Rozprawy Naukowe 25

RedaktoRzy tomuPaweł Kowalski i Leszek Korzewa

Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu

RozpRawy Naukowe akademii wychowaNia FizyczNego we wRocławiurocznik, 2007, numer 25, tom 1, strony 1–190

RedaktoR NaczelNy RedaktoRzy tomuZbigniew Naglak Paweł Kowalski Leszek Korzewa

komItet NaukoWy koleGIum RedakcyjNe Eugeniusz Bolach Gabriel ŁasińskiMarek Bolanowski Alicja Rutkowska-KucharskaZofia Ignasiak Edward WlazłoArtur Jaskólski Krystyna ZatońTadeusz Koszczyc Paweł KowalskiJuliusz MigasiewiczMarek Mędraś Ryszard Panfil Tadeusz Skolimowski Marek Woźniewski Zdzisława WrzosekMarek Zatoń

ReceNzeNcI tomuAnna Burdukiewicz, Juliusz Migasiewicz

RedaktoRAnna Miecznikowska

koRektaJolanta Kardela

Dorota Lis-OlszewskaZofia Prele (ang.)

Redakcja techNIczNa Beata Irzykowska

© Copyright by Wydawnictwo AWF we Wrocławiu, 2007

ISSN 0239-4375

SekRetaRIat RedakcjIul. Adama Mickiewicza 98, 51-684 Wrocławtel./fax 0713473050

[email protected]/rozprawy naukowe

od RedakcjI

Szanowni Autorzy i Czytelnicy, po kilkunastoletniej przerwie, decyzją Se natu, wznawiamy wydawanie Roz praw Na ukowych AWF we Wrocławiu (za cho wany został ten sam numer ISSN). W sze ro kiej ofercie wydawniczej naszej uczelni powstała bowiem nie wielka luka. Studia i Monografie AWF we Wrocławiu zgodnie z definicją zawierają opraco wa nia mo nograficzne. Human Movement jest wydawany w języku angielskim. Fizjo terapia zaś ma swoje wy raźnie na kreślone ramy tematyczne. Nie ma wy daw nictwa, w którym prezentowano by wyniki badań pracowników naszej uczelni – prace z często organizowanych przez jednostki AWF konferencji na uko wych. Artykuły wy dawane w ma teriałach konferencyjnych giną w poje dynczych publikacjach, a wiele z nich zasługuje – pod wa run kiem oczy wiście spełnienia kryteriów pracy orygi nal nej – na miejsce w regularnie ukazującym się czasopiśmie. Rozprawy Nauko we AWF we Wrocławiu będą periodykiem, do któ rego takie właśnie prace powinny być kierowane i który rzeczoną lukę zapełni.

Zachęcamy więc nauczycieli akade mic kich do publikowania w Rozpra wach Na ukowych, a komitety organi za cyjne kon fe rencji do wnikliwej selekcji i kierowania materiałów do druku w na szym roczniku. Rozprawy Nauko we AWF we Wrocławiu są otwarte na prace dotyczące wszystkich aspektów nauk o kulturze fizycznej – od humanis tycz nych po przyrodnicze i me dyczne. Każdy zeszyt poświęcony będzie okreś lonej dziedzinie czy dyscyplinie, a przy jęte przez komitet naukowy artykuły będą recenzowane.

Ze swej strony zapewniamy, że do ło żymy wszelkich starań, aby poziom pisma usatysfakcjonował i Autorów, i Wydawcę.

pRzedmoWa

Dzisiejszy sport coraz bardziej musi polegać na nauce, gdyż jej zdobycze mogą przyczyniać się do poprawy efektywności treningu oraz wyników sportowych. Problemy badawcze związane z konkretnymi dyscyplinami sportowymi są obecnie przedmiotem analiz różnych specjalistów, naukowców reprezen tujących często bardzo odległe dziedziny wiedzy. Koniecz nością staje się w tej sytuacji propagowanie nowych teorii, poglądów i doświadczeń oraz propozycji praktycznych. W niniejszym zbiorze przedstawiono więc inte resujące opracowania i wyniki badań dotyczące lekkoatletyki i gimnastyki. Całość układa się w cztery grupy tematyczne.

Osiem pierwszych artykułów dotyczy szeroko rozu mianych społecznych i ekonomicznych aspektów uprawiania lekkoatletyki i gimnastyki. Całość otwiera praca na temat zjawiska stosowania przez mło dych lekkoatletów farmakologicznego wspomagania procesu treningowego. Kolejne traktują o skuteczności oraz efektywności finansowania szkolenia centralnego czołowych lekkoatletów Polski oraz o umiejętnościach i roli współczesnego trenera. Tu też zamieszczono artykuł o czynnikach warunkujących postęp w lekkoatletycznych konkurencjach biegowych, przegląd dokonań naukowych w dziedzinie akrobatyki sportowej i skoków na trampolinie, omówienie ewolucji wieloboju lekkoatletycznego kobiet oraz perspektyw za miany do tychczas uprawianego przez kobiety siedmioboju na dziesięciobój. Do tej grupy prac zaliczono też ocenę efektywności startowej zawodniczek uczestniczących w Lekkoatletycznych Mistrzostwach Świata w Hel sinkach 2005 r. oraz pozostającą nieco poza główną tematyką zbioru propozycję nowych szlaków turys tycznych na terenie Ińskiego Parku Krajobrazowego.

Kolejnych siedem prac porusza problemy biomechanicznych aspektów skuteczności realizacji zadań ruchowych w lekkoatletyce i gimnastyce. Znalazły się tu dwa uzupełniające się treściowo artykuły dotyczące skuteczności wykonania startu niskiego. Poza tym do tej grupy zaliczono pracę o rytmie w biegu przez płotki na dystansie 400 m, a także trzy publikacje na temat zdolności do utrzymania równowagi (problemy te wydają się niezwykle istotne nie tylko w działalności ściśle związanej z uprawianiem sportu – wyniki tych badań mogą być wykorzystane w tych dziedzinach działalności człowieka, w których utrzymanie równowagi odgrywa znaczącą rolę). Wpływ zmian technologicznych w konstrukcji oszczepów na skuteczność wykonania rzutów jest tematem ostatniego artykułu z tej grupy.

Blok trzynastu kolejnych prac dotyczy psycho moto rycznych i fizjologicznych uwarunkowań osiągnięć w wybranych lekkoatletycznych i gimnastycznych działaniach ruchowych. Rozpoczynają go dwie pu blikacje traktujące o zdolności do odtwarzania rytmu ruchu w zadaniach tzw. małej motoryki. W trzecim artykule autorzy poszukują optymalnych rozwiązań dotyczących różnych wysokości płotka i odległości międzypłotkowych w zależności od budowy ciała studentów poddanych procesowi nauczania tej konkurencji. Temat kolejnych artykułów stanowi zagadnienie wpływu budowy somatycznej i sprawności motorycznej na wyniki uzyskiwane w rzutach zamachowych, częstotliwość kroków biegowych w biegach sprin terskich oraz poziom umiejętności gimnastycznych studentów. Zróżnicowanie sprawności fizycznej studentek AWF i politechniki jest opisane w następnej pracy. Do tej grupy tematycznej zaliczono też analizy taktyki oparte na porównaniach międzyczasów uzyskanych na poszczególnych odcinkach maratonu kobiet i chodu na 50 km mężczyzn, doniesienie z badań traktujące o możliwościach wykorzystania testu wy sił kowego do szacowania obciążenia treningowego i startowego w chodach na różnych dystansach, a także prace o poszukiwaniu takiego testu w odniesieniu do biegu 400 m przez płotki oraz dotyczącą weryfikacji metody zapropo nowanej przez Popinigisa i wsp. określenia predyspozycji do wykonywania wysiłków – szybkościowego i wytrzymałościowego. Blok ten zamyka artykuł poświęcony wybranym czynnikom psy cho logicznym u biegaczy startujących na dystansie 400 m.

Sześć ostatnich prac dotyczy rejestracji i analizy obciążeń treningowych w lekkoatletyce. Pierwszy artykuł stanowi niejako wprowadzenie w sferę tych zagadnień. Zaprezentowano w nim nowy, oryginalny program komputerowy do rejestracji obciążeń w lekkoatletycznych konkurencjach biegowych. Autorzy pozostałych prac tej części zbioru wykorzystując różne metody rejestracji obciążeń treningowych, dokonali analizy i oceny ich wpływu na uzyskiwane rezultaty sportowe w takich konkurencjach lekkoatletycznych, jak: bieg na 400 m przez płotki, dziesięciobój, rzut oszczepem i rzut młotem oraz biegi średnie.

Mamy nadzieję, że omówione w poszczególnych pracach rozwiązania nie tylko zainteresują czytelników, ale też znajdą zastosowanie w szkoleniu sporto wym. Dziękując wszystkim autorom za współpracę, ser decznie zapraszamy do tworzenia kolejnych opracowań.

Redaktorzy

ROZPRAWY NAUKOWE AWF WE WROCŁAWIU2007, nr 25, tom 1, 5–8

aureliusz kosendiak, jan kosendiakakademia wychowania fizycznego we wrocławiu

WSpomaGaNIe pRoceSu tReNINGoWeGo młodych LekkoaTLeTÓw

– załoŻeNia TeoReTyczNe a RzeczywiSToŚĆ

ABSTRACTSupport of a training proccess in young athletes – theory versus practice

One of the optimization directions of a training process can be supportive actions. Support concerns two training components, namely training and rest. The basic requi-rement to accept a certain preparation as a supportive one should be its action preventing pathological processes which may occur in the aftermath of the training as well as lack of its harmful effect on the athlete’s health. However, much concern mostly of ethical and health nature, has been evoked by such a support at the initial stage of the training. This attitude is unfavourable as the training at this stage should result in a versatile deve lopment of the young athlete, and not the scores.The aim of the presented study was an attempt at assessing the degree to which pharmaco-logical support was used by young athletes. The study comprised 80 subjects aged 14–15 years (schoolboys category – the initial stage of the training) who take athletics in Lower Silesia sports clubs. The data was collected by means of the interview with the athletes during the athletic competition in June 2006. The interviewer used a special questionnaire in which their answers were recorded. The conclusions are as follows: 1. Young athletes do not appreciate simple and effective ways of support by optimum hy-dration and a proper diet.2. A large number of them take macronutrients-vitamins (87.5%), and quite many (17.5%) take also substances which heavily affect cellular metabolism (creatin, L-carnitine, HMB)3. Coaches try to convince young athletes that a training without a support is ineffective and advise taking pharmacological preparations (50% cases).

WPROWADZENIE

Proces treningowy to planowy, mody fiko wany, regularnie realizowany proces pedago giczny, którego istotą jest wywołanie u spor tow ca zmian postaw, wiedzy, umiejętności i cech uwarunkowanych przyjętymi celami [7]. Proces treningowy składa się z dwóch ele men tów:

– Treningu, czyli oddziaływania na organizm wybranymi bodźcami – obciążeniami treningowymi, wywołującymi zmęcze nie, ukierunkowującymi adaptację. Zmęczenie rozumiane jest jako czasowa niezdolność do

wykonania określonej pracy fizycznej lub umysłowej. W wyniku zmęczenia pogarsza się spraw ność wykonywanych czynności, maleje skuteczność działania, zwiększa się liczba błędów.

– Wypoczynku, czyli przywracania sprawności funkcjonalnej wszystkich narządów i układów na wyższym poziomie adaptacji [1].

Wypoczynek w procesie treningowym to czas niezbędny do osiągnięcia gotowości do realizacji kolej nego obciążenia treningowego. Czas potrzebny do pełnego wypoczynku zależy

ROZPRAWY NAUKOWE AWF WE WROCŁAWIU 2007, 25 (1)

A. KOSENDIAK, J. KOSENDIAK Wspomaganie procesu treningowego młodych lekkoatletów6

Ryc. 1. Rola wspomagania w procesie treningowym

wysiłek

wspomaganieorganizmu

w fazie działaniabodźców treningowych

PROCES TRENINGOWY

wypoczynek

wspomaganieprocesów

restytucyjnych

wspomaganie procesutreningowego

w głównej mierze od zmian zmęczeniowych będących wy nikiem obciążeń treningowych oraz prze biegu wypoczynku.

Jednym z kierunków optymalizacji procesu treningowego mogą być działania wspoma gające. Wspomaganie dotyczy obydwóch składowych procesu treningowego, tj. treningu i wypoczynku (ryc. 1) [5].

Wspomaganie dzielimy na: farmakologiczne, zabiegami fi zy kalnymi, dietetyczne i kli matyczne [5].

Wspomaganie farmakologiczne polega na podawaniu zawodnikowi preparatów okreś lanych jako suplementy odżywcze, parafar maceutyki czy farmaceutyki. Celem takiego wspomagania jest zoptymalizowanie przebiegu wy branych reakcji metabolicznych zacho dzących w organizmie, zarówno podczas treningu, jak i wypoczynku. Takie działanie ma zapewnić wszystkie substancje niezbędne do syntezy białka, optymalny poziom substratów energetycznych, usprawnienie procesów odpowiedzialnych za utrzymanie homeostazy oraz niezbędną ilość substratów biorących udział w metabolizmie podczas wysiłku [1]. Warunkiem zakwalifikowania danego środka do środków wspomagających powinno być jego dzia łanie zapobiegające procesom patolo gicznym mogącym pojawić się w wyniku treningu oraz brak działania zagrażającego zdrowiu zawodnika [8].

CELE WSTĘPNEGO ETAPU PROCESU TRENINGOWEGO A WSPOMAGANIE

Jak piszą Kosendiak i Barszowski [6, s. 175], „zgodnie z twierdzeniem Raczka (2001) podstawowym celem etapu wstępnego procesu treningowego jest rozwój młodego sportowca. Trener na tym etapie pełni głównie funkcję wychowawcy. Obciążenia treningowe, oprócz nauczania podstaw danej dyscypliny sportu (konkurencji), powinny być ukierunkowane na stymulację prawidłowego rozwoju fizycznego młodego zawodnika. Szczególny nacisk po winien być położony na wszechstronny rozwój zdolności motorycznych”. Raczek [9] uważa po nadto, że bogactwo ruchów, którego doświadczył młody człowiek, sprzyja możliwości dyna micznego rozwoju sprawności psychofizycz nej w latach późniejszych. Dlatego warto wy korzystywać, w możliwie największym zakre sie, naturalne formy ruchu, a nad formami ścisłymi powinny przeważać formy zabawowe i zadaniowe. Także wielkości obciążeń tre ningowych na etapie wstępnym muszą być podporządkowane przyszłym, a nie doraźnym sukcesom sportowym. Z powyższych powodów na etapie wstępnym wspomaganie bezwzględnie trzeba ograniczyć do racjonalnej diety oraz dbałości o nawodnienie organizmu trenującego dziecka. Ma to istotne znaczenie również dlatego, że termoregulacja u dzieci i młodzieży jest znacznie mniej sprawna niż u osób dorosłych [3].

Celowość stosowania przeważającej części preparatów wspomagających, efekty ich działania oraz używane dawki wywołują wiele kontrowersji [4, 10]. Większość z dostępnych na rynku środków nie ma potwierdzonego pozytywnego wpływu na procesy metaboliczne sportowców. Jeszcze większe kontrowersje wzbudza stosowanie tych preparatów w treningu młodych zawodników. Większość z nich nigdy nie była badana na organizmach młodych sportowców.

Wspomaganie farmakologiczne młodych zawodników powinno być zastąpione w moż liwie największym stopniu prawidłowym odżywianiem. Jedynie w okresie bardzo dużych

ROZPRAWY NAUKOWE 2007, 25 (1) AWF WE WROCŁAWIU

A. KOSENDIAK, J. KOSENDIAK Wspomaganie procesu treningowego młodych lekkoatletów 7

38

15

0 1

42

25

3 4

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

liczba badanych trener lekarz koledzy

liczb

aw

ska

za

ń

dziewczęta

chłopcy

Ryc. 2. Rozkład odpowiedzi na pytanie, kto zaleca stosowanie środków farmakologicznych?

obciążeń treningowych mo żemy sięgnąć po preparaty i to w ograniczonym zakresie.

Ważnym problemem związanym ze sto sowaniem środków wspomagających u młodych zawodników jest sposób ich podawania. Większość preparatów (szczególnie leków) powinno podawać się w formie iniekcji czy wlewów dożylnych. Kto ma to robić i czy trener jest osobą kompetentną do podjęcia decyzji o ich stosowaniu?

Autorzy uważają, podobnie jak Kosendiak i Barszowski [6, s. 175], „że powinno to być domeną lekarza i to lekarz powinien ordynować i nadzorować dawkowanie preparatów farmakologicznych młodemu sportowcowi, a w przypadku zawodników niepełnoletnich powinno się to odbywać za wiedzą i zgodą rodziców”.

CEL PRACy

Celem prezentowanych badań była próba określenia skali stosowania wspomagania farmakologicznego przez młodych sportowców.

Sformułowano następujące pytania badawcze:

1. Czy młodzi sportowcy przestrzegają zaleceń dotyczących prawidłowego nawadniania organizmu podczas treningu i po nim, podczas za wodów i po nich?

2. Czy młodzi sportowcy stosują wspo maganie farmakologiczne i z jakich preparatów korzystają?

3. Kto zachęca młodych sportowców do stosowania wspomagania farmakologicznego?

MATERIAł I METODy BADAń

Badaniom poddano 80 dzieci w wieku 14–15 lat (kategoria młodzik – etap wstępny treningu lekkoatletycznego), które uprawiają lekko atletykę w klubach dolnośląskich. Spe cjalizowały się one w następujących konkuren cjach: bieg na 100 m – 25 z nich, bieg na 300 m – 22, bieg na 600 m – 6 osób, bieg na 300 m przez płotki – 13, pchnięcie kulą – 4, rzut dyskiem – 4, rzut oszczepem – 4 i rzut młotem – 2 osoby. Metodą ba daw czą był wy wiad prowadzony przez auto rów ze sportow cami podczas zawo

dów lekko atle tycznych w czerw cu 2006 r. W trakcie rozmowy pro wadzący wywiad posługiwał się specjalnie skonstruo wanym kwestio nariuszem ankie to wym, w któ rym notował udzielone przez res pondentów odpowiedzi na zadawane pytania. Udział w wywiadzie był dobrowolny. Wywiad był anonimowy, osoba prowadząca nie znała ba danego środowiska, nie pytano też o dane per sonalne, klub, nazwisko, trenera itp.

WyNIKI

Pierwsza grupa pytań dotyczyła nawod nie nia organizmu. Osiem osób (10%) stwierdziło, że nie pije wody podczas treningu (co nie wątpliwie jest błędem). Na pytanie o ilość wody wypijanej po treningu aż 37 osób podało wartość poniżej litra, co wydaje się ilością nie wystarczającą. 13 osób powiedziało, że podczas treningu spożywa inne napoje, tj. soki, herbatę. Szcze gólny niepokój wzbudza wypowiedź 4 osób pijących cocacolę. 47 osób stwierdziło, że po treningu uzu peł nia braki wodą, natomiast pozostałe 33 osoby próbują nawodnić swój organizm innymi napojami. 37 osób zade kla rowało, że oprócz wody podczas zawodów spożywa inne napoje (głów nie płyny izotoniczne). Można to tłumaczyć wiarą w ich korzystny wpływ na wynik spor towy. Podsumowując tę część badań, należy stwierdzić, że niedoceniana jest rola czystej wody w nawadnianiu orga nizmu, a młodzi spor towcy chętnie sięgają po inne napoje, wierząc w ich lepsze działanie.

Jako podstawowy środek wspomagania far


A. KOSENDIAK, J. KOSENDIAK Wspomaganie procesu treningowego młodych lekkoatletów8

makologicznego młodzi sportowcy stosują wi taminy w postaci tabletek i roztworów (70 osób – 87,5%). Wynika to prawdopodobnie z powszech nego przekonania, że codzienna dieta nie dostarcza wystarczającej ilości witamin. Istnieje też pogląd, że ich spożywanie w postaci farmaceutyków jest dla organizmu korzystne i działa wzmacniająco.

Z innych preparatów farmakologicznych kreatynę przyjmowało 14 osób, Lkar nitynę osiem, HMB cztery, a preparaty biał ko we trzy. Wyniki te, zdaniem autorów, są wy soce niepokojące. Po pierwsze dlatego, że sto so wa nie tego typu preparatów może być uza sad nio ne u zawodników dorosłych, przygoto wują cych się docelowo do ważnych imprez sportowych, ale nie powinno mieć miejsca na etapie wstępnym procesu treningowego (młodzik). Po dru gie, istnieje uzasadnione podejrzenie, że spor towcy wspomagani w ten sposób, po zaadaptowaniu się ich młodych organizmów do tego typu środków i po zaniku reakcji na nie, wiedzeni przekonaniem, iż bez farmaceutyków nie odniosą dalszych sukcesów, mogą sięgnąć po środki zakazane.

Warto w tym miejscu podkreślić, że połowa respondentów (40) wskazała tre nera jako oso bę zalecającą spożywanie środ ków wspoma gających (ryc. 2). Zaledwie trzy osoby podały, że korzystały z porady lekarza.

Kwestionariusz ankiety zawierał również pytania o środki odnowy biologicznej stoso wane przez badanych. 14 osób korzystało z masaży, a 11 z krioterapii. Zdaniem autorów tego typu działania są również nieadekwatne i zbędne na wstępnym etapie treningu.

Uzyskane w pracy wyniki mogą nieco dziwić w kontekście informacji, że jedynie sześciu ba da nych nie wierzy w możliwość uzyskiwania dobrych wyników sportowych bez wspomagania farmakologicznego. Nasuwa się przypuszczenie, że to trenerzy zamiast kształtować korzystne przekonania wśród młodych zawod

ników, osłabiają je, proponując stosowanie sztucznego wspomagania.

PODSUMOWANIE

Podsumowując, należy stwierdzić, że:1. Młodzi sportowcy nie doceniają pros tych

i skutecznych sposobów wspomagania przez optymalne nawodnienie i prawidłową dietę.

2. Zdecydowana większość młodzików przyj muje preparaty witaminowe, a znaczna ich część korzysta ze środków istotnie wpły wa jących na metabolizm komórkowy (kreatyna).

3. Trenerzy są osobami, które przekonują młodych sportowców o nieskuteczności treningu bez wspomagania, zalecając stosowanie środków farmakologicznych.

BIBLIOGRAFIA[1] P. Barszowski, Wspomaganie procesu tre ningowego. COS, Warszawa 2000. [2] P. Barszowski, J. Kosendiak, Podstawy treningu sportowego w triatlonie. COS, Warszawa 1999. [3] M.M. Buła towa, W.N. Płatonow, Trening w różnych warunkach geokli matycznych i pogodowych. COS, Warszawa 1996. [4] M. Donike, Substituzion aus biochemischer Sicht. Leistungssport, 1995, 2, 28–31. [5] J. Kosendiak, Wykłady z teorii sportu dla studentów AWF. Wydawnictwo BK, Wrocław 2004. [6] J. Kosendiak, P. Barszowski, Nowoczesne wspomaganie farmakologiczne procesu treningowego i jego wpływ na zdrowie młodych sportowców. [W:] D. Śledziewski, A. Kuder, K. Perkowski (red.), Modelowe rozwią zania treningu w szkoleniu młodzieży uzdolnionej sportowo. PTNKF, Warszawa 2005, 172–186. [7] Z. Naglak, Społeczne i metodyczne aspekty sportu klasyfikowanego. AWF, Wrocław 1987. [8] J. Popinigis, Wspomaganie, czyli o pożytku płynącym ze znajomości biochemii. Rozmowa z prof. J. Popinigisem. Sport Wyczynowy, 1996, 11–12, 91–97. [9] J. Raczek, Rozwój – podstawowy cel i wyznacznik szkolenia sportowego dzieci i młodzieży (wybrane aspekty). Sport Wyczynowy, 2001, 9–10, 40–61. [10] M.H. Williams, Granice wspomagania. Medicina Sportiva, Kraków 1999.


Remigiusz kubiak, paweł kowalskiakademia wychowania fizycznego we wrocławiu

SkuTeczNoŚĆ i eFekTywNoŚĆ SzkoLeNia ceNTRaLNego wyBRaNych zawodNikÓw

poLSkiego zwiĄzku LekkieJ aTLeTyki

ABSTRACTEffectiveness of the national training program for selected athletes

of the Polish Association of Athletics

The study was carried out to evaluate the effectiveness of sponsoring national training program of 6 outstanding Polish athletes by the polish athletics association in the yearly 2001/2002 training period. We analysed the following source materials:1. financial records provided by the PAA2. a survey of students at the University School of Physical Education on the popularity of selected athletes3. results scored by athletes in 2001/20024. SWot analysisThe results indicate that while preparing for the 2001/2002 season, 4 out of 6 athletes exceeded the budget planned by the PAA, and the Association had to pay extra money for their training.SWOT analysis revealed that the highest score, 96%, was gained by R.K. Both the financial and personal analysis prove that R.K. effectively prepared for sports events. He won all the possible titles, so sponsoring his training was highly profitable. He is well-known and makes appearances in the media.The athlete with low effectiveness was the hurdler, P.J., and the middle-distance runner, L.Ch. While analysing the expenditures on their training, it turned out that they by far exceeded the amount of money allocated by the Association. Their results were too low when compared with the expenditures. Besides, P.J.’s athletic experience did not portend well for the future. SWOT analysis proved to be useful in assessing the effectiveness of sports training.

WPROWADZENIE

Przed każdym zawodnikiem wielokrotnie staje problem zabezpieczenia finansowego jego procesu szkoleniowego. Często bywa również tak, że finansowanie pracy zawodnika jest niewspółmierne do osiąganych przez niego rezultatów. Koszty treningów są zbyt duże, a wyniki uzyskiwane przez sportowca zbyt słabe.

W czasach burzliwych przemian zachodzących w polskim sporcie największe sukcesy wśród lekkoatletów odnosili ci zawodnicy, którzy inwestowali i inwestują w swój proces

treningowy. Zaliczyć do nich można: skoczka wzwyż Artura Partykę, siedmioboistkę Urszulę Włodarczyk, maratonkę Wandę PanfilGon zalez, chodziarza Roberta Korzeniowskiego, mło ciarzy – Szymona Ziółkowskiego i Macieja Pałyszkę oraz płotkarza Tomasza Ściga czewskiego.

Działacze wielu innych federacji krajowych również dostrzegają zmiany zachodzące w strukturze szkolenia, o czym pisze Kowalski [3], podając przykład Włoskiej Federacji Lekko atletycznej, w której wprowadzono projekt „ko


R. KUBIAK, P. KOWALSKI Skuteczność i efektywność szkolenia centralnego10

bieta”, mający pomóc zawodniczkom w finansowaniu uprawiania lekkiej atletyki.

Planując fundusze na działalność trenin gową sportowca, trzeba wziąć pod uwagę jej spe cyfikę, ponieważ nie ma modelowych rozwiązań procesu szkoleniowego. Poddając weryfikacji uzyskane w wyniku procesu szkoleniowego osiąg nięcia, należy uwzględniać pojęcia „efektywnego procesu finansowania” i „skutecznej działalności treningowej”. Według łasińskiego [4] pojęcie „działania efektywne” jest zazwyczaj w praktyce sportowej niesłusznie utożsamiane z pojęciem „działania skuteczne”. Dzia łania skuteczne są zawsze działaniami efektywnymi, natomiast działania nieskuteczne nie zawsze są działaniami nieefektywnymi. Można zatem powiedzieć, iż zawodnikiem skutecznym i zarazem efektywnym jest ten, który odniósł zaplanowany cel końcowy przy jak najniższym finansowaniu. Natomiast działanie zawodnika, który nie zrealizował głównego celu, jakim jest osiągnięcie np. tytułu mistrza świata, a odniósł wiele zwycięstw w zawodach rangi mistrzowskiej w kraju i za granicą lub ustanowił rekord życiowy zbliżony poziomem do najlepszego światowego rezultatu, można określić jako efektywne, ale nieskuteczne.

Według Grzesiowskiego [2] ekonomiczność wyraża stosunek wyniku użytecznego do kosztów działania. Działanie jest ekonomiczne, jeśli Wu/K > 1 (gdzie: Wu to ogół skutków oceniony pozytywnie, a K to ogół skutków oce niony negatywnie, oznaczający koszt działania). Jeśli stosunek ten jest mniejszy od 1, to działanie jest nieekonomiczne. W ekonomii powyższy wskaźnik jest prototypem wszystkich wskaź ników efektywności działania. To właśnie dzięki takim narzędziom można podjąć próbę określenia, czy dany proces finansowania treningu i wszelkiej innej działalności, jest skuteczny oraz efektywny. Pozwalają one także na wyznaczanie jak najlepszych granic fi nan sowania treningu sportowego tak, aby prowadzone działania były tanie oraz skuteczne.

CEL PRACy

Celem badań była analiza informacji doty czą

cych skuteczności i efektywności finansowania szkolenia centralnego Polskiego Związku Lekkiej Atletyki (PZLA). W ich trakcie przepro wadzono analizę finansową wraz z oceną wartości wyników uzyskanych przez wy branych zawod ników PZLA w roku szkoleniowym 2001/2002.

Postawiono następujące pytania ba daw cze:1. Jaką kwotę PZLA przeznacza na wy

szkolenie jednego zawodnika kadry narodowej se niorów?

2. W jaki sposób PZLA finansowało pracę wykonywaną przez zawodników w sezonie 2001/2002?

3. Jakie wartości wynikowe uzyskali wybrani sportowcy w sezonie 2001/2002?

4. Jaki budżet zabezpiecza formę szkolenia na poziomie mistrzowskim?

5. Czy planowane wyniki zawodników w pełni odzwierciedlają możliwości osiągania przez nich rekordowych rezultatów?


W badaniach zanalizowano finansowanie szkolenia i jego efekty u sześciu czołowych zawodników kraju, wytypowanych przez PZLA, spośród 57 zakwalifikowanych do tzw. kadry A. Byli to:

K.S. – rzut młotem, rekord życiowy 72,6 m;R.K. – chód 50 km, rekord życiowy 3:36,39;Sz.Z. – rzut młotem, rekord życiowy 83,8 m;M.P. – rzut młotem, rekord życiowy 80,25 m;P.J. – bieg na 400 m przez płotki, rekord ży ciowy

48,17 s;L.Ch. – bieg na 1500 m, rekord życiowy 3:59,22.

Analizie poddano następujące materiały źródłowe:

1. Zapisy finansowe udostępnione przez PZLA.

2. Ankietę przeprowadzoną wśród stu dentów Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu dotyczącą popularności wybranych zawodników.

3. Zestawienie wyników uzyskanych przez sportowców w sezonie 2001/2002.

4. Analizę strategiczną SWOT.


R. KUBIAK, P. KOWALSKI Skuteczność i efektywność szkolenia centralnego 11

W badaniach uwzględniono wielkość następujących kosztów:

− wypłat dla trenerów,− opieki medycznej,− stypendiów,− sprzętu,− odżywek,− organizacji i promocji,− obozów krajowych,− obozów zagranicznych.

WyNIKI

Podczas ustalania substratów analizy strategicz nej SWOT, w jednym z punktów tej analizy uwzględniono wyniki badań dotyczących „medialności” zawodników. Aby zdobyć określone dane, skonstruowano pytanie zamknięte umożliwiające ocenę popularności badanych lekkoatletów i zadano je 51 studentom Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Pytanie to brzmiało: „Który z zawodników jest według Ciebie najpopularniejszym sportowcem, tym, którego zapamiętałeś dzięki jego suk cesom sportowym, udziałowi w rekla mach itp.? Przypisz wartości liczbowe w skali: 6 pkt – naj bardziej znany, 1 pkt – najmniej znany, za pamiętany.

Stwierdzono, iż najpopu larniejszym lekkoatletą był R.K. Na pozycji 2. i 3. znaleźli się uprawiający rzut młotem: K.S. i Sz.Z., uzys kując prawie jednakową liczbę punktów. Miejs ca 4. i 5. zajęli biegacze L.Ch. i P.J., których dzieliła tylko 4punktowa różnica. Ostatnią lo katę uzyskał M.P. – miotacz o niewielkim w porównaniu z resztą zawodników doświadczeniu i małych osiągnięciach sportowych (tab. 1).

W trakcie analizy zebranego materiału przeprowadzono wiele dodatkowych działań, pomocnych w stworzeniu „modelu” zawodnika, który spełniałby wymogi szkolenia i odpo wiedniego finansowania. Jednym z tych działań było ustalenie kosztów szkolenia poszcze gólnych zawodników w 2002 r.

Do ustalenia kosztów szkolenia poje dynczego zawodnika zastosowano iloraz: wartości finansowej przeznaczonej przez Urząd Kultury Fizycznej i Sportu (UKFiS) na szkolenie kadry olimpijskiej PZLA (wysokość kwoty wynosiła 6 400 000 zł) i liczby zawodników zakwa lifikowanych do kadry (57 osób). Dało to kwotę 112 280,70 zł.

Ponadto określono koszty oszczędności i dopłat przez PZLA do szkolenia poszczególnych zawodników w 2002 r. Jest to różnica między kwotą przeznaczoną przez Związek na wyszkolenie jednego zawodnika kadry olim pijskiej a rzeczywistą sumą pieniędzy wyko rzystanych przez sportowca podczas szkolenia. Kwoty te wynosiły:

K.S. – 112 280,70 – 110 198,36 = 2082,34 złR.K. – 112 280,70 – 118 061,18 = –5780,48 zł

(dopłaty do szkolenia pod stawowego)Sz.Z. – 112 280,70 –121 020,39 = –8739,69 zł

(dopłaty do szkolenia podstawowego)M.P. – 112 280,70 – 75 664,71 = 36 615,99 złP.J. – 112 280,70 – 162 295,49 = –500 14,79 zł

(dopłaty do szkolenia podstawowego)L.Ch. – 112 280,70 – 143 595,38 = –313 14,68 zł

(dopłaty do szkolenia podstawowego)

Wynika z tego, że czworo zawodników przekroczyło granicę finansową przeznaczoną na szkolenie podstawowe (R.K., Sz.Z., P.J., L.Ch.). PZLA musiał więc dopłacić do kwoty na nie przeznaczonej. Największą dopłatę, w wysokości 50 014,79 zł, otrzymał P.J.

Na podstawie powyższych ustaleń dokonano analizy strategicznej SWOT.

Analiza strategiczna w niniejszej pracy służy ocenie atutów i słabości zawodników. Jest ona znana pod określeniem SWOT: S – strenghts (atuty), W – weaknesses (słabości), O – oportunities (okazje), T – threats (zagrożenia) [5]. Dzięki niej w skali procentowej wyrazić można

Tab. 1. Wyniki badania popularności lekkoatletów

SportowiecK.S. R.K. Sz.Z. M.P. P.J. L.Ch.

Liczba punktów 205 306 203 71 142 146

Odsetek z 306 pkt możliwych do uzyskania

66,99 100,00 63,34 23,2 46,41 47,71



wartość badanego zawodnika. Aby tego do konać, należy wyznaczyć tzw. substraty, inaczej czynniki. Są to wszystkie składowe badania, które poddajemy analizie. Do każdego substratu musi być przydzielona ocena dziesiętna lub też wartość procentowa. Po niej można rozpoznać, jak bardzo znaczący jest dany czynnik. Im więk sza „waga”, tym substrat bardziej war toś ciowy. Suma wszystkich „wag” musi wynosić:

− w skali dziesiętnej – 1,− w skali procentowej – 100.Następnym krokiem prowadzonej analizy

jest wyznaczenie dowolnej liczby zawodników. W niniejszej pracy wybranym sześciu sportowcom przypisywano odpowiednie oceny substratów. W dalszym postępowaniu wszyst kie wyznaczone wartości czynników (substratów) pomnożono przez wielkości danej „wagi”, uzyskując wynik procentowy lub dziesiętny. Aby

uzyskać wynik całego procesu analizy stra tegicznej SWOT, zsumowano wszystkie wy niki (procentowe lub dziesiętne) poszczególnych substratów (w naszym przypadku jest ich 9) badanego zawodnika. Uzyskany wynik analizy zapisany jest w wartości dziesiętnej i pro cen towej (tab. 2). Przedstawia on wartość sportową, jaką prezentują zawodnicy podczas trwania ich kariery sportowej.

Na podstawie wyników badanych sportowców został stworzony schemat, dzięki któremu przez ocenę mistrzostwa sportowego można było określić zakres osiągnięcia celów przez zawodników w roku szkoleniowym 2001/2002.

Analiza celów wybranych sportowców jest pracochłonna i trudna, ponieważ każdy z nich prezentuje inną konkurencję, techniki lekkiej atletyki. Według Czabańskiego [1, s. 41] „technika sportowa jest jedną z form działania człowieka, zatem cechują ją, podobnie jak inne

Tab. 2. Analiza strategiczna SWOT

Lp. Substraty Skala Waga K.S. R.K. Sz.Z. M.P. P.J. L.Ch.

1 najlepszy wynik w Polsce w 2002 r.

dziesiętna procentowa

0,3 30

103

103

103

72,1

72,1

103

2 najlepszy wynik na świecie w 2001 r.


0,1515

91,35

101,5

91,35

50,75

71,05

81,2

3 wiek (możliwości rozwoju) dziesiętna procentowa

0,110

101

60,6

80,8

90,9

70,7

80,8

4 medialność (ankieta) dziesiętna procentowa

0,099

6,70,6

100,9

6,60,6

2,30,2

4,60,4

4,80,4

5 staż zawodniczy dziesiętna procentowa

0,055

60,3

100,5

80,4

70,35

90,45

80,4

6 odporność na kontuzje dziesiętna procentowa

0,110

80,8

101

80,8

90,9

60,6

70,7

7 liczba wygranych imprez wysokiej rangi


0,110

90,9

101

90,9

60,6

80,8

70,7

8 relacja najlepszego wyniku życiowego do wyniku w 2002 r.


0,077

100,7

100,7

70,49

70,49

80,56

60,42

9 klasa sportowa dziesiętna procentowa

0,044

100,4

100,4

100,4

100,4

100,4

100,4

Suma 1 9,05 9,60 8,74 6,69 7,06 8,02Suma [%] 100 90,5 96 87,4 66,9 70,6 80,2


R. KUBIAK, P. KOWALSKI Skuteczność i efektywność szkolenia centralnego 13

działania hierarchiczność i tendencje do stałego doskonalenia”. Cytując w dalszym ciągu tego autora, można zauważyć, iż „różne po ziomy (hierarchia) techniki sportowej rozpoznajemy na ogół jako stopień mniejszego lub większego skomplikowania ruchów. Na przykład, technika podnoszenia ciężarów jest mniej skomplikowana niż technika skoczka do wody wykonującego półtora salta z pełną śrubą. Hierarchię stanowi wówczas liczba ruchów elementarnych wchodzących w skład czynności wykonanych w krótkim czasie”.

Powołując się na cytaty autora, zauważyć można pewną istniejącą hierarchię pośród badanych przez nas sportowców (ryc. 1). Otóż klasyfikując konkurencje, w których startują badani lekkoatleci, stwierdzić można, iż większość z nich przypisana jest do środkowego poziomu „piramidy”. Na poziomie tym kla syfikowani są zawodnicy startujący w bardzo trudnych technicznie konkurencjach, którzy potrafili jednak osiągnąć mistrzostwo spor towe (troje z nich zdobyło medal olimpijski).

Trudność konkurencji, w których startują P.J. i M.P., jest współmierna do trudności konku rencji R.K., K.S. i Sz.Z. Tylko w mniej skomplikowanej technicznie konkurencji startuje L.Ch., a uzyskane przez nią wyniki oraz lepsza klasyfikacja w analizie SWOT pozwalają jej na zajęcie 4. miejsca w środkowym poziomie „piramidy”.

WyNIKI

Uzyskane wyniki wskazują, że w trakcie przygotowań do sezonu startowego 2001/2002 czterech spośród sześciu zawodników prze kroczyło zakładany przez PZLA budżet finansowy (112 280,70 zł) i dlatego Związek musiał dopłacić do założonych wcześniej granic finanso wych szkolenia podstawowego. Najwięcej dopłacono zawodnikowi P.J. Następnym sportowcem, którego PZLA musiał dofinan so wać, była L.Ch. Trzecie co do wielkości dofi nansowanie do szkolenia podstawowego otrzy mał Sz.Z. Najmniej dopłacono R.K. Pozostała dwójka sportowców zmieściła się w granicy finansowej ustalonej przez PZLA.

Przeprowadzona analiza strategiczna SWOT, dzięki której dokonano oceny wytypowanych zawodników, wskazała, że najwyższy wynik, bo aż 96% otrzymał R.K. Sumując analizę finansową i personalną, można stwierdzić, że R.K. okazał się zawodnikiem skutecznie przygo towującym się do imprez docelowych. Zdobył wszystkie tytuły, jakie zawodnik może uzyskać. To także sportowiec, którego proces finansowania był bardzo efektywny. Jest on modelowym przykładem bardzo trafnego fi nansowania i znakomitych osiągnięć spor to wych, jest osobą doskonale znaną i rozpoznawaną przez media i społeczeństwo.

Za R.K. uplasowali się K.S. i Sz.Z. Ich wyniki w przeprowadzonej analizie i osiąg nięcia sportowe są podobne (oboje zdobyli złote medale olimpijskie w rzucie młotem). Wykonywana przez nich praca jest równie skuteczna i efektywna, jednak nie mają oni tak wysokiej pozycji i nie odnieśli jeszcze tylu sportowych sukcesów, co R.K.

Wśród zawodników o małej efektywności finansowania znalazł się płotkarz P.J. i biegaczka na dystansach średnich L.Ch. Analiza ich wydatków wykazała, że dofinansowanie do działalności sportowej P.J i L.Ch. przekracza znacznie granicę ustaloną przez Związek. Także ich sportowe sukcesy uznać należy za zbyt małe w odniesieniu do tak wyso kiego dotowania przez PZLA. Jednocześnie staż zawod niczy P.J. nie rokuje polepszenia wyni ków w przyszłości.

Ryc. 1. Schemat wykonania celów w szkoleniu sportowców z klasyfikacją technik

(opracowanie własne)

wysoki poziomwykonania celu,technika mistrza

(najlepszego zawodnika)1. R.K., 2. K.S., 3. Sz.Z

4. L.Ch, 5. P.J.

modelteoretyczny

(idealny)

niski poziom wykonania celu,techniki pośrednie

6. M.P.



Jednym z dwojga zawodników, na któ rych PZLA zaoszczędził przy finansowaniu szkolenia, był M.P. (Związek zaoszczędził 36 615,99 zł). Proces jego szkolenia był zatem tani, ale niestety nieskuteczny, ponieważ M.P. uzyskał najsłabsze wyniki sportowe z całej szóstki. Pocieszające jednak może być to, że jest on zawodnikiem młodym, o doskonałych warunkach somatycznych, predestynujących go do uprawiania wybranej przez niego kon kurencji i odnoszenia sukcesów w przyszłości.

WNIOSKI

Analiza SWOT jest skutecznym narzędziem oceny efektywności szkolenia zawodników sportów indywidualnych.

BIBLIOGRAFIA[1] B. Czabański, Wybrane zagadnienia uczenia się i nauczania techniki sportowej. AWF, Wrocław 1998. [2] M. Grzesiowski, Ocena i kontrola obszaru marketingu. [W:] R. Krupski (red.), Metody zarządzania przedsiębiorstwem w przestrzeni marketingowej. AE, Wrocław, 2002, 129–182. [3] P. Kowalski, Lekka atletyka kobiet – stan aktualny i perspektywy jej rozwoju. [W:] S. Socha (red.), Problemy dymorfizmu płciowego w sporcie. Materiały pokonferencyjne. Cz. 5. AWF, Katowice, 1999, 38–39. [4] G. ła siński, Prakseologicznosystemowe podstawy badania i us praw niania treningu sportowego. Studia i Mono gra fie AWF we Wrocławiu, 1988, 20. [5] A. Sznapler, Strategie marketingowe na rynku między narodo wym. PWN, Warszawa 2000.


Juliusz migasiewicz, kazimierz kurzawski, marek Szczęchakademia wychowania fizycznego we wrocławiu

RoLe i umieJĘTNoŚci wSpÓłczeSNego TReNeRa – potRzeBy I oczekIWaNIa

ABSTRACTRoles and skills of a modern coach – requirements and expectations

The paper provides an analysis of opinions and expectations on the roles and skills of a modern coach. In the study involving coaches and instructors in various sports and disci-plines we used a diagnosis carried out by means of a questionnaire. The study comprised of 22 females and 72 males aged 22–71 years.The conclusions from the analysis are following:1. The coaches perform several managerial roles and functions.2. Coaches should be selected in respect of their personal features indispensable for this job.3. It is necessary to include teaching managerial functions and skills in the curriculum of sport and physical education universities.4. The program preparing for the job should comprise basic knowledge in managerial sub-jects – communicating, negotiating, problem solving. Alongside, the students should be taught sport pedagogy, psychology and sociology.5. In their job, coaches most frequently have problems with bureaucracy, organization and competence.

WPROWADZENIE

Sport to jedna z tych dziedzin aktywności człowieka, w których skuteczność działa nia ma znaczenie szczególne. Miarą tej skutecz ności jest osiągnięty przez człowieka wynik wyrażony w sekundach, metrach czy punk tach [1].

Dynamiczny rozwój sportu rodzi potrzebę coraz dokładniejszego poznania praw, które rządzą prawidłowym procesem treningowym i prowa dzą do efektywnego przebiegu walki sportowej. Niewątpliwie centralną posta cią w całym procesie szkolenia sportowego jest tre ner, który powinien mieć odpowiednie kwali fikacje zawodowe, a także wiele pozytywnych cech charakteru [2].

Wybitne sukcesy sportowe mogą odnieść tylko ludzie bardzo zdolni, rozumni i wrażliwi, którzy nie decydują się na współpracę z tre ne

rem preferującym bezmyślny wysiłek fizyczny. We współczesnym sporcie coraz waż niejsze staje się, aby funkcje kierownika i orga niza tora obejmowały osoby odpowiednio do tego przygotowane, mające specjalistyczną wiedzę i doświadczenie [2].

Trener powinien mieć wszechstronne przygotowanie ogólne oraz specjalne, czyli umiejętności organizacyjne i odpowiedni warsztat, a także przygotowanie pedagogiczne, postawę moralną, typ osobowości i styl bycia, który stanowi wzór do naśladowania [3]. Trener gruntownie wykształcony, z praktyką zawodową, potrafi pracować indywidualnie i zespołowo. To fachowiec umiejący wyszukać talent i dopro wadzić sportowca do sukcesu, ale jednocześnie dbający o poszerzenie własnej wiedzy i wykorzystanie w treningu najnowszych roz


J. MIGASIEWICZ, K. KURZAWSKI, M. SZCZęCH Role i umiejętności współczesnego trenera – potrzeby i oczekiwania16

wiązań. Jego praca ma mieć charakter twórczy – a to umożliwi mu jedynie szerokie spojrzenie na całość problemów szkoleniowych [2].

CEL PRACy

Celem pracy jest analiza poglądów i oczekiwań związanych z zakresem ról i umiejętności współczesnego trenera.

Hipotezy badawcze:1. Współczesny trener w swojej pracy

szkoleniowej przyjmuje różnego rodzaju role i funkcje menedżerskie.

2. Trenerzy w swojej pracy szkoleniowej napotykają wiele trudności i barier.

Pytania badawcze:1. Jakie role możemy przypisać trenerowi,

uwzględniając sytuację i potrzeby współ czesnego sportu?

2. W jakim stopniu trenerzy wypełniają funkcje menedżerskie w organizacji spor towej?

3. Czy istnieje potrzeba kształcenia trenerów do pełnienia funkcji mene dżerskich w organizacji sportowej?

4. Czy kształcenie na uczelniach wyższych w dostateczny sposób przygotowuje do pracy w zawodzie trenera?


W badaniach zastosowano sondaż diagnostyczny z wykorzystaniem kwestionariusza ankietowego.

Badaną grupę stanowiły 22 kobiety i 72 mężczyzn w wieku od 22 do 71 lat – trenerzy i instruktorzy różnych dyscyplin sportu. Wszys cy badani posiadali uprawnienia tre ner skie bądź instruktorskie w swojej dyscyplinie, w tym 3% osób legitymowało się uprawnie niami trenera klasy mistrzowskiej (3 osoby), ponad 8% – trenera klasy pierwszej (8 osób), prawie 48% – trenera klasy dru giej (45 osób) i ponad 40% – uprawnieniami instruktor skimi (38 osób). Średnia wieku ba da nych wy no siła 30,5 roku, w tym kobiet – 28 lat, a mężczyzn – 33 lata. Badaną grupę stanowili trenerzy instruktorzy aerobiku (1), jeździectwa (2), ju do (5), karate (3), koszykówki (5), kultu rys tyki (4), lekkiej

atletyki (10), narciarstwa (12), piłki nożnej (9), pływania (11), strzelectwa (21), te nisa stołowego (2), tenisa (3), wspinaczki (6).

Spośród badanej grupy prawie 60% ukończyło studia wyższe (17% kobiet i ponad 42% mężczyzn), ponad 26% – studia licencjackie (2% kobiet i 24% mężczyzn), 14% zaś technikum bądź liceum (kobiety stanowiły tu 4%, a mężczyźni 10%).

89% badanych (84 osoby) uprawiało wyczynowo sport: 22% kobiet (21 osób) i 67% mężczyzn (63 osoby). Większość badanych reprezentowała wysoki poziom sportowy: 31% (30 osób) posiadało klasę sportową mistrzowską międzynarodową i mistrzowską, a pierwszą klasę sportową 26% (25 osób).

WyNIKI

Szkoleniowcy w swojej pracy odgrywają różne role. Najwięcej badanych opowiedziało się za rolą propagatora danej dyscypliny sportu (ponad 76%), rolą reprezentanta (ponad 70%), rolą przeciwdziałającego zakłóceniom (58%), rolą przywódcy (ponad 57%), rolą negocjatora (50%) (tab. 1).

Spośród innych ról najwięcej badanych wymieniło (w kolejności): wychowawcy, pedagoga, reprezentanta odpowiednich postaw, kierownika, posiadacza władzy, organizatora, psy chologa. Warto podkreślić, że wagę roli orga nizatora i psychologa podkreślali wyłącznie mężczyźni (tab. 2).

Prawie 79% badanych kobiet podkreśla, że konieczne jest poszerzenie zakresu umiejętności niezbędnych w pracy trenera w roli menedżera, ponad 14% nie ma na ten temat zdania, natomiast prawie 7% uważa, że nie ma potrzeby zmiany modelu kształcenia trenerów na uczelniach wychowania fizycznego.

Spośród dodatkowych umiejętności, jakie powinien mieć trener, badani jako najważ niejsze wymieniają: znajomość języków ob cych, umie jętności negocjacyjne, menedżerskie, z zakresu psychologii oraz wykorzystania tech niki kom puterowej i trenażerów (tab. 3).

Badani dostrzegają konieczność uzupeł niania wiedzy, a z form dokształcania zawodowe


J. MIGASIEWICZ, K. KURZAWSKI, M. SZCZęCH Role i umiejętności współczesnego trenera – potrzeby i oczekiwania 17

go preferują: szkolenia, kursy, konferencje naukowe, samodoskonalenie zawodowe (tab. 4).

Konieczność zmian modelu kształcenia trenerów w związku z pełnionymi przez nich funkcjami (także rolami menedżerskimi) wy różniło

ponad 88% badanych, do braku zdania na ten temat przyznało się prawie 12% badanych.

Z przedmiotów, które należałoby wprowadzić do programów studiów na uczelniach wychowania fizycznego, dużą aprobatę bada

Tab. 1. Role trenerów

Wskazane role Kobiety Mężczyźni Ogółem

n % n % n %

Inte

rper

sona

lne

reprezentantaprzywódcyłącznika

48

15

18,236,468,2

624623

86,163,931,9

665438

70,257,440,4

Info

rmac

yjne

obserwatorapropagatora danej dyscypliny sporturzecznika

5184

22,781,818,2

265415

36,175,020,8

317219

32,976,620,2

Dec

yzyj

ne przedsiębiorcyprzeciwdziałającego zakłóceniomdysponentanegocjatora

2122

10

9,154,59,1

45,4

32438

37

44,459,711,151,4

34551047

36,258,510,650,0

Tab. 2. Inne role charakteryzujące trenerów

Role charakteryzujące trenerówKobiety Mężczyźni Ogółem

n % n % n %Wychowawcy 22 100 48 66,7 70 74,5Pedagoga 18 81,8 49 68,1 67 71,3Reprezentanta odpowiednich postaw 9 40,9 47 65,3 56 59,6Kierownika 7 31,8 43 59,7 50 53,2Posiadacza władzy 2 9,1 17 23,6 19 20,2Organizatora 0 0,0 11 15,3 11 11,7Psychologa 0 0,0 10 13,9 10 10,6

Tab. 3. Dodatkowe umiejętności, jakie powinien mieć trener

UmiejętnościKobiety Mężczyźni Ogółem

n % n % n %Znajomość języków obcych 16 72,7 69 95,8 85 90,4Negocjacyjne 10 45,4 58 80,5 68 72,3Menedżerskie 16 72,7 49 68,1 65 69,1Z zakresu psychologii 6 27,3 19 26,4 25 26,6Z zakresu wykorzystania technik komputerowych i trenażerów 8 36,4 17 23,6 25 26,6

Z zakresu udzielania pierwszej pomocy 7 31,8 0 0,0 7 7,4



nych zyskały przedmioty menedżerskie, związane z komunikacją, negocjacjami, rozwią zywaniem problemów (tab. 5).

Do najczęściej wyróżnianych przez badanych czynników wa runkujących sukces w pra cy zawodowej tre nera należą: doświadczenie, do

bre stosunki trener–za wodnik, wcześniejsze wy czynowe uprawianie sportu, wiedza teoretyczna (tab. 6).

Badani napotkali w pracy szkoleniowej bariery: biuro kra tyczne, organizacyjne, kompe tencyjne i oso bowe (tab. 7).

Tab. 4. Konieczność uzupełniania przez trenerów wiedzy – dokształcanie

Sposób uzupełniania wiedzyKobiety Mężczyźni Ogółem

n % n % n %Szkolenia 20 90,1 45 62,5 65 69,1Kursy 12 54,5 26 36,1 38 40,4Konferencje naukowe 9 40,1 26 36,1 35 37,2Samodoskonalenie zawodowe 4 18,2 31 43,1 35 37,2Praktyki specjalistyczne 8 36,4 21 29,2 29 30,8Studia podyplomowe 5 22,7 7 9,7 12 12,8Studia uzupełniające 3 13,6 5 6,9 8 8,5

Tab. 5. Przedmioty, które należałoby wprowadzić na uczelniach wychowania fizycznego

PrzedmiotyKobiety Mężczyźni Ogółem

n % n % n %Menedżerskie 13 59,1 59 81,9 72 76,6Związane z komunikacją 19 86,4 52 72,2 71 75,5Związane z negocjacjami 19 86,4 48 68,1 67 71,3Związane z rozwiązywaniem problemów 22 100 45 62,5 67 71,3Związane z porozumiewaniem się 12 54,5 48 68,1 60 63,8Organizacyjne 15 68,2 40 55,5 55 58,5Kierowaniem 17 77,3 32 44,4 49 52,1Prowadzeniem kontroli treningu 13 59,1 28 38,9 41 43,6Związanie z samokontrolą i samooceną 10 45,4 30 41,7 40 42,6

Tab. 6. Podstawowe czynniki warunkujące sukces trenera w pracy zawodowej

Czynniki Kobiety Mężczyźni Ogółemn % n % n %

Doświadczenie 19 86,4 64 88,9 83 88,3Dobre stosunki trener–zawodnik 18 81,8 61 84,7 79 84,0Wiedza specjalistyczna 19 86,4 55 76,4 74 78,7Wcześniejsze uprawianie sportu 19 86,4 53 73,6 72 76,6Zaufanie 19 86,4 48 68,1 67 71,3Znajomość danej dyscypliny sportu 18 81,8 46 63,9 64 68,1Wiedza teoretyczna 11 50,0 51 70,1 62 65,9Wiedza ogólna 7 31,8 50 69,4 57 60,6Poczucie pewności siebie 4 18,2 30 41,7 34 36,2Zawodnicy 6 27,3 22 30,5 28 29,8Relacje z otoczeniem 8 36,4 12 16,7 20 21,3Klub 0 0,0 15 20,8 15 15,9Infrastruktura 2 9,1 11 15,3 13 13,8Współpracownicy 2 9,1 10 13,9 12 12,8


J. MIGASIEWICZ, K. KURZAWSKI, M. SZCZęCH Role i umiejętności współczesnego trenera – potrzeby i oczekiwania 19

Tab. 7. Bariery najczęściej napotykane w pracy szkoleniowej trenera

BarieryKobiety Mężczyźni Ogółem

n % n % n %Biurokratyczne 22 100 49 68,1 71 75,5Organizacyjne 8 36,4 61 84,7 69 73,4Kompetencyjne 10 45,4 31 43,1 41 43,6Osobowe 3 13,6 26 36,1 29 30,8Osobowościowe 7 31,8 21 29,2 28 29,8Motywacyjne 5 22,7 19 26,4 24 25,5Informacyjne 2 9,1 16 22,2 18 19,1Społeczne 6 27,3 7 9,7 13 13,8Konkurencyjne – – 6 8,3 6 6,4

Tab. 8. Funkcje, do których pełniania trenerzy nie są przygotowani

FunkcjaKobiety Mężczyźni Ogółem

n % n % n %Zarządzanie ludźmi 17 77,3 39 54,2 56 59,6Kierowanie ludźmi 11 50,0 26 36,1 37 39,4Rozwiązywanie konfliktów 4 18,2 29 40,3 33 35,1Komunikacja z innymi 6 27,3 13 18,1 19 20,2Kontakty społeczne 6 27,3 12 16,7 18 19,1

Tab. 9. Obowiązki menedżerskie

ObowiązekKobiety Mężczyźni Ogółem

n % n % n %Kierowanie klubem sportowym 13 59,1 35 48,6 48 51,1Organizacja imprez sportowych 6 27,3 38 52,8 44 46,8Kontakty społeczne 15 68,2 26 36,1 41 43,6Rozmowy ze sponsorami 12 54,5 27 51,4 39 41,5Współpraca z mediami 6 27,3 19 26,4 25 26,6Tworzenie widowiska sportowego 5 22,7 18 25,0 23 24,5Promocja i reklama 3 13,6 12 16,7 15 15,9

Tab. 10. Inne umiejętności, jakie powinien mieć trener

UmiejętnośćKobiety Mężczyźni Ogółem

n % n % n %Prowadzenia kontroli treningu 9 40,9 54 80,6 63 67,0Radzenia sobie w sytuacjach trudnych 11 50,0 48 66,7 59 62,8Rozwiązywania problemów 12 54,5 36 50,0 48 51,1Współpracy z innymi specjalistami (psychologiem, lekarzem, dietetykiem, informatykiem) 14 63,6 33 45,8 47 51,1

Radzenia sobie w sytuacjach konfliktowych 10 45,4 28 38,9 38 40,4Kierowania ludźmi 12 54,5 26 36,1 38 40,4Twórcze 5 22,7 31 43,1 36 38,3Przywódcze 3 13,6 33 45,8 36 38,3Radzenia sobie w sytuacjach stresowych 9 40,9 25 34,7 34 36,2Organizacji pracy i czasu wolnego 5 22,7 26 36,1 31 32,9Kierowania konfliktami 4 18,2 4 5,6 8 8,4



Najwięcej badanych przyznaje, że nie są przygotowani do zarządzania ludźmi, kierowania nimi oraz do rozwiązywania konfliktów (tab. 8).

Obowiązki menedżerskie w pracy trenera to – według badanych – kierowanie klubem sportowym, organizacja imprez sportowych, kontakty społeczne, rozmowy ze sponsorami, współpraca z mediami (tab. 9).

Spośród innych umiejętności, jakie po winien posiadać trener, badani wyróżnili: prowadzenie kontroli treningu, radze nie sobie w sytuacjach trudnych, rozwiązywanie problemów, współpraca z innymi specjalistami (psychologiem, lekarzem, dietetykiem, informa tykiem itd.), kierowanie ludźmi, radzenie sobie w sytuacjach konflik to wych (tab. 10).

Najczęściej wymienianymi przez badanych mężczyzn mocnymi stronami trenera są: konsekwencja, punktualność, komuni katywność, uczciwość, odpowiednia motywacja, stanowczość, odpowiedzialność, umiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnych, sumienność, kreatywność, fachowość, dobra organizacja, cierpliwość, ambicja. Według mężczyzn słabe strony to: niedostateczna wiedza, umiejętności twórcze, roz wiązywanie konfliktów, brak po czucia pew ności siebie, niezdecydowanie, brak zaufania, słaba organizacja, mała samo dzielność.

Najczęściej wymienianymi przez kobiety mocnymi stronami trenera są: uczciwość, kreatywność, odpowiedzialność, cierpliwość, bezkon fliktowość, komunikatywność, ambicja, od po wiednia motywacja, sumienność, zdecydowanie. Natomiast do słabych stron ko biety zaliczają: wybuchowość, brak punktu al ności, brak umiejętności rozwiązywania kon fliktów.

WNIOSKI

Z przeprowadzonych badań wynikają następujące wnioski:

1. Trenerzy w swojej pracy zawodowej realizują wiele ról menedżerskich. Do najczęściej wymienianych przez badanych należą role: propagatora danej dyscypliny sportu, re

prezentanta, przeciwdziałającego zakłóceniom, przywódcy i negocjatora.

2. W swej pracy zawodowej trenerzy niejednokrotnie obciążani są obowiązkami menedżerskimi. Badani wskazywali na: kierowanie klubem sportowym, organizację imprez sportowych, kontakty społeczne i rozmowy ze spon sorami.

3. Trenerzy w swej pracy szkoleniowej muszą wykorzystywać liczne umiejętności: pro wadzenia kontroli treningu, radzenia sobie w sytuacjach trudnych, rozwiązywania problemów i współpracy z innymi ludźmi.

4. Dobór kadry trenerskiej powinien uwzględniać cechy osobowościowe niezbędne w tego rodzaju pracy. Według badanych naj waż niejszymi cechami są: ambicja, komuni ka tywność, umiejętność radzenia sobie w sy tua cjach trudnych, odpowiednia motywacja, su mien ność, punktualność, autorytet, bez kon fliktowość i wysoka kultura osobista.

5. Istnieje potrzeba poszerzenia procesu kształcenia na uczelniach wychowania fizycznego w zakresie funkcji i umiejętności menedżerskich.

6. Program przygotowania do zawodu powinien obejmować podstawową wiedzę z przed miotów menedżerskich, z komunikacji, negocjacji, rozwiązywania problemów i porozumiewania się; na tej bazie powinna być przekazywana specjalistyczna wiedza z pedagogiki sportu, psychologii sportu i socjologii sportu.

7. W swej pracy trenerzy najczęściej na potykają bariery: biurokratyczne, organi za cyj ne i kompetencyjne.

BIBLIOGRAFIA[1] M. Herzig, Osobowość menedżera sportu. [W:] B. Ryba (red.), O umiejętnościach i osobowości menedżera sportu, jego publicznym wizerunku oraz ceremoniale sportowym. PKMS, Warszawa, 1999, 16–28. [2] K. Kurzawski, A. Miszkiewicz, Praca trenera. Kwartalnik Metodyczno-Szkoleniowy Tre-ning, 1997, 3, 69–86. [3] R. Żukowski, Trener wobec zagrożeń współczesnego sportu. Kultura Fizyczna, 1993, 1–2, 1–3.

dów w wybranych konkurencjach biegowych według różnych auto rów i porównanie ich z aktualnymi (2007) rekordami świata. W tabeli 2 przedstawiono hipotetyczny rozwój rekordów w konkuren cjach biegowych według Peronneta i Thibaulta [32].

CEL PRACy

Inspiracją do podjęcia analiz była ogólnie przyjęta hipoteza, że światowa lekkoatletyka już w latach sześćdziesiątych XX w. minęła „przełomowy punkt” i bicie kolejnych rekordów następuje coraz wolniej. Celem pracy jest wskazanie czynników, które ewentualnie mogą umożliwić dalszą poprawę wyników w kon kurencjach biegowych. Tematyką tą zajmowali się już: Henry [16], Skorowski [38], Ryder i wsp. [35], Morton i Mognoni [28], Liu i Scutz


krzysztof maćkałaakademia wychowania fizycznego we wrocławiu

czyNNiki waRuNkuJĄce poSTĘp W lekkoatletyczNych koNkuReNcjach BIeGoWych

ABSTRACTDeterminants of running events improvement

The aim of this paper was to investigate the limits of human potential in sport performance necessary to set world records. Based on sport literature, the investigated material includes: a prediction of athletic running world records, biological limits of human potential and training in running events. Following the in-depth analysis of the collected material, aspects and determinants of improvement of running events were established. Recently, per for mance in running events and breaking new records in particular, have been in an extensive period of a rather uncontrolled setting of new world records (it has become essen-tially static – the asymptotic curve approaches the limit) which suggests that human body approached some biological limit. We are reaching the point where the progression is more likely to be visible in long distance events. It will be possible only due to the increase in the biomechanical aspect of training, including improved training techniques, increase in human maximal strength and power potential, on the assumption that it will increase running speed almost to the human terminal value (mechanical capacity).

WPROWADZENIE

Każde zawody o najwyższej randze są ostatnio postrzegane jako test oceniający granice możliwości ludzkiego organizmu. Motto igrzysk olimpijskich – „szybciej, wyżej, dalej” – jest w tym wymiarze symbolicznym poszukiwaniem doskonałości motorycznej. Liczy się przede wszystkim poszukiwanie granicy absolutnych, fizjologicznych możliwości człowieka, niezbędnych do bicia nowych rekordów. W ostatnich latach nastąpiło obniżenie częstotliwości ustanawiania nowych rekordów świata, co automatycznie zmusza do postawienia pros tego pytania o to, czy osiągnięto już gra nice w tym zakresie. Odpowiedź brzmi: jeszcze nie. Nowe rekordy są i będą wciąż ustanawiane, jakkolwiek ich poprawa następować będzie znacznie wolniej. W tabeli 1 przedstawiono prog nozy ostatecznych rekor


K. MAćKAŁA czynniki warunkujące postęp w konkurencjach biegowych22

[23], Peronnet i Thibault [32], Ward i Whipp [42], Blest [3], Katz i Katz [21], AlvarezRamirez [1], Carbone i Savaglio [8] oraz Nevill i Whyte [30].

MATERIAł BADAń

Przedmiotem badań było krajowe i zagraniczne piśmiennictwo naukowe dotyczące:

1. Prognozowania rozwoju wyników sportowych.

2. Granic ludzkich możliwości w wysiłku sportowym.

3. Treningu sportowego w lekkoatle tycznych konkurencjach biegowych.

ANALIZA MATERIAłU

Analizy przedstawione w niniejszym opracowaniu dotyczą tylko biegowych konkurencji lekkoatletycznych, ponieważ charakteryzuje je niski stopień złożoności technicznej oraz możliwości pełnego wykorzystania właści wości psychomotorycznych zawodników.

Według Skorowskiego [38] głównymi czynnikami postępu w sporcie są: rozwój nauki

Tab. 1. Porównanie prognoz ostatecznego rekordu świata w wybranych konkurencjach biegowych dla mężczyzn z rekordami świata ustanowionymi w 2007 r.

KonkurencjaBlest [3] Peronnet

i Thibault [32]

Morton [27]

Nevill i Whyte

[30]

Rekordy świata (2007)I II III

100 m200 m400 m800 m

1 500 m5 000 m

10 000 mMaraton

9,2618,2040,66

1:31,943:04,00

11:34,8823:53,331:53:33

9,4718,6641,82

1:34,883:10,43

12:03,2625:59,40

2:0:26

9,6018,9642,58

1:36,793:14,65

12:22,0026:37,082:04:21

9,3718,3239,60

1:30,863:04,27

11:11,6123:36,891:48:25

9,1518,1539,33

1:32,963:04,15

11:22,6723:40,941:48:48

–––

1:40,003:23,10

12:12,1026:10,702:03:38

9,7419,3243,18

1:41,113:26,00

12:37,3526:17,532:04:26

III – rozkład asymetryczny wykładniczy III – rozkład logistyczny III – sparametryzowany rozkład Gompertza

Tab. 2. Prognoza rekordów świata, jakie zostaną ustanowione w 2000 r., 2028 r. i 2040 r. na podstawie rekordów świata z 1987 r. i porównanie ich z aktualnymi (2007) rekordami świata

Konkurencja 1987rekord świata

2000prognoza

2007rekord świata

2028prognoza

2040prognoza

100 m200 m 400 m800 m

1 000 m1 500 m1 609 m (mila)2 000 m3 000 m5 000 m

10 000 m Maraton

9,8319,7243,86

1:41,732:12,183:29,463:46,324:50,817:32,10

12:58,3927:13,812:07:12

9,7419,5343,44

1:39,882:09,723:25,453:41,964:45,157:22,54

12:42,7226:43,632:05:24

9,7419,3243,18

1:41,112:11,963:26,003:43,134:44,797:20,67

12:37,3526:17,532:04:26

9,5719,1942,17

1:36,182:04,813:17,453:33,294:33,897:03,91

12:09,9125:32,271:59:36

9,4918,9241,59

1:34,712:02,863:14,273:29,844:29,416:56,87

11:56,1925:04,011:57:18


K. MAćKAŁA czynniki warunkujące postęp w konkurencjach biegowych 23o sporcie przez weryfikowanie i poprawianie metod treningowych, doskonalenie techniki spor towej, często nazywanej techniką użyt kową, modernizacją sprzętu i urządzeń sportowych oraz upowszechnianie i masowy dostęp do sportu na świecie. Można stwierdzić, że po prawie czterdziestu latach twierdzenie to wcale się nie zdewaluowało, wręcz przeciwnie, wszyst kie te czynniki w dalszym ciągu odgrywają decydującą rolę w poprawianiu wyników sportowych. Współczesny sport ustalił tylko nową hierarchię ich ważności (tab. 3).

I. Aspekt fizjologiczny

1. uwarunkowania wysiłku fizycznego

Peronnet i Thibault [32] analizowali iloś ciowe zmiany niektórych czynników fizjolo gicznych bezpośrednio wpływających na wyni ki wy branych konkurencji lekkoatletycznych: poziom metabolizmu beztlenowego i maksy malnej mocy tlenowej oraz obniżenia maksy mal nej mocy tlenowej wraz ze wzrostem czasu trwania biegu. Stwierdzili oni, że na przestrzeni lat dwa pierwsze czynniki wykazały zasadniczy

wzrost liniowy dla wszystkich konkurencji, nato miast ostatni czynnik nie zmienił się. Su ge ruje to konieczność poszukiwań poprawy wyników nie w sferze dążenia do osiągnięcia maksymalnych wartości wskaźników wydol noś ci tlenowej i beztlenowej, lecz w ekonomi zacji wysiłku polegającej na poprawie efek tywności wykorzystania możliwości maksy malnych.

Potwierdzeniem takiego stanowiska są analizy Joynera [19], który prognozował, że zawod nik z poziomem 84 ml/kg/min VO2max, 85proc. progiem przemian beztlenowych i nienaganną ekonomią biegu jest w stanie uzyskać czas poniżej dwóch godzin (1:58) w biegu maratońskim. Powyższe wartości VO2max i procen towego zużycia tlenu na poziomie progu przemian beztlenowych (PPB) stwierdzono w licznych badaniach u wielu zawodników, a dzisiejszy najlepszy wynik w biegu maratońskim jest gorszy od prognozowanego o ponad 6 min. Widocznie żaden z tych zawodników nie ma takiego poziomu wskaźników ekono mizacji pracy, który predestynowałby go do osiąg nięcia prognozowanego, rekordowego rezultatu.

Tab. 3. Aspekty i determinanty poprawy wyników w lekkoatletycznych konkurencjach biegowych

Aspekty postępu Determinanty postępuWskaźnik znaczenia poprawy wyniku

biegi krótkie biegi średnie biegi długie

Fizjologiczne

poziom VO2max

wielkość masy mięśniowejzmiana funkcjonalności włókien mięśniowychdieta sportowa

b.z.b.z.

małyduży

b.z.mały

małyduży

b.z.duży

dużyduży

Biomechaniczne

optymalne zależności długości i częstotliwości kroków faza podporowafaza wymachowa

dużymałymały

dużydużyduży

dużydużyduży

Cech motorycznych siła maksymalna i mocszybkość maksymalna

b.z.b.z.

dużyduży

dużyduży

Techniki treningowe trening plyometrycznyperiodyzacja

b.z.duży

dużyduży

dużyduży

Socjologiczny teoria eugenikiwzrost liczebności populacji

dużyduży

dużyduży

dużyduży

Doping doping tradycyjnydoping genetyczny

b.z.mały

b.z.b.z.

b.z.b.z.

.

.

.



2. elementy budowy somatycznej Wynik w biegach krótkich jest uzależniony od generowanej podczas wykonywania zadania ruchowego mocy oraz osiąganej prędkości (maksymalnej). Dużą rolę w rozwijaniu tych czynników odgrywa budowa ciała, która w znaczny sposób różni sprinterów od biegaczy średnich i długich dystansów (w szczególności od maratończyków). Sprinterzy charakteryzują się większą masą mięśniową, pozwalającą im generować znaczną moc, co przekłada się na prędkość rozwijaną podczas przyspieszenia startowego i biegu na dystansie.

Na powyższych założeniach opierają się również obecne poszukiwania sposobów poprawy wyników u zawodników biegających na średnich i długich dystansach. Potwierdza to szczególnie mechanika biegu, która wymusza zwiększenie w treningu w biegach długich i maratonie pracy nad rozwojem siły, przede wszystkim zginaczy i prostowników uda. Niektórzy sugerują, że może to nastąpić nawet przez niewielkie podniesienie poziomu masy mięśniowej. Przypuszcza się, że zmiany te bezpośrednio wpłyną na poprawę skuteczności biegu przez optymalizację parametrów kroku biegowego, co automatycznie wpłynie na zmianę prędkości.

3. zmiana funkcjonalności włókien mięśniowych

Poziom wyników sportowych w kon kurencjach biegowych jest uzależniony od rodzaju włókien mięśniowych. Najczęściej wyróżnia się dwa zasadnicze ich rodzaje: czerwone – zwane wolnokurczliwymi (ST – slow twitch), oraz białe – szybkokurczliwe (FT – fast twitch), w których obrębie występują typy: IIa, IIb i IIc [34]. Włókna te różnią się budową morfologiczną, a przede wszystkim cechami funkcjonalnymi (tab. 4).

Badania Andersena i wsp. [2] dowiodły, że intensywny trening siłowy może przekształcić typ włókien IIa na włókna IIb. Nie potwierdziły tego analizy przeprowadzone przez Schmidtbleichera [36]. Ich rezultaty dowodzą, że im wyższa częstotliwość pobudzenia mięśni lub większy stopień ich inerwacji, tym większa

jest siła rozwijana podczas skurczu mięś niowego. Maksymalna wartość siły jest 2–4 razy większa przy wyższych częstotliwościach pobudzeń niż podczas niskich częstotliwości. W związku z tym trudno oczekiwać, że nawet w wyniku codziennych działań treningowych nastąpi zmiana właściwości włókien wolnokurczliwych na szybkokurczliwe. Osiągnięcie takiego efektu treningowego mogłoby być może wystąpić w wyniku pobudzania wysoką częs to tliwością codziennie przez wiele godzin. Pod czas normalnego treningu siłowego czy szyb koś ciowego jest możliwe przeprowadzenie takiej aktywacji tylko przez 2–3 min. W po zostałej części treningu, a także w czasie normalnych czynności życiowych częstotliwości po budzeń mięśnia są zazwyczaj toniczne lub niskie.

W przeciwieństwie do treningu siłowego, trening wytrzymałościowy oferuje niskie częstotliwości pobudzenia i to przez wiele godzin, dzień po dniu, co pozytywnie może wpływać na zmianę charakteru włókien mięś niowych z typu IIb na IIa w obrębie włókien szybkokurczliwych.

II. Aspekt biomechaniczny

1. biomechaniczne determinanty postępu w rozwoju rekordów świata

Ocena wydatkowania energii w po szcze gólnych segmentach ciała oraz analiza EMG [9] wskazują na to, że krytycznym momentem dla ruchu biegacza jest ekscentryczna praca mięśnia dwugłowego uda w czasie fazy lotu. Pozwala to na zgromadzenie odpowiedniej ilości energii elastycznej, która może być spożytkowana podczas fazy podporowej w celu wyzwolenia większej siły w trakcie odbicia i przemieszczenia ciała w przód.

Wyniki wielu badań [11, 24–26] wskazują na wprost proporcjonalną zależność między osiąganiem maksymalnej prędkości a szybkością wykonania fazy przedniego podporu: im jest ona krótsza, tym większa prędkość biegu. Według Brüggemanna i Glada [7] u sprin terów osiągających prędkość między 10,20 a 11,60 m/s czas tej fazy powinien zawierać się od 85 do 95 ms. Skrócenie fazy


K. MAćKAŁA czynniki warunkujące postęp w konkurencjach biegowych 25

podporowej pozwala sprinterowi na ogra niczenie czasu nie zbędnego na wyzwolenie impulsu siły odbicia. Daje to zawodnikowi szansę przeciwstawienia się siłom hamującym i przemieszczenia ciała do przodu. W związku z tym zwiększenie pręd kości biegu przy zredukowanym czasie fazy podporowej wymusza na zawodniku wyzwo lenie bardzo dużej siły (impulsu). Według Rad forda [33] biegacze, którzy są zdolni do wyzwo lenia jak naj większego impulsu, mogą osiągnąć optymalne wartości maksymalnej prędkości.

Pomimo tych oczywistych faktów nasuwają się dwa pytania, na które nauka i praktyka muszą znaleźć odpowiedź:

1. Jaka jest efektywna technika wykonania fazy podporowej?

2. Jaki przebieg powinna mieć faza wyma

chowa, aby miała optymalny wpływ na fazę podporową?

III. Aspekt nowych technik treningowych

1. periodyzacja treningu

Uzyskanie stabilnej, a zarazem wysokiej, formy sportowej zawodnika jest uzależnione od właściwej struktury całorocznego treningu w konkurencjach biegowych, czyli podziału na mniejsze, łatwiejsze do prowadzenia i kon troli okresy treningowe [4–6, 12, 22, 29, 39]. Określenie celów oraz długość poszczególnych okresów przygotowania (ogólnego, spe cjal nego i startowego) (tab. 5) w dużej mierze za leżą od czasu potrzebnego na optymalny roz wój po tencjału siłowoszybkościowego i szyb koś ciowo

Tab. 4. Fizjologiczne, biochemiczne i fizyczne właściwości włókien, wg Manual of Coaching Theory Level 3 NCCP – National Coaching Certification Program [10]

WłaściwościRodzaj włókien mięśniowych

szybkokurczliwe (FT) wolnokurczliwe (ST)IIb IIa I

FIZJOLOGICZNEŚrednia ilość włókien 15% 35% 50%Szybkość skurczu szybkie szybkie wolneSiła skurczu bardzo duża duża niskaCzas maksymalnego napięcia 0,08 s 0,08 s 0,012 sPobudliwość szybka szybka wolnaPojemność aerobowa słaba dobra bardzo dobraPojemność anaerobowa wysoka średnia niska

BIOCHEMICZNEŹródło energii proces

glikolitycznyproces

glikolityczno tlenowy

proces tlenowy

Zawartość fosfagenu +++ ++ +Zawartość glikogenu +++ ++ (+) ++Zawartość tłuszczu + + (+) ++ (+)Zawartość mitochondrii + ++ +++Kapilaryzacja słaba dobra –

bardzo dobrabardzo dobra

FIZyCZNE trening na poziomie submaksymalnego wysiłku dla treningu siły i mocy

wytrzymałość mięśnio wa, statyka, czynności ruchowe: podpór

+++ znaczna, ++ średnia, + mała



wytrzymałościowego zawodnika [12, 15, 22, 37]. Wynikiem tych działań jest sta bilność formy (liczba faz gotowości star towej) zawodnika.

2. trening plyometryczny Stosowanie ćwiczeń siłowych ze sztangą w treningu biegaczy na wszystkich dystansach musi wynikać z potrzeby zwiększenia siły maksymalnej, a w szczególności mocy maksymalnej mięśni biorących bezpośredni udział w zadaniu ruchowym. Powinno się to wiązać nie tylko z zachowaniem odpowiedniej struktury ruchu, ale przede wszystkim mieć na uwadze: rodzaj pracy mięśniowej (koncentryczny, eks centryczny), kolejność przebiegu skurczów mięśniowych oraz wartość wyzwalanej mocy (szybkość skurczu), tak aby optymalizowały skuteczność wykonania pojedynczego cyklu kroku biegowego. W związku z tym, trening siłowy w konkurencjach biegowych, również w biegach długich, powinien uwzględnić me todę kształtowania „siły szyb

kiej” (HV – high velocity training). Metoda ta zawiera elementy poprawiające szybkość, oparte na ćwiczeniach plyometrycznych wykonywanych z ciężarem własnego ciała [19, 20, 31, 40, 41].

Należy pamiętać, że rozwój mocy, często utożsamianej z siłą dynamiczną, przez sto sowanie ćwiczeń plyometrycznych uwarun kowany jest poziomem siły maksymalnej [5], która z kolei zależy od wzrostu przekroju poprzecznego mięśnia, a co za tym idzie, również masy mięśniowej, o czym już wcześniej wspomniano.

IV. Aspekt dopingu we współczesnym sporcie

1. stosowanie sterydów anabolicznych Jednym z najbardziej popularnych, a jednocześnie zakazanych środków dopingujących jest EPO (erytropoetyna). Środek ten jest naturalnie występującym hormonem, którego funk cją jest stymulacja różnych etapów pro

Tab. 5. Określenie celów i założeń rocznego cyklu, z uwzględnieniem poszczególnych okresów i podokresów treningowych, wg Dicka [12]

Okres Podokres Założenia

Przygotowawczy

1. Przygotowania ogólnego

1. Diagnozowanie problemów z poprzedniego okresu startowego

2. Rozwój wytrzymałości, siły i gibkości3. Ostateczne ustalenie modelu technicznego4. Przygotowanie do drugiej fazy

2. Przygotowania specjalnego

1. Rozwój zdolności motorycznych specyficznych dla konkurencji

2. Rozwój zaawansowanego modelu technicznego3. Przygotowanie do fazy trzeciej

Startowy

3. Przedstartowy 1. Progresywna intensyfikacja startów2. Poprawa skuteczności na zawodach3. Ewaluacja modelu technicznego realizowanego

w zawodach4. Poszerzenie doświadczenia startowego5. Kwalifikacje do głównych startów w sezonie

4. Zawody wstępne 1. Udoskonalenie modelu technicznego2. Przygotowanie szczytu formy

5. Zawody główne 1. Osiągnięcie szczytu formy w głównych zawodach

Przejściowy 6. Przejściowy 1. Aktywny wypoczynek2. Przygotowanie do fazy pierwszej


K. MAćKAŁA czynniki warunkujące postęp w konkurencjach biegowych 27dukcji erytrocytów przez szpik kostny. Przypuszcza się, że stosowanie EPO jako środka wspomagającego w sporcie może poprawić wyniki w konkurencjach wytrzymałościowych nawet o 5%, ponieważ dzięki jego działaniu zwiększa się dostarczanie tlenu do pracujących mięśni o co najmniej 5%. Z kolei ilość tlenu w organizmie jest tym czynnikiem, który w znacz nym stopniu determinuje możliwości wytrzymałościowe człowieka. Wykazano, że EPO jest stosowane w konkurencjach wytrzymałościowych od przynajmniej 10 lat. Nie stwierdzono jednak wzrostu wyników (rekordów świata) w tych konkurencjach o 5%. Ich poprawa nie przekroczyła nawet 1%.

Co zatem powoduje, że pomimo stosowania środków dopingujących nie ma aż tak znaczącej poprawy wyników?

Według Hopkinsa [17] przyczyny są dwie:– EPO jako środek wspomagający nie ma

aż tak wielkiego znaczenia wśród najlepszych zawodników, ponieważ sami w sobie są oni najlepsi, a liczba erytrocytów w ich krwiobiegu jest optymalna, wystarczająca do osiągania najlepszych wyników na danym etapie współzawodnictwa [14].

– Etyka, a także przesłanki biznesowe (najlepsi zawodnicy mają zbyt dużo do stracenia) nie pozwalają najlepszym na stosowanie niedozwolonego dopingu. Słabsi zawodnicy zaryzykują wspomaganie EPO i innymi niedo zwolonymi środkami, gdyż mają mniej do stracenia w przypadku wykrycia ich stosowania.

2. doping genetyczny

Doping genetyczny będzie dotyczył adap tacji włókien mięśniowych do różnych rodza jów wysiłków sportowych, a nie, jak wcześniej sądzono, zmiany liczby posiadanych już włókien. W szczególności odnosi się to do zmiany ich funkcjonalności z metabolicznie tlenowych na metabolicznie beztlenowe i vice versa, w zależności od potrzeb konkurencji (biegi krótkie czy długie). Miałoby to polegać głównie na zwiększeniu proporcji (liczby) pożą danych rodzajów włókien [2]. Andersen i wsp. [2] sugerują, że wysiłki powinny pójść w kierunku zwiększenia liczby i aktywacji włó kien

szybkokurczliwych (IIb), czego efektem może być superszybki sprinter.

Jedynym czynnikiem powstrzymującym za wodników przed masowym stosowaniem dopingu genetycznego jest to, że był on testowany tylko na zwierzętach, a jego efekty w odnie sieniu do ludzkiego organizmu są nieznane. Mimo to zawsze znajdzie się zdesperowany zawodnik, który poszukując jakichkolwiek sposobów poprawy wyników sportowych, zaryzykuje i podda się terapii genetycznej. Przypuszcza się, że za jakieś 10–15 lat doping genetyczny będzie częściej wykorzystywany niż sterydy anaboliczne i inne środki wspo magające, wywołując mnóstwo kontrowersji.

V. Aspekt socjologicznyZe statystycznego punktu widzenia z roku na rok coraz więcej ludzi bierze udział w za wodach sportowych, co automatycznie po winno prowadzić do poprawy wyników sportowych i ustanawiania nowych rekordów świata. Zaangażowanie się większej populacji związane jest również z wprowadzeniem i eks pansją nowych grup populacyjnych z krajów, które do tej pory nie uczestniczyły w sportowej ry walizacji. Według wielu statystyków jest to główny czynnik powodujący postęp w sporcie.

Wielu też uważa, że zmiany i różnice w treningu sportowym oraz poprawne odżywianie sportowców to tylko niewielki procentowo czynnik bezpośrednio poprawiający najlepsze wyniki.

W ostatnim czasie przybyło zwolenników tzw. eugeniki (synergistic eugenics effect) – teorii głoszącej, że poprawa wyników może nastąpić przez udoskonalenie pod względem fizycznym i intelektualnym sportowców jako grupy gatunku ludzkiego (założenie dosko nalenia genotypu). Realizowane to ma być przez wymieszanie między sobą genetycznie wysoko kwalifikowanych sportowców reprezentu jących tę samą dyscyplinę sportu czy konkurencję. Nowo powstała generacja powinna mieć więk sze możliwości poprawy wyników spor towych dzięki wymieszaniu genów obojga rodziców. Czy jest to absurdalne, czy daleko nieetyczne?



PODSUMOWANIE

1. W obecnej chwili wyniki lekkoatle tycznych konkurencji biegowych znajdują się w okresie ekstensywnego rozwoju. Nowe rekor dy świata są wciąż ustanawiane, ale proces ten następuje znacznie wolniej. Może to świadczyć o nieuchronnym zbliżaniu się do granic ludzkich możliwości.

2. Dalszy postęp uwidoczni się szczególnie w biegach długich, ale pod warunkiem więk sze go udziału aspektu biomechanicznego w roz woju i zwiększaniu poziomu prędkości biegowej.

3. Struktura rzeczowa treningu wymusi na zawodnikach, szczególnie w biegach średnich i długich, wprowadzenie nowych technik treningowych z uwzględnieniem rozwoju siły maksymalnej i mocy (ćwiczenia plyometryczne), jako elementów zwiększających znaczenie modułu szybkości.

4. Czynniki socjologiczne wciąż będą odgry wały rolę w rozwoju światowego sportu i tym samym w ustanawianiu nowych rekordów.

5. Doping środkami niedozwolonymi (sterydy anaboliczne), jak również doping genetyczny, pozostaje wielką niewiadomą.

BIBLIOGRAFIA[1] J. AlvarezRamirez, An improved PeronnetThibault mathematical model of human running performance. European Journal of Applied Physio logy, 2002, 86, 517–525. [2] J.L. Andersen, P. Schjer ling B. Saltin, Geny koksu. Świat Nauki, 2001, 8, 49–57. [3] D.C. Blest, Lower bounds for athletic performance. Focus on sport. The Statistician, 1996, 45, 2, 243–253. [4] T.O. Bompa, Perio dization training for sport. Human Kinetics, Champaign 1999. [5] T.O. Bompa, Power training for sport. Mosaic Press Publishing, Coaching Associa tion of Canada, Gloucester 1993. [6] W.J. Bowerman, W.H. Freeman, High per formance training for track and field. Leisure Press, Champaing, Il 1991. [7] G.P. Brüggemann, B. Glad, Time analysis of sprint events. Scientific Research Project at the Games of the XIVth Olim piad–Seoul 1988. New Studies in Athletics, 1990, 5, Supplement. [8] V. Carbone, S. Savaglio, Scaling laws and fore casting in athletic world records. Journal of Sport Science, 2001, 19, 477–484.

[9] A.E. Chapman, G.E. Caldwell, Kinetic limita tions of maximal sprint ing. Journal of Biomechanics, 1983, 16, 79–83. [10] Coaching Association of Ca nada. National Coaching Certification Program. Manual of Coaching Theory Level 3. Gloucester, Ontario 1989.

[11] M. Čoh, A. Dolenec, B. Jošt, Kinematic and dynamic structure of the sprinting stride of top female sprinters. Biology and Sport, 1998, 4, 237–243. [12] F. Dick, Training Theory. British Amateur Athletics Board, London 1978, 61–62. [13] F. Dick, Developing and maintaining maximum speed in sprint over one year. Athletics Coach, Summer, 1989, 3–6. [14] B. Ekblom, B. Berglund, Effect of erythroopoetin administration on maximal aerobic power. Scandinavian Journal of Medicine and Science in Sports, 1991, 1, 88–93. [15] Ch. Francis, P. Patterson, The Charlie Francis Training System. TBLI Publication, Ottawa 1992. [16] F.M. Henry, Prediction of world records in running sixty yards to twenty six miles. Research Quarterly, 1955, 26, 147–158. [17] W. Hopkins, Limits to performance. Sport Science, 2000, 4, www. sportsci.org [18] R.E. Johnston, T.J. Quinn, R. Kertzer, Strength training in female distance runners: impact on running economy. Journal of Strength Conditioning Research, 1997, 11, 224–229. [19] M. Joyner, Modeling: optimal marathon perfor mance on the basis of phy siological factors. Journal of Applied Physiology, 1991, 70, 683–687. [20] A. Jung, The impact of resistance training on dis tance run ning performance. Sport Medicine, 2003, 33, 530–552.

[21] J.S. Katz, L.J. Katz, Power laws and athletic performance. Journal of Sport Science, 1999, 17, 467–476. [22] T. Kurz, Science of Sport Training. Stadion Publishing, Island Pond 1991. [23] y. Liu, R.W. Scutz, Prediction models for track and field performances. Measurment in Physical Edu cation and Exercise Science, 1988, 2, 205–223. [24] R. Mann, P. Sprague, Kinetics in sprinting. Track and Field Quarterly Review, 1983, 83, 4–9. [25] A. Mero, P. Komi, Electromyographic activity in sprinting at speed ranging from submaximal to supramaximal. Medicine and Science in Sports Exercise, 1987, 19, 266–274. [26] A. Mero, P.V. Komi, R.J. Gregor, Biomechanics of sprint running. Sport Medicine, 1992, 13, 376–392. [27] H.G. Morton, The supreme runner: what evidence now? Australian Journal of Sport Science, 1983, 3, 7–10. [28] H.G. Morton, P. Mognoni, Comment on “an ana lysis of world records in three types of locomotion”. European Journal of Applied Physiology,


K. MAćKAŁA czynniki warunkujące postęp w konkurencjach biegowych 291984, 52, 324–327. [29] Z. Naglak, Trening sportowy: teoria i praktyka. PWN, Warszawa–Wrocław 1979. [30] A.M. Nevill, G. Whyte, Are there limits to running world records? Medicine and Science in Sports & Exercise, 2005, 37, 1785–1788.

[31] L. Paavolainen, K. Hakkinen, A. Hamalainen, A. Nummela, H. Rusko, Explosivestrength training improves 5km running time by improving economy and muscle power. Journal of Applied Physiology, 1999, 86, 1527–1533. [32] F. Peronnet, G. Thibault, Mathematical analysis of running performance and world running records. Journal of Applied Phy sio-logy, 1989, 67, 453–465. [33] P.F. Radford, Sprinting. [W:] T. Reilly, N. Secher, P. Snell, C. Williams (red.), Physiology of Sport. E. & F.N. Spon, London 1990, 71–99. [34] A. Ronikier, Fizjologia sportu. COS, Warszawa 2001. [35] W.H. Ryder, H.J. Carr, C.E. Coleman, Future performance in footracing. Scientific American, 1976, 234, 109–119. [36]

D. Schmidtbleicher, Applying the theory of strength training. Workshop of European Athletic Coaches’ Association, “Strength Training Programs”, Leuven 1986. [37] M.C. Siff, y.V. Verkhoshansky, Supertraining: special strength training for sporting exce llence. Sports Support Syndicate, Pittsburgh 1996. [38] J. Skorowski, Prognoza rozwoju wyników sportowych. Sport Wyczynowy, 1969, 9, 9–16. [39] H. Sozański (red.), Podstawy teorii treningu. AWF, Warszawa 1999. [40] R.W. Spurrs, A.J. Murphy, M.L. Watsford, The effect of plyometric training on distance running performance. European Journal of Applied Physiology, 2003, 89, 1–7.

[41] A.M. Turner, M. Owings, J.A. Schwane, Improve ment in running economy after 6 weeks of plyometric training. Journal of Strength and Con di-tioning Research, 2003, 17, 60–67. [42] S.A. Ward, B.J. Whipp, Will women soon outrun men? Nature, 1992, 355, 25–31.


ewa polakuniwersytet rzeszowski

akRoBatyka SpoRtoWa I SkokI Na tRampolINIe W polSkIch BadaNIach NaukoWych

ABSTRACTAcrobatics and trampoline jumps in Polish research

The focus of the paper is on the research into acrobatics which has been conducted since the beginning of the 1980s. The research involves:– biological determinants of progress in sports results in acrobatics,– psychological background for success in this discipline,– medical requirements or support in acrobatics, the effect of practising it, methodology and technique of particular acrobatic exercises,– humanistic rudiments of acrobatics,– developmental tendencies of sports equipment in acrobatics and its implementation,– teaching and training of coaches and instructors in acrobatics.The author recommends carrying out similar research into trampoline jumps owing to its rapid development.

Akrobatyka sportowa i skoki na trampolinie to dwie dyscypliny sportu gimnastycznego, które w Polsce funkcjonują wspólnie, a ich roz wój jest koordynowany przez Polski Związek Akrobatyki Sportowej (PZAS). Na świecie dys cypliny te powstały i kształtowały się nieza leżnie, czego dowodem było organizowanie odrębnych zawodów rangi mistrzostw świata i mistrzostw kontynentalnych oraz funkcjo nowanie w dru giej połowie ubiegłego wieku dwóch świato wych federacji. Międzynarodowa Federacja Tram po liny (Fédération Interna tionale de Tram poline) działa ła od 1964 r., a Między narodowa Fede ra cja Akrobatyki Spor towej (International Fede ra tion of Sports Acro batics) od 1973. Obie fe deracje zostały rozwią zane 31 grud nia 1998 r. i wchłonię te przez Międzynarodową Fe derację Gimnas tycz ną (Fédération Interna tio nale de Gym nastique – FIG), w której po wo ła no od po wiednie ko misje do koordynowania roz woju akro batyki sportowej i skoków na trampolinie.

Jako pierwsza upowszechniła się w Polsce akrobatyka sportowa, zdobywając zaskakującą wręcz popularność. Pierwsze oficjalne zawody sportowe w tej dyscyplinie zorganizowano już w 1954 r., a pierwsze oficjalne mistrzostwa Polski rozegrano w 1955 r. Dzięki zaanga żo waniu rosnącej stopniowo grupy trenerów i działaczy, PZAS został w 1973 r. jednym z członków założycieli Międzynarodowej Federacji Akrobatyki Sportowej. Przez wiele lat polskie doświadczenie i wiedzę na temat akrobatyki wykorzystywano do opracowywania międzynarodowych przepisów, decydujących o kierun kach rozwoju tej dyscypliny sportu. Popularność akrobatyki w Polsce zwiększały liczne międzynarodowe sukcesy sportowe. Jednak pio nierskie sposoby prowadzenia szkolenia sportowego z czasem okazały się niewystar czające. Coraz większe zainteresowanie akrobatyką sportową na świecie stwarzało potrzebę podejmowania coraz aktywniejszej działal


E. POLAK akrobatyka sportowa i skoki na trampolinie w polskich badaniach 31ności, zmierzającej do optymalizacji wyników sportowych. Objęcie naukową, teoretyczną i metodyczną opieką akrobatyki, stawało się koniecznością. Pierw sze publikacje naukowe ukazywały się na łamach Biuletynu Szkole nio-wo-Informa cyj nego PZAS w latach sześćdziesiątych, a ich autorami byli Janusz Nelicki i Janusz Parlak z Krakowa oraz Konrad Zieliński z Warszawy. W publikacjach tych poruszano przeważnie zagadnienia me to dyczne. W latach siedemdziesiątych pojawiły się prace z zakresu techniki wykonania ćwiczeń akrobatycznych oraz zagadnień meto dycznych i his to rycznych. Autorem najważ niejszych arty kułów o tej tematyce był Tadeusz Mieczkowski. Pod jęto również pierwsze próby badań związanych z zagadnieniami biome chaniki ruchu oraz kry teriami naboru i selekcji w akrobatyce, prowa dzone przez pracowników naukowych akade mii wychowania fizycznego. Jednak nieliczne opracowania publi kowane w Polsce czyniły tę dyscyplinę sportu z naukowego i teoretycznego punktu widzenia – za niedbaną. Powstawały, co prawda, cząst kowe opra cowania biome chanicznych analiz ćwi czeń akrobatycznych zes połu Mariana Go le my, me todyczne studia Ta de usza Mieczkow skiego oraz opracowania zwią zane z naborem i selekcją prowadzone w AWF w Poznaniu i Warszawie. Poczynania te były jednak cząst kowe i niepełne [1]. Potrzebę pro wadzenia badań naukowych dostrzeżono też w PZAS, gdzie w 1973 r. w strukturze zarządu pojawiła się komisja naukowowychowawcza. Efekty podejmowanych prac stały się jednak widoczne dopiero w 1980 r.

W tym właśnie roku odbyło się zorga nizowane przez poznańską Akademię Wychowania Fizycznego (przy okazji rozgrywanych w Poznaniu IV Mistrzostw Świata i III Mistrzostw Europy w akrobatyce sportowej) I Między narodowe Sympozjum NaukowoTrenerskie Akrobatyki Sportowej. W sympozjum wzięło udział około 80 pracowników nauki, trenerów i działaczy z 16 krajów świata, m.in. z Belgii, Bułgarii, Chin, Grecji, Holandii, Kanady, Polski, RFN, Szwecji, USA, Węgier, Wielkiej Brytanii i ZSRR. Obecni byli także wszyscy członkowie

Komitetu Wykonawczego IFSA, Prezydent IFSA Stoił Sotirow oraz władze poznańskiej AWF z JM Rektorem prof. dr. hab. Zbigniewem Drozdowskim. Ogółem wygłoszono 27 refe ra tów, które poruszały następujące problemy:

– historia akrobatyki sportowej w ujęciu ogólnym oraz jej rozwój w poszczególnych kra jach świata,

– biomechaniczne aspekty uprawiania ćwiczeń akrobatycznych,

– charakterystyka morfologiczna i fizjo logiczna zawodników uprawiających akrobatykę sportową,

– rola uzdolnień ruchowych w selekcji i kry teria naboru do akrobatyki sportowej,

– metodyczne aspekty uprawiania ćwiczeń akrobatycznych,

– technika wykonania i metodyka nauczania ćwiczeń akrobatycznych w poszczególnych konkurencjach oraz inne zagadnienia związane z akrobatyką.

W trakcie sympozjum zaproponowano stwo rzenie przy Komitecie Wykonawczym IFSA komisji naukowej, która zajmowałaby się nauko wymi i metodycznymi aspektami rozwoju akrobatyki na świecie. Ostatecznie na wniosek Mieczkowskiego powołano komisję naukową pod przewodnictwem Sławomira Droz dow skiego (pracownika poznańskiej AWF). Człon kami komisji zostali Dymitrow (Bułgaria) i Golema (Polska). Ustalono też, że będzie ona podpo rząd kowana Komitetowi Technicznemu IFSA, który ma proponować zagadnienia do opra cowania [6].

Wydarzenia te rozpoczęły wieloletnią współpracę Sławomira Drozdowskiego z PZAS. Od 1980 r. był on osobą kierującą badaniami prowadzonymi przez działaczy PZAS, trenerów i pracowników naukowych Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Wrocławiu, Warszawie, Katowicach, Gdańsku oraz Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Szczecinie. Zadaniem komisji, której przewodniczył Sławomir Drozdowski, było przygotowanie, rozwijanie oraz wdrażanie podstaw akrobatyki sportowej w Polsce. W swej działalności skupiała się na koordynowaniu badań związanych z obser wacjami uwarunkowań i skutków uprawiania


E. POLAK akrobatyka sportowa i skoki na trampolinie w polskich badaniach32

akrobatyki sportowej w aspektach moto rycznych, antropologicznych, biomechanicznych, historycznych i socjologicznych. Problematyka badań naukowych, które prowadzono od połowy lat osiemdziesiątych, obejmowała:

– morfologiczne uwarunkowania powodze nia w akrobatyce sportowej i charakterystykę somatyczną zawodników na różnych etapach kariery zawodniczej,

– pomiar i interpretację poziomu cech sprawności fizycznej ogólnej i specjalnej za wod ników na różnych etapach kariery sportowej,

– badanie obciążeń aparatu ruchu w wybranych ćwiczeniach i elementach ćwiczeń akrobatycznych,

– określenie rozwoju siły mięśni kończyn dolnych u trenujących różne konkurencje akrobatyczne,

– analizę społecznozawodową instruktorów i trenerów akrobatyki sportowej oraz okreś lenie zmian dokonujących się w ich społecznym statusie zawodowym,

– historię akrobatyki sportowej,– rolę uzdolnień ruchowych w selekcji

i kry teria naboru,– technikę wykonania i metodykę naucza

nia ćwiczeń akrobatycznych w poszczególnych konkurencjach akrobatyki sportowej.

Okazją do porównania rezultatów prowadzonych badań były organizowane przez Zakład Gimnastyki poznańskiej AWF, przy współudziale PZAS, sympozja naukowotrenerskie akrobatyki sportowej. Ich pomysłodawcą był prof. Sławomir Drozdowski. II Sympozjum NaukowoTrenerskie odbyło się w 1982 r. w Poznaniu. Podjęto na nim próbę określenia budowy somatycznej zawodników uprawiających akrobatykę sportową, psychicznych i mo torycznych uwarunkowań wykonywania ćwi czeń akrobatycznych oraz metodyki ich nauczania. Uczestnikami sympozjum byli trenerzy, działacze PZAS oraz pracownicy naukowi niemal wszystkich ośrodków akademickich kultury fizycznej w kraju. W trakcie obrad wygłoszono 36 referatów, które wydano drukiem w serii monografie [2]. Dwa lata póź niej przedstawiciele Polski brali aktywny udział w II Międzynarodowym Sympozjum Na

ukowoTrenerskim zorganizowanym w Sofii. Uczestniczyli w nim również przedstawiciele Australii, Belgii, Bułgarii, Chin, Grecji, Turcji, USA, Wielkiej Brytanii i ZSRR. Tematyka doniesień obejmowała fizjologiczne i meto dyczne podstawy akrobatyki. W 1987 r., po now nie w Poznaniu, zorganizowano III Sym pozjum NaukowoTrenerskie. Tematami poruszanymi podczas obrad były perspektywy rozwoju akrobatyki sportowej oraz zastosowanie rezultatów badań naukowych w praktyce. Zajmowano się też zagadnieniami z zakresu motoryki, fizjologii, kryteriów naboru i selekcji oraz metodyki nauczania ćwiczeń akrobatycznych. Nowością były tematy związane z nauczaniem akrobatyki w szkołach i badaniem, jaki wpływ na efekty nauki szkolnej ma zawodnicze uprawianie akro batyki. Wygłoszono 20 referatów, które rok później zostały opublikowane jako ko lejna monografia [3].

Sympozjum to było ostatnim spotkaniem umożliwiającym prezentację efektów prowadzo nych badań naukowych i da jącym możliwość podjęcia natychmiastowej dyskusji w gronie osób bezpośrednio zain te re sowanych akrobatyką sportową. Od początku lat dziewięć dziesiątych badania naukowe prowadzi się niezależnie w różnych ośrodkach akademickich w kraju, a ich wyniki prezentuje się na różnorodnych konferencjach oraz spot kaniach naukowych, zwykle ograniczonych do jednej tylko dziedziny nauki. Niektóre ośrodki aka demickie, głównie akademie wychowania fizycznego, wyspecjalizowały się w ściśle okreś lonych tematach: we Wrocławiu pro wa dzone są badania z zakresu biomechanicznych aspektów akrobatyki sportowej, w Katowicach z zakresu zagadnień antropologicznych i antro pometrycznych, w Białej Podlaskiej z zakresu nowoczesnych zagadnień metodycznych związanych z treningiem w akrobatyce sportowej, a w Poznaniu prowadzone są badania wieloaspektowe, zawierające się w obrębie problemu „Biospołeczne uwarunkowania i skutki uprawiania różnych form ćwiczeń gimnastycznych”. Studiom dotyczącym historii polskiej akro ba tyki oddają się pracownicy Uniwersytetu Rze szow skiego. W tematyce prowadzonych


E. POLAK akrobatyka sportowa i skoki na trampolinie w polskich badaniach 33w Pol sce badań można zatem dostrzec konsekwentne realizowanie zagadnień, które w 1987 r. zapro ponował Sławomir Drozdowski:

– biologiczne uwarunkowania postępów wy ników sportowych w akrobatyce spor towej,

– psychologiczne przesłanki powodzenia w akrobatyce sportowej,

– medyczne podstawy wspomagania w sporcie akrobatycznym oraz skutki jego uprawiania,

– metodyka i technika wykonywania ćwiczeń akrobatycznych,

– humanistyczne podstawy akrobatyki sportowej,

– tendencje w rozwoju sprzętu sportowego stosowanego w akrobatyce sportowej, zasto sowanie tego sprzętu,

– formy kształcenia i doskonalenia kadry trenerskoinstruktorskiej akrobatyki sporto wej [3].

Wyniki prowadzonych badań naukowych w większości zostały opublikowane jako wydawnictwa samodzielne lub fragmenty prac zbiorowych. Powstały także liczne prace dyplomowe i magisterskie, obronione w szkołach wyższych prowadzących studia na kierunku wychowanie fizyczne, oraz cztery dysertacje doktorskie, obronione w akademiach wychowania fizycznego: dwie w Warszawie [5, 8], jedna w Katowicach [7] i jedna w Poznaniu [4]. Szczególne miejsce w piśmiennictwie doty czącym akrobatyki zajmują też wydawnictwa PZAS. Autorką licznych publikacji histo rycznych i statystycznych jest Gizela Zielińska, a metodycznych – Konrad Zieliński. Istnieją jednak opracowania, które nie zostały wydane. Są to głównie prace powstające w ramach studiów podyplomowych i kursów trenerskich.

Skoki na trampolinie jako dyscyplina sportu pojawiły się w naszym kraju stosunkowo niedawno. Przez wiele lat funkcjonowały jako jedna z konkurencji akrobatyki sportowej. Po raz pierwszy zawody w tej dyscyplinie rozegrano w 1963 r. na mistrzostwach Polski w akrobatyce sportowej. Przez wiele lat skoki na trampolinie, a później także skoki na ścieżce (tzw. tumbling) były traktowane w naszym kraju jako część akrobatyki sportowej. Tym samym nie dostrzegano potrzeby prowadzenia

odrębnych badań naukowych. W ciągu czterdziestu lat opublikowano w Polsce zaledwie dwa skromne opracowania zawierające ele mentarne informacje dotyczące techniki wykonywania skoków na trampolinie. Jedną z nich była broszura wydana w 1985 r. przez PZAS, a drugą skrypt dla studentów, opublikowany na Uniwersytecie Szczecińskim w 1987 r. O braku zainteresowania świadczy też liczba artykułów na temat naukowych podstaw tej dyscypliny sportu – zaledwie kilkanaście dotyczy zagad nień związanych ze skokami na trampolinie. W publikacjach tych poruszono następujące problemy:

– historyczne aspekty skoków na tram polinie i na ścieżce,

– struktura ćwiczeń w skokach na trampolinie,

– budowa ciała zawodników,– struktura sprawności fizycznej zawod ni

ków uprawiających skoki na trampolinie,– sieciowy schemat nauczania progra mo

wanego w skokach na trampolinie.Postrzeganie tej dyscypliny sportu powinno

się zmienić. Mając na uwadze fakt, że skoki na trampolinie od 2000 r. są dyscypliną olimpijską, wskazane jest zwiększenie liczby specja listycznych badań naukowych. Pomogłyby one polskim trenerom i zawodnikom w podnoszeniu poziomu sportowego. Mimo że polscy skoczko wie mają w swym dorobku medale zdobywane na mistrzostwach świata i Europy (m.in. medale złote), z roku na rok prezentowany przez nich poziom sportowy wydaje się niewys tarczający do utrzymania wysokiej pozycji w światowej czołówce. Wielu polskich trenerów prowadzi szkolenie sportowe skoczków na trampolinie i na ścieżce, wykorzystując swoją wiedzę praktyczną i intuicję. Wydaje się to zdecydowanie niewystarczające do uzyskiwania dobrych wyników sportowych. Tym bardziej że na świecie ta dyscyplina sportu w ostatnich latach bardzo dynamicznie zaczęła się rozwijać. Warto podejmować starania o podniesienie poziomu wiedzy na temat mecha nizmów warunkujących osiąganie jak najlepszych efektów sportowych.

Poszukiwania naukowe w dziedzinie sko


E. POLAK akrobatyka sportowa i skoki na trampolinie w polskich badaniach34

ków na trampolinie powinny się odbywać w ścisłej współpracy z PZAS, którego ostatnie działania otwierają nowe możliwości i znacznie ułat wiają organizację badań. Można by skorzys tać z istniejących w naszym kraju ośrodków szkoleniowych. Największe z nich to: Centralny Ośrodek Szkolenia Akrobatyki Sportowej w Zielonej Górze, Akademickie Centrum Szkolenia Sportowego w Skokach na Trampolinie w Poznaniu, Ośrodek Szkolenia Sportowego Młodzieży w Skokach na Trampo linie w Jaworze. Czynione są także starania o utworzenie w 2007 r. Ośrodka Szkolenia Spor towego Młodzieży w skokach na tram polinie w Rzeszowie. Wykorzystując działalność ta kich instytucji, można prowadzić badania ciągłe, inte resujące zarówno dla naukowców, jak i dla prak tyków zajmujących się tą dyscypliną sportu.

Należy zatem zaapelować do instytucji i osób prowadzących badania naukowe z różnych dziedzin kultury fizycznej o podjęcie problematyki związanej z podnoszeniem efektywności szkolenia w skokach na trampolinie. Jako nowoczesna dyscyplina sportu wymaga ona uwzględniania w procesie szkolenia zawodników wielu zagadnień, z których najbardziej istotne wydają się:

– biologiczne uwarunkowania do upra wiania skoków na trampolinie,

– psychologiczne aspekty treningu i możliwości osiągania sukcesów sportowych,

– technika wykonania i metodyka nauczania poszczególnych ćwiczeń,

– formy i metody prowadzenia skutecznych treningów,

– medyczne podstawy wspomagania,– skutki uprawiania skoków na tram po

linie.Wykorzystanie wyników nowoczesnych

badań naukowych w procesie szkolenia za wodni ków staje się obecnie niezbędnym wa runkiem do podnoszenia poziomu sportu.

BIBLIOGRAFIA[1] S. Drozdowski (red.), I Międzynarodowe Sym pozjum NaukowoTrenerskie Akrobatyki Spor to wej. Monografie AWF w Poznaniu, 1981, 190. [2] S. Drozdowski (red.), II Sympozjum NaukowoTre nerskie Akrobatyki Sportowej. Monografie AWF w Pozna-niu, 1984, 208. [3] S. Drozdowski (red.), III Sym pozjum NaukowoTrenerskie Akro batyki Spor towej. Monografie AWF w Poznaniu, 1988, 253. [4] R. Firak, Modelowe predyspozycje somatyczne czołowych zawodniczek świata w akro ba tyce sportowej. Rozprawa doktorska. AWF, Poz nań 2003. [5] T. Ni źnikowski, Efektywność ekspery men tu programu treningu w nauczaniu i dosko naleniu wybranych ćwiczeń akrobatycznych. Rozprawa dok torska. AWF, Warszawa 2005. [6] E. Polak, Akro batyka sportowa w Polsce. Uniwer sytet Rzeszowski, Rzeszów 2003. [7] E. Polak, Historia akrobatyki sportowej w Polsce na tle światowym. Roz prawa dok torska. AWF, Katowice 2000. [8] T. Świat, Zróż nicowanie budowy somatycznej zawodników w akro batyce sportowej. Rozprawa doktorska. AWF, Warszawa 1995.


elżbieta Sieńkouniwersytet szczeciński

pRopozycJe Nowych SzLakÓw TuRySTyczNych Na TeReNie iŃSkiego paRku kRaJoBRazowego

ABSTRACTInski Landscape Park – a proposal for new tourist trails

Inski landscape park situated 70 km off Szczecin and Stargard Szczeciński boasts numerous advantages encouraging the development of tourism, recreation and school sports. Of vital importance are its natural conditions due to the highly varied relief, numerous lakes and forests which create a specific climate and local microclimate. The park area has easily accessible recreation and tourist sites. Tourist trails marked out several years ago are too long and boring, they omit the most attrac tive sites, simply, they neither meet the expectations of a modern tourist nor provide eco logical and landscape education. These drawbacks discourage tourists from visiting the place.The paper offers new trails for hiking, cycling, water sports and ecological education. The trails were marked out following the geomorphologic analysis of the area and its natural conditions. The paths go through varied landscapes, via places with monuments and accommo dation facilities. Cycling trails were so designed as to enable the tourists to take a rest and do the sightseeing of places of interest. The trails provide the possibility of a detailed sightseeing of the most attractive nature features of the Insko area. They can also be used for outdoor classes in PE and other subjects – and that’s why they both begin and end at Insko school building.

WPROWADZENIE

W opublikowanym i przyjętym do realizacji przez rząd Narodowym Programie Zdrowia na lata 1996–2005 podano, że zadowalający poziom aktywności fizycznej w Polsce, w poszczególnych grupach wiekowych, mają [10]:

– dzieci 6–7letnie – 70%,– uczniowie w wieku 11–15 lat – 20–30%,– dorośli – 10%.Przytoczone dane świadczą o bardzo nis

kim poziomie kultury fizycznej w naszym kraju. W szczególności dotyczy to grupy wiekowej „dorośli”. Także w grupie wiekowej „uczniowie” wyniki dowodzą braku zainteresowania kulturą fizyczną, która jest bardzo ważnym czynnikiem kształtowania zdrowia, stymulacji rozwoju kulturowego, a także spo

łecznogospodarczego. Wzrost aktywności fizycz nej społeczeństwa można osiągnąć przez wyrobienie u dzieci i młodzieży, w trakcie procesu wychowywania i kształcenia, nawy ków systematycznego uczestnictwa w różnorodnych formach zajęć ruchowych. Uczestnictwo to zmienia się wraz z wiekiem. Wiek ma też wpływ na preferencje dotyczące kultury fi zycznej [9, 11].

Dane statystyczne przedstawione przez Ministerstwo Edukacji Narodowej wskazują, że aż 52,6% szkół podstawowych i gimnazjów nie dysponuje własnymi salami gimnas tycznymi. I tak samo niekorzystny jest stan w szkołach zawodowych. Znacznie lepiej pod tym względem przedstawia się sytuacja w liceach ogólnokształcących. Około 70% z nich ma


E. SIEńKO Propozycje nowych szlaków turystycznych36

własne sale gimnastyczne. Znamienny jest także fakt, że obecnie w 128 gminach nie ma ani jednej sali sportowej (z tego 119 gmin to gminy wiejskie) [10]. Wiadomo, że liczba sal gimnas tycznych, basenów i innych obiektów sporto wych w najbliższym czasie znacząco się nie zwiększy. W szczególności dotyczy to gmin o niskich dochodach własnych. W związku z tym należy szukać nowych miejsc, w których można realizować program szkol nego wychowania fizycznego i zadania kultury fizycznej w wymienionych wcześniej grupach wiekowych. W niniejszej pracy proponuje się wykorzystać do tego celu środowisko przy rodnicze.

CHARAKTERySTyKA TERENU BADAń

Iński Park Krajobrazowy leży około 70 km od Szczecina i Stargardu Szcze cińskiego (ryc. 1), ma liczne walory sprzyjające roz wo jowi turystyki, rekreacji i sportu szkol nego. Najistotniejsze są uwarunkowania przy rod ni cze: bardzo zróżnicowana rzeźba terenu, duża liczba jezior i lasów. Związane jest to ze specyficznym klimatem i lokalnymi warunka mi biomikroklimatycznymi. Tereny parku cha rakteryzują się dobrą dostępnością do miejsc nadających się do wykorzystania w celach rekreacji i turystyki. Urozmaicona rzeźba terenu i zasoby środowiska przyrodniczego sprzyjają kształtowaniu zainteresowań przyrodniczo krajo znawczych oraz przeżywaniu doznań este tycznych związanych z urozmaiconym krajobrazem.

Stworzone wiele lat temu na terenie Iń skiego Parku Krajobrazowego szlaki turystycz ne są mało atrakcyjne, zbyt długie, omijają miejsca najbardziej ciekawe, nie spełniają oczekiwań współczesnego turysty i w związku z tym są one tylko sporadycznie odwiedzane. Ponadto nie służą edukacji ekologicznej i krajoznawczej. Obecne użytkowanie turystyczne można po szerzyć zgodnie z zasadami panującymi na terenach prawnie chronionego krajobrazu. W tym celu należy wyznaczyć nowe szlaki turys tycznoedukacyjne z uwzględnieniem różnych form aktywności ruchowej i wieku uczestni

ków imprez turystycznych, zwiększyć liczbę kąpielisk, polepszyć warunki do wędkowania, urządzić ścieżki zdrowia, boiska, place gier i zabaw dla dzieci. Można stwierdzić, że istnieje potrzeba dokonania inwentaryzacji wartości środowiska przyrodniczego i kulturowego pod kątem celów związanych z turystyką, rekreacją i sportem szkolnym.

METODy BADAń

Penetracja terenu gminy IńskoBadania terenowe odbywały się metodą mar szrutową. Ważne elementy nanoszono na mapę, natomiast szczegóły notowano na arkuszu badań, który wykorzystywano w pracy kameralnej.

Przegląd bazy turystyczno-rekreacyjnej

Przeprowadzono inwentaryzację istnie ją cych ośrodków wypoczynkowych, obiektów sport oworekreacyjnych, oznakowanych szla ków turystycznych, ścieżek rowerowych oraz miejsc postojowych (parkingowych) i miejsc prze znaczonych do biwakowania. Oceniono również dostępność turystyczną terenu gminy Ińsko i uni katowy charakter krajobrazu. Miało to na celu wyszukanie miejsc do przyszłego zagospodarowania i wykorzystania rekreacyjno turystycznego oraz wykorzystania do celów edukacji ekologicznej.

Ryc. 1. Położenie gminy Ińsko

Koszalin

Ińsko

Szczecin

stargardzki


E. SIEńKO Propozycje nowych szlaków turystycznych 37

Inwentaryzacja wartości przyrodniczychPrzeprowadzono inwentaryzację wartości przyrodniczych gminy Ińsko według zasad podanych przez Dubel [4], zalecanych przez Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zaso bów Naturalnych i Leśnictwa.

Metody kartograficzne

Prace terenowe i kameralne prowadzono z wy korzystaniem map i materiałów karto graficz nych (mapy topograficzne, geologiczne, sozo logiczne, batymetryczne i gospodarczo prze glądowe w różnych skalach).

WyNIKI

W pracy dokonano oceny środowiska przyrodniczego, a wyniki badań własnych po równano z wcześniejszymi opracowaniami źródłowymi [1–3, 5–8, 12, 13]. Pozwoliło to po sze rzyć wiedzę o przydatności tych terenów dla turystyki, rekreacji i sportu.

Na podstawie analizy geomorfologicznej i uwarunkowań środowiska przyrodniczego wyznaczono nowe szlaki turystyki pieszej, edukacji ekologicznej, rowerowej i wodnej. U względ niają one tereny o dużych walorach przy rodniczych i można je wykorzystać w ramach szkolnych zajęć wychowania fizycznego, a także innych przedmiotów. Dlatego przy wytyczaniu nowych tras ich początek i koniec wyznaczono przy szkole w Ińsku.

PROPONOWANE SZLAKI

Szlaki roweroweińsko – waliszewo – ginawa – ińsko

Długość około 28 km (14 + 14 km); czas przejazdu około 4 godzin. Początek trasy przy szkole w Ińsku. Trasa najpierw wiedzie drogą asfaltową o małym natężeniu ruchu dro gowego przez wieś Storkowo do Waliszewa (8 km) i następnie drogą do Ginawy (6 km). W Waliszewie znajduje się odkrywkowa kopalnia kruszywa mineralnego. Jej działalność jest poważnym zagrożeniem dla środowiska przyrodniczego. Powstałe w wyniku eksplo atacji kruszywa wyrobiska (krajobraz księ ży co

wy) spowodowały naruszenie stosunków wodnych w otoczeniu i obniżenie poziomu wody w jeziorze Chojniczka i Jeziorze Storkowskim, co z kolei wpłynęło na zmiany w roślinności linii brzegowej. Część wyrobisk po eksploatacji kruszywa zrekultywowano. Z Waliszewa szlak biegnie do Ginawy, gdzie znajduje się zakład produkcji węgla drzewnego w retortach. Produkcja ta, w przeciwieństwie do prowadzonej w nowoczesnym zakładzie w Ińsku, jest niebezpieczna dla środowiska. W okolicy występuje bardzo wyczuwalny zapach i zadymienie. Trasa powrotna wiedzie tą samą drogą i kończy się przy szkole. Szlak przeznaczony jest dla uczniów gimnazjum. Celem wycieczki jest edukacja ekologiczna.

ińsko – wisola – okole – linówko – ińsko

Długość około 24 km (5,5 + 6,5 + 5 + 7 km); czas przejazdu około 4 godzin. Początek trasy przy szkole w Ińsku. Najpierw trasa wiedzie drogą asfaltową (około 1,5 km) w kie runku na Recz, następnie ścieżką leśną wzdłuż brzegu jeziora Wiola, aż do plaży, gdzie prze widziana jest przerwa. (Należy zwró cić uwagę na czystość jeziora. Jego zanie czysz czenie związane jest z odprowadzaniem ście ków Ka nałem Ińskim z oczyszczalni w Ińsku). Następ nie szlak prowadzi nad jezioro Okole z bogatą roślinnością wodną (grążel żółty i grzy bień biały). Znad jeziora Okole trasa wiedzie drogą leśną do Linówka. Tam należy wjechać na drogę asfaltową do Ińska. Celem wycieczki jest edukacja ekologiczna. Szlak przeznaczony jest dla ucz niów gimnazjum.

ińsko – wisola – okole – kozy – biała – linówko – ińsko (szlak bociani)

Długość około 34 km (5,5 + 6,5 + 5 + 4,5 + 5,5 + 7 km); czas przejazdu około 5 godzin. Start przy szkole. Początkowo trasa wiedzie drogą asfal tową (około 1 km) w kierunku na Recz, następnie leśną ścieżką wzdłuż brzegu jeziora. Kolejny punkt to jezioro Okole z bo gatą roślinnością wodną. Następnie należy się udać do miejscowości Kozy, w której pobliżu znajduje się projektowany rezerwat przyrody „Per łówkowe Buki”, ze starymi bukami (w wie ku po


E. SIEńKO Propozycje nowych szlaków turystycznych38

nad 150 lat) porastającymi wzgórza morenowe (powierzchni około 20 ha). Z rezer watu trasa wiedzie do wsi Biała, w której znaj duje się 21 gniazd bociana białego, a stamtąd przez Linówko do Ińska. Szlak przeznaczony jest dla uczniów gimnazjum.

Szlaki pieszeińsko – linówko – powalice – ińsko

Długość około 18 km; czas przejścia około 5 godzin. Trasa przebiega malowniczą drogą, przy której jest kilka oczek wodnych ze stanowiskami lęgowymi ptactwa wodnego. Po drodze znajdują się miejsca, z których można obserwować stanowiska żerowania żurawia. W Linówku warto zwiedzić zbudowany systemem szachulcowym kościół z XIX w. Obok kościoła znajduje się park pocmentarny. Ciekawy jest także dom rządcy majątku ziemskiego oraz dwa zabytkowe domy (chałupy z tzw. murem pruskim) z połowy XIX w. Z drogi na Powalice widać przystanek nieczynnej już kolejki wąskotorowej. Droga powrotna wiedzie groblą zbudowaną, według przekazów historycznych, przez wojska inżynieryjne Napoleona w 1812 r. podczas wyprawy na Rosję. Grobla ta rozdzieliła jezioro Ińsko z tzw. Odnogą Linowską.

szlak do rezerwatu „głowacz”Długość około 16 km; czas przejścia około 5 godzin. Początek trasy pod szkołą w Ińsku. Potem wiedzie ona promenadą nad jeziorem w kierunku rezerwatu „Kamienna Buczyna”, następnie do zespołu krajobrazowoprzy rodniczego „Ostrowie” i dalej do rezerwatu widokowego „Głowacz”, najwyższego wzniesienia na Pojezierzu Szczecińskim. Droga powrotna prowadzi przez użytki ekologiczne „Wilkowe Bagno” i „Wierzchucice”, następnie jezioro Zam czysko i wschodnią granicę rezerwatu „Ka mienna Buczyna”. Na szlaku znajdują się cenne zespoły przyrodnicze oraz formy terenowe (morena czołowa) będące śladami obecności lodowca na tym obszarze.

ińsko – linówko – wisola – ińsko

Długość około 15 km; czas przejścia około 4,5

godziny. Trasa przebiega od Ińska w kie runku wschodnim drogą do Linówka, przed Linówkiem skręca na południe i drogą śródleśną biegnie do zachodniego brzegu jeziora Wisola, powrót drogą Ciemnik–Ińsko. Na szlaku wy stępują wszystkie trzy formy geomorfologiczne (morena denna, morena czołowa i równina san drowa) obecne na terenie gminy Ińsko, zespoły buczyny pomorskiej (Melico- -Fagetum) i dą browy kwaśnej (Quercetea robori-petreae) oraz liczne oczka wodne w bezod pływowych zagłębieniach terenowych z formami torfowisk i torfowisk przechodzących w bór świeży kwaśny. Nad brzegiem jeziora Wisola znajdują się cenne zespoły roślinności wodnej, nawod nej i przybrzeżnej. W Ciemniku warto zwiedzić obiekt podworski z XIX w., budynek szkoły z 1883 r. oraz zabytkowy dom z XIX w., znajdujący się przy neogotyckim kościele z XVIII w.

Szlaki kajakoweszlak do zespołu krajobrazowo-

-przyrodniczego „ostrowie”Długość około 3 km; czas przepłynięcia około 1,5 godziny. Szlak rozpoczyna się i koń czy przy wschodnim brzegu jeziora, przy bazie sprzętu pływającego, około 300 m od szkoły. Trasa wiedzie do zespołu przyrodniczokrajobrazowego „Ostrowie”, gdzie w trzcino wiskach znajdują się stanowiska lęgowe ptactwa wodnego.

szlak wokół „wyspy sołtyski”Długość około 4 km; czas przepłynięcia około 2,5 godziny. Szlak rozpoczyna się i koń czy przy wschodnim brzegu jeziora, przy bazie sprzętu pływającego, około 300 m od szkoły. Trasa wiedzie wokół rezerwatu „Wyspa Sołtyski”, gdzie znajdują się: ponad 100letni starodrzew bukowy oraz głazy narzutowe, będące pozostałością po działalności lodowca.

WNIOSKI

1. Największym bogactwem badanego terenu jest czyste środowisko przyrodnicze o niewielkich przekształceniach antropogenicznych.


E. SIEńKO Propozycje nowych szlaków turystycznych 39Brak dużych zakładów przemysłowych powoduje, że powietrze nie jest zanieczyszczone, a wody jezior znajdujących się na terenie gminy są czyste. Większość z nich zalicza się do I i II klasy czystości wód.

2. Walory środowiska przyrodniczego czynią tereny gminy Ińsko oraz Pojezierza Ińskiego atrakcyjnymi dla turystyki, rekreacji i wypoczynku oraz terenowych form zajęć szkolnych związanych z wychowaniem fizycz nym. Warunkiem ograniczającym jest istnie jąca chłonność tych terenów, wynikająca ze specyficznych uwarunkowań przyrodniczych, w tym znacznych obszarów objętych ochroną prawną. Wymusza ona właściwe zapro jek to wanie przestrzenne i techniczne bazy oraz urządzeń służących do realizacji tych celów.

3. Istniejące na terenie gminy Ińsko szlaki turystyczne nie uwzględniają potrzeb wypoczynku masowego i lokalnego oraz edukacji ekologicznej. Z tego względu w niniejszej pracy zaproponowano nowe szlaki turystyki pieszej, edukacji ekologicznej, rowerowej i wod nej. Ich przebieg wyznaczono na podstawie analizy geomorfologicznej i uwarunkowań środowiska przyrodniczego. Zaproponowane szlaki prowadzą przez obszary zróżnicowane krajobrazowo, przez miejscowości, w których znajdują się obiekty zabytkowe i wypoczynkowe, oraz tereny cenne przyrodniczo. Trasy rowerowe zaprojektowano, uwzględniając podział na etapy, aby umożliwić odpoczynek oraz obejrzenie miejscowości bądź miejsc cennych przyrodniczo. Wyznaczone szlaki służą dokładnemu poznaniu najciekawszych walorów przyrodniczych gminy. Należy jedynie odpowiednio wyznaczyć trasy i je oznakować.

BIBLIOGRAFIA[1] Biuro Studiów i Projektów Rozwoju Przestrzennego Województwa w Szczecinie. Re gionalny plan zagospodarowania przestrzennego Ińskiego Parku Krajobrazowego. Część I – stan istniejący. Szczecin 1983. [2] Biuro Studiów i Projektów Rozwoju Przestrzennego Województwa w Szczecinie. Regionalny plan zagospodarowania przestrzennego Ińskiego Parku Krajobrazowego. Część II – studia i analizy. Szczecin 1987. [3] Z. Czubiński, Za gadnienia geobotaniczne Pomorza. Badania Fizjo gra-ficzne nad Polską Zachodnią, 1950, 2(4), 439–658. [4] K. Dubel, Zasady sporządzania powszechnej inwentaryzacji przyrodniczej dla gmin. WSP, Opole 1990. [5] J. Filipiak, J. Sadowski, Jeziora Szczecińskie. AR, Szczecin 1994. [6] M. Jasnowski, E. Ćwikliński, Iński Park Krajobrazowy. Dokumentacja podstawowa. Urząd Wojewódzki, Szczecin 1977. [7] J. Jasnowska, M. Jasnowski, Pojezierze Zachodniopomorskie. PWN, Warszawa 1983. [8] J. Kokociński, S. Pawłowicz, Iński Park Kraj obrazowy. Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej, Szczecin 1987. [9] T. łobożewicz, Turystyka dzieci i młodzieży szkolnej. AWF, Warszawa 1996. [10] Ministerstwo Edukacji Narodowej o wychowaniu fizycznym. Biblioteczka Reformy, MEN, Biuro AdministracyjnoGospodarcze, Warszawa 2000.

[11] D. Sołowiej, Weryfikacja ocen integralnych atrakcyjności środowiska przyrodniczego czło wieka w wybranych systemach rekreacyjnych. UAM, Poznań 1992. [12] M. Tracz, M. Tracz, Iński Park Krajobrazowy. Zarząd Zespołu Parków Krajobrazowych w Szczecinie, Szczecin–Ustowo 1998. [13] M. Tracz, M. Tracz, System ochrony wartości przyrodniczych w Ińskim Parku Kraj obra zowym. Dyrekcja Ińskiego i Szczecińskiego Parku Kraj obrazowego, Szczecin–Ustowo 1994.


Ryszard Skowronek, krystyna Żurekakademia wychowania fizycznego w katowicach

eWolucja I peRSpektyWy RozWoju WIeloBoju koBIet

ABSTRACTEvolution and development prospects of women’s multi-event discipline

The paper presents the history of development of women’s multi-event discipline since 1922, i.e. when the first international competition took place. The authors analysed changes in its components (first pentathlon, then heptathlon) and their impact on the requi rements for the competitors.The analysis of the results gained by the competitors of the last five Olympic Games, from Seoul to Athens (gold winners, best three and best eight) revealed that in all the examined groups the final result was most affected by the long jump, hurdle race, and the high jump, and to a lesser degree – by the 200m race. The lowest score was in the javelin throw and shot-put. One may say that the results in women’s heptathlon depend predominantly on sports of speed-power nature followed by endurance events and power-speed ones.It is planned to introduce women’s decathlon in sports events of utmost prestige. It seems that for a while the scores in the new sports may remain quite average (discus throwing and the pole vault) which will affect the final result. For this reason it will be far more vital than it was in heptathlon to adequately set proportions between teaching motor abilities and technique. The added disciplines, except for the 100m race, will require very good technical preparation which will be indispensable for scoring well both in particular disciplines as well as for the total result.

WALKA KOBIET O DOSTĘP DO SPORTU

Europejska Karta Sportu [1] nie uwzględnia podziału na sport kobiet i mężczyzn. Obejmuje ona wszystkie formy aktywności społecznej, spontaniczne oraz zorganizowane i mające na celu ekspresję lub poprawę sprawności fi zycznej, a także osiągnięcie dobrego samopoczucia psychicznego, tworzenie związków społecznych lub odnoszenie sukcesów we współ zawod nictwie na wszystkich szczeblach. Nie zawsze jednak tak było. W tradycji helleńskiej do udziału w igrzyskach olimpijskich dopuszczano wyłącznie zawodników płci męskiej. Tak samo było podczas pierwszych nowo żytnych igrzysk olimpijskich. Nawet obser wowanie igrzysk było dozwolone tylko mężczyz nom i niezamężnym kobietom. Udział kobiet w nowo żytnym ruchu olimpijskim miał wielu

przeciwników. Prezydent Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego (MKOl) baron Pierre de Coubertin, główny inicjator igrzysk nowożytnych, także nie był zwolennikiem włączenia kobiet do rywalizacji na stadionach. Po raz pierwszy kobiety na igrzyskach olimpijskich wystąpiły w 1900 r., kiedy do programu włączono tenis i golf.

Z igrzysk na igrzyska wzrastała liczba dyscyplin i konkurencji kobiecych. Lekka atletyka, tak jak w starożytności, stanowiła główną część nowożytnych igrzysk. Program olim pij skiej lek kiej atletyki kształtował się przez dłu gie lata, zanim przybrał obecny kształt, za pewne też nieostateczny.

Kobiety po raz pierwszy wyraźnie za znaczyły swój udział w IX Igrzyskach w Am sterdamie w 1928 r. Duża spektakularność zawo


R. SKOWRONEK, K. ŻUREK ewolucja i perspektywy rozwoju wieloboju kobiet 41dów oraz rekordy świata usta no wione we wszystkich konkurencjach spo wo do wały, że kobieca lekkoatletyka pozostała na stałe w programie igrzysk olimpijskich. Ros nąca popularność kobiecej lekkiej atletyki zmu szała działaczy MKOl do powiększania liczby dys cyplin kobiecych.

Na igrzyskach w 1964 r. w Tokio do pro gramu rywalizacji kobiet wprowadzono bieg na 400 m oraz jedną z najtrudniejszych kon ku rencji – pięciobój lekkoatletyczny. W 1984 r. pięciobój został poszerzony o dwie kon kuren cje, a w konstruowaniu wieloboju kobiet opie rano się na układzie dziesięcioboju mężczyzn. Dążono do takiego doboru konkurencji, który sprzy jałby wielokierunkowemu kształtowaniu funkcji motorycznych i harmonijnej budowy ciała [5].

EWOLUCJA WIELOBOJU KOBIET

Kobiety uprawianie wieloboju rozpoczęły w la tach dwudziestych zeszłego stulecia. Po raz pierwszy w 1922 r. w Monte Carlo ro zegrano oficjalnie międzynarodowe zawody w pięcio boju kobiet. Program obejmował bieg na 60 m, skok w dal i wzwyż, rzut oszczepem i bieg na 200 m.

Od 1922 do 1980 r. program wieloboju kobiet zawsze obejmował pięć konkurencji, na leży jednak zaznaczyć, że konkurencje te ule gały pewnym zmianom. W latach 1928–1945 składał się on z biegu na 60 i 800 m, pchnięcia kulą, rzutu dyskiem oraz skoku w dal. Taki pięciobój charakteryzował się szerokim zakresem oddziaływania na obszar energetyczny i an gażowaniem przez zawodniczkę wszystkich swoich podstawowych zdolności moto rycznych. Zainteresowanie pięciobojem zmusiło Międzynarodową Federację Lekko atletyczną (IAAF) do zatwierdzenia w 1933 r. nowego programu tej konkurencji. Obejmowała ona wtedy bieg na 100 m, pchnięcie kulą, rzut oszczepem, skok wzwyż i skok w dal. Oficjalne uznanie pięcioboju kobiet miało miejsce przed Mistrzostwami Europy w Brukseli w 1950 r., nie stety, dopiero w 1964 r. znalazł się w pro gramie igrzysk olimpijskich. W tym czasie w miejsce biegu na 100 m wprowadzono bieg na 80 m przez płotki, rzut osz czepem zastąpiono biegiem na 200 m (tab. 1). Od tamtej pory wiele razy próbowano po sze rzyć wielobój. W 1971 r. w ówczesnej RFN pierwszy raz rozegrano kobiecy ośmiobój. W pierwszym dniu sportsmenki rywalizowały w biegu na

Tab. 1. Ewolucja wieloboju kobiet. Zmiany w konkurencjach wieloboju lekkoatletycznego kobiet w igrzyskach olimpijskich

Igrzyska olimpijskie Konkurencja

rok miejsce pięciobój siedmiobójbieg przez płotki pchnięcie

kuląskok

wzwyżskok w dal

bieg na 200 m

bieg na 800 m

rzut oszczepem80 m 100 m

1964 Tokio

1968 Meksyk

1972 Monachium

1976 Montreal

1980 Moskwa

1984 Los Angeles

1988 Seul

1992 Barcelona

1996 Atlanta

2000 Sydney

2004 Ateny

Ciemne kratki oznaczają wieloboje kobiet, jakie rozgrywane były na kolejnych igrzyskach olimpijskich, i konkurencje wchodzące w ich zakres.


R. SKOWRONEK, K. ŻUREK ewolucja i perspektywy rozwoju wieloboju kobiet42

100 m, rzucie dyskiem, skoku wzwyż, rzucie oszczepem. W drugim dniu roz grywały bieg na 100 m przez płotki, pchnięcie kulą, skok w dal, bieg na 800 m. Zwyciężczynią zawodów, w których udział wzięło 13 kobiet, została K. Skallon i uzyskała 879 pkt, według tabel wielobojo wych z 1954 r.

Rok po igrzyskach w Moskwie w 1981 r. wprowadzono siedmiobój, który stawiał znacznie większe wymagania w zakresie przygotowania zarówno motorycznego, jak i technicznego. Trudność tej konkurencji polega na znacz nie dłuższym czasie trwania rywalizacji przy jednoczesnym występowaniu dużej zmienności charakteru wysiłku. Opanowanie wielu odmiennych struktur ruchowych jest w niej w zasadzie tak samo niezbędne i trudne, jak w męskim dziesięcioboju. W pięcioboju startowały zawodniczki, które cha rakte ryzowały się wysokim potencjałem szybkościowoskocznościowym. Wprowadzenie biegu na 800 m zmieniło to [7]. Taki wielobój stał się kompleksem bardziej zróżnicowanym, stworzył nowe, niewystępujące w dawnym układzie, problemy szkoleniowe, a także wymusił wpro wadzenie nowego kryterium selekcji kandy da tek do tej bardzo złożonej konkurencji.

CHARAKTERySTyKA SIEDMIOBOJU KOBIET

Układ konkurencji w wieloboju i czas trwa nia zawodów (dużo dłuższy) wskazują, jak trudne zadania szkoleniowe muszą realizować siedmio boistki. Bardzo rozległy jest zakres przy gotowania sprawnościowego i wytrzy małościowego. Aby osiągnąć wysokie rezultaty, należy poznać technikę kilku konkurencji. Konieczne jest też opanowanie wielu od mien nych struktur ruchowych: skoków, rzutów, biegu przez płotki, wymagających kształ to wania wszyst kich, w tym antagonistycznych zdol ności motorycznych: siły i wytrzymałości, szybkości i wytrzymałości. Tym samym tre ningi nie których konkurencji, wchodzących w skład wielobojów, są sobie przeciwstawne, wykluczają się wzajemnie. Trudno pogodzić typowy trening w pchnięciu kulą z treningiem w biegu na

800 m, równoczesne kształtowanie siły, wio dącej cechy w rzutach, z wytrzy ma łoś cią, spe cyficzną cechą biegu na 800 m. Nie bez znaczenia są również umiejętności startu w wielo boju: umiejętność rozgrzewki, kon centracji, odpoczynku, które nabywa się latami [3, 4].

W treningu wielobojowym należy zatem dążyć do optymalnych efektów przez zachowanie właściwych proporcji w kształtowaniu zespołu niezbędnych zdolności [6]. Nie można też za pomnieć o przygotowaniu psychicznym zawod niczek, które wspomaga przygotowanie fizycz ne i jest szczególnie pomocne w sytu acjach niekorzystnych (np. niepowodzenie na po cząt ku wieloboju, brak realizacji planu startowego).

Ze względu na duże obciążenie treningowe oraz różnorodność wysiłków występujących w siedmioboju, niewielka liczba kobiet uprawia tę konkurencję. Związane jest to również z tym, że czas przeznaczony na trening w jednej jednostce jest zdecydowanie dłuższy niż w pozostałych konkurencjach lekkoatletycznych, a droga prowadząca do sukcesu bardzo trudna.

Charakterystyka lekkoatletycznego wieloboju kobiet pokazuje, jak skomplikowane za dania muszą one realizować w zakresie przygo towa nia sprawnościowego [3] (tab. 2). Najtrudniejszą konkurencją pod względem koordynacji, tech niki wykonania, a także osiągania znaczących rezultatów sportowych przez kobiety jest rzut oszczepem [4]. Pchnięcie kulą to druga kon kurencja o wysokiej skali trudności. Główne problemy w osiąganiu dobrych rezultatów wy nikają z uwarunkowań somatycznych, chociaż ograniczenia funkcjonalne związane przede wszystkim ze słabszym od potrzeb przygo to waniem siłowym też nie są bez znaczenia. Ko lejną niełatwą konkurencją jest skok wzwyż. Trudności w osiąganiu dobrych wyników zwią zane są tu natomiast także z budową somatyczną – ważna jest smukła sylwetka i odpowiednia wysokość ciała. Bieg na 800 m zajmuje dopiero czwarte miejsce w analizo wanej klasyfikacji. Najmniej problemów natomiast sprawiają siedmio boistkom trzy po zostałe konkurencje: bieg na 200 m, skok w dal, bieg przez płotki. Wyniki osiągane przez


R. SKOWRONEK, K. ŻUREK ewolucja i perspektywy rozwoju wieloboju kobiet 43

siedmioboistki są zbliżone do wy ników naj lepszych zawodniczek świata w tych konkurencjach. Konkurencje te związane są przede wszystkim z szybkością. To od niej za leży sukces.

Z badań przeprowadzonych przez Haleczkę i Sochę [2] wynika, że obszar o największej sile związków tworzy pięć konkurencji: bieg na 200 m, skok w dal, bieg na 100 m przez płotki, skok wzwyż i bieg na 800 m. Najmniejszy obszar powiązań tworzą natomiast: rzut oszczepem i pchnięcie kulą. Ściślejsze związki w pierw szym obszarze opierają się na wspólnych, funk cjonalnych uwarunkowaniach wyniku, w dru gim zaś zależą głównie od budowy ciała. Podobny układ konkurencji można zauważyć podczas oceny wpływu czynników konkretnych składowych siedmioboju na wynik końcowy. W tym celu porównano wyniki uzyskane przez wieloboistki podczas pięciu olim piad (od Seulu do Aten). Analizie poddano

rezultaty złotych medalistek, trzech najlepszych na da nych za wo dach i ośmiu najlepszych (ryc. 1–3). We wszystkich badanych grupach na wynik koń cowy największy wpływ miały: skok w dal, bieg przez płotki i skok wzwyż, mniejszy – bieg na 200 m. Najmniej punktów zawodniczki otrzy mały w rzucie oszczepem i pchnięciu kulą.

Na podstawie analizy można przypuszczać, że o wyniku końcowym w siedmio boju kobiet decydują konkurencje o charakterze szyb kościowosiłowym, a w dalszej kolejności o charakterze wytrzymałościowym i siłowoszybkościowym.

PODSUMOWANIE

W ciągu lat w lekkoatletycznym wieloboju kobiet zachodziły niewielkie zmiany. W pięcioboju wydłużono bieg przez płotki (z 80 m na 100 m), a także zamieniono bieg 200me trowy

Tab. 2. Charakterstyka i ocena pod względem stopnia trudności poszczególnych konkurencji siedmioboju kobiet

Kol

ejno

ść p

ostę

pow

ania

w

sied

mio

boju

Kon

kure

ncja

Rol

a w

arun

ków

fiz

yczn

ych

Rol

a uz

doln

ień

ru

chow

ych

Wio

dące

cec

hy

mot

oryc

znoś

ci

Wym

agan

y po

ziom

w

ydol

nośc

i

Cha

rakt

er p

racy

Cha

rakt

er ru

chu

Stop

ień

trudn

ości

ruch

u

1bieg na 100 m

przez płotkiduża duża

szybkość, koordynacja ruchowa

umiarkowany beztlenowymieszany

(cykliczny, acykliczny)

bardzo duży

2skok

wzwyżduża duża

szybkość, koordynacja

ruchowaniewielki beztlenowy acykliczny

bardzo duży

3pchnięcie

kuląduża umiarkowana siła, szybkość niewielki beztlenowy acykliczny duży

4bieg na 200 m

niewielka dużaszybkość,

wytrzymałość szybkościowa

umiarkowany beztlenowy acykliczny umiarkowany

5 skok w dal duża duża szybkość, siła umiarkowany beztlenowymieszany

(cykliczny, acykliczny)

duży

6rzut

oszczepemduża duża

siła, koordynacja ruchowa, szybkość

niewielki beztlenowy acyklicznybardzo duży

7bieg na 800 m

bez zasadniczego znaczenia

bez zasadniczego znaczenia

wytrzymałość maksymalnytlenowy

(mieszany)cykliczny niewielki


R. SKOWRONEK, K. ŻUREK ewolucja i perspektywy rozwoju wieloboju kobiet44

na bieg na 800 m. Od wprowadzenia siedmioboju do pro gramu igrzysk olimpijskich (1984 r.) układ konkurencji jest wciąż taki sam.

Należy jednak przypuszczać, że w niedługim czasie w skład konkurencji kobiecych rozgrywanych na najważniejszych zawodach sportowych wprowadzony zostanie dzisięciobój*, tym bardziej że już nieoficjalnie podej mowane są próby startu kobiet w tej konkurencji.

Wydaje się, że po wprowadzeniu dziesięcioboju rezultaty w nowych konkurencjach (rzut dyskiem, skok o tyczce) przez jakiś czas będą

* W Polsce premiera kobiecego dziesięcioboju odbyła się w 1926 r. Zawody zorganizował tylko dla swoich zawodniczek warszawski klub Sokół–Grażyna. Punktację opracował instruktor tego klubu Kazi mierz Weyrauch, wzorując się na tabelach obowiązujących wówczas w dziesięcioboju mężczyzn. Konkurencje, które wchodziły w skład warszawskich zawodów, to: biegi na 60, 100 i 250 m, bieg na 65 m przez płotki, pchnięcie kulą, rzut oszczepem, rzut dyskiem, skok wzwyż, skok w dal z roz biegu oraz skok w dal z miejsca. Zwyciężyła wtedy 17let nia Felicja Schobińska, uzyskując wynik 6068,39 pkt.

przeciętne, a to będzie miało wpływ na końcowy rezultat.

Dlatego jeszcze większe znaczenie niż w siedmioboju będzie miało dobranie właściwych proporcji między wysiłkami ukierunkowanymi na kształtowanie poszczególnych zdol ności motorycznych a przygotowaniem technicznym. Wprowadzone nowe kon ku rencje, poza biegiem na 100 m, będą wymagały bardzo dobrego przygotowania technicznego, które będzie decydowało o osiąganych rezultatach zarówno w konkurencjach składowych, jak i w wyniku ogólnym.

BIBLIOGRAFIA[1] Europejska Karta Sportu (1993) Sport Wy czynowy, 5–6, 13–19. [2] A. Haleczko, T. Socha, Struktura somatyczna zawodniczek z punktu wi dzenia wymagań funkcjonalnych siedmioboju. Antropo mo-to ryka, 1993, 9, 87–105. [3] J. Maciantowicz, M. Ku biszewski, U. Włodarczyk, Wieloboje lekkoatle tyczne: proces długotrwałego szkolenia. COS, Warszawa 2003. [4] S. Socha, T. Socha, J. Miko łajczak, Ewolucja struktury we wnętrznej siedmio boju lekkoatletycznego. [W:] Pro blemy badawcze w lekko atletyce. Konferencja Na uko wa, Wrocław 18–19 listo pada 1994. AWF, Wroc ław 1995, 287–292. [5] T. Socha, Analiza struktury czynnikowej w pięcioboju kobiet w świetle obser wacji czynnikowej. Rozprawa dok torska. AWF, Ka to wice 1983. [6] T. Socha, Dymor ficzne aspekty osiągnięć sportowych w lekko atle tycznych wielo bojach. [W:] Problemy badawcze w lekkoatletyce. Konferencja Naukowa, Wrocław 18–19 listopada 1994. AWF, Wrocław 1995, 199–204. [7] K. Żurek, Ocenka fiziczieskich kacziestw w żenskom liegkoatlieczieskom mnogobo rie. Roz prawa doktorska. GCALIF, Moskwa 1987.

Ryc. 1. Wpływ poszczególnych konkurencji na wynik końcowy w grupie złotych medalistek

w siedmioboju na igrzyskach olimpijskich

Ryc. 2. Wpływ poszczególnych konkurencji na wynik końcowy w grupie medalistek

w siedmioboju kobiet na igrzyskach olimpijskich

Ryc. 3. Wpływ poszczególnych konkurencji na wynik końcowy w grupie ośmiu najlepszych

zawodniczek w siedmioboju kobiet


teresa Sochaakademia wychowania fizycznego w katowicach

poziom RezuLTaTÓw SpoRTowych jako oBIektyWNe I komplekSoWe kRyteRIum

eFekTywNoŚci SzkoLeNia SpoRTowego koBieT

ABSTRACTSports results level as an objective and complex criterion of the effectiveness

of women athlete training

Objective criteria evaluating the effectiveness of sports training process are undoubtedly results. Following this reasoning, the authors evaluated the effectiveness of athletics trai-ning of women in 2005. The evaluation was based on the positions on world top-ten lists in particular disciplines. Ten points were given for the first position on the lists and 1 point for the tenth.Competitive efficacy was assessed by analysing the results of representatives of various countries at World Championships in Helsinki, 2005, taking into consideration the number of finalists, scored points and medals. It was assumed that:1. women athlete training effectiveness is very high,2. there is a close relationship between the athletes’ positions on the top-ten world lists and the positions taken in the finals of the World Championships in Helsinki, 2005,3. medal winners of the Championships constitute a considerable percentage of athletes taking three first positions on the lists.The analyses reveal very high training effectiveness and dominance of women athletes from Russia and the USA and a marked decrease in its level in European countries.The competitors in three top positions on the lists won 42 medals in 23 disciplines at World Championships in Helsinki, which means that their competitive efficacy is 61%.

WPROWADZENIE

Złożoność procesu szkolenia sportowego wymaga zastosowania kompleksowych i obiektywnych kryteriów oceny jego efektywności [1, 3, 6]. Takimi kryteriami są niewątpliwie osiągane wyniki sportowe. Ich wartość można rzetelnie sprawdzić w wymiernych dyscy plinach sportu [4], do których zaliczana jest m.in. lekkoatletyka.

CEL PRACy

Celem niniejszego opracowania jest ocena efektywności procesu szkolenia kobiet w lekkiej atletyce w 2005 r.


Jak wiadomo, efektywność szkolenia lekkoatle tów oceniają ich narodowe związki na podstawie poziomu osiąganych przez sportowców rezultatów. Ocena taka jest dokonywana również na podstawie miejsc zajmowanych na światowych listach 10 najlepszych wyników w poszczególnych konkurencjach. Istnieje także dodatkowa, kompleksowa ocena, polega jąca na sumowaniu punktów zdobytych przez reprezentantów poszczególnych krajów [2, 5]. Ustalając punktację, przyjmuje się zasadę, według której 10 pkt otrzymuje zawodnik za pierwsze miejsce na światowych listach, a 1 pkt za miejsce dziesiąte.


T. SOCHA Poziom rezultatów sportowych jako kryterium efektywności46

Oceny skuteczności startowej dokonano na podstawie osiągnięć reprezentantów poszczególnych krajów na Mistrzostwach Świata w Helsinkach (2005), przy uwzględnieniu:

– liczby miejsc wywalczonych w fina łowych ósemkach,

– liczby zdobytych punktów (9 pkt za pierw sze miejsce, 1 pkt za ostatnie w finale, czyli ósme),

– liczby zdobytych medali.Założeniem było, że: – efektywność szkolenia lekkoatletek jest

bardzo wysoka,– istnieją bliskie relacje między miejscami

lekkoatletek na światowych listach dziesięciu najlepszych wyników a miejscami zajmo wanymi w finałach Mistrzostw Świata w Hel sinkach w 2005 r.,

– medalistki mistrzostw świata stanowią znaczny odsetek liczby zawodniczek zajmu jących trzy pierwsze miejsca na listach światowych.

WyNIKI

Po wnikliwej obserwacji można zauważyć, że szkolenie lekkoatletek jest bardzo efektywne. Najwyższy poziom efektywności osiągnęły reprezentantki Rosji, które zajęły aż 41 miejsc na światowych listach z dorobkiem 259 pkt. Drugie miejsce w tak przyjętej ocenie przypadło zawodniczkom Stanów Zjednoczonych (z dorobkiem 183 pkt i 33 miejscami w pierwszej dziesiątce list światowych) (tab. 1).

Duże efekty przynosi szkolenie Rosjanek w biegach średnich. Wysoki poziom pod tym względem prezentują one także w pozostałych konkurencjach, z wyjątkiem biegów krótkich i wieloboju. Reprezentantki USA mogą się poszczycić wysoką efektywnością szkolenia przede wszystkim w konkurencjach szybkościowych. Zastanawiająca natomiast wydaje się niska efektywność szkolenia reprezentantek tego kraju w konkurencjach wytrzymałościowych.

Fenomenem są lekkoatletki Etiopii, które zajmują trzecie miejsce z 11 wynikami na światowych listach i 77 pkt. Należy dodać, iż wy

soką efektywność szkolenia potwierdzają one w bardzo wąskim zakresie, bo zaledwie w dwóch konkurencjach – w biegach na 5 i 10 km. Mimo tak wąskiego obszaru szkolenia osiągnięcia reprezentantek Etiopii pozwalają im wyprze dzić wszystkie reprezentacje krajów europejskich (z wyjątkiem Rosji).

Czwarte miejsce, według przyjętych kryteriów oceny efektywności szkolenia, zajmują lekkoatletki Chińskiej Republiki Ludowej, z 17 wynikami na listach światowych i 58 pkt. Ten stosunkowo niski dorobek punktowy przy tak licznej reprezentacji wskazuje, że miejsca 17 zawodniczek tego kraju na światowych listach są dość odległe.

Lekkoatletki z Jamajki zajmują dziewięć miejsc na światowych listach z dorobkiem 55 pkt. Pozwala im to uplasować się wyżej w rankingu niż reprezentantkom Starego Kontynentu.

Z krajów europejskich najwyższą efek tywność szkolenia zarejestrowano u lekkoatletek Niemiec. Należy jednak podkreślić, że przedsta wione wyniki to zaledwie śladowe osiąg

Tab. 1. Ocena efektywności szkolenia kobiet według liczby miejsc na listach dziesięciu

najlepszych wyników na świecie

Lp.

Kraje według liczby zdobytych punktów

Liczba punktów

Liczba miejsc na listach dziesięciu

najlepszych wyników

1 Rosja 259 412 USA 183 333 Etiopia 77 114 ChRL 58 175 Jamajka 55 96 Niemcy 48 87 Polska 44 88 Francja 41 89 Kenia 37 8

10 Kuba 36 611 Białoruś 34 512 Szwecja 29 513 Wielka Brytania 23 414 Bahama 22 315 Czechy 16 2


T. SOCHA Poziom rezultatów sportowych jako kryterium efektywności 47nięcie, zważywszy na niedawną siłę drużyn obu państw niemieckich – NRD i RFN.

Reprezentantki kolejnych pięciu państw euro pejskich mają skromniejszy niż Rosjanki wkład w światowy dorobek lekkoatletyczny. Świadczy to o głębokim kryzysie lekkiej atletyki kobiet w tych krajach, w tym także o kryzysie myśli szkoleniowej, jeszcze tak niedawno przodującej w świecie [4].

Skuteczność startowa zweryfikowana według przyjętych kryteriów stanowi istotne dopełnienie oceny efektywności szkolenia. Pod względem skuteczności startowej, potwier dzonej wynikami osiągniętymi na Mistrzostwach Świata w Helsinkach (2005), poszczególne

Tab. 2. Ocena skuteczności startowej kobiet

Lp. Kraj Liczba punktów

Miejsca w finałach

Liczba medali

1 Rosja 156 28 142 USA 101 18 103 Etiopia 55 10 64 Jamajka 51 8 65 Francja 45 9 56 Kuba 33 6 47 Niemcy 44 7 38 Szwecja 27 4 39 Białoruś 25 5 3

10 Kenia 22 7 211 Wielka Brytania 20 4 212 Polska 25 8 1

Tab. 3. Medalistki Mistrzostw Świata w Helsinkach w 2005 r. a zajmowane miejsca na światowych listach 10 najlepszych wyników w danej konkurencji

Lp. Konkurencja Medalistki mistrzostw świata Miejsce na światowej liście

Poza „dziesiątką”

1 100 m1. Lauryn Williams (USA)2. Veronica Campbell (JAM)3. Christine Arron (FRA)

324

2 200 m1. Allyson Felix (USA)2. Rachelle BonneSmith (USA)3. Christine Arron (FRA)

124

3 400 m1. Tonique WiliamsDarling (BAH)2. Sanya Richards (USA)3. Ana Guevara (MEX)

214

4 800 m1. Zulia Calatayud (CUB)2. Hasna Benhassi (MAR)3. Tatyana Andrianova (RUS)

7101

5 1 500 m1. Tatyana Tomashova (RUS)2. Olga yegorova (RUS)3. Bouchra Ghezielle (FRA)

45

11

6 5 000 m1. Tirunesh Dibaba (ETH)2. Meseret Defar (ETH)3. Ejegayehu Dibaba (ETH)

315

7 10 000 m1. Tirunesh Dibaba (ETH)2. Berhane Adere (ETH)3. Ejegayehu Dibaba (ETH)

142

8 maraton1. Paula Radclife (GBR)2. Catherine Ndereba (KEN)3. Constantina Tomescu (ROM)

176

9 100 m przez płotki

1. Michelle Perry (USA)2. Delloreen EnnisLondon (JAM)3. Brigitte FosterHylton (JAM)

153


T. SOCHA Poziom rezultatów sportowych jako kryterium efektywności48

10 400 m przez płotki

1. yuliya Pechonkina (RUS)2. Lashinda Demus (USA)3. Sandra Glover (USA)

123

11 3000 m z przeszkodami

1. Docus Inzikuru (UGA)2. yekaterina Volkova (RUS)3. Jeruto Kiptum (KEN)

124

12 4 × 100 m1. USA (USA)2. Jamajka (JAM)3. Białoruś (BLR)

123

13 4 × 400 m1. Rosja (RUS)2. Jamajka (JAM)3. Wielka Brytania (GBR)

134

14 skok wzwyż1. Kajsa Bergqvist (SWE)2. Chaunte Howard (USA)3. Emma Green (SWE)

139

15 skok o tyczce1. yelena Isinbayeva (RUS)2. Monika Pyrek (POL)3. Pavla Hamackova (CZE)

13

11

16 skok w dal1. Tianna Madison (USA)2. Tatyana Kotova (RUS)3. Eunice Barber (FRA)

428

17 trójskok1. Trecia Smith (JAM)2. yargelis Savigne (CUB)3. Anna Pyatykh (RUS)

265

18 pchnięcie kulą1. Nadezhda Ostapchuk (BLR)2. Olga Ryabinkina (RUS)3. Valerie Vili (NZL)

174

19 rzut dyskiem1. Franka Dietzsch (GER)2. Natalya Sadova (RUS)3. Vera Pospilisova (CZE)

231

20 rzut młotem1. Olga Kuzenkova (RUS)2. yipsi Moreno (CUB)3. Tatyana Lysenko (RUS)

341

21 rzut oszczepem1. Osleidys Menendez (CUB)2. Christina Obergfoll (GER)3. Steffi Nerius (GER)

124

22 20 km – chód1. Olimpiada Ivanova (RUS)2. Ryta Turava (BLR)3. Susana Feitor (POR)

13

17

23 siedmiobój1. Carolina Kluft (SWE)2. Eunice Barber (FRA)3. Margaret Simpson (GHA)

215

kraje są sklasyfikowane w niemal identycznej kolejności jak pod względem efektywności szkolenia (tab. 2 i 3).

Na czele znajduje się reprezentacja Rosji,

zajmując 28 miejsc w finałach, zdobywając 156 pkt i 14 medali, w tym sześć złotych. Reprezentantki USA, które wywalczyły 18 miejsc w finałach mistrzostw świata, zdobyły 101 pkt


T. SOCHA Poziom rezultatów sportowych jako kryterium efektywności 49i 10 medali, w tym pięć złotych, zajęły w tej klasyfikacji drugie miejsce. Potwierdza to domi nację tych dwóch drużyn kobiecych w światowej lekkiej atletyce.

Dalsza kolejność w rankingu skuteczności startowej jest prawie identyczna jak w klasy fikacji pod względem efektywności szkolenia. Wyjątek stanowią jedynie lekkoatletki Chińskiej Republiki Ludowej z bardzo niską sku tecznością startową, bez dorobku medalowego.

WNIOSKI

Wyniki osiągnięte przez lekkoatletki kon kretnych krajów, przedstawione w zestawieniach 10 najlepszych wyników na świecie w po szczególnych konkurencjach lekkoatletycznych kobiet w 2005 r., w pełni odzwierciedlają poziom konkurencji i efektywność szkolenia w danych państwach. Znajdują one potwierdze nie w zestawieniach wyników ósemki finalis tek Mistrzostw Świata w Helsinkach.

Przeprowadzone analizy wskazują na dominację w lekkoatletyce kobiet dwóch państw – Rosji i USA – oraz bardzo duże obniżenie poziomu lekkiej atletyki w krajach euro pejskich.

Ocena relacji między pozycjami zajmowanymi przez kobiety na światowych listach

dzie sięciu najlepszych wyników w 2005 r. a miejs cami zdobytymi w ósemkach finalis tów Mistrzostw Świata w Helsinkach jest obiek tyw ną i kompleksową metodą szacowania zarówno efektywności, jak i skuteczności szkolenia spor towego kobiet.

Analiza relacji między kobietami zajmującymi trzy pierwsze miejsca na światowych listach a medalistkami mistrzostw świata wskazuje, że kobiety z pierwszej trójki najlepszych wyników w 23 konkurencjach zdobyły w Helsinkach 42 medale, co wskazuje na 61proc. skuteczność startową.

BIBLIOGRAFIA[1] T. Bompa, Periodization: theory and methodology of training. Human Kinetics, Champaigne Il 1999. [2] V.N. Płatonow, Obszczaja teorija podgotowki sportsmenow w olimpijskom sportie. Olympic Literature, Kiev 1997. [3] W.N. Płatonow, H. Sozański, Opty malizacja struktury treningu sportowego. RCMSKFiS, Warszawa 1991. [4] S. Socha, O potrzebie podejmowania działań na rzecz rozwoju lekkiej atletyki kobiet. [W:] P. Kowalski (red.), Problemy badawcze w lekkoatletyce. WTN, Wroc ław 2005, 9–12. [5] H. Sozański, W. Zaporożanow, Kiero wanie jako czynnik optymalizacji treningu. RCMSKFiS, Warszawa 1993. [6] Z. Ważny, Współczesny system szkolenia w sporcie wyczynowym. SiT, Warszawa 1981.


Jan alończyk, Leszek korzewa, Ryszard michalski, ewa misiołek, Jacek Stodółka

akademia wychowania fizycznego we wrocławiu

zRÓŻNicowaNie wieLkoŚci paRameTRÓw chaRakTeRyzuJĄcych eFekTywNoŚĆ

WykoNaNIa StaRtu NISkIeGo u oSÓB o RÓŻNym poziomie SpRawNoŚci

ABSTRACTDifferentiation of the magnitudes of parameters characterizing the effectiveness

of low starts in people with different levels of efficiency

The purpose of our work was the comparison of the magnitudes of rebound forces (for the rear and front leg) occurring on block supports, response time, starting acceleration and speed on the running start and during the initial part of sprint racing in subjects showing different levels of efficiency.It was assumed that the average values of all parameters characterizing the effectiveness of low start would be higher in the group of athletes than in the group of students.The tests were performed on 26 subjects divided into two groups. The first group consisted of 10 athletes, members of the athletic club AZS AWF Wroclaw. The age of the subjects ranged from 20 to 34 years.The second group involved 16 randomly selected students in the 2nd year at the University School of Physical Education in Wroclaw. They were aged 20–22 years.The data collected were processed by means of basic statistical methods and their basic numerical characteristics.In order to compare the average results obtained by the sprinters’ and students’ groups, the t-Student test for independent populations was used.With the tests performed and the analysis of the material, the following observations were made: 1. Average values of maximum take-off forces from the starting block supports as well as speeds and starting accelerations were higher in the group of athletes than in the group of students. 2. The only parameter which did not differentiate the groups at different levels of sprinter’s efficiency was the response time for the starting impulse.

WPROWADZENIE

Sprinty to grupa konkurencji lekkoatletycznych, których istotą jest uzyskanie jak najlepszego czasu i miejsca w biegu krótszym niż 500 m. Najczęściej występującymi dystansami me trycz nymi w sprincie lekkoatletycznym są 100, 200 i 400 m [14].

Zgodnie z obowiązującymi przepisami bieg sprinterski rozpoczyna się ze startu nis kiego z wykorzystaniem bloku startowego [16]. Celem

takiego startu jest uzyskanie dużej prędkości na początku biegu i stworzenie wa runków do dalszego jej rozwijania [10]. Dużą prędkość początkową można osiągnąć w wyniku mocnego odbicia od bloków startowych i znacznego pochylenia ciała w przód w czasie jego trwania, jak również w kolejnych krokach rozbiegu startowego [2, 5, 13, 17, 18]. Następuje to przez wykorzystanie siły mięśni nóg, głównego środka napędowego. W biegu sprinterskim od pierw


J. ALOńCZYK i wsp. Parametry charakteryzujące efektywność wykonania startu niskiego 51szego ruchu powinna obowiązywać za sa da ekonomicznego gospodarowania energią i moż liwie cała siła działania mięśni powinna trafiać w punkt ciężkości ciała. Start niski naj lepiej spełnia ten warunek, ponieważ zbliża śro dek ciężkości ciała do bieżni, przez co zwięk sza się działanie poziomego wektora siły [20].

Dzięki rozwojowi technik pomiarowych możliwe jest coraz lepsze poznanie parametrów startu niskiego decydujących o jego efek tywności [3, 4, 6, 11, 12, 15, 17, 19]. Rozbudowa własnego stanowiska badawczego [1] skłoniła autorów do podjęcia badań poszerzających istnie jący stan wiedzy na temat tego zagadnienia.

CEL PRACy

Celem pracy było porównanie siły odbicia (nogi zakrocznej i wykrocznej) występujących na podpórkach bloku, czasu reakcji, przy spieszenia startowego i prędkości na rozbiegu startowym podczas startu niskiego i w początkowej części biegu sprinterskiego u osób o zróż nicowanym poziomie sprawności.

Założono, że średnie wartości wszystkich parametrów charakteryzujących efektywność wykonania startu niskiego będą wyższe w grupie lekkoatletów niż w grupie studentów.


W badaniach wzięło udział 26 osób podzie lonych na dwie grupy. Pierwszą stanowiło 10 zawodników sekcji lekkoatletycznej AZS AWF Wrocław. Reprezentowali oni poziom sportowy od klasy mistrzowskiej do II i na dystansie 100 m osiągali wyniki od 10,45 do 11,13 s. Wiek badanych zawierał się w przedziale od 20 do 34 lat (tab. 1).

Grupę drugą tworzyło 16 studentów II roku Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu wybranych losowo. Wyniki w biegu na dystansie 100 m kształtowały się w tej grupie w granicach od 11,1 do 13,4 s. Badani byli w wieku od 20 do 22 lat (tab. 2).

Metodę rejestracji i określenia wielkości parametrów charakteryzujących start niski opisano w pracy Stanowisko do badań startu nis-

kiego – rozkład sił na podpórkach bloku star-towego, czas reakcji, przyspieszenie star towe publikowanej w niniejszym zbiorze.

Zebrane dane opracowano za pomocą podstawowych metod statystycznych [9] i przedstawiono w tabeli 3.

W celu porównania wartości średnich wyników, uzyskanych przez grupę sprinterów i gru pę studentów, posłużono się testem tStudenta dla zbiorowości niezależnych.

Tab. 1. Charakterystyka grupy lekkoatletów (n = 10)

Lekkoatleta Wiek [lata]

Wysokość ciała [cm]

Masa ciała [kg]

Najlepszy wynik na dystansie 100 m [s]

G.O. 20 180 80 10,60S.C. 20 174 70 10,99K.G. 20 184 75 11,08M.S. 20 183 75 10,70M.M. 22 182 78 11,13P.P. 21 186 73 10,66P.R. 30 177 69,5 10,80R.M. 34 181 76 10,45A.W. 26 178 72 10,84M.N. 23 190 84 10,52

Tab. 2. Charakterystyka grupy studentów (n = 16)

Lekkoatleta Wiek [lata]


Masa ciała [kg]

Najlepszy wynik na dystansie 100 m [s]

A.H. 20 176 88 12,80C.D. 20 184 75 12,60J.K. 20 182 92 13,40P.P. 22 178 75 12,70T.K. 20 181 93 11,10B.M. 20 177 66 12,40J.A. 22 192 86 12,00J.M. 22 189 77 12,50K.T. 22 188 76 13,40R.M. 20 187 95 12,70L.K. 22 185 84 12,90G.K. 20 173 73 13,40T.S. 20 182 80 12,60M.S. 20 182 80 12,20A.O. 22 181 76 13,40K.L. 20 191 81 13,30


J. ALOńCZYK i wsp.Parametry charakteryzujące efektywność wykonania startu niskiego 52

WyNIKI

Wartość średnia maksymalnej siły nacisku nogi wykrocznej w grupie lekkoatletów wynosi 2199,02 N i jest wyższa niż w grupie studentów (1934,31 N). Różnica ta, choć znaczna, nie jest jednak statystycznie istotna.

Średnia wartość maksymalnej siły nacisku nogi zakrocznej w grupie lekkoatletów wyniosła 2269,61 N i – podobnie jak to miało miejsce w przypadku nogi wykrocznej – była wyższa niż w grupie studentów (1925,49 N). Jednak i w tym przypadku różnica ta nie jest sta tys tycz nie istotna. Różnice międzygrupowe w war tościach sił prostopadłych na podpórkach bloków, nie są istotne statystycznie, ale z praktycznego punktu widzenia znaczące, sięgają bowiem aż 15% i więcej.

Wyższe wartości średnich wielkości siły maksymalnej wyzwolonej na podpórkach bloku startowego przez lekkoatletów, nogą wykrocz ną i zakroczną, mogą świadczyć o wyższym poziomie przygotowania motorycznego, przede wszystkim siłowego, oraz o lepszej tech nice wykonania startu niskiego, przeja wiającej się w efektywniejszym wykorzystaniu siły w odbiciu z bloku startowego.

Czas pokonania pierwszych 20 m po starcie w grupie lekkoatletów wyniósł 3,23 s i był zdecydowanie krótszy od średniej wartości uzyskanej przez studentów ( x = 3,67 s; t = 11,753, p < 0,001).

Obie grupy zdecydowanie różnicowały śred nie wartości dwóch parametrów – średniej prędkości i średniego przyspieszenia na odcinku rozbiegu startowego (20 m). W obu tych przypadkach różnice średnich wartości były bardzo istotne statystycznie (p < 0,001).

Wyższe wartości średniej prędkości i przyspieszenia na odcinku 20 m w grupie lekko atletów świadczą o dużo lepszym wykorzysta niu potencjału motorycznego nie tylko w czasie samego startu niskiego, ale również na pierwszych metrach tzw. rozbiegu startowego. Zasadniczą tego przyczyną jest jednak nie różnica wartości samego potencjału (siłowego czy szyb kościowego), lecz jego efektywne wykorzys tanie dzięki opanowaniu techniki startu.

Średni czas reakcji na sygnał startowy w grupie lekkoatletów wyniósł 0,134 s, a w grupie studentów 0,147 s. Różnica między tymi wartościami wynosząca 0,013 s jest minimalna, nie istotna statystycznie, co jest zaskakujące. Wynika to prawdo podobnie z tego, iż szybkość reakcji w niewielkim stop niu poddaje się wytrenowaniu, natomiast w znacz nym stopniu jest zdeterminowana gene tycz nie [7, 8]. Dlatego też różnice wyraźnie ujawnia jące się w pozostałych parametrach, wynikające przede wszystkim ze stopnia wytre nowania, w przypadku tej zmiennej, temu wy trenowaniu niepodlegającej, są tak minimalne.

Tab. 3. Istotność różnic wartości średnich wyników grupy sprinterów i grupy studentów

ZmienneGrupa lekkoatletów

(n = 10) t°Grupa studentów

(n = 16)x SD V x SD V

Wartość siły maksymalnej dla nogi wykrocznej [N] 2199,02 523,14 23,78 2,036 1934,31 324,02 16,75

Wartość siły maksymalnej dla nogi zakrocznej [N] 2269,61 814,12 35,84 1,659 1925,49 564,41 29,30

Czas pokonania 20 m [s] 3,23 0,08 2,58 11,753* 3,67 0,184 5,01Czas reakcji [s] 0,134 0,01 11,75 1,909 0,147 0,034 23,09Średnia prędkość na dystansie 20 m [m/s] 6,18 0,15 2,57 12,477* 5,45 0,26 4,85

Średnie przyspieszenie na dystansie 20 m [m/s2] 1,91 0,09 5,14 12,704* 1,48 0,14 9,54

t° istotne na poziomie: * 0,001


J. ALOńCZYK i wsp. Parametry charakteryzujące efektywność wykonania startu niskiego 53

WNIOSKI

Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić:

1. Wartości siły maksymalnej na pod pórkach bloku startowego są o mniej więcej 15% wyższe w grupie zawodników niż w grupie studentów. Różnice te nie są istotne statys tycznie.

2. W grupie studentów wartości obu sił maksymalnych (dla nogi zakrocznej i wy krocznej) są bardzo zbliżone. Świadczy to o nieefektywnej technice startu niskiego.

3. Prawidłową charakterystykę obu sił odnotowano w grupie zawodników – choć różnice są niewielkie.

4. Bardzo istotne różnice między obiema grupami odnotowano w średnim czasie pokonania 20 m, średniej prędkości na tym dystansie i średnim przyspieszeniu startowym. Może to świadczyć o bardzo dobrym przygo towa niu szybkościowym zawodników i stosun kowo słabej technice samego odbicia z bloków startowych.

5. Czas reakcji jest na zbliżonym poziomie w obu badanych grupach, co może świadczyć o niewielkim wpływie treningu na wielkość tego parametru.

BIBLIOGRAFIA[1] J. Alończyk, R. Michalski, Rozkład i wielkości siły reakcji podłoża podczas startu niskiego. [W:] Problemy badawcze w lekkoatletyce. Konferencja Naukowa, Wrocław 18–19 listopada 1994., AWF, Wrocław 1995, 73–80. [2] A.E. Atwater, Kinematic analysis of striding during the sprint start and midrace sprint. Medicine and Science in Sports, 1979, 11, 85. [3] W. Baumann, Kinematic and dynamic characteristics of the sprint start. [W:] P.V. Komi (red.), Biomechanics VB. University Park Press, Baltimore 1970, 194–199. [4] S. Błachowski, Chrono metryczne badania nad przebiegiem startu. Poz

nań 1924. [5] M. Čoh, B. Jošt, B. Škof, K. Tomažin, A. Dolenec, Kinematic and kinetic parameters of sprint start and start acceleration model of top sprinters. Gymnica, 1998, 28, 33–42. [6] C. Delecluse, H. van Cappenolle, R. Diels, M. Goris, A model for scientific preparation of high level sprinters. New Studies in Athletics, 1992, 7, 57–64. [7] M. Gablewiczowa, Badania nad szybkością ruchów czło wieka. AWF, Warszawa 1973. [8] M. Gable wiczowa, Szybkość reagowania i szybkość ruchów doce lowych. INKF, Warszawa 1965. [9] J.P. Guilford, Podstawowe metody statystyczne w psy cho logii i pedagogice. PWN, Warszawa 1964. [10] A.M.A. Ha fez, E.M. Roberts, A.A. Seireg, Force and velocity du ring front foot contact in the sprint start. [W:] D.A. Winter, R.W. Norman, R.P. Wells, K.C. Hayes, A.E. Patia (red.), Biomechanics. Human Kinetics, Champaign 1985, 350–355.

[11] M.J. Harland, J.R. Steele, Biomechanics of the sprint start. Sports Medicine, 1997, 23, 11–20. [12] F.M. Henry, Forcetime characteristics of the sprint start. Research Quarterly, 1952, 23, 301–318. [13] R. Korchemny, A new concept for sprint start and acceleration training. New Studies in Athletics, 7, 1992, 65–72. [14] W. Lipoński, Encyklopedia sportów świata. Atena, Poznań 2001. [15] J.D. McClements, L.K. Sanderson, B.E. Gander, Using immediate kinetic and kinematic feedback measured by the Saskatchewan Sprint Start System to improve sprinting performance. New Studies in Athletics, 11, 1996, 137–139. [16] L. Mendoza, W. Schollhorn, Training of the sprint start technique with biomechanical feedback. Journal of Sports Sciences, 11, 1993, 25–29. [17] A. Mero, Forcetime characteristics and running velocity of male sprinters during the acceleration phase of sprinting. Research Quarterly for Exercise and Sport, 1988, 59, 94–98. [18] Z. Mroczyński, Lekkoatletyka – biegi. AWFiS, Gdańsk 1997. [19] E.J. Springings, G.M. Elliot, Cine matography and forcetime recordings in sprint starting. Track Technique, 1972, 42, 1561–1563. [20] Z. Zabierzowski, Biegi krótkie mężczyzn. PZLA, Warszawa 1959.


janusz Iskra1, anna Walaszczyk2 1 politechnika opolska, 2 akademia wychowania fizycznego w katowicach

zdoLNoŚci RyTmizacJi w ŚwieTLe załoŻeŃ TeoReTyczNych

I pRaktykI BIeGu Na 400 m pRzez płoTki

ABSTRACTRhythm ability in terms of theoretical assumptions and 400 m race practice

Rhythm ability is a vital component of a coordination structure in numerous sports disciplines. Rhythm becomes important in one of the most complex athletic disciplines – the 400 m hurdle race. In scope of motor abilities, rhythm is described by such adjectives as repetitive, cyclic, fluent or phase-like. Similar attributes define the hurdle race in which there are cycles of particular fragments, repetitiveness of running between the hurdles and fluent overtaking the obstacles.The study was an attempt at identifying elements of the 400 m hurdle race rhythm. As a basis, repetitive parts of the race, separating particular hurdles, were taken (the so-called rhythmic units). Then changes in their spatial structure were described (number of steps between the hurdles) as well as time structure (split time).The analysis comprised the data of one hundred and twenty 400 m hurdle races of men at the finals of the major international sports events like Olympic Games, World Champion-ships, European Championships from 1968–2004. Besides, basic parameters of somatic build and anaerobic abilities assessed with their times in the 400 m race were employed.Assuming that the champions adopt the optimum race rhythm, one may state that it is cha-racterized by a steady lowering of the race speed, a distinct change in the number of steps in the third part of the race and a slight increase in their frequency after the seventh hurdle.While searching an adequate definition of rhythm in the 400 m hurdle race, it is advisable to focus on the magnitude of those changes and their proportions instead of concentrating on the attributes of repetitiveness or cycles.

WPROWADZENIE

Rytm to jedno z głównych słów używanych przez trenerów płotkarzy. Posługiwanie się takimi sformułowaniami, jak „rytm biegu”, „rytm kroków”, „jednostki rytmiczne” czy „trening rytmowy”, należy do codzienności nie tylko szkoleniowców, lecz także autorów pu blikacji związanych z tą grupą konkurencji [5, 8].

Etymologia słowa rytm (gr. rhytmos – miara, proporcja), a także jego definicje podane przez słowniki i encyklopedie (wzór, szablon, model) sugerują utożsamianie rytmu z powta

rzalnością, cyklicznością i regularnym, okresowym charakterem.

Badacze motoryczności ludzkiej zauważają jednak, że pojęcie rytmu jako powtarzanego szablonu dotyczy głównie ruchów cyklicznych, natomiast dla ćwiczeń jednostkowych bardziej odpowiednią definicją jest „dynamicznoczasowe uporządkowanie ruchu” [9].

Antropomotorycy podkreślają złożoność problemu, zaznaczając, że ta specyficzna cecha ruchu, jaką jest rytm, składa się z różnych elementów: płynności, precyzji, stałości, zakresu


I. ISKRA, A. WALASZCZYK zdolności rytmizacji w biegu na 400 m przez płotki 55

i mocy [11]. łatwo znaleźć atrybuty rytmu w płynności pokonywania płotka, precyzji w wy borze odpowiedniej nogi atakującej, ampli tudzie kroku biegowego i mocy odbicia w czasie pokonywania płotka. Czy jednak rytm biegu na 400 m przez płotki charakteryzuje stałość takich fragmentów biegu, jak wyko nanie tzw. kroku płotkowego czy szablon (cza sowy i strukturalny) biegu w kolejnych odległościach między płotkami?

W wielu pracach na temat rytmu autorzy zwracają uwagę, że jego właściwości silnie warunkują liczne czynniki wewnętrzne i zewnętrzne [13]. Te ostatnie obejmują czas (np. czas pokonania kolejnych odległości międzypłotkowych), formę (np. wybór odpowiedniej nogi atakującej) i przestrzeń (np. liczbę kroków w odległościach między płotkami).

Największe kontrowersje w odniesieniu do rytmu w biegu przez płotki na dystansie 400 m może budzić zagadnienie stałości, czyli „stopień zgodności powtarzanych fragmentów” [11]. Oczywiście, powtarzanie cyklicznych fragmentów ruchu ma swoje uzasadnienie w przypadku prostych, laboratoryjnych prób kontrolnych bez udziału procesów zmęczenia organizmu. Bieg na 400 m przez płotki jest jednak traktowany nie tylko jako konkurencja o charakterze rytmowym, lecz przede wszystkim jako wyczerpujący wysiłek o charakterze

beztlenowym. Badania Charitomowej [3] i WardSmith [12] wykazały, że po biegu na 400 m przez płotki wartość mleczanu sięga 20 mmol/l, co w kontekście prawidłowego wykonania ak tów ruchowych (pokonania płotka) w znacz nej mierze wyklucza element stałości, szczególnie w końcowej części biegu.

CEL PRACy

Celem pracy jest ocena możliwości wykonania kolejnych fragmentów biegu na 400 m przez płotki mężczyzn z uwzględnieniem stałości kom ponentu czasowego i strukturalnego (liczby kroków).


W analizie uwzględniono dane dotyczące 120 biegów na dystansie 400 m przez płotki mężczyzn rozgrywanych w czasie finałowej rywa lizacji na najważniejszych imprezach międzynarodowych (igrzyska olimpijskie, mistrzostwa świata, mistrzostwa Europy) w latach 1968–2004. Charakterystykę zawodników przed stawiono w tabeli 1.

Chcąc poznać sposoby (taktyki) biegu zawod ników o zróżnicowanym poziomie spor towym, wyodrębniono grupę najlepszych płotkarzy świata (grupa A, n = 60, x ± SD = 47,99 ± 0,60 s) i grupę ścisłej czołówki światowej (grupa B, n = 60, x ± SD = 49,02 ± 0,63 s).

Pomiary przeprowadziły wyspecjalizowane grupy uczestniczące w obszerniejszych badaniach biomechanicznych [2, 10] lub zainte resowane wyłącznie dystansem 400 m przez płotki (ostatnio Ditroilo i Marini [4]).

Zastosowano metody kinematograficzne, głównie analizę przekazu wideo. W analizie uwzględniono parametry czasowe – czas biegu między kolejnymi płotkami (t1 – t9) oraz liczbę kroków w tych najmniejszych fragmentach biegu (k1 – k9). (Fragmenty te często określa się mianem „jednostki rytmiczne”). Dystans biegu na 400 m przez płotki (z wyłączeniem odległości do pierwszego płotka oraz biegu od ostatniego płotka do mety) podzielono na trzy części: od 1. do 4., od 4. do 7. oraz od 7. do 10.

Tab. 1. Charakterystyka badanej grupy płotkarzy (n = 120)

Parametr x SD Min. Maks. r

Rekord życiowy na 400 m ppł. [s] 48,51 0,81 46,78 50,45 0,71***

Rekord życiowy na 400 m [s]

46,08 0,68 44,71 47,90 0,54***

Wskaźnik poziomu technikia [s]

2,43 0,65 1,00 3,87 0,31**

Wysokość ciała [cm] 185,2 4,82 172 196 –0,15

Masa ciała [kg] 76,60 5,46 63 89 –0,19*Wskaźnik Rohrera 1,21 0,07 1,07 1,47 –0,02

Wiek [lata] 25,92 3,53 19 34 –0,15* p ≤ 0,05; ** p ≤ 0,01; *** p ≤ 0,001 a t (400 przez płotki) – t (400)


I. ISKRA, A. WALASZCZYK zdolności rytmizacji w biegu na 400 m przez płotki56

płotka. Dodatkowo dystans biegu między płotkami podzielono na dwie części – początkowy (płotki 1–5) oraz końcowy (płotki 6–10) fragment biegu. Zgodnie z pro pozycją Letzelter [7] do analizy wykorzystano także częstotliwość kroków między płotkami (f).

Ocenę stałości najważniejszych parametrów biegu (czasu, liczby kroków i ich częstotli wości) przeprowadzono na podstawie ich róż nic w dwóch fragmentach biegu.

W końcowej części pracy wykorzystano dane dotyczące różnicy między czasem po konania odległości między płotkami w najbardziej newralgicznej części biegu (t6 – t5, t7 – t6, t8 – t7, t9 – t8), a także te różnice przed i po pierwszej i drugiej zmianie nogi atakującej.

Wyniki przedstawiono zgodnie z zasadami statystyki opisowej, uwzględniając średnią arytmetyczną ( x ), odchylenie standardowe (SD) oraz wartości minimalne i maksymalne. Różnice między gru pami oceniono testem tStu denta dla zmiennych niezależnych. Związki między wybranymi pa ra metrami a wynikiem biegu między płotkami (t1 – t9) określono na pod stawie analizy ko re la cji Pearsona. Przyjęto trzy poziomy istotności: 0,05, 0,01 oraz 0,001.

WyNIKI

W tabeli 2 przedstawiono czas pokonania kolejnych odległości między płotkami, a także licz bę kroków przypadającą na każdą „jed nostkę rytmiczną”.

Z danych wynika, że istotne statystycznie zmiany czasu biegu w następujących po sobie 35metrowych odległościach między płotkowych dotyczą już drugiego (po 70 m) frag mentu. Zmiany struktury biegu (ocenianej na podstawie liczby kroków) wykazują znamienne różnice dopiero w drugiej części biegu, po piątym płotku.

Analiza związków wyżej wymienionych parametrów czasowych i przestrzennych dowodzi, że decydującymi elementami biegu na 400 m przez płotki mężczyzn reprezentujących najwyższy poziom światowy jest drugi wiraż (płotki 4–8) oraz ostatnia prosta (płotki 8–10). W pierwszym przypadku (r = 0,79 do 0,81, p ≤ 0,001) decydujące znaczenie ma prędkość biegu, w drugim (r = 0,63 – 0,65, p ≤ 0,001) zachowanie stałej liczby kroków.

Dane te potwierdza podział odcinka między płotkami na trzy fragmenty (tab. 3).

Struktura czasowa biegu ulega zdecydo wanej zmianie już od początku pokonywania płotka, zmiany struktury przestrzennej (liczby kroków) dotyczą głównie fragmentu między 7. a 10. płotkiem. Parametr czasowoprzestrzenny, jakim jest częstotliwość kroków, zmienia się stopniowo w drugiej części dystansu, a jego niewielkie negatywne znaczenie (r = 0,19, p ≤ 0,05) zaznacza się jedynie w końcowej fazie biegu (tab. 3).

Tab. 2. Zmiany czasu biegu i liczby kroków w kolejnych fragmentach biegu między płotkami (n = 120)

ParametrCzas biegu [s] Liczba kroków

x SD r x SD r

t1

t2

t3

t4

t5

t6

t7

t8

t9

3,803,863,924,024,144,274,404,554,68

0,110,101

0,111

0,121

0,131

0,131

0,131

0,151

0,151

0,412

0,592

0,722

0,792

0,772

0,812

0,802

0,692

0,612

13,3713,3713,3513,3813,5413,8414,2514,5314,71

0,620,620,630,640,661

0,741

0,821

0,761

0,781

0,362

0,362

0,412

0,402

0,432

0,412

0,512

0,652

0,632

1 istotność różnic p ≤ 0,001; 2 zależności istotne na poziomie p ≤ 0,001

Tab. 3. Zmiany czasu biegu, liczby i częstotliwości kroków w trzech fragmentach biegu na dystansie 400 m przez płotki

ParametrFragment dystansu

płotki 1–4

płotki 4–7

płotki 7–10

Czas biegu [s]x

SDr

11,590,26

0,71^^

12,430,34

0,88^^

13,65 0,41***0,78^^

Liczba kroków

xSD

r

40,081,82

0,38^^

40,77 1,82*0,46^^

43,49 2,17***0,64^^

Częstotliwość kroków [kroki/s]

xSD

r

3,720,140,01

3,52 0,14**–0,13

3,41 0,13**0,19^

Istotność różnic między kolejnymi fragmentami biegu: * p ≤ 0,05; ** p ≤ 0,01; *** p ≤ 0,001Istotność współczynnika korelacji: ^ p ≤ 0,05; ^^ p ≤ 0,001



Dane dotyczące pierwszej (płotki 1–5) i drugiej (płotki 6–10) części biegu dowodzą, że minimalne zmiany czasu biegu i liczby wykonywanych kroków mogą być miernikiem mistrzostwa sportowego w biegu na 400 m przez płotki (tab. 4).

Nie znaleziono istotnych zależności między czasem biegu a utrzymaniem stałej często tliwości kroków (r = –0,14, n.s.). W tabeli 5 podano różnice parametrów biegu między płotkami w grupach o zróżnicowanym poziomie sportowym.

Zawodnicy reprezentujący najwyższy poziom sportowy w największym stopniu różnią się od biegaczy słabszych czasem środ kowej części biegu (t° = 10,08, p ≤ 0,001), istotnie mniejszą liczbą kroków wykonywanych w końcowej części biegu (t° = –7,74, p ≤ 0,001) oraz istotnie mniejszą częstotliwością kroków między 7. a 10. płotkiem (t° = –2,51, p ≤ 0,01) (tab. 5).

Dodatkowych informacji o rytmie biegu zawodników o odmiennym poziomie sportowym dostarczają różnice czasowe w najbardziej istotnych fragmentach biegu: w obrębie drugiego wirażu, a także przed zmianą liczby kroków i po niej (najczęściej z 13 na 14 lub z 14 na 15) (tab. 6).

Istotne statystycznie różnice wystąpiły głównie w zakresie biegu między 6. a 7. płotkiem (t° = –5,27, p ≤ 0,001), a także przed dru gą zmianą liczby kroków i po niej (odpowiednio t° = –3,05, p ≤ 0,01 oraz t° = –4,43, p ≤ 0,001).

DySKUSJA

Problematyka wyboru i realizacji „planu” biegu na 400 m przez płotki to kluczowe zagadnienie

szkolenia płotkarzy [1, 5]. Klasyczne definicje rytmu jako cechy ruchu, w której znaczące miejsce odgrywa stałość [9], muszą być w przypadku biegu na 400 m przez płotki zwery fi kowane. Podstawowym kryterium mistrzostwa sportowego w tej konkurencji wydaje się umiejętność płynnego pokonywania kolejnych przeszkód bez względu na wzras ta jące zmęczenie związane z wysiłkiem beztle nowym trwającym około 50 s. Badania prowa dzone różnymi metodami przez Charitomową [3] i WardSmith [12] dowiodły, że bieg na dystansie 400 m przez

Tab. 4. Różnice wskaźników czasowych (t), przestrzennych (k) i czasowo-przestrzennych (f) w dwóch częściach biegu na 400 m przez płotki

Parametr x SD Min.–maks. r

t(1–5) – t(6–10) [s] 2,32 0,51 1,10 – 3,92 0,29*k(1–5) – k (6–10) [kroki] 3,87 2,10 0 – 8 0,36*f(1–5) – f(6–10) [kroki/s] 0,26 0,13 0,08 – 0,58 –0,14

* p ≤ 0,001

Tab. 5. Różnica parametrów czasowych (t), przestrzennych (k) i czasowo-przestrzennych (f) w dwóch grupach płotkarzy o zróżnicowanym

poziomie sportowym (n = 120)

ParametrGrupa A Grupa B

t°x SD x SD

t1–10 [s] 37,02 0,45 38,30 0,52 –14,27**

t1–40 [s]t4–70 [s]t7–10 [s]

11,43 12,2013,39

1,440,240,27

11,7312,6613,90

0,240,270,36

–7,56**–10,08**–8,81**

k1–40 [kroki]k4–70 [kroki]k7–10 [kroki]

39,4240,1042,23

1,441,481,98

40,7541,4344,75

1,931,901,55

–4,28**–4,28**–7,74**

f1–40 [kroki/s]f4–70 [kroki/s]f7–10 [kroki/s]

3,713,543,38

0,110,110,14

3,733,513,43

0,170,160,12

–0,730,94

–2,51*

t6–10 – t1–5 [s]k6–10 – k1–5 [kroki]f6–10 – f1–5 [kroki/s]

2,213,250,28

0,412,000,11

2,444,480,24

0,562,030,15

–2,64*–3,35*1,20

* p ≤ 0,01; ** p ≤ 0,001

Tab. 6. Różnice wybranych parametrów czasowych wynikające ze zmiany rytmu kroków w dwóch grupach

płotkarzy (n = 120)

Parametr [s]Grupa A Grupa B

t°x SD x SD

t6 – t5

t7 – t6

t8 – t7

t9 – t8

0,090,090,110,13

0,100,110,110,08

0,140,190,160,16

0,090,100,100,09

–1,95 –5,27**–2,20*

–1,93

t przed 1 zmianą1

t po 1 zmianie1

t przed 2 zmianą2

t po 2 zmianie2

4,184,344,324,42

0,200,220,180,19

4,234,404,554,74

0,220,230,230,22

–1,28 –1,47

–3,05** –4,43***

1 n = 109, 2 n = 38* p ≤ 0,05; ** p ≤ 0,01; *** p ≤ 0,001


I. ISKRA, A. WALASZCZYK zdolności rytmizacji w biegu na 400 m przez płotki58

płotki należy do typo wych wysiłków anaerobowych, w których do chodzi do znacznego powysiłkowego wzrostu stężenia mleczanu. Trud ności związane z reali zacją ruchów rytmicz nych po wysiłkach ana erobowych przedstawił w swojej monografii Waśkiewicz [13].

W kontekście powyższych faktów trudno się spodziewać, że atrybut stałości (czasowej, przestrzennej, czasowoprzestrzennej) będzie charakterystyczny dla tzw. rytmu w biegu na 400 m przez płotki.

Badania dowiodły, że każdy z wyodręb nionych fragmentów biegu ma inną strukturę, właściwą biegaczom najwyższego światowego poziomu. Specyficzny rytm biegu na 400 m przez płotki charakteryzuje się stałym (już od drugiego płotka) obniżeniem prędkości i gwałtowną zmianą liczby kroków w koń co wym fragmencie biegu. Także pośredni para metr przestrzennoczasowy (częstotliwość kroków), po względnie stałych wartościach w dwóch pierwszych częściach biegu, wykazał znaczący wzrost po 7. płotku (tab. 5).

Trudno więc znaleźć elementy powta rzalności lub stałości w biegu przez kolejne 10 płotków na dystansie 315 m (bez dobiegu i wy biegu). Wydaje się, że definicja rytmu na dys tansie 400 m przez płotki daleko odbiega od uproszczonej formy „liczby kroków” lub laboratoryjnej oceny rytmu w ramach tzw. małej motoryki. Z punktu widzenia praktyki trenerskiej, rytm w biegu na 400 m przez płotki to „optymalny (pod względem liczby kroków i tempa biegu) sposób pokonywania dystansu płotkarskiego w najkrótszym czasie, z uwzględ nieniem poziomu przygotowania motorycz nego, technicznego oraz budowy somatycznej” [5, s. 166].

Analizy startów najlepszych płotkarzy świata dowodzą, że rytm w biegu na 400 m przez płotki to bardziej kwestia proporcji i wiel kości zmian niż poszukiwania elementów powtarzalnych. Próby wykorzystania parametru wiążą cego aspekty czasowy i przestrzenny (częs to tliwość kroków) także nie wnoszą nic war tościowego do oceny stałości rytmu płotkarskiego. Dowodzi tego brak związków stałości tego parametru z poziomem sportowym (tab. 4), a także istotne statystycznie różnice

częstotliwości kroków po 7. płotku w grupach o zróżnicowanej wartości końco wego wyniku (tab. 5).

Poszukiwania istoty zachowania rytmu w biegu pozwoliły na dostrzeżenie niezwykle subtelnych, aczkolwiek istotnych zmian czasu biegu w decydujących dla dystansu fragmentach. Zgodnie z danymi zawartymi w tabeli 2 największy związek z wynikiem sportowym ma czas pokonania odcinka między 5. a 9. płotkiem. Szczegółowa analiza grup o zróżnico wanym poziomie dowiodła, że o różnicy klas decyduje obszar między 6. a 7. płotkiem (tab. 6). Być może ma to związek z trudnością biegu po wirażu, a także z koniecznością zmiany nogi atakującej. Zmiana ta ma szczególne znaczenie w przypadku powtórnego zwiększenia liczby wykonywanych kroków. W grupie badanych biegaczy wyodrębniono 38 takich przypadków, a o poziomie sportowym decydowały minimalne straty przed pokonaniem płotka przeciwną nogą atakującą i po nim (tab. 6).

Nakazuje to trenerom zwrócenie szcze gólnej uwagi na poszukiwanie rozwiązań treningowych poprawiających skuteczność biegu przez płotki w warunkach wzrastającego zmęczenia, na wirażu, a także w trakcie zmiany nogi atakującej.

WNIOSKI

1. Rytm biegu na 400 m przez płotki two rzą dwa zależne od siebie komponenty: czasowy (czasy kolejnych odcinków między płotkami) i przestrzenny (liczba kroków w 35metrowych odległościach).

2. Przyjmując, iż najlepsi zawodnicy świata mają optymalny rytm biegu przez płotki, można stwierdzić, że charakteryzuje się on stałym obniżeniem prędkości biegu, wyraźną zmianą liczby kroków w trzeciej części biegu oraz niewielkim wzrostem ich częstotliwości po 7. płotku.

3. Poszukując właściwej definicji rytmu w biegu na 400 m przez płotki, lepiej w większym stopniu uwzględnić wielkość zmian i ich proporcje, niż koncentrować się na atrybutach powtarzalności lub cykliczności.



4. Do ważnych kryteriów zachowania rytmu biegu na 400 m przez płotki należą m.in. czas pokonania odcinków na drugim wirażu (płotki 6–8), a także minimalne straty w czasie zmiany nogi atakującej.

BIBLIOGRAFIA[1] R. Boyd, Components of the 400 m hurdles. Track Coach, 2000, 151, 4822–4830. [2] G.P. Brüggemann, B. Glad, Time analysis of 400 meters hurdles events. [W:] G.P. Brüggemann, B. Glad (red.), Scientific research project at the Games of the XXIXth OlympiadSeoul 1988. International Athletic Foundation, Monaco 1990. [3] L. Charitomowa, Fiziołogiczeskije i biochemiczeskije aspekty adaptacji k intensywnym nagruzkom organizma biegunow na 400 m s barierami. Teoria i Praktyka Fiziczeskoj Kultury, 1991, 11, 9–12. [4] M. Ditroilo, M. Marini, Analysis of the race distribution for male 400 m hurdles competing at the 2000 Sydney Olympic Games. New Studies in Athletics, 2001, 3, 15–30.

[5] J. Iskra, Bieg na 400 m przez płotki. WSP, Rzeszów 1999. [6] J. Iskra, Morfologiczne i funkcjonalne uwarunkowania rezultatów w biegach przez płotki. AWF, Katowice 2001. [7] H. Letzelter, Stride pattern in the 400 m hurdles for women. [W:] J. Jarver (red.), The hurdles. Contemporary theory, technique and training. Tafnews Press, Mountain View 2004. [8] B. Mc Farlane, The science of hurdling. Canadian Track and Field Association, Ottawa 1988. [9] K. Meinel, G. Schnabel, Bewegungslehre – Sportmotorik. Volk und Wissen, Berlin 1987. [10] P. Susanka, M. Kodejs, G. Miskos, Time analysis of the 400 m hurdles. [W:] P. Brüggemann, P. Susanka (red.), Scientific report on the World Championships in Athletic – Rome, 1987. International Athletic Foun da tion, London 1987.

[11] J. Szopa, Zarys antropomotoryki. AWF, Kraków 1992. [12] A. WardSmith, A mathematical ana ly sis of the bioenergetics of hurdling. Journal of Sports Sciences, 1997, 15, 517–526. [13] Z. Waś kie wicz, Wpływ wysiłków anaerobowych na wy bra ne as pekty koordynacji motorycznej. AWF, Kato wice 2002.


michał kuczyński, Joanna waszczakakademia wychowania fizycznego we wrocławiu

wpływ wySokoŚci podłoŻa Na STaBiLNoŚĆ pozycJi SToJĄceJ Na JedNeJ Nodze:

zaLeŻNoŚĆ od STopNiowaNia TRudNoŚci

ABSTRACTInfluence of the surface height on the stability of one leg standing position in respect

of difficulty grading

In order to evaluate postural dynamics on an elevated surface and the dependence of that dynamics on the sequence of trials, we examined 13 subjects standing quietly at three different heights (15, 81 and 150 cm) in two tests. In the first test the subjects performed 20 s trials on platforms with increasing height, while in the second one, the platform height was gradually decreasing. During each trial, changes of the center of pressure (cop) were measured in the saggital and frontal planes, and were used for calculating the coP stability markers like variability, mean velocity and postural viscosity. The main finding are lower values of mean velocity and different values of viscosity at each height during descending rather than ascending. It implies that height threat and the accompanying emotions affect the postural performance in such a way that the same tasks are more easily executed when performed in a sequence of decreasing difficulty.

WPROWADZENIE

Człowiek utrzymuje równowagę dzięki ewo lucyj nie wykształconym mechanizmom, w wyniku działania procesów dynamicznych przebie gających poza naszą świadomością [8, 10]. Właśnie ten fakt skłania badaczy do ekspe rymen tów, podczas których na proces utrzymywa nia równowagi mają wpływ czynniki emo cjonalne [3, 5, 6]. Nie zmieniają one bezpośrednio warunków zewnętrznych stania swobodnego, nie działa na człowieka żadne mierzalne zakłócenie w postaci na przykład celowego pchnięcia czy przemieszczającej się platformy, a mimo to obserwuje się daleko idące zmiany w wartościach wskaźników opisu jących proces utrzymywania równowagi. Dlatego też autorzy rozpoczęli serię badań mających na celu opis zmian występujących w procesie utrzymywania równowagi w warunkach zagrożenia wysokością. Poprzednie

prace [12, 18] dotyczyły eksperymentów na trzech różnych wysokościach w staniu swo bodnym obunóż i na jednej nodze oraz implikacji tych badań do problemu zagrożenia upadkiem u ludzi starszych i chorych. W niniejszej pracy podjęto się natomiast próby zaprezentowania wyników eksperymentu w warunkach zagrożenia wysokością, ale od strony nastawienia badanych do trudności wykonywanych prób.

Przez pojęcie „nastawienie” rozumie się zespół zjawisk psychicznych towarzyszących chwili ukierunkowania uwagi na coś, co ma nastąpić i czego się spodziewamy [7]. Jest to mentalny i neuronalny stan gotowości, którego struktura jest wynikiem doświadczenia, a który oddziaływa sterująco lub dynamicznie na reakcję podmiotu. Nastawienie skierowane jest na wszelkie obiekty lub sytuacje, z którymi człowiek jest związany podczas realizacji zadania. W teorii sportu o nastawieniu mówimy w kon


M. KUCZYńSKI, J. WASZCZAK Wpływ wysokości podłoża na stabilność pozycji stojącej 61tekście uczenia się i nauczania czynności rucho wych. W praktyce uczeniu się powinno towarzyszyć właściwe nastawienie, tzn. stan gotowości i skupienia uwagi na osiągnięciu celu, wykonaniu zadania. Właściwe nasta wienie (a zatem stan emocjonalny) powinno być wywołane przez odpowiednie działanie nauczyciela, trenera. W ostatnich latach obserwuje się ogromny postęp i osiąganie coraz lepszych wyników w różnych dyscyplinach sportowych. Jednocześnie następuje coraz wyraźniejsze wyrównywanie poziomu wszystkich rodzajów przygotowania sportowców: sprawnościowego, technicznego, taktycznego i psychologicznego [2]. O zwycięstwie i medalu decydują setne części sekundy oraz minimalne różnice punktowe w danej dyscyplinie. Szczególnie złożone i wyjątkowo stresujące warunki występują w nie wymiernych dyscyplinach sportu, w których o wynikach rywalizacji decydują subiektywne oceny sędziów. Zawodnik musi zatem przejawiać wyjątkową odporność psychiczną. Taką odporność trzeba kształtować w procesie wieloletniego treningu sportowego, wspierając zawodnika w różny, ale dozwolony sposób. Mentalne wspomaganie zawodnika w osiąganiu wyniku sportowego to nie jest nic innego jak kreowanie i utrwalanie określonego nastawienia. Pozytywnym odczuciom co do realizacji zadania ruchowego musi towarzyszyć wiara we własne możliwości.

CEL PRACy

Celem niniejszej pracy jest wykazanie, jak nastawienie do poziomu trudności wykony wanego zadania może wpłynąć na uzyskiwane wyniki. Aby to osiągnąć, posłużono się ekspery mentem z utrzymywaniem równowagi w warunkach zagrożenia wysokością. W poprzednich pracach autorów badania obejmowały eksperymenty na trzech platformach, a kolejność prób była zrównoważona w celu usunięcia możliwego wpływu na powtarzane badania takich czynników, jak uczenie się, zapamiętywanie czy nastawienie emocjonalne. W tej pracy chcieliśmy uwypuklić znaczenie tych czynników i zbadać ewentualne różnice między

zadaniem ze stopniowaniem trudności od najłatwiejszego do najtrudniejszego (wchodzenie) a zadaniem ze stopniowaniem trudności od najtrudniejszego do najłatwiejszego (schodzenie). Wydaje się, że zaobserwowane różnice w wynikach osiąganych przez badane osoby w obu zadaniach mogą mieć praktyczne zastosowanie w kształtowaniu pozytywnego nastawienia sportowców do zadań o wysokim stopniu trudności.

MATERIAł I METODA BADAń

W badaniach uczestniczyło 13 młodych mężczyzn, studentów Akademii Wychowania Fizycz nego we Wrocławiu, w wieku od 22 do 23 lat, o masie ciała 66,3 ± 13,9 kg i wysokości ciała 174,2 ± 8,1 cm.

Na całość badania składało się utrzymy wanie swobodnej pozycji stojącej na jednej nodze, próby przeprowadzono na trzech różnych wyso kościach: 15, 81 i 150 cm nad podłogą. W pierwszym wypadku platformę pomia rową umieszczano na podłodze, a w pozosta łych prze kładano ją na stabilne, metalowe podwyższenia (ryc. 1). Noga podporowa była wy bie rana przez uczestników eksperymentu, nato miast nogę wolną wszyscy musieli ugiąć w stawie kolanowym i wesprzeć o nogę pod porową w okolicy kostki przyśrodkowej. Za pomocą znaczników zapewniono niezmienność ustawie nia stopy kończyny podporowej na platformie. Czas trwania jednego pomiaru wy nosił 20 s, a przerwy pomiędzy próbami trwały 2 min. Eksperyment wykonano w dwóch częściach. W pierwszej części badania uczest nicy rozpoczynali próby od platformy umieszczonej na podłodze, następnie po przerwie przechodzili na platformę o średniej wysokości i kończyli zadanie na platformie najwyższej. Po upływie trzech tygodni ta sama grupa badawcza w niezmienionych warunkach (ta sama pora dnia, to samo miejsce itp.) wykonywała eksperyment w odwrotnej kolejności, to znaczy od platformy najwyższej do najniższej.

Przemieszczenia COP (center of pressure) rejestrowano w płaszczyźnie strzałkowej (PS) i czołowej (PC) z częstotliwością 20 Hz za


M. KUCZYńSKI, J. WASZCZAK Wpływ wysokości podłoża na stabilność pozycji stojącej62

pomocą wzmacniacza i przetwornika analogowocyfrowego podłączonego do komputera. W celu opisania zmian w procesie utrzymy wania równowagi na różnych wysokościach posłużono się odchyleniem standardowym COP (OS) charakteryzującym rozrzut tego sygnału oraz prędkością średnią COP uważaną za miarę reprezentatywną dla aktywności układu nerwowego w jego realizacji zadania utrzymywania równowagi. Natomiast stosując modelowanie matematyczne sygnału korekcyjnego, będą cego różnicą między COP a poziomymi przemiesz czeniami środka masy (COM), obliczono wartości parametrów lepkosprężystych (LS) sygnału korekcyjnego: częstotliwość rezo nansową (pikową), sztywność, lepkość i tłumienie posturalne [10]. Do oceny różnic między wynikami osiąganymi przez badane osoby w obu eksperymentach i ich interakcji z wysokością umieszczenia platformy badawczej zastoso wano analizę wariancji z powtórzeniami oraz test post hoc LSD (Statistica 6.0).

WyNIKI

Wybrane wyniki przedstawiono w tabeli 1. Z parametrów LS podano tam jedynie wartości lepkości, ponieważ tylko ten parametr wyka zywał zmiany na warunki zadania. Efekt główny wysokości i płaszczyzny na lepkość był istotny (p < 0,01), wskazując na wyższe wartości dla większych wysokości platformy oraz dla płaszczyzny czołowej. Pozostałe parametry LS przyjęły wartości zbliżone do podanych w poprzed

niej pracy [18]. Warto tu przypomnieć wartości częstotliwości sygnału korekcyjnego, które zmieniały się w PS w zakresie 0,84–0,92 Hz, wykazując umiarkowany wzrost z wysokością (efekt główny p < 0,05), a w PC w zakresie od 1,04 do 1,06 Hz.

Pod względem wpływu wysokości na stabilność układu równowagi najważniejsze okazały się zmiany wartości parametrów tra dycyjnych (tab. 1). Efekt główny wysokości na ich wartości był bardzo znaczny (p < 0,00001), wskazując na systematyczny wzrost wartości tych parametrów z wysokością. Efekt główny płaszczyzny na rozproszenie i zakres zmian COP (p < 0,05) świadczył o większych war tościach tych parametrów w PS niż w PC, natomiast efekt główny płaszczyzny na średnią pręd kość (p < 0,0002) wynikał z większej wartości tej prędkości w PC niż w PS.

Efekt główny zmiany kierunku wykonywanych prób (wchodzenie lub schodzenie) wska zał na lepszą stabilność podczas scho dzenia (p < 0,05), ale tylko dla średniej prędkości COP. Analiza post hoc wykazała, że mniejsze wartości tej prędkości podczas schodzenia wystąpiły na średniej wysokości w PS i na średniej i najniższej wysokości w PC (tab. 1).

DySKUSJA

Celem niniejszej pracy było zbadanie wpływu wysokości na stabilność postawy stojącej w czasie trzech prób o różnej trudności podczas stania swobodnego na jednej nodze. Stopniowanie trudności polegało na zmianie wysokości platformy, na której wykonywano badania i obej mowało dwa zadania: wchodzenie (od platformy najniższej do najwyższej) i scho dzenie (kolejność odwrotna). Szczególną uwagę autorzy chcieli przy tym zwrócić na możliwość wy stąpienia różnic w stabilności postawy między zadaniami wchodzenia i schodzenia.

Wpływ wysokości platformy na strategie posturalne

Wyniki podobnych eksperymentów wyko nanych w staniu obunóż wskazały na poważne zmiany strategii posturalnych dobierane przez Ryc. 1. Stanowisko badawcze


M. KUCZYńSKI, J. WASZCZAK Wpływ wysokości podłoża na stabilność pozycji stojącej 63

badanych do wysokości platformy w sposób nieświadomy [5, 6]. Zmiany te narastały z wysokością, wiązały się z czynnikiem pewnego lęku przed konsekwencjami ewentualnej utraty równowagi [1] i przejawiały się głównie usztyw nieniem stawów skokowych, co prowadziło do zmniejszenia rozrzutu COP [6]. Tak więc zmiany strategii sztywnościowych zapobiegały nadmiernym oscylacjom COP. W będącym tematem tej pracy eksperymencie nie zaobser wowano żadnych zmian sztywności, częstotli wości i tłumienia posturalnego u osób badanych podczas zwiększania lub zmniejszania wysokości platformy. Najprawdopodobniej wynika to z faktu, że stanie na jednej nodze jest za daniem trudnym, wykonywanym tuż przy granicy stabilności, co w pełni mobilizuje układ nerwowy nawet podczas stania na poziomie podłogi. Ten brak zmian strategii świadczy o wy czer paniu się możliwości bardziej efektywnej kontroli równowagi podczas stania na jednej nodze.

W omawianym eksperymencie stanie na pod wyższonych platformach spowodowało wzrost wartości parametrów amplitudowych COP, a przede wszystkim jego prędkości średniej. Ponieważ w doświadczeniu tym jedy nym czynnikiem różniącym poszczególne próby była wysokość platformy, przyczyna zaobserwowanych zmian jest czysto psychologiczna, związana ze strachem przed upadkiem i z pobudzeniem wywołanym realizacją trudnego zadania. Obie te przyczyny mogą mieć nega

tywny wpływ na stabilność [9, 16] a badania przewodnictwa skóry wykonane przez Adkina i wsp. [1] potwierdziły występowanie tych zjawisk podczas stania na wysokości. Wiadomo również, że granica stabilności nie jest tworem geometrycznym o ustalonej dla człowieka powierzchni, ale jest to granica dostrzegana przez układ nerwowy i korygowana w zależności od wielu czynników, takich jak wiek, zmęczenie czy ograniczenie funkcjonowania którego kolwiek z sygnałów aferentnych wykorzys tywanych przez układ równowagi.

Jednym z takich czynników, jak wynika z niniejszych badań, jest wspomniany element psychologiczny. Lęk przed upadkiem, nieod powiednie nastawienie czy pobudzenie powodują zmniejszenie obszaru stabilności widzianego przez nasz układ nerwowy. Jak podali King i wsp. [9], redukcja tego obszaru u ludzi starszych w porównaniu z młodymi może wy nieść nawet kilkadziesiąt procent. Jeżeli, w kon sekwencji, rzut COP znajdzie się bardzo blisko granicy stabilności, przerwaniu ulega typowy proces regulacji równowagi polegający na monitorowaniu pozycji ciała względem granic stabilności, przebiegający w układzie otwartym, a zastępuje go automatyczna korekta mająca charakter ruchów balistycznych. Zmiany te przy ograniczeniu pola powierzchni podparcia opisał Kuczyński [11]. Chociaż taką balistyczną kontrolę równowagi trudno uznać za strategię dającą jakieś możliwości wyboru czy optymalizacji sterowania pozycją stojącą,

Tab. 1. Zmiany wartości średnich odchylenia standardowego (OS) i prędkości średniej (PŚ) sygnału COP oraz lepkości posturalnej (LEP) sygnału korekcyjnego (COP–COM) w funkcji wysokości stania w obu płaszczyznach ruchu.

Wynik w górnej części każdej kratki odpowiada wchodzeniu, a w dolnej – schodzeniu (± odchylenie standardowe od średniej wartości)

MIARyCOP

Płaszczyzna strzałkowa Płaszczyzna czołowaniska średnia wysoka niska średnia wysoka

OS [mm] 26,4 ± 2,226,0 ± 2,0

27,3 ± 1,6*26,6 ± 1,5*

7,4 ± 1,6 7,7 ± 1,6

5,0 ± 0,9 5,1 ± 1,2

6,6 ± 1,46,2 ± 1,1

7,6 ± 3,07,4 ± 1,5

PŚ [mm/s] 24,1 ± 7,721,2 ± 4,9

30,6 ± 8,4*26,1 ± 7,7*

32,9 ± 8,734,2 ± 10,7

27,6 ± 5,1*23,9 ± 5,5*

36,1 ± 10,1*30,9 ± 7,5

39,7 ± 11,639,0 ± 7,6

LEP [Nms/rad] 147 ± 37139 ± 52

156 ± 60149 ± 58

157 ± 53 171 ± 75

167 ± 59 148 ± 51

172 ± 62156 ± 52

174 ± 55164 ± 49

* p < 0,05; porównywane są wartości parametru między wchodzeniem a schodzeniem


M. KUCZYńSKI, J. WASZCZAK Wpływ wysokości podłoża na stabilność pozycji stojącej64

jest to w jakimś sensie strategia ratunkowa zapobiegająca natychmiastowemu upadkowi.

Nie sposób tutaj nie wspomnieć o zupełnie nowej interpretacji działania mechanizmów równowagi człowieka zaproponowanej w kilku pracach przez Lorama i wsp. [14, 15]. Twierdzą oni, że wszystkie ruchy korekcyjne stabilizujące postawę stojącą mają charakter balis tyczny. Mimo że autorzy niniejszego opracowania są zwolennikami modelu lepkosprę żys tego, wydaje się im, że kon cep cja ruchów balistycznych jest bardzo uza sadniona, a co więcej, nie kłóci się z wynikami modelowania LS. Po prostu model LS opisuje makroskopowo różnicę sygnałów COP–COM, czyli niewielkie oscylacyjne ruchy ciała czło wieka pobudzane mechanizmami korek cyj nymi. W pierwotnym założeniu źródłem dzia łania tych mechanizmów miała być współpraca mięśni ago nis tycznych i antagonistycznych reali zowana za pomocą zmiany progów dzia łania mięśni, aktywacji αγ i innych zbliżonych procesów fizjologicznych. Źródłem tym mogą jednak także być „szarpnięcia” o charakterze balistycznym, które w kontakcie z dużym mo mentem bezwładności człowieka wobec punk tu podparcia przestają być zauważane jako szarpnięcia, przekształcając się w łagodne ruchy korekcyjne, bardzo dobrze opisywane para metrami modelu LS. Gdyby nawet interpretacja Lorama i wsp. okazała się całkowicie słuszna, to jedyną modyfikacją potrzebną w modelowaniu LS byłaby zmiana pojęcia sztywności posturalnej na pozorną sztywność posturalną, jak sugerują w pewnych przypadkach Latash i Zatsiorsky [13].

Wpływ kierunku zmian wysokości stania na stabilność postawy

Oprócz oceny wpływu wysokości stania na stabilność układu równowagi, celem pracy było porównanie zmian tej stabilności między zadaniem wchodzenia i schodzenia. W poprzednich badaniach [18] zrównoważono te zadania i podano wyniki uśrednione. Jest to powszechnie stosowana metoda eliminacji wpły wu niektórych czynników na próby powtarzane, a ponadto, co jest może nawet waż

niejsze, takie zadania w życiu codziennym są mniej więcej równie prawdopodobne. Wyniki niniejszych badań z uwzględnieniem dwóch zadań (wchodzenia i schodzenia) (tab. 1) nieznacznie odbiegają od wyników średnich podanych przez Waszczak i wsp. [18]. Występują tu jednak także ważne różnice. Prędkość średnia COP podczas schodzenia okazała się znacznie niższa niż podczas wchodzenia. Można zatem uznać, że stabilność układu równowagi podczas zadania schodzenia jest większa niż podczas wchodzenia, z wyjątkiem próby na naj większej wysokości. Niestety, podanym zmianom prędkości średniej nie towarzyszyły adekwatne (mo gące wytłumaczyć te zmiany) zmiany amplitudy ani częstotliwości COP lub sygnału korekcyjnego.

Zaobserwowane różnice w stabilności pomiędzy tymi zadaniami można prawdopodobnie tłumaczyć nastawieniem badanych osób, które uwzględnia ryzyko wykonywania zadania oraz niepokój związany z obiektywną oceną stabilności na poszczególnych wysokościach. Podczas wchodzenia każde kolejne zadanie jest trudniejsze i związane z wyższym ryzykiem gorszego wykonania, co powoduje dodatkową, nadmierną mobilizację układu nerwowego, która przejawiła się tutaj podwyższonymi wartościami prędkości średniej COP. Podczas schodzenia sytuacja jest odwrotna, kolejne zadania wiążą się z coraz mniejszym ryzykiem, więc prawidłowe wykonanie pierwszego i najtrudniejszego zadania staje się źródłem zwiększonej pewności siebie i może przejawiać się spadkiem emocji i zastosowaniem przez układ nerwowy bardziej swobodnego sterowania równowagą.

Wyniki uzyskane na platformie najwyższej w obu zadaniach miały bardzo zbliżone wartości, co świadczy prawdopodobnie o precyzyjnym skalowaniu reakcji posturalnych do trudności stania na dużej wysokości. Przeczy to obserwacjom Adkina i wsp. [1], którzy, badając dwie grupy, otrzymali większe wy chwiania COP na platformie najwyższej podczas zadania schodzenia jednej grupy w porównaniu z wchodzeniem drugiej grupy. Otrzymane różnice tłumaczyli efektem pierwszej próby. Jest


M. KUCZYńSKI, J. WASZCZAK Wpływ wysokości podłoża na stabilność pozycji stojącej 65to możliwe, w badaniach stabilogra ficznych opisano bowiem występowanie procesów przejściowych podczas 10–20 s od rozpoczęcia próby na platformie [17] i zaleca się eliminację tego pierwszego odcinka czasu z dalszych badań. Nie wiadomo natomiast, czy zjawisko to występuje przy każdym kolejnym wejściu na platformę, czy jest raczej ograniczone do pierwszej próby. W pierwszym z podanych przypadków wyjaśnienie Adkina i wsp. [1] byłoby nieuzasadnione i różnica wynikałaby z różnic pomiędzy grupami.

WNIOSKI

Podsumowując, autorzy niniejszej pracy uważają, że czynniki psychologiczne podczas badań równowagi mają duże znaczenie i mogą znacznie modyfikować wyniki. Dlatego należy zawsze bardzo starannie przygotowywać warunki doświadczalne oraz instrukcje dla badanych, aby uniknąć różniących się interpretacji dotyczących głównie trudności prezentowanych prób. Jednocześnie przedstawione wyniki świadczą o wpływie stopniowania trudności na sposób wykonania zadania motorycznego. Autorzy sądzą, że nadanie pierwszej próbie trudności maksymalnej może prowadzić do spo kojniejszego i lepszego wykonania zadań o mniejszym stopniu trudności. Najprawdo podob niej jest to efekt znany w treningu sportowym i przygotowaniu do występu, ale tutaj znalazł dodatkowe potwierdzenie w badaniach stabilograficznych. Wydaje się, że konty nuowa nie tego kierunku badań może, szczególnie w aspekcie priorytyzacji równowagi [4], a także innych zadań motorycznych, przynieść cie kawe rezultaty.

BIBLIOGRAFIA[1] A.L. Adkin, J.S. Frank, M.G. Carpenter, G.W. Peysar, Postural control is scaled to level of postural threat. Gait & Posture, 2000, 12, 87–93. [2] R. Bot wina, W. Starosta, Mentalne wspomaganie spor towców. Teoria i praktyka. AWF–IWF–IS, Warszawa–Gorzów Wlkp. 2002. [3] J.A. Brown, J.S. Frank, Pos tural compensations to the potential consequences of instability: kinematics. Gait & Posture, 1997, 6, 89–97. [4] L.A. Brown, R.J. Sleik, M.A. Polych,

W.H. Gage, Is the prioritization of postural control altered in conditions of postural threat in younger and older adults? Journal of Gerontology. Series A: Biological Sciences and Medical Sciences, 2002, 57, 785–792. [5] M.G. Carpenter, J.S. Frank, A.L. Adkin, A. Pa ton, J.H.J. Allum, Influence of postural anxiety on postural reactions to multidi rectional surface rota tions. Journal of Neurophysio-logy, 2004, 92, 3255–3265. [6] M.G. Carpenter, J.S. Frank, C.P. Silcher, G.W. Peysar, The influence of postural threat on the control of upright stance. Experimental Brain Research, 2001, 138, 210–218. [7] B. Cza bański, Wybrane zagadnienia uczenia się i nauczania techniki sportowej. AWF, Wrocław 1991. [8] M. Go lema, Biomechaniczne badania regulacji równowagi u człowieka. Studia i Monografie AWF we Wroc ła wiu, 1981, 2. [9] M.B. King, J.O. Judge, L. Wolfson, Functional base of support decreases with age. Journal of Gerontology. Series A: Biolo gi-cal Sciences and Medical Sciences, 1994, 49, 258–263. [10] M. Kuczyński, Model lepkosprężysty w ba da niach stabilności postawy człowieka. Studia i Mono grafie AWF we Wrocławiu, 2003, 65.

[11] M. Kuczyński, Wpływ ograniczenia kon taktu stop z podłożem na stabilność postawy. Acta of Bio-engineering and Biomechanics, 2000, 2, Suppl. 1, 293–298. [12] M. Ku czyński, J. Waszczak, G. Czeczkowski, Własności dynamiczne postawy w warunkach zagrożenia wy sokością. Acta of Bioengineering and Biomechanics, 2003, 5, Suppl. 1, 285–290. [13] M.L. Latash, V.M. Zatsiorsky, Joint stiffness: myth or reality? Human Movement Science, 1993, 12, 653–692. [14] I.D. Lo ram, C.N. Maganaris, M. Lakie, Active, nonspringlike muscle movements in hu man postural sway: how might paradoxical changes in muscle length be produced? Journal of Physiology, 2005, 564, 281–293. [15] I.D. Loram, C.N. Maganaris, M. Lakie, Human postural sway results from frequent, ballistic bias impulses by soleus and gastrocnemius. Journal of Physiology, 2005, 564, 295–311. [16] B.E. Maki, P.J. Holliday, A.K. Topper, Fear of falling and pos tural performance in the elderly. Journal of Geron to logy. Series A: Biological Sciences and Medical Scien ces, 1991, 46, 123–131. [17] K.M. Newell, S.M. Slobounova, B.S. Slo bo unov, Shortterm non sta tionarity and the de ve lopment of postural control. Gait & Posture, 1997, 6, 56–62. [18] J. Waszczak, A. Paluszak, A. Sikora, M. Kuczyński, Dobór stra tegii posturalnych do wysokości podłoża podczas stania swobodnego. Acta of Bioengineering and Bio me chanics, 2004, 6, Suppl. 1, 449–454.


Ryszard michalski, Jan alończyk, Leszek korzewa, ewa misiołek, Jacek Stodółka


STaNowiSko do BadaŃ STaRTu NiSkiego – Rozkład Sił Na podpÓRkach BLoku STaRTowego,

czaS ReakcjI, pRzySpIeSzeNIe StaRtoWe

ABSTRACTA place for examining low starts – the distribution of forces on the starting block supports,

response time and starting acceleration

The present authors decided to improve the place for evaluating the distribution of reaction forces on block supports and added sprinter’s response time, mean starting acceleration, and time to cover the starting distance.The aim of the research was the evaluation of the afore mentioned parameters in the athle tes revealing high performance which may help in optimizing trainings in improving the starting technique.Ten subjects were examined – sprinters of the athlete club of AZS AWF Wroclaw, specia-lizing in 100 m, 200 m, and 400 m races and 110 m hurdle race. The collected data was ana-lysed with basic statistical methods. In order to determine the magnitude of the relationship between the reaction force of the surface pressed by the leg on the block supports and the response time with the result gained at the distance of 20 m, Spearman’s rank correlation coefficients were calculated. Our analysis indicates the following:1. Take-off force from the block supports, especially with the rear leg, significantly affects the time to cover the 20 m distance. 2. The time to cover the 20 m starting distance considerably depends on response time3. Take-off force from the block supports highly determines mean speed and starting acce-leration.

WPROWADZENIE

Bieg sprinterski jest jedną z najstarszych form współzawodnictwa człowieka. Postęp w nim dokonuje się drogą doskonalenia tre ningu zdolności motorycznych zawodników, techniki startu i biegu oraz sprzętu [12].

„Celem startu niskiego jest osiągnięcie wysokiej prędkości początkowej biegu i stwo rzenie warunków do dalszego jej podnoszenia. Cel ten można osiągnąć w wyniku mocnego od bicia od bloków startowych i znacznego po chylenia ciała w przód w czasie jego trwania, jak również w kolejnych krokach, gdy zwiększa się ich częstotliwość i prędkość biegu” [16, s. 13].

Prace dotyczące techniki startu niskiego prowadzili m.in.: Błachowski [4], który zaj mował się czasem reakcji na bodziec w starcie niskim, Henry [10], Baumann [3], Payne i Blader [18], Springings i Elliot [21], Hafez i wsp. [8], Schot i Knutzen [20], Mendoza i Schollhorn [14], Alończyk i Michalski [1], McClements i wsp. [13], Harland i Steele [9], Parry i wsp. [17], Reis i Fazenda [19], którzy analizowali rozkład i wielkości sił podłoża podczas startu niskiego, Atwater [2], Mero [15], Korchemny [11], Čoh i wsp. [5], którzy badali wpływ na osiągany wynik płynnego połączenia kilku pierwszych kroków po starcie (podstawa dy na


R. MICHALSKI i wsp. Stanowisko do badań startu niskiego 67micznego przyspieszenia) – z inicjacją wysiłku w momencie reakcji na sygnał startowy; De lecluse i wsp. [6], którzy opracowali system pomiaru zdolności sprinterskich atlety, wyko rzystując analizę czasu reakcji i krzywej prędkości.

CEL PRACy

Autorzy niniejszego artykułu zdecydowali się zmodernizować wcześniej prezentowane stanowisko badawcze do oceny rozkładu sił reakcji występujących na podpórkach bloku startowego [1] i ponownie podjęli prace nad tak ważną i zasadniczo wpływającą na wynik końcowy fazą biegu sprinterskiego, jaką jest start niski. Dzięki modernizacji można obecnie badać nie tylko rozkład sił na podpórkach bloku, ale również czas reakcji sprintera, średnie przyspieszenie startowe oraz czas prze biegnięcia odcinka startowego.

Celem pracy było określenie wyżej wymienionych parametrów u zawodników reprezentu jących wysoki poziom sportowy, co może być przyczynkiem do optymalizacji działań tre ningowych nad doskonaleniem techniki startu.


Badaniom poddano 10 zawodników – sprin terów sekcji lekkoatletycznej AZS AWF Wrocław specjalizujących się w biegach na dystansach 110 m przez płotki, 100 m, 200 m, 400 m. Reprezentowali oni poziom sportowy od klasy mistrzowskiej do II i na 100 m uzyskiwali wy

niki od 10,45 do 11,13 s. Badani byli w wieku od 20 do 34 lat (tab. 1).

Do określenia wymienionych we wstępie parametrów wykorzystano zestaw kompu terowy ze specjalnie zaadaptowanymi do tego typu badań blokami startowymi. Schemat blokowy stanowiska badawczego przedstawiono na rycinie 1.

Schemat bloku startowego przedstawia rycina 2 [1].

Adaptacja bloku startowego (produkcji wroc ławskich Zakładów Sprzętu Sportowego Polsport), używanego powszechnie w biegach sprinterskich, polegała na ściągnięciu płytek tartanowych i zamontowaniu w ich miejsce tensometrycznego elementu pomiarowego. Na każdym elemencie pomiarowym umieszczono płytkę duralową, a na nią dopiero naklejono płytkę tartanową. Elementy pomiarowe miały po dwa pełnomostkowe układy tensometrów tak usytuowane na elemencie, że jeden układ był czuły tylko na siłę działającą w kierunku prostopadłym do powierzchni odbicia, a drugi tylko na siłę działającą stycznie do powierzchni odbicia w kierunku wzdłuż stopy. Kierunki te

Tab. 1. Charakterystyka grupy lekkoatletów (n = 10)

Zawodnik Wiek [lata]

Wyso kość ciała [cm]

Masa ciała [kg]

Najlepszy wynik na dystansie

100 m [s]

G.O. 20 180 80 10,60S.C. 20 174 70 10,99K.G. 20 184 75 11,08M.S. 20 183 75 10,70M.M. 22 182 78 11,13P.P. 21 186 73 10,66P.R. 30 177 69,5 10,80R.M. 34 181 76 10,45A.W. 26 178 72 10,84M.N. 23 190 84 10,52

przetwornik A/C

filtry wejściowe

programowanewzmocnienia

izolowanewejściedwustanowe

jednostkaobliczeniowa

pamięć nieulotna

sterownikinterfejsów

RS-485/RS232

UBS

Ryc. 1. Schemat blokowy stanowiska badawczego

1 4 2 3

Fp

Fr

Fr

1 – blok startowy 3 – powierzchnia odbicia 2 – tensometr 4 – gniazdo złącza Fp – siła prostopadła do powierzchni bloku Fr – siły równoległe do powierzchni bloku skierowane w górę i w dół (siły Fr nie były mierzone podczas tego eksperymentu)

Ryc. 2. Schemat bloku startowego wykorzystanego do badań


R. MICHALSKI i wsp.Stanowisko do badań startu niskiego68

pokazano na rycinie 2. Blok startowy był podłączony do aparatury tensometrycznej systemu M1000 za pomocą dwóch specjalnie przygo towanych podwójnych, ekranowanych, kabli pomiarowych typu 5/004 długości 20 m. Każ dy taki kabel zakończony był dwoma ro dzajami wtyków. Z jednej strony wtyk typu KS 18 KPNSG1 (podłączenie do odpowiednich gniazd w aparaturze tensometrycznej). Na drugim końcu kabla znajdował się wtyk 14stykowego złącza typu Szp14. Wtyk ten podłączono do gniazda 4 (ryc. 2) znajdującego się za ele mentem pomiarowym. Do tego gniazda były podłączone pełnomostkowe układy tensometrów do pomiaru siły Ss oraz siły Sp.

Dane techniczne:– obciążenie nominalne,– siła prostopadła Sp – 1000 N,– siła styczna Ss – 300 N,– dopuszczalne maksymalne przeciążenie

– 250%,– błąd całkowity < 1%,– oporność nominalna gałęzi układu most

ko wego – 120 Ω,– połączenie tensometrów pełnomost kowe,– zakres zasilania – 1–10 V,– zakres temperatury pracy – (–20)–60°C.Dodatkowo w odległości 20 m od linii

startu została umieszczona fotokomórka, która służyła do pomiaru czasu pokonania tego dystansu. Każdy z badanych wykonał po dwa starty. Wszystkie dane rejestrowane były na komputerze PC.

Przykładowe przebiegi wielkości sił w funk cji czasu, sygnał startowy oraz czas prze bieg nięcia odcinka 20 m przedstawiono na rycinie 3.

Dzięki zastosowaniu powyższej aparatury pomiarowej, rejestrowaną siłę – prostopadłą do powierzchni podpórek bloku startowego – traktuje się jako siłę, z jaką startująca osoba działa na blok startowy. Siła ta może być rozpatrywana jako wielkość opisująca siłę eksplozywną mięśni. Do odczytu tej wartości posłużył wykres wielkości siły reakcji podłoża o wek torze skierowanym prostopadle do powierzchni podpórek bloku startowego dla nogi wykrocznej i dla nogi zakrocznej, w funkcji czasu. Wiel

kości tej siły odczytuje się z wykresu jako maksymalną wartość.

Wykres wielkości siły reakcji podłoża wywołanej naciskiem nogi na podpórkę bloku startowego, na którym zaobserwowano pierwsze gwałtowne zmiany wielkości tej siły (w więk szości przypadków dotyczyło to nogi zakrocznej), wykorzystano do obliczenia czasu reakcji. Różnicę czasową między momentem, w którym rozpoczął się gwałtowny przyrost wielkości siły reakcji podłoża wywołany naciskiem nogi na podpórkę bloku startowego, a momentem sygnału startowego przyjęto za czas reakcji.

Czas przebiegnięcia odcinka 20metrowego posłużył do obliczenia średniej prędkości (vśr) na rozbiegu startowym oraz średniego przyspie szenia startowego (aśr), co pozwala określić indywidualną szybkość lokomocyjną w fazie rozbiegu startowego. Czas pokonania odcinka 20 m odczytano z wykresu, obliczając różnice między czasem, jaki został zarejestro wany na fotokomórce ustawionej 20 m od linii startu, a momentem sygnału startowego.

Zebrane dane opracowano za pomocą podstawowych metod statystycznych [7]. W celu określenia związków wielkości siły reakcji pod łoża wywołanej naciskiem nogi na podpórkę bloku startowego oraz czasu reakcji z wy nikiem osiągniętym na odcinku 20 m obliczono współczynniki korelacji rangowej Spearmana.

0

50

100

150

200

250

300

350

-1,5 -0,5 0,5 1,5 2,5 3,5 4,5

[ s ]

[ kG

]

siła maksymalna nogi wykrocznej siła maksymalna nogi zakrocznejsygnał startowy fotokomórka

Ryc. 3. Przykładowy zapis pomiaru podczas startu


R. MICHALSKI i wsp. Stanowisko do badań startu niskiego 69

WyNIKI

Wartości wyznaczonych parametrów siły, czasu, średniej prędkości i średniego przyspieszenia przedstawiono w tabeli 2.

Z analizy korelacji między wyznaczonymi parametrami wynika, że wysoki związek istnieje między czasem przebiegnięcia 20 m a wielkością maksymalną siły reakcji podłoża wywołanej naciskiem nogi na podpórkę bloku startowego dla nogi wykrocznej (tab. 3). Jego wartość wynosi 0,54; p < 0,05. Związek między czasem przebiegnięcia odcinka 20 m a wielkością maksymalną siły reakcji podłoża

wywołanej naciskiem nogi na podpórkę bloku startowego dla nogi zakrocznej jest jeszcze znaczniejszy (r = 0,69; p < 0,01). Może to świadczyć o większym wpływie mocniejszego odbicia z podpórek bloku startowego nogą zakroczną na rozwijanie prędkości na odcinku startowym. Potwierdziły to znaczące zależności korelacyjne stwierdzone między wielkościami maksymalnymi siły reakcji podłoża wywołanej naciskiem nogi na podpórkę bloku startowego dla nogi zakrocznej i wykrocznej a średnią pręd kością na rozbiegu startowym (odpo wiednio: r = 0,70; p < 0,01 i r = 0,54; p < 0,05) oraz

Tab. 2. Statystyki opisowe grupy badanych lekkoatletów (n = 20)

Parametr x SD Minimum MaksimumSiła maksymalna dla nogi wykrocznej [N] 2199,02 523,14 1263,73 2898,04Siła maksymalna dla nogi zakrocznej [N] 2269,61 814,12 278,43 3206,86Czas pokonania 20 m [s] 3,23 0,08 3,1 3,38Czas osiągnięcia siły maksymalnej dla nogi wykrocznej [s] 0,36 0,10 0,19 0,49

Czas osiągnięcia siły maksymalnej dla nogi zakrocznej [s] 0,21 0,034 0,11 0,25

Czas reakcji [s] 0,134 0,015 0,110 0,165Średnia prędkość vśr na dystansie 20 m [m/s] 6,18 0,15 5,91 6,45Średnie przyśpieszenie aśr na dystansie 20 m [m/s2] 1,91 0,09 1,75 2,08

Tab. 3. Związki między poszczególnymi parametrami grupy badanych lekkoatletów (n = 20)

Parametr (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

Siła maksymalna dla nogi wykrocznej [N](1) 1,00 – – – – – – –

Siła maksymalna dla nogi zakrocznej [N](2) 0,03 1,00 – – – – – –

Czas pokonania 20 m [s](3) –0,54* –0,69** 1,00 – – – – –

Czas osiągnięcia siły maksymalnej dla nogi wykrocznej [s](4)

–0,50* 0,13 –0,10 1,00 – – – –

Czas osiągnięcia siły maksymalnej dla nogi zakrocznej [s](5)

–0,28 –0,34 0,40 0,37 1,00 – – –

Czas reakcji [s](6) –0,66** –0,06 0,81** 0,38 0,15 1,00 – –

Średnia prędkość vśr na dystansie 20 m [m/s](7) 0,54* 0,70** –1,00** 0,07 –0,38 –0,90** 1,00 –

Średnie przyśpieszenie aśr na dystansie 20 m [m/s2](8)

0,54* 0,72** –0,99** 0,07 –0,38 –0,90** 0,99** 1,00

* r istotne na poziomie 0,05; ** r istotne na poziomie 0,01


R. MICHALSKI i wsp.Stanowisko do badań startu niskiego70

średnim przyspieszeniem startowym (odpowiednio: r = 0,72; p < 0,01 i r = 0,54; p < 0,05). Wyniki te są zgodne z uzyskanymi w poprzednich badaniach własnych [1].

Bardzo wysoki wpływ na wynik osiągnięty na dystansie 20 m ma czas reakcji. Wartość korelacji między tymi zmiennymi wynosi r = 0,81, p < 0,01.

WNIOSKI

Na podstawie przeprowadzonych badań i analizy zebranego materiału stwierdzono:

1. Wielkość siły odbicia z podpórek bloku startowego, zwłaszcza nogą zakroczną, istot nie wpływa na czas pokonania pierwszych 20 m.

2. Czas przebiegnięcia 20metrowego rozbiegu startowego w znacznym stopniu zależy od czasu reakcji.

3. Wielkość siły odbicia z podpórek bloku startowego w dużym stopniu determinuje średnią prędkość i przyspieszenie startowe.

BIBLIOGRAFIA[1] J. Alończyk, R. Michalski, Rozkład i wielkości siły reakcji podłoża podczas startu niskiego. [W:] Problemy badawcze w lekkoatletyce. Konferencja Naukowa, Wrocław 18–19 listopada 1994. AWF, Wrocław 1995, 73–80. [2] A.E. Atwater, Kinematic analysis of striding during the sprint start and midrace sprint. Medicine and Science in Sports, 1979, 11, 85. [3] W. Baumann, Kinematic and Dy namic characteristics of the sprint start. [W:] P.V. Komi (red.), Biomechanics VB. University Park Press, Baltimore 1970, 194–199. [4] S. Bła chow ski, Chrono metryczne badania nad przebiegiem startu. Poznań 1924. [5] M. Čoh, B. Jošt, B. Škof, K. Tomažin, A. Dolenec, Kinematic and kinetic pa ra meters of sprint start and start acceleration model of top sprinters. Gymnica, 1998, 28, 33–42. [6] C. Delecluse, H. van Cappenolle, R. Diels, M. Goris, A model for scientific preparation of high level sprinters. New

Studies in Athletics, 1992, 7, 57–64. [7] J.P. Guilford, Podstawowe metody statystyczne w psychologii i pedagogice. PWN, Warszawa 1964. [8] A.M.A. Ha fez, E.M. Roberts, A.A. Seireg, Force and velocity during front foot contact in the sprint start. [W:] D.A. Winter, R.W. Norman, R.P. Wells, K.C. Hayes, A.E. Patia (red.), Biomechanics. Human Kinetics, Champaign 1985, 350–355. [9] M.J. Harland, J.R. Steele, Biomechanics of the sprint start. Sports Medicine, 1997, 23, 11–20. [10] F.M. Henry, Forcetime characteristics of the sprint start. Research Quarterly, 1952, 23, 301–318. [11] R. Korchemny, A new concept for sprint start and acceleration training. New Studies in Athletics, 1992, 7, 65–72. [12] W. Lipoński, Encyklopedia sportów świata. Atena, Poznań 2001. [13] J.D. McClements, L.K. Sanderson, B.E. Gander, Using immediate kinetic and kinematic feedback measured by the Saskatchewan Sprint Start System to improve sprinting performance. New Studies in Athletics, 1996, 11, 137–139. [14] L. Mendoza, W. Schollhorn, Training of the sprint start technique with bio mechanical feedback. Journal of Sports Sciences, 1993, 11, 25–29. [15] A. Mero, Forcetime characteristics and running velocity of male sprinters during the acceleration phase of sprinting. Research Quarterly for Exercise and Sport, 1988, 59, 94–98. [16] Z. Mroczyński, Lekkoatletyka – biegi. AWFiS, Gdańsk 1997. [17] T.E. Parry, Ph. Benson, J. Cooper, Lateral foot placement analysis of the sprint start. New Studies in Athletics, 2003, 18, 13–22. [18] A.H. Payne, F.B. Blader, The mechanics of the sprint start. [W:] J. Vredenbregt, J. Wartenweiler (red.), Biome chanics II. S. Karger AG, Basel 1971, 225–231. [19] V.M. Reis, L.M. Fazenda, Associations between the placement on the starting blocks and indoor sprint performance. International Journal of Performance Analysis in Sport, 2004, 4, 54–60. [20] P.K. Schot, K.M. Knutzen, A biomechanical analysis of four sprint start positions. Research Quarterly for Exer-cise and Sport, 1992, 63, 137–147. [21] E.J. Springings, G.M. Elliot, Cinematography and forcetime recordings in sprint starting. Track Technique, 1972, 42, 1561–1563.


piotr piestrak, małgorzata Soberaakademia wychowania fizycznego we wrocławiu

wpływ ĆwiczeŃ z oBRoTami Na STaBiLNoŚĆ pozycJi SToJĄceJ u dzieci NieSłySzĄcych

ABSTRACTThe effect of body rotation exercises on postural stability in deaf children

deaf children show impaired postural stability. The aim of the study was to investigate the effect of rotation exercises on the postural stability in deaf children compared with controls, i.e. healthy children. The examinations were carried out prior to and after a regular twoonths’ training in body rotation exercises with both groups. The children were placed on a tensometric platform while the distribution of COP was recorded. No statistically signifi-cant changes were found in the variation of dislocation of the vector of force pressure both in the saggital and frontal planes. The values of the variation of dislocation of the vector of force pressure after the training were comparable to the values in controls.

WPROWADZENIE

Spośród wszystkich zmysłów człowieka dla intelektualnego rozwoju słuch ma szczególne znaczenie. Zmysł słuchu jest także ważny w utrzymywaniu równowagi ciała.

Dotychczas przprowadzone badania dowiodły, że dzieci niesłyszące od urodzenia lub wczesnego dzieciństwa mają osłabioną umiejętność utrzymania równowagi, a to z kolei ogranicza zdobywanie innych umiejętności ruchowych i pośrednio zaburza rozwój motoryczny [7, 8]. Wykazano związki między powstawaniem wad postawy a zaburzeniami wzroku i słuchu, zwracając uwagę na zmiany ustawienia głowy i pogłębienie krzywizn przedniotylnych kręgosłupa. Upośledzony słuch wpływa na opóźnienie rozwoju fizycznego i umys łowego. Efektem tego jest gorsza spraw ność fizyczna i niższe wskaźniki morfolo giczne dzieci niesłyszących w porównaniu z dziećmi zdrowymi [5]. Częściej występują też zaburzenia koordynacji ruchowej i pogorszenie sprawności reakcji równoważnych [7]. W praktyce obserwuje się wycofywanie się dzieci niesłyszących z aktywności fizycznej,

z rywalizacji, współdziałania czy integracji z rówieśnikami zdrowymi.

Przyjmuje się, że u dzieci niesłyszących występuje około półtoraroczne opóźnienie rozwoju motorycznego w stosunku do słyszących rówieśników, prowadzi się zatem wiele działań mających na celu ich usprawnienie psychoruchowe, wyrównanie braków czy opóźnień spowodowanych głuchotą. Nie jest to jednak proste, a efekty nie od razu widoczne. Ciągle poszukuje się nowszych, lepszych metod aktywizujących proces nauczania i wychowania dzieci niesłyszących.

Zarówno równowagę, jak i inne umie jętności ruchowe można usprawniać, wpływając na rozwój mechanizmów koordynacyjnych, a dokładniej – prowadząc działania skierowane na poprawę funkcjonowania zmysłu równowagi.

Biorąc wszystkie te czynniki pod uwagę, a szczególnie to, że u dzieci niesłyszących obserwuje się niską sprawność fizyczną, postanowiono zbadać, czy i w jaki sposób ćwiczenia gimnastyczne z obrotami wpływają na sta bilność pozycji stojącej.


P. PIESTRAK, M. SOBERA ćwiczenia z obrotami a stabilność pozycji stojącej dzieci niesłyszących72

CEL PRACy

Celem pracy jest określenie wpływu wybranych ćwiczeń gimnastycznych z obrotami na regulację równowagi ciała dzieci z upośledzonym narządem słuchu.

Pytania badawcze:1. Jaki jest wpływ ćwiczeń gimnastycz

nych z obrotami na stabilność pozycji stojącej u dzieci niedosłyszących?

2. Czy ćwiczenia obrotowe u dzieci niedosłyszących w ten sam sposób co u dzieci zdrowych wpływają na stabilność pozycji stojącej?


Grupy badanychW badaniach uczestniczyło 9 dzieci niesły szących z Zespołu Szkół nr 15 przy ul. F. Chopina we Wrocławiu oraz 16 uczniów Szkoły Podstawowej nr 13 w Rybniku (grupa dzieci zdrowych – grupa kontrolna) (tab. 1). Z informacji nauczyciela prowadzącego lekcje wychowania fizycznego w klasie biorącej udział w eks perymencie wynika, że u dzieci niesłyszących występował obustronny niedosłuch w stopniu średnim oraz głębokim, u niektórych dzieci wysoka krótkowzroczność oraz zespół hiperkinetyczny, a także zespół ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder). Widoczne było także wyraźne opóźnienie w rozwoju fizycznym, czasem nawet większe niż dwuletnie względem dzieci zdrowych.

Na co dzień wszystkie dzieci niesłyszące używały aparatów słuchowych, które na lekcjach wychowania fizycznego zdejmowały ze względu na ich delikatność i wysoką cenę. Kontakt nauczyciela z dziećmi był wówczas możliwy tylko za pomocą języka migowego.

Stanowisko badawczeDo eksperymentu przygotowano stano wisko badawcze, w którego skład wchodziły: platforma stabilograficzna (ryc. 1), komputer PC; zestaw akwizycji danych [typ: 4K–A/C (24b)] z syste mem akwizycji. Stanowisko to zostało wcześ niej przetestowane i działało sprawnie.

PomiaryPo przygotowaniu stanowiska badawczego

przystąpiono do pomiarów:1. wysokości oraz masy ciała dzieci,2. równowagi dzieci na platformie sta bilo

graficznej.Pomiary na platformie poprzedzała słowna

instrukcja: „Stój spokojnie w swobodnej, ale wyprostowanej pozycji, przez 20 sekund. Ramiona trzymaj wzdłuż tułowia, stój na obu nogach i nie ruszaj się, patrz przed siebie”. Po pierwszym pomiarze równowagi wszystkich badanych dzieci nauczyciel przeprowadził lekcję wychowania fizycznego zgodną ze swoim opracowanym wcześniej programem nauczania. Pod jej koniec wykonał z dziećmi przygotowane przez autorów pracy ćwiczenia.

Tab. 1. Dane antropometryczne badanych dzieci

ParametrDzieci niesłyszące

(n = 9)min.–maks.

Dzieci zdrowe (n = 16)

min.–maks.

Wysokość ciała [cm] 140,5–167 131–164Masa ciała [kg] 26,7–64 25–68Wiek [lata] 11–14 11 Ryc. 1. Dzieci podczas pomiarów równowagi

na platformie stabilograficznej


P. PIESTRAK, M. SOBERA ćwiczenia z obrotami a stabilność pozycji stojącej dzieci niesłyszących 73

Zestaw ćwiczeń i sposób ich wykonywania

Aby zrealizować cel pracy, przygotowano następujące ćwiczenia gimnastyczne z obro tami:

– przetoczenia w prawo i lewo,– przewroty w przód i w tył,– podskoki z obrotem o 360° w prawo

i z obrotem o 360° w lewo.Przez dwa miesiące obie grupy dzieci trzy

razy w ciągu tygodnia pod koniec każdej lekcji wychowania fizycznego wykonywały zestaw ćwiczeń gimnastycznych. Seria składała się z trzech przewrotów w przód, trzech w tył, 5–6 przetoczeń w prawo i 5–6 w lewo oraz trzech podskoków z obrotem o 360° w prawo i trzech w lewo. Początkowo (pierwsze dwa tygodnie) dzieci wykonywały dwie serie, gdyż więcej nie były w stanie, większość źle się czuła. Następnie liczbę serii zwiększono do trzech.

Parametry amplitudowe stabilogramów

Zarejestrowany proces zmian położenia wypadkowej siły reakcji podłoża to tzw. stabilogram. Przedstawia on przebieg wypadkowej siły reakcji stóp na podłoże i zwany jest z języka angielskiego COP – center of pressure. Sygnały z platformy zostają przez układ rejestrującopomiarowy wzmocnione, przetworzone i zapisane w wybranej częstotliwości próbkowania, w dwóch płaszczyznach ruchu: strzałkowej (wychwiania w przód i w tył) oraz czołowej (wychwiania w prawo i w lewo), czego wynikiem jest tzw. stabilogram strzałkowy i czołowy. Golema [4] wychwianiem nazywa najmniejsze przemieszczenie punktu przyłożenia siły reakcji podłoża w jednym kierunku.

Po wykonaniu pomiarów równowagi do obliczeń użyto następujących miar stabilogramu:

– Zakres przemieszczeń krzywej stabilogramu – jego wielkość informuje o powierzchni, na jakiej u człowieka odbywa się prze mieszczanie wypadkowej siły nacisku stóp na podłoże. Im mniejsza jest wartość tego parametru, tym proces utrzymania równowagi dokładniejszy i odwrotnie.

– Zmienność przemieszczeń krzywej stabilogramu – wskazuje na stopień zróżnicowania wielkości odchyleń wykresu od jego linii zerowej. Jest miarą stabilności ciała w pozycji stojącej. Im wyższa wartość, tym gorsza sta bilność ciała w pozycji stojącej i jakościowo gorszy proces koordynacji ruchów posturalnych.

Zapis utrzymywania równowagi wykonano z częstotliwością 20 Hz w czasie 20 s. Obliczeń statystyczych dokonano za pomocą programu Statistica 6.0. Uzyskane wartości poddane zostały także testowaniu na istotność różnic między badanymi grupami.

WyNIKI

Wyniki przedstawione na ryci nie 2 wskazują, że u badanych dzieci zdrowych w płaszczyźnie strzałkowej przed ekspery men tem średnia wartość zakresu przemieszczeń COP wyniosła 22,11 mm (± 7,64), a u dzieci nie słyszących była wyższa i wyniosła 29,21 mm (± 7,07). Różnica między uzyskanymi wyni kami jest istotna statystycznie. Po ekspery mencie wartość średnia zakresu przemieszczeń COP (w odniesieniu do wyników sprzed eks pery men tu) dla dzieci zdrowych nieistotnie statystycznie zmalała, do 17,74 mm (± 5,17), a u dzieci niesłyszących nieznacznie, nieistotnie wzrosła, uzyskując wartość 35,87 mm (± 22,13). Różnica między wynikami dzieci zdrowych i niesłyszących po eksperymencie jest istotna statystycznie.

Analiza uzyskanych wartości średnich zakresu przemieszczeń COP w płaszczyźnie czołowej wskazuje, że u dzieci zdrowych wartości po eksperymencie (16,15 ± 4,04 mm) istotnie statystycznie zmalały w stosunku do wartości sprzed eksperymentu (22,67 ± 6,78 mm). Natomiast u dzieci niesłyszących wartości śred nie zakresu po eksperymencie (37,78 ± 12,35 mm) istotnie statystycznie wzrosły w stosunku do wyników sprzed eksperymentu (26,96 ± 8,51 mm). Zatem wyniki średnich zakresu przemieszczeń COP dzieci zdrowych i niesłyszących w płaszczyźnie czołowej, po eksperymencie, będą bardzo istotnie różnić się między sobą.


P. PIESTRAK, M. SOBERA ćwiczenia z obrotami a stabilność pozycji stojącej dzieci niesłyszących74

Wartości średnie zmienności przemieszczeń COP uzyskane w obu płaszczyznach wychwiań, zarówno przez dzieci zdrowe, jak i niesłyszące, po eksperymencie nieznacznie zmalały w porównaniu z wynikami sprzed eksperymentu, lecz zmiana w wynikach za sadniczo nie jest znacząca (poza wynikami dzieci zdrowych w płaszczyźnie czołowej). Zauważyć można, że dzieci niesłyszące uzyskały wyniki porównywalne do wyników dzieci zdrowych.

DySKUSJA

Utrzymanie właściwego położenia i równowagi ciała człowieka zależy od prawidłowego współdziałania głównie trzech zmysłów: równowagi, czucia głębokiego i wzroku. Nie sprawność słuchu także prowadzi do zaburzeń równowagi. Wynika to bezpośrednio z faktu, iż uszkodzony narząd słuchu dostarcza do mózgu jedynie część informacji [9]. Dzieci niesłyszące od urodzenia lub wczesnego dzieciństwa mają osłabioną umiejętność utrzymania równowagi.

Omawiane doświadczenie opierało się na specjalnie dobranych ćwiczeniach gimnastycznych zaburzających działanie błędnika we wszystkich osiach i kierunkach. Uzyskane przed eksperymentem przez dzieci zdrowe wartości obu miar stabilogramu są porównywal ne z wartościami uzyskiwanymi przez zdrowych dorosłych. Przyjmuje się, że w nor

malnej niezakłóconej pozycji stojącej zakres przemieszczeń w kierunku przedniotylnym i bocznym wynosi około 20 mm [2]. Po za kończeniu eksperymentu zaobserwowano nieznaczne zmniejszenie wartości, co świadczyć może o pewnych symptomach wytrenowania, poprawy stabilności dzieci zdrowych.

U dzieci niesłyszących stwierdzono po eksperymencie kilka zmian, biorąc głównie pod uwagę wartości średnie zakresu przemieszczeń wypadkowej siły nacisku stóp na podłoże w obu płaszczyznach. Po pierwsze, wartości zmierzone przed doświadczeniem były wyższe niż u dzieci zdrowych, a po nim jeszcze wzrosły. Dzieci niesłyszące zaczęły wyko rzystywać więk sze pole powierzchni pod stopami do utrzy mywania równowagi, być może zwiększyły granicę, poza którą nastąpi utrata równowagi [1, 10]. Czy jest to efekt wyćwiczenia błędnika i odblokowania się, większej pewności przy utrzymywaniu równowagi, czy efekt pogor sze nia stabilności ciała? Kuczyński [6] podaje, że nowe zadania ruchowe wymagają szczególnej uwagi oraz zabezpieczenia przed nieprze wi dywalnymi początkowo zagroże niami. Dudek [3] natomiast uważa, że zdobywanie nowych prawidłowych doświadczeń i zwiększanie umie jętności ruchowych powoduje u dzieci niesłyszących usprawnianie kontroli stabilności postawy. Świadczą o tym wartości zmienności przemieszczeń wypadkowej siły

50

40

20

10

0

1 2 3 4

zakres[mm]

10

8

4

2

0

1 2 3 4

[mm]

30 6

zmienność

płaszczyzna strzałkowa

płaszczyzna czołowa

1 dzieci niesłyszące przed eksperymentem2 dzieci zdrowe przed eksperymentem3 dzieci niesłyszące po eksperymencie4 dzieci zdrowe po eksperymencie

––––

Ryc. 2. Wartości średnie zakresu i zmienności przemieszczeń krzywej stabilogramów dla dzieci niesłyszących i zdrowych, przed eksperymentem i po nim


P. PIESTRAK, M. SOBERA ćwiczenia z obrotami a stabilność pozycji stojącej dzieci niesłyszących 75nacisku stóp na podłoże wskazujące na utrzymywanie równowagi przez dzieci niesłyszące w sposób mniej zróżnicowany między osobniczo. Przy puszczać można, że po wykonaniu zestawu ćwiczeń u dzieci niesłyszących nastąpiło po prawienie jakości utrzymywania równowagi. Jednak by stwierdzić to z pewnością, należy eksperyment poprowadzić dłużej i na większej grupie dzieci.

Podsumowując eksperyment, stwierdzono, że wykonanie specjalnie dobranego zestawu ćwiczeń gimnastycznych z obrotami nie wywołało, zarówno u dzieci zdrowych, jak i niesłyszących, negatywnych skutków. Widoczny jest raczej trend w kierunku poprawy stabilności pozycji stojącej. Dowodzić to może także, że dzieci niesłyszące, tak jak dzieci zdrowe, mogą wykonywać tego rodzaju ćwiczenia z obrotami w celu usprawniania psychoruchowego, ze szcze gólnym uwzględnieniem kształtowania zmysłu równowagi.

WNIOSKI

1. Zakres przemieszczeń wypadkowej siły nacisku stóp na podłoże w badanych płaszczyznach ruchu po dwóch miesiącach ćwiczeń w obu grupach dzieci uległ częściowej zmianie. Wyniki dzieci niesłyszących w stosunku do wyników dzieci zdrowych po eksperymencie znacznie się różnią. Istotnych statystycznie zmian po eksperymencie nie stwierdzono dla zmienności przemieszczeń wypadkowej siły nacisku stóp na podłoże, zarówno w płasz czyźnie strzałkowej, jak i czołowej.

2. Efektem często powtarzanej, dużej liczby ćwiczeń gimnastycznych (mających wpływ na zaburzenia równowagi) jest utrzymywanie równowagi przez dzieci niesłyszące w sposób mniej zróżnicowany między osobniczo. Wartości zmienności przemieszczeń wypadkowej siły nacisku stóp na podłoże są porównywalne do wartości uzyskanych przez dzieci zdrowe.

BIBLIOGRAFIA[1] J.W. Błaszczyk, Kontrola stabilności postawy ciała. Kosmos, 1993, 42, 437–486. [2] T. Bober, J. Zawadzki, Biomechanika układu ruchu człowieka. BK, Wrocław 2005. [3] J. Dudek, Wpływ elektrostymulacji mięśni grzbietu na umiejętność utrzy mania równowagi u osób z uszkodzeniem słuchu. Rozprawa doktorska. AWF, Kraków 2001. [4] M. Gole ma, Stabilność pozycji stojącej. Studia i Monografie AWF we Wrocławiu, 1987, 17. [5] A. Krawański, Oce na postawy ciała i rozwoju fizycznego oraz wpływu uszkodzenia wzroku i słuchu na kształ towanie się statyki postawy u młodzieży w wieku 11–16 lat. Rozprawa doktorska. AWF, Poznań 1974. [6] M. Kuczyński, Model lepkosprężysty w badaniach stabilności postawy ciała. Studia i Monografie AWF we Wrocławiu, 2003, 65. [7] L. Ritzke, Pojemność życiowa płuc, rozmach oddechowy oraz zmysł równowagi jako problem rewalidacji dzieci głuchych w wieku szkolnym. Szkoła Specjalna, 1975, 3, 25–33. [8] T. Sipko, T. Skolimowski, Równowaga ciała w pozycji stojącej osób niesłyszących. Fizjo-terapia, 1998, 6, 40–47. [9] B. Szczepankowski, Niesłyszący – głusi – głuchoniemi. Wyrównywanie szans. WSiP, Warszawa 1999. [10] D.A. Winter, Human balance and posture control during standing and walking. Gait & Posture, 1995, 3, 193–214.


małgorzata Sobera, Bożena Siedleckaakademia wychowania fizycznego we wrocławiu

STaBiLNoŚĆ pioNoweJ pozycJi ciała dzIecI W WIeku 2–4 lat

I GImNaStyczek SpoRtoWych

ABSTRACTStability of the upright position in children aged 2–4 years and artistic gymnasts

One-year olds are able to learn regularly standing on two legs and performing a variety of movements. Retaining stable vertical posture is governed by the rule of the maintaining the centre of mass projection in the range of anatomical surface regardless of body position, be it natural or reversed.The paper provides the analysis and comparison of the process of retaining body balance in natural and reversed position and cooperation of the left and right sides of the body to keep the balance.The study involved 14 children aged 2–4 years and 35 gymnasts of the artistic gymnastics national team. The children took the natural standing position while the gymnasts stood on hands and performed the task on 2 tensometric platforms (each hand or leg had one) for 20 s.With the collected dislocations in center of pressure (COP) in time, we calculated the range, variation, COP oscillation rate and the ratio of respective indexes of body stability of the right and left points of support in order to determine the effect of asymmetry of one body side on another in keeping the balance.In children, the left foot is slightly more effective in retaining the balance than the right one, and in gymnasts, it is the right hand that is lightly dominant over the left hand in balancing the reversed position.No similarities were revealed in retaining the balance in the natural position in children and in standing on hands. It is likely that body position, and the head down direction in particular, is basic for the processes managing the human motor system while maintaining the upright posture.

WPROWADZENIE

Równowaga jest jednym ze zmysłów człowieka i, oprócz wzroku, słuchu, węchu, smaku i dotyku, spełnia ważne funkcje w życiu codziennym. Od pierwszego roku życia człowiek uczy się stania na dwóch nogach i wykonywania róż nych czynności ruchowych. Swoisty trening równowagi trwa przez kilka lat, aż do osią gnięcia pełnej dojrzałości centralnego układu nerwowego. Tak podstawowa czynność organiz mu, jak utrzymywanie pozycji stojącej obunóż ulega z czasem automatyzacji. Równo

waga człowieka jest złożoną reakcją odruchów sterowanych przez centralny system nerwowy. Uwarunkowana zostaje m.in. po prawnym funkcjonowaniem odpowiednich narządów zmysłu, do których zalicza się otolitowy aparat przedsionkowy, narząd wzroku i proprioreceptory.

Utrzymywanie pozycji pionowej to proces dynamiczny, czego dowodzą badania na platformie sił. Przemieszczenia wypadkowego punktu nacisku COP (center of pressure) na podłoże są odzwierciedleniem przemieszczeń środka masy ciała COG (center of gravity).


M. SOBERA, B. SIEDLECKA Stabilność pionowej pozycji ciała dzieci w wieku 2–4 lat i gimnastyczek 77Przemieszczenia punktu COP są zawsze istotnie większe niż przemieszczenia środka masy ciała COG w trakcie wykonywania zadania [1–3].

Biomechanika utrzymywania pionowej pozycji ciała przez dzieci jest przedmiotem zainteresowania wielu autorów. Lebiedowska i Syczewska [4] badały proces zachowania po zycji stojącej u dzieci w wieku 5–18 lat, a Riach i Starkes [6] – dzieci w wieku 4–13 lat. Z analizy tych ostatnich, wynika, że dzieci w wieku 7–8 lat zachowują równowagę w pozycji stojącej podobnie jak osoby dorosłe. Newell i wsp. [5] przedstawili wyniki badań grupy dzieci 3 i 5letnich, osób młodych – studentów, doros łych i starszych pod kątem analizy sta cjonarności przebiegu przemieszczeń punktu nacisku stóp na podłoże. Sobera [11, 12] zajmowała się rozwojem równowagi u dzieci w wieku 3–6 lat; analizowała pracę prawej i le wej stopy podczas stania.

Wymiary ciała dziecka (masa i wysokość ciała, długość stopy) zasadniczo nie wpływają na wielkość wskaźników stabilności ciała [4, 11]. U dzieci 6letnich istotne znaczenie dla utrzymywania równowagi w pozycji stojącej ma szerokość stóp [11]. Prawa i lewa stopa wykazują ścisłe współdziałanie podczas stania obunóż u dzieci w wieku 2–5 lat. U dzieci 6letnich zaznacza się tendencja do przeciwstawnego ustawiania stóp podczas stania [12].

W gimnastyce sportowej równowaga ciała jest fundamentem każdego ruchu, wszystkich akcji motorycznych niezależnie od położenia ciała w przestrzeni [14]. Równoważnia to najbardziej charakterystyczny przyrząd czwórboju gimnastycznego dziewcząt. Specyfika ćwiczeń na nim wymaga wykazania się opty malną zdolnością do utrzymania równowagi i orientacji przestrzennej w warunkach ograniczonej powierzchni podparcia [16] we wszystkich elementach gimnastycznych, a szczególnie w staniu na rękach. Stanie na rękach jest podstawowym ćwiczeniem na każdym przyrządzie gimnastycznym. W odwróconej pozycji pionowej ciało wykonuje mikroruchy w głównych stawach ciała. Siła, z jaką ręce naciskają na podłoże, jest równa sile, którą to podłoże od

daje, a punkt przyłożenia wypadkowej siły nacisku na podłoże (punkt COP) jest tożsamy z punktem przyłożenia wypadkowej siły reakcji podłoża [1], podobnie jak w naturalnej postawie dwunożnej. Ruchy kompensacyjne rąk polegają na nacisku na podłoże zgodnie z kie runkiem wychylenia ciała, tak aby przeciwważyć przemieszczenie środka masy ciała COG [8].

Zachowanie stabilnej pozycji stojącej podlega zasadzie (tej samej niezależnie od orientacji ciała) utrzymywania rzutu środka masy ciała w obrębie anatomicznej powierzchni podparcia, co odbywa się przez korekcyjny nacisk przednią i tylną częścią stóp lub rąk, zależnie od punktów podparcia ciała w pionowej pozycji. W pracy założono, że podczas stania podpartego na stopach lub rękach główne ruchy poszczególnych segmentów ciała odby wają się w płaszczyźnie strzałkowej ruchu, ze względu na większą ruchliwość wszyst kich głów nych stawów ciała w tej płaszczyźnie [7, 8]. Celowe wydaje się badanie nacisku każdego punktu podparcia osobno, aby poznać symetrię w udziale sterowania równo wagą prawej i lewej strony ciała.

CEL PRACy

Celem pracy jest analiza i porównanie pro cesu utrzymywania równowagi ciała w pozycji na turalnej i odwróconej oraz współdziałanie pra wej i lewej strony ciała w regulacji równo wagi.

Praca jest wynikiem poszukiwania odpowiedzi na następujące pytania:

1. Czy oba punkty podparcia ciała wykazują podobieństwa w działaniu podczas utrzy my wania równowagi w pozycji obunóż u dzieci i w staniu na rękach u gimnastyczek sportowych?

2. Jaki udział w regulacji równowagi ciała ma prawy punkt podparcia w stosunku do lewego?

3. Czy utrzymywanie równowagi w po zycji stojącej naturalnej u małych dzieci wykazuje podobieństwa do utrzymywania równowagi w pozycji odwróconej (stania na rękach) u gimnastyczek sportowych?


M. SOBERA, B. SIEDLECKA Stabilność pionowej pozycji ciała dzieci w wieku 2–4 lat i gimnastyczek78


W eksperymencie brało udział 14 dzieci w wieku 2–4 lat oraz 35 zawodniczek gimnastyki spor towej z całego kraju, posiadających III, II, I i mistrzowską klasę sportową i nie mniej niż 4 lata stażu treningowego. W tabeli 1 przed stawiono dokładną charakterystykę grup ba dawczych.

Badania dzieci odbyły się w przedszkolu z oddziałem żłobka w Nysie. Gimnastyczki sportowe przebadano w ten sam dzień na za wodach kontrolnych kadry i na Turnieju Młodości w Nysie.

Rodzice dzieci oraz trenerzy zawodniczek wyrazili zgodę na udział w badaniach (zgoda Senackiej Komisji ds. Etyki Badań Naukowych przy AWF we Wrocławiu z 14.07.2006 r.).

Badania odbywały się na dwóch plat formach tensometrycznych, po jednej pod każdą ręką (stopą). Wychodzący z platformy sygnał elektryczny był wzmacniany i rejestrowany w postaci cyfrowej przez komputer (ryc. 1 i 2). Dzieci stawały na przybliżony obrys stóp na środku każdej platformy. Zadaniem ich było utrzymanie równowagi w przyjętej pozycji naturalnej przez 20 s. Badanie rozpoczynało się od momentu przyjęcia prawidłowej nieru chomej pozycji swobodnej dwunożnej.

Gimnastyczki wykonywały stanie na rę kach na dwóch platformach. Badanie rozpo czy nało się w momencie przyjęcia przez zawod niczkę ustabilizowanej pozycji stania na rękach.

Dzieci i zawodniczki mogły wykonać tylko po jednej próbie, aby wyeliminować wpływ zmęczenia na wyniki badań. Rejestrowano przesunięcie punktu przyłożenia wypadkowej siły reakcji podłoża (COP) w funkcji czasu w jednej płaszczyźnie – przedniotylnej. Często tliwość próbkowania wynosiła 20 Hz

Tab. 1. Charakterystyka grup badanych

Grupa badanych

Wiek [lata]

Masa ciała [kg]


Staż treningowy

[lata]x SD x SD x SDDzieci (n = 14) 3,57 0,76 15,69 2,3 98,36 9,76 nie dotyczyGimnastyczki sportowe (n = 35) 12,86 1,75 36,72 9,08 144,19 9,20 4–11

Ryc. 1. Stanowisko badawcze dla dzieci (opis w tekście)

Ryc. 2. Stanowisko badawcze gimnastyczek sportowych (opis w tekście)

w obu grupach. Niektóre próby zarówno u dzieci, jak i gimnastyczek były nieudane, więc nie uwz ględ niono ich w wynikach.

Po opracowaniu danych otrzymano przebieg przemieszczeń punktu COP w funkcji


M. SOBERA, B. SIEDLECKA Stabilność pionowej pozycji ciała dzieci w wieku 2–4 lat i gimnastyczek 79

czasu. Przykładowe wykresy przebiegu COP przedstawiają ryciny 3 i 4.

Na podstawie otrzymanych przebiegów przemieszczeń COP w funkcji czasu obliczono następujące wskaźniki stabilności ciała, które charakteryzują proces utrzymywania równowagi.

1. Zakres oscylacji COP (Z) – jest mier nikiem zakresu przemieszczeń COP wyra żo nym w mm – Zp (prawa stopa lub ręka), Zl (le wa stopa lub ręka).

2. Wskaźnik zmienności COP (SD) – odzwierciedla rozrzut danych w poszczególnych badaniach – SDp (prawa stopa lub ręka) [mm], SDl (lewa stopa lub ręka) [mm].

3. Prędkość przemieszczeń COP (v) – jest miernikiem szybkości przemieszczania się COP i może być pośrednim źródłem informacji o działaniu centralnego systemu nerwowego –

vp (prawa stopa lub ręka) [mm/s], vl (lewa stopa lub ręka) [mm/s].

4. Stosunek wskaźnika prawego punktu pod parcia do lewego:

Ilorazy te są wskaźnikami wielkości udziału prawej i lewej strony ciała w utrzy mywaniu pionowej pozycji ciała.

WyNIKI

W toku obliczeń otrzymano wartości śred nie po szczególnych wskaźników stabilności (tab. 2).

Wartości wskaźników zakresu, zmienności i prędkości COP w grupie dzieci są zde cy dowanie niższe niż wskaźniki uzyskane podczas stania na rękach przez gimnastyczki, zarówno

Ryc. 3. Przykładowy przebieg przemieszczeń COP w płaszczyźnie strzałkowej w funkcji czasu

u dzieci

Ryc. 4. Przykładowy przebieg przemieszczeń COP w płaszczyźnie strzałkowej w funkcji czasu

u gimnastyczek sportowych

Tab. 2. Średnie wartości wskaźników stabilności ciała dzieci w postawie naturalnej i gimnastyczek sportowych w staniu na rękach

Grupa badana

Wskaźnikzakres [mm] zmienność [mm] prędkość [mm/s]

Zp Zl SDp SDl vp vl

x SD x SD x SD x SD x SD x SDDzieci (n = 14) 27,45* 11,1 32,27* 12,4 5,47* 1,94 6,32* 2,29 10,62* 4,29 12,63* 15,65

Gimnastyczki sportowe (n = 35)

63,05* 15,1 60,46* 12,6 14,34* 4,25 13,67* 3,76 76,69* 22,8 73,84* 19,3

* różnica istotna na poziomie p < 0,001

Zp

Zl ≈ 1SDp

SDl ≈ 1vp

vl ≈ 1

prawa stopa lewa stopaliczba próbek (100 próbek = 5 s)

przemieszczenie COP [mm]

<----- w ty³ w przód ----->

-60

-55

-50

-45

-40

-35

-30

-25

-20

-15

-10

-60

-55

-50

-45

-40

-35

-30

-25

-20

-15

-10

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450

prze

mie

szcz

enie

CO

P [m

m]

w ty

ł

w p

rzód

prawa rêka lewa rêkaliczba próbek (100 próbek = 5 s)

przemieszczenie COP [mm]

<----- w ty³ w przód ----->

-60-50-40-30-20-1001020304050

-60-50-40-30-20-10

01020304050

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450

prze

mie

szcz

enie

CO

P [m

m]

w ty

ł

w p

rzód



w przypadku prawego, jak i lewego punktu podparcia.

Nie zanotowano jednak żadnej znaczącej różnicy pomiędzy prawym i lewym punktem podparcia w obrębie poszczególnych grup badanych. Nieznaczne różnice wskaźników stabilności prawej i lewej strony podparcia, zarówno u dzieci, jak i u gimnastyczek, nie spełniają warunku istotności.

Iloraz zakresu, zmienności i prędkości oscylacji COP prawej i lewej strony ciała u dzieci jest mniejszy od jedności, co świadczy o większym udziale przemieszczeń COP lewej stopy niż prawej w utrzymywaniu równowagi (tab. 3).

W próbie stania na rękach gimnastyczek iloraz wskaźników stabilności wykazuje nieco większy udział przemieszczeń COP prawej ręki niż lewej w utrzymywaniu równowagi w pozycji odwróconej – wartości ilorazów wskaźników są nieznacznie większe od jedności.

DySKUSJA

Wyniki badań pozwalają stwierdzić, że w każdej grupie badawczej (porównanie w po ziomie) nie ma różnicy między prawym a le wym punktem podparcia ciała (stopa i ręka) w rozpatrywanych po wyżej wskaźnikach stabilności ciała podczas utrzy mywania równowagi w pozycji pionowej. Po równując grupę dzieci z gimnastyczkami spor towymi natomiast, obserwuje się bardzo duże różnice wskaźników stabilności zarówno mię dzy prawymi punktami podparcia, jak i le wymi (porównanie w pionie).

Przemieszczenia COP w grupie badanych dzieci dla prawej i lewej nogi w płaszczyźnie strzałkowej nie wykazują znaczących różnic.

Średnie oscylacje COP prawej stopy w grupie badanych dzieci 2–4letnich mieszczą się w zakresie 27,45 mm, a dla lewej stopy – 32,27 mm (tab. 2). Do podobnych wniosków doszła So bera [11], badając między innymi dzieci w wieku 3–6 lat. Badania równowagi osób zdrowych dorosłych wykazały podobne nieistotne różnice zakresu przemieszczeń COP w płaszczyźnie strzałkowej między prawą i lewą stopą [7], a wartości zakresu oscylacji COP w płaszczyźnie strzałkowej ruchu były u nich niższe niż u dzieci badanych w niniejszej pracy – około 20 mm.

Różnice wskaźnika zmienności COP prawego i lewego punktu podparcia w grupie dzieci nie spełniają warunku istotności. Średnia wartość wskaźnika zmienności prawej i lewej stopy u badanych przez Soberę [11] dzieci także nie wykazuje różnic. Brak istotnych różnic w wartościach średniego zakresu oscylacji COP i wskaźnika zmienności prawej i lewej stopy u najmłodszych dzieci może oznaczać, że naciskają w podobny sposób prawą i lewą stopą, jeśli wziąć pod uwagę ilościowe wskaźniki stabilności ciała.

Średnia wartość prędkości oscylacji COP w badanej grupie dzieci między prawą a lewą stopą przybiera prawie takie same wartości, co może oznaczać, że prawa i lewa stopa cha rakteryzują się podobnym sposobem realizowania zmian położenia punktu nacisku w kierunku przedniotylnym podczas utrzymywania równo wagi ciała w pozycji naturalnej. Wskaźnik częstotliwości oscylacji COP, który przejawia wysoki poziom korelacji z prędkością przemieszczeń COP, również wykazał wyższe wartości w przypadku lewej stopy niż prawej w grupie dzieci 3–5letnich [13].

Stosunek wskaźników stabilności prawej stopy do lewej w grupie dzieci przybiera wartości 0,84–0,86 (tab. 3). Oznacza to, że lewa stopa ma nieco większy udział w utrzymywaniu równowagi ciała w pozycji dwunożnej niż prawa. Może to być efekt niesymetrycznego obciążenia kończyn dolnych podczas stania, co szczególnie ma miejsce w przypadku szerokiego ustawienia stóp u dzieci.

Różnice w średnich wartościach prze miesz

Tab. 3. Iloraz wskaźników stabilności prawej strony ciała do lewej

Grupa badanaWskaźnik

Dzieci (n = 14) 0,85 0,86 0,84Gimnastyczki sportowe (n = 35) 1,04 1,05 1,04

Zp

Zl SDp

SDl vp

vl


M. SOBERA, B. SIEDLECKA Stabilność pionowej pozycji ciała dzieci w wieku 2–4 lat i gimnastyczek 81czeń COP w grupie gimnastyczek spor towych dla prawej i lewej ręki w płaszczyźnie strzałkowej nie spełniają warunku istotności. Bardzo podobne wyniki otrzymała Sobera [9, 10], badając zawodniczki i zawodników gim nastyki sportowej w wieku 10–22 lat na poziomie klasy sportowej III, II, I i mistrzow skiej. Średnie wartości zakresu oscylacji COP w płaszczyźnie strzałkowej u wszystkich bada nych gim nastyków i gimnastyczek sportowych przybierają wartości w granicach 60 mm, po dobnie jak w niniejszej pracy.

Średnia prędkość oscylacji COP w płaszczyźnie strzałkowej dla prawego i lewego punk tu podparcia w grupie gimnastyczek sportowych nie wykazuje istotnych różnic. Prędkość można odnieść do częstotliwości oscylacji COP, którą badała Sobera [10], a także WojciechowskaMaszkowska i wsp. [15]. Z ich prac wynika, że częstotliwość oscylacji COP jest w staniu na rękach wyraźnie większa niż w staniu na nogach, jest również większa w płaszczyźnie strzałkowej niż w czołowej. Częstotliwość silnie koreluje ze sztywnością, im większa częstotliwość, tym większa sztywność, co potwierdzają badania WojciechowskiejMaszkowskiej i wsp. [15]. Uzyskane war tości sztywności także wykazują znaczną róż nicę między staniem na rękach a staniem na no gach. Tłumaczyć to można brakiem od po wied nio wykształconych mechanizmów od ru cho wych niezbędnych w utrzymywaniu równo wagi w od wróconej pionowej pozycji ciała.

Ilorazy wskaźników stabilności prawej i lewej ręki w grupie gimnastyczek sportowych przybierają wartości nieco powyżej 1,0 (tab. 3). Oznacza to, że większy udział w utrzymywaniu równowagi w pozycji odwróconej ma ręka prawa niż lewa. Może to być efekt nieznacznej dominacji ręki prawej nad lewą.

Wszystkie wskaźniki stabilności w pozycji naturalnej w grupie dzieci różnią się znacząco (tab. 2) od wskaźników stabilności w staniu na rękach wykonywanym przez grupę gimnastyczek sportowych. Wyniki badań pokazują, że wartości badanych parametrów w staniu na rękach są wyraźnie wyższe niż w staniu na nogach. Może to wynikać stąd, że pozycja obu

nóż jest pozycją naturalną każdego człowieka i jest ona cały czas kształtowana i doskonalona. Natomiast pozycja stania na rękach nie jest pozycją codzienną człowieka i mimo dobrego przygotowania i wysokiego poziomu sprawności gimnastyczek sportowych różnice we wskaźnikach stabilności są tak duże. Ramiona i ręce nie są przeznaczone w sposób naturalny do pełnienia funkcji podporowej. Nawet jeżeli zawodniczka potrafi stać na rękach przez dłuższą chwilę, musi pokonać wszystkie czynniki destabilizujące – ruchy w głównych stawach ciała (a stawy przeważnie wykazują dużo większą ruchliwość w płaszczyźnie przednio tylnej niż w bocznej). Uginanie stawów łokciowych i/lub bioder następuje w momencie przemieszczania COP w kierunku stawu promieniowonadgarstkowego. Jeżeli COP przesuwa się w kierunku palców, to zawodniczka podnosi środek ciężkości ciała i prostuje wszystkie stawy [8]. Ważne jest, aby rzut pionowy środka ciężkości ciała utrzymywał się we wnątrz anatomicznej powierzchni pod parcia, jaką stanowią ręce i powierzchnia między nimi. Wartoś ci zakresu oscylacji COP, wskaźnika zmienności COP i prędkości oscy lacji COP znacznie się zwiększyły w czasie stania na rękach w porównaniu z pozycją dwunożną – jest to charakterystyczne dla utrudnionych warunków utrzymywania równo wagi. Riach i Starkes [6] dowodzą, że średnia prędkość przemieszczeń COP (wypadkowego dla prawej i lewej stopy) jest znacznie większa u dzieci w próbie z oczami zamkniętymi oraz w staniu na palcach obu stóp w porównaniu z przeciwstawnymi zadaniami równowagi. Do tak dużych rozbieżności między grupami w róż nym wieku doszli Newell i wsp. [5], badając pole powierzchni COP. Największe pole zanotowali u dzieci 3letnich, a naj mniej sze u dorosłych. Pole powierzchni można od nieść do zakresu przemieszczeń COP, ponieważ pole pośrednio zawiera in for macje o skrajnych położeniach COP. Ogólnie można stwierdzić, że wszelkie utrudnienia w utrzy mywaniu równo wagi w stosunku do pozycji na turalnej dwu nożnej powodują wzrost wskaźników sta bilności, a tym samym – destabilizację postawy ciała [8].



WNIOSKI

1. Wyniki przedstawione w niniejszej pracy pozwalają stwierdzić, że prawa i lewa strona ciała wykazują podobieństwa w sposobie przemieszczania punktu nacisku stóp i rąk na podłoże w naturalnej pozycji dwunożnej u dzieci w wieku 2–4 lat i w odwróconej pozycji stania na rękach w grupie gimnastyczek.

2. W grupie dzieci lewa stopa ma nieco większy udział w procesie utrzymywania równo wagi w stosunku do prawej, a w grupie gimnastyczek sportowych prawa ręka ma nieznacznie większy wpływ na utrzymanie pionowej odwróconej pozycji ciała niż lewa ręka.

3. Nie stwierdzono żadnych podobieństw w procesie utrzymywania równowagi w pozycji naturalnej u małych dzieci i pozycji stania na rękach u gimnastyczek sportowych. Przypuszczalnie orientacja ciała, a szczególnie fakt położenia ciała głową w dół, ma zasadnicze znaczenie dla procesów sterowania układem ruchu człowieka podczas stania w postawie pionowej.

BIBLIOGRAFIA[1] M. Golema, Stabilność pozycji stojącej. Studia i Monografie AWF we Wrocławiu, 1987, 17. [2] M. Ku czyński, The second order autoregressive model in the evaluation of postural stability. Gait & Posture, 1999, 9, 50–56. [3] M. Kuczyński, Ste ro wanie lepkosprężyste w układzie równowagi człowieka. Człowiek i Ruch, 2001, 2, 33–38. [4] M. Lebiedowska, M. Syczewska, Invariant sway propertis in children. Gait & Posture, 2000, 12, 200–204. [5] K.M. Newell, S.M. Slobounov, B.S. Slobounova, P.C.M. Molenaar, Shortterm nonstationarity and

the development of postural control. Gait & Posture, 1997, 6, 56–62. [6] C.L. Riach, J.L. Starkes, Velocity of center of pressure excursions as an indicator of postural control system in children. Gait & Posture, 1994, 2, 167–172. [7] A. Sikora, Analiza przebiegu stabilogramów różnicujących udział obu kończyn dolnych w procesie utrzymywania równowagi. Czło-wiek i Ruch, 2001, 2, 51–54. [8] S.M. Slobounov, K.M. Newell, Postural dynamics in upright and inverted stance. Journal of Applied Biomechanics, 1996, 2, 185–196. [9] M. Sobera, Porównanie procesu utrzymywania równowagi podczas wykonania stania na ramionach zamachem i tzw. szpicagi. [W:] Z. Szot (red.), Sport gimnastyczny i taniec w ba daniach naukowych. AWF, Gdańsk 2001, 156–160. [10] M. Sobera, Utrzymywanie równowagi podczas postawy stojącej i stania na rękach. Człowiek i Ruch, 2001, 2, 61–64.

[11] M. Sobera, Badania rozwoju równowagi u dzieci w wieku 3–6 lat. Acta of Bioengineering and Biomechanics, 2003, 5, supl. 1, 448–454. [12] M. Sobera, Współzależność prawej i lewej stopy podczas utrzymywania równowagi ciała w postawie dwunożnej u małych dzieci. Acta of Bioengineering and Biomechanics, 2004, 6, supl. 1, 438–444. [13] M. Sobera, B. Siedlecka, Stabilność pozycji stojącej u dzieci w wieku 3–5 lat. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio D: Medicina, 2006, 60, suppl. 16, 7(728), 160–163. [14] T. Szot, J. Ku rzacz, Ćwiczenia na poręczach asymetrycznych i równoważni. AWF, Gdańsk 1998. [15] B. Wojcie chow skaMaszkowska, D. Bączkowicz, D. Bo rzuc ka, J. Cha raś na, Analiza parametrów lepkosprę żys tych ocenia jących stabilność równowagi w postawie stojącej obunóż i w staniu na rękach. Acta of Bio engi-neering and Biomechanics, 2004, 6, supl. 1, 461–464. [16] K. Żołnierowicz, M. Plichta, Gimnastyka sportowa dziewcząt. COS, Warszawa 2001.


Jacek Stodółka, anna Jonak, Tomasz Jonak akademia wychowania fizycznego we wrocławiu

wpływ zmiaN koNSTRukcyJNych oSzczepu Na wyNiki oSiĄgaNe pRzez 14–15-LeTNie dzieci

W RzucIe oSzczepem

ABSTRACTThe influence of construction changes in javelin on the scores in 14–15 year old children

throwing javelin

In modern sport scientists excel in inventing ideas improving sport scores. Surprisingly, contrary to the vast number of technological possibilities, there occurred a discipline in which scores were deliberately lowered. It is the javelin throw. Following the excellent performance of Uwe Höhn (104.80 m), there emerged the requirement for limiting the range of the javelin throw. That’s why the International Association of Athletics Federations re-commended that the javelin structure be changed, i.e. by shifting its centre of gravity. With these regulations in mind, we decided to examine the impact of the re-structured javelin on the scores in the 14–15-year-olds at the beginning of training.In the experiment each subject threw the javelin twice (old and new type) from a shortened run-up. Next, they underwent a monthly training to improve their throwing technique. After that period, they again performed throws under the same conditions with 600 g ja velins. In both trials the best result was selected.The collected results demonstrate the throwing characteristics of the javelin types. The boys revealed a bigger difference in throws with the new type javelin – requiring more strength, whilst the girls showed higher results in the old type javelin throw, where the technique took over their strength.

WPROWADZENIE

Sport to działalność mająca na celu podnoszenie sprawności fizycznej i jej manifestacja, uprawiana systematycznie według pewnych reguł, w których występuje pierwiastek współzawodnictwa i dążenie do osiągnięcia jak najlepszych wyników [1]. Gdy w 1896 r. baron Pierre de Coubertin otwierał Igrzyska Olimpijskie w Atenach, przy świecała mu szczytna idea: „Nie dla zwy cięstwa, lecz dla współ zawodnictwa”. Hasło to zostało powtórzone podczas igrzysk w Sydney, lecz nie ma co się łudzić – od dawna jest już nieaktualne. W dzi siejszym, profesjonalnym sporcie liczą się bowiem wy łącznie zwycięzcy i kolejne, coraz

bardziej wygórowane rekordy, a o wygranej decydują tysięczne części se kun dy lub milimetry. Wia domo przy tym, że możli wości fizycz nych wyczynów człowieka są ograniczone, a chęci bicia rekordów – nie. W tej sytuacji sukces może zapewnić nowoczesna technika. Nie ma już dyscyplin sportu, które oparłyby się jej wpływom [3]. W dzisiejszym sporcie naukow cy prześcigają się w coraz śmielszych pomy słach zmierzających do jednego celu – aby za wodnik mógł wykonać coś szybciej, dokładniej, lepiej i po prostu wygrać.

Wszystkie modyfikacje sprzętu czy stroju wprowadza się po to, aby osiągać lepsze rezultaty. Jest jednak konkurencja, której wyniki


J. STODóŁKA, A. JONAK, T. JONAK zmiany konstrukcyjne oszczepu a wyniki 14–15-latków84

zostały już tak zmaksymalizowane, iż należało wykonać coś niespotykanego w dzisiejszym sporcie – doprowadzić do obniżenia wyników.

Jest to rzut oszczepem. W 1984 r. po raz pierwszy przekroczono granicę 100 m. Uczynił to zawodnik Niemieckiej Republiki Demo kratycznej Uwe Höhn, który ustanowił rekord świata rezultatem 104,8 m [8]. Po tym zna komi tym wyczynie zaistniała konieczność ograniczenia zasięgu rzutu oszczepem. W związku z tym Międzynarodowa Federacja Lek kiej Atletyki zaleciła zmniejszenie dopusz cza nej przepisami maksymalnej odległości od końca grotu do środka ciężkości oszczepu z 1,10 do 1,06 m. Zmiana ta obowiązuje od 1 kwietnia 1986 r. [7]. Mody fikacje w postaci przesunięcia środka ciężkości oszczepu spo wodowały, że zawodnicy i zawodniczki zaczęli osiągać krótsze odległości.

CEL PRACy

Celem pracy jest ukazanie, w jakiej mierze przesunięcie środka ciężkości w konstrukcji oszczepu ma wpływ na wyniki osiągane przez dzieci w wieku 14–15 lat (na etapie począt kowego treningu).


Przedstawiony materiał został zgromadzony w wyniku badań przeprowadzonych w Gimnazjum im. Jana Pawła II w Lwówku Śląskim. Badaniami objęto 28 dziewcząt i 23 chłopców z dwóch klas trzecich. Pomiary wykonano we wrześniu i październiku 2005 r., w czasie zajęć wychowania fizycznego. Uczniów poddano badaniom antropometrycznym i próbie rzutu oszczepem.

Pomiary antropometryczne obejmowały wy sokość i ma sę ciała. Przeprowadzono je w szkolnym ga binecie lekarskim, wykorzys tując wagę le kar ską ze wzrostomierzem. Pomiary masy ciała wykonane zostały z dokładnością do 0,5 kg, a wysokości ciała do 0,01 m. Na pod sta wie tych wyników obliczono wskaźnik Rohrera.

Próby rzutu oszczepem zostały przepro wa

dzone na stadionie lekkoatletycznym o pod łożu żwirowym. Wykonywane były w obec ności dwóch nauczycieli, z zachowaniem za sad BHP [4], zgodnie z przepisami zawodów lekko atletycznych [2]. Sprawdzian obejmował odda nie przez każdego badanego dwóch rzutów na odległość, ze skróconego rozbiegu, starym i nowym typem oszczepu. Uwzględniano najlepszy rezultat. Do wszystkich prób został wyko rzystany oszczep ważący 600 g. Próby wykonywane były przy założeniu, że każdy uczeń znał pod stawy tej konkurencji i potrafił poprawnie – z wyróżnieniem każdej fazy: pozycja wyjściowa (chwyt oszczepu i trzymanie podczas rozbiegu), rozbieg, odprowadzenie oszczepu i przyjęcie pozycji wyrzutnej, wyrzut i utrzy manie równowagi po wyrzucie – oddać rzut [5]. Po pierwszym pomiarze badani rozpoczęli miesięczny trening, mający na celu doskona lenie techniki rzutu oszczepem. Treningi były prze pro wadzane w ramach zajęć z wychowania fi zycznego cztery razy w tygodniu. Po tym okre sie uczniowie ponownie wykonali próby rzu towe, przy zastosowaniu tych samych zasad i przepisów co w pierwszym terminie ba dania.

Wyniki badań opracowano statystycznie. Obliczono podstawowe wielkości statystyczne: zakres zmienności, średnią arytmetyczną, od chylenie standardowe, współczynnik zmienności.

WyNIKI

Charakterystyka somatyczna badanych uczniów

Przeprowadzone pomiary wykazały, że średnia wysokość ciała u dziewcząt to 164,5 cm. Skrajne wartości tych pomiarów kształtują się w granicach 152–177 cm. Różnica do chodzi więc do 25 cm. U chłopców średnia wysokość ciała wynosi 174,69 cm. Skrajne wartości kształ tują się w granicach 164–183 cm. Różnica wynosi 19 cm. Badani chłopcy stanowią pod względem wysokości ciała bar dziej jednorodną grupę.

Średnia arytmetyczna masy ciała dziewcząt wynosi 54,35 kg. Skrajne wartości kształtują się w granicach 39–78 kg, daje to różnicę 39 kg. Badani chłopcy charakteryzują się śred


J. STODóŁKA, A. JONAK, T. JONAK zmiany konstrukcyjne oszczepu a wyniki 14–15-latków 85

i masa ciała charakteryzują głównie wielkość ciała. Natomiast stosunek tych dwóch parametrów – masy i wysokości ciała – w postaci tzw. wskaźnika Rohrera daje dodatkowe informacje, niezbędne do oceny innego elementu budowy ciała – smukłości. Według wartości wskaźnika smukłości Rohrera, posługując się klasyfikacją Wankego dla mężczyzn i Kolasy dla kobiet, należy stwierdzić, iż zarówno dziewczęta, jak i chłopcy charakteryzują się smukłą budową ciała. Wśród badanych wystę pują jednak dziewczęta i chłopcy o tęgiej budowie ciała (tab. 3).

WyNIKI EKSPERyMENTU PEDAGOGICZNEGO

Podczas miesięcznego eksperymentu młodzież poszerzała swoje wiadomości z zakresu rzutu oszczepem. Poznała też technikę rzutu osz czepem oraz ćwiczenia ją doskonalące. Po zakończonym eksperymencie pedagogicznym dziewczęta poprawiły swoje wyniki w rzucie oszczepem starego typu średnio o 2,36 m, co stanowi 25,5%, natomiast w rzucie oszczepem nowego typu o 2 m, czyli 22,8% (tab. 4).

W grupie chłopców poprawa wyników w rzu cie starym typem oszczepu wyniosła średnio 2,13 m, co odpowiada 9,57%. W rzutach nowym typem oszczepu chłopcy poprawili się średnio o 2,27 m, czyli 12% (tab. 5).

Konstrukcja nowego typu oszczepu wy maga zaangażowania w wykonanie rzutu znacznej siły, w związku z tym poprawa wyników chłopców – odznaczających się bardziej atletyczną budową ciała oraz znacznym poziomem siły mięśniowej – jest większa.

Dziewczęta ze względu na swoją niewielką – w tym okresie rozwojowym – siłę, większą poprawę wyników uzyskały w oszczepie tzw. szybującym, starego typu, wymagającym raczej techniki niż siły.

PODSUMOWANIE, ZALECENIA METODyCZNE

Modyfikacje polegające na zwiększaniu lotności oszczepu doprowadziły do tego, że odleg

Tab. 1. Charakterystyka liczbowa pomiarów wysokości ciała badanych uczniów

Płeć Min.–maks. [cm]

x [cm]

SD [cm]

Współczynnik zmienności

[%]Dziewczęta 152–177 164,50 5,43 3,31Chłopcy 164–183 174,69 4,24 2,43

Tab. 2. Wyniki pomiarów masy ciała badanych uczniów

Płeć Min.–maks.[kg]

x [cm]

SD [cm]


[%]Dziewczęta 39–78 54,35 7,59 13,98Chłopcy 43–80 60,08 7,31 12,18

Tab. 3. Wskaźnik Rohrera badanych uczniów

Płeć Min.–maks.[kg]

x [cm]

SD [cm]


[%]Dziewczęta 0,98–1,76 1,22 0,16 13,24Chłopcy 0,93–1,59 1,12 0,13 12,30

Tab. 4. Podstawowe dane statystyczne o próbach rzutu oszczepem dziewcząt

Rodzaj oszczepu

Bad

anie

Min.– maks. [cm]

x [cm]

SD [cm]

Współ czynnik zmienności [%]

Stary typ I 6,27–25,62 11,18 4,40 39,34II 8,82–27,06 13,54 4,21 31,07

Nowy typ I 5,01–25,1 11,01 4,37 39,68II 8,09–26,9 13,01 4,18 32,12

Tab. 5. Podstawowe dane statystyczne o próbach rzutu oszczepem chłopców

Rodzaj oszczepu

Bad

anie

Min.– maks. [cm]

x [cm]

SD [cm]

Współ czynnik zmienności [%]

Stary typ I 13,6–33,3 21,84 5,52 25,28II 14,71–35,6 23,97 6,40 26,73

Nowy typ I 11,3–32,78 21,09 6,31 29,94II 13,7–34,93 23,36 6,21 26,61

nią masą ciała wynoszącą 60,08 kg. Rozpiętość wyników badanych waha się w granicach 43–80 kg, co daje różnicę 47 kg (tab. 2). Wysokość


J. STODóŁKA, A. JONAK, T. JONAK zmiany konstrukcyjne oszczepu a wyniki 14–15-latków86

łości uzyskiwane przez najlepszych zawodników przybliżyły się do rozmiarów stadionu. Związane z tym zagrożenie wymusiło zmiany konstrukcyjne – przeniesienie środka ciężkości oszczepu do przodu – i skrócenie osiąganych odległości.

Czterotygodniowa nauka elementów techniki rzutu oszczepem zaowocowała u dziewcząt poprawą wyników w rzucie oszczepem starego typu o 2,36 m, a nowego typu – 2 m. U chłopców różnica między badaniami rzutu oszczepem starego typu wyniosła 2,12 m, oszczepem nowego typu zaś 2,27 m. Wyniki oddają właściwości lotne poszczególnych oszczepów. Chłopcy uzyskali większą różnicę w rzutach oszczepem nowym – bardziej ,,siłowym”, natomiast dziewczęta wyraźny wzrost zanotowały w próbach oszczepem starego typu, w których technika rzutu wyraźnie dominowała nad siłą, a tym samym była łatwiejsza do opanowania przez dziewczęta w tej fazie rozwoju biologicznego.

Wyniki eksperymentu pozwalają stwierdzić, iż u dziewcząt należałoby w tym okresie roz wo jowym zwiększyć liczbę zajęć treningowych o charakterze siłowym, natomiast u chłop ców w związku z szybkim przyrostem

siły ogólnej zalecana jest dodatkowa praca nad techniką rzutu oszczepem.

Stosowane dotychczas tradycyjne sposoby nauczania rzutów lekkoatletycznych, oparte na metodzie analitycznej, mają pewne dość istot ne niedoskonałości.

Zbyt duża liczba ćwiczeń metodycznych, często zanadto drobiazgowych i stosowanych w nieodpowiedniej kolejności, powodowała nie potrzebne wydłużenie procesu nauczania tech niki tzw. podstawowej, zaburzała jego płynność i efektywność [6].

BIBLIOGRAFIA[1] Encyklopedia powszechna. Tom 4. PWN, Warszawa 1976. [2] J. Kry nicki, J. Rozum, Przepisy zawodów w lekkoatletyce. Sportpress, Warszawa 2002. [3] M. Miś, Olimpiada technik. Wiedza i Życie, 2000, 9, 26–31. [4] J. Mi gasiewicz, T. Jonak, A. Czar nota, Gry i zabawy ru chowe z zastosowaniem osz czepu. Wydawnictwo BK, Wrocław 2005. [5] J. Migasiewicz, J. Stodółka, Lekkoatletyka. COS, Warszawa 2007. [6] J. Migasiewicz, J. Stodółka, Wy brane elementy warunkujące skuteczność procesu treningowego w rzutach lekkoatletycznych. Lekko atleta, 1994, 4, 26–27. [7] Z. Stawczyk, Zarys lekko atletyki. AWF, Poznań 1992. [8] R. Żukowski, Rzut oszczepem. MAW, Warszawa 1988.


anna czeczkowska, paweł deluga, arkadiusz gruszczewskiakademia wychowania fizycznego we wrocławiu

zdoLNoŚĆ odTwaRzaNia RyTmu u dzIecI W WIeku 11–13 lat

ABSTRACTEffectiveness of rhythm performance in children aged 11–13 years

The study was designed to determine the influence of sex on the effectiveness of rhythm performance in children aged 11–13 years. The subjects were tapping the hand following the rhythm assigned by light-beam leader . There were three rhythms – uniform, cyclic, and acyclic. The result analysis expressed in figures rhythmic deviations from the pattern in particular trials revealing the direction of changes in its performing – acceleration or retardation, yet it did not indicate any statistically significant intersex differences in the deviation from the rhythm pattern. Only a tendency to better perform uniform and cyclic rhythms in boys rather than girls was observed. Also, girls decelerated and boys raised the tempo while performing uniform rhythm.

WPROWADZENIE

Zdolność odtwarzania rytmu stanowi istotny pa rametr określający sprawność ruchową człowieka w każdym wieku. Jest jednym z elementów decydujących o poprawności i skuteczności wykonania czynności ruchowych. Zachowanie rytmiczności ruchu sprawia, że jest on płynny, miękki, harmoniczny i ekonomiczny [1–3]. Olbrzymie znaczenie rytmu dostrzegane jest przez teoretyków i praktyków sportu nie tylko w dyscyplinach związanych z muzyką, takich jak: taniec, gimnastyka artystyczna, łyżwiarstwo figurowe, ale również w innych, np. w lekkoatletyce. Niniejsza praca ma przyczynić się do podkreślenia wagi pro blemu i do lepszego poznania tej zdol ności.

CEL PRACy

Celem pracy było określenie wpływu płci na skuteczność od twa rzania rytmu u dzieci w wieku od 11 do 13 lat.

Hipoteza badawcza: Płeć jest istotnym

czyn nikiem wpływającym na zdolność odtwarzania rytmu u dzieci w wieku od 11 do 13 lat.


W badaniach wzięło udział 74 uczniów. Wśród nich było 37 dziewcząt i 37 chłopców w wieku od 11 do 13 lat ze Szkoły Podstawowej nr 36 we Wrocławiu.

Badany wykonywał tapping ręką (uderzenia ręką w stół badawczy) w zadanym rytmie. Rytm był podawany przez sygnalizator świetlny (światłolider), znajdujący się naprzeciw badanego.

Badani odtwarzali trzy rodzaje rytmów (każ dy składał się z 13 błysków i trwał 6,48 s):

– Jednostajny – próba I; najłatwiejsza (ryc. 1). Odstęp między kolejnymi błyskami wynosił 0,54 s. Czas trwania próby był zatem równy 12 × 0,54 s = 6,48 s.

– Zmienny – cyklicznie powtarzający się – próba II; o średnim stopniu trudności (ryc. 2). Odstępy między kolejnymi błyskami w cyklu


A. CZECZKOWSKA, P. DELUGA, A. GRUSZCZEWSKI Zdolność odtwarzania rytmu u dzieci w wieku 11–13 lat88

wynosiły 0,39 s; 0,47 s; 0,46 s; 0,84 s. Cykl ten powtarzał się trzykrotnie.

– Acykliczny – próba III; najtrudniejsza (ryc. 3). Odstępy między kolejnymi błyskami nie powtarzały się, były przypadkowe.

W każdej z trzech prób po jednorazowej obserwacji sekwencji rytmu podawanego przez

sygnalizator świetlny badany trzy razy wykonywał ćwiczenie razem z nim. Trzecie ćwiczenie ze światłoliderem było rejestrowane.

Stanowisko badawcze:a) część nadawcza – sygnalizator świetlny

(ryc. 4a),b) część odbiorcza – rejestrator parametrów

czasowych (ryc. 4b).

K P D

K – komputer z oprogramowaniem Sound Forge P – przetwornik, D – dioda LED

KONM

M – wkładka mikrofonowaN – nadajnikO – odbiornik

system mikrofonu bezprzewodowegoShure ETPD

Ryc. 4. Schemat stanowiska badawczego: a) część nadawcza, b) część odbiorcza

Rejestrowano dźwięki powstające wskutek uderzania ręką w stół. Czasy między uderzeniami odczytywano od początku trwania dźwięku do początku trwania następnego dźwięku (ryc. 5).

Ryc. 5. Próba I — przykładowy zapis przebiegu natężenia dźwięku w czasie

WyNIKI BADAń

Wielkość odchylenia rytmu uderzeń od rytmu wzorcowego

w poszczególnych próbachZa kryterium oceny zdolności rytmizacji przyjęto wielkość odchylenia rytmu uderzeń od rytmu wzorcowego podawanego przez syg na

0,54 0,54 0,54 0,54 0,54 0,54 0,540,54 0,54 0,54 0,54 0,54

Ryc. 1. Wzór rytmu jednostajnego (przebieg natężenia dźwięku w czasie) podawanego z komputera

na sygnalizator świetlny w próbie I

0,38s 0,47s 0,46s 0,84s 0,38s 0,38s0,47s 0,46s 0,84s 0,84s0,46s0,47s

CYKL 1 CYKL 2 CYKL 3

Ryc. 2. Wzór rytmu zmiennego cyklicznie powtarzającego się (przebieg natężenia dźwięku

w czasie) podawanego z komputera na sygnalizator świetlny w próbie II

tcykl1 [s] = tcykl2 [s] = tcykl3 [s] = 2,16 s (czas trwania cyklu)

0,46s 0,96s 0,60s 0,72s 0,34s 0,50s 0,20s 0,58s 0,72s 0,42s 0,63s 0,30s

Ryc. 3. Wzór rytmu acyklicznego (przebieg natężenia dźwięku w czasie) podawanego z komputera

na sygnalizator świetlny w próbie III

a)

b)


A. CZECZKOWSKA, P. DELUGA, A. GRUSZCZEWSKI Zdolność odtwarzania rytmu u dzieci w wieku 11–13 lat 89

lizator świetlny. Określenie wielkości tego odchylenia polegało na porównaniu czasu między kolejnymi błyskami światłolidera z cza sem między odpowiadającymi im, kolej nymi uderzeniami wykonanymi przez bada nych. Jego miernikiem była średnia z kwa dra tów odchyleń od wzorca dla każdego badanego (K), którą obliczono z podanego wyżej wzoru, gdzie:

K – średnia z kwadratów odchyleń od wzorca dla każdego badanego [s2],

t1, …, t9 – odstęp między kolejnymi uderzeniami (t1 – pierwszym i drugim, …, t9 – dziewiątym i dziesiątym),

tw1, …, tw9 – odstęp między kolejnymi błyskami światłolidera.

Pod uwagę wzięto pierwsze dziewięć odległości między uderzeniami, ponieważ wszyscy badani wykonali co najmniej dziesięć uderzeń.

Z uzyskanych średnich z kwadratów od chyleń od wzorca dla każdego badanego (K [s2]) obliczono podstawowe wskaźniki statystyczne dla badanych grup (tab. 1).

Przedstawione w tabeli 1 oraz na rycinie 6 (a i b) wyniki badań wskazują na występowanie w grupie dziewcząt zdecydowanie większych problemów z odtwarzaniem rytmu jedno staj nego i zmiennego cyklicznie powtarzającego się. Spostrzeżenie to potwierdza wyższa u dziewcząt niż u chłopców wartość średniej aryt metycznej z kwadratów odchyleń od wzorca (w próbie I o 9,38 s2, w próbie II o 35,62 s2), wyższa u dziewcząt maksymalna wartość analizowanego parametru, jak również zdecy dowa nie większa dyspersja uzyskanych przez dziewczęta wyników. Wartość odchylenia standardowego jest w próbie I ponad cztery razy, a w próbie II prawie dwa razy mniejsza u chłopców niż u dziewcząt.

Wartość średniej z kwadratów odchyleń od wzorca w próbie III, inaczej niż w próbach poprzednich, jest niższa u dziewcząt o 11,24 s2 (tab. 1, ryc. 6c). Również rozproszenie uzyskanych wyników jest mniejsze w tej grupie. Potwierdza to wartość odchylenia standar dowego, która jest o 21,10 s2 niższa u dziewcząt

odchyleniestandardowe

błądstandardowy

średnia

próba I

-20

-10

0

10

20

30

40

50

chłopcy dziewczęta

K[s

]2

płeć

próba II

-60

0

60

120

180

240



błądstandardowy

średnia

K[s

]2

płeć

próba III

0

20

40

60

80

100

120

140

160



błądstandardowy

średnia

K[s

]2

płeć

Ryc. 6. Średnie z kwadratów odchyleń od wzorca (K) dla obu badanych grup:

a) w próbie I, b) w próbie II, c) w próbie III

niż u chłopców. Różnice występują także przy maksymalnych wartościach średnich z kwa dratów odchyleń od wzorca. Wartość tego parametru uzyskana przez najsłabiej odtwarzającego rytm acykliczny chłopca jest wyższa o 74,92 s2

od wartości uzyskanej przez osiągają cą naj słabsze wyniki dziewczynę. Stąd wnio

a)

b)

c)

· 1000K =9

)(+)(+)(+)(+)(+)(+)(+)( + )( 299

288

277

266

255

244

233

222

211 wwwwwwwww tttttttttttttttttt −−−−−−−−−


A. CZECZKOWSKA, P. DELUGA, A. GRUSZCZEWSKI Zdolność odtwarzania rytmu u dzieci w wieku 11–13 lat90

sek, że dziewczęta miały mniejsze problemy z odtwa rzaniem rytmu acyklicznego.

Spośród trzech przeprowadzonych prób, najmniejsze rozbieżności między grupami w średnich arytmetycznych z kwadratów od chy leń od wzorca występują w próbie III ( x w grupie chłopców jest tylko 1,15 razy większa niż w grupie dziewcząt) (tab. 1, ryc. 6c), największe zaś w próbie I ( x w grupie chłopców jest prawie 3 razy mniejsza niż w grupie dziewcząt) (tab. 1, ryc. 6a). Oznacza to, iż wraz ze wzrostem trudności wykonywanego zadania zmniejsza się różnica między chłopcami i dziewczętami w odtwarzaniu rytmu wzorcowego.

Nie stwierdzono jednak istotności statystycz nej różnic zaobserwowanych między badanymi grupami (tab. 1).

Kierunek zmian w odtwarzaniu rytmu

W celu określenia, czy badani przyspieszają, czy zwalniają odtwarzany rytm, od czasu między dwoma kolejnymi błyskami świa tłolidera odjęto odpowiadający im czas między dwoma kolejnymi uderzeniami. Pod uwagę wzięto jedynie znak tej różnicy (nie jej wartość), czyli: „+” lub „–”. „+” oznacza przyspieszenie rytmu, a „–” jego zwolnienie. Zero oznacza sytuację, w której czas między dwoma kolejnymi uderzeniami jest zgodny ze wzorcem (czasem między odpowiadającymi im, kolejnymi błyskami sygnalizatora), czyli rytm jest odtworzony prawidłowo. W obliczeniach pod uwagę wzięto pierwsze dziewięć odległości między uderzeniami, gdyż każdy z badanych wykonał co najmniej dziesięć uderzeń. Ana li

zie poddano więc w każdej z grup 333 różnice między omawianymi czasami (9 różnic × 37 ba danych).

W próbie I przy odtwarzaniu rytmu jednostajnego stwierdzono w grupie dziewcząt wyraźną tendencję do zwalniania rytmu, w grupie chłopców natomiast – do jego przyspieszania. W ponad 60% uderzeń wykonanych przez chłopców odnotowano przyspieszenie rytmu. Podobną liczbę zwolnień rytmu zaobserwowano u dziewcząt. Wykonały one o 22% więcej niż chłopcy uderzeń, w których zwolniły rytm (ryc. 7a) i analogicznie chłopcy wykonali prawie o 22% więcej niż dziewczęta uderzeń, w których przyspieszyli rytm (ryc. 7b). Zaobserwowana współzależność między płcią a liczbą zwolnień i przyspieszeń rytmu była istotna statystycznie, co potwierdzają wyniki testu niezależności χ2 (tab. 2).

W przypadku rytmu zmiennego cyklicznie powtarzającego się (próba druga) i acyklicznego (próba trzecia) występują minimalne różnice międzypłciowe w kierunku zmian odtwarzanego rytmu (tab. 2, ryc. 7a i b). W próbach tych obserwujemy nieznacznie wyraźniejszą u dziewcząt niż u chłopców skłonność do zwalniania rytmu. Również w grupie badanych chłopców przeważa liczba zwolnień rytmu w stosunku do jego przyspieszeń.

Na uwagę zasługuje fakt, że wśród chłopców wraz ze wzrostem trudności odtwarzanego rytmu rośnie liczba jego zwolnień. Wśród dziew cząt zależności takiej nie dostrzeżono. Najwięcej zwolnień rytmu odnotowano u nich w próbie najłatwiejszej – I, następnie w próbie najtrudniejszej – III (ryc. 7a).

Tab. 1. Charakterystyka statystyczna średnich z kwadratów odchyleń od wzorca w poszczególnych próbach

Próba Płeć x SD Min.–maks. U p

I dziewczęta 15,09 27,95 0,59–140,93 569 0,212chłopcy 5,71 6,62 0,57–37,25

II dziewczęta 90,29 128,48 2,25–658,78 615 0,452chłopcy 54,67 68,93 1,59–319,44

III dziewczęta 74,65 41,20 9,82–149,27661 0,799chłopcy 85,89 62,30 9,54–224,19

U – wynik nieparametrycznego testu U MannaWhitneyap – poziom istotności


A. CZECZKOWSKA, P. DELUGA, A. GRUSZCZEWSKI Zdolność odtwarzania rytmu u dzieci w wieku 11–13 lat 91

WNIOSKI

1. Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic międzypłciowych w wielkości od chylenia odtwarzanego rytmu od wzorca. Zaobser

wowano jedynie tendencję do uzyskiwania niższych wartości średniej z kwadratów odchyleń od wzorca w grupie chłopców przy odtwa rza niu rytmu jednostajnego i zmiennego cy klicz nie powtarzającego się. Sugeruje to wys tę powanie u chłopców w wieku 11–13 lat lepszych niż u dziewcząt w tym samym przedziale wiekowym zdolności do odtwarzania rytmu jednostajnego i zmiennego cyklicznie powta rzającego się.

2. Występują istotne statystycznie różnice międzypłciowe w kierunku zmian w odtwa rzaniu rytmu jednostajnego. Przy odtwarzaniu tego rytmu dziewczęta wykazują tendencję do jego zwalniania, chłopcy do przyspieszania.

BIBLIOGRAFIA[1] K. Meinel, G. Schnabel, Bewegungslehre – Sport motorik. Volk und Wissen Volkseigener, Berlin 1987. [2] Z. Waśkiewicz, G. Juras, J. Raczek, Komputerowa diagnostyka zdolności rytmiza cyj nych. Roczniki Naukowe AWF w Katowicach, 1999, 27, 25–39. [3] C. Wrisberg, R.L. Pein, The preshot internal and free throw shooting accuracy. An exploratory investigation. The Sport Psychologist, 1992, 6, 14–23.

Tab. 2. Współzależność między płcią a liczbą zwolnień i przyspieszeń rytmu w kolejnych próbach o różnym stopniu trudności

Próba Stopień trudności Badani Liczba χ2 p0 „–” „+”

I łatwydziewczęta 3 201 129

32,2 0,0000chłopcy 1 129 203

II średnidziewczęta 0 182 151

0,25 0,615chłopcy 1 175 157

III trudny dziewczęta 1 195 137 1,13 0,288chłopcy 0 182 151

0 – rytm zgodny ze wzorcowym, „–” – zwolnienie rytmu, „+” – przyspieszenie rytmu

220

200

180

160

140

120

100

I II III

próba

liczba

„–”

220

200

180

160

140

120

100

I II III

próba

liczba

„+”

dziewczęta

chłopcy

Ryc. 7. Współzależność między płcią a liczbą zwolnień i przyspieszeń rytmu w kolejnych próbach o różnym

stopniu trudności: a) zwalnianie rytmu, b) przyspieszanie rytmu

a)

b)


Jarosław gasilewski1, janusz Iskra2

1 państwowa wyższa szkoła zawodowa w raciborzu 2 akademia wychowania fizycznego w katowicach

Budowa ciała a wyNiki BiegÓw pRzez płoTki o RÓŻNeJ wySokoŚci i zmieNNych odLegłoŚciach

ABSTRACTBody build and hurdle race results with hurdles of varied heights and distances

The aim of the study was the evaluation of the effect of somatic body build on the hurdle race results examined in four patterns – with varied hurdle heights and distances between them.The study involved 148 first-year students at the Physical Education Institute (PWSZ) in Raciborz. The subjects covered the distance of 60 m with hurdles without prior preparation. The parameters of particular races were determined according to the following rule:A. W – 75% of mean length of the lower extremity, O – 4 x mean body height,B. W – 75% of mean length of the lower extremity, O – 4.5 x mean body height,C. W – 85% of mean length of the lower extremity, O – 4 x mean body height,D. W – 85% of mean length of the lower extremity, O – 4.5 x mean body height,where: W – hurdle height, O – distance between the hurdles.Body build was assessed with the length parameters (3), circumferences (4), and skinfold thickness (3).The analysis revealed that shorter distances between hurdles as well as their lower height significantly increased the speed and facilitated performing the race. However, taller per-formers were much slower when the distances between the hurdles were too short. Non-training students scored definitely better in A and B patterns (lower hurdles) than in C and D (higher hurdles). These observations are vital for the organization of teaching hurdle racing at the beginning stage.Body build, and stature and the lower extremity length in particular, have a marked effect on the results, although not a decisive one.

WPROWADZENIE

Bieg przez płotki należy do trudnych, ale widowiskowych konkurencji lekkoatletycznych, wymagających od zawodników wysokiego poziomu wszechstronnego przygotowania motorycznego i koordynacyjnego.

Ważnym elementem wpływającym na rezul taty jest budowa somatyczna zawodnika [11]. W biegach przez płotki parametry antropometryczne determinują wynik w szczególny sposób. Spowodowane jest to wymogami technicznymi dystansu dotyczącymi głównie wysokości płotka oraz odległości między płotkami.

Technika biegu przez płotki związana jest ze specyficznym sposobem pokonywania kolejnej przeszkody oraz najbardziej efektywnym biegiem między płotkami. Na sposób poko nywa nia płotka mają wpływ m.in.: budowa somatyczna, poziom przygotowania sprawnościowego oraz doświadczenie treningowe (czynnik wytrenowania).

Według Tannera [16] płotkarz powinien mieć długie, w stosunku do tułowia, mocno umięśnione nogi oraz silne ramiona pomagające w balansie ciała nad płotkiem. Specyfikę budowy płotkarzy zaobserwował także Janusz [6],


J. GASILEWSKI, J. ISKRA Budowa ciała a wyniki biegów przez płotki o różnej wysokości 93który podkreślał takie cechy, jak długie udo, duży najmniejszy obwód przedramienia oraz duży obwód bioder. Wprawdzie od lat sześćdzie siątych większość parametrów budowy soma tycznej płotkarzy uległa zmianom, ale głów ne spostrzeżenia badaczy zachowały aktualność.

Najbardziej charakterystyczne wskaźniki bu dowy somatycznej płotkarzy według Iskry [4] to: wysokość i masa ciała oraz umięśnienie kończyn dolnych i górnych, a w szczególności obwód uda.

CEL PRACy

Celem tej pracy była ocena wpływu budowy somatycznej na rezultaty biegu przez płotki według czterech wariantów określonych na podstawie wysokości płotka i odległości między płotkowych.

Postawiono następujące pytania badawcze:1. Czy budowa somatyczna determinuje

po ziom wyników w biegu przez płotki nie trenujących studentów?

2. Czy zmiany przepisów biegu przez płotki zmieniają wymagania somatyczne w tej grupie konkurencji?


W badaniach przeprowadzonych w paź dzier niku 2006 r. uczestniczyło 148 studentów I roku Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Raciborzu (Instytut Kultury Fizycznej) (wiek: 19,8 ± 1,1 roku).

Badani cztery razy pokonywali dystans 60 m przez płotki bez wstępnego przygotowania, według przepisów dostosowanych do budowy somatycznej [5, 17].

Parametry biegu sprinterskiego przez płotki ustalono według następującego protokołu:

A. W – 75% średniej długości kończyny dolnej, O – 4 × średnia wysokość ciała,

B. W – 75% średniej długości kończyny dolnej,O – 4,5 × średnia wysokość ciała,

C. W – 85% średniej długości kończyny dolnej, O – 4 × średnia wysokość ciała,

D. W – 85% średniej długości kończyny dolnej, O – 4,5 × średnia wysokość ciała,

gdzie: W – wysokość płotka, O – odległość między płotkami.

Wobec tego przyjęto następujące warianty:

A. dobieg: 13,00 m, wysokość płotka: 69 cm, rozstaw: 7,20 m. B. dobieg: 13,00 m, wysokość płotka: 69 cm, rozstaw: 8,10 m.C. dobieg: 13,00 m, wysokość płotka: 78 cm, rozstaw: 7,20 m.D. dobieg: 13,00 m, wysokość płotka: 78 cm, rozstaw: 8,10 m.

Czas przebiegnięcia dystansu mierzono ręcz nie za pomocą stopera, z dokładnością do 0,01 s.

W zakresie budowy somatycznej wykonano standardowe pomiary długości, obwodów i fałdów tłuszczowych:

1. Wysokość ciała (B–v).2. Masa ciała.3. Długość kończyny dolnej (B–tro).4. Długość kończyny górnej (a–da).5. Obwód klatki piersiowej – obwód spo

czynkowy – pachowy.6. Obwód bioder przez pośladki.7. Obwód uda pod fałdem pośladkowym

przy równomiernym obciążeniu obu nóg.8. Obwód podudzia w górnej, najgrubszej

części podudzia.9. Fałd tłuszczowy ramienia nad mięś

niem trójgłowym ramienia, na swobodnie opusz czo nym ramieniu (fałd pionowy).

10. Fałd tłuszczowy brzucha w jednej czwar tej odległości między pępkiem a punktem is od strony pępka (fałd skośny).

11. Fałd tłuszczowy podudzia na 2/3 wysokości łydki.

Wszystkie pomiary wykonano zgodnie z procedurą zaproponowaną przez Malinowskiego i Strzatko [9].

Uzyskane wyniki badań przedstawiono, podając zakres zmienności, średniej (x) i od chy lenie standardowe (SD). Związki między rezul tatami w biegu przez płotki a budową so matyczną


J. GASILEWSKI, J. ISKRA Budowa ciała a wyniki biegów przez płotki o różnej wysokości94

ustalono na podstawie współ czyn nika korelacji Pearsona. Istotność różnic między czterema wa rian tami biegu oceniono na pod stawie analizy wariancji (ANOVA). Przyjęto wartość p na po ziomie 0,05.

WyNIKI

W biegu na 60 m przez płotki w wariancie A i B badani uzyskali ten sam średni wynik (10,51 s). W pozostałych wariantach, ze zwiększoną wysokością płotków, uzyskiwane czasy były odpowiednio słabsze (10,73 i 10,80 s), co wskazuje na zmniejszanie się szybkości biegu wraz ze wzrostem wysokości płotka.

Uczestniczący w badaniach studenci charakteryzują się znaczną wysokością ciała

(179,21 ± 6,76 cm) oraz średnią masą (74,14 ± 9,02 kg). Mają także długie kończyny dolne (91,80 ± 4,87 cm) i górne (79,23 ± 4,12 cm). Du ży obwód klatki piersiowej (92,47 ± 7,30 cm), wyraźnie mniejszy obwód bioder (83,57 ± 6,20 cm) oraz duży obwód uda (54,63 ± 5,45 cm) i podudzia (36,43 ± 2,47 cm) świadczą o dobrym rozwoju umięśnienia w obrę bie obręczy barkowej i biodrowej. Pośred nio po twierdzają to niskie parametry fałdów skórnotłuszczowych: ramienia (10,74 ± 5,86 mm), brzucha (16,65 ± 9,19 mm) oraz pod udzia (10,10 ± 4,02 mm).

Średnia liczba kroków między płotkami we wszystkich wariantach zawierała się w przedziale od 3,08 do 3,41, potwierdzając, że dobrane przepisy pozwoliły na odtworzenie klasycznego rytmu 3krokowego.

Tab. 1. Wyniki biegu na dystansie 60 m przez płotki uzyskane w poszczególnych wariantach

Wariant x SD Min. Maks.A 10,51 0,67 9,18 12,96B 10,51 0,71 8,95 12,62C 10,73 0,71 9,24 12,48D 10,80 0,79 9,40 13,39

Tab. 2. Budowa somatyczna badanych studentów

Zmienna x SD Min. Maks.

Wiek [lata] 19,8 1,07 18,1 23,9

Wysokość ciała [cm] 179,21 6,76 163,80 201,00Masa ciała [kg] 74,14 9,02 58,00 105,00Długość kończyny dolnej [cm]

91,80 4,87 79,70 107,00

Długość kończyny górnej [cm]

79,23 4,12 68,10 91,00

Obwód klatki piersiowej [cm]

92,47 7,30 87,00 113,00

Obwód bioder [cm] 83,57 6,20 68,00 112,00Obwód uda [cm] 54,63 5,45 47,00 69,00Obwód podudzia [cm] 36,43 2,47 32,00 47,00Fałd tłuszczowy ramienia [mm]

10,74 5,86 4,00 42,00

Fałd tłuszczowy brzucha [mm]

16,65 9,19 5,00 60,00

Fałd tłuszczowy podudzia [mm]

10,10 4,02 4,00 35,00

Tab. 3. Liczba kroków wykonywanych między płotkami w poszczególnych wariantach biegu

Wariant x SD Min. Maks.A 3,08 0,35 2,25 5,00B 3,38 0,52 2,50 5,00C 3,14 0,37 2,25 5,00D 3,41 0,53 2,50 5,00

Tab. 4. Współczynniki korelacji między czasem biegu przez płotki a budową somatyczną

ZmiennaWynik biegu przez płotkiA B C D

Wysokość ciała –0,08 –0,13 –0,10 –0,08Masa ciała 0,13 0,18 0,14 0,24Długość kończyny dolnej

–0,17 –0,19 –0,14 –0,25

Długość kończyny górnej

–0,06 –0,06 –0,02 –0,04

Obwód klatki piersiowej

0,16 0,21 0,08 0,20

Obwód bioder 0,23 0,26 0,21 0,29Obwód uda 0,14 0,18 0,14 0,22Obwód podudzia 0,74 0,09 0,06 0,17Fałd tłuszczowy ramienia

0,19 0,27 0,21 0,30

Fałd tłuszczowy brzucha

0,32 0,33 0,30 0,39

Fałd tłuszczowy podudzia

0,19 0,23 0,22 0,29

0,17 korelacja istotna na poziomie 0,05


J. GASILEWSKI, J. ISKRA Budowa ciała a wyniki biegów przez płotki o różnej wysokości 95

Analiza korelacji między wynikami biegów przez płotki a wybranymi parametrami budowy somatycznej wskazuje na brak zależności między wysokością ciała a poziomem spor towym nietrenujących studentów. Negatywny związek grubości fałdów skórnotłuszczowych, obwodu bioder, a także masy ciała (wariant B i D) potwierdza fakt, iż dobre rezultaty w biegach przez płotki osiągają studenci o szczupłej budowie ciała.

Porównanie istotnych zależności w obrębie czterech rodzajów biegów nie pozwala na zdecydowane preferowanie jednego wariantu w kon tekście typów budowy ciała (tab. 4).

Analiza korelacji wyników czterech biegów przez płotki nie wykazała podobieństwa w obrębie wariantów A i B (charakteryzujących się niską wysokością płotków i różniących się odległościami). W odniesieniu do liczby kroków między płotkami takiej zależności nie wykazały jedynie warianty B i D (charakte ryzujące się większą odległością i różniące się wysokością płotka) (tab. 5).

DySKUSJA

Badania potwierdziły (podobnie jak u Herm i Gerroldt [3]) istotne zależności pomiędzy długością kończyn dolnych a wynikami w biegu przez płotki. Długość kończyn dolnych pośrednio wpływała na wybór odpowiedniej liczby kroków wykonywanych między płotkami. Większość badanych studentów wybierała 3krokowy rytm pokonania odleg łości międzypłotkowych (tab. 3). Parametry długoś

ciowe oraz obwody i fałdy skórnotłuszczowe to według wielu badaczy [4–8, 10, 12–15] parametry, które przede wszystkim charak teryzują budowę somatyczną płotkarzy. Znaczna długość kończyn dolnych, szerokość barków oraz miednicy i obwody, szczególnie uda świadczą o dużym rozwoju umięśnienia w obrębie obręczy barkowej i biodrowej zawodników uprawiających biegi przez płotki.

Wcześniejsze analizy korelacji wyników w biegu przez płotki z podstawowymi parametrami budowy somatycznej wykazały, że wyso kość ciała może być pomocna w poprawie wyników w tej konkurencji [1, 4, 5, 8].

Badania parametrów somatycznych nietrenujących studentów pokazały wyraźną zbieżność z podobnymi badaniami trenujących płotkarzy [5].

Wykorzystanie w tych badaniach zmiany parametrów biegu, tj. dostosowanie odległości międzypłotkowych i wysokości płotka do warunków somatycznych badanych, udowodniło decydujący wpływ tych parametrów na wynik biegu. Zmniejszenie odległości między płot kami i obniżenie wysokości płotka zdecydowanie ułatwiły jego pokonanie i przyczyniło się do zwiększe nia szybkości biegu. Jednak w przypadku znacznej wysokości ciała biegacza nadmierne skrócenie odległości spowodowało spadek szybkości poruszania się. Nietrenujący stu denci uzyskali w wariancie A i B (niższe płotki) zdecydowanie lepsze wyniki niż w C i D (wyż sze płotki) (tab. 1). Ma to istotne znaczenie w organizacji procesu nauczania biegu przez płotki na etapie początkowym. Wydaje się, że w pierwszej fazie nauczania szkoleniowcy po winni zwiększać odległości między płotkami, w kolejnej zwiększać wysokość płotków. Takie postępowanie jest zgodne nie tylko z klasyczną metodyką nauczania, lecz także z wcześ niej szymi spostrzeżeniami [2].

Parametry budowy somatycznej były często wykorzystywane w ocenie poziomu sportowego płotkarzy. Porównanie wpływu wybranych parametrów wśród osób trenujących i nietrenujących powinno wspomóc próby poszukiwania optymalnych rozwiązań w zakresie oceny poziomu oraz selekcji i naboru do biegu

Tab. 5. Istotność korelacji między wynikami biegu przez płotki oraz średnimi wykonywanych kroków

w czterech wariantach biegu

Wariant A B C DA – 0,001 0,05 0,001B n.s. – 0,001 n.s.C 0,001 0,001 – 0,001D 0,001 0,001 0,05 –

0,001 – poziom istotności między średnimi wykonywanych kroków 0,001 – poziom istotności między wynikami biegówp ≤ 0,05; n.s. – brak istotnej korelacji


J. GASILEWSKI, J. ISKRA Budowa ciała a wyniki biegów przez płotki o różnej wysokości96

przez płotki. Wprowadzenie zmiany warunków, w jakich odbywa się bieg, pokazało, jak wielki wpływ mają te parametry na specyfikę biegu i na dalszy rozwój tej konkurencji. W tym ostatnim aspekcie prowadzone są obszerne ana lizy wśród teoretyków i prak ty ków, których celem jest zmiana aktualnych przepisów.

WNIOSKI

1. Budowa somatyczna, a szczególnie wysokość ciała i długość kończyny dolnej, ma istotny, choć nie decydujący, wpływ na wyniki w biegu przez płotki w grupie nietrenujących studentów.

2. Zmiany przepisów biegu przez płotki mogą, w pewnym zakresie, zmieniać wymagania somatyczne dla tego typu konkurencji.

3. Organizacja procesu nauczania biegów przez płotki powinna w początkowym etapie uwzględniać zmiany odległości między płot kami, w kolejnym podwyższenie ich wysokości.

BIBLIOGRAFIA[1] A. Danisova, R. Matousek, J. Szylagyi, Vliv nekterych ukazatelu telesne pripravenosti na uroven tech nicke pripravenosti v bezich na 110 a 400 m prekazek. Trener, 1979, 12, 5–7. [2] L. Hay, P. Schoe bel, Spatiotemporal invariants in hurdle racing patterns. Human Movement Science, 1990, 9, 1, 37–54. [3] K.P. Herm, S. Gerroldt, Der Einfluss des Körperbaus auf die Ausprägg des optimalen Bewegungsablaufes im Hürlauf des Nach wuchs bereichs unter besonderer Berücksichtigung der Beinlänmasse in bezug zur Schrittgestaltung. Theorie und Praxis der Körperkultur, 1980, 4, 253–259. [4] J. Iskra, Budowa somatyczna płotkarzy i jej związek

z poziomem wyników. Wychowanie Fizyczne i Sport, 2000, 1, 61–87. [5] J. Iskra, Morfologiczne i funkcjonalne uwarunkowania rezultatów w biegach przez płotki. AWF, Katowice 2001. [6] A. Janusz, Zróżnicowanie morfologiczne czołowych lekko atletów Polski. PAN, Wrocław 1962. [7] J. Jarver, The hurdles: contemporary theory, technique and trai ning. Track and Field News, Mountain View, Ca. 1997. [8] J. Kostial, R. Matousek, J. Zahorec, Limitujuce faktory vykonnosti v behu na 400 m prekazok. Teorie a Praxe Telesne Vychovy, 1978, 4, 220–228. [9] A. Malinowski, J. Strzatko, Antropologia. PWN, Warszawa–Poznań 1985. [10] B. McFarlane, The science of hurdling. Canadian Track and Field Association, Ottawa 1988.

[11] H. Milicerowa, Budowa somatyczna jako kryterium selekcji sportowej. [W:] S. Pilicz (red.), Wybrane zagadnienia selekcji w sporcie. PKOl, War szawa 1971, 51–110. [12] E. Pierewiercew, W. Tabacznik, W. Chalilov, Selection of potential hurd lers. Modern Athlete and Coach, 1985, 4, 17–20. [13] T. Socha, Charakterystyka morfo lo giczna czołowych lekkoatletek i lekkoatletów pol skich. [W:] S. Gołąb, K. Kaczanowski (red.), Zmienność biologiczna człowieka. Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1999. [14] B. Szade, A. Wa lasz czyk, Związek wybranych parametrów soma tycz nych z wynikami sportowymi w biegach przez płotki kobiet i mężczyzn. [W:] S. Socha (red.), Pro blemy dymorfizmu płcio wego w sporcie. AWF, PTNKF, Katowice 1995, 139–143. [15] B.J. Ta bacz nik, B.N. Timoszenko, V.A. Chalilov, Predicing the ability of young athletes for the hurdles. Soviet Sports Review, 1986, 4, 172–173. [16] J.M. Tanner, The physique of the olympic athlete. Allan and Unwin, London 1964. [17] J. Wesołowska, Soma tycz ne i sprawnościowe uwarunkowania biegu przez płotki nietrenujących dziewcząt i kobiet. Roz prawa doktorska. AWF, Katowice 2006.


anna jagusz1, aleksandra Sikora1, marek jagusz2

1 akademia wychowania fizycznego we wrocławiu, 2 politechnika opolska

SpRawNoŚĆ FizyczNa STudeNTek i RokuakademII WychoWaNIa FIzyczNeGo

i poLiTechNiki wRocławSkieJ jako czyNNIk SelekcjI zaWodoWej

ABSTRACTPhysical fitness of the 1st year female students of Wroclaw University School of Physical

Education and Wroclaw University of Technology as a factor of professional selection

Choice is the first phase of a selection stage and is aimed at searching for gifted individuals interested in a certain form of activity. The target of choice and selection is to choose sub-jects with optimum somatic, psychological and motor abilities in order to gain high scores in future.In the literature there are few works on choice and selection for professional activity. The present study was an attempt at comparing selected physical fitness test results in 1st year female students of Wroclaw University School of Physical Education (WUSPE) and Wroclaw University of Technology (WUT). It was assumed that physical fitness may be a favourable feature for a PE teacher and a WUSPE student, but not for an engineer, therefore a hypo-thesis was made that the students of WUSPE as a rule manifested better physical fitness than the students of WUT.The research was conducted on 54 students of WUSPE and 48 ones of WUT. The assump-tions and draft hypothesis determined the diagnostic measurement as a research method. The technique consisted of trials and the instrument included four physical fitness tests of Eurofit. The results of the research did not confirm the draft hypothesis which may indicate that people applying to WUSPE either do not show the expected features associated with physical fitness or the selection system of the entrance examination did not work strong enough to differentiate between both groups in terms of the examined features.

WPROWADZENIE

Biorąc pod uwagę znaczną różnorodność, a niekiedy również odmienność form aktywności fizycznej i intelektualnej przejawianej w aktywności zawodowej, można przyjąć, że nie są to sprawy obojętne dla zagadnienia doboru i selekcji. W zależności od charakteru pracy, również podjęcie kształcenia kierun kowego powinno mieć charakter selekcyjny.

Dobór jest początkową fazą selekcji. Służy znalezieniu jednostek utalentowanych, zaintere sowanych określoną formą aktywności. Ce

lem doboru i selekcji jest wybór jednostek o najlepszych warunkach somatycznych, psychicznych i motorycznych umożliwiających optymalne realizowanie założonych zadań.

W działaniach selekcyjnych można wyróżnić trzy rodzaje diagnozowania:

− selekcja naturalna,− selekcja intuicyjna,− selekcja kierowana.Ta ostatnia, polegająca na ograniczaniu

liczby osób rozpoczynających pracę, naukę czy trening, opiera się na kwalifikowaniu osób


A. JAGUSZ, A. SIKORA, M. JAGUSZ Sprawność fizyczna studentek jako czynnik selekcji zawodowej98

obdarzonych specyficznym dla danej specja lizacji zespołem cech. Ocenia się je w badaniach antropologicznych, fizjologicznych, psychologicznych, medycznych, teorii sportu i innych, które dają możliwość rozpoznania cech będących podstawą uzyskania w przyszłości wysokich wyników. We współczesnym sporcie wska zane jest opieranie się na selekcji kierowanej. Nie tylko odnosi się ona do doboru osobników do pierwszego etapu szkolenia, lecz stanowi ciąg logicznie uzasadnionych dzia łań, towarzyszących każdemu etapowi zaawansowania kariery sportowej.

Do radykalności procesów selekcyjnych należy podchodzić jednak z dużą ostrożnością. Wynika to z faktu, że cała indywidualnie zróżnicowana struktura neuropsychiczna czy motoryczna wykazuje zasadniczo daleko posuniętą plastyczność rozwojową. Stąd niekiedy nawet brak wyraźnie wykształconych zadatków genetycznych bynajmniej nie musi przeszkadzać w osiąganiu wysokiego lub nawet wybitnego rozwoju przeobrażających się zdolności czy uzdolnień sportowych [7]. Z kolei silnie wykształcone zadatki mogą co najwyżej ułatwić lub przyspieszyć możliwość osiągania kolejnych etapów rozwoju, niczego jednak nie przesą dzają. Inaczej mówiąc, mimo iż wszelkiego rodzaju zdolności są genetycznie uwarun kowane (wrodzone), zakres ich dalszego rozwoju zależy od innych czynników działających w on togenezie, w tym głównie od własnej aktywności jednostki [3, 4, 8]. Niekiedy zdarza się, że osoby przeciętne, tzn. niemające szczególnych zadatków, dzięki prawidłowo prowadzonej pracy szkoleniowej są w stanie rozwinąć swoje zdolności do poziomu, którego nie osiągają jednostki o lepszych predyspozycjach, jednak nieprzejawiające zbytniego zaanga żowa nia i aktywności.

Ujmując problem z innej strony, można stwier dzić, że z nieprzeciętnych zadatków wcale nie muszą rozwinąć się wybitne zdolności. Często poziom rozwoju zdolności nie odpowiada poziomowi zadatków. Jak zauważa Żebrowska [10], taka sama zdolność może rozwinąć się na podstawie bardzo różnych zadatków, a takie same zadatki mogą doprowadzić

do powstania różnych zdolności. Pomiędzy zadatkami a dynamiką rozwoju zdolności zawiera się bowiem wielkość oraz odpowiedni dobór rodzaju włożonej pracy i zaangażowanie.

Czynnikiem zamazującym klarowność obra zu diagnozowanych w procesie selekcji zdolności czy uzdolnień jest indywidualnie zróż nicowane tempo rozwoju psychofizycznego każdego człowieka [9, 10]. W kon sekwen cji, owo zróżnicowanie wpływa na wcześniejsze bądź późniejsze wystąpienie okresów kry tycz nych (sensytywnych).

Specjaliści jednoznacznie wskazują, że opracowanie i wdrożenie systemu kompleksowej selekcji pozwala na wyodrębnienie najzdolniejszych jednostek. Ważnym zagadnieniem są tu kryteria selekcyjnodiagnostyczne. Bez ich właściwego określenia nie może być mowy o racjonalnym procesie selekcyjnym.

Zawód nauczyciela wychowania fizycz nego, trenera czy instruktora wymaga specy ficznych predyspozycji. Pedeutologia nie określa jasno je dynych pożądanych cech. Zwraca jedynie uwagę na te, które sprzyjają realizacji celów edukacyjnych i społecznych [1, 5, 6].

W literaturze bardzo mało jest prac poświęconych problematyce doboru i selekcji do działalności zawodowej. W praktyce o doborze i selekcji decyduje grono „sędziów kompe tentnych” na podstawie przyjętych przez siebie kryteriów selekcyjnych. Z podobną sytuacją mamy do czynienia w przypadku doboru i selekcji na studia wyższe. Brakuje naukowych opracowań dotyczących trafności i rzetelności przyjętych kryteriów selekcji na egzaminach wstępnych. Można jednocześnie przypuszczać, że w tym przypadku działa „selekcja naturalna”, której przejawem jest podejmowanie takich studiów, w których widzi się szansę na karierę zawodową.

Biorąc pod uwagę powyższe stwierdzenia, podjęto próbę porównania wyników uzyskanych w wybranych próbach sprawności fizycznej przez studentki I roku Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu i Politechniki Wrocławskiej. Punktem wyjścia było zało żenie, iż sprawność fizyczna może być czynnikiem sprzyjającym w pracy nauczyciela wycho


A. JAGUSZ, A. SIKORA, M. JAGUSZ Sprawność fizyczna studentek jako czynnik selekcji zawodowej 99wania fizycznego i stanowić cechę pożądaną dla studenta AWF, nie stanowi ona jednak cechy wiodącej – istotnej dla inżyniera (nie wykraczając poza to, co możemy określić mianem zdrowia). Przyjęto zatem hipotezę, że studentki AWF wykazują się istotnie większą spraw nością fizyczną w porównaniu ze studentkami Politechniki.


Badaniom poddano 54 studentki Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu oraz 48 studentek Politechniki Wrocławskiej. Badania przeprowadzono w październiku i listo padzie 2006 r. w trakcie obowiązkowych zajęć ruchowych.

Założenia oraz przyjęta hipoteza zdeter mino wały przyjęcie pomiaru diagnostycznego jako metody badawczej. Narzędziem były cztery próby sprawności fizycznej wchodzące w skład Europejskiego Testu Sprawności Fizycz nej Eurofit [1]. Były to:

– skok w dal z miejsca mierzący siłę kończyn dolnych,

– siady z leżenia służące sprawdzeniu siły mięśni brzucha,

– skłon w siadzie pozwalający na ocenę gibkości,

– bieg 10 × 5 m pozwalający ocenić poziom wytrzymałości.

Wyniki pomiarów wybranych przejawów zdolności motorycznych opracowano za po mocą podstawowych metod analizy statystycznej.

WyNIKI

Z zebranego materiału wynika, że nie występują duże różnice w średnich pomiaru badanych cech. Uwidacznia się jedynie tendencja do uzyskiwania wyższych wyników przez stu dent ki AWF w niektórych próbach. Jest ona szcze gólnie widoczna w porównaniu siły kończyn dolnych i gibkości. Studentki Politechniki uzyskały wyniki lepsze tylko w próbie wy trzymałości (należy zwrócić uwa gę, że skala tego pomiaru nie jest nominalna – im dłuższy czas, tym słabszy rezultat) (ryc. 1).

199,8

2912 19,5

171,4

19,5 10,4 18,4

0

50

100

150

200

250

skok w dal z

miejsca [cm]

siady z leżenia

[liczba]

skłon w siadzie

[cm]

bieg 10 × 5 m

[s]

AWF

Politechnika

Ryc. 1. Średnie wartości uzyskane przez badane studentki w wybranych próbach sprawności fizycznej

12,8

4,86,9

1

19,4

4,3 5,2

0,90

5

10

15

20

25

skok w dal z

miejsca [cm]

siady z leżenia

[liczba]

skłon w siadzie

[cm]

bieg 10 × 5 m

[s]

AWF

Politechnika

Ryc. 2. Odchylenia standardowe średnich wartości uzyskanych przez badane studentki w wybranych

próbach sprawności fizycznej

Ważnym elementem analizy statystycznej jest odchylenie standardowe. Mówi nam ono o dyspersji wyników badanych zdolności w obu grupach. Im wartość odchylenia standardowego większa, tym rozrzut wyników większy i tym samym grupa bardziej zróżnicowana. W przypadku stwierdzenia dużego rozrzutu wyników o średniej mogły zadecydować lepsze (lub gorsze) wyniki prób kilku badanych osób. Ana liza ryciny 2 ukazuje niewielkie różnice dyspersji wyników prób między grupami. Jedynie zróżnicowanie wyników w skoku w dal z miejsca w grupie studentek Politechniki okazało się znacznie większe od rozproszenia wyników tej próby uzyskanych przez studentki AWF.

PODSUMOWANIE

Nie została udowodniona hipoteza robocza zakładająca, że studentki AWF wykazują dużo wyższy poziom sprawności fizycznej w porównaniu ze studentkami Politechniki. Próbując wy jaśnić uzyskane wyniki badań, można przyjąć dwie koncepcje. Pierwszą – optymistyczną, tłumaczącą zaistniały stan rzeczy ogólnie wysokim poziomem sprawności fizycznej stu den


A. JAGUSZ, A. SIKORA, M. JAGUSZ Sprawność fizyczna studentek jako czynnik selekcji zawodowej100

tek obu uczelni. Drugą – znacznie mniej optymistyczną – tłumaczącą zaistniałą sytuację tym, że o przyjęciu na studia w AWF nie ubiegają się osoby o preferowanych cechach związanych ze sprawnością fizyczną lub system selekcji związanej z egzaminami wstępnymi nie za dzia łał na tyle, aby z kandydatów na tego typu stu dia wybrać osoby najbardziej do nich predys ponowane.

BIBLIOGRAFIA[1] C. Day, Rozwój zawodowy nauczyciela. GWP, Gdańsk 2005. [2] Eurofit. Europejski Test Sprawności Fizycznej. AWF, Kraków 1991. [3] B. Hor

nowski, Psychologia różnic indywidualnych. WSiP, Warszawa 1985. [4] A. Matczak, Intraindywidualne zróżnicowanie zdolności. Psychologia Wycho waw-cza, 1987, 1. [5] S.G. Paris, L.R. Ayres, Stawanie się refleksyjnym uczniem i nauczycielem. WSiP, Warszawa 1997. [6] R. Perry, Teoria i praktyka. Proces stawania się nauczycielem. WSiP, Warszawa 2000. [7] T. Sankowski, Zdolności i uzdolnienia sportowe oraz ich wpływ na indywidualizację szkolenia sportowego. Kultura Fizyczna, 1989, 7–8, 18–21. [8] R. Vasta, M.M. Haith, S.A. Miller, Psychologia dziec ka. WSiP, Warszawa 1995. [9] ł.W. Wołkow, Fizyczeskoje sposobnosti dietiej i podrostkow. Zdorowje, Kijev 1981. [10] M. Żebrowska (red.), Psycho logia rozwojowa dzieci i młodzieży. PWN, Warszawa 1986.


mariusz koniecznyakademia wychowania fizycznego w katowicach

SomaTyczNe i SpRawNoŚciowe uwaRuNkowaNia wyNikÓw w RzuTach zamachowych

chłopcÓw w wieku 11–12 LaT

ABSTRACTFitness and somatic conditions and results in throws in 11–12-year-old boys

The goal of the paper was to determine somatic and fitness determinants of results in throws in non-training boys aged 11–12 years, as well as answering the question whether the trials and equipment applied have a predictive value in the aspect of complete javelin (standard equipment) throw.The study comprised 40 randomly selected boys, from whom 5 anthropometric measure-ments were taken. They took part in 34 trials evaluating their universal motor ability and throwing capability with various objects and in different throwing positions.Statistical analysis of the collected material revealed significant associations between the scores in various tests in universal motor ability and javelin throws in different throwing positions. Significant relationships between the javelin throw and tests with medical ball and varied forms of throws with small balls and Vortex darts may indicate that the scores in the javelin throw in this age group are particularly affected by the strength of the shoulder girdle as well as the body position while throwing.It should be noted that the innovative javelin (smaller and lighter, made of plastic) was not used before for training this group, which fact excluded using motor habits and made the subjects adapt to a new form of movement.

WPROWADZENIE

Rzut jako naturalna forma ruchu, w której stosuje się różnego rodzaju narzędzia i przyrządy, wykorzystywany był już przez człowieka pierwotnego jako sposób zdobywania pożywie nia, a przede wszystkim do ochrony życia. Obecnie rzuty różnorodnym sprzętem tylko marginalnie zaspokajają potrzeby utylitarne jedynie prymitywnych ludów, a powszechnie wyko rzys tuje się je jako elementy rywalizacji spor towej. Jednymi z najpopularniejszych i naj bar dziej dostępnych konkurencji są rzuty zamachowe obejmujące m.in. rzut oszczepem i szkolną jego formę, czyli rzut piłeczką palantową.

Najtrudniejsze do określenia, na różnych etapach rozwoju osobniczego, są zależności

między osiąganymi wynikami a parametrami budowy somatycznej, które mogą mieć najwięk szy wpływ na wynik. Wielu trenerów poszukujących modelu mistrza często przekonuje się, że dwóch zawodników o różnych somatotypach osiąga bardzo zbliżone rezultaty.

Trenerzy poszukują również nowych rozwiązań w zakresie nauczania i szkolenia. Powięk szanie wachlarza form treningowych wpły wających na podnoszenie poziomu zdolności motorycznych ma bowiem wpływ na skuteczność rzutu, która jest uzależniona od poziomu tychże zdolności oraz możliwości ich wykorzystania [2].

Badania nad zależnościami występującymi między parametrami budowy somatycznej i wy


M. KONIECZNY uwarunkowania wyników w rzutach zamachowych chłopców102

nikami osiąganymi w rzutach zamachowych przeprowadzano głównie na grupach trenu jących zawodników lub zawodniczek, na różnym etapie mistrzostwa sportowego, a wykorzystywanym w badaniach sprzętem był głównie oszczep [4–6]. Niewiele jest natomiast badań przeprowadzanych z udziałem nietrenujących dzieci i z zastosowaniem różnego rodzaju sprzętu, opisujących wyżej wspomniane zależności.

W badaniach prowadzonych na młodych baseballistach Haleczko i Sutyło [3] udowadniają potrzebę stosowania innowacyjnych testów ogólnych i specjalnych z zakresu rzutu, które mogą służyć jako narządzie do oceny przydatności do gry.

Różni autorzy zwracają także uwagę na to, że rzuty zróżnicowanym sprzętem, jako środek doskonalący specjalne przygotowanie, powodują rozwinięcie cech szybkościowosiłowych tych grup mięśniowych, które warunkują poprawną technikę wykonania rzutu [1].

Z obserwacji własnych i wielu nauczycieli wychowania fizycznego wynika, że niektórzy uczniowie, wykonując rzuty, nie stosują ustawie nia ciała w formie tzw. łuku napiętego, gdyż przyjęcie takiej pozycji jest zbyt skom plikowane do wykonania.

CELE PRACy

Celem badań było określenie somatycznych i sprawnościowych uwarunkowań wyników w rzutach zamachowych chłopców w wieku 11–12 lat. Realizacja tego celu pozwoli stwierdzić, czy zastosowane próby oraz sprzęt mogą pozwolić na przewidywanie osiągnięć w pełnej formie rzutu oszczepem standardowym.


W badaniach uczestniczyło 40 losowo wybranych chłopców z VI klas Publicznej Szkoły Podstawowej nr 2 im. Polskich Olimpijczyków w Opolu. W maju i czerwcu 2006 r. poddano ich pomiarom antropometrycznym oraz próbom rzutów różnym sprzętem, o różnym ciężarze i z odmiennych pozycji wyrzutnych.

Wszyscy chłopcy zostali poinformowani o charakterze, celu i przebiegu doświadczenia. W badanej grupie znajdowały się dwie osoby leworęczne, które w trak cie rzutu przyjmowały pozycję odwrotną do pozycji osób prawo ręcznych, we wszystkich próbach wymagających wymuszonej formy ustawienia. Badania zo stały zatwierdzone przez Komisję Bioetyczną Akade mii Wychowania Fizycznego w Katowicach.

Przeprowadzono następujące testy:

I. Testy rzutne specjalne:1. Rzut piłką lekarską (1 kg) oburącz zza gło

wy z miejsca, w staniu tyłem do kie runku rzutu.

2. Jw., w staniu przodem.3. Rzut piłką lekarską (1 kg) oburącz zza gło

wy w leżeniu przodem (na brzuchu). 4. Rzut piłką lekarską (1 kg) oburącz zza gło

wy z siadu płaskiego o nogach złą czo nych. 5. Rzut piłką lekarską (3 kg) oburącz zza gło

wy z miejsca w staniu tyłem do kie run ku rzutu.

6. Jw., w staniu przodem.7. Rzut piłką lekarską (3 kg) oburącz zza gło

wy w leżeniu przodem (na brzuchu). 8. Rzut piłką lekarską (3 kg) oburącz zza gło

wy z siadu płaskiego o nogach złączonych.9. Rzut piłeczką palantową prawą ręką

w pozycji stania w wykroku lewą nogą z przodu.

10. Jw., w pozycji stania w wykroku prawą nogą z przodu.

11. Rzut piłeczką palantową prawą ręką z rozbiegu, z lewą nogą z przodu w trakcie wyrzutu.

12. Jw., z prawą nogą z przodu w trakcie wyrzutu.

13. Rzut piłeczką baseballową prawą ręką w pozycji stania w wykroku lewą nogą z przodu.


15. Rzut piłeczką baseballową prawą ręką, z roz biegu, z lewą nogą z przodu w trakcie wy rzutu.



M. KONIECZNY uwarunkowania wyników w rzutach zamachowych chłopców 10317. Rzut oszczepem młodzieżowym prawą ręką

w pozycji stania w wykroku lewą nogą z przodu.


19. Rzut oszczepem młodzieżowym prawą ręką z rozbiegu, z prawą nogą z przodu w trak cie wyrzutu.

20. Jw., z lewą nogą z przodu w trakcie wyrzutu.

21. Rzut rzutką VORTEX prawą ręką w po zycji stania w wykroku lewą nogą z przodu.


23. Rzut rzutką VORTEX prawą ręką z roz biegu, z lewą nogą z przodu w trakcie wyrzu tu.


II. Testy sprawności ogólnej:25. Skok w dal z rozbiegu.26. Skok w dal z miejsca.27. Bieg sprinterski na dystansie 20 m.28. Bieg sprinterski na dystansie 60 m.29. Test zwinności – bieg po kopercie.30. Test mocy kończyn dolnych – wyskok do

siężny.31. Test siły kończyn górnych – badania siły

mięśniowej uścisku dłoni za pomocą dynamometru.

32. Próba gibkości kończyn dolnych w stawach biodrowych w płaszczyźnie czołowej (roz krok – szpagat).

33. Rozpiętość ramion (sięg) mierzony od koń ców palców środkowych.

34. Próba gibkości okrężnej stawów ra miennych. Przekładanie podziałki centy me trowej oburącz, na wyprostowanych rękach, w kierunku od przodu nad głową, do tyłu w dół.

III. Pomiary antropometryczne:35. Obwód bioder.36. Obwód talii.37. Obwód klatki piersiowej.38. Masa ciała. 39. Wysokość ciała.

Do opracowania zebranego materiału wykorzystano podstawowe wskaźniki statystyczne oraz korelację prostą Pearsona.

WyNIKI I DySKUSJA

W tabeli 1 podano wyniki testów sprawności ogólnej i specjalnej, a także pomiary budowy ciała. Z analizy korelacji między wynikami rzutu oszczepem a rezultatami rzutów piłką lekarską z różnych pozycji wyjściowych wynika, że w przypadku piłki 1kg na poziomie (p ≤ 0,001) największa zależność (r = 0,57) wystąpiła z rzutem zza głowy w staniu przodem do kierunku rzutu. W przypadku wykorzystania do rzutu piłki 3kg, największy związek z wynikiem rzutu oszczepem, (r = 0,46, p ≤ 0,01) wykazano w rzucie piłką lekarską oburącz zza głowy z miejsca, w staniu tyłem do kierunku rzutu, oraz w rzucie piłką lekarską oburącz zza głowy w leżeniu przodem – na brzuchu (tab. 2). Istotne statystycznie i wysokie za

Tab. 1. Wyniki testów sprawności ogólnej i specjalnej oraz parametrów budowy somatycznej

Test J.m. x ± SD Test J.m. x ± SD1 m 7,22 ± 1,45 21 m 19,36 ± 4,382 m 5,67 ± 1,22 22 m 16,93 ± 4,473 m 1,48 ± 0,64 23 m 21,85 ± 6,144 m 2,53 ± 0,63 24 m 17,87 ± 4,505 m 5,12 ± 1,42 25 m 3,42 ± 0,346 m 3,98 ± 0,98 26 m 1,67 ± 0,227 m 1,16 ± 0,28 27 s 4,00 ± 0,038 m 1,85 ± 0,48 28 s 11,00 ± 0,069 m 25,33 ± 7,22 29 s 10,00 ± 0,06

10 m 21,12 ± 6,10 30 m 0,30 ± 0,711 m 27,78 ± 7,72 31 N 55,00 ± 11,412 m 22,81 ± 6,21 32 m 1,33 ± 0,1313 m 28,88 ± 8,38 33 m 1,59 ± 0,1114 m 23,81 ± 7,38 34 m 0,88 ± 0,1815 m 32,70 ± 8,78 35 m 0,79 ± 0,1216 m 25,15 ± 6,57 36 m 0,68 ± 0,0917 m 11,15 ± 2,35 37 m 0,75 ± 0,0918 m 9,79 ± 2,20 38 kg 47,40 ± 11,3419 m 11,30 ± 2,82 39 m 1,59 ± 0,1020 m 9,63 ± 2,34


M. KONIECZNY uwarunkowania wyników w rzutach zamachowych chłopców104

leżności między rzutem piłką lekarską a rzutem na odległość piłeczką palantową wystąpiły w badaniach prowadzonych z udziałem młodych baseballistów [3].

Spośród testów rzutu piłeczką palantową, wyniki rzutu prawą ręką z rozbiegu, z lewą nogą z przodu w trakcie wyrzutu, korelują najmocniej z rezultatami rzutu oszczepem (r = 0,47, istotne na poziomie p ≤ 0,01). Identyczna i również najmocniejsza, w grupie rzutów piłeczką baseballową, zależność wystąpiła między rzutem oszczepem a rzutem piłeczką baseballową prawą ręką, z rozbiegu, z lewą nogą z przodu w trakcie wyrzutu.

Z porównania związków między wynikami rzutu oszczepem a rezultatami różnych form rzutu rzutką VORTEX wynika, że największa zależność w tej grupie dotyczyła rzutu rzutką prawą ręką, z rozbiegu, z prawą nogą z przodu w trakcie rzutu, i wyniosła r = 0,57 przy istotności p ≤ 0,001. Zaobserwowano również

bardzo istotną (r = 0,55; p ≤ 0,001) korelację wyników rzutu oszczepem z rezultatami rzutu rzutką prawą ręką z rozbiegu, z lewą nogą z przodu w trakcie wyrzutu.

Spośród dziesięciu przeprowadzonych testów sprawności wszechstronnej istotny statystycznie (na poziomie p ≤ 0,05) związek z osiągnięciami w rzucie oszczepem z rozbiegu wykazały tylko wyniki czterech testów: skoku w dal z rozbiegu (r = 0,40), biegu sprinterskiego na dystansie 20 m (r = –0,32), mocy kończyn dolnych, badanej za pomocą wyskoku dosiężnego (r = –34) i siły mięśniowej kończyn górnych, badanej za pomocą dynamometru (r = = 0,32). Ujemną korelację między biegiem sprinterskim na krótkim dystansie a wynikami testów rzutowych zanotowali także, w badaniach prowadzonych z udziałem młodych baseballistów, Haleczko i Sutyło [3].

Nie stwierdzono natomiast istotnych statystycznie zależności między wynikami rzutu oszczepem a wielkościami pięciu cech budowy ciała. Wynik prób i zależności między nimi za rejestrowane u dzieci są inne niż stwierdzone u zawodników trenujących [5]. Brak istotnych związków między budową ciała a wynikami rzutu oszczepem u 11–12letnich chłopców wska zuje, iż na tym etapie rozwoju ontogenetycznego istnieją równe szanse rywalizacji dzieci.

PODSUMOWANIE

Na tym etapie badań można zauważyć pewne duże związki między wynikami uzys ki wanymi w różnych próbach sprawności ogól nej a wynikami rzutu oszczepem wykony wa nego w różnych formach. Istotne zależności między rzutem oszczepem a testami rzutu piłką lekarską oraz różnymi formami rzutów piłeczkami i rzutką mogą sugerować, że na wynik w rzucie oszczepem, w tej grupie wie kowej, szczególny wpływ ma siła obręczy bar kowej, jak również sposób ustawienia ciała w trakcie wyrzutu.

Trzeba również podkreślić, że innowacyjny sprzęt (oszczep z tworzywa o mniejszych rozmiarach i masie) nie był używany wcześniej do treningu w badanej grupie, co wykluczało

Tab. 2. Współczynniki korelacji między rzutem oszczepem młodzieżowym a wybranymi testami ogólnymi i specjalnymi oraz parametrami budowy ciała

Test r p Test r p1 0,48 0,01 21 0,47 0,012 0,57 0,001 22 0,46 0,013 0,34 0,05 23 0,55 0,0014 0,25 n.s. 24 0,57 0,0015 0,46 0,01 25 0,40 0,056 0,43 0,01 26 0,14 n.s.7 0,46 0,01 27 –0,32 0,058 0,36 0,05 28 –0,29 n.s.9 0,35 0,05 29 –0,28 n.s.

10 0,35 0,05 30 0,34 0,0511 0,47 0,01 31 0,32 0,0512 0,46 0,01 32 0,16 n.s.13 0,41 0,01 33 0,26 n.s.14 0,40 0,05 34 0,01 n.s.15 0,46 0,01 35 0,00 n.s.16 0,41 0,01 36 –0,02 n.s.17 0,48 0,01 37 0,05 n.s.18 0,30 0,05 38 0,16 n.s.19 – – 39 0,25 n.s.20 0,44 0,01


M. KONIECZNY uwarunkowania wyników w rzutach zamachowych chłopców 105wykorzystanie nawyku ruchowego, a jednocześ nie zmuszało do dostosowania się do no wej formy ruchu.

BIBLIOGRAFIA[1] M. Bogusławski, J. Migasiewicz, R. Żukowski, Metodyczne propozycje do programu szkolenia w rzutach lekkoatletycznych młodzieży w wieku 11–15 lat. [W:] P. Kowalski, J. Migasiewicz (red.), Sport pływacki i lekkoatletyczny w szkole. Kon ferencja naukowa Wrocław–Srebrna Góra, 19–21 kwiet nia 1996, 18–20 kwietnia 1997. AWF, Wrocław 1998, 133–140. [2] A. Chewiński, J. Migasiewicz, Z. Paliga, T. Włodarczak, Niektóre czynniki wa runkujące osiągnięcia w rzutach lekkoatletycznych. Lekkoatletyka, 1984, 8, 17–18. [3] A. Haleczko,

Z. Sutyło, Testy sprawności specjalnej dla młodych baseballistów. Sport Wyczynowy, 1994, 5–6, 54–61.[4] A. Mero, V.P. Komi, T. Korjus, E. Nawarro, Udział poszczególnych części ciała w ostatniej fazie ruchu podczas rzutu oszczepem. Sport Wyczynowy, 1995, 5–6, 24–33. [5] J. Migasiewicz, T. Jonak, Poziom wybranych cech morfofunkcjonalnych a szyb kość wyrzutu oszczepu początkujących zawod ników. [W:] R. Strzelczyk, K. Karpowicz (red.), Wychowanie fizyczne i sport w badaniach naukowych. IX Konferencja naukowa, Poznań, 24 maja 2001 r. AWF, Poznań 2003, 53–58. [6] J. Stodółka, T. Jonak, L. Korzewa, Analiza możliwości różnicowa nia odległości rzutu sprzętem o różnej masie przez oszczepniczki. [W:] P. Kowalski (red.), Problemy badawcze w lekkoatletyce. WTN, Wroc ław 2005, 69–74.


patrycja Lipińskaakademia wychowania fizycznego i sportu w gdańsku

pRĘdkoŚĆ a TakTyczNe RozwiĄzaNia w Biegach maRaToŃSkich koBieT

ABSTRACTSpeed and tactical solutions in marathon races

The tactics of the marathon race can be described by two indexes calculated from the attained speed: the index of speed deviation and the index of endurance. In this study we characterised the racing tactics in the world top marathon runners by the analysis of the indexes. The data was taken from participants in marathon runs in World Championships in Edmonton, 2001, Olympic Games in Athens, 2004, Boston, 2002, and Berlin 2002. In each run, the results of 50 best female runners were considered. The runners were further divided into three subgroups in respect of their results in the marathon. It allowed us to compare the way of running the race between the best ones and the remaining participants, and point out benefits following out of the tactics of the winners. It was found out that on more difficult routes (hilly ones), the fluctuations in speed were negligible, while on plain routes, where it was easier to retain high speed, the sprinters were more actively fighting to score a better position in the run as well as a better time on the finish line.Higher values of the endurance index recorded during the races on routes which were steep or with a long uphill run occurring in the second part of the race, indicate that higher speed is exceeded in the second part of the distance. On plain routes (Berlin) or sloping down (Boston), the runners attain lower values of the endurance index which means that the level of speed in both parts of the distance is steady. One may therefore conclude that easier routes require an active fight (high speed) from the very beginning and a steady pace run. Such a racing tactics is most effective, yet demands excellent endurance preparation to continue high speed throughout the whole race.

WPROWADZENIE

Biegi maratońskie rozgrywane są na wszystkich wielkich imprezach lekkoatletycznych, takich jak igrzyska olimpijskie, mistrzostwa Europy czy świata. Największym jednak prestiżem cieszą się maratony organizowane jako samo dzielne wydarzenie – dzień dedykowany ulicz nemu bieganiu. Takich maratonów corocznie na całym świecie rozgrywa się tysiące. Do naj słynniejszych należą m.in. maratony w Nowym Jorku, Bostonie, Chicago, Paryżu, Londynie, Berlinie, Lizbonie, Rotterdamie, Tokio.

Wyniki uzyskiwane w maratonach są uza

leżnione m.in. od czynników zewnętrznych, takich jak ukształtowanie trasy, temperatura czy wilgotność powietrza. Taktyka w maratonie podporządkowana jest jednemu celowi – osiągnięciu jak najkrótszego czasu biegu. Czas ten bezpośrednio zależy od średniej prędkości oraz przebytej drogi. Zawodnik stosownie do swojej formy i warunków zewnętrznych dąży do utrzymania prędkości, która zapewnia najko rzystniejszy rezultat. Konfiguracja trasy biegu wymusza na nim przyjęcie specyficznej taktyki polegającej na utrzymywaniu większej lub mniejszej prędkości biegu w zależności od


P. LIPIńSKA Prędkość a taktyczne rozwiązania w biegach maratońskich kobiet 107stopnia nachylenia trasy [2]. Specyfika zmian prędkości odzwierciedla, jak zawodnik walczył na trasie. Można więc określić, który odcinek biegu został niewłaściwie przebiegnięty (za szybko lub za wolno) lub też gdzie zawodnik zyskał lub stracił przewagę nad pozostałymi biegaczami [4].

Ważny i Sadowski [8] stwierdzili, iż w dyscyplinach wytrzymałościowych o charakterze cyklicznym większość rekordów jest uzyskiwana wówczas, gdy zmienność tempa na dystansie nie przekracza 2%. Podobne wnioski dla wieloboju łyżwiarskiego (odchylenia od prędkości w granicach ± 3%) wysunął Michajłow [7]. Z kolei Erdmann i Giovanis [1], badając przejazdy slalomu giganta, stwierdzili, że przejazd trasy slalomowej jest najskuteczniejszy wtedy, gdy zawodnik uzyskuje dużą prędkość średnią, a odchylenia od tej prędkości w trakcie pokonywania kolejnych bramek są opty mali zowane. Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, stwierdzono, iż taktykę pokonania trasy biegu maratońskiego można określić m.in. dwoma wskaźnikami obliczanymi na podstawie uzyskiwanych prędkości: wskaźnikiem od chyleń prędkości i wskaźnikiem wytrzymałości.

CEL PRACy

Celem pracy było scharakteryzowanie tak tyki biegu czołowych biegaczek maratońskich na świecie przez analizę powyższych wskaź ników.


Materiał badawczy stanowiły zawodniczki startujące w biegach maratońskich wysokiej rangi w latach 2001–2002 oraz 2004. Pod uwagę wzięto Mistrzostwa Świata w Edmonton 2001, Igrzyska Olimpijskie w Atenach w 2004, ulicz ne maratony w Bostonie (2002) i Berlinie (2002). Do zebrania danych wykorzystano Internet. W analizach uwzględniono wyniki naj lepszych 50 kobiet w każdym biegu. Badane grupy biegaczek podzielono dodatkowo na trzy podgrupy, biorąc pod uwagę miejsce osiągnięte w maratonie. Oprócz grupy wszystkich 50 za wod niczek w każdym biegu analizowano grupę pierw

szych dziesięciu (najlepsze), pierwszą po łowę (lepszą) i drugą połowę (słabszą). Pozwo liło to na po rów nanie spo sobu rozegrania biegu między naj lepszymi i pozostałymi oraz wskazanie ko rzyś ci wynikających z taktyki tych najlepszych.

Podstawowymi metodami, które zasto sowano w toku badań, były analiza dokumentów źródłowych oraz obserwacja. Analiza dokumentów źródłowych polegała na studiowaniu, grupowaniu i porównywaniu danych zawartych w dokumentach służących do celów statys tycznych, dzięki czemu ustalono cechy ilościowe badanej zbiorowości.

Oceniając sposób rozegrania biegu, brano pod uwagę odchylenia prędkości. Wartość odchyleń prędkości określono wskaźnikiem odchy leń prędkości (W.op) liczonym jako iloraz bezwzględnej wartości przyspieszenia do prędkości średniej całego biegu. Dla większej czytelności otrzymane wartości wskaźnika po mnożono przez 1000. Obliczono także współ czynnik korelacji między wskaźnikami W.op a średnią prędkością i miejscem na mecie. Aby określić wskaźnik odchyleń prędkości posłu żono się wzorem: W.op = |a| / v.śr (|a| – bez względna wartość przyspieszenia, v.śr – średnia prędkość biegu). Każda zawodniczka powinna dążyć do uzyskania pewnej optymalnej war tości wskaźnika, która oznacza obranie właś ci wej taktyki biegu. Zbyt mała wartość wskaź ni ka będzie świadczyła o taktyce zachowawczej (bieg za wolny), a zbyt duża o biegu na granicy moż liwości. Poprawną, właściwą taktyką pręd kości opartą na aktywnej walce charakteryzują optymalne wartości wskaźnika [5].

Wskaźnik wytrzymałości (W.wb) obliczono przez porównanie średniej prędkości ostatnich odcinków biegu (30–35 km, 35–40 km, 40–42,2 km) i średniej prędkości początkowych trzech odcinków (0–5 km, 5–10 km, 10–15 km): W.wb = v·VII+VIII+IX /v·I+II+III (v·VII+VIII+IX – prędkość średnia ostatnich trzech odcinków biegu, v·I+II+III – prędkość średnia pierwszych trzech odcinków biegu). Wyższe wartości wskaźnika wytrzymałości charakteryzują lepszą wy trzyma łość zawodniczki, dostarczają również informacji o taktyce stosowanej w biegu.


P. LIPIńSKA Prędkość a taktyczne rozwiązania w biegach maratońskich kobiet108

WyNIKI

Średnie wartości wskaźnika odchyleń prędkości uzyskiwane w poszczególnych biegach przez zawodniczki (w rozbiciu na grupy) oraz korelacje ze średnią prędkością i miejscem na mecie przedstawiono w tabeli 1.

Zawodniczki w Edmonton w poszcze gólnych grupach uzyskały zbliżone średnie wartości wskaźnika odchyleń prędkości. Korelacja W.op i średniej prędkości jest istotna dla grupy wszystkich biegaczek, co oznacza, iż przy wyższych wartościach wskaźnika zaobserwowano większą średnią prędkość całego biegu. Można przyjąć, że wszystkie zawodniczki utrzymują dużą średnią prędkość, a bezwzględna wartość przyspieszenia jest raczej mniejsza. Podobną zależność zaobserwowano w grupie gorszej połowy. Siła powyższego związku jest jednak słaba bądź przeciętna, stąd trudno wyciągać jednoznaczne wnioski. Dla słabszej połowy biegaczek w Edmonton wyraźnie zaznacza się ujemna, istotna (r = –0,44) korelacja między wartością W.op a pozycją na mecie, co oznacza, że raczej wyższe wartości wskaźnika sprzyjają korzystniejszemu miejscu na mecie.

W Bostonie zaobserwowano dodatnią, wysoką korelację wskaźnika W.op i średniej prędkości dla grupy wszystkich zawodniczek (r = 0,5) oraz gorszej połowy (r = 0,56). Oznacza to, że przy wybitnie spadkowym charakterze trasy uzyskiwanie wyższych wartości wskaźnika W.op (duża wartość przyspieszenia

na trasie) wiązało się z niższą średnią prędkością. Można wnioskować, że przy dużym spadku biegaczki przyspieszały, niekiedy nadmiernie jak na swoje możliwości, by na mniej sprzyjających fragmentach trasy (np. podbieg między 26. a 34. km) znacznie obniżyć prędkość. Takie rozwiązanie taktyczne wydaje się mało korzystne. Podobnie jak w Edmonton nie zaobserwowano podobnego trendu u naj lepszych biegaczek. Nie stwierdzono istotnej zależności między W.op a miejscem na mecie dla pierwszej dziesiątki (r = 0,27), zanotowano natomiast ujemną, istotną korelację dla całej grupy biegaczek i gorszej połowy (odpowiednio r = –0,55 i r = –0,51). Oznacza to, że zawod niczki tych grup na trasie bostońskiej zajmo wały korzystniejsze pozycje na mecie przy wyż szych wartościach wskaźnika odchyleń pręd kości. Można stąd wysnuć wniosek, że w dużej mierze spadkowy charakter trasy w Bos tonie sprzyjał aktywniejszej walce na trasie przez bardziej dynamiczne zmiany przyspieszenia średniego w grupie wszystkich biegaczek (1–50) i gorszej połowy (26–50). Najlepsze biegaczki ostrożnie rozwijają prędkość i pomimo częstych spadków terenu utrzymują względnie stałą jej wartość, niższe wartości wskaźnika dla tej grupy sprzyjają lepszej po zycji na mecie. Brak istotnej korelacji nie pozwala jednak wysnuć jednoznacznych wniosków odnoszących się do tej grupy.

Najwyższy średni wskaźnik w grupie pierwszej dziesiątki dla trasy w Berlinie wskazuje,

Tab. 1. Wskaźnik odchyleń prędkości kobiet w badanych biegach i jego korelacja ze średnią prędkością i miejscem na mecie

Zawodniczki

Edmonton Boston Berlin Ateny

x

kore

lacj

a ze

śred

nią

pręd

kośc

ią

kore

lacj

a z

mie

jsce

m

na m

ecie

x

kore

lacj

a ze

śred

nią

pręd

kośc

ią

kore

lacj

a z

mie

jsce

m

na m

ecie

x

kore

lacj

a ze

śred

nią

pręd

kośc

ią

kore

lacj

a z

mie

jsce

m

na m

ecie

x

kore

lacj

a ze

śred

nią

pręd

kośc

ią

kore

lacj

a z

mie

jsce

m

na m

ecie

Wszystkie (1–50) 0,131 0,32* –0,25 0,121 0,50* –0,55* 0,123 0,45* –0,63* 0,140 –0,41* 0,40*Pierwsza dziesiątka 0,131 –0,49 0,52 0,132 –0,38 0,27 0,133 –0,72* 0,69* 0,134 –0,69* 0,81*Lepsza połowa 0,132 –0,33 0,31 0,127 0,32 –0,39 0,130 0,21 –0,35 0,138 –0,76* 0,75*Słabsza połowa 0,130 0,42* –0,44* 0,115 0,56* –0,51* 0,116 0,62* –0,66* 0,142 –0,32 0,29* istotne współczynniki korelacji


P. LIPIńSKA Prędkość a taktyczne rozwiązania w biegach maratońskich kobiet 109że płaska konfiguracja zachęcała zawodniczki tej grupy do aktywniejszej walki (wyższe wartości średniego przyspieszenia w porównaniu z resztą zawodniczek) i większych odchyleń od średniej prędkości dla uzyskania lepszej pozycji w trakcie biegu i na mecie w porównaniu z pozostałymi grupami. Z kolei współczynnik korelacji wskaźnika i średniej prędkości (r = = –0,72) sugeruje silną zależność niższych wartości W.op z dużą średnią prędkością najlepszych biegaczek (1–10). Oznacza to, że wśród najlepszych zwyciężyła ta zawodniczka, która przy dużej prędkości miała najmniejszą wartość przyspieszenia (ryc. 1). Zatem mimo płaskiej trasy, kuszącej możliwością większego przyspieszania, warto utrzymać dużą prędkość na względnie jednakowym poziomie. Biegaczki z pozostałych grup przy niskich wartościach wskaźnika zajęły dalsze pozycje na mecie, co było wynikiem zbyt małej prędkości. Częściowo potwierdza to współczynnik zmienności (V = 12,7%) wskazujący na duże zróżnicowanie całej grupy zawodniczek.

Istotną, wysoką korelację między W.op a miejscem na mecie w Berlinie zaobserwowano tylko w grupie pierwszej dziesiątki (r = = 0,69), co potwierdza, że do osiągania ko rzystnych pozycji na finiszu zmiany przyspieszenia średniego powinny być optymalne (wartości wskaźnika bliskie wartości 0,13). Stosunkowo łatwy charakter trasy sprzyjał próbom zwiększania prędkości. Porównując jednak wszystkie zawodniczki z grupą najlepszych, najko rzystniejszym rozwiązaniem wydaje się utrzymanie

prędkości na względnie stałym poziomie, adekwatnym do bieżących możliwości każdej biegaczki.

Korelacja między W.op a średnią prędkością w Atenach jest istotna i wysoka dla pierwszej dziesiątki (r = –0,69) oraz dla lepszej połowy (r = –0,76). Zawodniczki utrzymują dużą średnią pręd kość, a bezwzględna wartość przyspieszenia jest raczej niższa. Oznacza to, że wartość prędkości jest względnie stała, a ewentualne niewielkie jej zmiany są prawdopodobnie spowodowane forsownymi podbiegami. Podobny trend zaobserwowano w pozostałych grupach, choć zależność jest istotna statystycznie tylko dla grupy wszystkich biegaczek, przy prze ciętnej sile korelacji (r = –0,41 i –0,32). Wyraźną tendencję do niskich wartości wskaźnika W.op (przy relatywnie dużej średniej prędkości) dla korzystniejszej pozycji na finiszu odnotowano we wszystkich analizowanych grupach z wyjątkiem gorszej połowy biegaczek. Wysoką istotną zależność zaobserwowano jednak tylko w grupie najlepszych (r = 0,81) i lepszej połowy (r = 0,75).

Tak silną korelację należy tłumaczyć przede wszystkim rangą zawodów (igrzyska olim pijskie) oraz faktem, iż w biegu wzięły udział najlepsze na świecie zawodniczki. Znaczący wpływ z pewnością miała też niesprzyjająca temperatura zewnętrzna (35°C) i trudność trasy, które to czynniki nakazywały dużą ostrożność w rozwijaniu zbyt dużej prędkości i sugerowały minimalizowanie odchyleń od prędkości średniej (ryc. 2).

Ryc. 1. Rozkład wartości wskaźnika odchyleń prędkości kobiet i trend liniowy dla wszystkich zawodniczek

i pierwszej dziesiątki w Berlinie

Ryc. 2. Rozkład wartości wskaźnika odchyleń prędkości kobiet i trend liniowy dla wszystkich zawodniczek

i pierwszej dziesiątki w Atenach

0,090

0,100

0,110

0,120

0,130

0,140

0,150

0,160

0 10 20 30 40 50

miejsce na mecie

W.o

p

wszystkie pierwsza dziesiątka trend liniowy

0,120

0,130

0,140

0,150

0,160

0 10 20 30 40 50

miejsce na mecie

W.o

p

wszystkie pierwsza dziesiątka trend liniowy



Obserwacje biegów długodystansowych, w tym maratońskich wskazują, iż jednym z podstawowych elementów decydujących o uzys kaniu dobrej pozycji na mecie jest przebiegnięcie drugiej połowy biegu w czasie krótszym niż czas przebiegnięcia pierwszej połowy. Świadczy to o świetnej wytrzymałości zawodniczki i doskonałym przygotowaniu do biegu. Średnie wartości wskaźnika wytrzymałości obliczone dla poszczególnych biegów (w rozbiciu na grupy) oraz korelacje ze średnią prędkością i miejscem na mecie przedstawiono w tabeli 2.

W Edmonton grupa lepszych zawodniczek uzyskała wyższe wartości wskaźnika wytrzymałości, przy czym w grupie pierwszej dziesiątki pięć zawodniczek uzyskało wartość W.wb większą od 1. Świadczy to o konieczności rozwijania dużej prędkości w ostatniej ⅓ dystansu w stosunku do pierwszej części (0–15 km). Zaobserwowano istotną dodatnią korelację ze średnią prędkością (z wyjątkiem grupy gorszej połowy). Zawodniczki z lep szych miejsc uzyskują wyższe wartości wskaźnika, choć trasa jest trudna z powodu podbiegów w drugiej części (26–34 km). Wskazuje to, że optymalna taktyka rozegrania biegu powinna uwzględnić charakter i umiejscowienie wzniesień na trasie biegu.

Pomimo płaskiej pierwszej połowy trasy uzyski wanie zbyt dużej prędkości na tym etapie jest niekorzystne i prowadzi w drugiej części do obniżenia prędkości wywołanego za

równo przez ogólne zmęczenie, jak i niesprzyjający profil trasy. Specyficzne rozkłady wartości wskaźnika w skupieniach biegaczek (pozycje 1–5, 6–9, 11–14) dowodzą skuteczności walki sportowej opartej na rywalizacji w małej gru pie (bieg w grupie rywalek) i potwier dzają ogólny charakter spostrzeżeń dotyczących wyższych wartości wskaźnika wytrzymałości (ryc. 3).

W maratonie w Bostonie wartości wskaź nika wytrzymałości wahały się od 0,71 do 1,03. Rozpiętość jest zatem większa niż w Ed monton. Najwyższą wartość wskaźnika odno to wa no dla zawodniczki z miejsca 15. (W.op – 1,03). Zaobserwowane zależności są nieistotne, chociaż dość wysoka korelacja war tości wskaź nika ze średnią prędkością oraz miejs ca na mecie dla pierwszej dziesiątki (0,59; 0,49) częściowo potwierdza konieczność rozwijania wysokiej prędkości na końcowych odcinkach, przy jednoczesnej ostrożności w roz wijaniu zbyt dużej prędkości na spadko wych odcinkach początkowych (tab. 2).

W Berlinie nie odnotowano wyraźnej korelacji między wskaźnikiem wytrzymałości a średnią prędkością oraz miejscem na mecie w żadnej grupie, z wyjątkiem lepszej połowy, w której stwierdzono tendencję do uzyskiwania wyższych wartości wskaźnika dla korzystniej szej pozycji na mecie (r = 0,50). Można przyjąć, że zawodniczki z lepszej połowy biegły raczej w równym tempie, zwiększając ewentualnie prędkość w końcowej części,

Tab. 2. Wskaźnik wytrzymałości w badanych maratonach i jego korelacja ze średnią prędkością oraz miejscem na mecie

Zawodniczki

Edmonton Boston Berlin Ateny

x

kore

lacj

a ze

śred

nią

pręd

kośc

ią

kore

lacj

a z

mie

jsce

m

na m

ecie

x

kore

lacj

a ze

śred

nią

pręd

kośc

ią

kore

lacj

a z

mie

jsce

m

na m

ecie

x

kore

lacj

a ze

śred

nią

pręd

kośc

ią

kore

lacj

a z

mie

jsce

m

na m

ecie

x

kore

lacj

a ze

śred

nią

pręd

kośc

ią

kore

lacj

a z

mie

jsce

m

na m

ecie

Wszystkie (1–50) 0,93 0,64* –0,68* 0,93 0,02 0,04 0,94 0,24 –0,20 0,96 0,53* –0,50*Pierwsza dziesiątka 1,01 0,68* –0,65* 0,93 0,59 –0,49 0,97 0,05 –0,01 1,01 0,35 –0,26Lepsza połowa 0,97 0,76* –0,75* 0,93 0,09 –0,02 0,95 0,39 –0,50* 0,98 0,55* –0,55*Słabsza połowa 0,90 0,32 –0,24 0,92 –0,32 0,30 0,94 0,01 –0,03 0,94 0,33 –0,26

* istotne współczynniki korelacji


P. LIPIńSKA Prędkość a taktyczne rozwiązania w biegach maratońskich kobiet 111

czemu sprzyjał płaski profil trasy. Brak podobnych obserwacji dla najlepszych potwierdza spostrzeżenie o odmiennej taktyce rozegrania wyścigu w przypadku „biegu na rekord”, a takie założenie przyjęła pierwsza na mecie zawodniczka Takahashi, pociągając za sobą bezpośrednie rywalki z grupy pierwszej dziesiątki.

Zawodniczki w Atenach w poszczególnych grupach uzyskały zróżnicowane średnie wartości wskaźnika wytrzymałości (zdecydowanie wyższe dla pierwszej dziesiątki). Podobną tendencję odnotowano w Edmonton. Naj wyż szą wartość wskaźnika zaobserwowano u zawodniczki z trzeciej pozycji (W.wb – 1,10).

Wyraźną zależność między wartością wskaź nika wytrzymałości i średnią prędkością oraz miejscem na mecie (ryc. 4) zarejestrowano u wszystkich biegaczek (0,53; –0,50) i lepszej połowy (0,55; –0,55). Potwierdza to zaobserwowany w Edmonton trend uzyskiwania wysokich wartości W.wb dla lepszych pozycji na finiszu i wysokiej średniej prędkości. Wskazuje to również na charakterystyczną zależność korzystnego miejsca na mecie od wartości wskaź nika wytrzymałości przy jednoczesnej dużej trudności trasy.

DySKUSJA I PODSUMOWANIE

Wskaźnik odchyleń prędkości w badanych biegach przyjmuje wartość od 0,13 do 0,134 dla najlepszych biegaczek (z miejsc 1–10), co wskazuje, że są to wartości optymalne do osiągania dobrych rezultatów i korzystnych miejsc,

przy założeniu dużej średniej prędkości biegu (4,7–5,0 m/s). Na najłatwiejszej trasie w Berlinie wartość wskaźnika była najwyższa w grupie najlepszych (0,133) spośród wszystkich grup, podczas gdy w Atenach była wielkością najniższą (0,134) w danym biegu. Stwierdzono, iż na trasach o dużym stopniu trudności (z licznymi wzniesieniami) odchylenia pręd kości były nieznaczne. Z kolei na trasach płaskich, gdzie łatwiej utrzymać dużą prędkość, zawodniczki próbowały aktywniejszej walki, aby uzyskać lepszą pozycję (lub lepszy czas) w trakcie biegu i na mecie [6].

Szczegółowa analiza wartości wskaźnika wytrzymałości pozwala sugerować, że na trasach o podobnej konfiguracji (na których strome bądź długie podbiegi są zlokalizowane w drugiej połowie biegu) większa prędkość jest rozwijana dopiero w drugiej części dystansu, stąd wysokie wartości wskaźnika. Można przyjąć, iż jest to najkorzystniejsze roz wiązanie taktyczne, stosowane przez zawodniczki naj wyższej klasy. Pierwszą połowę dystansu biegną bardziej zachowawczo. Trasy płaskie (Berlin) lub spadkowe w pierwszej części (Boston) charakteryzują się niższymi wartościami wskaźnika wytrzymałości (wartość wskaźnika rzadziej przekracza 1), co świadczy o bardzo wyrównanym poziomie prędkości zarówno w pierwszej, jak i w drugiej części dystansu. Pozwala to wnioskować, że łatwiejsze trasy od początku wymagają aktywnej walki (dużej pręd kości) i równego tempa biegu. Takie rozstrzygnięcie biegu jest najbardziej efektywne,

Ryc. 3. Rozkład wartości wskaźnika wytrzymałości kobiet i trend liniowy dla lepszej i gorszej połowy zawodniczek

w Edmonton

Ryc. 4. Rozkład wartości wskaźnika wytrzymałości kobiet i trend liniowy dla lepszej i gorszej połowy zawodniczek

w Atenach

0,70

0,80

0,90

1,00

1,10

0 10 20 30 40 50

miejsce na mecie

W.w

b

lepsza połowa gorsza połowa trend liniowy

0,70

0,80

0,90

1,00

1,10

0 10 20 30 40 50

miejsce na mecie

W.w

b

lepsza połowa gorsza połowa trend liniowy



wymaga jednak doskonałego przygotowania wytrzymałościowego, pozwalającego utrzy mać dużą prędkość przez cały dystans mara toński.

BIBLIOGRAFIA[1] W.S. Erdmann, V. Giovanis, Wstępne badania kinematyki narciarza w slalomie gigancie. Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej: Bio me chanika ’95. Zeszyty Naukowe AWF w Krakowie, 1995, 73, 57–62. [2] W.S. Erdmann, P. Lipińska, Running velocity and profile of the course in Tokio 2002 women marathon. [W:] W. Starosta (red.), New ideas in Sport Sciences: Current Issues and perspectives. Part 1. PWSZ, Leszno 2003, 74–78. [3] T. Gabryś, Taktyczne rozwiązania w biegach długodystan sowych w świetle dymorfizmu płciowego. [W:] P. Ko

walski, J. Miga siewicz (red.) Problemy badawcze w lekkoatletyce. II Konferencja Naukowa, Wrocław – 15–16 listo pada 1996. AWF, Wrocław 1997, 139–148. [4] T. Ga bryś, A. Celeban, Prędkość a taktyczne roz wią zania w biegach długich na dystansie 5000 i 10 000 m. Lekkoatleta, 1996, 7–8, 49–52. [5] V. Giovanis, Ki nematyka przejazdów torów slalomowych w nar ciar stwie alpejskim a problem urazowości. Roz pra wa doktorska. AWF, Kraków 1998. [6] P. Lipińska, Wielkości kinematyczne i geometria trasy a taktyka biegu w maratonie. Rozprawa doktorska. AWFiS, Gdańsk 2006. [7] W.W. Michajłow, Analiza rozkładu sił na różnych dystansach wieloboju łyżwiarskiego. Sport Wyczynowy, 1971, 2, 24–30. [8] Z. Ważny, G. Sadowski, Problemy taktyki w konkurencjach wy trzy małościowych o cyklicznym charakterze ru chów. Kultura Fizyczna, 1974, 10, 439–443.


Jerzy maciantowicz, Leszek korzewa, Jacek Stodółkaakademia wychowania fizycznego we wrocławiu

wyBRaNe czyNNiki pSychoLogiczNe u SpoRTowcÓw STaRTuJĄcych w wySiłkach ekSTRemaLNych

(Na pRzykładzie Biegu Na 400 m)

ABSTRACTSelected psychological factors of the athletes competing in extreme sport efforts

(on example 400 m run)

The purpose of this investigation was to define the level and structure of selected psychological factors of sprinters specializing in 400 m run in comparison to different discipline competitors and untrained students. Sixty people (26 women and 34 men) participating in the study were divided into three groups: 400 m runners (N = 19), athletes of different sport disciplines (N = 19) and untrained students (N = 22). In the investigation the following parameters were evaluated: 1. The level of motivation in sport-related situations using the Sports Orientation Questionnaire (SOQ). 2. The level of sense of coherence and its three components by means of the Sense of Coherence Questionnaire (SOC-29).The results of tests and their analysis demonstrate that the level of motivation and sense of coherence of sportsmen, including 400 m sprinters, is a little bit (statistically insignificant) higher than sportswomen. 400 m runners (males and females) has also insignificant higher level of motivation and SOC than untrained persons.Irresolvable remains the problem whether this situation is an effect of selection to sport disciplines (including the extreme 400 m run) persons of high level of motivation and psychical resistance, or the specific training preparing for this race is the factor which forms a higher level of motivation and SOC?

WPROWADZENIE

Wysiłek fizyczny według Kozłowskiego [10, s. 9] to „zarówno skurcze grup mięśniowych, jak i cały zespół towarzyszących im zmian czynności innych narządów i układów”. Należą do nich zmiany w obrębie układu nerwowego, a wraz z nimi zmiany napięć przedstartowych, emocji oraz motywacji.

W niniejszym artykule wzięto pod uwagę specyficzny rodzaj wysił ku – wysiłek krań cowy, na zywany również ekstremalnym. Takim wysiłkiem jest bieg na dystansie 400 m. Jest on uważany za najtrudniejszą spośród lekkoatle tycznych konkurencji biegowych. Przed

za wodnikiem stoi zadanie uzyskania prędkości zbliżonej do maksymalnej, z jedno czesnym jej utrzymaniem w czasie 45–48 s. Wysiłek biegacza wy maga zaciągnięcia znacz nego długu tle nowego (18–22 l), ener gia potrzebna do wykonania wy soce inten syw nej pracy w 90% pochodzi bowiem z beztlenowych prze mian metabolicznych. Zmęczenie na dys tansie 400 m to wynik skumulowanego od dzia ływania niekorzystnych czynników, u których podłoża leżą: obniże nie sprawności i efektyw ności systemu bioenergetyczne go (ATP–PCr, glikolizy beztlenowej, metabolizmu tleno we go), przejściowe nagromadzenie produktów prze mian bez


J. MACIANTOWICZ, L. KORZEWA, J. STODóŁKA czynniki psychologiczne u sportowców w wysiłkach ekstremalnych114

tlenowych, naruszenie sprawności sys temu ner wowego, naruszenie spraw ności skurczu mięśniowego [7].

W związku z powyższym nasuwa się pytanie, jakie procesy psychiczne towarzyszą tego typu wysiłkowi. Czy to one determinują wynik i jakość wy konanego wysiłku, czy może jest odwrotnie i to właśnie czekają cy zawodnika wysiłek decyduje o przebiegu tych procesów? Analizując te zagadnienia, należy uw zględnić obserwacje zachowań ludzkich w sy tuacjach wymagających ogromnego wysiłku, który zdecydowanie prze kracza ich możliwości. Wyniki tych obserwacji świadczą o tym, że jeżeli człowiek czegoś pragnie, jest w stanie to osią gnąć, chociaż wszystko wskazuje, że jest to nie wykonalne. Przykładem może być zachowa nie ludzi w czasie wojny. Żołnierze, nie jedząc, nie pijąc i nie śpiąc, byli w stanie w ostatnim heroicznym zry wie nie tylko ocalić własne życie, ale również poko nać wroga. Być może siłą pchającą ich do działania była silna motywacja wewnętrzna.

MOTyWACJA I MOTyWy DZIAłANIA CZłOWIEKA

Deci (za: Tyszka [13, s. 46]) uważa, że „wewnętrznie motywowa ne zachowania to takie, w któ rych zawodnik angażuje się poczuciem samorealizacji własnych kompetencji i moż liwości”. Przez motywację wewnętrzną możemy również rozu mieć tendencję podmiotu do podej mowania i konty nuowania działania ze względu na samą treść ak tywności.

Czajkowski [4, s. 137] motywację wewnętrzną określa jako motywację, która „pobudza nas do działania, która ma wartość sama w sobie, która nam sprawia przyjemność i zadowolenie. Działanie jest niejako celem samym w sobie, nie ocze kujemy żadnych nagród, żadnych korzyści, wyżywamy się w samym działaniu”. Przy wysokim poziomie mo tywacji wewnętrznej, przedmiotowo bardzo duży wy siłek postrzega się jako mały. Można stwierdzić, że motywacja wewnętrzna obniża postrze ganie wysiłku, a oparta głównie na motywie umiło wania danej dziedzi ny działa dodatnio,

zwięk sza jąc odporność na zmęczenie. Ogół tych czyn ników może wpływać na kierunek oraz sku teczność wy konania wysiłku ekstremalnego.

Moty wy działalności są skiero wane na zaspokajanie potrzeb. Potrzeby mogą być wrodzone lub na byte, mogą mieć podłoże fi zjologiczne (np. jedze nia, picia, oddychania, seksu), psychiczne oraz społeczne (potrzeba uznania, panowania, od dźwięku uczuciowego, przy należ ności, powodzenia, współzawodnictwa, osiąg nięć). Zaspokajając te potrzeby, człowiek może działać na przekór własnym od czuciom, zmęczeniu, zniechęceniu, na ciskom otoczenia, innym ludziom, przeszkodom i trudnościom. Tak dzieje się wówczas, gdy motyw powo dzenia, występujący jako część mo tywacji osiągnięć, jest nad wyraz silny [4].

Jednak nie tylko motywacja wewnętrz na popycha sportowca do aktywności. Pewnego rodzaju sty mulatorem jest motywacja zewnętrzna, która wystę puje wtedy, kiedy działa się w celu uzyskania nagrody (w szerokim tego słowa znaczeniu) z zewnątrz.

Rozważając motywy i motywację, należy wspomnieć, że nadmierna motywacja, zbyt duże chęci mogą ograniczać zdolność do wysiłku. Każdy niejednokrotnie w ciągu swojego życia spotkał się z sytuacją, w której wykonanie najprost szych czynności stwarzało ogromne trudności. Prze szkadzała obecność osób trzecich czy też wygórowa ne oczekiwania wobec samych siebie. Wpływ na to miało zbyt duże pobudzenie.

Pobudzenie wprowadza organizm w stan ułat wiający przejawianie zachowań adaptacyjnych w warunkach zwiększonych wymagań, stawianych mu przez zewnętrzne środowisko (lub przez siebie samego). W stanie pobudzenia serce bije gwałtowniej, krew kie rowana jest do mięśni i do mózgu, którego aktywność bioelektryczna wzrasta. Motywacja jest ściśle powiązana z pobudzeniem, że niektórzy ba dacze traktują je na rów ni. Postępowanie takie jest błędne, ponieważ motywa cja jest ukie runkowana na zaspokojenie konkretnych potrzeb (biologicznych, psychologicznych, społecznych), natomiast pobudzenie nie jest ukie run


J. MACIANTOWICZ, L. KORZEWA, J. STODóŁKA czynniki psychologiczne u sportowców w wysiłkach ekstremalnych 115kowane. Zazwyczaj wraz ze wzrostem motywacji następuje wzrost pobudzenia, jednak nie zawsze tak jest. Na ukowiec z silnie zaznaczoną chęcią odkrycia naukowe go ma wysoki po ziom motywacji, co nie musi po wodować u niego wzrostu pobudzenia. Jeżeli jednak najczęściej oba zjawiska występują jedno cześ nie, to mo tywację możemy opisać za pomocą praw yerkesaDadsona [3] (pierwotnie odkrytych w badaniach nad po budzeniem).

Pierwsze z nich mówi, że wzrost pobudzenia powoduje wzrost sprawności i skuteczności działania, lecz tylko do pewnego poziomu. Przy jego dalszym wzroście, sku teczność działania obniża się, a gdy dochodzi do wartości krytycznych, może wystąpić zupełna niezdolność do działania.

Drugie prawo głosi, że przy wykonywaniu zadań łatwych, dobrze opanowanych, wysoką skuteczność działania osiąga się przy wysokim pobudzeniu, przy wykony waniu zadań trudnych, jeszcze nieopanowanych, wy soką skuteczność uzyskuje się przy niskim poziomie pobudzenia.

LĘK I STRES

Nie tylko różnego rodzaju motywy i pobudki wpływają na wyniki osiągane w rywalizacji. Bardzo dużą rolę od grywają również stres i lęk. Wysiłek ekstremalny jest sam w sobie sytuacją stresującą i zawodnik może w różny sposób na stres zareagować, tzn. lęk może go „sparaliżować” lub przynieść pozytywne efekty. Pewien, niski poziom lęku jest niezbędny do osiągnięcia dobrego wyniku sportowego. Zbyt wysoki poziom lęku może zaowocować osiągnięciem wyników sportowych poni żej możliwości zawodnika. Jest to ściśle związane z po budzeniem, gdyż stan naszego umysłu odpowiada za naszą gotowość do wysiłku. Zupełny brak lęku z kolei często pro wadzi do zlekceważenia sił przeciwnika i stopnia trudności zawodów, do prze cenienia własnych sił i możliwości, do obniżenia sku pienia uwagi, poziomu ostrożności, a stąd blisko już do złego rozłożenia sił czy też przesadnie ry zykanckich działań [4, 13]. W związku z tym trening

należy tak organizować, aby przygotowywał za wodników do startu nie tylko fi zycznie, ale również psychicznie. Jeżeli zawodnik jest przekonany o dobrym przygotowaniu, najprawdopodob niej ze stresem będzie radził sobie skuteczniej. Analizując wpływ stresu na jakość działania, warto rów nież zaznaczyć, że pod wpływem wysiłku fizycznego o dużym natę żeniu poczucie niepokoju i za grożenia ustępuje.

POCZUCIE KOHERENCJI (SOC)

Zgodnie z wcześniejszym stwierdzeniem, że jednym z czynników wpływających na osiągany wynik sportowy jest stres, należy znaleźć odpowiedź na pytanie, jak skutecznie radzić sobie ze stresem.

Jedną z właściwości predysponujących czło wieka do przeciwdziałania stresowi jest wysoki poziom tzw. poczucia koherencji (SOC – sense of coherence), stanowiącego centralne pojęcie salutogenetycznej koncepcji zdrowia Antonovsky’ego [2]. Autor ten określa [2, s. 19] poczucie koherencji jako „globalną orientację jednostki wyrażającą stopień jej ogólnego, trwałego, choć dynamicznego przekonania, że:

− bodźce docierające do niej ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego są ustruk turowane, przewidywalne i dają się wyjaśnić;

− dostępne są zasoby pozwalające sprostać wymaganiom stawianym przez owe bodźce;

− wymagania stanowią wyzwanie, warte są zaangażowania i podjęcia działania”.

Poczucie koherencji jest więc czynnikiem, który decyduje o zakresie, w jakim jednostka radzi sobie w udany sposób z wyzwaniami, stawianymi przed nią w cyklu życia [1]. Innymi słowy, poczucie koherencji jest sposobem spostrzegania, odczuwania i rozumienia świata. Zmienna ta składa się z trzech skorelowanych ze sobą komponentów: zrozumiałości, zaradności oraz sensowności.

Zrozumiałość (poczucie zrozumienia – PZR) to „spostrzeganie napływających informacji jako spójnych, ustrukturowanych, mających sens poznawczy” [8, s. 57].

Zaradność (poczucie zaradności – PZ) – inaczej sterowalność – to „dostrzeganie zasobów,



jakie jednostka ma do dyspozycji, pozwala jących sprostać stawianym jej wymaganiom” [11, s. 9].

Sensowność (poczucie sensowności – PS) to według Antonovsky’ego [1] najważniej szy, emocjonalnomotywacyjny komponent SOC. Dla ludzi z wysokim poczuciem sen sow ności życie ma sens emocjonalny, a niektóre problemy i wymagania warte są poświęcenia i zaangażowania, są raczej pożądanymi wyzwaniami niż zbędnymi obciążeniami. Te trzy komponenty poczucia koherencji, jak już wspomniano, są ściśle powiązane i mogą być rozdzielone wyłącznie do celów analitycznych. Człowiek cechujący się wysokim poziomem SOC ma dobrze rozwinięte wszystkie komponenty. Odwrotnie, osoba z niskim poziomem poczucia koherencji ma słabo rozwinięte jej składowe.

Badania Koniarka i wsp. [9] oraz Rychty [12] wykazały, że wzrost poziomu koherencji idzie w parze ze wzrostem takich cech oso bowości, jak: otwartość, ekstrawersja, sumienność i ugodowość, a także ze wzrostem wrażliwości sensorycznej i aktywności, jako cechami temperamentalnymi. Wykazuje on również związki ze spadkiem neurotyczności, psychotyzmu i perseweratywności. Siła i kierunek tych zależności wskazuje, że poczucie koherencji jest istotnym czynnikiem wyznaczającym odporność psychiczną.

CEL PRACy

Celem opracowania jest ocena poziomu i struktury wybranych czynników psychologicznych u zawodników uprawiających bieg na dystansie 400 m na tle zawodników innych dyscyplin i konkurencji oraz osób nietrenujących.


W badaniach wzięło udział 60 osób (26 kobiet i 34 mężczyzn), spośród których utworzono trzy grupy:

1. Zawodnicy uprawiający bieg na dys tansie 400 m (10 kobiet i 9 mężczyzn), prezentujący różny poziom spor towy. Trzy osoby posiadały

klasę mistrzowską międzynarodową (MM), 10 – mistrzowską (M), 5 – I i 1 – II. Większość badanych to wielokrotni reprezentanci Polski.

2. Osoby uprawiające inne konkurencje i dyscypliny sportowe. Grupę tworzyło 19 osób (6 kobiet i 13 męż czyzn). Pięć osób uprawiło koszykówkę, 4 – wielobój lekkoatletyczny, 5 – biegi średnie i 5 – biegi sprinterskie. Zawodnicy reprezentowali po ziom sportowy od klasy I do MM. Tak że w tej grupie większość to wielokrotni reprezentan ci Polski.

3. Osoby nieuprawiające wyczynowo sportu – 22osobowa grupa studentów (10 kobiet i 12 mężczyzn).

W badaniach oceniono:1. Poziom motywacji badanych w sy tua

cjach związanych ze sportem. W tym celu wykorzystano kwestionariusz Sport Orientation Questionnaire (SOQ) autorstwa Gill i Dee tera [5].

2. Poziom poczucia koherencji i jego składo wych za pomocą Kwestionariusza Orientacji Życio wej (SOC29) opracowanego w 1993 r. przez Zakład Psychologii Klinicznej Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, Zakład Psychoprofilaktyki Instytutu Psychologii UAM w Poznaniu oraz Zakład Psychologii Instytutu Medycyny Pracy w łodzi. Złożony jest on z 29 pytań, z których 11 dotyczy zrozumiałości (PZR), 10 – zaradności (PZ) i 8 – sensowności (PS). Zadaniem osoby badanej było ustosunkowanie się do przedstawionych stwierdzeń przez określenie stopnia natężenia reakcji (w 7stopniowej skali) wobec różnych sy tuacji życiowych.

Uzyskane wyniki poddano podstawowym analizom statystycznym [6].

WyNIKI

Porównując poziom motywacji określonej za pomocą kwestionariusza SOQ, można stwierdzić, że w grupach uprawiających sport jest on wyższy u mężczyzn niż kobiet. W grupie osób nietrenują cych sytuacja jest odwrotna (tab. 1). W każdej z tych grup różnice między płciowe są jed nak nieistotne statystycznie.

We wszystkich przebadanych grupach ko


J. MACIANTOWICZ, L. KORZEWA, J. STODóŁKA czynniki psychologiczne u sportowców w wysiłkach ekstremalnych 117

biety mia ły niższy poziom poczucia koherencji niż mężczyźni. Jednak tylko w grupie uprawiającej biegi na 400 m różnica ta jest istotna statystycznie (ta b. 2).

Analizując każdą ze składowych poczucia koherencji, należy stwierdzić, że największe różnice międzygrupowe ujawnia poczucie zrozumiałości. W trzech spośród czterech ba danych grup różnica międzypłciowa w wielkości tego komponentu jest istotna statystycznie. Jedynie w grupie reprezentantów innych konkurencji i dyscyplin istotnej różnicy między kobietami i mężczyznami w wielkości tego komponentu poczucia koherencji nie stwierdzono.

Biorąc pod uwagę całość badanej grupy, można zauważyć, że w każdym z komponentów, jak również w ogólnym wymiarze po czucia

koherencji, kobiety osiągają niższy poziom od mężczyzn. Istotna staty stycznie wyżej wspomniana różnica okazała się jednak tylko w wymiarze poczucia zrozumiałości.

W grupie zawodników uprawiających bieg na dystansie 400 m zaobserwowano również istotne zróżnicowanie międzypłciowe w poziomie poczucia zrozumienia.

Do ciekawych wniosków można także dojść, porównując gru pę 400metrowców z osobami, które nie uprawiają sportu. Średnia wartość SOC w grupie osób nietrenujących była o mniej więcej 10 pkt niższa niż w grupie osób uprawiających bieg na dystansie 400 m. Również poszczególne komponenty ogólnego wymiaru SOC osiągają wyższe wartości u 400 me trowców w porównaniu ze studentami. Wszystkie te różnice są jednak, ze statys tycznego punktu widzenia, nieistotne (tab. 3).

Wystąpienie tych różnic, mimo braku statystycznej ich istotności, może świadczyć o kierowanym doborze osób do działalności spor towej lub wskazywać na to, że uprawianie sportu (w tym tak specyficznej konkurencji, jak bieg na dystansie 400 m), jako sytuacja wymagająca dużego za angażowania fizycznego

Tab. 1. Różnice poziomu motywacji (SOQ) między kobietami a mężczyznami w badanych grupach

Badane grupy Kobiety x [pkt] t° Mężczyźni

x [pkt]

400metrowcy 103,1 1,302 108,5Inne konkurencje i dyscypliny

103,5 1,127 109,8

Nietrenujący 101,1 0,203 99,6Razem 102,4 1,051 105,9

Tab. 2. Różnice poziomu poczucia koherencji (SOC) i jego składowych między kobietami a mężczyznami w badanych grupach

Badane grupyPoziom poczucia koherencji i jego

składowych

Kobietyx [pkt] t° Mężczyźni

x [pkt]

400metrowcy

PZR 39,8 2,221* 50,2PZ 48,5 2,535* 56,4PS 42,4 1,872 48,2SOC 130,7 2,484* 154,9

Inne konkurencje i dyscypliny

PZR 44,1 1,022 49,1PZ 51,5 0,362 53,0PS 41,8 0,823 45,15SOC 138,5 0,876 147,3

Nietrenujący

PZR 39,8 2,585* 49,7PZ 49,7 0,327 48,4PS 42,7 0,316 41,8SOC 132,2 0,307 134,6

Razem

PZR 40,8 2,923* 47,7PZ 42,4 1,332 44,8PS 49,6 1,241 52,3SOC 132,8 2,170 144,8

* różnica istotna statystycznie na poziomie 0,05



i psychicznego niejedno krotnie wywołująca ogromny stres, może powodować tworzenie wysokiego SOC. Poczucie koherencji kształtuje się bowiem w toku doświadczeń życiowych, jakim jednost ka musi sprostać w całym swoim życiu.

Podobną sytuację można zaobserwować, porównując wyniki kwestionariusza SOQ. Zawodnicy uprawiający bieg na dystansie 400 m mają wyższy poziom motywacji od studentów (ta b. 3). Różnica średnich wartości sięga ponad 5 punktów, jednak i ona jest statystycznie nieistotna. Mimo to można stwierdzić, że sportowcy, przede wszystkim mężczyźni (tab. 1), są bardziej zmotywowani do uczestnictwa we wszelkich działaniach związanych ze sportem, do rywalizacji, która jest jego nieodłącznym atrybutem.

WNIOSKI

Na podstawie analizy zebranego materiału można stwierdzić, że:

1. Poziom motywacji i poczucia koherencji mężczyzn uprawiających sport, w tym również bieg na dystansie 400 m, jest nieco wyższy niż trenujących kobiet.

2. Lekkoatleci uprawiający bieg na dystansie 400 m mają nieznacznie wyższy poziom motywacji i poczucia koherencji niż dorosłe osoby nietrenujące.

Nierozwiązany pozostaje jednak problem, czy taka sytuacja jest wynikiem doboru do uprawiania sportu (a w nim kon kurencji tak ekstremalnej jak bieg na 400 m) osób o wy sokim poziomie motywacji i odporności na stres, czy to uprawianie sportu przyczyniło się do ukształtowania wyższego poziomu motywacji i poczucia koherencji.

BIBLIOGRAFIA[1] A. Antonovsky, Poczucie koherencji jako determinanta zdrowia. [W:] I. HeszenNiejadek, H. Sęk (red.), Psychologia zdrowia. PWN, Warszawa 1997, 206–230. [2] A. Antonovsky, Unraveling the mystery of health. How people manage stress and stay well. Jossey–Bass, San Francisco–London 1987. [3] Z. Czajkowski, Motywacja i pobudzenie w działalności sportowej. Roczniki Naukowe AWF w Gdań-sku, 1999, 8. [4] Z. Czajkowski, Motywacja w sporcie. RCMSKF, Warszawa 1989. [5] D.L. Gill, T.E. De eter, Development of the Sport Orientation Questionnaire. Research Quarterly for Exercise and Sport, 1988, 59, 191–202. [6] J.P. Guilford, Podstawowe metody statystyczne w psychologii i peda gogice. PWN, Warszawa 1960. [7] A. Jaskólski (red.), Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego z zarysem fizjologii człowieka. AWF, Wrocław 2002. [8] I. Jelon kiewicz, Model Antonovsky’ego w odniesieniu do wybranych koncepcji psychologicznych. Nowiny Psychologiczne, 1994, 3, 55–66. [9] J. Koniarek, B. Dudek, Z. Makowska, Kwestionariusz orientacji życiowej. Adaptacja The Sense of Coherence Questionaire (SOC) A. Antonovsky’ego. Przegląd Psy cho logiczny, 1993, 4, 491–502. [10] S. Koz łowski, Fizjologia wysiłków fizycznych. PZWL, Warszawa 1976.

[11] A. Mroziak, A. Antonovsky’ego koncepcja salutogenezy i poczucia koherencji (SOC), Nowiny Psychologiczne, 1994, 1, 5–16. [12] T. Rychta, Korelacje wskaźników koherencji z cechami osobowości i temperamentu studentów wychowania fizycz nego. Wychowanie Fizyczne i Sport, 2002, 46, supl. 1, 50–51. [13] T. Tyszka, Psychologia i sport. AWF, Warszawa 1991.

Tab. 3. Porównanie poziomu poczucia koherencji i motywacji między grupą 400-metrowców

a nietrenujących

Parametr [pkt] 400metrowcy t° Nietrenujący

PZR 44,7 0,813 42,3PZ 52,2 1,242 49,0PS 45,1 1,392 42,2SOC 142,1 1,297 133,5SOQ 105,7 1,296 100,3


Ronald mehlich, Janusz iskra, zbigniew waśkiewiczakademia wychowania fizycznego w katowicach

moŻLiwoŚĆ wykoRzySTaNia wiedeŃSkiego SySTemu TeSTowego w oceNie zdoLNoŚci

RyTmizacJi płoTkaRzy

ABSTRACTA possibility of using the Viennese Testing System in assessing hurdlers’

rhythmization abilities

110 m hurdler race belongs to complex athletic events where the performance level is determined by both fitness and coordination abilities. From among the latter ones one should distinguish the sense of direction and rhythmization ability.The rhythm in hurdle race is not a fully defined ability of taking into account a single mo-vement (clearing a hurdle) and also cyclic run in alternate three-step inter-hurdle distances.The purpose of the paper was to assess the ability of rhythmization in hurdlers by using the potentialities of the Viennese testing System (VTS).Tests were attended by 13 leading Polish hurdlers and a group of 23 students of Katowice University School of Physical Education. The main research tool was a computer-aided sense of rhythm test “TAP” which is a part of VTS. The standard testing procedure was modified. Two basic parametric blocks grouping the results of work performed by hands and legs were made. A parametric block grouping the leg tests consisted of 10 (alternate) tests. Standard tests – right leg slow fast, left leg slow fast, legs alternately slow fast – was supplemented with (alternate) tests which are specific for the hurdlers’ rhythm.The obtained results demonstrate that the specific structure of the test did not reveal any significant differences in motorial behaviours presented by the students and sportsmen. Hurdlers do not distinguish themselves regarding the magnitude of errors committed but only in the stability and effectiveness in accomplishing the assumed motorial program, both in the case of upper and lower extremities.It seems that the so-called hurdlers’ rhythm is not a manifestation of laboratory abilities of reproducing rhythm but rather a specific form of race accomplished on the basis of speed-strength-endurance efforts.

WPROWADZENIE

Rytm w biegu na 110 m przez płotki to pojęcie nie do końca zdefiniowane. Większość tre nerów uważa rytm za podstawowy wskaźnik mistrzostwa sportowego w tej konkurencji [5]. W przeważającej części publikacji meto dycznoszkoleniowych rytm płotkarski utożsamia się z liczbą kroków wykonywanych między płotkami lub ze specyficznym sposobem treningu z wykorzystaniem dużej liczby płotków [4, 7].

Rytm w przyrodzie wiąże się już od czasów starożytnych z powtarzalnością, cyklicznością i z harmonią następujących zdarzeń czy – w przy padku czynności ludzkich – faz ruchu.

Teoria Meinela pozwoliła określić rytm jako dynamicznoczasowe uporządkowanie ru chu [10]. Z punktu widzenia biegu przez płotki interesujące są teorie Baumanna i Reima [1] wyróżniające trzy elementy rytmu zewnętrznego: czas, formę i przestrzeń. Te atrybuty rytmu znajdują swoje pełne odzwierciedlenie w biegu


R. MEHLICH, J. ISKRA, Z. WAśKIEWICZ Wiedeński System Testowy w ocenie zdolności rytmizacji płotkarzy120

na 110 m przez płotki w postaci: czasu biegu, formy (techniki) pokony wa nia płotków i sposobu biegu w przestrzeni między płotkami. Wspomniani autorzy jako jedną z cech rytmu uznali zespół czynników warunkujących jego poczucie. To ważny as pekt rytmu w sporcie, w którym obok wyizo lo wanej „małej motoryki”, najważniejsze zna czenie mają zdolności kondycyjne (w tym przy padku szybkość i siła), budowa ciała, cechy psychiczne i mnóstwo innych czynników tre ningowych i pozatre ningowych. Dlatego też zasadne wydaje się wykorzystanie doświadczeń teorii motoryczności w poszukiwaniu obiek tywnych kryteriów mistrzostwa sportowego w konkurencjach zali czanych do grupy tech nicznomotorycznej.

CEL PRACy

Celem pracy była weryfikacja możliwości wykorzystania Wiedeńskiego Systemu Testowego w ocenie zdolności rytmizacji płotkarzy na dystansie 110 m.


Badania obejmowały grupę najlepszych polskich zawodników w biegu na 110 m przez płotki. Podstawowym kryterium zakwali fikowania do badań było osiągnięcie rekordu życiowego na poziomie I klasy sportowej (warunko wane przepisami PZLA). Grupa liczyła 13 męż czyzn. Najlepszy zawodnik legitymował się w niej rekordem życiowym 13,27 (rekord Polski), a najsłabszy 14,75 (limit I klasy sportowej).

W celu weryfikacji wyników przebadano losowo dobraną grupę kontrolną 23 studentów I i II roku Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach.

Badania odbywały się w Pracowni Diagnostyki Motorycznej Zakładu Antropomotoryki Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach oraz w Centralnym Ośrodku Sportu w Spale. Głównym narzędziem badawczym był Wiedeński System Testowy (WST), a do kładnie – wspomagany komputerowo test po czu cia rytmu TAP, będący składową WST. Zasto so

wanie techniki komputerowej umożliwiło ilościową i jakościową analizę chwilowych efek tów (rezultatów) działania oraz analizę prze biegu wykonania, co z kolei pozwoliło na wnik nięcie w procesy leżące u podstaw poczucia rytmu [12].

Zadaniem badanych osób była adaptacja rytmu uderzeń do zadanej sekwencji dźwięków. Dźwięki były generowane z częstotliwością 834 lub 417 ms, co odpowiada 72 lub 144 ud./min. Badani odtwarzali zadany rytm ręką prawą, lewą oraz naprzemiennie; analogiczne zadanie powtarzano nogami. Standardowa procedura badania została zmodyfikowana na potrzeby niniejszych badań. Utwo rzono dwa podstawowe bloki parametryczne grupu jące wyniki pracy rąk oraz nóg. Blok para metryczny grupujący testy nóg składał się z 10 testów (zmiennych). Stan dardowe testy – noga prawa wolno szybko, noga lewa wolno szybko, nogi na przemian wolno szybko – uzupełniono o testy (zmienne) specyficzne dla rytmu płot karskiego (tab. 1).

Aby podkreślić podział poszczególnych pod testów na specyficzne oraz niespecyficzne, uporządkowano je w grupach zmiennych. Podtesty pogrupowano w następujący sposób:

N3L1PSZL N3P1LSZL N3L1PSZP zmienna N3L1P N3P1LSZP zmienna N3P1L N3L1PWL N3P1LWL N3L1PWP N3P1LWP NLSZ NOSZL NLW zmienna NL/NP NOSZP zmienna NO NPSZ NOWL NPW NOWP R3L1PSZL R3P1LSZL R3L1PSZP zmienna R3L1P R3P1LSZP zmienna R3P1L R3L1PWL R3P1LWL R3L1PWP R3P1LWP RLSZ ROSZL RLW zmienna RL/RP ROSZP zmienna RO RPSZ ROWL RPW ROWP

Materiał pomiarowy opracowano pow szechnie stosowanymi metodami statystyki opi sowej: obliczono średnią arytmetyczną, odchy lenie standardowe, wskaźnik zmienności. W celu stwierdzenia istotności różnic zasto sowano analizę wariancji z powtarzanymi po miarami. Do oszacowania różnic między wy branymi


R. MEHLICH, J. ISKRA, Z. WAśKIEWICZ Wiedeński System Testowy w ocenie zdolności rytmizacji płotkarzy 121

cechami pomiarowymi zastoso wano testy post hoc Tukeya.

Różnice te rozpatrywano w aspekcie dwóch czynników – poziomu sportowego (1) i interakcji pomiarów (2).

WyNIKI

Ogólna analiza wariancji z powtarzanymi pomiarami (2 × 2 × 4) wykazała, iż w zakresie

Tab. 1. Wykaz bloków parametrycznych dla kończyn górnych i dolnych

Blok parametryczny dla podtestów kończyn górnych

Blok parametryczny dla podtestów kończyn dolnych

1. RLW

R – rękaP – prawaL – lewaW – wolnoSZ – szybkoO – obie ręce3 – 3 uderzenia1 – 1 uderzenie

1. NLW

N nogaP – prawaL – lewaW – wolnoSZ – szybkoO – obie nogi3 – 3 uderzenia1 – 1 uderzenie

2. RLSZ 2. NLSZ3. RPW 3. NPW4. RPSZ 4. NPSZ5. ROW 5. NOW6. ROSZ 6. NOSZ7. R3L1PW 7. N3L1PW8. R3L1PSZ 8. N3L1PSZ9. R3P1LW 9. N3P1LW

10. R3P1LSZ 10. N3P1LSZ

Tab. 2. Zestawienie ogólnych analiz wariancji z powtarzanymi pomiarami (2 × 2 × 4) zmiennych

specyficznych i niespecyficznych w zakresie błędu odtwarzania rytmu

Zmienna Czynnik F p

N3L1P 1 0,061 0,8052 2,190 0,091

R3L1P 1 0,188 0,6662 4,267 0,006

N3P1L 1 0,229 0,6342 0,881 0,452

R3P1L 1 1,681 0,2002 5,415 0,001

NL/NP 1 4,641 0,0352 1,294 2,278

RL/RP 1 1,249 0,2682 1,102 0,350

NO 1 0,017 0,8972 0,374 0,772

RO 1 0,580 0,4502 7,928 0,000

1 – poziom sportowy, 2 – czynnik pomiarów

Tab. 3. Zestawienie ogólnych analiz wariancji z powtarzanymi pomiarami (2 × 2 × 4) zmiennych

specyficznych i niespecyficznych w zakresie rozproszenia wyników

Zmienna Czynnik F p

N3L1P 1 0,747 0,3912 31,249 0,000

R3L1P 1 0,352 0,5562 45,711 0,000

N3P1L 1 3,623 0,0622 9,721 0,000

R3P1L 1 0,003 0,9602 23,844 0,000

NL/NP 1 0,961 0,3312 32,993 0,000

RL/RP 1 0,248 0,6212 30,542 0,000

NO 1 1,105 0,2982 43,254 0,000

RO 1 0,001 0,9772 29,701 0,000

1 – poziom sportowy, 2 – czynnik pomiarów

błędu odtwarzania rytmu w obszarach wszystkich zmiennych nie zaobserwowano istotnych statystycznie różnic dla czynnika (1), czyli poziomu sportowego (tab. 2). Istotnie statys tycznie róż nice wykazano dla zmiennych R3L1P (F = 4,267; p = 0,006), R3P1L (F = 5,415; p = 0,001) oraz RO (F = 7,928; p = 0,000). W zakresie czynnika pomiarów (2) należy więc stwierdzić, iż powtarzane w róż nych fazach, z różną częstotliwością i przy użyciu różnych



kończyn podtesty jedynie w trzech przypadkach (doty czą cych rąk) istotnie się różniły. Zna mienny wydaje się brak różnic w obrębie ana lizowanej zmiennej dla wszystkich podtestów kończyn dolnych (między płotkarzami oraz studentami), które są przecież głównym efek torem pracy motorycznej płotkarzy.

Ogólna analiza wariancji z powtarzanymi pomiarami (2 × 2 × 4) zmiennych specyficznych w zakresie rozproszenia wyników wykazała, iż w obszarze czynnika (1), czyli poziomu sportowego, nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie (tab. 3). Przeciwieństwem powyższego jest analiza czynnika pomiarów (2), która wykazuje, iż podtesty powtarzane z różną częstotliwością w różnych fazach i przy użyciu kończyn górnych oraz dolnych róż nicują istot nie statystycznie w obszarach każdej analizo wanej zmiennej.

DySKUSJA

Ruchowe poczucie rytmu jako zdolność koordynacyjna było wielokrotnie poddawane procedurom diagnostycznym. Przegląd zebranego piśmiennictwa pozwolił na stwierdzenie, iż w obrazie analizy sportowej wybranego zagad nienia przedział zastosowanych metod badaw czych jest niezwykle zróżnicowany, jednak podlega pewnym regułom. Pierwszym kryterium wyboru metody jest budowa testu. Odkrycie Stevensa (1886), który opracował tech nikę pomiaru czasu trwania interwałów między od powiedziami (IMO), pozwoliło na wy od ręb nienie dwóch faz odtwarzania ruchu: fazy wspomaganej, np. rytmu uderzeń metronomu, oraz fazy samodzielnej, w której zadaniem badanego jest odtwarzanie zapamiętanego wzorca rytmu. Podstawą opracowanej metody jest róż nica w wariancji IMO, która wystąpiła w obu fazach natychmiast po ustaniu sygnałów dźwię kowych. Oczywiście w sporcie trudno przyj mować IMO za jednoznaczne kryterium suk cesów. Niewiele jest dyscyplin o charak terze tak ściśle cyklicznym, aby mechanizm stero wa nia mięśniami antagonistycznymi sta nowił idealne kryterium oceny. Często bowiem w sporcie dochodzi do zakłóceń w cykliczności

ruchu i dopiero zdolność do poradzenia sobie z tak zaburzonym działaniem cyklicznym stano wi o doskonałości koordy na cyjnej sportowca.

Pomimo dużej liczby prac oraz sporej wiedzy o biegach płotkarskich, problematyka poczucia rytmu jako zdolności koordynacyjnej, stanowiącej o efektywności wyników, jest raczej niewielka. Zastanawiające, że częstą prak tyką jest ujęcie problemu przy użyciu okreś lenia, że rytmizacja ruchów w biegu przez płotki „wydaje się” jednym z naj ważniejszych czynników.

Wśród wielu prac charakteryzujących ruchowe poczucie rytmu szczególnie istotne są te ujmujące problematykę rytmu w biegach przez płotki. Wydawałoby się, iż tak ważne zjawisko, jak utrzymanie odpowiedniego rytmu biegu w biegach płotkarskich, jest odpowiednio scharakteryzowane, opisane oraz udokumentowane. Przegląd literatury wykazał jednak, iż podstawą dotychczasowych rozważań były głównie rozwiązania metodyczno szkoleniowe, przekładające interpretację rytmu w biegach przez płotki na konkretne rozwiązania treningowe [2, 3, 6].

Najprostszym sposobem przedstawienia rytmicznego charakteru biegu płotkarskiego jest wspomniana już w niniejszej pracy analiza czasowych odcinków między płotkami. Ana liza owa jest oparta na manualnym lub elek tro nicznym zapisie następujących po sobie międzyczasów [4, 11]. Bardziej zaawansowanym technicznie sposobem charakterystyki biegu między płotkami jest kinematografia, tj. po miary parametrów przestrzennoczasowych [3, 6 i inni], dzięki którym można oceniać nie tylko strukturę czasową pokonywania odcinków między płotkami, ale jednocześnie zachowanie samego sportowca.

Wyniki przedstawione przez autorów w omó wionych pracach nie mogą być niestety wykorzystane w niniejszej dyskusji jako materiał porównawczy. Głównie dlatego, że metodologia badań była zupełnie inna, a poza tym ich celem było przede wszystkim scharak teryzowanie struktury czasowej i wykorzystanie jej w celu doskonalenia procesu treningowego. Wyniki uzyskane w niniejszej pracy mają cha


R. MEHLICH, J. ISKRA, Z. WAśKIEWICZ Wiedeński System Testowy w ocenie zdolności rytmizacji płotkarzy 123rakter zdecydowanie bardziej ogólny i podstawowy. Trudno bowiem wysnuć z nich jednoznaczne wnioski dla praktyki sportu.

Powyżsi autorzy podkreślali znaczenie analizy biegu pomiędzy płotkami jako parametru odpowiadającego za powodzenie w tej kon kurencji. Ich studia ujmują jednak omawiany problem w sposób jednostronny. Trudno bowiem udowodnić, badając bądź analizując odległości międzypłotkowe, iż poczucie rytmu decyduje o powodzeniu w biegach płotkarskich, jeżeli materiałem badawczym są jedynie płotkarze oraz płotkarki. WyżnikiewiczKopp [13] określa rytm ruchu jako jednostajne, równomierne następstwo, miarowe powtarzanie się tych samych, następujących po sobie ele mentów. Biorąc pod uwagę tę definicję, można bieg przez płotki podać jako przykład odtwarzania rytmu ruchu, jednak ujęcie to wydaje się jednostronne. Wyniki uzyskane w niniejszej pracy ukazują, iż stworzenie prób diagnos tycznych, których charakter odbiega od realnych warunków realizacji zadań, daje zaskakujące wyniki. Okazało się bowiem, iż test realizowany w warunkach laboratoryjnych, mimo specyfiki mocno zbliżonej do struktury czasowej bodźców występujących w biegu przez płotki, nie zróżnicował istotnie populacji sportowców i studentów. W zakresie błędów popełnianych przez grupy mężczyzn nie wyróżniono znaczących różnic, co wydaje się trudne do jednoznacznej interpretacji. Spodziewano się, iż wieloletnie doświadczenie niektórych spor towców oraz ich częstokroć mistrzowski po ziom spowodują, iż będą oni dominować w skuteczności realizacji zadań testowych nad studentami. Wyszło inaczej i jedynym wy tłuma czeniem tego faktu może być chyba specyfika dzia łania płotkarza w trakcie biegu płot karskie go. O efektywnym pokonywaniu ko lej nych płot ków z zachowaniem określonego, skutecznego rytmu decydują być może jednak inne mecha nizmy. Możliwe również, iż gdyby porów ny wać wyniki testów przeprowadzo nych na bież ni i przy zachowaniu struktury testów, mogłaby dopiero ujawnić się dominacja sportowców.

Jak już wspomniano, porównanie grup płot

karzy z grupą kontrolną wykazało, iż w zakresie błędu odtwarzania rytmu nie zaobserwowano wyników istotnie różnicujących badane populacje. Jednocześnie stwierdzenie „płot karze mają lepsze predyspozycje do rytmizacji zadań ruchowych” może mieć odniesienie do wartości rozproszenia wyników badanych populacji, ponieważ płotkarze uzyskiwali lepsze wartości niż grupa kontrolna. Może to świadczyć o lepszej organizacji pracy, która jest efek tem doświadczenia zawodniczego, stażu trenin gowego lub osiągniętego poziomu sportowego.

Jedną z najlepiej poznanych i często sto sowanych metod badania zdolności koordynacyjnych jest Wiedeński System Testowy. Jego szerokie możliwości w zakresie diagnozy obszaru motoryki decydującego o potencjale ruchowym człowieka zostały wykorzystane w wielu pracach z zakresu koordynacji ruchowej. Wstępne (pilotażowe) oparte na nim ba dania określające zdolności rytmizacji płotkarzy oraz płotkarek zostały przepro wa dzone przez Mehlicha i wsp. [9]. W ich pracy stwierdzono, iż rozbudowany test pomiaru rytmu TAP może być skutecznym narzędziem badawczym poczucia rytmu w biegach przez płotki, choć niekoniecznie wykorzystywanym do jednoznacznej oceny bezwzględnych różnic w poziomie poczucia rytmu. Najistotniejsze jest dowiedzenie, iż w zakresie popełnianych błędów odtwarzania rytmu grupy płotkarskie i grupy kontrolne nie różnią się, co potwierdzają wyniki tej pracy. Informacja ta jest dlatego istotna, że z przeglądu literatury wynika, iż w zdecydowanej większości zdol ność rytmizacji w dyscyplinach lub konku ren cjach sprinterskich, w których rytm ruchu był podawany jako jeden z najistotniejszych ele mentów, osiągała wartości wyższe wśród spor towców (w stosunku do grup kontrolnych).

WNIOSKI

Uzyskane dane empiryczne, rozważania teo retyczne oraz analiza danych źródłowych pozwoliły na sformułowanie następujących wniosków:



1. Płotkarze nie wyróżniają się pod względem wielkości popełnianych błędów, a jedynie stabilności i skuteczności realizacji założonego programu ruchowego zarówno w przypadku kończyn górnych, jak i dolnych, co jest prawdopodobnie efektem wieloletnich doświadczeń oraz sprawności układu nerwowego (sterującoregulującego).

2. Zastosowana procedura diagnostyczna wy daje się wartościowym narzędziem badawczym, choć jej zastosowanie w przypadku sportowców wyczynowych raczej powinno być ograniczone.

3. Specyficzna struktura zadania testowego nie ujawniła istotnych różnic w zakresie zachowań motorycznych prezentowanych przez studentów oraz sportowców.

BIBLIOGRAFIA[1] H. Baumann, H. Reim, Bewegungslehre. Diesterweg, Frankfurt 1994. [2] W.W. Błachaniewicz, Bieg na 110 m s barierami. FiS, Moskwa 1987. [3] I. Iliew, D. Dimitrow, Sprawnitelen analiz na technikata na najdobritie prepiatstwenici na 110 m u nas i w czużbina. Waprosy na Fiziczeskata Kultura, 1978, 4, 206–212. [4] J. Iskra, Bieg przez płotki.

Teo retyczne podstawy i praktyczne rozwiązania. AWF, Katowice 1998. [5] J. Jarver, The hurdles: contemporary theory, technique and training. Track and Field News, Mountain View, Ca. 1997. [6] C. Mc Donald, J. Dapena, Linear kinematics of the men’s 110m and women’s 100m hurdles races. Medicine and Science in Sports and Exercise, 1991, 12, 1392–1402. [7] B. McFarlane, The science of hurdling. Canadian Track and Field Association, Ottawa 1988. [8] R. Mehlich, Analiza profilu zdol ności rytmizacyjnych mistrza Polski w biegu na 110 m przez płotki. [W:] K. Prusik (red.), Lekkoatletyka w teorii i praktyce. Sport, Bydgoszcz 2003, 305–308. [9] R. Mehlich, R. Iskra, R. Góralczyk, Z. Waśkiewicz, Specific and non specific timing abilities of elite Polish hurdles. Journal of Human Kinetics, 2002, 8, 93–98. [10] K.T. Meinel, G. Schnabel, Bewe gungslehreSportmotorik. Abriss einer Theorie der sportlichen Motorik unter pädagogischem Aspekt. Volk und Wissen Volkseigener, Berlin 1987.

[11] T. Szczepański, Kształtowanie rytmu płot kowego w biegu na dystansie 100 metrów ppł kobiet. Trening, 2000, 4, 13–34. [12] Z. Waśkiewicz, Komputerowa diagnostyka zdolności rytmizacyjnych. Roczniki Naukowe AWF w Katowicach, 1999, 27. [13] Z. WyżnikiewiczKopp, Aktywność sportowa kobiet i aspekty biologiczne. AWF, Warszawa 1978.


wacław mirek1, krzysztof kisiel2

1 akademia wychowania fizycznego w krakowie, 2 polski związek lekkiej atletyki

taktyka RozGRyWaNIa chodu SpoRtoWeGo Na dyStaNSIe 50 km Na miSTRzoSTwach ŚwiaTa

I IGRzySkach olImpIjSkIch

ABSTRACTThe tactics of 50 km walk during World Championships and Olympic Games

The paper attempts to define the playing-out tactics of walk over the distance of 50 km at the world competitions by analyzing intermediate times over 5 km distances. Intermediate times reached by the finalists of World Championships in Sevilla and Edmonton as well as Olympic Games in Sydney and Athens (only the golden medalist) were analysed.The results of the analysis demonstrate that the speed of covering consecutive 5 km sections increased up to the eighth section, that is, up to 40 km and the last two sections were covered at a slower rate and did not have any significant effect on the change in final classification. It was also pointed out that the mental endurance plays a very important role. It is related to the close performance level of competitors who matter in the rivalry. On the basis of the results presented and tendencies existing in the present athletics, the authors expect that during the forthcoming Olympic Games in Peking the distance to be covered will be shortened down to 45 km.

WPROWADZENIE

Chód sportowy na 50 km na igrzyskach olimpijskich jest rozgrywany od 1932 r. (Los Angeles). Od tamtego czasu nastąpił wyraźny rozwój jego poziomu sportowego. Przyczyniło się do tego wiele czynników, m.in. postęp w pro cesie szkoleniowym, wykorzystanie badań na ukowych (biomechanika, fizjologia), wybór od powiedniej taktyki rozegrania samych zawodów.

Do tej pory w niewielkim stopniu w lite raturze przedmiotu zajmowano się analizą taktyki w chodzie sportowym na dystansie 50 km [4]. Do nielicznych przykładów zaliczyć można opracowanie dotyczące I Mistrzostw Świata w 1976 r. w Malmö [5]. Jak ważna jest taktyka w chodzie i jego szkoleniu, świadczą „tragedie sportowe” zawodników, którzy w sposób nieracjonalny prowadzili rywalizację na tym dystan sie. Głównym zadaniem taktycznym jest

zaś zawsze przemyślane rozłożenie sił w czasie trwa nia konkurencji, a przez to uzyskanie „maksymalnych wskaźników skuteczności startu” [7].


Materiał badawczy stanowią oficjalne międzyczasy, jakie uzyskali zawodnicy startujący w chodzie sportowym na 50 km podczas mistrzostw świata w 1999 (Sewilla) i 2001 r. (Edmonton) oraz igrzysk olimpijskich w 2000 r. (Sydney) i 2004 r. (Ateny), opublikowane przez IAAF World Championship oraz The Organising Committee for the Olympic Sum mer Games.

Przedmiotem analizy były wyniki zawodników uzyskane w kolejnych pięcio kilo metrowych odcinkach podczas wspomnianych za


W. MIREK, K. KISIEL taktyka rozgrywania chodu sportowego na dystansie 50 km126

wodów. Ogółem poddano obserwacji wyniki ośmiu finalistów z mistrzostw świata w Sewilli i Edmonton oraz igrzysk olimpijskich w Sydney i Atenach (tylko złoty medalista).

WyNIKI

Na rycinie 1 zaprezentowano rozkład międzyczasów na pięciokilometrowych odcinkach, uzyskanych przez finalistów startujących na dystansie 50 km podczas mistrzostw świata w Sewilli. Na ich podstawie można stwierdzić, że większość zawodników osiągała coraz lepsze rezultaty na pierwszych 2–3 pięcio kilometrowych odcinkach, następnie 4–5 utrzymała je na tym samym poziomie, a na ostatnich 1–2 traciła. Czasy ostatnich dwóch odcinków uległy pogorszeniu. Wyjątek stanowił złoty medalista, który między 25. a 30. km miał najlepszy międzyczas (21:48 s).

Z zaprezentowanych na rycinie 2 danych dotyczących igrzysk olimpijskich w Sydney wynika, że do 20. km wszyscy fina liści uzyskiwali w kolejnych następujących po sobie pięciokilometrowych odcinkach coraz lepsze międzyczasy. To wysokie tempo chodu udało się im utrzymać do 40. km.

Zupełnie inny rozkład tempa prezentował srebrny medalista. Otóż między 20. a 25. km uzyskał czas słabszy niż większość zawod ników, aby następnie zdecydowanie przyspieszyć między 25. a 30. km (uzyskując najlepszy międzyczas całego dystansu – 20:52 s) i zrównać się z zawodnikami K.R. i S.J.

Na ostatnich trzech pięciokilometrowych od cinkach większość zawodników zwolniła, przy czym najmniej zwolnił złoty medalista.

Inny przebieg mają wykresy zawodnika M.R., który po początkowych dwóch odcinkach ustabilizował osiągane międzyczasy (wyjątek stanowią tu odcinki między 25. a 35. km) i utrzymywał je do ostatniego odcinka.

Bardzo interesujący przebieg rywalizacji miał miejsce podczas mistrzostw świata w Edmonton w 2001 r. Został on przedstawiony graficznie na podstawie międzyczasów na rycinie 3. Do 25. km wszyscy z finałowej ósemki szli razem, osiągając na każdym z kolejno po

21

22

23

24

25

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

[km]

[min

]

B. I. M. N. C. C. M. V.

I. R. Di M. A. B. C. Y Y.

Ryc. 1. Średnie z kolejnych pięciokilometrowych odcinków finalistów mistrzostw świata

w Sewilli

20

21

22

23

24

25

26

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

[km]

[min

]

K. R. F. A. S. J. M. V.

M. N. D. N. R. M. M. R.

Ryc. 2. Średnie z kolejnych pięciokilometrowych odcinków finalistów igrzysk olimpijskich

w Sydney

21

22

23

24

25

26

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

[km]

[min

]

K. R. G. J. H. E. F. A.

P. V. M. V. C. C. G. M.

Ryc. 3. Średnie z kolejnych pięciokilometrowych odcinków finalistów mistrzostw świata

w Edmonton

92

94

96

98

100

102

104

106

108

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

[km]

[%]

MŚ Sewilla 1999 IO Sydney 2000

MŚ Edmonton 2001IO Ateny 2004średnia

Ryc. 4. Procentowy rozkład międzyczasów zwycięzców mistrzostw świata i igrzysk olimpijskich względem średniej ich prędkości na dystansie 50 km


W. MIREK, K. KISIEL taktyka rozgrywania chodu sportowego na dystansie 50 km 127ko nywanych pięciokilometrowych odcinków co raz lepsze międzyczasy. Między 25. a 30. km nastąpił wyraźny podział grupy. Czterech zdecydowanie przyspieszyło, ale tylko jeden utrzymał narzucone tempo do 40. km, pozostali musieli zwolnić między 30. a 35. km. Z tej czwórki zawodników tylko dwóch znalazło się na medalowej pozycji.

Zupełnie odmienną taktykę zaprezentował brązowy medalista wspomnianych mistrzostw. Po wyraźnie słabszym odcinku między 35. a 40. km na ostatnich 10 km przyspieszył, a na ostatnim pięciokilometrowym odcinku miał najlepszy międzyczas.

Na rycinie 4 zaprezentowano międzyczasy zwycięzców omawianych zawodników w odniesieniu do średniej wyliczonej dla każdego z nich z wyniku, jaki osiągnął na mecie. Wszyscy zawodnicy do 15. km odnotowywali coraz lepsze międzyczasy (jedynie zwycięzca z Ed monton dopiero na 25. km przekroczył średnią prędkość z dystansu, można zatem stwierdzić, że w porównaniu ze zwycięzcami pozostałych zawodów mistrzowskich szedł najrówniej – 96,6–102,9% średniej prędkości z dystansu).

Analizując przedstawione na rycinach krzywe, można zauważyć pewną tendencję. Jak już wspomniano, pierwsze pięciokilometrowe odcinki (4–7) to coraz lepsze międzyczasy, kolejne – z wyjątkiem krzywej złotego medalisty z Sydney – to pogarszanie się międzyczasów.

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Opracowanie taktyki w chodzie na 50 km stanowi bardzo ważny element przygotowania zawodnika do startu. Pomimo braku w litera turze przedmiotu szerszego omówienia tego zagadnienia, liczne obserwacje sposobu prowadze nia walki sportowej na największych za wodach w chodzie świadczą o tym, że nie można umniejszać tego elementu przygo towania startowego, który w związku z wyrównaniem się poziomu sportowego może mieć decydu jące znaczenie w rywalizacji. W tak długim wysiłku, jakim jest chód na 50 km (trwający ponad trzy i pół godziny) główne

zadanie to oszczędna gospodarka zasobami energii czer panej z węglo wodanów, dlatego każde wahania prędkości chodu mają ogromne znaczenie i konsekwencje. Wielu zawodników z czołówki światowej ko rzysta z urządzeń do monito rowa nia obciążenia wewnętrznego, by optymalnie rozłożyć tempo na całym dystansie i osiągnąć zaplanowany sukces.

Porównanie taktyki rozgrywania zawodów w chodzie sportowym na najważniejszych imprezach pozwala zwrócić uwagę na czynniki, które decydują o sukcesie w tak trudnej konkurencji wytrzymałościowej. Przy wyborze taktyki startowej należy zatem uwzględnić: wynik, na jaki jest zawodnik przy gotowany, planowane miejsce, przypuszczalną taktykę, jaką mogą zastosować bezpośredni kon kurenci, warunki atmosferyczne, profil trasy, rodzaj nawierzchni itp.

Zaprezentowane rozwiązania taktyczne najlepszych zawodników w chodzie sportowym sygnalizują wymogi, jakim będą musieli sprostać zawodnicy przygotowujący się do startu w najbliższych latach.

Z przeprowadzonej analizy można wyciągnąć następujące wnioski:

1. Prędkość pokonywania kolejnych pięciokilometrowych odcinków zwiększała się nawet do ósmego odcinka, tj. do 40. km.

2. Ostatnie dwa odcinki pokonywane były wolniej i nie miały już większego wpływu na zajęte miejsce.

3. Rozstrzygające decyzje dotyczące tempa chodu, mające wpływ na klasyfikację końcową zawodów, rozgrywają się w środkowej fazie dystansu, między 15. a 40. km.

Na podstawie obserwacji przebiegu ry walizacji na największych światowych zawodach można również wysunąć następujące wnioski aplikacyjne:

1. Bardzo dużą rolę odgrywać będzie odporność psychiczna związana z wyrównanym poziomem sportowym zawodników, którzy liczą się w rywalizacji.

2. Należy się spodziewać, że na najbliższych igrzyskach olimpijskich w Pekinie może nastąpić przesunięcie ostatecznego rozegrania dystansu do 45. km.


W. MIREK, K. KISIEL taktyka rozgrywania chodu sportowego na dystansie 50 km128

BIBLIOGRAFIA[1] 7th IAAF World Championships in Athletics Sevilla 1999 – results at intermediate – Men’s 50 km Walk final – Official. www2.iaaf.org/Sevilla 99. [2] 8th IAAF World Championships in Athletics Ed monton – results at intermediate – Men’s 50 km Walk final – Official. www2.iaaf.org/WCH01/index.html. [3] Games Results – intermediate results – Men’s 50 km Walk final – Official – The Organising Commi ttee for the XXVII Olympic Summer Games, Sydney 2000. [4] Games Results – intermediate re

sults – Men’s 50 km Walk final – Official – The Or ganising Committee for the XXVIII Olympic Summer Games, Athen 2004. [5] K. Kisiel, Sposób pokonywania dystansu na podstawie I Mistrzostw Świata w chodzie sportowym na dystansie 50 km. [W:] I Konferencja MetodycznoNaukowa Chód Sportowy. PTNKF, Kalisz 1977. [6] K. Kisiel, Rozkład międzyczasów w chodzie sportowym. Lekkoatle tyka, 1975, 6, 4–5. [7] H. Sozański (red.), Podstawy teorii treningu sportowego. COS, Warszawa 1999.


wacław mirek, grzegorz Sudoł, edward mleczko, Jerzy a. Żołądźakademia wychowania fizycznego w krakowie

czĘSToŚĆ SkuRczÓw SeRca podczaS chodu SpoRTowego Na RÓŻNych dySTaNSach u zawodNika

kLaSy miSTRzowSkieJ miĘdzyNaRodoweJ W RelacjI do pRoGu mleczaNoWeGo

doNieSieNie z BadaŃ

ABSTRACTHeart rate during walk over various distances in an international champion competitor

in relation to the lactate threshold

The purpose of the paper was to determine the heart rate and walking speed during the exercise test according to Żołądź et al. [3] in an international champion class competitor with reference to the heart rate (HR) and walking speeds reached during competitions over various distances.Research material are training records covering the results of tests and recorded heart rates reached by competitor G.S. during competitions over distances of 5, 10, 20 and 50 km. The results of analyses demonstrate that the average heart rates reached during starts over distances of 5, 10 and 20 km exceed the threshold heart rates by 18, 14 and 13 per cent, respectively, whereas during starts over the distance of 50 km they exceed the threshold values by about 5 per cent.The average walking speeds reached during starts over the distances of 5, 10 and 20 km exceed the threshold values by 16, 10 and 4 per cent, respectively, whereas during starts over the distance of 50 km it was lower by 4 per cent than the threshold speed.The test used was found to be helpful in evaluating competitor’s fitness and may also be used for optimizing training loads.

CEL PRACy

Celem pracy było określenie częstości skurczów serca (HR) oraz prędkości chodu podczas testu wysiłkowego według Żo łą dzia [3] u zawodnika klasy mistrzowskiej między narodowej, w od nie sieniu do częstości skurczów serca i pręd kości chodu osiąganych podczas zawodów na dystansach 5, 10, 20 i 50 km.


Materiał badawczy stanowi dokumentacja trenin gowa obejmująca: wyniki testów według Żołą dzia [1–3] i zapis częstości skurczów serca osiąganych przez zawodnika G.S. podczas za

wo dów na dystansach 5, 10, 20 i 50 km. Anali zę przeprowadzono na podstawie wy ni ków uzyskanych podczas dziesięciu zawo dów na dystansie 5 km, pięciu startów na 10 km, czte rech startów na 20 km i trzech startów na 50 km.

W badaniach zastosowano test opracowany przez Żołądzia [1–3], za pomocą którego wyznaczano próg mleczanowy w warunkach naturalnych, tj. na bieżni lekkoatletycznej.

Zgodnie z metodyką testu [1–3] częstość skurczów serca podczas każdego wysiłku wyliczono ze średnich wartości HR uzyskanych w ostatnich 3 min każdego wysiłku. Przyrost koncentracji mleczanu w osoczu wynoszący co najmniej 0,5 mmol · l–1 w odpowiedzi na


W. MIREK, G. SUDOŁ, E. MLECZKO, J.A. ŻOŁąDź częstość skurczów serca podczas chodu sportowego130

ko lejny przyrost intensywności wysiłku (prędkości chodu) stanowił kryterium przekroczenia progu mleczanowego (LT). Prędkość chodu okreś lono na podstawie dystansu przebytego w ciągu 6 min na każdym z pięciu stopni wysiłkowych.

W niniejszych badaniach rejestracja częstości skurczów serca dokonywana była za pomocą monitora pracy serca Polar S 810i, natomiast poziom mleczanów określano za pomocą Lactate skout firmy Senslab.

WNIOSKI

1. Wykazano, że średnie częstości skur czów serca osiągane podczas startów na dystansach 5, 10 i 20 km przewyższają progowe częstości skurczów serca o 18, 14 i 13%, odpowiednio, a podczas startu na dystansie 50 km są one wyższe o mniej więcej 5% od progowych.

2. Średnie prędkości chodu osiągane podczas startów na dystansach 5, 10 i 20 km prze

wyższają prędkości progowe o 16, 10 i 4%, odpowiednio, a średnia prędkość chodu uzyskana podczas startu na dystansie 50 km była niższa o 4% od prędkości progowej.

3. Zastosowany test okazał się pomocny w ocenie stanu wytrenowania zawodnika i służyć może również do optymalizacji obciążeń treningowych.

BIBLIOGRAFIA[1] J.A. Żołądź, Wydolność fizyczna człowieka. [W:] J. Górski (red.), Fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego. PZWL, Warszawa 2001, 456–522. [2] J.A. Żołądź, Wydolność fizyczna człowieka. [W:] J. Górski (red.), Fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego. Wyd. 2. PZWL, Warszawa 2006, 465–536. [3] J.A. Żołądź, A.J. Sargeant, J. Emme rich, J. Stokłosa, A. Zychowski, Changes in acidbase status of marathon runners during an incremental field test. Relationship to mean competitive marathon velocity. European Journal of Applied Physiology, 1993, 67, 71–76.


ewa misiołek, Jan alończyk, Leszek korzewa, Ryszard michalski, Jacek Stodółka


czy RzeczywiŚcie wyTRzymałoŚĆ VERSUS SzyBkoŚĆ?

ABSTRACTIs it really endurance versus speed?

In the theory and practice of physical education and sport, the solution of the problem of mutual relationship between speed and endurance is of key importance since it lays out the ways for their proper shaping in accordance with the laws of biological development. This is so because the art of training is finding a compromise in applying the means shaping these abilities to achieve the level desirable for a specific athletic branch or contest. It is thought that it is impossible to be accomplished due to strong genetically based motor abilities and training process, which, if directed towards the development of one of these abilities, results in a decrease in the level of another ability and vice versa. This is the basis of the concept on functional antagonism between speed and endurance.Having this in mind, it was decided to assess once again the relationship between endurance and speed in a group of non-training men, using the method developed by Popinigis et al. [8].The investigation was conducted on 287 first-year students of Wroclaw University School of Physical Education. The men performed two tests:– 12-minute-run (Cooper test),– flying start run over 20 m.The data analysis allowed us to make a statement that among the tested students presenting the lowest level of endurance there are no such one who might boast of very good results in sprinter’s run. In the population examined there are no males who would show a high level of endurance and a low level of speed. In this case there are no symptoms of antagonism between these motor abilities. It is doubtful, therefore, whether or not, the Popinigis method may be used for evaluating the level and type of physical fitness and inborn pre-dispositions to a specific type of efforts. In the group of non-training males with an average level of fitness, the general “running out” may help in attaining good results both in the endurance and speed tests. Thus, it is not always endurance versus speed.

WPROWADZENIE

Któż nie chciałby być szybkim i jednocześnie wytrzymałym? Jak trudno takim się stać, wiedzą doskonale zawodnicy i trenerzy zajmujący się dyscyplinami i konkurencjami sportowymi, w których uzyskanie dobrego rezultatu zależy od wysokiego poziomu obu tych zdolności (np. wieloboje lekkoatletyczne czy gry sportowe). W teorii oraz praktyce wychowania fizycz nego i sportu rozstrzygnięcie kwestii współ działania i sprzeczności funkcjonalnej

między szybkością i wytrzymałością ma kluczowe znaczenie, gdyż wytycza drogi właś ciwego ich kształtowania zgodnie z prawami biologicznego rozwoju. Zadaniem trenerów jest bowiem znalezienie kompromisu w zakresie stosowania środków kształtujących te zdolności, celem uzyskania ich poziomu pożą danego dla określonej dyscypliny czy konkurencji sportowej. W przypadku osób nietrenujących codzienna aktywność ruchowa, realizowana zgodnie z fizjologicznymi kryteriami adaptacji,


E. MISIOŁEK, J. ALOńCZYK, L. KORZEWA, R. MICHALSKI, J. STODóŁKA czy rzeczywiście wytrzymałość versus szybkość?132

powinna oddziaływać na rozwój zdolności motorycznych kompleksowo, prowadząc do osiągnięcia ich wyważonego relatywnie poziomu. W pracy nad podniesieniem poziomu sprawności motorycznej osób nieuprawiających sportu wyczynowo tylko tak ukierunkowane postępowanie znajduje swe uzasadnienie.

Niektórzy jednak uważają, że jednoczesne rozwijanie szybkości i wytrzymałości jest niemożliwe, co wynika ich zdaniem z mocnego uwarunkowania genetycznego zdolności motorycznych [7]. Jako inną przyczynę podaje się trening, który ukierunkowany na rozwój jed nej z omawianych tu zdolności powoduje ob niżenie poziomu drugiej i odwrotnie [3, 7]. Stąd twierdzenie o antagonizmie funkcjonal nym między szybkością i wytrzymałością. Mimo że teoretycznie jest ono uzasadnione na podstawie przebiegu procesów biosyntezy okreś lonego rodzaju białek, nie wolno za po minać o innym, mówiącym, że nie można trak tować wytrzy małości i szybkości jako zdol ności antago nistycznych [10]. Potwierdzają to wyniki badań własnych, w których uzyskano istotne statystycznie, pozytywne korelacje między rezultatami prób: wytrzymałościowej i szybkościowej zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn [4, 6].

Biorąc pod uwagę dwa wyżej przedstawione, odmienne stanowiska, postanowiono zbadać zależność między poziomem wytrzymałości i szybkości mężczyzn nietrenujących, wykorzystując metodę opracowaną przez Popinigisa i wsp. [8]. Badania przeprowadzone na bardzo licznej populacji pozwolą zwe ryfikować przydatność proponowanej metody, która, zdaniem jej autorów, służy do oceny poziomu i typu wydolności fizycznej oraz wrodzonych predyspozycji do wysiłków o charakterze wytrzymałościowym lub sprinterskim.


Badaniami objęto 287 studentów I roku Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Do oceny relacji między poziomem wytrzymałości i szybkości wykorzystano metodę zaproponowaną przez Popinigisa i wsp. [8]. Mężczyźni wykonywali dwie próby:

– bieg 12minutowy (test Coopera),– bieg na dystansie 20 m ze startu lotnego,

zamiast proponowanego przez autorów testu biegu 40metrowego (celem zasadniczym było określenie maksymalnej prędkości biegu możliwej do osiągnięcia przez badanych, a więc z metodologicznego punktu widzenia zastosowanie dystansu krótszego wydaje się nawet bardziej uzasadnione).

Rezultaty prób przeliczono na prędkości uzyskiwane w biegach, wyznaczając w ten sposób dla każdego badanego osobno miejsce w tablicy skonstruowanej na zasadzie współrzęd nych x i y [5]. Oś x znajduje się pośrodku tablicy, przebiega poziomo i odpowiada średniej prędkości uzyskanej przez badanych mężczyzn na dystansie 20 m. Powyżej tej linii zawierają się wyniki, których wartości obliczonych prędkości są większe od średniej, poniżej – mniejsze. Wykreślone równolegle do osi x linie oznaczają wartości odpowiednio powiększone bądź pomniejszone kolejno o jedno i dwa odchylenia standardowe. Analogicznie należy odczytać wartości pionowej osi y, która odpowiada średniej prędkości w biegu 12minu towym i równoległych do niej linii.

Znacznie wyższe średnie prędkości uzyskane w biegu krótkim i długodystansowym przez uczestników omawianych badań, w porów naniu z populacją analizowaną przez twórców testu, narzuciły konieczność opisania tablicy na podstawie wyników badań własnych.

WyNIKI

W badanej grupie mężczyzn występuje małe zróżnicowanie wyników zarówno w biegu krótkim, jak i długodystansowym (tab. 1). Poziom wytrzymałości biegowej studentów mie rzony testem 12minutowym jest zbliżony do prezentowanego przez uczestników badań Drabika [1] oraz Haleczki i Listosa [2], niższy od przedstawionego w pracach Korzewy i wsp. [4], Sadowskiego i Chmielewskiego [9], natomiast znacznie wyższy od wyników zarejes trowanych przez Popinigisa i wsp. [8] oraz Kaczora i wsp. [3].

Osoby, które uzyskały najlepsze rezultaty


E. MISIOŁEK, J. ALOńCZYK, L. KORZEWA, R. MICHALSKI, J. STODóŁKA czy rzeczywiście wytrzymałość versus szybkość? 133

w biegu sprinterskim, pokonując go z prędkością ponad 9 m/s, wykazały się średnim poziomem wytrzymałości (tab. 2).

Spośród 63 studentów, którzy osiągnęli w biegu krótkim prędkości większe od średniej plus jedno odchylenie standardowe, aż 65% miało w teście Coopera rezultaty powyżej średniej, w tym również powiększonej o dwa odchylenia standardowe. Wśród 162 badanych mężczyzn prezentujących średni poziom szybkości najwięcej, bo ponad 72%, jest takich, którzy 12minutowy bieg pokonali z prędkością oscylującą w granicach średniej. Są jednak i tacy, u których ta wartość jest wyższa od średniej zwiększonej nawet o dwa odchylenia standardowe. Ponad połowa z 51 studentów, którzy bieg sprinterski pokonali z prędkością w granicach od 7,230 do 7,697 m/s, w teście Coopera osiągnęła rezultaty poniżej średniej. Natomiast w grupie osób, które zaprezentowały najmniejszą szybkość, wszyscy wykonywali 12minutowy wysiłek z prędkością mniejszą od średniej, a najwięcej z nich – ze średnią pomniejszoną o dwa odchylenia standardowe.

PODSUMOWANIE

Uogólniając, należy podkreślić, iż wśród badanych studentów prezentujących najniższy poziom wytrzymałości nie ma takich, którzy mogliby pochwalić się bardzo dobrymi wynikami w biegu sprinterskim. W badanej populacji brakuje również osób, które wykazałyby się wysokim poziomem wytrzymałości przy niskim poziomie szybkości. W tym przypadku nie można zatem mówić o występowaniu antagonizmu między analizowanymi zdol noś ciami motorycznymi. Również fakt, że w kratkach „narożnych” i do nich przyległych znalazły miejsce wyniki tylko 39 badanych (13,6%), wzbu dza wątpliwości, czy zaproponowana przez Popinigisa i wsp. [8] metoda może służyć do oceny poziomu i typu wydolności fizycznej oraz wrodzonych predyspozycji do określonego typu wysiłków. Wydaje się, że wynik testów biegowych w grupach osób nietrenujących jest nie tylko prostą funkcją poziomu określonego typu wydolności, ale zależy także w biegu wytrzymałościowym chociażby od pewnych cech psychologicznych, a w biegu sprinterskim od techniki. Dlatego też w grupie mężczyzn nie trenujących, o przeciętnym poziomie sprawnoś ci, ogólne „wybieganie” służyć może osiąganiu dobrych wyników zarówno w testach wy trzymałościowych, jak i szybkościowych. A zatem nie zawsze szybkość versus wy trzymałość.

BIBLIOGRAFIA[1] J. Drabik, Przygotowanie wytrzymałościowe kan dydatów na studia wf w świetle testu Coopera. Kultura Fizyczna, 1987, 9–10, 14–15. [2] A. Ha leczko, E. Listos, Wielostopniowy 20metrowy wytrzymałościowy bieg wahadłowy. Kwartalnik Naukowy AWF we Wrocławiu, 1995, 1–2, 51–62. [3] J. Kaczor, A. Matuszkiewicz, W. Ziółkowski, W. Skrobot, J. Popinigis, Różnice w budowie mięśnia szkiele towego człowieka dorosłego i dziecka znajdują swoje odbicie w odrębnych wynikach testu „Sprint versus endurance”. Medycyna Sportowa, 2000, 108, 14–18. [4] L. Korzewa, E. Misiołek, E. Listos, Wytrzymałość biegowa młodzieży dojrzałej w aspekcie uwarun kowań somatycznych i motorycznych. [W:] J. Tatar

Tab. 1. Charakterystyka liczbowa prób biegowych (n = 287)

Próba Min.–maks. x σ v

20 m [s] 2,85–2,12 2,45 0,14 5,7Test Coopera [m] 2100–3610 3039,5 203,22 6,7

Tab. 2. Rozkład statystyczny wyników uzyskanych przez badanych studentów z uwzględnieniem prędkości

w biegu na dystansie 20 m i biegu 12-minutowym

Bieg 20 m v [m/s]

Test Coopera v [m/s]Razem

3,657 3,939 4,222 4,504 4,786

9,096

8,630

8,163

7,697

7,230

2 1 3

4 18 28 11 2 63

5 29 27 8 2 71

3 14 36 25 10 3 91

2 5 22 12 7 3 51

4 1 3 8

Razem 9 29 110 93 36 10 287


E. MISIOŁEK, J. ALOńCZYK, L. KORZEWA, R. MICHALSKI, J. STODóŁKA czy rzeczywiście wytrzymałość versus szybkość?134

czuk, R. Asienkiewicz (red.), Wartość biologiczna oraz sprawność fizyczna młodzieży akademickiej. WSP, Zielona Góra 2000, 67–74. [5] A. Matusz kiewicz, A. Wojciechowski, T. Mientki, J. Antosiewicz, J. Kaczor, B. Sobańska, J. Popinigis, Z. Mroczyński, Sprint versus wytrzymałość. Prosty test pozwalający ocenić predyspozycje. [W:] Problemy badawcze w lekkoatletyce. Konferencja naukowa, Wrocław 18–19 listopada 1994. AWF, Wrocław 1995, 247–251. [6] E. Misiołek, L. Korzewa, J. Maciantowicz, J. Stodółka, Próba określenia zależności między wytrzymałością biegową a przejawami sprawności wszechstronnej. [W:] K. Prusik (red.), Lekkoatletyka w teorii i praktyce. Sport, Bydgoszcz 2003, 207–211. [7] J. Popinigis, Sprint versus wytrzymałość: czy trening wytrzymałościowy zwiększa, czy zmniej sza prędkość uzyskiwaną w biegu sprin terskim? [W:] Problemy badawcze w lekkoatletyce.

Konferencja Naukowa, Wrocław 18–19 listopada 1994. AWF, Wrocław 1995, 229–246. [8] J. Popi nigis, A. Matuszkiewicz, T. Mientki, A. Wojciechowski, Z. Mroczyński, J. Czerwiński, A. Czerwiński, Running speeds, sprint (40 m) versus endurance (12 min) as a test evaluating muscle fiber composition. [W:] G. Tenenbaum, T. RazLiebermann (red.), Proceedings of 2nd Maccabiah – Wingate International Congress on Sport and Coaching Sciences, June 30 –July 4, 1993. Wingate Institute, Netanya 1993, 65– 69. [9] J. Sadowski, K. Chmielewski, Wpływ ukierun kowanego treningu na poziom wytrzyma łości i wydolności fizycznej studentów. [W:] P. Ko wal ski, J. Migasiewicz (red.), Sport pływacki i lekko atletyczny w szkole. Konferencje naukowe, Wrocław–Srebrna Góra 19–21 kwietnia 1996, 18–20 kwietnia 1997. AWF, Wrocław 1998, 71–77. [10] J. Żarek, Wy trzymałość w sporcie. AWF, Kraków 1996.


marzena paruzel-dyja, anna Walaszczykakademia wychowania fizycznego w katowicach

SomaTyczNe i SpRawNoŚciowe uwaRuNkowaNia czĘSToTLiwoŚci kRokÓw w Biegach SpRiNTeRSkich

ABSTRACTSomatic and fitness requirements for strides frequency in sprint race

The frequency of running strides largely affects the results in sprint. Many researchers hold the opinion that movement frequency and the more so, the frequency of running strides is hardly trainable. Do there exist, therefore, any relationships between this parameter and the level of physical fitness and sprinters’ body build?In this study we searched for somatic and fitness requirements for the frequency of running strides in sprinters of both sexes, different age and sports performance.The subjects were non-training and training children aged 10–11 years, first-year students of physical education and sprinters of the Polish National Team. Additionally, we analysed the scores of the best sprinters in World Championships in Paris, 2003, and Olympic Games in Athens, 2004.The subjects participated in either 60 m or 100 m sprint runs regarding their performance level. All the sprinters were digitally videorecorded. Following this material, we calculated the number of strides and mean frequency of running strides on the given distance. Besides, motor tests were performed and anthropometric measurements were taken.The frequency of strides turned out to be independent of somatic build in the group of beginning athletes, while it was negatively affected in all the remaining groups. The level of the majority of motor abilities in the training subjects, except for speed, did not influence the frequency of running strides. Non-training children with a higher level of fitness, ma ni fested a higher frequency of running strides in sprint race.

WPROWADZENIE

Badania biomechaniczne w biegach sprin terskich dotyczą w dużej mierze pomiaru kine matycznych i dynamicznych parametrów ruchu zawodnika. Parametry te są ogólnie zwane zmiennymi, a badania ruchów zawodnika nazywa się badaniami techniki sportowej. Przez pojęcie techniki sportowej rozumie się zbiór czynności ruchowych, które przebiegając w uporządkowanej kolejności i zgodnie z biomechanicznymi zasadami, służą do wyko rzystania motorycznego i strukturalnego potencjału zawodnika w celu uzyskania maksymalnego rezultatu sportowego [1]. Badacze od lat poszukują parametrów mających decydujący

wpływ na wynik w biegach krótkich. Z setek parametrów kinematycznych, kinetycznych i dynamicznych, częstotliwość kroków i długość kroku biegowego są najczęściej wymieniane jako determinanty maksymalnej prędkości biegu.

Częstotliwość ruchów jest jednym ze wskaźników szybkości (obok ruchu prostego i czasu reakcji), mierzonym przez rejestrację maksymalnej liczby ruchów wykonywanych przez określoną grupę mięśniową w danej jednostce czasu. Związana jest ona najpraw dopodobniej z ruchliwością układu nerwowego [12–14]. Mówiąc o częstotliwości ruchów, należy zawsze pamiętać, jakiego rodzaju są to


M. PARUZEL-DYJA, A. WALASZCZYKuwarunkowania częstotliwości kroków w biegach sprinterskich136

ruchy i w jakich warunkach są wykonywane. Częstotliwość kroków biegowych to liczba kroków wykonanych w czasie 1 s.

Wymienieni autorzy uważają, iż częs to tliwość ruchów, w tym częstotliwość kroków biegowych, jest parametrem mało po datnym na trening. Czy istnieją więc zależności między tym parametrem a poziomem spraw ności fizycznej i budową somatyczną sprinterów?

CEL PRACy

Celem badań było znalezienie somatycznych i sprawnościowych uwarunkowań częstotliwości kroków biegowych sprinterów o zróż nicowanym wieku, płci i poziomie sportowym.


Badania zostały przeprowadzone w latach 2002–2004. Materiał badawczy stanowiły nastę pujące grupy:

1. Najlepsi sprinterzy świata – uczestnicy Mistrzostw Świata w Paryżu (2003) oraz Igrzysk Olimpijskich w Atenach (2004) (grupa IX, n = 212).

2. Najlepsze sprinterki – uczestniczki tych samych zawodów (grupa IV, n = 87).

3. Polscy sprinterzy, członkowie kadry olimpijskiej w Atenach w 2004 r. (grupa VIII, n = 11).

4. Studentki (grupa III, n = 50) i studenci (grupa VII, n = 183) I roku Akademii Wychowania Fizycznego w Kato wicach.

5. Dzieci w wieku 10–11 lat, uczniowie Szkoły Podstawowej nr 15 w Rudzie Śląskiej (n = 293). Z nich utworzono cztery grupy:

– dziewcząt nietrenujących (grupa I, n = 111),

– dziewcząt trenujących lekkoatletykę (grupa II, n = 43),

– chłopców nietrenujących (grupa V, n = 97),

– chłopców trenujących lekkoatletykę (gru pa VI, n = 42).

Wartości parametrów kroku sprinterskiego zmierzono na podstawie biegu na dystansie 60 m (dzieci) lub 100 m (studenci i zawodnicy),

ze startu niskiego. Pomiaru czasu biegu dokonano za pomocą fotokomórek, elektronicznie (podczas imprez mistrzowskich) oraz stoperem ręcznym.

Biegi sprinterskie dzieci, studentów oraz zawodników kadry olimpijskiej rejestrowano za pomocą cyfrowej kamery wideo (Panasonic NV–DS77). Do analizy wykorzystano także nagrania wideo z Mistrzostw Świata w Paryżu (2003) oraz Igrzysk Olimpijskich w Atenach (2004). Analiza kinematograficzna filmów umożliwiła obliczenie liczby kroków na dystansie, średnią długość kroku biegowego, a później częstotliwość kroków. Identyczny spo sób obliczenia parametrów kroku biegowego (podczas najważniejszych imprez sportowych świata) stosowało wielu autorów, m.in. Vittori i Donati [15] oraz Letzelter [7]. Rze telność obranej metody badań sprawdzono laserowym systemem pomiarowym LDM 300 C – Sport (Jena Optik, Jena, Niemcy).

Oceny budowy somatycznej dokonano na podstawie wybranych parametrów antropometrycznych [4, 8], sprawdzonych wcześniej w badaniach Iskry i Mynarskiego [6]. Stoso wano standardowe procedury i narzędzia ba daw cze. Dane dotyczące masy i wysokości ciała naj lepszych sprinterów i sprinterek świata uzyskano z biuletynu Międzynarodowej Fede racji Lekkiej Atletyki. Dodatkowo we wszyst kich grupach badawczych obliczono wskaźnik Rohrera (WR = masa ciała [g]/wysokość ciała3 [m]).

W celu oceny przygotowania sprawnoś ciowego dzieci, studentów i sprinterów polskich wykorzystano wybrane próby sprawności moto rycznej (tab. 1). Z powodu specyfiki badanych grup (i dyscypliny – biegów sprinterskich) zastosowano próby badające głównie zdolności szybkościowe, oparte na procesach przemian beztlenowych (moc). Wśród dzieci, zarówno z klas sportowych, jak i z klas o standardowym programie zajęć przeprowadzono dodatkowo inne testy, np. gibkości i ogólnej wytrzymałości biegowej na dystansie 1000 m.

W celu poznania zależności między ba danymi parametrami budowy somatycznej i wyni kami testów motorycznych a częstotliwością kroków zastosowano analizę korelacji Pearsona.


M. PARUZEL-DYJA, A. WALASZCZYK uwarunkowania częstotliwości kroków w biegach sprinterskich 137

WyNIKI

W tabeli 1 przedstawiono wartości parame trów budowy somatycznej dziewięciu zróżnico wanych pod względem płci, wieku i poziomu sportowego grup. Przy każdym z tych parametrów podano także współczynniki korelacji danej zmiennej i częstotliwości kroków biegowych.

Częstotliwość kroków biegowych okazała się zupełnie niezależna od budowy somatycznej w grupie początkujących lekkoatletów. Spo śród parametrów budowy ciała sprinterów polskich jedynie dwa (fałd ramienia i fałd łopatki) istotnie wpływały na częstotliwość kroków. Wysokość ciała miała negatywny wpływ na częstotliwość kroków we wszystkich pozostałych grupach. Masa ciała ograniczała wielkość tego parametru w grupach nietrenujących dziew cząt i chłopców, studentek i studentów oraz najlepszych sprinterek i sprinterów świata. Długość kończyny dolnej negatywnie wpływała na częstotliwość kroków biegowych w grupach dziewcząt i chłopców z klas ogólnych oraz studentów i studentek, czyli we wszyst kich tych grupach, które nie uczestniczyły w systematycznym, codziennym treningu lekkoatletycznym (tab. 1).

Kolejnym interesującym zagadnieniem, rzadko podejmowanym przez badaczy, jest wpływ zdolności motorycznych na parametry sprinterskiego kroku biegowego (tab. 2).

Częstotliwość kroków biegowych w grupie dziewcząt nietrenujących (grupa I) dodatnio korelowała z prędkością biegu sprinterskiego oraz siłą eksplozywną kończyn dolnych (p ≤ 0,001). Wśród początkujących lekkoatletek (grupa II) parametr ten zależał jedynie od poziomu gibkości (r = 0,38; p ≤ 0,05).

Dla częstotliwości kroków chłopców nietrenujących istotne znaczenie miał poziom szyb kości (r = 0,39; p ≤ 0,001), wyniki wyskoku dosiężnego (r = 0,30, p ≤ 0,001) oraz poziom wytrzymałości biegowej (r = 0,27; p ≤ 0,01). Natomiast w grupie chłopców 10–11letnich trenujących lekką atletykę parametr ten nie zależał od wyników żadnego z przepro wadzonych testów motorycznych. Wysoki poziom

szybkości i wytrzymałości szybkościowej umoż liwiał studentom i studentkom wyko nywanie ruchów z dużą częstotliwością również pod koniec dystansu 100 m. Z kolei wśród sprinterów istotne dodatnie zależności wystąpiły jedynie między częstotliwością kroków a prędkością biegu sprinterskiego.

DySKUSJA

Badania kinematyczne kroku biegowego, z uw zględnieniem długości i częstotliwości, mają wielo letnią tradycję. Jeszcze w XIX w., w czasie początkowego okresu rozwoju fotografii, struktura biegu była analizowana przez takich pionierów, jak Edward Muybridge i Etienne Jules Marey [5]. W późniejszym okresie pro blematyką parametrów kinema tycznych kroku biegowego sprintera zajmowało się wielu autorów. Niektórzy z nich próbowali również określić, od czego zależy długość i częstotliwość kroków biegowych, ograni czając jednak swoje studia głównie do najlepszych zawodników. Ich poglądy były często sprzeczne. Na przykład Schmolinsky [13] twierdzi, że nacisk kładziony na poprawę częstotliwości kroków jest błędem, ponieważ jest to cecha zależna od ruchliwości układu nerwowego, mocno uwarunkowana ge netycznie. Zaleca on zwiększanie siły eksplo zywnej mięśni, aby za wodnik uzyskał dłuższy krok w krótszym czasie. Eckerol (za: Deriex [3]) uważa podobnie jak Schmolinsky, iż na leży skoncentrować się nad zwiększeniem długości kroków, a nie ich częstotliwości. Mann [9] wyraża pogląd przeciwny do przed stawionych powyżej. Twierdzi on, że najlepsi sprinterzy poprawiają wyniki dzięki zwięk sza niu częstotliwości kroków. Można to osiągnąć dzięki wzrostowi poziomu siły mięśniowej (gwałtownie zwiększa się siła odbicia) oraz poprawie techniki, a tym samym zużywaniu mniejszej ilości energii w momencie kontaktu z podłożem. Istnieje również teoria, iż trening prędkości supramaksymalnych (np. w formie zbiegania z bieżni o niewielkim nachyleniu lub biegu ze specjalnymi ekspan derami) może prowadzić do zwiększenia częstotliwości kro ków [10]. Autorzy nie są jednak



Tab.

1. Ś

redn

ie w

arto

ści w

ybra

nych

par

amet

rów

bud

owy

som

atyc

znej

ora

z ich

zale

żnoś

ci z

częs

totli

woś

cią

krok

ów b

iego

wyc

h w

gru

pach

o zr

óżni

cow

anym

wie

ku, p

łci

i poz

iom

ie sp

orto

wym

Para

met

rG

rupa

III

III

IVV

VI

VII

VII

IIX

Czę

stot

liwoś

ć kr

oków

(kr./

s)x

3,63

3,65

3,65

4,39

3,88

3,86

4,12

4,40

4,50

Mas

a ci

ała

[kg]

x37

,35

34,9

159

,74

58,2

935

,77

35,6

973

,91

80,4

176

,64

r–0

,25*

*n.

s.–0

,40*

*–0

,40*

**–0

,22*

*n.

s.–0

,25*

**n.

s.0,

36**

*

Wys

okoś

ć ci

ała

[cm

] x

144,

7514

5,15

166,

7216

6,82

144,

1914

5,08

178,

8218

0,16

179,

92r

–0,2

4**

–0,6

1***

–0,3

5*–0

,59*

**–0

,37*

**n.

s.–0

,45*

**n.

s.–0

,48*

**

Wsk

aźni

k R

ohre

ra

x1,

231,

141,

291,

261,

191,

161,

301,

381,

32r

n.s.

–0,5

5***

n.s.

0,39

***

n.s.

n.s.

0,18

*n.

s.0,

21**

Dłu

gość

koń

czyn

y do

lnej

[cm

]x

74,7

975

,41

84,2

0–

74,7

775

,63

91,6

093

,66

–r

–0,3

6***

n.s.

–0,3

6**

––0

,42*

**n.

s.–0

,35*

**n.

s.–

Obw

ód u

da [c

m]

x45

,88

44,0

2–

–42

,83

42,2

1–

59, 8

0–

r–0

,19*

–0,5

6***

––

n.s.

n.s.

–n.

s.–

Obw

ód p

odud

zia

[cm

]x

31,0

029

,63

––

29,6

630

,06

–39

,64

–r

–0,2

4**

–0,4

6***

––

n.s.

n.s.

–n.

s.–

Gru

bość

fałd

u ra

mie

nia

[mm

]x

10,3

010

,48

16,2

9–

10,9

25,

709,

113,

11–

r–0

,22*

*–0

,62*

**n.

s.–

n.s.

n.s.

n.s.

0,63

*–

Gru

bość

fałd

u ło

patk

i [m

m]

x12

,90

8,50

12,2

3–

7,18

9,42

10,1

87,

69–

r–0

,26*

*n.

s.n.

s.–

n.s.

n.s.

n.s.

0,63

*–

Gru

bość

fałd

u br

zuch

a [m

m]

x13

,58

10,7

616

,73

–10

,86

6,30

12,6

26,

13–

rn.

s.n.

s.n.

s.–

n.s.

n.s.

n.s.

n.s.

–

Sum

a gr

uboś

ci fa

łdów

[mm

]x

36,7

629

,72

45,2

4–

29,4

421

,41

31,9

043

,83.

–r

–0,2

2**

n.s.

n.s.

–n.

s.n.

s.n.

s.n.

s.–

III –

nie

trenu

jące

dzi

ewcz

ęta

10–1

1le

tnie

IV

– n

ajle

psze

sprin

terk

i św

iata

IV

II –

stud

enci

wyc

how

ania

fizy

czne

go

III –

tren

ując

e dz

iew

częt

a 10

–11

letn

ie

IV –

nie

trenu

jący

chł

opcy

10–

11le

tni

VII

I – sp

rinte

rzy

kadr

y ol

impi

jski

ej (c

zerw

iec)

II

I – st

uden

tki w

ycho

wan

ia fi

zycz

nego

V

I – tr

enuj

ący

chło

pcy

10–1

1le

tni

IIIX

– n

ajle

psi s

prin

terz

y św

iata

r –

wsp

ółcz

ynni

ki k

orel

acji

dane

go p

aram

etru

z c

zęst

otliw

ości

ą kr

oków

, ist

otne

na

pozi

omie

* p

≤ 0

,05;

**

p ≤

0,01

; ***

p ≤

0,0

01


M. PARUZEL-DYJA, A. WALASZCZYK uwarunkowania częstotliwości kroków w biegach sprinterskich 139

Tab.

2. Ś

redn

ie w

ynik

i wyb

rany

ch te

stów

mot

oryc

znyc

h or

az ic

h za

leżn

ości

z cz

ęsto

tliw

ości

ą kr

oków

bie

gow

ych

w g

rupa

ch o

zróż

nico

wan

ym w

ieku

, płc

i i p

ozio

mie

spor

tow

ym

Prób

aG

rupa

III

III

IVV

VI

VII

VII

IIX

Bie

g na

60

m/1

00 m

[m/s

]x

5,15

5,41

6,40

8,90

5,28

5,60

7,79

9,10

9,76

r0,

36**

*n.

s.0,

73**

*0,

41**

*0,

39**

*n.

s.0,

45**

*0,

91**

*n.

s.

Bie

g 15

0 m

[m/s

]x

––

––

––

–10

,07

–r

––

––

––

–n.

s.–

Bie

g 30

0 m

sprin

terz

y/40

0 m

–

stud

enci

[m/s

] x

––

5,45

––

–6,

689,

10–

r–

–0,

39**

*–

––

0,33

***

n.s.

–

Bie

g pr

zeła

jow

y na

100

0 m

[min

, s]

x6,

456,

01–

–6,

075,

26–

––

rn.

s.n.

s.–

–0,

27**

n.s.

––

–

Wys

kok

dosi

ężny

[cm

]x

27,5

129

,66

––

30,7

232

,56

––

–r

0,28

***

n.s.

––

0,30

***

n.s.

––

–

Skok

w d

al z

mie

jsca

[m]

x–

––

––

––

3,20

–r

––

––

––

–n.

s.–

Trój

skok

z m

iejs

ca [m

]x

4,47

4,68

6,00

–4,

564,

997,

609,

54–

r0,

19*

n.s.

n.s.

–n.

s.n.

s.n.

s.n.

s.–

Rzu

t piłk

ą le

kars

ką/k

ulą

w ty

ł [m

] x

3,61

3,85

8,30

–3,

954,

4113

,66

21,5

4–

rn.

s.n.

s.n.

s.–

n.s.

n.s.

n.s.

n.s.

–

Skło

n tu

łow

ia w

prz

ód [c

m]

x24

,51

24,8

2–

–21

,33

21,7

8–

––

rn.

s.0,

38*

––

n.s.

n.s.

––

–II

I – n

ietre

nują

ce d

ziew

częt

a 10

–11

letn

ie

IV –

naj

leps

ze sp

rinte

rki ś

wia

ta

IVII

– st

uden

ci w

ycho

wan

ia fi

zycz

nego

II

I – tr

enuj

ące

dzie

wcz

ęta

10–1

1le

tnie

IV

– n

ietre

nują

cy c

hłop

cy 1

0–11

letn

i V

III –

sprin

terz

y ka

dry

olim

pijs

kiej

(cze

rwie

c)

III –

stud

entk

i wyc

how

ania

fizy

czne

go

VI –

tren

ując

y ch

łopc

y 10

–11

letn

i II

IX –

naj

leps

i spr

inte

rzy

świa

ta

r – w

spół

czyn

niki

kor

elac

ji da

nego

par

amet

ru z

czę

stot

liwoś

cią

krok

ów, i

stot

ne n

a po

ziom

ie *

p ≤

0,0

5; *

* p

≤ 0,

01; *

** p

≤ 0

,001



zgodni, czy zmiany te są trwałe i czy spowodują wzrost prędkości biegu [2].

Sozański i Witczak [14] uważają, że sprinterzy reprezentujący najwyższą klasę sportową odznaczają się większą częstotliwością i długością kroków biegowych. Wskazują jednocześnie, że tempo biegu sprinterskiego (częstotliwość kroków) zależy głównie od siły mięśni zginaczy nóg i tułowia, natomiast długość kroku od siły prostowników kończyn dolnych.

Wyniki wcześniejszych badań własnych świadczą o istotnym wpływie częstotliwości kroków biegowych na wyniki w biegach sprinterskich większości badanych grup [11]. W tym kontekście ważne wydaje się poszukiwanie zmiennych determinujących wielkość tego parametru.

Przedstawione dane wskazują na dosyć duże zróżnicowanie współczynników korelacji częstotliwości kroków biegowych i budowy somatycznej oraz sprawności motorycznej badanych. Większe rozbieżności uwidoczniły się pomiędzy poszczególnymi grupami zróż nicowanymi pod względem wieku i zaawansowania sportowego niż w obrębie jednej grupy wiekowej. Wydaje się więc, iż może to być związane m.in. z rozwojem biologicznym (np. usprawnieniem układów ciała, wzrostem siły mięśni i kości). Niemałe znaczenie może mieć również doświadczenie ruchowe oraz zasób umiejętności technicznych, nabywanych wraz z wiekiem i stażem treningowym.

Biorąc pod uwagę wpływ sprawności motorycznej na częstotliwość kroków dzieci nietre nujących (zwłaszcza dziewcząt), należy zwró cić uwagę na wszechstronne kształtowanie zdolności motorycznych, w tym nie tylko szybkości, ale również wytrzymałości biegowej, siły eksplozywnej kończyn dolnych i gibkości.

Uwzględniając fakt, że budowa somatyczna i poziom sprawności badanych chłopców z klas sportowych nie miał istotnego statystycznie wpływu na częstotliwość ich kroków podczas biegu sprinterskiego, należy przy puszczać, że najważniejsze znaczenie ma w tym przypadku sprawne przewodzenie impulsów nerwowomięśniowych, czyli właściwość organizmu w znacznym stopniu uwarunkowana

dziedzicznie i w konsekwencji intensywnie poszukiwana w procesie selekcji. Pomocne wydają się testy badające częstotliwość kroków w warunkach danej konkurencji sprinterskiej. Stosowana przez autorki metoda kinema to graficzna jest stosunkowo łatwa do przepro wadzenia, ogólnie dostępna i godna polecenia.

WNIOSKI

1. Zależność częstotliwości kroków sprinterskich od przygotowania sprawnościowego zmienia się wraz z płcią, wiekiem i zaawansowaniem sportowym.

2. Nie znaleziono uniwersalnych para metrów budowy somatycznej, mających podobny wpływ na częstotliwość kroków biegowych we wszystkich analizowanych grupach. Wysoki wzrost i znaczna masa ciała sprzyjają jednak wykonywaniu dłuższych kroków na dystansie, ograniczając ich częstotliwość. Dotyczy to wszystkich grup, oprócz trenujących chłopców i sprinterów polskich.

3. Częstotliwość kroków w biegu sprin terskim determinowana jest przez płeć badanych.

BIBLIOGRAFIA[1] T. Bober, Technika a prędkość biegu sprin terskiego. Sport Wyczynowy, 1987, 4, 3–8. [2] J.C. Corn, D. Knudson, Effect of elastic – cord towing on the kinematics of the acceleration phase of sprinting. Journal of Strength and Conditioning Research, 2003, 17, 72–75. [3] R. Deriex, The effects of strength training on stride length and frequency – a comparative study. Technical Bulletin IAAF, 1991, 2, 24–28. [4] Z. Drozdowski, Antropometria w wychowaniu fizycznym. AWF, Poznań 1992. [5] W.S. Erdmann, Metody obrazowe badania techniki ruchu w sporcie. [W:] Cz. Urbanik (red.), Zagadnienia biomechaniki sportu – technika ruchu. AWF, Warszawa 2003, 19–40. [6] J. Iskra, W. Mynarski, The influence somatic traits and motor fitness on hurdle race results by untrained boys aged 11–15. Journal of Human Kinetics, 2000, 4, 111–131. [7] S. Letzelter, Schrittgestaltung beim 100 m Lauf fallen Weltmeisterschaften ’97 und ’99. Leichtathletik, 1999, 9, 19–22. [8] A. Malinowski, W. Bożiłow, Podstawy antropometrii. Metody, techniki, normy. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–łódź 1997. [9]


M. PARUZEL-DYJA, A. WALASZCZYK uwarunkowania częstotliwości kroków w biegach sprinterskich 141R.V. Mann, A kinetic analysis of sprinting. Medicine Science of Sport Exercises, 1981, 13, 325–328. [10] A. Mero, P.V. Komi, Effects of supramaximal velocity on biomechanical variables in sprinting. International Journal of Sport Biomechanics, 1985, 1, 240–252.

[11] M. ParuzelDyja, J. Iskra, T. Skowronek, A. Walaszczyk, Stride length and frequency and the ve locity of a sprint race in groups of various age and sport level. [W:] Z. Borysiuk (red.), Proceedings of

5th International Conference, Movement and Health, Głuchołazy, 17th–18th November. Opole 2006, 313–320. [12] I. Ryguła, Elementy teorii, metodyki, diagnostyki i optymalizacji treningu sportowego. AWF, Katowice 2000. [13] G. Schmolinsky, Track and field. Sportverlag, Berlin 1981. [14] H. Sozański, T. Witczak, Trening szybkości. SiT, Warszawa 1981. [15] C. Vittori, G.F. Donati, Analisi ritmica della finale dei 100 m alle Olimpiadi di Monaco ’72 vinta da Valery Borzov. Proposta di un modello meto dologico di indagine. Atleticastudi, 1985, 2, 185–189.


tomasz Skowronek, janusz Iskraakademia wychowania fizycznego w katowicach

eRgomeTRyczNy TeST iNTeRwałowy a wyNiki BIeGu Na 500 m w dwÓch okReSach SzkoLeNia

BIeGaczy Na 400 m

ABSTRACTErgometric interval test and the results of 500 m run in two training periods

of 400 m runners

Checking up training results is related to the use of specific running tests and also non-specific laboratory tests. The ergometric Wingate test belongs to the latter group which is most frequently used.The purpose of the paper was to evaluate changes in physical parameters of a double interval Wingate test (conducted with a 3-minutes’ break) and the results of a 500 m run in two training periods of sprinters specializing in 400 m and 400 m hurdle runs. Eight runners from the AZS AWF Katowice sports club participated in these tests.The results of tests and their analysis demonstrate that all values of the parameters determined in the ergometric test during special preparation exceeded the values recorded during general preparation. However, most of these differences were not statistically sig-nificant. The most differentiating parameters of both these periods were the maximum output (much higher during the special preparation period) and power drop factor (lower during the general preparation period). This fact is fully justified by the specific properties of training. One should still look for a suitable ergometric test for specialists in 400 m run and it should refer to the time of performing the test and increased number of repetitions.

WPROWADZENIE

Biegi na 400 m i 400 m przez płotki wymagają od zawodników odpowiedniego przygotowania pod kątem możliwości anaerobowych. Do kontroli uzyskanych efektów treningowych wykorzystuje się specyficzne testy biegowe, a także niespe cy ficzne próby laboratoryjne. Z grupy tych ostat nich bardzo popularne są testy ergometryczne, głównie test Wingate [6, 7].

W biegu na 400 m o sukcesie decyduje umiejętność utrzymania jak największej prędkości na całym dystansie. Dystans 400 m to klasyczna konkurencja lekkoatletyczna, w której rezultaty w głównej mierze zależą od sprawności przemian beztlenowych – kwaso mlekowych [9]. Bieg na 400 m różni się od kla sycznego testu Wingate przede wszystkim

czasem trwania i sposobem wydatkowania energii. Standardowy test Wingate trwa 30 s, podczas gdy pokonanie 400 m zajmuje 15–20 s więcej, a o końcowym sukcesie decyduje, oprócz odpowiedniego przygotowania szybkoś ciowowytrzymałościowego, racjonalne rozłożenie sił na dystansie.

Próbą dostosowania czasu trwania próby wysiłkowej do wymagań stawianych zawodnikowi w czasie rozgrywania biegu na dystansie 400 m może być zastosowanie testu 2 × 30 s z trzyminutową przerwą między powtórzeniami. Dłuższe testy (45–60 s) często wywołują niechęć zawodników i ich trenerów. Za przeprowadzeniem testu podwójnego z przerwą wypoczynkową przemawia też to, że podobny do wyżej przedstawionego wysiłek interwa


T. SKOWRONEK, J. ISKRA ergometryczny test interwałowy a wyniki biegu na 500 m 143łowy o charakterze biegowym znany jest w treningu 400metrowców jako stress trening [8].

CEL PRACy

Celem pracy była ocena zmian parametrów mechanicznych podwójnego interwałowego testu Wingate (2 × 30 s, przerwa 3 min) oraz wyników biegu na 500 m w dwóch okresach szkolenia biegaczy specjalizujących się na dystansach 400 m i 400 m przez płotki.


W badaniach uczestniczyło ośmiu biegaczy, zawodników klubu sportowego AZS AWF Katowice, specjalizujących się w biegu na 400 m i 400 m przez płotki. Charakterystykę badanej grupy przedstawiono w tabeli 1.

Do oceny wydolności beztlenowej wykorzystano zmodyfikowany test Wingate na cyklo ergometrze – 2 × 30 s z przerwą trwającą 3 min między próbami. Test Wingate przeprowadzono według standardowej proce dury [6]. Do analizy wybrano podstawowe pa rametry testu Wingate: moc maksymalną (bezwzględną i względną), moc średnią (bezwzględną i względną), pracę całkowitą (bezwzględną i względną). Badani wykonywali próbę ana

erobową dwukrotnie – w okresie przygotowania ogólnego (grudzień 2005) i w okresie przygo towania specjalnego (luty 2006). Jako test bie gowy wybrano odcinek 500 m. Po biegu dwu krotnie pobrano krew do analizy biochemicznej (3 min i godzinę po wysiłku). Istotność różnic parametrów testu Wingate określono testem ANOVA.

WyNIKI BADAń

Wyniki podwójnego testu Wingate i biegu na 500 m przeprowadzonych w okresie przygo towania ogólnego i przygotowania spe cjalnego przedstawiono w tabelach 2 i 3.

Różnice między wszystkimi analizowanymi parametrami pierwszej i drugiej próby testu 2 × 30 s w obydwu omawianych okresach treningowych były istotne statystycznie na poziomie p ≤ 0,05 (tab. 2 i 3). Wymienione różnice były większe podczas testu przepro wa

Tab. 1. Charakterystyka badanej grupy

Cecha x SD Min. Maks.

Wiek kalendarzowy [lata] 21,13 2,29 19,30 25,70Masa ciała [kg] 70,46 5,28 63,30 79,10Wysokość ciała [cm] 181,38 4,03 177,00 189,0Rekord życiowy 400 m [s] 49,68 2,04 48,53 51,15

Tab. 2. Wyniki podwójnego testu Wingate, biegu na 500 m i stężenie kwasu mlekowego po wysiłku uzyskane przez poszczególnych zawodników w okresie przygotowania ogólnego

Zaw

odni

k Moc maks. [W]

Moc maks. [W/kg]

Moc średnia [W]

Moc średnia [W/kg]

Praca całkowita

[kJ]

Praca całkowita

[J/kg] 500 m

Stężenie kwasu

mlekowego [mmol/l]I II I II I II I II I II I II

S.G. 740 676 10,1 9,2 613 538 8,4 7,3 18,30 16,14 251 220 73,4 13,52S.K. 947 808 12,0 10,2 767 619 9,7 7,8 23,02 18,57 291 235 67,5 13,50A.K. 700 610 10,9 9,5 580 521 9,0 8,1 17,40 15,64 271 243 68,0 12,74M.M. 901 735 12,2 10,0 709 538 9,6 7,3 21,27 16,13 288 219 66,6 13,53P.N. 787 715 10,9 9,9 659 583 9,2 8,1 19,78 17,49 275 243 71,8 12,65M.N. 747 541 11,8 8,6 590 440 9,3 7,0 17,71 13,20 280 209 71,7 14,28R.O. 836 722 12,4 10,7 684 531 10,2 7,9 20,52 15,94 305 237 67,0 12,74B.S. 810 765 11,5 10,8 658 557 9,3 7,9 19,75 16,71 280 237 73,0 13,60

x 808,5 696,5 11,5 9,9 657 540 9,3 7,7 19,7 16,2 280 230 69,9 –SD 83,8 85,9 0,8 0,7 63,1 51,9 0,5 0,4 1,9 1,5 15,8 12,7 1,6 –D 112,0* 1,6* 117* 1,6* 3,5* 50* – –

* różnice istotne statystycznie na poziomie p ≤ 0,05


T. SKOWRONEK, J. ISKRAergometryczny test interwałowy a wyniki biegu na 500 m144

Tab. 3. Wyniki podwójnego testu Wingate, biegu na 500 m i stężenie kwasu mlekowego po wysiłku uzyskane przez poszczególnych zawodników w okresie przygotowania specjalnego

Zaw

odni

k Moc maks. [W]

Moc maks. [W/kg]

Moc średnia [W]

Moc średnia [W/kg]

Praca całkowita

[kJ]

Praca całkowita

[J/kg] 500 m

Stężenie kwasu

mlekowego [mmol/l]I II I II I II I II I II I II

S.G. 840 767 11,1 10,1 679 580 9,0 7,6 20,38 17,39 269 229 71,1 12,65S.K. 924 781 12,0 10,1 727 571 9,4 7,4 21,82 17,12 283 222 64,7 13,41A.K. 736 691 11,0 10,4 613 535 9,2 8,0 18,40 16,60 276 241 67,2 13,54M.M. 901 817 12,1 11,0 695 562 9,4 7,6 20,86 16,84 281 227 66,1 13,46P.N. 859 766 12,0 10,6 693 567 9,6 7,9 20,79 17,00 289 236 70,3 12,72M.N. 812 669 12,7 10,4 611 494 9,5 7,7 18,32 14,81 286 231 70,8 13,54R.O. 903 764 13,3 11,3 701 552 10,3 8,2 21,01 16,55 310 245 66,2 13,49B.S. 877 787 12,3 11,1 697 569 9,8 8,0 20,90 17,57 294 240 68,8 12,71

x 856,5 755,2 12,1 10,6 677 534 9,5 7,8 20,3 16,6 286 234 68,1 –SD 60,8 49,8 0,8 0,5 42,3 27,7 0,4 0,3 1,3 0,8 12,4 7,9 1,3 –D 101,2* 1,4* 143,2* 1,73* 3,7* 52,1* – –

* różnice istotne statystycznie na poziomie p ≤ 0,05

Tab. 4. Porównanie wyników dwóch powtórzeń testu Wingate w różnych okresach przygotowania

ParametrI próby II próby

OPO OPS różnica OPO OPS różnica

Moc maksymalna [W] 808,50 856,50 48,0 696,50 755,25 58,75Moc maksymalna [W/kg] 11,48 12,06 0,58 9,86 10,63 0,77*Moc średnia [W] 657,50 677,00 20,0 540,88 533,75 –7,13Moc średnia [W/kg] 9,34 9,53 0,19 7,68 7,80 0,12Praca całkowita [kJ] 19,73 20,31 0,58 16,23 16,61 0,38Praca całkowita [J/kg] 280,13 286,00 5,87 230,38 233,88 3,50OPO – okres przygotowania ogólnego, OPS – okres przygotowania specjalnego * różnice istotne statystycznie na poziomie p ≤ 0,05

dzonego w okresie przygotowania specjalnego, jedynie różnica mocy maksymalnej (bezwzględ nej i względnej) była mniejsza niż w okresie przygotowania ogólnego.

Wyniki poszczególnych prób testu 2 × 30 s wykonywanych w dwóch różnych okresach przygotowania wskazują, że wartości podstawowych parametrów testu Wingate (moc maksymalna i praca całkowita bezwzględne i względne) są wyższe w okresie przygotowania specjalnego. W okresie przygotowania ogólnego tylko moc średnia bezwzględna uzyskana podczas drugiej próby testu osiągnęła wyższe wartości niż w okresie przygotowania specjalnego. Natomiast spośród wszystkich anali zowanych parametrów jedynie różnica między wynikami mocy maksymalnej względnej dru

gich prób w obu okresach przygotowania okazała się istotna statystycznie (tab. 4).

Należy jednak pamiętać, że analiza is totności różnic na tak małej grupie (8 zawodników) o zróżnicowanym poziomie sportowym (tab. 1) może prowadzić do nie do końca jedno znacznych wniosków.

DySKUSJA

Zastosowanie testów ergometrycznych w diagnostyce mocy i pojemności anaerobowej zawod ników uprawiających różne dyscypliny sportu zostało niejednokrotnie opisane przez wielu autorów. Szczególnie 30sekundowy test Wingate ma bogatą dokumentację [1, 3]. Krótsze jego odmiany (10 i 15 s) mogą być z po


T. SKOWRONEK, J. ISKRA ergometryczny test interwałowy a wyniki biegu na 500 m 145wodzeniem wykorzystywane do testowania dzieci i młodzieży pod kątem wyżej wymienionych cech [2, 4]. Wszystkie te testy mają podobny charakter – maksymalny jednokrotny wysiłek wykonywany w określonym czasie.

Poszukiwania testu ergometrycznego zbliżo nego strukturą do metod stosowanych w treningu biegaczy na 400 m, a także czasem trwania wysiłku do biegu na dystansie są przedmiotem rozważań [10]. Dwukrotne pow tórzenie klasycznego testu Wingate z krótką przerwą pomiędzy wydaje się spełniać wymogi posta wione przez autorów.

Zauważalna poprawa wyników obu prób testu interwałowego w okresie przygotowania specjalnego względem wyników uzyskanych w cyklu przygotowania ogólnego może świadczyć o prawidłowo planowanym procesie treningowym. Jednocześnie różnice między pow tó rzeniami są większe w okresie przygotowa nia specjalnego. Powo dem takiej sytuacji może być specyfika treningu podczas przeprowadzenia drugiego ba dania. Do podobnych wniosków mogą pro wa dzić wyniki biegu na 500 m i analizy stę żenia kwasu mlekowego po wysiłku, które w większości przypadków były niższe na etapie przygotowania specjalnego. Wyższa in ten sywność treningu niż w okresie przygo to wania ogólnego, przy nadal sto sunkowo dużej objętości, mogła obniżyć możliwości adapta cyjne do maksymalnych wysiłków beztleno wych, jakim poddano badanych.

Interesującym spostrzeżeniem może być to, że większe różnice pomiędzy pierwszym i drugim powtórzeniem 30sekundowego testu Wingate dotyczą pracy całkowitej niż mocy maksymalnej, które pośrednio określają pojemność i moc beztlenową [6].

Być może celowe jest jednak wydłużenie czasu testu do 45–60 s. Takie próby podjął wcześniej Grzywocz [5]. Należy przy tym podkreślić, że wcześniej stwierdzono, iż za sadne jest wymienne stosowanie testów o obszarze czasowym 10–60 s [1]. Kwestia ta wydaje się nadal otwarta w kontekście wyboru czasu trwania jednorazowej próby dla konkretnej dys cypliny sportu.

WNIOSKI

1. Poszukiwania odpowiedniego testu ergo metrycznego dla sprinterów na 400 m do tyczą czasu wykonywania próby oraz zwiększonej liczby powtórzeń.

2. Wszystkie czynniki testu uzyskane w okre sie przygotowania specjalnego przewyższały wyniki z okresu przygotowania ogólnego. Większość z nich nie miała jednak znamion istotności statystycznej.

3. Wartości różnicujące obydwa okresy dotyczyły mocy maksymalnej (na korzyść okresu specjalnego) i wskaźnika spadku mocy (niższy w okresie przygotowania ogólnego). Fakt ten ma pełne uzasadnienie w specyfice treningu.

BIBLIOGRAFIA[1] C. Bouchard, A.W. Taylor, J.A. Simoneau, S. Du lac, Testing anaerobic power and capacity. [W:] D. MacDoughall, A.H. Wenger, H.J. Green (red.), Physiological Testing of the High Performance Athlete. Human Kinetics Book, Champaign 1991, 175–221. [2] A.y.M. Chia, N. Armstrong, D. Childs, The anaerobic performances of prepubertal children in 20 s and 30 s Wingate anaerobic test. Journal of Sport Sciences, 1993, 1, 41–42. [3] J. ChwalbińskaMoneta, S. Kozłowski, Wpływ treningu szybkoś ciowego i wytrzymałościowego na wydolność anaerobową w świetle wyników testu Wingate. [W:] Fi zjo logiczne podstawy treningu sportowego – wytrzymałość. AWF, Warszawa 1984, 18–36. [4] A. D’Aprille, Studio statistico delle capacita fisiche. Sviluppo motorio dei Giovanni nella fascia d’eta 11–14 anni. Atletic, 1993, 4, 135–170. [5] R. Grzywocz, Indywidualizacja obciążeń treningowych u biegaczek na 400 m i 400 m przez płotki. Rozprawa doktorska. AWF, Gdańsk 1998. [6] O. Inbar, O. BarOr, J.S. Skinner J.S., The Wingate Anaerobic Test. Human Kinetics, Champaign 1996. [7] J. Iskra, Morfo logiczne i funkcjonalne uwarunkowania rezul tatów w biegach przez płotki. AWF, Katowice 2001. [8] J. Iskra, Struktura treningu wytrzymałości płotkarzy na 400 m. [W:] Problemy badawcze w lekkoatletyce. Konferencja naukowa, Wrocław 18–19 listopada 1994. AWF, Wrocław 1995. [9] A. WardSmith, A mathematical analysis of the bioenergetics of hurdling. Journal of Sport Sciences, 1997, 15, 517–526. [10] G. Winkler, V. Gambetta, Classifi cations of energy systems in sprint training. Track Tech nique, 1987, 100, 3193–3195.


Rafał Tataruch politechnika opolska

zdoLNoŚci moToRyczNe a poziom umieJĘTNoŚci Ruchowych w gimNaSTyce STudeNTÓw

WychoWaNIa FIzyczNeGo

ABSTRACTMotor abilities and the level of motor skills in gymnastics of the students

of physical education

The paper attempts to find the elements which are essential in the teaching process of motor actions in gymnastics. Finding these elements (fitness and coordination skills) may allow one to apply such solutions which would optimize the effectiveness of teaching motor actions and would make it possible to search for the best method of teaching and improving technical skills at all levels of motor training.Research work was performed with a group of 116 students (53 females and 63 males) of the Physical Training studies at the Department of Physical Education and Physiotherapy, Technological University in Opole.The studies of coordination abilities were based upon the tests suggested by Raczek et al. [5], whereas fitness and complex skills were measured by means of popular motor ability tests. The results of tests show that the key skills in gymnastics at the university level appear to be agility, flexibility, speed of response since these properties affect significantly the level of most operations taught during gymnastic lessons.Variability resources explained by the above mentioned skills are (for women): 38% (overturns and overthrows), 49% (head stand and handstand), 20% (gymnastic jumps), 23% (horizontal bar exercise). The male group shows a much higher variability of the motor skill structure which is the condition for the effectiveness of acquiring motor skills and this is why it is impossible to distinguish tests of motor skills which would fairly forecast mastering and improving the techniques of gymnastic skills.

WPROWADZENIE

Skuteczność motorycznych działań i zachowań człowieka zależy od rodzaju i poziomu zdolności motorycznych i nabytych umiejętności, ich współdziałania oraz stopnia wykorzystania w realizacji zadania ruchowego. Oznacza to, że o efektywności motorycznej decyduje wiele elementów wspólnie tworzących optymalną strukturę sprawnościową.

W większości opracowań omawia się znaczenie zdolności motorycznych dla jakości i szybkości nabywania umiejętności ruchowych

u sportowców wyczynowych na różnych poziomach zaawansowania [1, 3]. Zagadnieniem motorycznych uwarunkowań umiejętności ruchowych studentów wychowania fizycznego zajmowała się Kuba [2], ale tylko w zakresie koordynacyjnych uwarunkowań procesu nabywania i doskonalenia tych umiejętności. Problematyka związków i zależności zdolności motorycznych i umiejętności ruchowych na poziomie podstawowym (młodzież szkolna i akademicka) jest dużo gorzej poznana, dlatego istnieje potrzeba zbadania tego zjawiska.


R. TATARUCH Zdolności motoryczne a poziom umiejętności ruchowych studentów wf. 147Wielu autorów podkreśla duże znaczenie zdolności motorycznych w procesie moto rycz nego uczenia się [4].

W pracy podjęto próbę znalezienia ele mentów istotnych dla procesu nauczania czynności ruchowych w gimnastyce. Znalezienie tych elementów (zdolności kondycyjnych i koordy nacyjnych) może pozwolić na zastosowanie takich rozwiązań, które zoptymalizują efektywność nauczania czynności ruchowych oraz umożliwią poszukiwanie jak najlepszego sposobu nauczania i doskonalenia umiejętności technicznych na wszystkich poziomach zaawan sowania ruchowego.


Badaniami objęto grupę 116 studentów (53 kobiety i 63 mężczyzn) kierunku wychowanie fizyczne na Wydziale Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii Politechniki Opolskiej. Wiek bada nych zawierał się w przedziale 20–23 lata.

Badania rozpoczęto pomiarem podsta wowych parametrów somatycznych: wysokości ciała, masy ciała, procentowej zawartości tłuszczu w organizmie oraz pomiarem gibkości przez skłon tułowia w siadzie. Oceny zdolności motorycznych u wszystkich badanych dokonano jednorazowo w okresie od 1 października 2002 do 30 stycznia 2003 r. Wszystkie pomiary przeprowadzono w standardowych warunkach z zachowaniem podstawowych procedur obowią zujących w metrologii sportowej [6].

W badaniach zdolności koordynacyjnych wy korzystano następujące testy zaproponowane przez Raczka i wsp. [5].

1. Skok w dal z zamachem i bez zamachu – pomiar sprzężania ruchów.

2. Przekładanie laski gimnastycznej – pomiar sprzężania ruchów.

3. Marsz po rozecie – pomiar równowagi.4. Test Flaminga – pomiar równowagi.5. Skok w dal na 50% maksymalnych moż li

wości – pomiar różnicowania kineste tycz nego.6. Zatrzymywanie opadającej tarczy – po

miar czasu reakcji.7. Zatrzymywanie pałeczki Ditricha – po

miar czasu reakcji.

8. Rzuty do ruchomego wahadła – pomiar orientacji w przestrzeni.

9. Marsz do celu z opaską na oczach – pomiar orientacji w przestrzeni.

10. Bieg w zadanym rytmie – pomiar rytmizacji.

Pomiaru zdolności kondycyjnych i kompleksowych dokonano za pomocą popularnych testów: wytrzymałości – bieg 12minutowy (test Coopera), siły mięśni – wyciskanie sztangi w leżeniu, przysiad i wyprost nóg ze sztangą na barkach, pomiar siły ścisku dłoni, szybkości – bieg na dystansie 20 m z nabiegu i bieg na dystansie 50 m, zwinności – bieg po kopercie, gibkości – skłon tułowia w siadzie prostym. Oceniono również poziom wydolności tlenowej (test PWC170, VO2max) oraz wydolności beztlenowej (test Wingate).

O poziomie umiejętności ruchowych w zakresie wybranych ewolucji gimnastycznych świadczyły oceny wystawione przez ekspertów (trenerów gimnastyki). W analizie wykorzystano oceny uzyskane z przedmiotu „gimnastyka”, realizowanego podczas studiów na Wydziale Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii Politechniki Opolskiej.

Aby przekonać się o reprezentatywności badanej grupy, dane pomiarowe opracowano statystycznie, oceniając zgodność uzyskanych wyników z rozkładem normalnym. W tym celu analizowano: średnie arytmetyczne ( x ), odchylenia standardowe (SD), współczynnik zmienności (V), skośności (sk) i kurtozy (λ) oraz testy KołmogorowaSmirnowa i Lilieforsa wszyst kich zmiennych oddzielnie dla studentek (ko biet) i studentów (mężczyzn).

CEL PRACy

Celem pracy było wykazanie związków zdolności motorycznych z poziomem umiejętności ruchowych studentów wychowania fizycznego w kolejnych semestrach nauki gimnastyki. Aby ten cel osiągnąć, wykonano analizę regresji wielokrotnej, która pozwala wyjaśnić zmien ność wybranej wielkości, służy więc do wyło nienia zmiennych niezależnych (zdolności motorycznych) istotnie wpływających na

.


R. TATARUCHZdolności motoryczne a poziom umiejętności ruchowych studentów wf.148

zmien ną zależną (umiejętności ruchowe). Obliczono współczynnik determinacji (R^2), który określa, w jakim stopniu (%) zmienne nie zależne (wyniki pomiarów zdolności moto rycznych) warunkują zmienną zależną (umiejętności ruchowe).

WyNIKI BADAń

Przeprowadzone analizy statystyczne pozwalają wyodrębnić zdolności motoryczne, które istotnie wpływają na technikę wybranych ewolucji gimnastycznych.

Procedurę wyboru optymalnego zestawu zmiennych objaśniających model regresji opisujący umiejętności ruchowe przedstawiono na przykładzie stania na głowie oraz stania na rękach kobiet. Analogicznie poniższą procedurę przeprowadzono dla pozostałych analizowanych ewolucji gimnastycznych zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn.

Decydujące znaczenie dla opanowania techniki stania na głowie oraz stania na rękach kobiet mają zmienne: x31 (gibkość), x30 (zwinność), x21 (orientacja przestrzenna), x18, x16, x17 (szybkość reakcji), x25 (siła mięśni klatki piersiowej), x7 (spadek mocy beztlenowej) (tab. 1). Zmienne te wyjaśniają 49% badanego zjawiska. Bardziej szczegółowo przedstawia to następujące równanie regresji wielokrotnej:

y = –3,25 + 0,43x31 – 0,37x30 + 0,32x21 + 0,39x18 + 0,42x16 + 0,30x17 – 0,33x25 + 0,29x7,

gdzie: x31, x30, x21, x18, x16, x17, x25, x7 – zmienne niezależne charakteryzujące poszczególne zdol ności kondycyjne i koordynacyjne.

Zmienna szybkość biegu jako jedna zmienna niezależna w 23% wyjaśnia ocenę uzyskaną przez kobiety za wykonanie skoków gimnastycznych.

Technikę wykonywania ćwiczeń na drążku gimnastycznym u kobiet opisują zmienne: gibkość, masa ciała, siła ścisku dłoni, szybkość reakcji, różnicowanie kinestetyczne, siła mięśni kończyn dolnych. Zmienne użyte w równaniu regresji wyjaśniają 47% badanego zjawiska.

W kolejnej analizie do równania regresji wielokrotnej zostały zakwalifikowane trzy zmienne w największym stopniu wpływające na możliwości opanowania techniki prze wrotów i przerzutów gimnastycznych – szybkość lokomocyjna, maksymalna moc beztlenowa, szybkość reakcji. Współczynnik determinacji wynosi R^2 = 0,38, co oznacza, że ww. zmienne w 38% decydują o poziomie tych umiejętności ruchowych.

Analiza regresji wielokrotnej zastosowana w grupie mężczyzn pozwala wyjaśnić zmienność wybranej wielkości, a także służy do wyłonienia zmiennych niezależnych istotnie

Tab. 1. Specyficzne zdolności motoryczne istotne dla poziomu umiejętności ruchowych w gimnastyce studentów wychowania fizycznego

KonkurencjaZdolność motoryczna

kobiety mężczyźni

Stanie na głowie i stanie na rękach

gibkość, zwinność, orientacja przestrzenna, szybkość reakcji, siła mięśni klatki piersiowej, spadek mocy beztlenowej

szybkości reakcji, wydolność tlenowa, PWC170 i wytrzymałość

Skoki gimnastyczne szybkość biegu wydolność tlenowa

Ćwiczenia na drążku gimnastycznym

gibkość, masa ciała, siła ścisku dłoni, szybkość reakcji, różnicowanie kinestetyczne, siła mięśni kończyn dolnych

siła mięśni klatki piersiowej i siła mięśni kończyn dolnych

Przewroty i przerzuty szybkość, maksymalna moc beztlenowa wydolność tlenowa


R. TATARUCH Zdolności motoryczne a poziom umiejętności ruchowych studentów wf. 149od dzia łujących na poziom umiejętności ruchowych w gimnastyce studentów wychowania fizycznego.

Optymalna technika stania na głowie i na rękach w gimnastyce studentów w największym stopniu uzależniona jest od: szybkości reakcji, wydolności tlenowej, PWC170 oraz wytrzy małości. Zmienne te wyjaśniają zaledwie 14% badanego zjawiska.

Najwyższą wartość pozwalającą na przewidy wanie dla po zio mu technik skoków gim nastycznych studen tów wychowania fizycznego ma, podobnie jak w technice przewrotów i przerzutów, jedynie wydolność tlenowa. Zmienna ta objaśnia za ledwie 20% badanego zjawiska.

Najważniejsze do opanowania podstawowych umiejętności ruchowych z gimnastyki na drążku są zmienne: siła mięśni klatki piersiowej oraz siła mięśni kończyn dolnych. Współ czynnik determinacji dla obu zmiennych wynosi R^2 = 0,23.

Na technikę przewrotów i przerzutów w gimnastyce mężczyzn istotny wpływ wykazuje jedynie wydolność tlenowa. Zmienna ta charakteryzuje 15% badanego zjawiska.

DySKUSJA I WNIOSKI

Wyniki badań potwierdzają, że w gimnastyce decydujące znaczenie dla opanowywania typowych dla niej umiejętności ruchowych przypada rytmizacji, gibkości, zwinności, szybkości lokomocyjnej, równowadze, szybkości reakcji, sprzężeniu ruchów u studentek oraz gibkości, zwinności, orientacji przestrzennej, sile dłoni, sprzężeniu ruchów i równowadze u studentów. Kuba [2] w swoich badaniach jako najważniejsze podaje również orientację przestrzenną, sprzężenie ruchów, równowagę i rytmizację. W przypadku zawodników wyczynowych Zimmermann [7] wyróżnia orientację prze strzenną, sprzężenie ruchów, równowagę, różnicowanie i rytmizację. Kluczowymi zdolnościami w gimnastyce na poziomie akademickim okazują się zwinność, gibkość oraz szybkość reakcji, gdyż istotnie wpływają one na poziom większości czynności nauczanych podczas zajęć z gimnastyki.

Zasób zmienności wyjaśniony przez wyżej wymienione zdolności wynosi dla kobiet: 38% (przewroty i przerzuty), 49% (stanie na głowie i na rękach), 23% (skoki gimnastyczne), 47% (ćwiczenia na drążku).

Wyjaśnienie zasobu zmienności, oprócz określenia zdolności motorycznych najbardziej istotnych dla procesu nabywania umiejętności ruchowych w gimnastyce, pozwala również na wytypowanie testów, które mierzą poziom tych zdolności. Dla studentek tymi testami są: skłon tułowia w siadzie oceniający gibkość, pomiar na aparacie Piórkowskiego – szybkość reakcji, zatrzymywanie opadającej tarczy – szybkość reakcji, bieg po kopercie – zwinność, zatrzymanie pałeczki Ditricha – szybkość reakcji oraz przysiad ze sztangą na barkach mierzący siłę mięśni kończyn dolnych.

Wyjaśnienie zasobu zmienności dla mężczyzn przedstawia się następująco: 15% przewroty i przerzuty, 14% stanie na głowie i na rękach, 20% skoki gimnastyczne, 23% ćwi czenia na drążku. W grupie mężczyzn wystę puje dużo większa zmienność struktury zdol ności motorycznych warunkujących efektywność nabywania umiejętności ruchowych, co powoduje, że niemożliwe jest wyróżnienie testów zdolności motorycznych dobrze prognozu jących opanowywanie i doskonalenie techniki umiejętności gimnastycznych.

Przeprowadzona analiza materiału badawczego pozwala na wyszczególnienie zdolności motorycznych istotnych dla określonych przedmiotów praktycznych. Jednak wykorzystane w pracy testy mierzące zdolności motoryczne nie wyjaśniają całej zmienności badanego zjawiska. Trudne do zinterpretowania są rezultaty analiz, w których wyniki (artefakty) wskazują, iż na umiejętność przewrotów i przerzutów oraz skoków gimnastycznych ma wpływ poziom wydolności tlenowej. Brak wyjaśnienia pełnego obrazu uwarunkowań motorycznych nie pozwala na skonstruowanie komple mentarnej struktury tych zdolności, determinującej stopień opanowania umiejętności w poszczególnych przedmiotach praktycznych. Dlatego tak ważne jest dalsze poszukiwanie czynników decydujących o efektywności procesu dydak


R. TATARUCHZdolności motoryczne a poziom umiejętności ruchowych studentów wf.150

tycznego. Podnoszenie wszystkich zdolności motorycznych może przyspieszyć proces nabywania umiejętności ruchowych i podnieść jakość nauczania oraz doskonalenia elementów technicznych.

BIBLIOGRAFIA[1] E. Kioumourtzoglou, V. Derri, O. Mertzanidou, G. Tzetzis, Experience with perceptual and motor skills in rhytmic gymnastics. Perceptual and Motor Skills, 1997, 84, 1363–1372. [2] L. Kuba, Ko or dy nacyjne uwarunkowania umiejętności ruchowych studen tów akademii wychowania fizycznego. Roz prawa doktorska. AWF, Katowice 2001. [3] W.I. Ljach,

Waż niejszije dla rozlicznych widow sporta koordinacjonnyje sposobnosti i ich znaczimost w tech niczeskam i technikotakticzeskom sowierszen stwowaniju. Teorija i Praktika Fiziczeskoj Kultury, 1988, 2, 56–59. [4] J. Raczek, Koordynacyjne zdolności motoryczne (podstawy teoretycznoempiryczne i znaczenie w sporcie). Sport Wyczynowy, 1991, 5, 8–19. [5] J. Raczek, W. Mynarski, W. Ljach, Kształtowanie i diagnozowanie koordynacyjnych zdolności motorycznych. Podręcznik dla nauczycieli, trenerów i studentów. AWF, Katowice 2002. [6] W. Zaciorski, Osnowy sportiwnoj metrologii. FiS, Moskwa 1979. [7] K. Zimermann, Zur Weiterentwicklung der Theorie der koordinativen Fähigkeiten. Wissenschaftliche Zeitschrift der DHfK, 1983, 3, 33–44.


marcin chrapkowski, krzysztof prusikakademia wychowania fizycznego i sportu w gdańsku

komputeRoWy pRoGRam RejeStRatoR jako metoda ReJeSTRacJi i aNaLizy oBciĄŻeŃ TReNiNgowych

W lekkoatletyczNych koNkuReNcjach BIeGoWych

ABSTRACTREJESTRATOR Computer Program as a method for recording and analyzing training

loads in athletic running events

Theoreticians of sports dealing with training models and optimization of the training pro cess noticed the huge potential of using computers. Recording a large volume of information and rapid data processing make it possible to develop and improve a trainer’s work. The REJESTRATOR program presented in this paper is an attempt at creating a universal tool supporting the training process in track and field running events. The application makes it possible to record and analyze the most essential components describing training load, including the quantitative (volume) and qualitative (intensity) values. Apart from these basic va riables, the program also records a number of additional information describing the pro cess under investigation. It should be emphasized that this alternative method of sup-port ing and monitoring the training process was applied to trainer’s work and the data collected assisted the training process of a runner preparing to start in the marathon race.The program does not exhaust all aspects of analyzing the sport training; it is, however, a basis for other work developed for computerizing in full the pro cesses taking place. By watching the development of information technology and the level of computer-aided training in sports one should state that the REJESTRATOR program fulfils the expectations in the managing and optimization process of sport training in athletic running events.

WPROWADZENIE

Dynamiczny rozwój licznych dyscyplin naukowych zależy od możliwości rejestrowania i analizy wielu danych opisujących obser wowany proces. Postęp technologiczny, zwiększenie mocy obliczeniowych, a także łatwiejszy dostęp do komputerów osobistych oraz specjalistycznego oprogramowania sprzyja ekspansji technik informatycznych. Trudno zatem się dziwić, że komputeryzacja przeniknęła także do sportu. Jego teoretycy, zajmujący się modelami treningowymi oraz optymalizacją procesu treningowego, bardzo szybko zauważyli ogromne możliwości komp uterów. Zapi

sywanie dużej ilości informacji oraz szybkie przetwarzanie danych umożliwia rozwój i udoskonalanie pracy trenerskiej.

REJESTRACJA OBCIąŻEń TRENINGOWyCH

Bez wątpienia osiąganie coraz lepszych wyników to owoc współczesnego treningu, który jest procesem bardzo złożonym. W związku z tym zachodzi potrzeba profesjonalnej orga nizacji, profesjonalnej technologii oraz pro fe sjonalnego kierowania treningiem sportowym [8]. Jednym z czynników racjonalnego kiero


M. CHRAPKOWSKI, K. PRUSIKKomputerowy program REJESTRATOR152

wania treningiem sportowym jest stały dopływ i przetwarzanie danych charakteryzujących ten proces oraz jego skutki. W praktyce treningowej systematyczne zbieranie i opracowywanie infor macji o obciążeniach, efektach sportowych i innych wskaźnikach umożliwia odejście od działań intuicyjnych na rzecz rozwiązań opartych na przesłankach naukowych [5]. Ogranicza to konieczność stosowania przez trenera niebezpiecznych eksperymentów w celu szukania dróg podnoszących efektywność pracy zawodnika [8]. Rozwiązania tego typu dają podstawy do racjonalnego kierowania treningiem, a więc przyczyniają się do optymalizacji tego procesu.

W praktyce trenerskiej napotyka się jednak wiele problemów wpływających na niechęć do rejestracji obciążeń. Główną przyczyną tego stanu rzeczy jest liczba informacji, które poddaje się analizie [1]. Tradycyjny sposób zapisu objętości i intensywności pracy oraz stosowanych środków nie jest sprawą prostą i prowadzi do istotnego zwiększenia wykonywanych operacji formalnych. Znacząco wzrasta pracochłonność działań przygoto wawczych. Dużo czasu zajmuje kodowanie zebranych danych, a także wstępne opracowanie wyników [10]. Poważnym ograniczeniem arkuszy re jestracji jest brak możliwości szybkiego przetwarzania zgromadzonych danych, tak aby można było sprawnie przygotować np. plan kolejnego cyklu zajęć. Trenerzy praktycy doskonale wiedzą, ile czasu pochłania proste podsu mo wanie objętości wykonanej pracy, nie mówiąc już o innych danych charakteryzujących ją pod względem intensywności [2].

Bardzo szybko uświadomiono sobie, że ze względu na dużą liczbę danych, którymi operuje się przy prowadzonej kontroli organizmu i obciążeń treningowych, nieodzowna staje się pomoc maszyn liczących [9]. Oczywiste więc stało się zastosowanie wspo magania kom pu

terowego w sporcie. Dlatego też w połowie lat osiemdziesiątych pojawiły się pierwsze próby konstruowania programów komputerowych ułatwiających gromadzenie, przechowywanie i wstępne opracowanie zebra nych informacji [10]. W związku z różnymi koncepcjami zapisu danych powstało kilka apli kacji rejestrujących obciążenia treningowe, jedną z nich jest pro gram REJESTRATOR stwo rzony w zakła dzie Teorii i Metodyki Lek kiej Atletyki AWFiS w Gdańsku (własność Marcin Chrapkowski). Aplikacja ta umożliwia rejestro wanie i analizę najistot niej szych składowych opisujących obciążenia treningowe, uwzględ niając wartości ilościowe (obję tość) i jakoś ciowe (intensywność). Oprócz podstawowych zmiennych program rejestruje również wiele informacji dodatkowych opisu jących badany proces. Należy podkreślić, że ta alternatywna metoda wspomagania i kontroli procesu tre ningowego znalazła swoje odzwier ciedlenie w pracy trenerskiej, a gromadzone dane wspie rały proces treningowy zawodnika przygoto wującego się do startu w biegu ma ratońskim.

KOMPUTEROWy PROGRAM REJESTRATOR

Prezentowany program funkcjonuje na do wolnym komputerze klasy PC współpracującym z systemem operacyjnym Windows (95, 98, NT, 2000, XP) (Microsoft). Biorąc pod uwagę dostępność sprzętu, dołożono wszelkich sta rań, aby aplikacja nie wymagała komputera o bardzo wysokich parametrach. Aplikacja została na pisana w języku programowania Delphi firmy Borland, który współpracuje z rela tywnymi bazami danych typu dBASE firmy AshtonTate [3] oraz językiem zapytań SQL. Komunikację z systemem baz zapewnia BDE (Borland Database Engine) oraz Query Engine

Ryc. 1. Menu programu REJESTRATOR


M. CHRAPKOWSKI, K. PRUSIK Komputerowy program REJESTRATOR 153(Inprise Corporation). Zastosowanie baz da nych pozwala prze cho wy wać bardzo złożone informacje w pamięci kom putera oraz znacząco wpływa na dostęp ność danych w trybie analizy. Do realizacji zadań związanych z wizualizacją danych wy korzystano komponent QuickReport (QuSoft AS), umoż li wiający bardzo sprawne tworzenie raportów oraz TeeChart Pro (Tee Mach – David Berneda), służący do wyko nywania wy kresów.

Menu programu (ryc. 1) zawiera dziewięć przycisków służących do tworzenia profili zawodnika (Zaloguj, Utwórz login), zapisu i analizy danych (Zapisz trening, Analiza tre ningu) oraz sterowania dostępnymi funkcjami.

ZAPIS OBCIąŻEń

Zapis obciążeń treningowych możliwy jest dzięki oknu zapisów. Rejestrowanie danych rozpoczyna się od ustalenia daty treningu, następnie dodaje się kolejne środki treningowe. Wybór środków treningowych uzależniony jest od użytego rejestru grup środków. Wskazane środki odzwierciedlają jakościową składową treningu. Ilościowa składowa obciążenia opisana może być za pomocą czasu [s] oraz dystansu [m]. Struktura rejestru środków treningowych pozwala łączyć używane środki w grupy, np. ze względu na charakter obciążenia czy stref energetycznych. Program ma wbudo waną funkcję zapisu przerw odpo czynkowych, które opisuje się w podobny sposób jak środki treningowe. Dodatkowo każdy śro

dek treningowy umieszczany w bazie można uzupełnić komentarzem za pomocą okien Wiadomości dodatkowych. Funkcja ta pozwala rejestrować subiektywne spostrzeżenia w czasie treningu. Funkcja Rejestr środków może być poszerzana oraz modyfikowana i stanowi podstawę zapisu obciążeń wysiłkowych. Uwzględnia zasób ćwiczeń rutynowo stosowanych na kolejnych etapach treningu z ich klasyfikacją wg strefy obszaru informacyjnego i energetycznego [8]. W opisywanym przykładzie użyto rejestr środków treningowych KLASyCZNy LA stosowany w biegach średnich i długich, który nawiązuje do obciążeń zewnętrznych. Strukturę środków treningowych przedstawiono w tabeli 1. Rejestr ten jest uzupełnieniem propozycji Zaremby [11], którą rozwinęli Maciantowicz i wsp. [4] w swojej monografii dotyczącej analizy i projektowania treningu w biegu maratońskim. Podobnym zasobem środków treningowych posługują się w swoich publikacjach także Socha i Ważny [7], Prus i Raczek [5] oraz Prusik [6].

Na pierwszy rzut oka opisywana metoda zapisu treningów przyczynia się jedynie do zwiększenia ilości czasu niezbędnego do rejestracji obciążeń. Nie ulega wątpliwości, że rozpoczęcie pracy z programem wymaga poświę cenia kilkunastu godzin na naukę obsługi i poznanie wszystkich funkcji programu, co może zniechęcać niektórych zawodników i trenerów. Konsekwentne rejestrowanie jednostek treningowych oraz informacji dodatkowych otwiera jednak nowe, jak dotąd nieosiągalne,

Tab. 1. Struktura środków treningowych

Strefa informacyjnaStrefa przemian energetycznych

tlenowe I mieszane II beztlenowe kwasomlekowe III

beztlenowe niekwasomlekowe IV

Środki ogólne OWB (BC1, BC2, CR2) SPR SB (skip, BPG,

wieloskok) X

Środki ukierunkowane WB (BC3, CR3, BZ) WB (BZ) X Sz (SzWz, rytm)

Środki specjalne WS (START) X X XOWB – ogólna wytrzymałość biegowa, WB – wytrzymałość biegowa, WS – wytrzymałość specjalna, SPR – sprawność, SB – siła biegowa, Sz – szybkość, BC1, 2, 3 – bieg ciągły w 1., 2., 3. zakresie intensywności, CR2, 3 – cross w 2., 3. zakresie intensywności, BZ – bieg zmienny, BPG – bieg pod górę, SzWz – szybkość względna



możliwości analizy i kontroli treningu. Kom puterowy zapis danych zapewnia także „trwałość danych”. Oznacza to, że raz wpisane informacje są dostępne bez ograniczeń. W ten oto sposób analiza pod nowym kątem nie wymaga po nownego, żmudnego liczenia zebranych danych, a jedynie opracowania nowego zapytania w programie.

ANALIZA OBCIąŻEń TRENINGOWyCH

Ze względu na objętość publikacji analizę obciążeń treningowych zawodnika (tu przygotowującego się do startu w maratonie) przedsta wiono za pomocą oryginalnych raportów wy kreowanych dzięki programowi REJESTRATOR. Należy jednak podkreślić, iż dane zostały pobrane z programu i zaprezentowane bez dodatkowego opracowania statystycznego.

Przygotowania zawodnika do startu zawarte były w 30tygodniowym policyklu, w którego skład wchodziły trzy makrocykle: wprowadzający, ukierunkowany i bezpo średniego przygotowania startowego (BPS). Pierwszym krokiem analizy zebranego materiału

Tab. 2. Objętość pracy treningowej

Cykl Liczba tygodni

LTR[liczba

treningów]

LŚT[liczba

środków]

Dystans [km]

Czas [gg:mm:ss]

Dystans/LTR [km]

LSliczba

startów

Wprowadzający 9 73 84 816 268:29:51 11,2 2Ukierunkowany 13 105 165 1256 107:24:05 12,1 4BPS 8 64 100 951 274:58:30 14,9 9Policykl 30 242 349 3023 250:52:26 12,7 15

jest przedstawienie objętości treningowych, a także dynamiki obciążeń w każdym cyklu. Poniżej szczegółowo zaprezentowano objętość wykonanej pracy zawodnika zarówno w każdym makrocyklu, jak i w całym okresie przygotowawczym – policyklu (tab. 2).

Tabela 2 zawiera opis kolejnych cykli, czas ich trwania w tygodniach, liczbę jed nostek treningowych, liczbę użytych środ ków, obję tość w kilometrach i czas trwania w godzinach. Dodatkowo w dwóch kolumnach znajdują się dane na temat średniej objętości jednej jednostki treningowej, a także liczba startów w danym makrocyklu. Informacje te obrazują dość ogólnie zakres przygotowań, jed nakże można z nich odczytać kilka zna czą cych danych dotyczących przygotowań zawodnika.

Aby dokładniej przyjrzeć się obciążeniom treningowym, dokonano rozkładu ich dy namiki. Rozkład zaprezentowano na wykresach stwo rzonych w programie REJESTRATOR. Obejmują one wszystkie trzy makrocykle przygotowawcze: wprowadzający (ryc. 2), ukierunkowany (ryc. 3), BPS (ryc. 4). Linią ciągłą (lub słupkami) oznaczono obciążenia w kilome

Ryc. 2. Przykładowy wykres dziennych obciążeń treningowych w cyklu wprowadzającym

Ryc. 3. Przykładowy wykres dziennych obciążeń treningowych w cyklu ukierunkowanym

REJESTRATOR OBCIąŻEń TRENINGOWYCH ver. 1.8 AWFiS GDAńSK

czas

[h]

dyst

ans

[km

]


czas

[h]

dyst

ans

[km

]


M. CHRAPKOWSKI, K. PRUSIK Komputerowy program REJESTRATOR 155

Ryc. 4. Przykładowy wykres dziennych obciążeń treningowych w cyklu bezpośredniego przygotowania

startowego

trach, linią przerywaną czas trwania obciążeń. Także w formie graficznej przedstawiono objętości przypadające na kolejne tygodnie (ryc. 5) oraz miesiące (ryc. 6) treningowe.

Zaprezentowana dynamika obciążeń od nosi się do wszystkich grup i środków treningowych. To sumaryczne zestawienie kolejnych dni, tygodni i miesięcy. W programie prze widziano także możliwość analizowania dynamiki i rozkładu obciążeń wybranych środków treningowych w dowolnych odstępach czasowych. Do tego celu służy funkcja sortowania danych, dzięki której można wyodrębnić żądane dane według następujących kryteriów: data, trening, grupy środków treningowych, środki treningowe oraz dystans i czas. Znacznym udogodnieniem jest także możliwość przedstawienia danych za pomocą raportów. Aplikacja umożliwia wydruk lub zapisanie wykresów i raportów w postaci cyfrowej na dyskach komputera, zwalniając użytkownika z tworzenia za każdym razem tych samych zapytań przy analizie danych.

Dotychczasowa analiza skupiała się na ilościowej składowej treningu sportowego. Nie można jednak mówić o kompleksowo przeprowadzonej analizie bez odwołania się do jakościowej składowej, jaką jest intensywność wysiłków. Za składową jakościową odpo wiadają środki treningowe oraz ich grupy, które zostały przedstawione w rejestrze środków treningowych. Rozkład objętości użytych środków w kolejnych cyklach zawarto w tabeli 3. Jest ona wynikiem zebrania danych z raportów kolejnych cykli.

Na podstawie tabeli można zaobserwować zmiany objętości treningowej w danych grupach środków, przyrost udziału wybranych środków w kolejnych etapach przygotowań, a także ich stosunek procentowy względem siebie. Jeszcze dokładniejszą analizę zapisów treningowych zapewnia możliwość stworzenia raportu użytych środków treningowych. Zestawienie takie zawiera tabela 4, w której przedstawiono różne środki treningowe i ich objętość w kolejnych makrocyklach. Należy dodać, że dane dotyczące grup i środków treningowych można analizować nie tylko w kolejnych cyklach, lecz także w mniejszych jednostkach czasu, które są uwzględnione we wspomnianej już funk cji sortowania. Umożliwia ona np. obser wacje rozkładu środków treningowych w każ dym tygodniu wskazanego makrocyklu.

PODSUMOWANIE

Prezentowane tabele i wykresy są jedynie wycinkiem możliwości programu. Przepro wa

Ryc. 5. Przykładowy wykres tygodniowych obciążeń treningowych w makrocyklu przygotowania ogólnego

i specjalnego

Ryc. 6. Przykładowy wykres miesięcznych obciążeń treningowych w okresie przygotowania ogólnego

i specjalnego

dyst

ans

[km

]

czas

[h]

REJESTRATOR OBCIąŻEń TRENINGOWYCH ver. 1.8 AWFiS GDAńSK REJESTRATOR OBCIąŻEń TRENINGOWYCH ver. 1.8 AWFiS GDAńSK

czas

[h]

dyst

ans

[km

]


czas

[h]

dyst

ans

[km

]



dzane analizy ukazują podstawowe funkcje programu, a objętości oraz rozkłady środków nie zawierały bardziej złożonych zapytań. Budowa aplikacji oraz elastyczna konstrukcja zapytań umożliwia odkrywanie zupełnie no

wych „wątków treningowych”, których autorem może być sam trener. Z tej przyczyny zaleca się eksperymentowanie i poszukiwanie bardziej zaawansowanych zastosowań programu REJESTRATOR.

Tab. 4. Środki treningowe i ich objętość w poszczególnych makrocyklach

Grupa Środki treningowe

Cykl

wprowadzający ukierunkowany BPS dystans

[km]czas

[gg:mm:ss]dystans

[km]czas

[gg:mm:ss]dystans

[km]czas

[gg:mm:ss]

OWB BC1 585,5 44:22:57 911,8 71:10:32 451,5 34:24:59BC2 87 6:10:40 164,5 11:09:03 271,7 18:41:41CR2 60 04:40:00 27 02:03:26 0 00:00:00

WBBC3 0 00:00:00 18 01:09:00 50 03:07:00CR3 30 2:00:00 15 1:00:06 0 0:00:00BZ 32 02:04:00 38 02:24:00 49,5 03:00:25

WS Starty 13,3 00:53:14 35,7 02:17:28 123,5 08:05:55

Sz SzWz 0 00:00:00 0 00:00:00 0 00:00:00Rytm 8 00:24:00 24 01:12:00 5 00:15:30

SB

Skip 0 00:00:00 1,3 00:22:30 0 00:00:00Wieloskok 0 00:00:00 1,7 00:18:00 0 00:00:00MS 0 00:30:00 0 00:00:00 0 00:00:00BPG 0 00:00:00 9 00:36:00 0 00:00:00

SOPłotki 0 00:00:00 0 02:40:00 0 00:00:00Gry 0 05:00:00 0 02:00:00 0 04:30:00SPR 0 02:25:00 0 08:35:00 0 03:20:00

OWB – ogólna wytrzymałość biegowa, WB – wytrzymałość biegowa, WS – wytrzymałość specjalna, Sz – szybkość, SB – siła biegowa, SO – sprawność ogólna, BC1, 2, 3 – bieg ciągły w 1., 2., 3. zakresie intensywności, CR2, 3 – cross w 2., 3. zakresie intensywności, BZ – bieg zmienny, SzWz – szybkość względna, MS – marsz siłowy, BPG – bieg pod górę, SPR – sprawność

Tab. 3. Rozkład objętości treningowej w poszczególnych cyklach

Środkitreningowe

Cyklwprowadzający ukierunkowany BPS policykl

dystans[km]

czas [gg:mm:ss]

dystans[km]

czas [gg:mm:ss]

dystans[km]

czas [gg:mm:ss]

dystans[km]

czas [gg:mm:ss]

OWB 732,5 55:13:37 1113,5 84:50:01 723 52:39:40 2559 192:43:18SB 0 00:30:00 12 01:16:30 0 0 12 01:46:30SO 0 07:25:00 0 13:15:00 0 07:50:00 0 28:30:00Sz 8 00:24:00 24 01:12:00 5 00:15:30 37 01:51:30WB 62 04:04:00 71 04:33:06 99,5 06:07:25 232,5 14:44:31WS 13,5 00:53:14 35,5 02:17:28 123,5 08:05:55 172,5 11:16:37∑ 816 68:29:51 1256 107:24:05 951 74:58:30 3023 250:52:26OWB – ogólna wytrzymałość biegowa, SB – siła biegowa, SO – sprawność ogólna, Sz – szybkość, WB – wytrzymałość biegowa, WS – wytrzymałość specjalna,


M. CHRAPKOWSKI, K. PRUSIK Komputerowy program REJESTRATOR 157

Ze względu na niedoskonałości stosowanych metod rejestracji, na których oparto działanie aplikacji, program nie odzwierciedla w pełni wszystkich aspektów tak złożonego procesu, jakim jest trening sportowy. Należy jednak podkreślić, że poziom dotychczasowej wiedzy o modelowaniu matematycznym, kontroli fizjologicznej i biochemicznej, a także metodologia badań nad obciążeniami trenin gowymi nie wyznaczają obecnie lepszej metody rejestracji i analizy obciążeń treningowych. Przedstawiona praca jest kolejną przesłanką do kontynuowania działań zmierzających do pełnego skomputeryzowania procesów zachodzących w treningu sportowym.

Obserwując stopień rozwoju technologii informatycznej oraz poziom rozwoju komputerowego wspomagania treningu w sporcie, należy stwierdzić, że program REJESTRATOR spełnia swoje zadanie w procesach kierowania i optymalizacji treningu sportowego w lekkoatletycznych konkurencjach biegowych.

BIBLIOGRAFIA[1] A. Dominiak, Dokumentacja treningu. Sport Wyczynowy, 2003, 5–6, 118–120. [2] A. Kosmol, D. Kie lak, Komputer – narzędzie pracy trenera. Sport Wyczynowy, 2003, 5–6, 23–28. [3] A. Kosmol, J. Kosmol, Komputery. Nowoczesne technologie w sporcie. COS, RCMSKFiS, Warszawa 1995. [4] J. Maciantowicz, W. Kiryk, P. Kowalski, Analiza i projektowanie treningu w biegu maratońskim kobiet i mężczyzn. Studia i Monografie AWF we Wroc-ławiu, 1999, 57. [5] G. Prus, J. Raczek, W poszukiwaniu przesłanek do optymalizacji obciążeń tre nin gowych w biegach lekkoatletycznych. AWF, Katowice 1993, 9–19. [6] K. Prusik, Biegi średnie. [W:] Z. Mroczyński (red.), Lekkoatletyka – biegi. AWFiS, Gdańsk 1997, 171–179. [7] S. Socha, Z. Ważny, Lekkoatletyka. AWF, Warszawa 1984, 105–122. [8] H. Sozański, W. Zaporożanow, Kierowanie jako czynnik optymalizacji treningu. COS, RCMSKFiS, Warszawa 1993, 4–14, 161–230. [9] Z. Ważny, Ewolucja form zapisu i analizy obciążeń treningowych. Sport Wyczynowy, 1978, 12, 3–17. [10] Z. Ważny, Rozważania na temat metody analizy obciążeń treningowych. Sport Wyczynowy, 1997, 3–4, 10–20. [11] Z. Zaremba, Nowoczesny trening biegów śred nich i długich. SiT, Warszawa 1976.


leszek korzewa, jerzy maciantowicz, artur mielczarek akademia wychowania fizycznego we wrocławiu

aNaLiza oBciĄŻeŃ TReNiNgowych miSTRzyNi poLSki W BIeGu Na dyStaNSIe 400 m pRzez płoTki

ABSTRACTAnalysis of training loads of the Polish national female champion in 400 m hurdle run

The purpose of the paper is an attempt at finding and determining the value and structure of training loads in the annual training cycle of an international champion class competitor, female champion and multiple national representative. The analysis is focused on comparing the training process in the preparatory and starting period.The material for conducting the analysis was the recorded training work of a 25-year-old competitor M.W. who specialized in 400 m hurdle run – a multiple champion of Poland. Her life record is 55.82 s. The duration of exercises and type of training loads were recorded in three influence regions in the informative area and five intensity zones. The recording range covered all accomplished training exercises over an annual training cycle according to the collection presented by Iskra [3].The analysis of the data collected has shown that most of the training work was performed by means of general exercises. They dominated over special and oriented exercises whose number was the least one (only during the preparatory period of the first macrocycle the oriented exercises dominated the special ones). Most work was performed in the first intensity zone whereas the work in other zones did not exceed 25% of total time earmarked for training.A comparison of the load structure in the preparatory and starting period shows that in the latter period the percentage of special exercises increased considerably at the expense of general and oriented exercises. Training load structure of this competitor reflects the train ing ideas of the leading trainer in this event in Poland as his competitors are successful not only in the domestic but also international area. For that reason the data presented may be a guideline (but not a pattern) for designing small and large training cycles for hurdle runners.

WPROWADZENIE

Dążąc do ciągłej poprawy wyników spor towych, nie tylko elity światowej, ale także młodych zawodników, należy ciągle usprawniać proces treningowy. W diagnozowaniu poziomu efektywności treningu szczególnie przydatna wydaje wnikliwa analiza pro porcji sto sowanych środków treningowych w zakresie ich objętości i intensywności.

Analizę taką w pracach dotyczących różnych konkurencji lekkoatletycznych podej mowali w Polsce m.in. Maszorek [5], Majchrzak

[4], Migda i Prusik [6], Piątek i Tomicki [9], Biernacki i wsp. [1], Miśko i wsp. [7], Niemczyn i wsp. [8]. W odniesieniu do biegu na 400 m przez płotki stała się on punktem zainteresowania Gabrysia i Grzywocza [2] oraz Iskry [3]. Świadczy to niewątpliwie o wadze problemu.

Celem pracy jest próba poznania i okreś lenia wielkości i struktury obciążeń treningowych w rocznym cyklu szkolenia zawodniczki klasy mistrzowskiej międzynarodowej, mistrzy ni i wielokrotnej reprezentantki kraju. Ana


L. KORZEWA, J. MACIANTOWICZ, A. MIELCZAREKObciążenia treningowe mistrzyni Polski w biegu na 400 m przez płotki 159liza skupia się na porównaniu udziału po szczególnych środków treningowych w okresie przy gotowawczym i startowym.


Materiał do analiz w niniejszej pracy stanowił zapis pracy treningowej 25letniej zawodniczki M.W., specjalizującej się w biegu na 400 m przez płotki – wielokrotnej mistrzyni Polski seniorek i reprezentantki kraju w zawodach między narodowych. Rekord życiowy zawodniczki wynosił 55,82 s i do dziś jest szóstym wynikiem w tej konkurencji w historii polskiej lekkoatletyki. Dane pochodzące z dzienniczka treningowego zawodniczki poparte były informacjami zapisanymi w notatkach jej trenera.

Zarejestrowano czas trwania ćwiczeń i rodzaj obciążenia treningowego w trzech obszarach oddziaływania oraz pięciu zakresach inten sywności [10]. Zakres rejestracji obejmował wszystkie zrealizowane środki treningowe, w rocznym cyklu treningowym, według zbioru przedstawionego przez Iskrę [3].

ANALIZA WyNIKÓW

Roczny cykl treningowy zbudowany był z mezo cykli i mikrocykli o różnych kierunkach oddziaływania. Zastosowano układ wielo krotnie powtarzanych mikrocykli tygodniowych o dużym stopniu standaryzacji. Poszczególne mikro cykle o podobnym charakterze oddzia ływania tworzyły mezocykle (podokresy) (tab. 1). W związku z udziałem biegaczki w zawodach sezonu halowego podobnie powtarzany układ mezocykli pozwolił całość wykonanej w sezonie pracy ująć w dwa duże cykle treningowe (makrocykle).

Analizę przeprowadzono, porównując objętość i strukturę okresów przygotowaw czego i startowego obu zrealizowanych makrocykli.

Makrocykl zimowy – przygotowań i startów w hali

Dane dotyczące pierwszego makrocyklu (zi mowego – halowego) przedstawiono w tabeli 2.

struktura obciążenia według rodzaju pracy (obszar informacyjny)

łączne obciążenie w okresie przygotowawczym analizowanego makrocyklu po przeliczeniu na czas trwania ćwiczeń wyniosło 41 h 12 min i 36 s. W okresie startowym było znacznie mniejsze i wyniosło 29 h 58 min i 24 s (tab. 2).

W obu okresach można zaobserwować znacz ną przewagę obciążeń z zakresu przy gotowania wszechstronnego. Wśród nich prze ważały przede wszystkim ćwiczenia stosowane rutynowo w rozgrzewce przed właściwą jednostką treningową, biegi ciągłe o małej i umiarkowanej intensywności, przebieżki, interwały ekstensywne, a także zespołowe gry sportowe.

Na obciążenia o charakterze ukierun kowanym w okresie przygotowawczym poświęcono więcej czasu niż na ćwiczenia specjalne (4 h 39 min i 11 s; 2 h 58 min i 36 s). W okresie startowym sytuacja była odwrotna. Wówczas ćwiczenia specjalne zajęły niemal dwukrotnie więcej czasu w strukturze treningu niż ćwiczenia o charakterze ukierunkowanym (5 h 13 min 12 s; 2 h 29 min 28 s). Na poziom obciążeń ukierunkowanych w okresie przygotowawczym decydujący wpływ miały ćwiczenia wytrzy ma łości tempowej o dużej i umiarkowanej in tensywności, natomiast w okresie startowym przy siady z obciążeniem dużym i średnim, wstę powania na podwyższenie, skipy, wieloskoki (odcinki powyżej 30 m), tempówki realizowane metodą interwałową.

Wielkość obciążeń w przygotowaniu specjalnym determinowały ćwiczenia gibkości specjalnej i doskonalące technikę płotkarską. Dodatkowo w okresie startowym występowały ćwiczenia, których nie było wcześniej: ćwi cze

Tab. 1. Struktura czasowa rocznego cyklu treningowego w sezonie 1993/1994

Cykl (makrocykl)

Okres przygotowawczy (mezocykle przy gotowania: ogólnego, ukierunkowanego

i specjalnego) [tygodnie]

Okres startowy [tygodnie]

I 10 7II 12 12


L. KORZEWA, J. MACIANTOWICZ, A. MIELCZAREKObciążenia treningowe mistrzyni Polski w biegu na 400 m przez płotki160

nia wytrzymałości szybkościowej, wytrzy małości tempowej o submaksymalnej i maksy malnej intensywności, rytmy płotkarskie krótkie oraz starty w zawodach i sprawdziany.

struktura obciążeń według intensywności pracy

Porównanie struktury obciążeń treningowych w pierwszym makrocyklu, według inten sywności pracy, w wartościach procentowych w okresie przygotowawczym i startowym przedstawiono na rycinie 1.

W obu okresach zaobserwowano wyraźną przewagę wysiłków realizowanych z intensywnością podtrzymującą (Σ1), które stanowiły odpowiednio 74,8 i 81,4%. Pozostałe obciążenia w poszczególnych zakresach wynosiły:

Σ2 – 10,4 i 6,5%, Σ3 – 6,9 i 3,3%, Σ4 – 6,6 i 6,7%, Σ5 – 1,3 i 2,1%.

Na dużą przewagę pracy w zakresie podtrzymującym miało wpływ stosowanie środków treningowych poświęconych na rozgrzewkę przed treningiem, czyli różnego ro dzaju ćwiczenia sprawności ogólnej i specjalnej o małej intensywności, biegi ciągłe o małej i umiarkowanej intensywności – do 2 km oraz ćwiczenia gibkości specjalnej i marsze płotkarskie. W tym zakresie intensywności nie wystąpiły różnice w stosowanych ćwiczeniach w interesujących nas okresach.

W okresie przygotowawczym zaobser wowano większą objętość pracy wykonanej przez zawodniczkę z inten syw nością tlenową (Σ2). Najwięcej czasu poświęcono tu na: przebieżki,

Tab. 2. Porównanie struktury obciążeń treningowych w wartościach bezwzględnych i procentowych w okresie przygotowawczym i startowym

Rodzaj obciążeńOkres przygotowawczy Okres startowy

czas pracy [h:min:s]

udział procentowy w czasie pracy



WUSΣ – W, U, S

33:34:4904:39:11 02:58:3641:12:36

81,511,37,2

100

22:15:4402:29:2805:13:1229:58:24

74,38,3

17,4100

W1W2W3W4W5

28:10:3204:05:4000:12:2000:43:4800:22:29

83,912,20,62,21,1

19:46:2001:52:2000:14:4100:07:4100:14:22

88,88,41,10,61,1

U1U2U3U4U5

02:37:2501:59:1100:02:35

56,442,70,9

00:45:2501:35:5100:08:12

30,464,15,5

S1S2S3S4S5

02:39:2000:12:20

00:06:36

89,27,1

3,7

04:36:4000:04:25

00:17:0000:15:07

88,41,4

5,44,8

Σ1Σ2Σ3Σ4Σ5

30:49:5204:18:2002:49:4502:42:5900:31:40

74,810,46,96,61,3

24:23:0001:57:5001:00:0602:00:3200:37:41

81,46,53,36,72,1

Obszar informacyjny: W – środki przygotowania wszechstronnego, U – środki przygotowania ukierunkowanego, S – środki przygotowania specjalnegoObszar energetyczny: 1 – podtrzymujący, 2 – tlenowy, 3 – mieszany, 4 – beztlenowy kwasomlekowy, 5 – beztlenowy niekwasomlekowy


L. KORZEWA, J. MACIANTOWICZ, A. MIELCZAREKObciążenia treningowe mistrzyni Polski w biegu na 400 m przez płotki 161

interwały eks tensywne oraz biegi ciągłe o charakterze tlenowym.

W tym okresie wykonano także więcej pracy z intensywnością mieszaną (Σ3). Zade cy dowały o tym przede wszystkim ćwiczenia wytrzymałości tempowej średniej i długiej. Oprócz nich wykorzystywano ćwiczenia kształ cące siłę mięśni nóg, rwania, zarzuty, podrzuty, ćwiczenia sprawności wszechstronnej, biegi ciągłe o charakterze tlenowobeztlenowym oraz specjalne ćwiczenia płotkarskie.

W treningu z intensywnością wywołującą przemiany beztlenowe kwasomlekowe (Σ4) najczęściej występowały ćwiczenia mięśni ramion i obręczy barkowej, ćwiczenia mięśni nóg (liczba powtórzeń 4–10), ćwiczenia mięśni brzucha i grzbietu, tempówki realizowane metodą interwałową. Poza tym w okresie star towym stosowano ćwiczenia wytrzymałości szyb kościowej, ćwiczenia wytrzymałości tem

powej o submaksymalnej i maksymalnej intensywności, sprawdziany biegowe na dystansach 300 i 500 m oraz starty w zawodach.

Ćwiczeniami wywołującymi w organizmie przemiany beztlenowe niekwasomlekowe (Σ5) były najczęściej ćwiczenia mięśni ramion i obręczy barkowej, ćwiczenia mięśni nóg (liczba powtórzeń 2–3), tzw. wieloboje ku larskie (rzuty i pchnięcie kulą z różnych pozycji), przysiady, wstępowania na podwyższenie, wyskoki w górę z obciążeniem, wyskoki wzdłuż z obciążeniem, skipingi i biegi pod górę (odcinki do 40 m), ćwiczenia plyometryczne, wieloskoki (odcinki do 30 m), biegi płotkarskie w rytmie trzykrokowym.

struktura obciążeń według rodzaju

i intensywności pracy łącznie

Porównanie struktury obciążeń treningowych w pierwszym makrocyklu w obszarze infor macyjnym i w poszczególnych zakresach in tensywności łącznie w okresie przygotowawczym i startowym przedstawiono na rycinie 2.

Analiza zapisu obciążeń treningowych badanej zawodniczki w zakresie przygotowania wszechstronnego wskazuje na największy udział pracy o charakterze podtrzymującym. Na drugim miejscu znajduje się praca o charakterze tlenowym. Pozostałe rodzaje pracy w tym obszarze informacyjnym nie odgrywają znaczącej roli. W przygotowaniu ukie run kowanym realizowano środki treningowe z trzech zakresów intensywności. W okresie przy go towawczym dominowały wysiłki o charakterze mieszanym z przewagą ćwiczeń wytrzymałości tempowej średniej i długiej. W okresie star towym ważniejsze stały się wysiłki o charakterze beztlenowym kwasomlekowym, np. tempówki realizowane metodą interwa ło wą, ćwiczenia szybkościowe wspomagające.

Przygotowanie specjalistyczne charakte ryzują wysiłki podtrzymujące: ćwiczenia gibkości specjalnej, marsze płotkarskie. Poza tym ważną rolę w okresie startowym odgrywają wy siłki realizowane w czwartym i piątym zakresie intensywności, czyli: ćwiczenia wytrzy małości szybkościowej, ćwiczenia wytrzy

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

�1 �2 �3 �4 �5

okres przygotowawczy

okres startowy

Ryc. 1. Struktura obciążeń treningowych według intensywności pracy w wartościach procentowych

w okresie przygotowawczym i startowym

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

W1 W2 W3 W4 W5 U1 U2 U3 U4 U5 S1 S2 S3 S4 S5

%


okres startowy

Ryc. 2. Porównanie struktury obciążeń treningowych w obszarze informacyjnym i w poszczególnych zakresach

intensywności łącznie



małości tempowej o submaksymalnej i maksymalnej intensywności, biegi płotkarskie w rytmie trzykrokowym oraz starty w zawodach i sprawdziany.

Makrocykl letni – przygotowań i startów na stadionie

Strukturę pracy treningowej w drugim ma krocyklu przedstawiono w tabeli 3.

struktura obciążeń według rodzaju pracy (obszar informacyjny)

Obciążenia treningowe w drugim makrocyklu w okresie przygotowawczym zostały zreali zowane w czasie 56 h 20 min i 53 s. W okresie startowym wyniosły 36 h 19 min i 26 s (tab. 4).

Podobnie jak w poprzednim makrocyklu w obu okresach najwięcej czasu poświęcono na ćwiczenia z zakresu przygotowania wszechstronnego. W okresie przygotowawczym zajęły one 44 h 17 min i 22 s, a w okresie startowym 27 h 30 min i 11 s. Największy wpływ na taki stan rzeczy miały ćwiczenia stosowane rutynowo przed każdą jednostką treningową oraz trucht przed treningiem i wybieganie po treningu. Ponadto w okresie przygo towawczym duże znaczenie miały przebieżki przed treningiem i po nim, biegi realizowane metodą interwałową ekstensywne i biegi ciągłe o cha rakterze tlenowym.

Obciążenia ukierunkowane były wyko rzystywane najrzadziej i czas ich stosowania

Tab. 3. Porównanie struktury obciążeń treningowych w wartościach bezwzględnych i procentowych w okresie przygotowawczym i startowym

Rodzaj obciążeńOkres przygotowawczy Okres startowy





WUSΣ – W, U, S

44:17:2205:25:5206:37:3956:20:53

78,69,6

11,8

27:30:1102:05:5406:43:2136:19:26

766

18

W1W2W3W4W5

38:58:3003:56:4000:22:0000:21:1500:38:57

888,90,80,81,5

25:57:2001:03:2000:05:0000:05:1800:19:13

94,43,80,30,31,2

U1U2U3U4U5

02:15:3402:58:1000:12:08

41,654,73,7

00:24:4001:29:2000:11:54

19,670,99,5

S1S2S3S4S5

05:14:0000:31:44

00:21:4200:30:13

798

5,47,6

05:06:1000:21:38

00:46:3400:28:59

75,95,4

11,57,2

Σ1Σ2Σ3Σ4Σ5

44:12:3004:28:2402:37:3403:41:0701:21:18

78,57,94,76,52,4

31:03:3001:24:5800:29:4002:21:1201:00:06

85,53,91,46,52,7

Obszar informacyjny: W – środki przygotowania wszechstronnego, U – środki przygotowania ukierunkowanego, S – środki przygotowania specjalnegoObszar energetyczny: 1 – podtrzymujący, 2 – tlenowy, 3 – mieszany, 4 – beztlenowy kwasomlekowy, 5 – beztlenowy niekwasomlekowy


L. KORZEWA, J. MACIANTOWICZ, A. MIELCZAREKObciążenia treningowe mistrzyni Polski w biegu na 400 m przez płotki 163w po szczególnych okresach nie przekroczył 10% czasu poświęconego na trening. Jednak nieco większe znaczenie miały one w okresie przy gotowawczym. Najczęściej występujące ćwi cze nia to: przysiady z obciążeniem dużym i średnim, marsze z obciążeniem, ćwiczenia siły biegowej (odcinki powyżej 40 m), interwały oraz ćwiczenia szybkościowe wspomagające.

Przygotowanie specjalne w okresie startowym zajęło aż 18% czasu, natomiast w okresie przygotowawczym niespełna 12%. Decydujące znaczenie miały ćwiczenia gibkości specjalnej, marsze płotkarskie oraz ćwiczenia wytrzy małości szybkościowej i tempowej o submaksymalnej i maksymalnej intensywności.

struktura obciążeń według intensywności pracy

Porównanie struktury obciążeń treningowych w drugim makrocyklu według intensywności pracy w wartościach procentowych w okresie przygotowawczym i startowym przedstawiono na rycinie 3.

W analizowanym makrocyklu zdecydowaną przewagę mają wysiłki realizowane z inten sywnością podtrzymującą, które w okresie przygotowawczym stanowiły 78,5%, a w okresie startowym 85,5% ogólnej objętości pracy treningowej. Podobnie jak w pierwszym makrocyklu, największy udział miały ćwiczenia stosowane przed treningiem oraz biegi ciągłe na dystansie do 2 km.

Objętość ćwiczeń tlenowych (Σ2) stanowiła 7,9% w okresie przygotowawczym i 3,9% w okresie startowym ogólnej objętości środków w tym makrocyklu. Główną rolę odgrywały tu przebieżki, interwały ekstensywne oraz biegi ciągłe.

Środki o intensywności wywołującej przemiany mieszane (Σ3) to w obu analizowanych okresach odpowiednio 4,7 i 1,4% wykonanej pracy treningowej. Dominowały tu ćwiczenia siłowe mięśni nóg i obręczy barkowej, ćwi czenia płotkarskie oraz ćwiczenia wytrzymałości tempowej (odcinki 300–800 m i powyżej 800 m).

Udział ćwiczeń o charakterze beztlenowym kwasomlekowym (Σ4) – w obu okresach stanowił 6,5% ogólnej objętości środków. Składały się na nie przede wszystkim ćwiczenia siłowe (liczba powtórzeń 4–10), ćwiczenia wytrzymałości realizowane metodą interwałową oraz stosowane przede wszystkim w okresie startowym sprawdziany, ćwiczenia wytrzy małości szybkościowej i tempowej o maksymalnej intensywności.

Wśród ćwiczeń beztlenowych niekwasomle kowych (Σ5) przeważały wieloboje kularskie, ćwiczenia siły biegowej, ćwiczenia plyometryczne, przysiady, wstępowania na pod wyższenie, a stanowiły one zaledwie 2,4% w okresie przygotowawczym i 2,7% w okresie startowym ogólnej objętości pracy tego makrocyklu.

struktura obciążeń według rodzaju i intensywności pracy łącznie

Porównanie struktury obciążeń treningowych w drugim makrocyklu w obszarze infor macyjnym i w poszczególnych zakresach intensywności łącznie w okresie przygotowawczym i startowym przedstawiono na rycinie 4.

W drugim makrocyklu, podobnie jak miało to miejsce w poprzednim, w zakresie przygotowania wszechstronnego dominuje praca o charakterze podtrzymującym. Dodatkowo w okresie przygotowawczym na uwagę zasługują ćwiczenia o charakterze tlenowym, które stanowiły prawie 10% ogólnej objętości środków wszechstronnych wykorzystanych w tym

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

�1 �2 �3 �4 �5


okres startowy

Ryc. 3. Struktura obciążeń treningowych według intensywności pracy w wartościach procentowych

w okresie przygotowawczym i startowym



okresie (ryc. 4). Przygotowanie ukierunkowane wypełniła praca w trzech zakresach intensyw ności i tak jak wcześniej w okresie przygotowawczym największy udział miała praca o charakterze mieszanym, a w okresie startowym praca beztlenowa kwasomlekowa oraz beztlenowa niekwasomlekowa. W przygo towaniu specjalnym także najwięcej czasu poświęcono na wysiłki podtrzymujące, a w okre sie startowym stosunkowo dużo czasu przeznaczono na kształtowanie wytrzymałości szybkościowej, tempowej oraz na starty w zawodach i sprawdzianach (obszar energetyczny beztlenowy kwasomlekowy i beztlenowy niekwaso mlekowy).

PODSUMOWANIE

Przedstawiona analiza ukazuje strukturę i proporcje użytych środków treningowych, a także wielkość obciążenia w kolejnych makro cyklach z wyszczególnieniem okresu przygotowawczego i startowego. Pozwala to na obiektywne porównanie ilości oraz intensywności pracy składającej się na obciążenia treningowe zawodniczki w analizowanym rocznym cyklu treningowym i jego podokresach.

Ponieważ bieg na dystansie 400 m przez płotki jest konkurencją techniczną, do wniosków wysnuwanych na temat postępów wyłącznie na podstawie analizy zmian obciążeń treningowych należy podchodzić z dużą dozą ostrożności.

Analiza struktury obciążeń w cyklu tre ningowym zrealizowanym przez zawodniczkę klasy mistrzowskiej międzynarodowej specja

lizującej się w biegu na dystansie 400 m przez płotki wykazała, że większość pracy została zrealizowana za pomocą środków przy gotowania wszechstronnego. Przeważały one nad środkami specjalnymi i ukierunkowanymi, których było najmniej (jedynie w okresie przygotowawczym pierwszego makrocyklu środki ukierunkowane dominowały nad specjalnymi). Największa ilość pracy została wykonana w pierwszym zakresie intensywności, natomiast praca w pozostałych zakresach nie przekroczyła łącznie 25% czasu treningowego.

Z porównania struktury obciążeń w okresie przygotowawczym i startowym wynika, że w tym drugim rósł znacznie udział środków specjalnych kosztem środków wszechstronnych i ukierunkowanych.

Przedstawiona w pracy struktura obciążeń treningowych konkretnej biegaczki jest obrazem myśli szkoleniowej czołowego trenera tej konkurencji w Polsce, wychowawcy wielu zawodniczek i zawodników osiągających sukcesy nie tylko na arenie krajowej, ale również międzynarodowej. Z tego też powodu przed stawione dane mogą być wytyczną (nie wzorem!) do budowy małych i dużych cykli szkole niowych lekkoatletów uprawiających bieg przez płotki.

BIBLIOGRAFIA[1] J. Biernacki, J. Miśko, A. Naczk, Struk tura obciążeń treningowych zawodnika z klasą mistrzowską w skoku wzwyż w dwuletnim cyklu przygotowań. [W:] P. Kowalski (red.), Problemy badawcze w lekkoatletyce. WTN, Wrocław 2005, 179–184. [2] T. Gabryś, R. Grzywocz, Kierunki opty ma lizacji wyniku sportowego w biegu na dystansie 400 m przez płotki kobiet. Trening, 1994, 1, 201–210. [3] J. Iskra, W poszukiwaniu czyn ni ków decy dujących o poziomie wyniku w biegu na 400 m przez płotki. Sport Wyczynowy, 1996, 11–12, 35–49. [4] K. Maj ch rzak, Obciążenia treningowe w okresie bezpo średniego przy gotowania startowego w skoku wzwyż. [W:] P. Ko walski (red.), Problemy badawcze w lekko atletyce. AWF, Wrocław 2003, 87–90. [5] A. Ma szorek, Obciążenia treningowe za wodniczki na poziomie mistrzowskim w skoku w dal. Trening, 2000, 2, 132–141. [6] L. Migda, K. Prusik, Struktura

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

W1 W2 W3 W4 W5 U1 U2 U3 U4 U5 S1 S2 S3 S4 S5

%


okres startowy

Ryc. 4. Porównanie struktury obciążeń treningowych w obszarze informacyjnym i w poszczególnych

zakresach intensywności łącznie


L. KORZEWA, J. MACIANTOWICZ, A. MIELCZAREKObciążenia treningowe mistrzyni Polski w biegu na 400 m przez płotki 165i dynamika obciążeń tre ningowych kształtujących technikę w skoku o tyczce kobiet w rocznym cyklu treningowym. [W:] P. Kowalski (red.), Problemy badawcze w lekkoatletyce. AWF, Wrocław 2003, 91–99. [7] J. Miśko, D. Niemczyn, I. Zaleska, Analiza struktury obciążeń treningowych zawodniczki z klasą mistrzowską w skoku w dal. [W:] P. Ko walski (red.), Problemy badawcze w lekko atletyce. WTN, Wrocław 2005, 185–188. [8] D. Niem czyn, J. Migasiewicz, J. Miśko, Ana li za

struktury obciążeń treningowych zawodnika z klasą mistrzowską w dziesięcioboju lekko atletycznym. [W:] P. Kowalski (red.), Problemy badawcze w lekkoatletyce. WTN, Wrocław 2005, 173–178. [9] M. Piątek, M. Tomicki, Obciążenia treningowe miotaczy kulą. [W:] P. Kowalski (red.), Problemy badawcze w lekko atletyce. AWF, Wrocław 2003, 101–105. [10] H. Sozański, D. Śledziewski, Obciążenia tre ningowe – dokumentowanie i opraco wywanie danych. COS, RCMSKFiS, Warszawa 1995.


dariusz łoś1, leszek korzewa2 1 trener kadry narodowej polskiego związku lekkiej atletyki

2 akademia wychowania fizycznego we wrocławiu

BezpoŚRedNie pRzygoTowaNie STaRTowe i waRuNki STaRTu dzieSiĘcioBoiSTy w miSTRzoST wach

ŚwiaTa JuNioRÓw w pekiNie

ABSTRACTDirect starting preparation and starting conditions of a decathlete in Junior World

Championships in Peking

The purpose of the paper was to present the material and time structure of direct starting preparation (dSp) of a competitor intending to start in the Athletic Junior World Champion-ships in Peking and to analyze the conditions of starting in that event, as well as considering problems related to the preparation process of com petitors for the forthcoming Olympic Games in this city.Training procedure in DSP described in the paper brought a leading all-rounder decathlete to the 9th place in the competition. However, having in mind the forthcoming Olympic Games in Peking and participation of our national team, appearance in the Athletic Junior World Championships brought other incomparable advantages. It was a repository of knowledge about the conditions which our competitors should expect in that city. First of all, one should note the observations related to competitors’ reactions to weather conditions and the speed of adaptation to changing time zones. One should take it into account when selecting the places for training camps and, above all, the place and time for the last rally before leaving for the Games.There will certainly be a lot of changes in Peking before the Games as new hotels and sports facilities will be erected. What remains is China’s climate, culture and mentality the knowledge of which will undoubtedly raise the comfort of stay and the value of the results achieved.

WPROWADZENIE

Dziesięciobój lekkoatletyczny jest konkurencją stawiającą zawodnikowi duże wymagania zwią zane z opanowaniem technik konkurencji wchodzących w jego skład oraz z odpowied nim przygotowaniem do odmiennych wymagań stawianych przez te konkurencje w zakresie rozwoju podstawowych zdolności moto rycz nych. W związku z tym niezwykle is totne jest opracowanie optymalnej, in dywi dualnej dla każ dego zawodnika, struktury czasowej i rzeczo wej treningu realizowanego w różnych okre sach rocznego cyklu trenin go wego [5].

W przyjętej ogólnie strukturze czasowej treningu w konkurencjach lekkoatletycznych niezwykle ważną rolę przypisuje się tzw. bezpo średniemu przygotowaniu startowemu (BPS), jako ostatniej fazie pracy nad budowaniem formy sportowej [4].

Celem niniejszego opracowania było przedstawienie struktury rzeczowej i czasowej BPS zawodnika przygotowującego się do startu w Lekkoatletycznych Mistrzostwach Świata Ju niorów w Pekinie w 2006 r., a przez analizę warunków startu w tej imprezie, zwrócenie uwagi na problemy związane z przygotowa


D. ŁOś, L. KORZEWABPS i warunki startu dziesięcioboisty w Mistrzostwach świata Juniorów 167niem zawodników do zbliżających się igrzysk olimpijskich, które odbędą się w tym mieście.

MATERIAł BADAń

Dziesięcioboista ZTE Radom K.B. należy do grupy najbardziej utalentowanych lekkoatletów polskich młodego pokolenia. Ma bardzo korzystną dla uprawiania tej konkurencji bu dowę somatyczną (194 cm wysokości i 88 kg masy ciała). Sezon sportowy 2005/2006 był jego pierwszym rokiem startów w kategorii juniora. Podczas Mistrzostw Polski w wielobojach uzyskał wynik 7402 pkt, będący nowym rekordem Polski juniorów i wypełnieniem minimum PZLA do startu w Mistrzostwach Świata Juniorów w Pekinie. Cały okres przygoto wawczy zawodnik zrealizował pod opieką trenera klubowego.

Po mistrzostwach Polski w Bogatyni K.B. został zakwalifikowany do reprezentacji kraju na Puchar Europy w Wielobojach i powołany na obóz kadry dziesięcioboistów w Bydgoszczy w terminie 19–28.06.06. W zawodach Pucharu Europy w Wielobojach w Arles (Francja, 1–2.07.2006) zawodnik osiągnął 7124 pkt, usta na wiając nowy rekord życiowy sprzętem przy pisanym seniorom.

ANALIZA STRUKTURy CZASOWEJ I RZECZOWEJ MEZOCyKLU BPS

Po krótkim odpoczynku i starcie w Mis trzostwach Polski Juniorów w Słupsku (8–9.07. 2006), od 10.07.2006 r. zawodnik roz począł 5tygodniowy mezocykl bezpośred niego przygotowania startowego do Lekko atletycznych Mistrzostw Świata Juniorów w Pekinie. Mezocykl ten realizowany był w czasie dwóch zgrupowań krajowych i po bytu aklimatyza cyjnego w mieście rozgrywa nia zawodów mistrzowskich.

Pierwsze 10dniowe zgrupowanie w Bogatyni, przedłużone o 4dniowy pobyt we Wrocławiu, poświęcone było pracy ukierunkowanej na odbudowanie poziomu zdolności moto rycznych oraz poprawienie techniki konkurencji dzięki ćwiczeniu wybranych jej elementów.

W pierwszym tygodniu główny nacisk położono na kształcenie techniki rzutów, ćwiczenia kształtujące rytm odbicia w skoku w dal oraz elementy techniki skoku wzwyż. W drugim tygodniu pracy dwukrotnie zrealizowano trening techniki skoku o tyczce (oparty na ćwiczeniach wykonywanych z krótkiego rozbiegu) oraz trening dobiegu do pierwszego płotka w biegu płotkarskim na dystansie 110 m i tempa na płotkach (3 × 10 płotków). Prze prowa dzono także trening siły (rwanie, półprzysiady, pod skoki, wyciskanie) oraz techniki pchnięcia kulą i skoku wzwyż. W czasie obozu w Bo ga tyni zawodnik zrealizował 16 jednostek tre ningowych.

Czterodniowy pobyt we Wrocławiu był poświęcony pracy nad techniką skoku o tyczce (elementy + technika z 10 kroków), trenin gowi biegu przez płotki (tempo 2 × 10 płotków) oraz treningowi szybkości na odcinkach 40–100 m.

Podsumowaniem tego etapu realizacji BPS był trening w warunkach startowych, dotyczący rzutu dyskiem i skoku w dal.

Proporcje środków o różnym kierunku oddziaływań w obszarze informacyjnym w tym okresie zobrazowano na rycinie 1, natomiast w tabeli 1 przedstawiono akcenty treningowe realizowane w poszczególnych dniach mikrocyklu w pierwszym okresie (2 tygodnie) BPS.

Następny okres BPS wypełniło zgrupowanie w Centralnym Ośrodku Przygotowań Olimpijskich w Spale w terminie 29.07.2006 – 7.08.2006. Trening w tym okresie koncentrował się na kształtowaniu mocy w treningu siły i czasu reakcji w sprincie. Technikę w sko

specjalne

62%

ukierunkowane

23%

wszechstronne

15%

Ryc. 1. Proporcje objętości środków o różnym kierunku oddziaływań w pierwszym okresie BPS


D. ŁOś, L. KORZEWA BPS i warunki startu dziesięcioboisty w Mistrzostwach świata Juniorów168

kach zawodnik doskonalił podczas ćwiczeń z peł nych rozbiegów. Trening rzutów polegał na wykonywaniu rzutów i pchnięć lżejszym sprzętem również z pełnych rozbiegów. W czasie tego zgrupowania zawodnik zrealizował 12 jednostek treningowych.

W realizowanym w tym czasie treningu znacznie zmniejszył się udział środków o od

działywaniu wszechstronnym, na rzecz ćwiczeń o oddziaływaniu ukierunkowanym i specjalnym (ryc. 2).

W tabeli 2 przedstawiono akcenty tre ningowe realizowane w poszczególnych dniach mikrocyklu tygodniowego w tym okresie BPS.

Bezpośrednio po zakończeniu zgrupowania nastąpił wyjazd do Warszawy i wylot do Pekinu. Dzień przylotu był dniem wolnym od zajęć treningowych, poświęconym na od poczynek i sprawy organizacyjne. Kolejne dni pobytu przeznaczone były na trening, aklimatyzację do odmiennych warunków związanych z: wysokością, temperaturą powietrza, a przede wszystkim jego wilgotnością, zmianą strefy czasowej itp. Wymagało to innego podejścia do oceny jakości wykonywanych zadań. O doborze środków, ich intensywności i długości przerw wypoczynkowych decyzje podej mo

Tab. 1. Rozkład akcentów pracy treningowej w mikrocyklu tygodniowym pierwszego okresu BPS

Akcent treningowyDzień tygodnia

P W Ś Cz Pt S NSzybkość XSiła X XWytrzymałość specjalna X XDoskonalenie techniki biegu przez płotki X XDoskonalenie techniki skoku o tyczce XDoskonalenie techniki pchnięcia kulą XDoskonalenie techniki rzutu dyskiem X XDoskonalenie techniki rzutu oszczepem XDoskonalenie techniki skoku w dal XDoskonalenie techniki skoku wzwyż X

Tab. 2. Rozkład akcentów pracy treningowej w mikrocyklu tygodniowym drugiego okresu BPS


P W Ś Cz Pt S NSzybkość XSiła X XWytrzymałość specjalna XDoskonalenie techniki biegu przez płotki X XDoskonalenie techniki skoku o tyczce XXDoskonalenie techniki pchnięcia kulą XDoskonalenie techniki rzutu dyskiem XDoskonalenie techniki rzutu oszczepem XDoskonalenie techniki skoku w dal XDoskonalenie techniki skoku wzwyż X

specjalne

70%

ukierunkowane

20%

wszechstronne

10%

Ryc. 2. Proporcje objętości środków o różnym kierunku oddziaływań w drugim okresie BPS


D. ŁOś, L. KORZEWABPS i warunki startu dziesięcioboisty w Mistrzostwach świata Juniorów 169

wano na bieżąco, na podstawie pomiaru tętna, obserwacji i wrażeń zawodnika. Po pierwszym treningu, który podporządkowany był kształceniu siły dynamicznej, zawodnik skarżył się na bardzo złe samopoczucie, ból głowy i po trzebował nieco więcej czasu na regenerację sił.

Kolejne dwa treningi, techniki biegu przez płotki i techniki skoku o tyczce, odbyły się następnego dnia. Samopoczucie zawodnika po ich zrealizowaniu było znacznie lepsze. Czasy przeznaczone na przerwy między poszcze gólnymi ćwiczeniami były zbliżone do stan dardowych.

Czwarty dzień pobytu był dniem wolnym od treningu, przeznaczonym na zwiedzanie Muru Chińskiego i Pekinu. W trzech następnych dniach pobytu w mieście najbliższych igrzysk olimpijskich zawodnik zrealizował cztery jednostki treningowe w następującej kolejności:

– przed południem pierwszego dnia pełna technika pchnięcia kulą i technika skoku w dal, a po południu technika skoku wzwyż (pełne rozbiegi),

– technika rzutu oszczepem z pełnego rozbiegu oraz starty z bloków i biegi rytmowe w dniu następnym,

– trening siły dynamicznej jako element pobudzenia w ostatnim dniu przed startem.

Treningi w Pekinie charakteryzowały się małą objętością i pełnymi wypoczynkami między powtórzeniami ćwiczeń, których intensywność była jednak maksymalna lub submaksymalna.

Strukturę udziału środków o różnym charakterze oddziaływań na sferę informacyjną i rozkład akcentów treningowych w ostatnich dniach przed startem przedstawiono na ryci nie 3 i w tabeli 3.

Sposób wykonywania ćwiczeń przez zawodnika oraz sprawdziany przeprowadzone w trakcie przygotowań świadczyły o rosnącej dyspozycji, przejawiającej się wzrostem poziomu zdolności motorycznych oraz wysokiej skuteczności techniki. Osiągnięte wyniki prób, na krótko przed startem, świadczyły o życiowej formie fizycznej i psychicznej. Niestety, na dwa dni przed rozpoczęciem dziesięcioboju K.B. zasygnalizował ból w okolicy mięśnia dwugłowego uda. Lekarz ekipy zdiagnozował ostre zapalenie nerwu kulszowego. Dzięki stara niom masażystów zawodnika udało się doprowadzić do stanu pozwalającego mu na start w zawodach. Walcząc nie tylko z przeciwnikami i własnymi rekordowymi wynikami, ale także z bólem, zawodnik K.B. zajął na Mistrzostwach Świata Juniorów 9. miejsce, osią gając rezultat 7396 pkt, gorszy od własnego

specjalne

75%

ukierunkowane

15%

wszechstronne

10%

Ryc. 3. Proporcje objętości środków o różnym kierunku oddziaływań w ostatnich dniach poprzedzających start

w zawodach

Tab. 3. Rozkład akcentów pracy treningowej w ostatnich dniach poprzedzających start w zawodach


P W Ś Cz Pt S N P WSzybkość XSiła X XWytrzymałość specjalnaDoskonalenie techniki biegu przez płotki XDoskonalenie techniki skoku o tyczce XDoskonalenie techniki pchnięcia kulą XDoskonalenie techniki rzutu dyskiem XDoskonalenie techniki rzutu oszczepem XDoskonalenie techniki skoku w dal XDoskonalenie techniki skoku wzwyż X


D. ŁOś, L. KORZEWA BPS i warunki startu dziesięcioboisty w Mistrzostwach świata Juniorów170

rekordu Polski tylko o 6 pkt. Dwa dni zmagania się ze spe cyficznym klimatem doprowadziły jednak do skrajnego zmęczenia zawodnika, widocznego już w czasie rozgrywania dwóch ostatnich konkurencji wieloboju, tj. rzutu oszczepem i biegu na 1500 m.

WARUNKI STARTU

Start ekipy polskich lekkoatletów juniorów w Pekinie był ciekawy, dlatego że miał miejsce w mieście, w którym w 2008 r. odbędą się igrzyska olimpijskie. Doświadcze nia wyniesione przez młodych lekkoatletów i ich tre nerów oraz całą ekipę towarzyszącą będą procentowały znajomością warunków rywalizacji w stolicy Chińskiej Republiki Lu dowej.

Pekin to drugie co do wielkości miasto Chin, stolica oraz centrum polityczne i kul tu ralne tego państwa. Zlokalizowany jest w pół nocnowschodniej części kraju. Przewa żająca część aglomeracji położona jest wśród wzgórz znajdujących się głównie w północnozachod niej części miasta (góry Jundu). Naj wyż szy szczyt stolicy – Dongling – sięga wysokości 2303 m n.p.m. Południowoza chodnia część miasta to obszar usytuowany w dolinie (30–40 m n.p.m.). Miasto zajmuje powierzchnię 16 808 km2, na której mieszka ponad 14,5 mln ludzi [3].

Niezwykle istotną sprawą dla startu sportowców są warunki klimatyczne, w jakich będzie się toczyła rywalizacja. Panujące w czasie pobytu ekipy temperatury sięgające 26–29°C nie były zaskoczeniem, ale wilgotność dochodząca do 97% powodowała, że tempe ra tura 29°C odczuwana była jako znacznie wyż sza (36°C), stwarzając duże trudności aklima tyzacyjne. Dawało to o sobie znać szczególnie w czasie wykonywania przez zawodnika ćwi czeń biegowych na dłuższych dystansach. Wy raźnie od czuwane było utrudnienie oddychania – szczególnie podczas pierwszych dni pobytu. Bardzo dokuczało ciągłe pocenie się, wyma ga jące ustawicznego uzupełniania wody. W cza sie tre nin gu rzutów sprzęt owijano ręcznikami. Zwiększona potliwość szczególnego znaczenia nabierała podczas skoku o tyczce, gdzie jest wymagany dobry chwyt przyrządu. Zawodnicy uporali się

z tym problemem, stosując znacznie większe ilości magnezji i częściej wycierając dłonie.

W związku ze znaczną utratą płynów problemem było ich uzupełnianie. Woda płynąca z kranów hotelowych nie nadawała się absolutnie do spożycia, wywołując u Europejczyków bardzo niekorzystne reakcje układu pokarmowego. Stosowanie lodu do napojów, a nawet płukanie ust w czasie mycia zębów wodą bieżącą nie wchodziło w rachubę. W polskiej ekipie wystąpiły bowiem przypadki zatruć. Organizator zadbał jednak o codzienne uzu pełnianie wyposażenia pokoi hotelowych w butelkowaną wodę mineralną.

Procesy związane ze zmianą strefy cza sowej (jet leg syndrome) dały znać o sobie już po pierwszym dniu pobytu, kiedy to wszyscy człon kowie ekipy odczuwali znużenie i senność, a w wielu przypadkach również ból głowy. Aby przystosować organizm do zmiany czasu, nie można było poddać się senności i wytrzymać do takiej pory doby, w której normalnie się zasypia. Kryzys związany ze zmianą czasu trwał około trzech dni, osiągając swe największe natężenie właśnie w trzeciej dobie pobytu.

W literaturze przedmiotu mówi się o trzech fazach adaptacji czasowej:

– pierwsza trwa około doby i charakteryzuje się wystąpieniem syndromu stresu i odchy leniem efektów przystosowawczych od stałego poziomu,

– druga trwa około tygodnia, w którym następuje początkowa zmiana w układach re gulujących organizmu, łącznie z reakcjami kompensującoprzystosowawczymi,

– trzecia, trwająca 2–3 tygodnie, w czasie której odbudowuje się stabilny poziom funkcjonowania głównych układów organizmu i kończy kształtowanie homeostazy [1, 2].

Należy jednocześnie pamiętać, że przy podróży na wschód procesy adaptacyjne przebiegają o 30–50% wolniej niż przy podróży na zachód. Jednocześnie u osób o dużej aktywności fizycznej procesy te zachodzą szybciej niż u nietrenujących. Stosowanie intensywnych obciążeń fizycznych może prawie dwukrotnie przyspieszyć proces przystosowania do zmiany stref czasu.


D. ŁOś, L. KORZEWABPS i warunki startu dziesięcioboisty w Mistrzostwach świata Juniorów 171

Zawodnik K.B. bardzo łagodnie i szybko przechodził tę adaptację, a jedynym, ale bardzo znamiennym, symptomem reakcji organizmu na zmianę warunków było podwyższenie tętna spoczynkowego o około 6 ud./min, a wysiłkowego aż o około 30 ud./min.

Warunki zakwaterowania ekipy polskiej były bardzo dobre. Hotel usytuowany był blis ko centrum, ale przy mało ruchliwej ulicy. Pomieszczenia hotelowe i restauracje spełniały oczekiwania uczestników (dwuosobowe po koje z klimatyzacją, szczelnymi zasłonami, standardowym węzłem sanitarnym, TV i lodówką). Restauracja oferowała potrawy znacznie różniące się od europejskich standardów.

W czasie pobytu trenowano na stadionie treningowym przy stadionie głów nym i szkolnym. Trening mógł trwać jedynie do godziny 12. Dojazdy na obiekty zor ganizowali gospodarze. Standard i wyposażenie tych obiektów za pewniały reali zację planów szkoleniowych.

Zawody obsługiwała grupa wolontariuszy władających różnymi językami. Polską ekipą zajmowały się dwie kobiety – jedna mówiąca po polsku, a druga po angielsku. Okazały się one bardzo pomocne w załatwieniu wielu spraw związanych z organizacją pobytu.

Stadion, na którym odbywały się zawody, był wyposażony we wszystkie potrzebne urządzenia, stadion rozgrzewkowy z wydzielonymi polami do rzutów.

Zawody przebiegały sprawnie. Mankamentem był brak sędziów znających język angielski, co uniemożliwiało wyjaśnianie problemów pojawiających się w trakcie rozgrywania konkurencji.

W czasie całego pobytu reprezentacje wszyst kich krajów uczestniczących w mis trzos

twach były pilnie strzeżone przez różne służby mundurowe i niemundurowe oraz kontrolowane elektronicznie przy wchodzeniu i opuszczaniu hotelu.

PODSUMOWANIE

Udział w Lekkoatletycznych Mistrzostwach Świata Juniorów w Pekinie to bardzo ważne wydarzenie dla młodych polskich sportow ców. Zdobyte tam doświadczenia z pewnością warto wyko rzystać podczas przygotowań do zbliżających się igrzysk olimpijskich (Pekin 2008). Na uwagę zasługują przede wszystkim obserwacje związane z reakcjami zawodników na czynniki klimatyczne i szybkością adaptacji do zmiany stref czasowych. Należy to uwzględnić w do bo rze miejsc obozów przygoto wawczych, a przede wszystkim miejsca i czasu ostatniego zgrupo wania przed wyjazdem na igrzyska.

Do czasu rozpoczęcia igrzysk na pewno wiele się w Pekinie zmieni. Powstaną nowe hotele i obiekty sportowe. Pozostanie jednak klimat, kultura i mentalność Chińczyków, której wcześniejsze poznanie na pewno wpłynie na komfort pobytu w tym mieście i osiągnięte tam przez polską reprezentację wyniki.

BIBLIOGRAFIA[1] M. Bułatowa, W.N. Płatonow, Trening w różnych warunkach geoklimatycznych i pogodowych. COS, Warszawa 1996. [2] S. Kozłowski, Granice przystosowania. WP, Warszawa 1986. [3] Nowa encyklo pedia powszechna. PWN, Warszawa 2004. [4] H. Sozański, Podstawy teorii treningu sportowego. COS, Warszawa 1999. [5] H. Sozański, D. Śledziewski, Obciążenia treningowe. COS, Warszawa 1995.


juliusz migasiewicz1, Jarosław miśko2, dariusz Niemczyn2 1 akademia wychowania fizycznego we wrocławiu

2 zamiejscowy wydział kultury fizycznej w gorzowie wielkopolskim

chaRakTeRySTyka oBciĄŻeŃ TReNiNgowych W RoczNym cyklu SzkoleNIa RekoRdzISty polSkI

W RzucIe oSzczepem

ABSTRACTTraining loads in an annual training cycle of Poland’s champion in the javelin throw

The study was designed to analyse the largeness and character of loads in the annual training cycle of an international champion level javelin thrower, many-times national champion and record holder and participant of the Olympic Games in Sydney 2000.The data analysis was carried out with a system which recorded loads in two fields –informative and energetic.The results indicate that training loads and exercises applied during particular prepa - ratory stages of the athlete effectively influenced his performance and produced numerous good scores in control and championship competitions. It was also observed that the analysis of exercises throwers training only in respect of the length of time spent on exer-cises may lead to an erroneous conclusion that exercises with the highest time spent on them are vital for the training process.

WPROWADZENIE

Obciążenia stosowane w treningu sportowym są mierzone bardzo różnie: czasem wysiłku, przebytymi kilometrami, podno szonym ciężarem, liczbą wykonywanych ćwi czeń itp. [2]. Chcąc utrzymać się w światowej czo łówce, oprócz wielu innych działań, należy podjąć także istotny wysiłek racjonalizacji (dos ko nalenia) kierowania procesem treningu, w tym też metod analizy obciążeń treningo wych [4].

CEL PRACy

Celem pracy jest analiza wielkości i charakteru obciążeń treningowych w rocznym cyklu treningowym zawodnika uprawiającego rzut oszczepem na poziomie klasy mistrzowskiej międzynarodowej, wielokrotnego mistrza i rekor dzisty Polski, uczestnika Igrzysk Olim pijskich w Sydney (2000).


Materiałem pracy jest zapis pracy treningowej realizowanej przez oszczepnika Dariusza Trafasa (D.T.) w roku treningowym 1999/2000. D.T. to zawodnik, który prezentuje poziom klasy mistrzowskiej międzynarodowej, wielo krotny mistrz Polski i aktualny rekordzista kraju. Największym jego osiągnięciem jest start w Igrzyskach Olimpijskich w Sydney w 2000 r., gdzie zajął 10. miejsce z wynikiem 82,30 m.

Krótką charakterystykę somatyczną zawodnika D.T. przedstawiono w tabeli 1.

Podstawowym źródłem analizy obciążeń tre ningowych był osobisty dziennik trenin gowy D.T. Dane zebrano, rejestrując każdą jednostkę treningową w całym roku. Uwzględnione zostały środki treningowe, czas ich trwania oraz intensywność.

Klasyfikacja obciążeń ze względu na rodzaj zastosowanych środków wyróżnia trzy obszary


J. MIGASIEWICZ, J. MIśKO, D. NIEMCZYN Obciążenia treningowe w rocznym cyklu szkolenia w rzucie oszczepem 173

Tab. 1. Charakterystyka somatyczna zawodnika D.T.

Data urodzenia 16.05.1972 r.Masa ciała 95–97 kgWysokość ciała 188 cmZasięg ramion 203 cm

Obwód uda 74 cm – lewe, 76 cm – prawe

Obwód podudzia 41 cmObwód ramienia 39 cmObwód pasa 86 cmObwód klatki piersiowej 114 cm (przez barki)Staż treningowy 18 lat

Trener (1999/2000) Uve Hohn

Tab. 2. Struktura obciążeń treningowych D.T. w wartościach bezwzględnych i procentowych

w całym roku szkoleniowym 1999/2000, w poszczególnych obszarach informacyjnych

i zakresach intensywności

Obszar informacyjny

Czas treningu [h:min:s]

Udział w ogólnym

czasie treningowym

[%]

WUS

64:17:0701:41:3802:12:37

94,272,483,25

Zakres intensywności12345

09:38:4528:23:2022:29:4405:19:3807:51:11

13,1038,5530,407,28

10,67W – środki o charakterze wszechstronnym U – środki o charakterze ukierunkowanym S – środki o charakterze specjalnym

oddziaływania: środki o charakterze wszechstronnym (W), środki o charakterze ukierun kowanym (U), środki o charakterze specjalnym (S) oraz pięć zakresów intensywności wysiłku. Środki treningowe (w rzutach lekko atle tycznych wyróżnia się ich 43) zostały ponume rowane według określonych zasad kodowania [3].

WyNIKI

W rocznym cyklu szkoleniowym 1999/2000

wystąpiły trzy okresy: przygotowawczy, specjalny i startowy.

1. Okres przygotowawczy 25.10.1999 – 2.01.2000

2. Okres specjalny podzielony został na dwa podokresy:

– specjalny I – 3.01 – 12.05.2000.– specjalny II – 7.08 – 24.08.2000.

3. Okres startowy złożony był również z dwóch podokresów:

– startowy I – 13.05 – 5.08.2000,– startowy II – 25.08 – 23.09.2000.

Strukturę obciążeń treningowych D.T. w wartościach bezwzględnych i procentowych w roku szkoleniowym 1999/2000, w po szczególnych obszarach informacyjnych i zakresach intensywności, przedstawiono w tabeli 2.

Obciążenia treningowe w aspekcie wyko rzystania

grup środków treningowychW makrocyklu zastosowano 80 grup środ

ków treningowych, a w nich największy udział miały środki oddziaływania wszechstronnego. Najdłuższy czas przypadł na sportowe gry zespołowe, stosowane w formie wydzielonej jednostki o charakterze kompleksowego treningu z akcentem wytrzymałości, biegi na dłuższych dystansach oraz rozgrzewkę (tab. 3).

Spośród środków oddziaływania ukierunkowanego najwięcej czasu zajęły rzuty, służące aktywizacji grup mięśniowych biorących udział w działalności startowej, oraz ćwiczenia przenoszenia sztangi zza głowy w przód, z obciążeniem średnim i dużym.

W grupie środków oddziaływania spe cjalnego najwięcej czasu poświęcono na rzuty z peł nego rozbiegu z intensywnością maksymalną i submaksymalną oraz z intensywnością dużą, a także na starty na zawodach.

Struktura obciążeń według rodzaju pracy (obszar informacyjny)

w całym roku treningowymW całym roku szkoleniowym wielkość pracy wyniosła 68 h 11 min 22 s. Rozpatrując poszczególne podokresy, można zauważyć, że największa praca została wykonana w pod


J. MIGASIEWICZ, J. MIśKO, D. NIEMCZYN Obciążenia treningowe w rocznym cyklu szkolenia w rzucie oszczepem174

okresie specjalnym I; należy jednak zaznaczyć, że okres ten trwał najdłużej. Następnym okresem pod względem wielkości obciążenia jest podokres przygotowawczy, w którym praca wykonana na treningach wyniosła 23 h 11 min 15 s. W podokresie startowym I czas

treningu osiągnął wartość 9 h 51 min 22 s. Podokres specjalny II zajmuje czwarte miejsce pod względem wielkości obciążenia, z łącznym czasem pracy 5 h 36 min 47 s. Najkrótszy czas pracy treningowej wystąpił w podokresie startowym II: 2 h 59 min 16 s.

Tab. 3. Udział grup środków treningowych zawodnika D.T. w roku szkoleniowym 1999/2000, w kolejności czasu trwania ćwiczeń, według przyjętych zasad kodowania

Kolejność środków treningowych 25.1 22 1 26.3 26.4 26.5 26.2

Czas wykonania ćwiczenia [h:min:s] 19:28:46 19:11:54 06:33:06 02:05:37 02:03:06 02:01:00 01:35:11

Kolejność środków treningowych 13 21 37 40.4 27 33.3 40.3


Kolejność środków treningowych 25.2 24.2 22.1 7.2 24.3 22.2 2.3


Kolejność środków treningowych 2.2 24.1 19 43 23.2 38.3 20


Kolejność środków treningowych 14 10.2 23.1 12.2 40.2 17.2 41.3




Kolejność środków treningowych 10.3 29 11.2 33.4 7.1 4 12.3




Kolejność środków treningowych 42 38.2 28.2 2.4 12 32 34.2

Czas wykonania ćwiczenia [h:min:s]

00:02:01 00:01:54 00:01:00 00:00:52 00:00:50 00:00:50 00:00:40

Pismem półgrubym wyróżniono numer środka treningowego w klasyfikacji Sozańskiego i Śledziewskiego [3].


J. MIGASIEWICZ, J. MIśKO, D. NIEMCZYN Obciążenia treningowe w rocznym cyklu szkolenia w rzucie oszczepem 175

Struktura obciążeń treningowych według intensywności pracy

Strukturę obciążeń treningowych według intensywności pracy przedstawiono w tabeli 2. Analiza danych wykazała znaczną przewagę pracy treningowej w zakresie drugim i trzecim. Praca wykonana w pozostałych zakresach inten sywności była zdecydowanie mniejsza, a naj mniejsza w czwartym zakresie intensywności.

W zakresie pierwszym praca obejmowała głównie rozgrzewkę na siłowni, ćwiczenia spraw ności wszechstronnej (gibkość, zwin ność, zręczność itp.). Drugi zakres intensywności obejmował przede wszystkim gry zespołowe stosowane jako część rozgrzewki, biegi na dłuższych dystansach o dużej i średniej objętości oraz inne ćwiczenia ze średnią inten sywnością. W trzecim zakresie wystąpiły ćwiczenia sprawności z większą intensywnością. Przede wszystkim można tu wyróżnić odcinki biegowe będące elementem treningu wytrzymałości szybkościowej na bieżni i w terenie, czyli odcinki przebiegane w czasie powyżej 20 s, oraz elementy techniczne wykonywane przy użyciu pierścieni od sztangi lub innych obciążeń zewnętrznych. Zastosowano również spor towe gry zespołowe jako kompleksowy trening o cha rakterze wytrzymałościowym.

W czwartym zakresie najwięcej czasu poświęcono na podstawowe ćwiczenia siłowe (rwanie, przysiad, wyciskanie itp.) o liczbie powtórzeń od 4 do 6 w każdej serii i o dużym obciążeniu (do 70% ciężaru maksymalnego). Wykonano również dużo rzutów o średniej intensywności, ćwiczenia skoczności z akcentem ruchu w przód – w górę.

Zakres piąty charakteryzował się małą objętością treningu o maksymalnej i subma ksymalnej intensywności. Występowały tu przede wszystkim ćwiczenia wzmacniające mięśnie brzucha i grzbietu oraz ćwiczenia siłowe o obciążeniach mieszczących się w granicach 90–100% ciężaru maksymalnego. Do tej grupy środków można zaliczyć także wszelkiego rodzaju rzuty sprzętem o różnym ciężarze, z pełnego i krótkiego rozbiegu oraz rzuty wielobojowe w różnych płaszczyznach i pozycjach,

a także krótkie biegi z submaksymalną prędkością, sprawdziany i starty w zawodach.

WNIOSKI

1. Podsumowując analizę wykonanej pracy treningowej, można przyjąć, że obciążenia i środki zastosowane w poszczególnych okresach rocznego cyklu miały efektywny wpływ na przygotowanie sportowe zawodnika, co zaowocowało wieloma bardzo dobrymi wy ni kami podczas zawodów kontrolnych i głów nych (m.in. 10. miejsce na igrzyskach olim pijskich).

2. W całym makrocyklu szkoleniowym największy udział miały środki o charakterze wszechstronnym (94,27%), dużo mniejszy wymiar miały obciążenia specjalne (3,25%) oraz środki oddziaływania ukierunkowanego (2,48%).

3. Analizując obciążenia treningowe na pod stawie intensywności pracy, można za uważyć, że największa ich część została zreali zo wana w dru gim i trzecim zakresie intensyw ności, następnie w zakresie pierwszym i piątym, natomiast naj mniejszy udział miały środki z czwartego zakresu intensywności.

4. Analiza treningu miotaczy na podsta wie czasu wykonywanych ćwiczeń może prowadzić do mylnych wniosków, że ćwiczenia o dużej objętości czasowej mają największą wartość dla efektywności treningu.

5. Przyjęty sposób klasyfikacji i kodowania środków treningowych nie stwarza moż liwości uwzględnienia nietypowych i innowacyjnych ćwiczeń, będących efektem rozwoju technologii i metodyki współczesnego treningu lekkoatletycznego.

BIBLIOGRAFIA[1] K. Fidelus, Propozycje jednolitego pomiaru obcią żenia treningowego. Sport Wyczynowy, 1974, 9, 3–10. [2] J. Migasiewicz, Podstawy szkolenia miotaczy kulą. AWF, Wrocław 2000. [3] H. Sozański, D. Śledziewski, Obciążenia treningowe – dokumentowanie i opracowanie danych. COS – RCMSKFiS, Warszawa 1995. [4] Z. Ważny, Rozważania na temat metod analizy obciążeń treningowych. Sport Wy czynowy, 1997, 3–4, 10–20.


dariusz Niemczyn1, juliusz migasiewicz2, Jarosław miśko1 1 zamiejscowy wydział kultury fizycznej w gorzowie wielkopolskim

2 akademia wychowania fizycznego we wrocławiu

oBciĄŻeNia TReNiNgowe w RoczNym cykLu SzkoLeNia zawodNiczki upRawiaJĄceJ RzuT młoTem

Na pozIomIe mIStRzoWSkIm

ABSTRACTTraining loads in an annual training cycle of a female champion athlete

throwing the hammer

The study is an attempt to determine the largeness and structure of training loads in an annual training cycle of a female olympic champion in the hammer throw.The data was collected during the yearly training period 1999/2000 of the athlete. The time of loading was analysed in three kinds of interaction within the informative area and five kinds of the energetic zones, employing training exercises used in athletic throws and a questionnaire for recording training loads.The analysis of the load structure in absolute values revealed that the majority of the training work was performed in the 1st range of intensity, while the least frequent range was the 4th one. The dominating means in the macrocycle were general, while exercise-oriented and special exercises were applied to a far smaller degree.

WPROWADZENIE

Uzyskanie wyników sportowych na wysokim poziomie zależy w dużej mierze od sprawnej realizacji założeń procesu treningowego oraz skutecznej technologii treningowej.

Stosowane w procesie treningowym obciążenia mogą być skuteczne wtedy, gdy występuje optymalna objętość oraz intensywność pracy. Obiektywna i trafna analiza obciążeń treningowych realizowanych przez zawodnika przyczynia się do lepszego planowania i ste rowania treningiem [6].

W teorii treningu sportowego istnieje wiele sposobów szacowania obciążeń treningowych [1–5, 8, 9]. Nie są one jednak tak uniwersalne i szeroko rozpowszechnione jak metoda, która uwzględnia obszar energetyczny wykony wanego wysiłku, opisana przez Sozańskiego i Śledziewskiego [7].

CEL PRACy

Celem pracy jest próba określenia wielkości i struktury obciążeń treningowych w rocznym cyklu przygotowań zawodniczki uprawiającej rzut młotem na najwyższym poziomie sportowym.


Materiał opracowania stanowią arkusze obciążeń treningowych realizowanych w roku treningowym 1999/2000 przez zawodniczkę Kamilę Skolimowską (K.S.), legitymującą się klasą mistrzowską międzynarodową w rzucie młotem (przyszłą mistrzynię olimpijską).

Dane do analizy obciążeń treningowych przed stawionych w tej pracy uzyskano, dokonując pomiaru czasu trwania poszczególnych ćwiczeń realizowanych na każdym treningu


D. NIEMCZYN, J. MIGASIEWICZ, J. MIśKO Obciążenia treningowe w szkoleniu zawodniczki uprawiającej rzut młotem 177podczas całego roku szkoleniowego. Zarejestrowany łączny czas ćwiczeń rozpatrywano z uwzględnieniem dwóch kierunków. Pierwszy to rodzaj przygotowania (wszechstronne – W, ukierunkowane – U, specjalne – S), natomiast drugi obej muje oddziaływanie obciążenia tre nin gowego na me chanizmy energetyczne ustroju (zakresy in tensywności 1, 2, 3, 4, 5).

Wykorzystano zbiór 43 grup środków treningowych stosowanych w rzutowych kon kurencjach lekkoatletycznych [7].

WyNIKI

Plan rocznego cyklu treningowego zawodniczki K.S. przedstawiono w tabeli 1.

Analizowany cykl szkoleniowy 1999/2000 został podzielony na dwa okresy treningowe. Rozpatrując strukturę obciążeń treningowych w poszczególnych okresach i podokresach, zauważyć można różnicę w rodzaju treningu oraz intensywności zastosowanych środków.

Struktura obciążeń treningowych według rodzajów pracy (obszar informacyjny)

W analizowanym roku treningowym zawodniczka odbyła 273 treningi (łącznie ze startami). Czas wykonanej pracy wyniósł 52 h 52 min 49 s. W pierwszym okresie zrealizowano 192 treningi, natomiast w drugim 81.

W pierwszym okresie całkowita wartość obciążeń treningowych wyniosła 42 h 3 min 57 s, natomiast w drugim osiągnęła poziom 10 h 48 min 52 s. Rozpoczęcie podokresu przygotowania wszechstronnego w pierwszym okresie (30.11.1999) opóźniło się ze względu na leczenie kontuzji stawu kolanowego prawej nogi. Należy również uwzględnić fakt, że w podokresie przygotowania specjalnego pierwszego okresu treningowego, od 3.05.2000 do 26.05.2000, w przygotowaniu zawodniczki zanotowano znacznie mniejszą objętość pracy treningowej ze względu na kontuzję pleców.

Wartości bezwzględne oraz względne ob ciążeń treningowych przedstawiono w tabeli 2.

Rozkład obciążeń treningowych w ramach stosowanych grup środków według rodzaju treningu przedstawiono na rycinie 1.

Tab. 1. Struktura czasowa rocznego cyklu treningowego zawodniczki K.S.

Mak

rocy

kl

treni

ngow

y

Całoroczny cykl treningowy

okres przygotowawczy okres startowy

Podokresyprzygotowanie wszechstronne przygotowanie specjalne

czas trwania czas trwania czas trwania

I 30.11 – 31.12.1999

3.01 – 26.05.2000

27.05 – 24.06.2000

II 10.07 – 13.08.2000

15.08 – 16.09.2000

17.09 – 17.10.2000

Tab. 2. Struktura obciążeń treningowych w wartościach bezwzględnych i względnych w cyklu szkoleniowym

1999/2000

Środki Czas pracy [h:min:s]

Udział proc.

W 44:23:50 83,96 U 01:49:14 3,44 S 06:39:45 12,60

Suma 52:52:49

Intensywność

1 18:01:47 34,102 07:41:30 14,553 07:30:41 14,204 06:57:06 13,155 12:41:45 24,01

W – środki wszechstronne U – środki ukierunkowane S – środki specjalne

19:12:00

14:24:00

9:36:00

4:48:00

43:12:00

38:24:00

28:48:00

24:00:00

makrocykl II

t [h:mim:s]

0:00:00makrocykl I

33:36:00

W SU W + U + S

Ryc. 1. Rozkład obciążeń treningowych K.S. w ramach stosowanych grup środków (W, U, S) w pierwszym i drugim makrocyklu treningowym


D. NIEMCZYN, J. MIGASIEWICZ, J. MIśKO Obciążenia treningowe w szkoleniu zawodniczki uprawiającej rzut młotem178

Analizując rycinę 1, można zaobserwować, że zarówno w pierwszym, jak i drugim okre sie treningowym największą pracę wykonano za pomocą środków oddziaływania wszech stronnego. Wartości te znacznie przewyższają obciążenia zrealizowane w pozostałych gru pach środków treningowych, zarówno oddzia ływania ukierunkowanego, jak i obciążeń tre nin gowych o charakterze specjalnym.

Struktura obciążeń treningowych według intensywności pracy

Rozkład obciążeń treningowych K.S. w ramach stosowanej intensywności pracy (w zakresach od 1 do 5) w pierwszym i drugim makrocyklu przedstawiono na rycinie 2.

Analiza intensywności wykonywanych ćwi czeń wykazuje wyraźną przewagę pracy w pierw szym zakresie intensywności. W pierwszym makrocyklu praca wykonana w pierwszym (1) zakresie intensywności wyniosła 11 h 30 min 27 s. W drugim makrocyklu zaobserwowano zwiększony udział pracy treningowej w piątym (5) i czwartym (4) zakresie intensywności. W porównaniu z pierwszym makrocyklem wartości obciążenia treningowego w drugim (2) i trzecim (3) zakresie intensywności były mniejsze. Zanotowano również zmniejszony udział pracy w pierwszym (1) zakresie intensywności, która jednocześnie zachowała najwyższą wartość w stosunku do pozostałych.

W pierwszym zakresie intensywności wysiłku najwięcej miejsca zajęły ćwiczenia rozciągające w ramach rozgrzewki oraz stosowane po zakończeniu treningu w formie rozluź niającej i uspokajającej. Znaczną część czasu poświęcono również na ćwiczenia rozgrzewkowe z młotem stosowane przed treningiem technicznym oraz na doskonalenie poszczególnych elementów techniki bez użycia sprzętu.

W drugim zakresie intensywności praca treningowa obejmowała głównie biegi ciągłe na dłuższych dystansach podczas rozgrzewki, gry zespołowe i ćwiczenia ogólnorozwojowe o średniej intensywności.

W trzecim zakresie intensywności wyróżnić można specjalistyczne ćwiczenia skrętowe wy

konywane na siłowni z zastosowaniem obciążenia zewnętrznego oraz przebieżki z submaksymalną prędkością trwające do 20 s.

W czwartym zakresie intensywności dominowały podstawowe ćwiczenia siłowe ze sztan gą (rwanie, przysiad, półprzysiad, zarzut, wyciskanie) wykonywane z dużą intensyw nością, ćwiczenia wzmacniające obręcz barkową i mięśnie skrętowe, rzuty wykonywane w pełnej formie ze średnią intensywnością i wieloobroty (do 10 obrotów) oraz wszelkie ćwiczenia skocz ności z akcentem przemieszczenia w górę i w przód.

Piąty zakres intensywności obejmował boje siłowe z maksymalnym i submaksymalnym obcią żeniem, rzuty z 1–3 obrotami, rzuty wielobojowe, ćwiczenia mięśni brzucha i grzbietu, skocznościowe z obciążeniem oraz biegi na krótkich odcinkach (z submaksymalną i maksymalną prędkością).

Zarówno w pierwszym, jak i drugim makrocyklu treningowym zaobserwowano domi nację ćwiczeń o oddziaływaniu wszechstron nym w pierwszym i drugim zakresie intensywności. W pierwszym makrocyklu wykonano większą niż w drugim pracę treningową w pierwszym zakresie intensywności w obrębie środków wszechstronnych. W obu okresach istotne miejs ce zajmowały również środki od dzia ływania specjalnego, realizowane w czwartym zakresie intensywności (duża liczba treningów rzutowych).

W konkurencjach technicznych o tak zło żonym ruchu, jaki występuje w konkurencji rzutu młotem, duże znaczenie ma zastosowanie opty

19:12:00

14:24:00

9:36:00

4:48:00

19:12:00

14:24:00

4:48:00

0:00:00

makrocykl II

t [h:mim:s]

0:00:00makrocykl I

9:36:00

zakres 1 zakres 2 zakres 3 zakres 4 zakres 5 suma 1…5

Ryc. 2. Rozkład obciążeń treningowych K.S. w ramach stosowanej intensywności pracy w pierwszym

i drugim makrocyklu treningowym


D. NIEMCZYN, J. MIGASIEWICZ, J. MIśKO Obciążenia treningowe w szkoleniu zawodniczki uprawiającej rzut młotem 179malnych proporcji obciążeń między środkami treningowymi wykorzystywanymi w cało rocznym cyklu szkoleniowym. Przygotowując plan kształtowania odpowiedniego poziomu motorycznego, należy zachować odpowiednie proporcje, aby zapewnić harmonię między zadaniami technicznymi i motorycznymi. Każde podniesienie poziomu zdolności motorycznych wymaga przestrojenia struktury czynności ruchowych [3]. Wymusza to stosowanie treningu charakteryzującego się dużą zmiennością bodźców treningowych, a także odpowiednią strukturą obciążeń treningowych w ciągu całego roku szkoleniowego.

DySKUSJA

Analiza struktury obciążeń w wartościach bezwzględnych w cyklu treningowym 1999/2000 zrealizowanym przez badaną zawodniczkę wykazała, że najwięcej czasu poświęcono na pracę w pierwszym, natomiast najmniej w czwartym zakresie intensywności. Środkami dominującymi okazały się środki wszechstronne, w dalszej kolejności specjalne i ukierunkowane. Udział procentowy poszczególnych środków był następujący: wszechstronne – 83,96%, specjalne – 12,60%, ukierunkowane: – 3,44%. Na tak znaczną całkowitą wartość czasu przeznaczonego na przygotowanie wszech stronne w najniższym zakresie inten sywności w dużym stopniu wpłynęła roz grzew ka wykonywana przez K.S. przed treningami i zawodami. Należy zwrócić jednak uwagę, że wzrost poziomu sportowego i wy trenowania sportowców na poziomie mis trzowskim determi nuje wysoka intensywność pracy oraz odpo wiedni udział środków przygotowania spe cjal nego, następnie ukierunkowanego, a w najmniejszej mierze wszechstronnego [3].

Przedstawiona powyżej analiza ukazuje strukturę i proporcje użytych środków tre ningowych, a także wielkość obciążenia w rocznym cyklu treningowym. Pozwala ona bardziej obiektywnie ocenić oraz porównać obciążenia treningowe o różnym charakterze. Jednak w konkurencjach technicznych, do których za

liczany jest rzut młotem, ostrożnie należy podejść do wyciągania wniosków dotyczących poprawy lub regresji wyniku wyłącznie z analizy zmian obciążeń treningowych. Sam wzrost obciążeń treningowych przy spadku skuteczności techniki zawodnika nie przyniesie oczekiwanych rezultatów. Wydaje się, że analizę zmian obciążeń w konkurencjach technicznych lepiej odnieść do podstawowych sprawdzianów przejawów zdolności motorycznych stoso wanych w trakcie bieżącej kontroli treningu. Należy również zwrócić uwagę na pewne niedoskonałości samej metody szacowania obciążeń, w której sumuje się środki treningowe znacznie różniące się od siebie oraz stosuje czas wykonania ćwiczeń jako jedyną miarę obciążenia.

Cenne informacje i wnioski wpływające na pogłębienie wiedzy trenerskiej można uzyskać z porównania obciążenia treningowego realizowanego przez różnych zawodników uprawiających tę samą konkurencję. W dostępnej literaturze brakuje jednak prac, w których zastosowano tę samą metodę analizy obciążeń treningowych u miotaczek.

Zastosowane w cyklu rocznym 1999/2000 obciążenia treningowe u badanej zawodniczki przyczyniły się do wyraźnej poprawy jej wyniku sportowego i zdobycia złotego medalu na Igrzyskach Olimpijskich w Sydney w 2000 r.

WNIOSKI

Analiza danych dotyczących obciążeń tre ningowych zastosowanych w treningu zawodniczki K.S. pozwala na sformułowanie następujących wniosków:

1. Największy wymiar pracy w całym roku treningowym miały obciążenia oddziaływania wszechstronnego. W mniejszym stopniu posługiwano się środkami przygotowania specjalnego oraz środkami ukierunkowanymi.

2. W procesie treningowym badanej zawodniczki największy udział miała praca wykonana w pierwszym zakresie intensywności, natomiast najmniejszy w czwartym zakresie intensywności.


D. NIEMCZYN, J. MIGASIEWICZ, J. MIśKO Obciążenia treningowe w szkoleniu zawodniczki uprawiającej rzut młotem180

BIBLIOGRAFIA[1] B. Buhbinder, Nowy system planowania rozkładu obciążeń treningowych. Sport Wyczynowy, 1973, 5, 55–56. [2] K. Fidelus, Propozycja jednolitego pomiaru obciążeń treningowych. Sport Wyczynowy, 1974, 9, 3–10. [3] J. Migasiewicz, Podstawy szkolenia miotaczy kulą. AWF, Wrocław 2000. [4] G. Prus, Próba obiektywizacji oceny pracy treningowej zawodniczek uprawiających biegi średnie i długie. Sport Wyczynowy, 1995, 1–2, 76–82. [5] I. Ryguła, M. Ziembiński, Komputerowy program rejestracji obciążeń oraz wyznaczanie opty

malnego sterowania treningiem (I). Sport Wyczynowy, 1998, 3–4, 11–18. [6] H. Sozański, Kierowanie jako czynnik optymalizacji treningu. RCMSKFiS, Warszawa 1993. [7] H. Sozański, D. Śledziewski, Obciążenia treningowe – dokumentowanie i opracowywanie danych. COS – RCMSKFiS, Warszawa 1995. [8] Z. Ważny, Ewolucja form zapisu i analizy obciążeń treningowych. Sport Wyczynowy, 1978, 12, 3–16. [9] Z. Ważny, Rozważania na temat metod analizy obciążeń treningowych. Sport Wyczynowy, 1997, 3–4, 10–20.


krzysztof prusik, marcin chrapkowski, hanna Słomskaakademia wychowania fizycznego i sportu w gdańsku

oBciĄŻeNia TReNiNgowe młodziczki upRawiaJĄceJ Biegi Na ŚRedNich dySTaNSach

(w dwÓch RoczNych cykLach TReNiNgowych)

ABSTRACTTraining loads of a female youth middle-distance runner during two annual

training cycles

The purpose of the paper was a comparative analysis of dynamics and training load structure in a biennial training and starting cycle by a middle-distance female youth runner – having the first sport class.Materials to be tested were the records concerning training load data of the A.L. female runner from November 2003 to November 2005. Analysis was performed on the basis of a classical method by comparing the volume of work over the six groups of training exercises. On this basis the following general conclusions were drawn out:1. The volume of training work over a long-term training cycle at the preliminary stage should gradually increase since this is the main source of progression in sporting results.2. When planning annual macrocycles the coach should take into account not only the female runner’s potential but also her age and training period.3. In training middle- and long-distance runners a very important variable is mental fitness which may be shaped by conscientious completion of training work and starts in com-petitions.4. Shared trainings with more advanced runners are highly beneficial for younger competitors unless running with seniors exceeds the intensity ranges which were planned for a specific training unit of younger runners.It is the starting method which proves correct in preparing the sport shape and working on special endurance. However, one should notice dangerous effects of using this method in younger or unprepared competitor.

WPROWADZENIE

Trening jest procesem wieloetapowym, wpływającym bezpośrednio na zdolność przy stosowawczą organizmu do wysiłku, którego efektem jest rozwój sportowy zawodnika. Głów nym narzędziem pracy trenera warunkującym zmiany adaptacyjne są obciążenia treningowe, czyli wielkość pracy określonego rodzaju i intensywności, jaką wykonuje zawodnik. Praca ta wpływa na całe bogactwo różno rakich reakcji i procesów w obrębie poszcze gólnych funkcji narządów i organów

uczestniczących w informacyjnym i energetycz nym jej zabezpieczeniu [1, 2, 5].

Koncepcja periodyzacji szkolenia w bie gach średnich powinna opierać się na odpowiednim zestawieniu składowych treningu, takich jak intensywność, objętość, rodzaj i czas trwania odpoczynku. Zasadniczo ma to zapobiec przetrenowaniu zawodnika. Periodyzacja daje też trenerowi szansę na wprowadzenie sensownych zmian w programie treningowym. Do jej zalet należy również to, że: pomaga uniknąć zmę czenia, ogranicza znudzenie treningiem, zmniej sza ryzyko wypalenia, zachęca do ciąg


K. PRUSIK, M. CHRAPKOWSKI, H. SŁOMSKAObciążenia treningowe młodziczki uprawiającej biegi182

łego rozwoju, zwiększa u zawodnika zrozu mienie programu treningowego, zwiększa motywację zawodnika i trenera, ogranicza ryzyko kontuzji, prowadzi do szczytu formy w odpowiednim czasie, gwarantuje prawidłowy rozwój fizyczny [3, 4, 6].

CEL PRACy

Celem pracy była analiza porównawcza dynamiki i struktury obciążeń treningowych zrea lizowanych w dwuletnim cyklu treningowostartowym 2003/2004–2004/2005 przez mło dziczkę biegającą na średnich dystansach (mającą pierwszą klasę sportową).


Materiałem do badań stały się zapisy dotyczące danych o obciążeniach treningowych zawodniczki A.L. z okresu od listopada 2003 do listopada 2005 r. W tabeli 1 przedstawiono jej rekordy życiowe na różnych dystansach biegowych.

Roczny cykl treningowy tej biegaczki opiera się na ogólnie przyjętych zasadach podziału na okresy i cykle treningowe. Przedstawiono go w tabeli 2.

Badania zrealizowano, wykorzystując klasyczną metodę analizy łącznego zestawienia pracy wykonanej przez zawodniczkę w sezonach 2003/2004 i 2004/2005 [3, 5]. Ana lizie poddano obciążenia treningowe w czterech zakresach intensywności:

1. Intensywność mała – wysiłek łagodny przy tętnie nieprzekraczającym 65% tętna maksy malnego, tj. 50–65% VO2max. Fizjo lo gicznie intensywność niższa od równowagi tlenowej.

Do środków treningowych stosowa nych w tym zakresie zaliczono: marszobiegi, trucht, wolny bieg ciągły.

2. Intensywność umiarkowana – wysiłek w pełnej równowadze tlenowej przy tętnie w granicach 66–75% tętna maksymalnego. Do środków realizowanych w tym zakresie należą: biegi ciągłe w umiarkowanym tempie, crossy.

3. Intensywność duża – tętno w granicach od 76% tętna maksymalnego do wartości tętna uzyskiwanego przy progu przemian beztle nowych. Do środków treningowych w tym zakresie zaliczono: biegi zmienne, crossy, biegi powtórzeniowe, biegi ciągłe o średniej i dużej intensywności.

4. Intensywność submaksymalna i ma ksymalna – tętno uzyskiwane przy progu przemian beztlenowych do tętna maksymalnego. Wysiłek o charakterze tlenowobeztlenowym. Do środków realizowanych w tym zakresie należą:

Tab. 1. Rekordy życiowe badanej zawodniczki

Dystans [m] Wynik [min:s]400 61,64600 1:36,34800 2:13,53

1 000 2:53,012 000 6:26,463 000 9:46,245 000 16:52,38

10 000 36:55,99

Tab. 2. Periodyzacja rocznych cyklów treningowych 2003/2004 i 2004/2005

zrealizowanych przez zawodniczkę

Okres Podokres Miesiąc

Przygotowawczy

przygotowania wszechstronnego

XI–XII

przygotowania ukierunkowanego I–II

Startowy starty w biegach przełajowych

III

Drugi okres przygotowawczy

przygotowania wszechstronnego

III–IV

przygotowania ukierunkowanego

IV

przygotowania specjalnego – przedstartowy

V

Startowy

pierwszy podokres startowy

VI

odbudowy – roztrenowanie

VII

drugi podokres startowy

VIII–IX

Przejściowy roztrenowanie i czynny wypoczynek X

.


K. PRUSIK, M. CHRAPKOWSKI, H. SŁOMSKA Obciążenia treningowe młodziczki uprawiającej biegi 183biegi tempowe, zabawy biegowe, ćwiczenia siły biegowej oraz starty w zawodach.

Wszystkie środki treningowe podzielono na sześć grup kształtujących: wytrzymałość ogólną, wytrzymałość biegową, wytrzymałość specjalną, szybkość, siłę (zarówno biegową, jak i ogólną) oraz sprawność.

Do środków służących ćwiczeniu ogólnej wytrzymałości biegowej w zakresie inten sywności małej (OWB1) i umiarkowanej (OWB2) zaliczono następujące: trucht (poruszanie się krokami biegowymi o znacznej częstotliwości przy krótkiej fazie lotu i niewielkiej sile odbicia), bieg ciągły w pierwszym zakresie intensywności (BC1); tętno podczas BC1 wynosi około 85% HRmax, bieg ciągły w drugim zakresie intensywności (BC2); częstotliwość skur czów serca zawiera się w przedziale 90–93% HRmax, bieg na przełaj w drugim zakresie in tensywności (Cross2).

Do formowania wytrzymałości biegowej (WB3) wykorzystano następujące środki trenin gowe o intensywności dużej i submaksymal nej: bieg ciągły w trzecim zakresie intensyw ności (BC3); tętno osiąga tu wartość około 97% HRmax, bieg na przełaj w trzecim zakresie in ten sywności (Cross3), zabawa biegowa (ZB).

Do grupy środków treningowych kształtujących wytrzymałość specjalną zaliczono: starty (ST), biegi tempowe (T).

Szybkość kształtowały takie środki, jak prze bieżki wykonywane ze zwiększoną częstotliwością kroku biegowego kosztem jego długości (rytm), odcinki biegane z szybkością

względną (Swzg), 15% większą od uzyskiwanej na dystansie.

Grupę ćwiczeń siłowych podzielono na ćwi czenia kształtujące siłę ogólną oraz siłę biegową (SB), do której zaliczono: wieloskoki (W), skipy A, B, C (S), bieg pod górę (BPG).

Ostatnią grupą środków treningowych były ćwiczenia sprawności (SPR), w której skład weszły wszelkiego rodzaju ćwiczenia gim nastyczne kształtujące i rozciągające, ćwiczenia płotkarskie, gry i zabawy ruchowe.

WyNIKI

Dane zamieszczone w tabeli 3 wskazują, iż plan treningowy zawodniczki w analizowanych makrocyklach charakteryzował się średnią obję tością (7,6–9,2 km na jednostkę tre ningową), ale za to większą intensywnością, na co wskazuje bardzo duża liczba startów w se zonach. Zawodniczka wykonywała w tym cza sie pracę w czterech różnych zakresach in ten sywności, rozwijając w ten sposób wszyst kie mechanizmy energetyczne potrzebne w bie gach średnich.

Głębsza analiza struktury obciążeń tre ningowych wykazała pewne nieprawidłowości w proporcjach pracy treningowej. Zawodniczka wykonała zbyt mało pracy treningowej w dru gim zakresie intensywności w porównaniu z dużą liczbą przebiegniętych kilometrów w trzecim zakresie. Wskazują na to zestawienia procentowe obciążeń, jakim została poddana w badanym okresie (ryc. 1 i 2). Mogło

Tab. 3. Ogólna objętość poszczególnych środków treningowych w badanych rocznych makrocyklach

Środki treningowe Sezon 2003/2004 Sezon 2004/2005OBW1 1772,5 km 2298 kmOBW2 110 km 78 kmWB3 156,5 km 234 kmSB 13 km 15 kmSwzg – rytmy 58 km 88 kmSPR 77 godz. 91 godz.Suma 2110 km 2713 kmLiczba treningów 278 296Liczba kilometrów w przeliczeniu na jednostkę treningową 7,59 9,16

Liczba startów 44 38



się to przyczynić do wyczerpania tak młodego or ga nizmu i kontuzji, z którymi biegaczka borykała się w późniejszych latach kariery sportowej.

Z przedstawionych rycin wynika, że struktura rzeczowa treningu w ciągu dwóch lat nie uległa znacznym zmianom. Tworzące ją elementy, takie jak wytrzymałość kształtowana głównie podczas biegów ciągłych w pierwszym i drugim zakresie intensywności (BC1, BC2), szybkość kształtowana głównie podczas biegania rytmów oraz odcinków bieganych z szyb kością względną, siła zwiększana głównie przez wykonywanie skipów, wielosko ków i bie gów pod górę, sprawność ogólna poprawiana podczas wykonywania różnego rodzaju ćwiczeń gimnastycznych o charakterze rozciągającym i kształtującym, gier zespołowych czy ćwiczeń z użyciem płotków, nie zmieniły znacznie swych proporcji. Trzeba jednak zauważyć, iż zawodniczka w sezonie 2004/2005 wykonała ogólnie większą pracę treningową.

W sezonach 2003/2004 i 2004/2005 za wodniczka więcej pracowała nad wytrzymałością (mierzoną w przebiegniętych kilometrach) w biegach ciągłych pierwszego zakresu. W drugim roku treningu objętość tej pracy była o 525,5 km większa niż w sezonie pierwszym. Zmniejszyła się natomiast o 32 km długość dystansu zrealizowanego w drugim zakresie.

Nie zmienia to jednak faktu, że przy takiej objętości treningu wytrzymałości ogólnej, w drugim sezonie można było znacznie zwiększyć objętość środków kształtujących wytrzymałość biegową w trzecim zakresie intensywności i wytrzymałość specjalną (głównie przez starty w zawodach).

Szybkość i trening szybkości względnej u biegaczek na średnie dystanse odgrywa bardzo istotną rolę. Wiadomo, że szybkość i wytrzyma łość pozostają w sprzeczności funk cjo nalnej. Ponieważ w biegach średnio dys tanso wych konieczne jest znalezienie kom promisu w kształceniu tych dwóch zdolności, analiza przygotowania szybkościowego bada nej zawodniczki jest niezwykle ważna i ciekawa.

W badanym okresie zawodniczka zwiększyła swoje możliwości szybkościowowytrzymałościowe, na co wskazują uzyskane w sezonie 2003/2004 rekordy życiowe. Wynika to być może ze zwiększonej o 30 km objętości pracy w zakresie kształtowania szybkości względ nej. Biorąc pod uwagę długość odcinków, na jakich praca ta się odbywa (100– 200 m), oraz fakt, że są one realizowane głównie w okresie przedstartowym i startowym, należy stwierdzić, że ta różnica w kilometrażu wykonanej pracy jest stosunkowo duża.

Współczesny sport wyczynowy stawia przed zawodniczkami i trenerami bardzo zróż

84

0,6 2,7 0,1

7,4

5,2

WB1

WB2

WB3

SB

Swzg

inne

Ryc. 1. Procentowe zestawienie obciążeń treningowych zrealizowanych w sezonie 2003/2004

84,7

0,553,2 0,1

8,6

2,85

WB1

WB2

Wb3

Sb

Swzg

inne

WB3

SB

Ryc. 2. Procentowe zestawienie obciążeń treningowych zrealizowanych w sezonie 2004/2005


K. PRUSIK, M. CHRAPKOWSKI, H. SŁOMSKA Obciążenia treningowe młodziczki uprawiającej biegi 185nicowane i wysokie wymagania w zakresie przygotowania siłowego. W związku z tym, że badana biegaczka, ze względu na swój wiek i staż treningowy, była dopiero na etapie treningu ukierunkowanego, jej trening siłowy opierał się głównie na elementach kształ tujących siłę biego wą, takich jak skipy A, B, C i D, wieloskoki (lewa–prawa, lewa i prawa – LP, L i P), hopy oraz tzw. żabki. Ponadto zawodniczka wyko nywała serie biegów pod górę. Ogólna objętość tych środków była niewielka i wynosiła w pierw szym roku treningów 13 km, a w dru gim o 2 km więcej.

W praktyce sportowej sprawność fizyczna zawodniczki kojarzy się przede wszystkim z potencjałem ruchowym, który uzewnętrznia się w sprawności wszechstronnej bądź specjalnej. Trening sprawności koncentruje się przede wszystkim na zwiększeniu poziomu gib kości, koordynacji, skoczności, eliminacji błędów techniki spowodowanych niedostatkami siły mięśniowej. Jest to szczególnie ważny element treningu u zawodniczek rozpoczyna jących przygodę ze sportem wyczynowym. Stanowi on bowiem swoistą podstawę każdego rodzaju treningu. W przypadku badanej zawodniczki można stwierdzić znaczny przyrost (o około 14 godz.) czasu pracy nad sprawnością ogólną w porównywanych sezonach.

Sukcesy sportowe A.L. przyniosły jej powołanie do kadry narodowej. Objęto ją szkoleniem centralnym. Trenerzy koordynatorzy rozpoczęli doskonalenie jej techniki biegu, zwracając uwagę na poprawność wykonania kroku biegowego. Swoje uwagi przekazywali trenerowi klubowemu, sugerując kierunki codziennej pracy z zawodniczką. Miało to bardzo korzystny wpływ na poprawę techniki, a zatem i ekonomii biegu.

PODSUMOWANIE

Od wielu lat trwają intensywne poszukiwania związków zachodzących między pracą wykonaną przez zawodniczkę na treningu a jej osiągnięciami sportowymi. Wiadomo, że stosowane w procesie treningowym obciążenia są skuteczne, gdy ich wymiar ilościowy i jakoś

ciowy jest optymalny. Zbyt duże obciążenia, przekraczające możliwości adaptacyjne za wodnika, mogą prowadzić do przetrenowania. Zbyt małe z kolei nie są wystarczającym bodź cem do rozwoju pożądanych funkcji organizmu [5].

Powszechnie wiadomo, że do osiągnięcia zbliżonych celów można dojść różnymi drogami, wykorzystując różnorodność metod, środ ków i form treningowych. Dlatego należy szukać właściwych rozwiązań w odniesieniu do konkretnej sportsmenki, w celu zwiększenia efektywności jej procesu treningowego. Analizując strukturę planu treningowego badanej zawodniczki, śmiało można stwierdzić, że plan ten był innowacyjnym przedsięwzięciem trenera Klausa Miggi. Można w nim wskazać pewne niedociągnięcia (np. stosunek objętości pracy w trzecim i drugim zakresie inten sywności), ale warto mu się bliżej przyjrzeć, gdyż spełniał on podstawowe założenia procesu szkoleniowego. Zawodniczka wykonując wyżej przedstawioną pracę treningową, uzyskiwała wysokie wyniki sportowe.

WNIOSKI

Na podstawie analizy tego planu treningowego można wyciągnąć następujące wnioski:

1. Objętość pracy treningowej w ciągu wieloletniego cyklu szkoleniowego powinna stopniowo wzrastać, gdyż to dzięki niej nas tępuje progresja wyników sportowych.

2. W planowaniu rocznych makrocykli trener powinien brać pod uwagę nie tylko potencjał zawodniczki, ale również jej wiek i staż treningowy.

3. W treningu zawodniczek biegających na średnie i długie dystanse bardzo ważną rolę odgrywa sprawność psychiczna, którą można kształtować przez sumienną realizację pracy treningowej i startów.

4. Wspólne treningi z bardziej zaawan sowanymi biegaczkami są bardzo korzystne dla młodszych zawodniczek, o ile bieganie ze starszymi nie wychodzi poza zakresy inten sywności, jakie były zaplanowane na konkretną jednostkę treningową młodszych wiekiem i stażem.



5. W przygotowaniu formy sportowej oraz pracy nad wytrzymałością sprawdza się metoda startowa. Należy jednak pamiętać o nie bezpiecznych konsekwencjach stosowania tej metody u zbyt młodej lub nieprzygotowanej zawodniczki.

BIBLIOGRAFIA[1] J. Cempla, E. Mleczko, Badanie zależności między objętością, strukturą i dynamiką obciążeń treningowych biegaczy a rozwojem sportowym i reakcjami fizjologicznymi na wysiłek fizyczny

o różnej mocy. AWF, Kraków 1989. [2] J. Ku sza kiewicz, G. Sadowski, Trening biegowy według Jeffa Gallowaya. Trening dzieci i młodzieży oraz ludzi w wieku średnim i starszym. Sport Wyczynowy, 1992, 11–12, 33–34. [3] J. Maciantowicz, Trening wytrzymałościowy w biegach średnich i długich. AWF, Wrocław 2000. [4] G. Prus, J. Raczek, W poszukiwaniu przesłanek do optymalizacji obciążeń treningowych w biegach lekkoatletycznych. AWF, Katowice 1993. [5] H. Sozański, Podstawy teorii treningu sportowego. AWF, Warszawa 1999. [6] Z. Zaremba, Nowoczesny trening biegów średnich i długich. SiT, Warszawa 1976.

SpiS TReŚci

Od redakcji ........................................................................................................................ 3Przedmowa ........................................................................................................................ 4Aureliusz Kosendiak, Jan Kosendiak

Wspomaganie procesu treningowego młodych lekkoatletów – założenia teoretyczne a rzeczywistość ........................................................................ 5

Remigiusz Kubiak, Paweł Kowalski Skuteczność i efektywność szkolenia centralnego wybranych zawodników Polskiego Związku Lekkiej Atletyki ........................................................................... 9

Juliusz Migasiewicz, Kazimierz Kurzawski, Marek Szczęch Role i umiejętności współczesnego trenera – potrzeby i oczekiwania ..................... 15

Krzysztof Maćkała Czynniki warunkujące postęp w lekkoatletycznych konkurencjach biegowych ...... 21

Ewa Polak Akrobatyka sportowa i skoki na trampolinie w polskich badaniach naukowych ..... 30

Elżbieta Sieńko Propozycje nowych szlaków turystycznych na terenie Ińskiego Parku Krajobrazowego ............................................................................... 35

Ryszard Skowronek, Krystyna Żurek Ewolucja i perspektywy rozwoju wieloboju kobiet ................................................. 40

Teresa Socha Poziom rezultatów sportowych jako obiektywne i kompleksowe kryterium efektywności szkolenia sportowego kobiet ............................................................... 45

Jan Alończyk, Leszek Korzewa, Ryszard Michalski, Ewa Misiołek, Jacek Stodółka Zróżnicowanie wielkości parametrów charakteryzujących efektywność wykonania startu niskiego u osób o różnym poziomie sprawności .......................... 50

Janusz Iskra, Anna Walaszczyk Zdolności rytmizacji w świetle założeń teoretycznych i praktyki biegu na 400 m przez płotki ...................................................................................... 54

Michał Kuczyński, Joanna Waszczak Wpływ wysokości podłoża na stabilność pozycji stojącej na jednej nodze: zależność od stopniowania trudności ........................................................................ 60

Ryszard Michalski, Jan Alończyk, Leszek Korzewa, Ewa Misiołek, Jacek Stodółka Stanowisko do badań startu niskiego – rozkład sił na podpórkach bloku startowego, czas reakcji, przyspieszenie startowe .......................................... 66

Piotr Piestrak, Małgorzata Sobera Wpływ ćwiczeń z obrotami na stabilność pozycji stojącej u dzieci niesłyszących ............................................................................................... 71


SPIS TREśCI188

Małgorzata Sobera, Bożena Siedlecka Stabilność pionowej pozycji ciała dzieci w wieku 2–4 lat i gimnastyczek sportowych ....................................................................................... 76

Jacek Stodółka, Anna Jonak, Tomasz Jonak Wpływ zmian konstrukcyjnych oszczepu na wyniki osiągane przez 14–15letnie dzieci w rzucie oszczepem ......................................................... 83

Anna Czeczkowska, Paweł Deluga, Arkadiusz Gruszczewski Zdolność odtwarzania rytmu u dzieci w wieku 11–13 lat ......................................... 87

Jarosław Gasilewski, Janusz Iskra Budowa ciała a wyniki biegów przez płotki o różnej wysokości i zmiennych odległościach ........................................................................................ 92

Anna Jagusz, Aleksandra Sikora, Marek Jagusz Sprawność fizyczna studentek I roku Akademii Wychowania Fizycznego i Politechniki Wrocławskiej jako czynnik selekcji zawodowej ................................ 97

Mariusz Konieczny Somatyczne i sprawnościowe uwarunkowania wyników w rzutach zamachowych chłopców w wieku 11–12 lat .......................................... 101

Patrycja Lipińska Prędkość a taktyczne rozwiązania w biegach maratońskich kobiet ........................ 106

Jerzy Maciantowicz, Leszek Korzewa, Jacek Stodółka Wybrane czynniki psychologiczne u sportowców startujących w wysiłkach ekstremalnych (na przykładzie biegu na 400 m) ................................ 113

Ronald Mehlich, Janusz Iskra, Zbigniew Waśkiewicz Możliwość wykorzystania Wiedeńskiego Systemu Testowego w ocenie zdolności rytmizacji płotkarzy ................................................................. 119

Wacław Mirek, Krzysztof Kisiel Taktyka rozgrywania chodu sportowego na dystansie 50 km na mistrzostwach świata i igrzyskach olimpijskich ................................................ 125

Wacław Mirek , Grzegorz Sudoł, Edward Mleczko, Jerzy A. Żołądź Częstość skurczów serca podczas chodu sportowego na różnych dystansach u zawodnika klasy mistrzowskiej międzynarodowej w relacji do progu mleczanowego. Doniesienie z badań ........................................ 129

Ewa Misiołek, Jan Alończyk, Leszek Korzewa, Ryszard Michalski, Jacek Stodółka Czy rzeczywiście wytrzymałość versus szybkość? ................................................. 131

Marzena ParuzelDyja, Anna Walaszczyk Somatyczne i sprawnościowe uwarunkowania częstotliwości kroków w biegach sprinterskich ........................................................................................... 135

Tomasz Skowronek, Janusz Iskra Ergometryczny test interwałowy a wyniki biegu na 500 m w dwóch okresach szkolenia biegaczy na 400 m .................................................... 142

Rafał Tataruch Zdolności motoryczne a poziom umiejętności ruchowych w gimnastyce studentów wychowania fizycznego ......................................................................... 146


SPIS TREśCI 189

Marcin Chrapkowski, Krzysztof Prusik Komputerowy program REJESTRATOR jako metoda rejestracji i analizy obciążeń treningowych w lekkoatletycznych konkurencjach biegowych ............... 151

Leszek Korzewa, Jerzy Maciantowicz, Artur Mielczarek Analiza obciążeń treningowych mistrzyni Polski w biegu na dystansie 400 m przez płotki .............................................................................. 158

Dariusz łoś, Leszek Korzewa Bezpośrednie przygotowanie startowe i warunki startu dziesięcioboisty w Mistrzostwach Świata Juniorów w Pekinie ......................................................... 166

Juliusz Migasiewicz, Jarosław Miśko, Dariusz Niemczyn Charakterystyka obciążeń treningowych w rocznym cyklu szkolenia rekordzisty Polski w rzucie oszczepem ................................................................... 172

Dariusz Niemczyn, Juliusz Migasiewicz, Jarosław Miśko Obciążenia treningowe w rocznym cyklu szkolenia zawodniczki uprawiającej rzut młotem na poziomie mistrzowskim ............................................ 176

Krzysztof Prusik, Marcin Chrapkowski, Hanna Słomska Obciążenia treningowe młodziczki uprawiającej biegi na średnich dystansach (w dwóch rocznych cyklach treningowych) ............................................................ 181

Rozprawy Naukowe 25

Documents

Transcript of Rozprawy Naukowe 25