da rza, dzie ło Ca mil laRu sco nie go z 1723 r., oraz na prze -ciw ko na fi la rze sam sar ko fagGrze go rza XIV (1590–1591). Nawprost, na fi la rze dźwi ga ją cymko pu łę, wi dzi my ko lej ny ob razmo zai ko wy w na wią za niu do ory -gi na łu Do me ni chi na: Ostat nia Ko -mu nia św. Hie ro ni ma. Pod men sąoł ta rza w krysz ta ło wym sar ko fa -gu spo czy wa w nie na ru szo nymsta nie za cho wa ne cia ło Ja na XXIII(1958–1963). Prze strzen na ka pli -ca po pra wej stro nie to Cap pel laGre go ria na, ufun do wa na przezGrze go rza XIII, któ ry na ka zał ar -

Fragment grobowca Leona XI. Bazylika św. Piotra 23

chi tek tom na wią zać do pro jek tuMi cha ła Anio ła. W oł ta rzu czci sięob raz Mat ki Bo skiej w kon wen cjiMa don na del Soc cor so, wy obra że -nie od ma lo wa ne na frag men cieko lum ny ze sta rej ba zy li ki. Pod oł -ta rzem gro bo wiec Grze go rzaz Na zjan zu, jed ne go ze sta ro żyt -nych Oj ców Ko ścio ła wschod nie -go. Po pra wej stro nie gro bo wiecGrze go rza XVI (1831–1846), dzie -ło Lu igie go Ami ci, po le wej zaś –gro bo wiec Be ne dyk ta XIV (1740–1758) wy ko nał Pie tro Brac ci. Ob -raz mo zai ko wy na fi la rze dźwi ga -ją cym ko pu łę przed sta wia Mszęśw. Ba zy le go.

W wy dzie lo nym dla spo wia da ją -cych się pra wym ra mie niu tran -sep tu od by wa ły się ob ra dy So bo -ru Wa ty kań skie go I (1869–1870).Są tam trzy oł ta rze z ob ra za mi: Św.Wa cław w wy ko na niu An ge lo Ca -ro sel le go, Mę czeń stwo św. Pro ce su -



sa i św. Mar ty nia na oraz Mę czeń -stwo św. Era zma w wy ko na niu Ni -co la sa Po us sina w 1629 r. W przej -ściu do ko lej nej ka pli cy wi dzi mymoc no roz bu do wa ny na ścia niegro bo wiec Kle men sa XIII (1758–1769), dzie ło An to nia Ca no vy. Na -prze ciw ko, na fi la rze z po są giemśw. He le ny, mo zai ka nad jednymz oł ta rzy przed sta wia Na vi cel lę,Chry stu sa w ło dzi. Głę biej znaj du -je się Ka pli ca Mi cha ła Ar cha nio -ła z dwo ma oł ta rza mi ozdo bio ny -mi ob ra za mi mo zai ko wy mi: Mi -chał Ar cha nioł i Św. Pe tro ne la.

Prze cho dzi my te raz do le wej, czy -li po łu dnio wej na wy. Po dro dze,na wprost, po pra wej stro nie pre -zbi te rium, znaj du je się gro bo wiecKle men sa X (1670–1676), dzie łoAn ge lo de Ros sie go. Na fi la rzez po są giem św. He le ny wid nie jemo zai ko wy ob raz Św. Piotrwskrze sza ją cy Ta bi tę. Sy me trycz -nie, na fi la rze z po są giem św. We -ro ni ki, wi dzi my mo zai ko wy ob razŚw. Piotr uzdra wia ją cy pa ra li ty ka.I za raz na wprost, czy li po le wejstro nie od pre zbi te rium, gro bo -wiec Alek san dra VIII (1689–1691), zbio ro we dzie ło Ar ri go diSan Mar ti na, Giu sep pe Ber to sie goi An ge lo de Ros sie go. Cap pel ladel la Co lon na, pierw sza ka pli caw tej czę ści ba zy li ki, zo sta ła ude -ko ro wa na fi gur ka mi anioł kóww 1757 r. Pod oł ta rzem re li kwieśw. Le ona Wiel kie go (440–461),a nad nim re lief ro bo ty Ales san -

24 Grobowiec Innocentego VIII. Bazylika św. Piotra

dra Al gar die go z 1650 r., uka zu ją -cy św. Le ona po wstrzy mu ją ce goAt ty lę w mar szu na Rzym. Pod po -sadz ką ka pli cy gro bo wiec Le onaXII (1823–1829); po sąg pa pie żawy ko nał Giu sep pe de Fa bris.W dru gim oł ta rzu ko lej ny wi ze ru -nek Mat ki Bo skiej ma lo wa ny nafrag men cie ko lum ny daw nej ba -zy li ki. Idąc da lej, wi dzi my gi gan -tycz nych roz mia rów, ogrom niepre ten sjo nal ny mo nu ment Alek -san dra VII (1655–1667), ostat niedzie ło Ber ni nie go w ob rę bie ba zy -li ki. Na wprost, na fi la rze św. We -ro ni ki, wid nie je mo zai ko we ma lo -wi dło przed sta wia ją ce wi zjo ner kęśw. Mał go rza tę, ob raz umiesz czo -ny nad oł ta rzem w 1922 r. Le we,czy li po łu dnio we skrzy dło tran -sep tu po sia da roz miesz czo ne sy -me trycz nie trzy oł ta rze z trze ma



ob ra za mi mo zai ko wy mi: Wąt pią -cy To masz, Ukrzy żo wa nie św. Pio -tra i Św. Jó zef. Przed oł ta rzemśrod ko wym znaj du je się gróbzmar łe go w 1594 r. wło skie gokom po zy to ra Gio van nie go Pa le -stri ny, dzie ło Achil la Fu ni. Mi ja myza kry stię z po są giem Piu sa VIII(1829–1830), umiesz czo nym nadjej wej ściem przez Pie tra Te ne ra -nie go. Na prze ciw ko wej ścia do za -kry stii, na fi la rze z po są giem św.An drze ja, mo zai ko wy ob raz Ana -niasz i Sa fi ra we dług ory gi na łuPo ma ran cia. Wcho dzi my do ko lej -nej ka pli cy, Cap pel la Cle men ti na,ostat niej z czte rech na roż nych ka -plic sy me trycz nie roz miesz czo -nych przy czte rech fi la rach dźwi -ga ją cych ko pu łę ba zy li ki. Zle ce niena ozdo bie nie ka pli cy otrzy mał odpa pie ża Kle men sa VIII (1592–

Fragment grobowca Stuartów. Bazylika św. Piotra 25

1605) Gia co mo del la Por ta. Jakpo zo sta łe trzy, tak i ta prze skle pio -na jest pół ko pu łą, któ rej cza szęi pen den ty wy ozda bia ją mo zai kiz wy obra że nia mi czte rech Oj cówKo ścio ła, rów nież we dług ory gi -na łu Po ma ran cia. Pod oł ta rzemgrób i re li kwie Grze go rza Wiel kie -go (590–604), po nad nim zaś mo -zai ko wy ob raz Cud św. Grze go rza.Po le wej stro nie po mnik Piu sa VII(1800–1823), kla sy cy stycz ne dzie -ło Ber te la Tho rvald se na. Na fi la -rze z po są giem św. An drze ja mo -zai ko wy ob raz Prze mie nie nie nagó rze Ta bor we dług ory gi na łu Ra -fa ela. W przej ściu pod łu kiem pole wej stro nie po mnik Le ona XI(1605), pa nu ją ce go za le d wie 27dni, a po pra wej – po mnik In no -cen te go XI (1676–1689) z urnągro bo wą, na któ rej wid nie je re liefob ra zu ją cy wy zwo le nie Wied niaw 1683 r. przez Ja na III So bie skie -go, dzie ło Étien ne Mon no ta. Przezfi ne zyj nie ku tą kra tę z her ba miKle men sa XIII moż na zaj rzeć dośrod ka za mknię tej Zło tej Ka pli cy,Cap pel la del Oro, wy po sa żo nejw or ga ny i w stal le wy ko na ne we -dług pro jek tu Ber ni nie go i ozdo -bio nej pięk ną sztu ka te rią przezGio van nie go B. Ric cie go we długpro jek tu Gia co ma del la Por ta.W oł ta rzu ob raz Mat ka Bo ska Nie -po ka la nie Po czę ta, dzie ło Pie traBian chie go. Na po sadz ce pro stapły ta na grob na Kle men sa XI(1700–1721). Prze cho dząc pod łu -kiem, wi dzi my na fi la rze re ne san -



so wy na gro bek In no cen te go VIII(1484–1492) za pro jek to wa ny i od -la ny w brą zie przez An to nia Pol la -iu olo, prze nie sio ny w to miej sce zesta rej ba zy li ki. Na re lie fie wi docz -na po stać pa pie ża w po zy cji sie -dzą cej, trzy ma ją ce go w le wej dło -ni włócz nię, któ rą na Kal wa riiprze bi to bok Chry stu sa, a któ rą tore li kwię otrzy mał pa pież w da rzeod suł ta na Ba ja zy ta II. Na prze ciw -ko po mnik Piu sa X (1903–1914),dzie ło Pie ra En ri co Astor ri. Gróbpa pie ża, ka no ni zo wa ne go w roku1954, znaj du je się w są sied niej ka -pli cy – Cap pel la del la Pre sen ta -zio ne, z ob ra zem Ofia ro wa nieMa ryi w Świą ty ni, dzie łem Fran -ce sca Ro ma nel le go. Chwa łę Ma ryipod kre śla treść mo zai ki w mi sieko pu ły. Po pra wej stro nie po mnikJa na XXIII wy ko na ny przez Emi liaGre co, po le wej – po mnik Be ne -dyk ta XV (1914–1922), dzie ło Pie -tra Ca no ni ca. Na po sadz ce przedwej ściem do ka pli cy wid nie je du -żych roz mia rów herb Ja na Paw -ła II – To tus Tu us. Nad wej ściemdo owal ne go po miesz cze nia wi -dzi my po mnik zmar łej w 1735 r.wnucz ki Ja na III So bie skie go, żo -ny Ja ku ba Stu ar ta, no szą cej pomę żu ty tuł kró lo wej Bry ta nii i Ir -lan dii, dzie ło Fi lip pa Ba ri gio nie go.Na prze ciw ko, na fi la rze, po pier siaostat nich Stu ar tów, zmar łych naemi gra cji w Rzy mie od po wied niow 1766 i 1788 r., pre ten den tów dotro nu an giel skie go, dzie ło An to niaCa no vy. Ostat nią ka pli cą jest bap -

26

ty ste rium z ba se nem chrzciel -nym, sta no wią cym po kry cie por -fi ro we go sar ko fa gu ce sa rza Ot to -na II (973–983), któ re go pro chyspo czy wa ją w pod zie miach ba zy li -ki. Car lo Fon ta na do ro bił do od -wró co nej po kry wy me ta lo wą obu -do wę, Car lo Ma rat ta zaś ozdo biłścia ny bap ty ste rium mo zai ka miprzed sta wia ją cy mi Chrzest Chry s-tu sa w Jor da nie i Św. Pio tra udzie -la ją ce go chrztu Kor ne liu szo wi.

Skar biec – Mu seo Sto ri co Ar ti sti -co. Wej ście do skarb ca znaj du je sięw le wej, czy li po łu dnio wej na wiena wprost fi la ru św. An drze ja podpo mni kiem Piu sa VIII. Spo śródnie prze bra nych bo gactw przy sy ła -nych i przy wo żo nych z ca łe goświa ta do gro bu św. Pio tra i da ro -wa nych pa pie żom, za cho wa ła sięich zni ko ma część na sku tek gra -bie ży do ko na nych naj pierw przezSa ra ce nów w 846 r., póź niej przeznie miec kich lanck nech tów pod -czas sac co di Ro ma w 1527 r.,wresz cie przez woj ska Na po le onaw 1797 r. (trak tat w To len ti no).W kil ku sa lach wy sta wo wychmoż na po dzi wiać naj wyż szej kla -sy pre cjo za, sza ty, pa ra men ty, księ -gi li tur gicz ne, iko ny, ma nu skryp -ty, re li kwia rze, oso bi ste pa miąt kipa pie ży, kar dy na łów, kró lów i ce -sa rzy, przed mio ty wy ko na ne z ko -ści sło nio wej, zło ta, sre bra, dro gichka mie ni. Jest tu też kil ka ob ra zówdaw nych mi strzów. Na uwa gę za -słu gu je Crux Va ti ca na, wspa nia ły



krzyż bi zan tyń ski, dar ce sa rza Ju -sty nia na II. Jest tu na le żą ce do sta -rej ba zy li ki cy bo rium Do na tel laz 1432 r. Jest po mnik Syk stu sa IVz 1493 r., wy bit ne dzie ło An to niaPol la iu ola. Tu tra fił zna le zio nyw XVI w. wspa nia le rzeź bio ny sar -ko fag pre fek ta Rzy mu z 359 r., Ju -niu sa Bas su sa.

Za kry stia przy le ga do skarb ca, alewstęp za re zer wo wa ny jest dla du -cho wień stwa. W przed sion ku za -kry stii, do stęp nym dla wszyst kich,na mar mu ro wej pły cie umiesz czo -ne są imio na wszyst kich pa pie żypo cho wa nych w Ba zy li ce św. Pio -tra od po cząt ku aż do Ja na Paw łaII. Ośmio bocz ne po miesz cze nieza pro jek to wał Car lo Mar chion nii bu do wał je w la tach 1776–1784dla Piu sa VI. Ko pu ła wspie ra sięna ko lum nach, z któ rych te w ko -

Epitafium Klementyny Sobieskiej. Bazylika św. Piotra 27

lo rze sza rym po cho dzą z wil li Ha -dria na w Ti vo li.

Pod zie mia ba zy li ki, tzw. Gro ty,udo stęp nio ne są dla piel grzy mówi zwie dza ją cych. Do brze ozna ko -wa ne wej ście pro wa dzi pro stoz Pla cu św. Pio tra, po pra wej stro -nie, na to miast na ze wnątrz wy -cho dzi się po prze ciw le głej stro nieba zy li ki. Pod zie mia, czy li gro tywa ty kań skie, po wsta ły w wy ni kupod nie sie nia po sadz ki no wej ba -zy li ki (30 m n.p.m.) w sto sun kudo sta rej (27 m n.p.m.). Tym spo -so bem re ne san so wi ar chi tek ciotrzy ma li znacz ną prze strzeń podobec ną ba zy li ką, prze zna czo ną naka pli ce i gro by pa pie ży. Frag men -ty sta ro żyt nej ka mie niar ki, zna le -zio ne w trak cie prac ziem nychi wy ko pa lisk ar che olo gicz nychpro wa dzo nych w la tach 1940–1957, zo sta ły wmu ro wa ne w ścia -ny. Gro bo wa ka pli ca z re li kwia miśw. Pio tra, znaj du ją ca się podgłów nym oł ta rzem ba zy li ki, sta -no wi cen tral ny punkt od nie sie niaw pod zie miach. Samo zaś miejscepo chó wku Apo sto ła znaj du je sięjesz cze głę biej, pod po sadz ką sta -rej ba zy li ki, w sek cji do stęp nejdo zwie dza nia w gru pach 15--oso b owych po otrzy ma niu od po -wied niej prze pust ki (w biu rze podłu kiem Ar co del la Cam pa na –Uffi cio Sca vi, po le wej stro nie ba -zy li ki). W sek cji tej moż na uj rzećpo zo sta ło ści rzym skie go cmen ta -rza po gań skie go z I w., wśród nich



nie wiel ką ni szę, wspo mnia ny Tro -pa ion Ga ju sa. Rzym ski cmen tarzpo zo sta wał w uży ciu do pierw -szych de kad IV w., czy li do chwi liroz po czę cia bu do wy na tym miej -scu ba zy li ki.

W gro tach spo czy wa ją pa pie -że, któ rych gro by są wy raź nie opi -sa ne. Z ostat nich pa pie ży wi dzi myskrom ne gro bow ce Be ne dyk ta XV,Paw ła VI, Ja na Paw ła I, Ja na Paw -ła II, po cho wa ne go na miej scugro bu Ja na XXIII, któ re go cia ło poeks hu ma cji zo sta ło prze nie sio nedo ba zy li ki.

Ko pu ła ba zy li ki jest udo stęp nio -na do zwie dza nia za opła tą – wej -ście po pra wej stro nie z Pla cu św.Pio tra, do brze ozna ko wa ne. Win -da za wo zi do po zio mu da chu, po -nad nim szczyt ko pu ły zwień czo -nej krzy żem wzno si się jesz cze nawy so kość 92 m. Na da chu znaj du -ją się po miesz cze nia tech nicz ne

28Ukrzyżowanie św. Piotra. Drzwi z brązu.Bazylika św. Piotra

dla pra cow ni ków i kon ser wa to -rów. Wą skim, spi ral nym ko ry ta -rzem, do kąd do cho dzi się poscho dach, moż na prze do stać sięna ga le rię, bie gną cą we wnątrz ba -zy li ki do oko ła bęb na ko pu ły.Wyższa ga le ria jest nie do stęp nadla zwie dza ją cych. Po scho dachwcho dzi się jesz cze wy żej do po -zio mu la tar ni. Z tej wy so ko ści roz -ta cza się nie za po mnia ny wi dok naza bu do wa nia i ogro dy Wa ty ka nu,na mia sto Rzym i na od le głe pa -smo Ape nin. O roz mia rach ko pu -ły niech świad czy je den tyl ko jejele ment: mie dzia na ku la zwień -czo na krzy żem, w któ rej wnę trzumo że się po mie ścić ok. 15 osób.Bu do wę ko pu ły do pro wa dził dojej bęb na Mi chał Anioł, prze skle -pił ją zaś i za opa trzył w la tar nięGia co mo del la Por ta w la tach1588–1590. Że bro wa nie z brą zui jej oło wia ne po kry cie ka zał wy -ko nać Kle mens VII (1523–1534).



© Wydawnictwo WAM, 2010

RedakcjaBarbara Cabała

Projekt okładki Jadwiga Mączka

Zdjęcie na okładceFranciszek Mróz

ZdjęciaJan Gać

Skład i opracowanie graficzne Sławomir Onyszko

ISBN 978-83-7505-525-2

WYDAWNICT WO WAMul. Kopernika 26 • 31-501 Krakówtel. 12 62 93 200 • faks 12 42 95 003e-mail: [email protected]

DZIAŁ HANDLOWYtel. 12 62 93 254-256 • faks 12 43 03 210e-mail: [email protected]

KSIĘGARNIA INTERNETOWAtel. 12 62 93 260, 12 62 93 446-447faks 12 62 93 261e.wydawnictwowam.pl


Druk i oprawa:Drukarnia Edica, Poznań

rzym-www:Makieta 1 2010-08-03 10:28 Strona 3 · 2014. 6. 28. · Wcz ne go e i Mia sa t wła śnie...

Documents

Transcript of rzym-www:Makieta 1 2010-08-03 10:28 Strona 3 · 2014. 6. 28. · Wcz ne go e i Mia sa t wła śnie...