1

Ryszard SkrzypiecOśrodek Badania Aktywności Lokalnej

Ocena systemu wsparcia organizacji pozarządowych i inicjatyw lokalnych

w Dąbrowie Górniczej w latach 2007-2014: założenia, instytucje,

działanie i efekty

Wprowadzenie

Przyglądanie się z zewnątrz funkcjonowaniu systemu wsparcia – autorzy niniej-szej analizy od lat kibicują działaniom podejmowanym w tym zakresie w Dą-browie Górniczej – pozwala sformułować kilka wstępnych obserwacji i pytań.

W latach 2007-2013 w Dąbrowie Górniczej budowano system wspierania aktywności obywatelskiej. Proces rozpoczął się od samoorganizacji instytucji obywatelskich i ich partnerstwa z władzami miasta, a zakończył stworzeniem miejskiej infrastruktury wspierającej różne formy samoorganizacji społecznej. I to nie tylko w postaci instytucji, takich jak Biuro Organizacji Pozarządo-wych, Inkubator Społecznej Przedsiębiorczości, Rada Działalności Pożytku Publicznego czy Dąbrowskie Forum Organizacji Pozarządowych, ale także innych instrumentów aktywizacji społecznej, takich jak Festiwal Aktywnych Ludzi, Dąbrowski Budżet Partycypacyjny, system interwencyjny naprawTo.pl, Dąbrowski Regulamin Konsultacji Społecznych, Inicjatywa Lokalna, Ini-cjatywa uchwałodawcza mieszkańców miasta. Oznacza to realizację trzeciego z priorytetów „Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Dąbro-wie Górniczej na lata 2008-2013”, który zakładał „stworzenie mechanizmów wpierających rozwój podmiotów trzeciego sektora oraz kreowanie partnerstwa dla realizacji zadań własnych gminy, a w szczególności działań innowacyj-nych.” Rodzi się jednak równocześnie pytanie o realizację priorytetu pierw-

Anal

izy i

Stud

ia n

r 2

2

szego: Czy działanie systemu wsparcia sprzyja samoorganizacji społecznej (w formie organizacji pozarządowych, inicjatyw lokalnych i innych tego typu podmiotów) w Dąbrowie Górniczej? A dodatkowo: czy realizacja polityki wsparcia aktywności lokalnej spowodowała zmianę roli i funkcji organizacji pozarządowych w lokalnej społeczności? Czy pozwoliła zatem organizacjom przejść z pozycji petenta na pozycje partnera władz miasta w zaspokajaniu po-trzeb mieszkańców i rozwiązywaniu ich problemów? Miarami tej zmiany są m.in. udział organizacji w stanowieniu lokalnych polityk publicznych i ich udział w realizacji zadań publicznych. Jak w praktyce realizowane są założenia i cele Programu, zweryfikujemy odnosząc się do trzech płaszczyzn współpracy wyznaczonych przez „Model współpracy”1:

1) tworzenie polityk publicznych, czyli współudział organizacji pozarządo-wych i innych form samoorganizacji społeczeństwa w opracowywaniu „długofalowych zamierzeń i (…) rozwiązań prawnych, przyjętych i reali-zowanych przez władzę publiczną (…) na rzecz społeczności zamieszkują-cej obszar działania” danej jednostki samorządu terytorialnego (JST);

2) realizacja zadań publicznych, czyli udział organizacji pozarządowych w wykonywaniu zadań leżących w kompetencjach JST;

3) infrastruktura współpracy, czyli „ogół lokalnie ukształtowanych czynni-ków wpływających na funkcjonowanie organizacji pozarządowych oraz współpracę pomiędzy sektorem samorządowym a trzeci sektorem (po-zarządowym)” [Poradnik modelowej współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych].

Polityka wspierania aktywności obywatelskiej w Dąbrowie Górniczej w latach 2007-2014

Polityka wspierania aktywności obywatelskiej w Dąbrowie Górniczej reali-zowana jest w oparciu o przyjęty pod koniec 2007 roku Program Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej w latach 2008-2013. Program został przygotowany przez 33 organizacje pozarządowe zrzeszone w Dąbrowskim Forum Organizacji Pozarządowych we współpracy z przedsta-wicielami Urzędu Miejskiego. Program wpisuje się w Strategię Rozwoju Mia-sta: Dąbrowa Górnicza 2020, priorytet Integracja Wspólnot Lokalnych, który odnosi się do rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w mieście. Aktywność

1 Model współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych to wypracowany w ramach projektu systemowego opis możliwych i zalecanych obszarów współpracy pogrupo-wanych w trzy płaszczyzny, por. Poradnik modelowej współpracy administracji publicznej i orga-nizacji pozarządowych.

3

Priorytety i cele strategiiNa podstawie diagnozy aktualnej sytuacji w zakresie współpracy administracji samorządowej w Dąbrowie Górniczej z organizacjami pozarządowymi i szeroko rozumianym sektorem obywatelskim (III sektorem), w odniesieniu do obowiąz-ków ustawowych, priorytetów, celów strategicznych i kierunków działań zawartych w „Strategii Rozwoju Miasta: Dąbrowa Górnicza 2020”, dokumentach UE, krajo-wych i regionalnych oraz informacji uzyskanych na warsztatach konsultacyjnych w ramach Partnerstwa: „Wspólnie dla Miasta” przyjmuje się następujące priorytety:

Priorytet 1.Wspieranie działań na rzecz rozwoju aktywności obywatelskiej i samoorganizacji społeczności w mieście.

Priorytet 2.Zbliżenie do warunków w UE w zakresie współpracy samorządu z III sektorem i warunków działania organizacji poprzez korzystanie z przykładów dobrych prak-tyk dotyczących procedur oraz prawa lokalnego stanowionego przez samorząd.

Priorytet 3.Stworzenie mechanizmów wpierających rozwój podmiotów trzeciego sektora oraz kreowanie partnerstwa dla realizacji zadań własnych gminy, a w szczególności działań innowacyjnych.

4.2 CEL GŁÓWNYDoprowadzenie do zaangażowania mieszkańców Dąbrowy Górniczej w rozwój swojej wspólnoty lokalnej poprzez stworzenie odpowiedniego środowiska (oto-czenia) dla aktywności obywatelskiej i rozwoju III sektora (organizacji pozarzą-dowych).

4.3 CELE STRATEGICZNE I DZIAŁANIABiorąc pod uwagę priorytety współpracy określone przez organizacje pozarządowe i administrację samorządową w Dąbrowie Górniczej, za cele strategiczne przyj-muje się:

1. Włączenie mieszkańców poprzez organizacje pozarządowe do realizacji po-lityki rozwoju miasta Dąbrowa Górnicza.

2. Podnoszenie standardów współpracy Urzędu Miejskiego i organizacji poza-rządowych, w aspekcie realizacji zasad: pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności.

3. Rozwój potencjału organizacji pozarządowych w mieście.

4

obywatelska została uznana za jeden z podstawowych fundamentów demokra-tycznego społeczeństwa, bez którego nie jest możliwa realizacja wyznaczonej wizji rozwoju miasta do roku 2020. Celem głównym Programu jest „Dopro-wadzenie do zaangażowania mieszkańców Dąbrowy Górniczej w rozwój swojej wspólnoty lokalnej poprzez stworzenie odpowiedniego środowiska (otoczenia) dla aktywności obywatelskiej i rozwoju III sektora (organizacji pozarządowych).”

Ukształtowany w wyniku realizacji Programu system wspierania aktywności obywatelskiej w Dąbrowie Górniczej, który tworzą unormowania prawne, instytucje, poszczególni aktorzy i interesariusze oraz ich działania, zaprezen-towano na poniższej Mapie (system kształtował się stopniowo, co obrazuje poniższy rysunek).

Rys. 1 Rozwój systemu wsparcia w Dąbrowie Górniczej w latach 2007-2014

5

Udział organizacji pozarządowych w stanowieniu polityk publicznych

Model współpracy w zakresie stanowienia polityk publicznych rekomenduje następujące formy udziału organizacji pozarządowych:

1) diagnoza potrzeb, problemów i wyzwań lokalnych;

2) wzajemne informowanie się samorządu i organizacji o planach, zamie-rzeniach i kierunkach działań;

3) współtworzenie przez samorząd i organizacje pozarządowe strategii i programów realizacji polityk publicznych oraz rozwiązań instytucjo-nalnych;

4) konsultowanie założeń projektów i aktów normatywnych;

5) współpraca przy wdrażaniu polityk publicznych; 6) ocena realizacji po-lityk i programów.

Program Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej w la-tach 2008-2013 jako jeden z trzech celów strategicznych wyznaczył „Włączenie mieszkańców poprzez organizacje pozarządowe do realizacji polityki rozwoju miasta Dąbrowa Górnicza”. Jego efektem miało być opracowanie „narzędzi służących do współtworzenia i konsultowania z mieszkańcami miasta aktów prawa miejscowego oraz strategii rozwoju miasta.” Założono, że zaangażowanie mieszkańców w działalność organizacji pozarządowych z jednej strony podnie-sie trafność diagnoz oczekiwań mieszkańców, a z drugiej – umożliwi mieszkań-com monitorowanie działalności władzy samorządowej. Program realizowany był w kilku kierunkach. Przede wszystkim:

1) poprzez organizację współpracy władz samorządowych i organizacji po-zarządowych w zakresie planowania i konsultacji oraz utworzenie struk-tur dla tych działań. W szczególności wspieranie Dąbrowskiego Forum Organizacji Pozarządowych (reprezentanta interesów organizacji poza-rządowych i zrzeszonych w nich mieszkańców) oraz utworzenie Rady Pożytku Publicznego Miasta Dąbrowa Górnicza (organu opiniodawczo--doradczego i pomocniczego Prezydenta Miasta Dąbrowa Górnicza);

2) poprzez wdrożenie systemu oraz efektywnych narzędzi komunikowa-nia się Urzędu Miejskiego i organizacji pozarządowych, w szczególności uruchomienie i prowadzenie, we współpracy z organizacjami pozarzą-dowymi, Portalu Organizacji Pozarządowych, a także m.in. poprzez sposób uchwalania Rocznego Programu Współpracy, zakładający ak-ceptację projektu RPW przez Forum.

6

Realizacja Programu wywołała istotne zmiany w zakresie współpracy władz miasta i organizacji pozarządowych w stanowieniu polityk publicznych na wielu różnych płaszczyznach: filozofii (podejścia do udziału organizacji w tych procesach), form (rozwiązań prawnych i instytucjonalnych) oraz działań (praktyczne wdrożenie przyjętych rozwiązań i ich efekty).

Za najważniejszą trzeba uznać zmianę w podejściu do udziału organizacji po-zarządowych w stanowieniu polityk publicznych. W trakcie realizacji Progra-mu wyodrębniono dwie formy udziału organizacji w tym procesie:

1) wspólne opracowanie strategii, programów i planów oraz

2) konsultowanie aktów prawa lokalnego (w trybie uchwały zgodnej z art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie).

Pierwsza z form rozwinęła się na bazie zaangażowania organizacji pozarządo-wych w opracowanie Rocznego Programu Współpracy. Szczególne znaczenie dla tego procesu miało doprowadzenie przez RDPP w 2009 roku do zorga-nizowania branżowych konsultacji obszarów zadań, które są zlecane organi-zacjom pozarządowym w drodze otwartych konkursów ofert, co pozwoliło na „otwarcie obszarów” na działania innowacyjne, a także dokonanie innych zmian, m.in. włączenie do prac komisji oceniających przedstawicieli DFOP oraz wprowadzenie w miarę jednolitych zasad przyznawania i rozliczania do-tacji w Urzędzie Miejskim. Z czasem w partycypacyjny sposób, przy zaanga-żowaniu przedstawicieli organizacji pozarządowych, opracowano także inne programy (np. Program ds. osób niepełnosprawnych, Dąbrowski Budżet Partycypacyjny czy Program Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego na lata 2014-2020). Natomiast druga z form została zinstytucjonalizowana w 2010 roku uchwałą Rady Miejskiej w sprawie sposobu konsultowania z organizacja-mi pozarządowymi i innymi podmiotami projektów aktów prawa miejscowe-go w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji i zarzą-dzeniem Prezydenta Miasta określającym procedurę konsultacji. We wrześniu br. przyjęto natomiast Dąbrowski Regulamin Konsultacji Społecznych.

W tej płaszczyźnie mieszczą się także dwie formy udziału społeczeństwa oby-watelskiego adresowane raczej do mieszkańców niż organizacji pozarządowych czy innych form samoorganizacji. Pierwszą z nich jest uruchomiony w 2013 roku Dąbrowski Budżet Partycypacyjny, który nie tylko z nazwy (uchwała Rady Miejskiej została podjęta sprawie zasad i trybu przeprowadzenia kon-sultacji społecznych z mieszkańcami Dąbrowy Górniczej na temat Budżetu Miasta Dąbrowa Górnicza na 2015 rok) ma postać konsultacji społecznych – istotną rolę w wypracowaniu ostatecznych rozwiązań odgrywa seria spotkań konsultacyjnych organizowanych w każdej dzielnicy miasta. Drugą – zgodnie z par. 23 uchwalonego w 2013 roku Statutu Miasta – jest inicjatywa uchwało-

7

dawcza przysługująca „grupie co najmniej 600 mieszkańców Miasta Dąbrowa Górnicza, posiadających czynne prawo wyborcze do organów miasta, na zasa-dach określonych w statucie”.

Zwiększyła się liczba i rozwinęły formy udziału organizacji pozarządowych procesie stanowienia polityk publicznych, co ilustruje poniższe zestawienie zapisów Rocznych Programów Współpracy na rok 2008 (uchwalonego jeszcze przed opracowaniem, przyjęciem i wejściem w życie nowych rozwiązań w za-kresie polityki wspierania aktywności obywatelskiej) i na rok 2014.

Tab. 1 Formy udziału organizacji pozarządowych w stanowieniu polityk publicznych w RPW na lata 2008 i 2014

2008 2014

współdziałanie w zakresie tworzenia strategii rozwo-ju i zarządzania społecz-nościami lokalnymi

współdziałanie w zakresie tworzenia strategii rozwoju, ak-tów prawa normatywnego i innych programów dotyczących wspólnoty lokalnej mających na celu dążenie do wypracowa-nia wspólnych płaszczyzn aktywności oraz funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej, a w szczególności konsul-towanie ich z Radą Działalności Pożytku Publicznego Mia-sta Dąbrowa Górnicza

konsultowanie aktów prawa miejscowego w zakresie dzia-łalności statutowej organizacji pozarządowych i podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy UDPPW zgodnie z procedurą określoną w odrębnej Uchwale Rady Miejskiej

wzajemne informowanie się

wzajemne informowanie się o planowanych kierunkach działania poprzez strony internetowe: www.idabrowa.pl, www.ngo.dabrowa-gornicza.pl, „Przegląd Dąbrowski”, ko-munikaty prasowe, radiowe i telewizyjne, telefony, pocztę elektroniczną i tradycyjną

wyznaczanie doraźnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatyw-nym do realizacji wspól-nych przedsięwzięć

tworzenie wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym

funkcjonowanie Rady Działalności Pożytku Publicznego Miasta Dąbrowa Górnicza

wspieranie działalności Dąbrowskiego Forum Organizacji Pozarządowych poprzez jego obsługę i zapewnienie miejsca do działania

8

Form

a w

spół

prac

y20

0720

0820

0920

1020

1120

1220

1320

14

Płas

zczy

zna

1: S

tano

wie

nie

polit

yk p

ublic

znyc

h

1. D

okum

ent r

egul

ując

y w

spół

prac

ę (o

bow

iązu

jący

na

dany

rok)

a) R

oczn

y Pr

ogra

m W

spół

prac

y (R

PW)

b) P

rogr

am R

ozw

oju

Społ

ecze

ństw

a O

byw

atel

skie

go (P

RSO

)

2. C

iała

dia

logu

oby

wat

elsk

iego

a) R

ada

Dzia

łaln

ości

Poż

ytku

Pub

liczn

ego

(RD

PP)

b) R

ada

Muz

eum

„Szt

ygar

ka”

c) Z

espó

ł int

erdy

scyp

linar

ny

d) S

połe

czna

Pow

iato

wa

Rad

a ds

. Osó

b N

iepe

łnos

praw

nych

e) P

owia

tow

a R

ada

Zatr

udni

enia

f) K

omisj

a ds

. zw

olni

eń z

czyn

szu

g) Z

espó

ł ds.

wsp

iera

nia

inic

jaty

w lo

kaln

ych

h) Z

espó

ł ds.

opra

cow

ania

Pro

gram

u ds

. osó

b ni

epeł

nosp

raw

nych

i) Lo

kaln

a G

rupa

Wsp

arci

a

j) Ze

spół

ds.

budż

etu

part

ycyp

acyj

nego

k) Z

espó

ł do

przy

goto

wan

ia p

roje

ktu

PRSO

na

lata

201

4-20

20

Tab.

2 S

yste

m w

spier

ania

akt

ywno

ści lo

kaln

ej w

Dąb

row

ie G

órni

czej

w la

tach

200

7-20

14

9

3. W

zaje

mne

info

rmow

anie

się

a) sp

otka

nia

sam

orzą

du i

orga

niza

cji p

ozar

ządo

wyc

h

4. K

onsu

ltacj

e sp

ołec

zne

a) M

odel

kon

sulta

cji R

PW

b) D

ąbro

wsk

i Reg

ulam

in K

onsu

ltacj

i Spo

łecz

nych

5. L

okal

na in

icja

tyw

a uc

hwał

odaw

cza

Płas

zczy

zna

2: R

ealiz

acja

zad

ań p

ublic

znyc

h

6. W

spół

prac

a fin

anso

wa

a) K

onku

rsy

ofer

t

b) In

icja

tyw

a lo

kaln

a

c) M

ały

gran

t

d) D

ąbro

wsk

i Bud

żet O

byw

atel

ski

Płas

zczy

zna

3: W

spie

rani

e w

spół

prac

y or

az r

ozw

oju

orga

niza

cji p

ozar

ządo

wyc

h i i

nicj

atyw

loka

lnyc

h

7. S

yste

m w

zaje

mne

go k

omun

ikow

ania

się,

info

rmow

ania

i pr

omoc

ji

a) P

orta

l org

aniza

cji p

ozar

ządo

wyc

h

b) k

atal

og o

rgan

izacj

i poz

arzą

dow

ych

c) p

rom

ocja

1%

dla

dąb

row

skic

h O

PP

d) in

ne d

ziała

nia

prom

ocyj

ne

e) sp

raw

ozda

nie z

real

izacj

i wsp

ółpr

acy

(opu

blik

owan

e za d

any

rok)

10

8. In

stytu

cje

ds. w

spół

prac

y i w

spie

rani

a ro

zwoj

u or

gani

zacj

i

a) B

iuro

Org

aniza

cji P

ozar

ządo

wyc

h i A

ktyw

nośc

i Lok

alne

j

b) P

unkt

Dor

adzt

wa

Mer

ytor

yczn

ego

c) In

kuba

tor T

rzec

iego

Sek

tora

/Ink

ubat

or S

połe

czne

j Prz

edsię

bior

-cz

ości

d) C

entr

um W

olon

taria

tu

e) sz

kole

nia

f) d

orad

ztw

o

g) zw

olni

enia

z cz

ynsz

u

h) p

atro

naty

9. In

tegr

acja

sekt

ora

a) D

ąbro

wsk

ie F

orum

Org

aniza

cji P

ozar

ządo

wyc

h

b) F

estiw

al L

udzi

Akty

wny

ch –

FIP

10. P

artn

erstw

a z o

rgan

izacj

ami

a) p

roje

ktow

e

b) sy

stem

owe

Lege

nda:

Real

izow

ane

w d

anym

roku

Uch

wal

one

w d

anym

roku

11

Zmienia się liczba ciał dialogu obywatelskiego (rad, zespołów, komisji), w któ-rych pracach uczestniczą przedstawiciele organizacji pozarządowych. W 2011 roku było ich 16, w roku następnym już 19, a w 2013 – 18. Obok stałych (np. RDPP, Powiatowa Rada Zatrudnienia, Rada Muzeum Miejskiego „Sztygar-ka”, komisje oceniające) powołuje się ciała specjalne do realizacji określonego zadania (np. Zespół ds. opracowania Programu ds. osób niepełnosprawnych), które później ulegają rozwiązaniu. Listę ciał dialogu obywatelskiego w Dąbro-wie Górniczej, poza komisjami oceniającymi, zawiera tabela nr 2 – System wspierania aktywności lokalnej w Dąbrowie Górniczej w latach 2007-2014.

Powstała w pierwszym roku realizacji Programu RDPP koncentruje swoją uwagę przede wszystkim na współpracy samorządu miasta z organizacjami pozarządowymi i stwarzaniu warunków do rozwoju aktywności obywatel-skiej. W zakresie współpracy organizuje konsultacje Rocznych Programów Współpracy, w tym: 1) wypracowuje zasady przyznawania i rozliczania dota-cji z budżetu gminy Dąbrowa Górnicza na realizację zadań własnych gminy i powiatu (w trybach konkursowym i pozakonkursowym); 2) deleguje przed-stawicieli – rekrutujących się z organizacji pozarządowych – do udziału w pra-cach komisji konkursowych; 3) dokonuje oceny realizacji Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej w latach 2008-2013 i Rocznych Programów Współpracy poprzez opiniowanie sprawozdań z ich realizacji; 4) opracowuje zasady powołania RDPP nowej kadencji; 5) uczest-niczy w przygotowaniu Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego 2014-2020. Ponadto opiniuje projekty uchwał (np. w sprawie sposobu kon-sultowania z organizacjami pozarządowymi), zarządzeń (np. w sprawie powo-ływania członków Zespołów ds. wspierania inicjatyw lokalnych czy budżetu partycypacyjnego), programów (np. „Programu Działań na rzecz Osób Nie-pełnosprawnych na lata 2012-2016”).

Organizacje uczestniczą w opracowaniu Rocznego Programu Współpracy od roku 2008 na podstawie Zarządzenia Prezydenta Miasta określającego zasady i tryb konsultacji, które zakładają zaangażowanie organizacji pozarządowych w ten proces. W praktyce konsultacje realizowane są w formie spotkań w ra-mach Dąbrowskiego Forum Organizacji Pozarządowych, poprzez zbieranie uwag korespondencyjnie oraz prace Rady Pożytku Publicznego Miasta Dą-browa Górnicza. Funkcjonowanie tego systemu opisano w Modelu prac nad RPW (zobacz rozdział Mapa wspierania). W pierwszych latach jego funkcjo-nowania zaangażowanie organizacji w proces było umiarkowane, co zostało odnotowane m.in. w Sprawozdaniu z realizacji Programu, gdzie stwierdzono, że „Udział organizacji w pierwszych tego typu konsultacjach nie był niestety zadowalający, choć w kontekście innych tego typu inicjatyw w kraju czy re-gionie dąbrowskie konsultacje wypadły pozytywnie i, co ważne, przyniosły

12

konkretne wyniki”. W jeszcze mniejszym stopniu organizacje pozarządowe włączają się w opracowywanie dokumentów regulujących współpracę z sa-morządem i właściwie nie biorą udziału w konsultowaniu projektów aktów prawa miejscowego na zasadach określonych w uchwale oraz zarządzeniu, i to pomimo tego, że procedura została przygotowana wspólnie z nimi. W 2011 roku organizacje wzięły udział tylko w jednej na 36 konsultacji aktów pra-wa miejscowego, w 2012 roku w żadnej z 56 konsultacji, a w 2013 roku w dwóch na 29 konsultacji (jednym z uczestników była partia polityczna). Problem został dostrzeżony przez osoby odpowiedzialne za realizację polityki wspierania aktywności obywatelskiej. W Sprawozdaniu z realizacji RPW za rok 2011 stwierdzono: „Wydaje się bowiem, że część z aktów prawa miejsco-wego jest poza zainteresowaniem NGO. Dodać do tego należy, iż zarówno or-ganizacje, jak i sami urzędnicy ciągle słabo rozumieją sens i potrzebę procesu konsultacji”.

Pierwsza edycja Dąbrowskiego Budżetu Partycypacyjnego miała miejsce w 2013 roku. Złożono 250 wniosków, w 27 Dzielnicowych Forach Miesz-kańców wzięło udział 562 osób, głosy oddało około 22,3 procent uprawnio-nych do głosowania. W efekcie lokalna społeczność zadecydowała o realiza-cji w 2014 roku 56 „zaplanowanych, przedyskutowanych i wybranych przez mieszkańców” projektów. Według podobnego schematu realizowana jest dru-ga edycja (w roku 2014), rozpoczęły się też prace nad przygotowaniem trzeciej (na rok przyszły).

Wyznaczone w Programie cele w zakresie udziału organizacji pozarządowych w stanowieniu prawa zostały zrealizowane, w dodatku w stopniu przekracza-jącym pierwotne założenia. Co istotne, zarówno dokonano zmiany podej-ścia do roli obywateli w stanowieniu prawa lokalnego, jak i rozbudowano system włączania ich w te procesy. Jednak nie wszystkie uzyskane efekty są zadowalające. O ile udało się zachęcić sporą grupę mieszkańców do udziału w procedurze budżetu partycypacyjnego, to próba zaangażowania organizacji pozarządowych do udziału w konsultacjach projektów uchwał nie przyniosła oczekiwanych rezultatów.

13

Zaangażowanie organizacji pozarządowych w realizację zadań publicznych

Model współpracy w zakresie realizacji zadań publicznych przewiduje trzy formy:

1) realizację zadań publicznych,

2) współpracę niefinansową przy realizacji zadań publicznych oraz

3) partnerstwo projektowe w realizacji zadań publicznych.

Program Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Dąbrowie Górniczej w latach 2008-2013 do współpracy w zakresie realizacji zadań publicznych odnosił się w dwóch kierunkach działań: 1.4 Organizacja współdziałania Urzędu Miejskiego z organizacjami pozarządowymi w zakresie realizacji zadań oraz utworzenie narzędzi i struktur dla tych działań i 1.5 Organizacja Partner-stwa: organizacje pozarządowe – administracja publiczna, dla realizacji zadań, na które istnieje możliwość pozyskania środków spoza budżetu miasta. W ra-mach tego pierwszego przewidziano m.in. stopniowe poszerzenie zadań włas-nych gminy realizowanych przez organizacje pozarządowe oraz podnoszenie kwalifikacji organizacji pozarządowych zamierzających się ubiegać o dotacje w zakresie zasad i procedur konkursowych. W ramach tego drugiego przewi-dziano m.in.: tworzenie międzysektorowych partnerstw w celu realizacji za-dań, które mogą być finansowane ze środków pochodzących spoza budżetu miasta Dąbrowa Górnicza, oraz podnoszenie kwalifikacji kadr organizacji pozarządowych w zakresie możliwości pozyskiwania środków spoza budżetu miasta.

Program był realizowany w zakresie każdej z trzech form współpracy: finanso-wej, pozafinansowej i partnerstwa.

Jeszcze przed rozpoczęciem wdrażania Programu, bo w 2007 roku, opracowa-no jednolity dokument określający zasady przyznawania i rozliczania dotacji w Urzędzie Miejskim w Dąbrowie Górniczej. Późniejsze zmiany systemu miały charakter zarówno ilościowy, jak i jakościowy, co oddaje poniższe zestawienie.

14

Tab. 3 Zlecanie zadań publicznych organizacjom pozarządowym w Dąbrowie Górniczej w latach 2008-2014

2008 2014

Formy zapisa-ne w RPW

I. Finansowe1) finansowy współudział miasta w realizowanych przez organizacje zadaniach

1) wspieranie finansowe realizacji zadań priorytetowych2) wspieranie finansowe realizacji zadań zgłoszonych z własnej ini-cjatywy (w trybie art. 12 ustawy o działalności pożytku publicznego)3) możliwość udzielania pożyczek, gwarancji, poręczeń

II. Pozafinansowe1) pomoc w promowaniu działal-ności organizacji pozarządowych2) współpraca w pozyskiwaniu środków z innych źródeł i kreowa-nie w tym celu Partnerstwa Urząd Miejski – organizacje pozarządowe.3) współdziałanie w nawiązywaniu kontaktów międzynarodowych,4) zachęcanie przedsiębiorców prywatnych do sponsorowania najlepszych projektów organizacji pozarządowych5) sprawowanie patronatu przez władze Miasta nad konkursami, zawodami, wystawami, festiwala-mi oraz pomoc w ich organizacji i fundowanie nagród

1) propagowanie działalności trze-ciego sektora, wolontariatu i eko-nomii społecznej2) sprawowanie patronatu przez władze Miasta nad inicjatywami i projektami organizacji pozarzą-dowych3) udostępnianie infrastruktury komunalnej na działania statu-towe organizacji pozarządowych, w tym zwolnienia z czynszu4) realizacja zadań w ramach umowy o inicjatywę lokalną5) możliwość zawierania umów partnerstwa

15

Obszary (priorytety)

1) przeciwdziałanie patologiom społecznym i uzależnieniom2) ochrona i promocja zdrowia oraz działalność na rzecz osób nie-pełnosprawnych3) sport, turystyka i rekreacja4) kultura i sztuka5) ochrona środowiska, ekologia, w tym ochrona zwierząt i dziedzi-ctwa przyrodniczego6) edukacja, oświata i wychowanie7) upowszechnianie wiedzy i umie-jętności na rzecz obronności oraz ratownictwa i ochrony ludności

1) przeciwdziałanie patologiom społecznym i uzależnieniom2) ochrona i promocja zdrowia oraz działalność na rzecz osób nie-pełnosprawnych3) upowszechnianie i rozwój spor-tu, turystyki i rekreacji4) kultura i sztuka5) ochrona środowiska, ekologia, w tym ochrona zwierząt i dziedzi-ctwa przyrodniczego6) oświata i wychowanie7) upowszechnianie wiedzy i umie-jętności na rzecz obronności oraz ratownictwa i ochrony ludności8) pomoc społeczna9) promocja miasta10) rewitalizacja i rozwój miasta11) przedsiębiorczość i rozwój go-spodarczy12) rozwój sportu

2008 2014

Liczba wniosków 136 219

Liczba dotacji 88 116

Liczba organizacji, z którymi podpisano umowy 53 79

Całkowita kwota dotacji (w tys. zł) 2953,8 3576,0

Maksymalna kwota dotacji (w tys. zł) 800,0 500,0

Średnia kwota dotacji (w tys. zł) 33,6 30,8

Liczba dotacji powyżej 100 tys. zł 5 9

Objaśnienia:

* dotyczy roku 2009

** stan na 3.09.2014 r.

16

Podobnie jak na płaszczyźnie stanowienia polityk publicznych, także w zakre-sie realizacji zadań publicznych system wspierania aktywności obywatelskiej przeszedł istotne zmiany. Tak ilościowe, jak i jakościowe. W obu zakresach współpracy, finansowym i pozafinansowym, w okresie realizacji Programu zwiększyła się liczba form (w zakresie współpracy finansowej m.in. o możli-wość złożenia wniosku przez organizację z własnej inicjatywy, a pozafinanso-wej m.in. o udostępnianie lokali komunalnych i zwolnienia z czynszu), zaś te, które były stosowane już w początkowej fazie, rozwinęły się (np. w zakre-sie promocji działań organizacji w 2014 roku zapisano cztery różne formy). Systematycznie zwiększa się pula środków przeznaczonych na finansowanie realizacji zadań publicznych. W 2014 roku była wyższa o około 20 proc. niż w roku 2008. Rośnie też zainteresowanie organizacji dotacjami z Urzędu Mia-sta – liczba wniosków złożonych w konkursach ofert w 2014 roku jest wyższa o około 60 proc. niż w roku 2009, liczba dotacji udzielonych w 2013 roku była wyższa o prawie 40 proc. niż w roku 2008, a liczba organizacji, które w 2014 roku podpisały umowę o dotację, wzrosła o połowę w porównaniu z rokiem 2008. Jedynie średnia wartość dotacji spadła o około 10 proc.

Obserwujemy jednak znaczne zróżnicowanie systemu wsparcia finansowego – tak pomiędzy poszczególnymi priorytetami, jak i wewnątrz nich. Zwiększy-ła się liczba priorytetów. Co prawda znaczący, stale przekraczający 50 proc., udział w łącznej puli środków przeznaczonych na wsparcie realizacji zadań publicznych przypada na priorytet „rozwój sportu, turystyki i rekreacji”, a właściwie „rozwój sportu”, dotowany na zasadach określonych w odrębnej niż RPW uchwale Rady Miejskiej, istotnie rośnie jednak pula środków (ich udział w ogólnej puli środków) na priorytety „pomoc społeczna” i „przeciw-działanie patologiom społecznym i uzależnieniom” (w tym drugim przypadku nawet o 100 proc. pomiędzy 2008 a 2014 rokiem). Stosunkowo niewielka liczba to duże dotacje, o wartości przekraczającej 100 tys. zł – najwięcej takich dotacji jest w priorytecie „rozwój sportu” (w 2014 – 5, ale dwie organizacje „konsumują” ponad połowę puli środków na ten priorytet), ponadto jesz-cze dwie w priorytecie „pomoc społeczna” (obie dla jednej organizacji, któ-ra „konsumuje” ponad 90 proc. środków przeznaczonych na realizację zadań w tym priorytecie), po jednej w priorytetach „upowszechnianie sportu” oraz „kultura i sztuka”. W takich priorytetach jak: „sport i kultura fizyczna”, „kul-tura i sztuka”, „ochrona środowiska”, „ratownictwo i obronność” większość dotacji ma wartość poniżej 10 000 zł.

Organizuje się zarówno konkursy ofert o charakterze otwartym (na „pomysły na działania w określonym obszarze”, np. na programy edukacyjne, imprezy kulturalne, zajęcia i zawody sportowe), jak i na realizację konkretnego zada-nia (świadczenie usługi). W okresie realizacji Programu zwiększyła się liczba

17

sprofilowanych konkursów ogłaszanych pod kątem wykonania określonej usługi, dookreślono także liczbę wybieranych w konkursach wykonawców – w większości przypadków jednego. Listy konkursów o takim charakterze zor-ganizowane w latach 2008 i 2014 zestawiliśmy w tabeli nr 4. Ten proces może stanowić przymiarkę do kontraktowania większości z tych usług, za czym zresztą przemawia fakt, że wiele z nich realizowanych jest od lat przez tę samą organizację (np. usługi dla bezdomnych przez Caritas z Sosnowca, impreza strzelecka przez Towarzystwo Muszkiet czy dyżury ratowników wodnych nad zbiornikiem Pogoria III w okresie wakacyjnym przez WOPR). Budżety więk-szości z tych usług są stosunkowo nieduże (poniżej 100 tys. zł), co może sta-nowić czynnik ograniczający proces powierzania realizacji usług organizacjom pozarządowym przez samorząd Dąbrowy Górniczej.

18

Tab. 4 Sprofilowane konkursy dotacyjne ogłaszane w Dąbrowie Górniczej w la-tach 2008 i 2014

priorytet/rok 2008 2014

pomoc społeczna

1. prowadzenie Domu dla Bez-domnych2. prowadzenie Noclegowni3. organizowanie i pozyskiwanie po-mocy żywnościowej dla najuboższych mieszkańców Dąbrowy Górniczej w ramach Unijnego Programu Po-mocy Żywnościowej PEAD4. dystrybucja żywności dla naju-boższych mieszkańców Dąbrowy Górniczej przekazywanej nieodpłat-nie w ramach Unijnego Programu Pomocy Żywnościowej PEAD5. zorganizowanie Wigilii dla na-juboższych, samotnych mieszkań-ców Dąbrowy Górniczej

1. prowadzenie Domu dla Bez-domnych*2. prowadzenie Noclegowni dla Bezdomnych*3. dystrybucja żywności dla najuboż-szych mieszkańców Dąbrowy Gór-niczej w ramach Unijnego Programu Pomocy Żywnościowej PEAD*4. zorganizowanie Wigilii dla na-juboższych, samotnych mieszkań-ców Dąbrowy Górniczej*

ochrona zdrowia

1. zabezpieczenie ponadstandar-dowych świadczeń zdrowotnych w zakresie opieki hospicyjnej i pa-liatywnej dla mieszkańców Dą-browy Górniczej

1. rehabilitacja ruchowa dla doro-słych niepełnosprawnych i prze-wlekle chorych mieszkańców Dąbrowy Górniczej z dysfunkcją narządów ruchu**2. zabezpieczenie ponadstandar-dowych świadczeń zdrowotnych w zakresie opieki hospicyjnej i pa-liatywnej dla mieszkańców Dą-browy Górniczej*3. rehabilitacja dla dorosłych niepeł-nosprawnych mieszkańców Dąbrowy Górniczej z wadą narządu wzroku*4. rehabilitacja i terapia dla niepeł-nosprawnych dzieci i młodzieży z Dąbrowy Górniczej metodą EEG Biofeedback i metodą Tomatisa*5. rehabilitacja kobiet z Dąbrowy Górniczej po chorobie nowotwo-rowej piersi*6. wsparcie psychiczne i pomoc prak-tyczna dla kobiet z terenu Dąbrowy Górniczej dotkniętych rakiem piersi*

19

przeciwdziała-nie patologiom i uzależnie-niom

1. programy wsparcia dla pacjen-tów uzależnionych od alkoholu*2. organizowanie i rozwijanie róż-nych form uczestnictwa osób uza-leżnionych od alkoholu w życiu społeczności lokalnej*3. programy profilaktyczne dla dzieci i młodzieży realizowane w świetlicach profilaktycznych**

1. organizowanie i rozwijanie róż-nych form uczestnictwa osób uza-leżnionych od alkoholu w życiu społeczności lokalnej* 2. prowadzenie świetlic dla dzieci i młodzieży z programem profilak-tycznym, znajdujących się w po-szczególnych dzielnicach miasta (Centrum, Gołonóg, Ząbkowice, Mydlice)*3. prowadzenie świetlicy z pro-gramem socjoterapeutycznym dla dzieci i młodzieży z rodzin z prob-lemem alkoholowym oraz niedo-stosowanej społecznie4. udzielanie porad prawnych w za-kresie rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii*

obronność i ratownictwo

1. organizacja ogólnomiejskich zawodów strzeleckich

1. organizacja ogólnomiejskich za-wodów strzeleckich*2. zabezpieczenie medyczne osób wypoczywających nad zbiorni-kiem Pogoria III w Dąbrowie Górniczej*3. dodatkowe dyżury ratowników wodnych nad zbiornikiem Pogo-ria III w okresie wakacyjnym*

oświata i edu-kacja

1. warsztaty informatyczne dla uczniów klas VI szkół podstawo-wych, 2. warsztaty informatyczne dla gimnazjalistów

1. umożliwienie uzyskania do-datkowej wiedzy przez uczniów szkół gimnazjalnych w zakresie preorientacji zawodowej*2. kompleksowe oraz wielospe-cjalistyczne oddziaływania rewa-lidacyjne wspierające dzieci i mło-dzież z terenu Dąbrowy Górniczej z zaburzeniami rozwoju*3. edukacja na rzecz budowania społeczeństwa obywatelskiego*

20

sport, rekreacja i turystyka

1. organizacja imprez sportowych, rekreacyjnych i turystycznych dla dzieci i młodzieży w ramach ak-cji: „Zima w mieście 2008” oraz „Lato w mieście 2008”

1. organizacja imprez sportowych, re-kreacyjnych i turystycznych dla dzieci i młodzieży w ramach akcji: „Zima w mieście” oraz „Lato w mieście”**2. upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży: piłki nożnej, siat-kówki i koszykówki oraz realizo-wanie na terenie Gminy Dąbrowa Górnicza przedsięwzięć i progra-mów promujących rozwój tych 3 dyscyplin sportu**3. organizacja na terenie Gminy Dą-browa Górnicza imprez i zawodów sportowych o zasięgu lokalnym, re-gionalnym, ogólnopolskim i mię-dzynarodowym w zakresie dyscyplin: 1) biegi, kolarstwo, nordic walking, rolkarstwo, 2) sportów walki: boks, kick-boxing, wschodnie sztuki walki, 3) sportów ekstremalnych: wspinacz-ka skalna i jaskiniowa, paralotniar-stwo, deskorolki, bmx, 4) sportów wodnych: pływania, żeglarstwa, win-dsurfingu, wędkarstwa sportowego, ratownictwa wodnego**4. w zakresie rozwoju sportu**

ekologia i ochrona środowiska

1. dokarmianie zwierząt dziko żyjących**2. ochrona zbiorników wodnych na terenie miasta Dąbrowy Gór-niczej poprzez zarybianie**3. ochrona rojów pszczelich*

promocja miasta

1. prowadzenie stoiska informacyjne-go w Centrum Handlowym Pogoria*

kultura i sztuka 1. oprawa muzyczna imprez i uro-czystości miejskich w 2014 roku*2. organizacja przeglądu zespołów muzycznych*

przedsiębior-czość i rozwój gospodarczy

1. organizacja Giełdy przedsię-biorczości i kooperacji

Objaśnienia: * jeden wykonawca ** kilku wykonawców

21

Ilościowy rozwój współpracy w realizacji zadań publicznych ilustrują dane zebrane w tabelach: nr 5 Podstawowe statystyki finansowej współ-pracy Dąbrowy Górniczej z organizacjami pozarządowymi w latach 2008-2014 i nr 6 Środki na zadania zlecone organizacjom pozarządo-wym w Dąbrowie Górniczej w latach 2008-2014 w podziale na priory-tety (w tys. zł) oraz zaprezentowane na następujących wykresach: nr 1 Środki na dotacje z budżetu Miasta Dąbrowa Górnicza dla organizacji pozarządowych w latach 2008-2014 w podziale na priorytety (w tys. zł), nr 2 Liczba dotacji z budżetu Miasta Dąbrowa Górnicza udzielo-nych w latach 2008-2014 organizacjom pozarządowym w podziale na priorytety i nr 3 Średnie wartości dotacji w poszczególnych prioryte-tach w latach 2008-2014 (w tys. zł).

Tab. 5 Podstawowe statystyki finansowej współpracy Dąbrowy Górniczej z organi-zacjami pozarządowymi w latach 2008-2014

Dotacje/Rok 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

pula środków (w tys. zł) 2954 3345 3136 3279 3596 3617 3566

liczba wniosków bd 136 142 158 198 181 219

liczba dotacji 88 102 101 111 126 123 116

liczba dotowanych organizacji 53 62 67 66 69 71 79

odsetek nowych (w sto-sunku do roku ubiegłego) dotowanych organizacji

- 27% 12% 11% 19% 11% 22%

średnia dotacja (w tys. zł) 34 33 31 30 29 29 31

22

Tab.

6 Ś

rodk

i na

zada

nia

zleco

ne or

gani

zacjo

m p

ozar

ządo

wym

w D

ąbro

wie G

órni

czej

w la

tach

200

8-20

14 w

pod

ziale

na p

riory

tety (

w tys

. zł)

prio

ryte

t/ro

k20

0820

0920

1020

1120

1220

1320

14

pula

dota

cje

pula

dota

cje

pula

dota

cje

pula

dota

cje

pula

dota

cje

pula

dota

cje

pula

dota

cje

lic

z- baśr

ed-

nia

lic

z- baśr

ed-

nia

lic

z- baśr

ed-

nia

lic

z- baśr

ed-

nia

lic

z- baśr

ed-

nia

lic

z- baśr

ed-

nia

lic

z- baśr

ed-

nia

spor

t, tu

rysty

ka i

rekr

eacj

a17

8540

44,6

1950

4543

,340

028

14,3

414

3711

,241

451

8,1

439

499,

043

648

9,1

spor

t kw

alifi

kow

any

15

5016

96,9

1550

1981

,615

4821

73,7

1550

2367

,415

5025

62,0

kultu

ra i

sztu

ka85

146,

185

117,

785

127,

177

126,

417

08

21,2

205

1020

,520

515

13,7

eduk

acja,

oświ

ata i w

ycho

wani

e39

67

56,5

298

474

,716

04

40,0

774

19,2

148

349

,415

03

49,9

160

353

,3ob

ronn

ość

oraz

ra

tow

ni-

ctw

o i o

chro

na lu

dnoś

ci10

19,

830

47,

565

97,

280

810

,052

68,

648

411

,947

315

,7

ochr

ona ś

rodo

wisk

a, ek

olog

ia54

96,

014

014

10,0

153

1410

,914

713

11,3

120

139,

210

411

9,4

oc

hron

a i p

rom

ocja

zd

ro-

wia

ora

z dz

iała

nia

na r

zecz

ni

epeł

nosp

raw

nych

504

12,5

929

10,2

908

11,2

696

11,5

918

11,3

827

11,7

907

12,9

prze

ciwdz

iałan

ie pa

tolo

giom

sp

ołec

znym

i uz

ależn

ienio

m24

29

26,9

324

1032

,421

86

36,4

320

840

,050

012

41,7

449

1140

,945

011

40,9

pom

oc sp

ołec

zna

332

483

,042

65

85,1

415

410

3,7

546

413

6,4

555

413

8,7

551

413

7,8

578

319

2,7

prom

ocja

mia

sta

401

40,0

501

50

rew

italiz

acja

i ro

zwój

mia

sta

50

0,0

50

0pr

zeds

iębi

orcz

ość

i roz

wój

go

spod

arcz

y

50

0

ogół

em29

5488

33,6

3345

102

32,8

3136

101

31,0

3279

111

29,5

3596

126

28,5

3622

123

29,4

3576

116

30,8

23

Wyk. 1 Środki na dotacje z budżetu Miasta Dąbrowa Górnicza dla organizacji pozarządowych w latach 2008-2014 w podziale na priorytety (w tys. zł)

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

sport sport kwal. kultura oświata ratownictwo ekologia zdrowie patologie pomocspołeczna

promocjamiasta

2014201320122011201020092008

Wyk. 2 Liczba dotacji z budżetu Miasta Dąbrowa Górnicza udzielonych w latach 2008-2014 organizacjom pozarządowym w podziale na priorytety

0

50

100

150

200

250

300

sport sport kwal. kultura oświata ratownictwo ekologia zdrowie patologie pomocspołeczna

promocjamiasta

2014201320122011201020092008

24

Wyk. 3 Średnie wartości dotacji w poszczególnych priorytetach w latach 2008-2014 (w tys. zł)

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

sport sport kwal. kultura oświata ratownictwo ekologia zdrowie patologie pomocspołeczna

promocjamiasta

2008200920102011201220132014

W zakresie współpracy pozafinansowej system w trakcie realizacji Programu wzbogacił się o takie formy, jak: udostępnianie lokali komunalnych i zwol-nienia z czynszów, możliwość realizacji inicjatywy lokalnej, zawierania part-nerstw projektowych oraz obejmowania inicjatyw organizacji pozarządowych patronatem Prezydenta Miasta. W ciągu kilku ostatnich lat (2011-2013) ska-la wykorzystywania tych form wzrasta: o 20 proc. wzrosła liczba organizacji zwolnionych z czynszu, zaś wartość tego zwolnienia wzrosła o ponad 70 proc.; trzykrotnie wzrosła liczba patronatów. Niestety, właściwie nie zakorzeniła się inicjatywa lokalna. Jak do tej pory złożono jedynie dwa wnioski, z których żaden nie uzyskał aprobaty.

Partnerstwa projektowe podejmowane są zasadniczo w zakresie wzmacniania infrastruktury współpracy, natomiast na tej płaszczyźnie mamy do czynienia ze współdziałaniem instytucji miejskich z organizacjami pozarządowymi.

25

Podsumowanie W okresie realizacji Programu na płaszczyźnie realizacji zadań publicznych system wsparcia wzbogacił się o nowe formy współpracy finansowej i pozafi-nansowej, zaś istniejące zostały rozbudowane. Na uwagę zasługuje zwiększenie liczby „profilowanych” konkursów ofert. Wzrosło także korzystanie z oferty systemu przez organizacje pozarządowe. Choć nie wszystkie nowe rozwiązania (np. inicjatywa lokalna) znajdują zastosowanie. Warto jednak zasygnalizować, że operatorzy systemu wsparcia w pierwszych latach realizacji Programu za-uważyli, że „większość podmiotów trzeciego sektora swoją działalność prowa-dzi tylko w oparciu o środki budżetu miasta i nie próbuje zbudować swojej strategii rozwoju z innych źródeł finansowania, którym doradcy inkubatora poświęcają dużą część szkoleń i spotkań”. W pierwszym roku realizacji Progra-mu, czyli w roku 2008, sześć dąbrowskich organizacji pozarządowych na rea-lizację ośmiu projektów pozyskało 818,5 tysiąca zł z takich źródeł, jak: Euro-pejski Fundusz Społeczny w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Mechanizm Finansowy EOG oraz Norweski Mechanizm Finansowy – Fun-dusz dla Organizacji Pozarządowych i Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, co stanowiło 28% puli środków wyasygnowanych z budżetu Miasta Dąbrowa Górnicza, zaś dzięki organizowanym przez instytucje systemu wsparcia bez-płatnym szkoleniom oraz konsultowaniu wniosków „poprawiła się jakość składanych projektów i ofert przez podmioty uczestniczące w konkursach.”. Niestety nie wiemy, czy po zakończeniu realizacji Programu sytuacja uległa zmianie i w którym kierunku – zwiększenia czy zmniejszenia finansowego uzależnienia od samorządu miasta.

Rozwój infrastruktury współpracy, wspierania organizacji pozarządowych i aktywności społecznej

Na płaszczyźnie infrastruktury współpracy „Model współpracy” rekomenduje trzy formy:

1) system wspierania inicjatyw obywatelskich i organizacji pozarządowych;

2) wspieranie procesów integracji sektora organizacji pozarządowych i

3) partnerstwo lokalne.

Zainicjowany przyjęciem Programu, a właściwie projektem „Wspólnie dla Miasta”, system od samego początku zawierał i rozwijał komponenty zwią-zane ze wspieraniem aktywności obywatelskiej, wzmacnianiem organizacji pozarządowych i rozwijaniem partnerstwa (współpracy) sektorów: publiczne-

26

go i pozarządowego. Początkowo rozwijano mechanizmy adresowane przede wszystkim do organizacji pozarządowych, by dopiero z czasem poszerzyć je o komponenty adresowane do niezorganizowanych mieszkańców (zob. rysu-nek 1 Rozwój systemu wsparcia w Dąbrowie Górniczej w latach 2007-2014).

Do tej pierwszej kategorii zaliczyć trzeba przede wszystkim Biuro Organizacji Pozarządowych i Aktywności Lokalnej, które koordynuje, inicjuje i wspiera funkcjonowanie pozostałych elementów składających się na system. Takimi elementami są instytucje zajmujące się bezpośrednio wzmacnianiem organi-zacji pozarządowych i inicjatyw obywatelskich: Inkubator Społecznej Przed-siębiorczości czy Centrum Wolontariatu. Jest nim także system wzajemnej komunikacji i dystrybucji informacji o funkcjonowaniu systemu wspierania aktywności obywatelskiej w postaci internetowego Portalu Dąbrowskich Or-ganizacji Pozarządowych oraz promocji działalności dąbrowskich organizacji pozarządowych (realizowany w formie kampanii promocyjnych – 1%, akcji ulotkowych, publikacji katalogów itp.).

Do tej drugiej kategorii zaliczyć trzeba przede wszystkim lokalną sieć organi-zacji pozarządowych – Dąbrowskie Forum Organizacji Pozarządowych, które pełni istotną funkcję w systemie instytucjonalnym – reprezentanta sektora or-ganizacji pozarządowych wobec JST, stanowi ośrodek integracji (organizuje doroczne Fora Inicjatyw Pozarządowych, od 2008 roku pod nazwą Festiwal Ludzi Aktywnych) i wzmacniania tego sektora, w tym poszczególnych branż (np. w 2009 roku powstała pierwsza grupa branżowa pod nazwą Ruch Spo-łeczny: „Dąbrowa z Niepełnosprawnymi”), współtworzy system współpracy (np. w 2009 roku DFOP wyznaczył sobie na najbliższe 2 lata następujące zadania:

1) wypracowanie nowego systemu dotacyjnego pozwalającego na zróżnico-wanie konkursów ze względu na wielkość realizacji zadań;

2) wdrożenie nowych form współpracy, takich jak: system pożyczkowy dla NGO oraz ogłaszanie konkursów na tzw. wkład własny do projektów pozyskiwanych przez NGO ze środków zewnętrznych, opiniuje projek-ty uchwał w sprawach związanych z funkcjonowaniem systemu: Rocz-nych Programów Współpracy, inicjatywy lokalnej, sposobu konsulto-wania aktów prawa miejscowego, Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego na lata 2014-2020), pełni funkcję kontrolną (opiniuje Sprawozdania z realizacji współpracy samorządu miasta z organizacjami pozarządowymi).

Właściwie trzeba stwierdzić, że system został zainicjowany przez partnerstwo „Wspólnie dla Miasta”, będące efektem realizacji projektu przez organiza-

27

cję pozarządową (Stowarzyszenie „Zielone Zagłębie”), a zatem w Dąbrowie Górniczej możemy mówić o oddolnym kształtowaniu się systemu wspierania aktywności obywatelskiej. W kategorii partnerstw lokalnych mamy zatem za-równo partnerstwa systemowe (np. Partnerstwo „Wspólnie dla Miasta” zo-rientowane jest na stymulowanie rozwoju systemu wsparcia), jak i projektowe (np. Ośrodek Partnerstwa Lokalnego OPAL, Partnerstwo Lokalne na rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych Zagłębia Dąbrowskiego, które zajmuje się organizacją FLA, współpracą w ramach projektu finansowanego z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich „Wspólnie dla Miasta-Młodzi dla Miasta” na rzecz Centrum Wolontariatu).

Dopiero po ukształtowaniu się systemu wsparcia organizacji pozarządowych zaczęto rozwijać instrumenty wspierające aktywność niezorganizowanych obywateli, takie jak inicjatywa lokalna, Dąbrowski Budżet Partycypacyjny, inicjatywa uchwałodawcza mieszkańców, Dąbrowski Regulamin Konsultacji Społecznych, instrument NaprawmyTo. Warto przy tym zaznaczyć, że Cen-trum Wolontariatu zainicjowało działalność w początkowej fazie realizacji Programu.

Wszystkie funkcjonujące w Dąbrowie Górniczej w różnych momentach rea-lizacji Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego elementy systemu (prawo, instytucje i działania) prezentujemy w tabeli 2 System wspierania ak-tywności lokalnej w Dąbrowie Górniczej w latach 2007-2014.

Funkcjonowanie systemu wspierania aktywności obywatelskiej w Dąbrowie Górniczej ilustrują dane ilościowe o działaniu poszczególnych komponentów i korzystaniu z tych możliwości przez organizacje i mieszkańców. Wzrost od-notowano w każdej z form wspierania. W 2013 roku w porównaniu z 2008 ponad 250 proc. wzrosła liczba zorganizowanych szkoleń (w 2011 roku wzrost wyniósł nawet 450 proc.), o ponad 400% liczba porad (w porówna-niu z 2009 rokiem), o ponad 200 proc. zwiększyło się członkostwo w DFOP i liczba organizacji uczestniczących w FLA. Wzrasta także liczba wolontariu-szy (pomiędzy rokiem 2011 a 2013 o 20 proc.), choć po osiągnięciu szczytu w 2012 roku liczba (szkolnych) klubów wolontariusza utrzymuje się na nie-zmienionym poziomie.

W okresie realizacji Programu w zakresie infrastruktury współpracy i wzmac-niania aktywności obywatelskiej zrealizowano wyznaczone cele – rozbudowa-no każdą z form rekomendowanych w „Modelu współpracy”:

1) zbudowano wieloelementowy system wspierania organizacji pozarządo-wych i aktywności obywatelskiej,

28

2) rozwinięto i wzmocniono procesy integracji sektora oraz

3) wdrożono partnerstwa systemowe (zorientowane na Program) i projek-towe (zorientowane na poszczególne instytucje czy mechanizmy).

Tworzenie systemu od początku postępowało oddolnie, a jego potencjalni użytkownicy są jego współtwórcami. Rośnie poziom korzystania z systemu, z niektórych instrumentów nawet bardzo dynamicznie, choć nie wszystkich w podobnym stopniu, co więcej system obejmuje jedynie około 40 proc. (jeśli opierać się na danych ze Sprawozdania z realizacji RPW w 2011 roku) lub 25 proc. (jeśli uwzględnić członkostwo w DFOP) organizacji widniejących w re-jestrach organizacji pozarządowych, chociaż operatorzy systemu sygnalizują, że samorząd miasta współpracuje z większością aktywnych organizacji.

Rezultaty realizacji polityki wspierania aktywności obywatelskiej

w Dąbrowie Górniczej w latach 2007-2014

Podsumowując analizę polityki wspierania aktywności obywatelskiej w Dą-browie Górniczej w latach 2007-2014, możemy stwierdzić, że:

1. Zbudowano system wspierania aktywności obywatelskiej, wykraczając nawet poza zapisy Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego na lata 2007-2014. Utworzono i ustabilizowano działanie instytucji we wszystkich trzech płaszczyznach wyznaczonych przez „Model współ-pracy”, a mianowicie: stanowienia polityk publicznych, realizacji zadań publicznych, infrastruktury współpracy. Działania adresowano zarówno do organizacji pozarządowych, jak i niezorganizowanych obywateli.

2. Nastąpiła zmiana podejścia do roli obywateli i ich organizacji w pro-cesach stanowienia prawa lokalnego i podejmowania decyzji – od roli jednoznacznie konsultacyjnej do współuczestnictwa w tych procesach.

3. W efekcie tych działań wzrosła liczba wspólnie przygotowywanych pro-jektów strategii, programów, uchwał czy zarządzeń, zarówno dotyczą-cych wprost trzeciego sektora, jak i odnoszących się do współrealizacji polityk publicznych. Przede wszystkim dotyczy to metody przygoto-wywania Rocznego Programu Współpracy i jego konsultacji. Program

29

obejmuje zarówno wypracowywanie form współpracy niefinansowej, jak i system zlecania zadań, w tym rodzaje zadań, sposób ich zlecania i organizacji konkursu. Jednak organizacje pozarządowe nie angażują się wystarczająco w konsultowanie aktów prawa miejscowego.

3. Zmienia się forma, zakres, wielkość zasobów i liczba realizatorów zadań publicznych. Poszerzono liczbę form współpracy finansowej, poszerzo-no listę priorytetów, zwiększono liczbę konkursów ofert na realizację konkretnych usług, wzrasta liczba organizacji realizujących zadania publiczne. Jednak nie wszystkie formy są w praktyce wykorzystywane (np. inicjatywa lokalna).

4. Poszerzono katalog pozafinansowych form współpracy, a właściwie wspar-cia działalności organizacji pozarządowych. Do nowych ważnych form należy zaliczyć zwolnienia z czynszu za korzystanie z lokali komunal-nych, obejmowanie patronatem Prezydenta Miasta inicjatyw organizacji pozarządowych. Ograniczono jednak liczbę form promocyjnych sektora obywatelskiego. Zmniejszyło się korzystanie z już istniejących (Portal), co może być efektem aktywnej działalności promocyjnej w innych obsza-rach, np. na portalach społecznościowych, takich jak Facebook.

5. Rozbudowano i wzmocniono infrastrukturę wsparcia, początkowo or-ganizacji pozarządowych oraz współpracy sektorów publicznego i poza-rządowego, a z czasem także aktywności obywatelskiej, w tym również w obszarze ekonomii społecznej. Wydaje się, że pozostają jednak formy aktywności obywatelskiej, których wsparcie należałoby rozważyć (np. w zakresie promocji wolontariatu).

6. Rozwijają się instytucje (Dąbrowskie Forum Organizacji Pozarządo-wych) i procesy (Festiwal Ludzi Aktywnych) integracji sektora pozarzą-dowego w mieście. Co ciekawe, liczba członków Forum i uczestników Festiwalu są podobne i zwiększają się w porównywalnym stopniu.

7. Odpowiedź na pytanie „Co w wymiarze społecznym przyniosła realiza-cja polityki wspierania aktywności obywatelskiej?” zilustrujemy danymi ilościowymi o podstawowych formach tej aktywności, jak np. udział w wyborach powszechnych czy liczba zarejestrowanych organizacji po-zarządowych, zebranymi w tabeli 7, oraz wynikami badań opinii klien-tów o jakości usług świadczonych w samorządach (zrealizowanych przez Biostat w 2012 r.).

30

W komentarzu do diagnozy kondycji społeczeństwa obywatelskiego, opracowanej na potrzeby Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywa-telskiego w Dąbrowie Górniczej w latach 2008-2013, stwierdzono, że poziom „aktywności obywatelskiej mieszkańców Dąbrowy Górniczej nie wyróżnia się znacznie ponad średnią krajową i z tego względu Dą-browa Górnicza nie stanowi wyjątku na obywatelskiej mapie Polski”. W okresie realizacji Programu wartość większości wskaźników wzrosła. Kilkunastoprocentowa zmiana netto w liczbie organizacji nie oddaje faktycznych zmian w strukturze organizacji pozarządowych mających siedzibę i działających w mieście. Wzrost o 10 proc. frekwencji w I tu-rze wyborów samorządowych pozwolił Dąbrowie Górniczej utrzymać 5. miejsce wśród powiatów grodzkich w województwie śląskim. W po-równaniu z innymi miastami frekwencję w Dąbrowskim Budżecie Par-tycypacyjnym należy uznać za wysoką.

Tab. 7 Zestawienie danych ilościowych o podstawowych formach aktywności obywatelskiej mieszkańców Dąbrowy Górniczej przed i w okresie realizacji programu

Liczba zarejestrowanych organizacji poza-rządowych

235 (2007) 277 (2013)

OPP 8 (2007) 24 (2013)

Frekwencja w I turze wyborów Prezydenta Miasta

38,67% (2006) 41,87% (2010)

Frekwencja w wyborach w jednostkach pomocniczych

od 20 do 30% w 5od 30 do 40% w 2powyżej 40% w 1

bd

Liczba podatników, którzy przekazali 1% podatku na OPP

3 400 (2006) bd

Frekwencja w DBP - 22,3% (2013)

Z badań opinii klientów na temat jakości usług świadczonych w samorządach wynika, że „w miastach na prawach powiatu najczęściej do korzystania z usług organizacji pozarządowych przyznawali się mieszkańcy Dąbrowy Górniczej. Ponad połowa osób uczestniczących w badaniu opinii przyznała, że korzysta z usług organizacji (52,9 proc.). Był to zdecydowanie najlepszy wynik wśród wszystkich jednostek uczestniczących w projekcie, który może świadczyć

31

o rozpoznawalności usług trzeciego sektora wśród mieszkańców i szerokiej dostępności świadczonych przez nie usług w Dąbrowie Górniczej.” [Za: Spra-wozdanie z realizacji RPW w 2013 roku].

Na podstawie doświadczeń realizacji Programu w okresie 2008-2013 wyzna-czono następujące trzy filary Programu na kolejny okres realizacji polityki wspierania aktywności obywatelskiej, czyli lata 2014-2020:

1) działania dotyczące aktywizacji obywatelskiej i zwiększania udziału miesz-kańców we współdecydowaniu o rozwoju wspólnoty samorządowej;

2) współpraca samorządu miasta z organizacjami i 3) wdrażanie mechani-zmów związanych z ekonomią społeczną.

Podsumowując, możemy stwierdzić, że wdrożony w Dąbrowie Górniczej, na podstawie zapisów Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego na lata 2008-2013, system wspierania aktywności obywatelskiej realizuje ustawowe zasady współpracy w następującym stopniu:

1) zasada pomocniczości – system zorientowany jest na wspieranie działa-nia organizacji pozarządowych i aktywności obywatelskiej, a nie obywa-teli, co znajduje wyraz w katalogu form, priorytetów i zasobów współ-pracy na wszystkich trzech płaszczyznach;

2) zasada suwerenności stron – system stwarza warunki do uczestnictwa stron we współpracy, co znajduje wyraz w katalogu form, priorytetów i zasobów współpracy na wszystkich trzech płaszczyznach; organizacjom pozarządowym zagwarantowano instytucjonalną możliwość wypowia-dania opinii (dokonywania oceny) na temat sposobu realizacji polityki wspierania aktywności obywatelskiej za pośrednictwem DFOP;

3) zasada partnerstwa – system zapewnia instytucjonalne, prawne i mate-rialne warunki uczestnictwa obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w planowaniu, podejmowaniu decyzji i ich realizacji, co znajduje wyraz w katalogu form, priorytetów i zasobów współpracy na wszystkich trzech płaszczyznach;

4) zasada efektywności – model i funkcjonowanie systemu starają się po pierwsze odpowiadać na potrzeby jego potencjalnych użytkowników (samorządu, organizacji pozarządowych, obywateli); na płaszczyźnie realizacji zadań publicznych lista priorytetów i konkretnych zadań pub-licznych przekazanych do realizacji organizacjom pozarządowym po-wstaje przy współudziale dąbrowskich organizacji pozarządowych. Po drugie, w pewnym stopniu wykorzystywać montaż finansowy (projekty partnerskie, pozyskiwanie środków zewnętrznych). Pewną słabością sy-

32

stemu jest brak instytucji kontrolnych (typu watchdog), zagwarantowa-nie DFOP możliwości opiniowania Sprawozdań z realizacji Programu trzeba uznać za pierwszy krok w tym kierunku;

5) zasada uczciwej konkurencji – system stwarza równe szanse uczestni-ctwa we współpracy wszystkim potencjalnie zainteresowanym, choć w przypadku zainteresowania realizacją niektórych zadań publicznych konieczne jest spełnianie powszechnie znanych kryteriów;

6) zasada jawności – system zapewnia dostępność informacji na swój te-mat, gwarantuje przejrzystość procesów decyzyjnych związanych ze swoim funkcjonowaniem (w szczególności w zakresie tworzenia prawa regulującego współpracę i realizacji zadań publicznych) choć także i tu daje się odczuć brak instytucji kontrolnych (typu watchdog).

System realizuje nie tylko powyższe zasady szczegółowe, ale także zasady ogól-noustrojowe, takie jak:

– legalizm – system działa w oparciu o publicznie ustanowione akty praw-ne, co gwarantuje jego stabilność w okresie obowiązywania ustanowio-nych zasad, zaś wprowadzane zmiany są przewidywalne i służą rozwojo-wi współpracy (w trakcie realizacji Programu system został wzbogacony o kilka instrumentów zwiększających udział społeczeństwa we współza-rządzaniu miastem, np. Dąbrowski Budżet Partycypacyjny);

– dobro wspólne – system zorientowany jest na rozwiązywanie problemów i podnoszenie jakości życia wspólnoty, stara się nie preferować (tu za-strzeżenia budzi, podobnie jak w większości polskich samorządów, ob-szar sportu) konkretnych grup interesu lub kategorii dobra wspólnego.