Rozprawy Naukowe 29

RedaktoRZy tomuPawe kowalskiLeszek korzewa

akademia Wychowania Fizycznego we Wrocawiu

RozpRawy Naukowe akademii wychowaNia FizyczNego we wRocawiurocznik, 2009, 29, strony 445734

RedaktoR NaczelNy RedaktoRzy tomuZbigniew Naglak Pawe kowalski Leszek korzewa

komitet Naukowy kolegium RedakcyjNe eugeniusz Bolach Gabriel asiskimarek Bolanowski alicja Rutkowska-kucharskaZofia Ignasiak edward Wlazoartur Jasklski krystyna Zatotadeusz koszczyc Pawe kowalskiJuliusz migasiewiczmarek mdra Ryszard Panfil tadeusz Skolimowski marek Woniewski Zdzisawa Wrzosekmarek Zato

ReceNzeNci tomuanna Burdukiewicz, Pawe kowalski, Lesaw kulmatycki,

alicja Rutkowska-kucharska, Wojciech Wiesner

RedaktoRJolanta kardela

koRektaStanisawa trela

dorota SideropuluZofia Prele (ang.)

Redakcja techNiczNamagorzata Wieczorek

pRojekt gRaFiczNy Beata Irzykowska

Copyright by Wydawnictwo aWF we Wrocawiu, 2009

ISSN 0239-4375

SekRetaRiat Redakcjiul. adama mickiewicza 98, 51-684 Wrocawtel./fax 0713473051

[email protected]/rozprawy naukowe

druk: Sowa Sp. z o.o.

pRzedmowa

Wzrastajce znaczenie rnych dziedzin nauki w rozwj sportu rodzi zapotrzebowanie na cige badania i publikacje. Wrd licznych opracowa z zakresu teorii sportu dominuje problematyka objtoci treningu, rodkw tre-ningowych, zdolnoci i umiejtnoci moto-rycznych, techniki sportowej, obcie trenin-gowych, czynnikw somatycznych, psychicznych, zdrowotnych, efektywnoci procesu treningowego, strategii startu, modelowych rozwiza, kryteriw oceny wydolnoci, wartoci diagnostycznych itp.

Zbir prac, ktre przekadamy czytelnikom powicony jest gwnie opracowaniom wyni-kw bada dotyczcych lekkoatletyki, gimna-styki i taca.

Prezentowane artykuy ukadaj si w trzy grupy tematyczne.

Pierwsza dotyczy spoecznych aspektw uprawiania lekkoatletyki, gimnastyki i taca.

Druga grupa tematyczna obejmuje zagad-nienia somatyczne i psychomotoryczne uwa-runkowa dziaa ruchowych w lekkoatletyce, gimnastyce i tacu.

W trzeciej zawarte s gwnie problemy zwizane z analiz obcie treningowych w wybranych konkurencjach lekkoatletycznych.

Jestemy przekonani, e zaprezentowane wyniki bada znajd zastosowanie w praktyce sportowej. Jako redaktorzy niniejszego opra-cowania kierujemy szczeglne wyrazy wdzicznoci do autorw poszczeglnych ar-tykuw i jednoczenie zapraszamy wszyst-kich zainteresowanych do wsppracy.

Redaktorzy

aleksandra Sikora, anna tomaszewska, Joanna WaszczakAKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO WE WROCAWIU

geNeza i uwaRuNkowaNia Rozwoju aeRoBiku SpoRtowego i aeRoBiku FitNeSS w polSce

aBStRaCt

Genesis of development of sports aerobics and fi tness aerobics in Poland

the aim of this study is to show the genesis of sports aerobics as a sport discipline and its development in Poland. during the investigation of this issue the method of documenta-tion analysis was used. In comparison to other countries, the development of this discipline in Poland is not satisfactory. Besides cyclic Championships of universities in recreation aero-bics and Polish academic Championships in Sport aerobics during last few years not much was happing. all european countries (except Poland) own licenses of world international biggest federations: International Federation of Gymnastics (FIG), Federation of Internation-al Sport aerobics and Fitness (FISaF). Polish Championships organized by National Fitness Sanctioning Body (NFSB) and Fitness Poland association were only episode. there exists only sections of sport aerobics on universities, but there is no early sport specialization and trainers education. there is a long way in front of polish sport aerobics.key words: aerobic, a sport discipline, sport aerobics and fi tness aerobics federations

ROZPRAWY NAUKOWE AWF WE WROCAWIU2009, 29, 448452

Narodziny aerobiku i autorstwo tej nazwy hi-storycznie zwizane jest z amerykaskim dok-torem Kenethem Cooperem (ur. 1931 r.). Opra-cowa on zestaw wicze, ktre okreli jako specjalistyczny trening ruchowo-wytrzyma-ociowy. By to trening przeznaczony dla kandydatw na kosmonautw, a mia za zadanie rekompensowa niekorzystne wpywy zakce ruchw lokomocyjnych powodowanych cias-not statkw kosmicznych, wzmocnionych do-datkowo niewakoci. Istot tego treningu byy wiczenia ruchowe tak pobudzajce ukad krenia, by organizm poddany dodatkowym obcieniom pobiera moliwie jak najwicej tlenu, czyli funkcjonowa aerobowo, tzn. bez stanw niedotlenienia, a tym samym zyskiwa wiksz wytrzymao. Tak powsta aerobik, ktry po wielu przemianach uzyska rang ele-mentu stylu ycia dla wielu rodowisk z wyra-n preferencj wrd dziewczt i kobiet w r-nym wieku. Wspczesny aerobik to ywotny

i ulegajcy staej ewolucji fakt kulturowo-oby-czajowy, ktrego rne aspekty mog by i s przedmiotem zainteresowa rnych nauk szczegowych. Spord wielu aspektw aero-biku (np. aerobik jako biznes, aerobik jako skadnik kultury masowej) w artykule tym zde-cydowano si podj prb przedstawienia ge-nezy aerobiku jako dyscypliny sportowej i uwa-runkowa jej rozwoju w Polsce.

Przy opracowaniu zagadnienia dotyczce-go historii i uwarunkowa rozwoju aerobiku posuono si metod analizy dokumentw. Mimo relatywnie krtkiej historii aerobiku sportowego literatura przedmiotu jest rno-rodna: prace koncepcyjno-metodyczne, porad-niki i kompendia instruktorsko-metodyczne, protokoy z zawodw.

Rozpoznanie oraz charakterystyka panoramy wspczesnego aerobiku nie jest zadaniem pro-stym i bezdyskusyjnym. Oczywisty natomiast jest podzia caoci aerobiku ze wzgldu na cel

a. SIkoRa, a. tomaSZeWSka, J. WaSZCZak aerobik sportowy i fitness w Polsce 449ROZPRAWY NAUKOWE 2009, 29 AWF WE WROCAWIU podejmowania takiej aktywnoci przez wicz-cych. Przyjmujc t zasad podziau, wyranie odrniaj si dwie gazie wicze, ktrymi s: aerobik rekreacyjny i aerobik sportowy.

Aerobik sportowy jest form zarezerwo-wan dla osb o wyszym poziomie sprawno-ci fizycznej i zawierajcy elementy znacznie trudniejsze ni aerobik rekreacyjny. Jest to dy-scyplina sportu, ktra swoj nazw oraz po-chodzenie zawdzicza ewolucji aerobiku za-pocztkowanego przez Coopera. Jest jedn z najmodszych dyscyplin, a jej rozwj przy-pada na pocztek lat osiemdziesitych. Prekur-sorem, nawet symbolem powstania tej dyscy-pliny sportu, by amerykaski publicysta Robert Anderson, ktry w 1983 r. zaoy pierwsz federacj aerobiku sportowego pro-mujc t dyscyplin sportu: National Aerobic Championship (NAC). Od 1983 r. pojawiao si wiele federacji propagujcych t dyscypli-n sportu. Obecnie najwiksze i najprniej dziaajce organizacje, ktre zrzeszaj federa-cje rnych pastw z caego wiata, to:

FIG International Federation of Gymnastics (Federation Internationale de Gymnastique) Midzynarodowa Federacja Gimnastyczna; 74 czonkw.

FISAF Federation of International Sport Aerobics and Fitness (Federation Internationale des Sports Aerobics et Fitness Midzynarodowa Federacja Aerobiku Sportowego i Fitness; 27 czonkw.

ANAC Association of National Aero-bic Championships Worldwide (Stowa-rzyszenie Narodowych Mistrzostw w Aerobiku); 30 czonkw [8].

IAF International Aerobic Federation (Midzynarodowa Federacja Aerobiku); 25 czonkw.

Na szczegln uwag zasuguje federacja FIG, poniewa to ona w 1984 r. wczya aero-bik sportowy do sportu gimnastycznego obok gimnastyki sportowej, artystycznej i akroba-tycznej oraz skokw na trampolinie. Pierwsze Mistrzostwa wiata zorganizowane przez t fe-deracj odbyy si w 1985 r. (Pary) w czterech konkurencjach: indywidualnej kobiet, indywi-

dualnej mczyzn, par mieszanych, trjek [3]. Ze wzgldu na bardzo szybki rozwj tej dyscy-pliny sportu na wiecie oraz wsplny cel, kt-rym byo wczenie aerobiku sportowego do programu olimpijskiego, 22 grudnia 2004 r. w Moutier, FIG i ANAC podpisay bardzo wa-ne porozumienie o wsppracy [7]. Zakadano w nim, e FIG oraz jego zwizki i federacje czonkowskie s jedyn organizacj majc prawo do organizowania: mistrzostw wiata, mistrzostw kontynentalnych i mistrzostw naro-dowych. Natomiast ANAC i jego czonkowie nadal bd mogli organizowa zawody w aero-biku sportowym na midzynarodowym i naro-dowym poziomie, ale bez uywania tytuu mi-strza, mistrzostw, gdy te zarezerwowane zostay dla federacji FIG. W ramach tego poro-zumienia FIG i ANAC (od 1 stycznia 2003 r. take IAF) ustaliy, e na wszystkich midzyna-rodowych zawodach sportowych ANAC bdzie stosowa si tylko do regu i przepisw ustalo-nych przez FIG [6]. Porozumienie to pomogo ujednolici programy konkurencji sportowych poszczeglnych federacji dla seniorw, a tym samym podnie poziom mistrzostwa sporto-wego zawodnikw. W 2002 r. FIG wprowadzi jeszcze jedn szecioosobow konkurencj zespoow.

Kolejnym bardzo wanym wydarzeniem hi-storycznym byo utworzenie federacji pod na-zw FISAF. Bya to niezalena instytucja po-woana w 1994 r. na wniosek przedstawicieli wielu istniejcych ju midzynarodowych orga-nizacji zajmujcych si aerobikiem sportowym. Od 1996 r. FISAF organizuje (niezalenie od FIG) zawody sportowe o randze mistrzowskiej wedug swojego regulaminu. Dziaa jako nieza-lena, demokratyczna, niekomercyjna federacja propagujca aerobik sportowy i od 1999 aero-bik fitness. Jej dziaalno przejawia si w orga-nizowaniu imprez sportowych, prowadzeniu edukacji (szkolenie zawodnikw, instruktorw i trenerw) oraz we wsppracy z orodkami FI-SAF na caym wiecie [4].

W latach 80. ubiegego wieku lansowany na wiksz skal aerobik trafi rwnie do Pol-ski. Propagatorem polskiego aerobiku bya Hanna Fidusiewicz, ktra otworzya pierwszy

a. SIkoRa, a. tomaSZeWSka, J. WaSZCZak aerobik sportowy i fitness w Polsce450 ROZPRAWY NAUKOWE AWF WE WROCAWIU 2009, 29

w Polsce Fitness Klub Pod skoczni. Z cza-sem liczba orodkw popularyzujcych aero-bik zwikszaa si. Zajcia aerobiku dotary rwnie na wysze uczelnie. Zakad Gimna-styki AWF Wrocaw, aby przekona wadze uczelni o susznoci utworzenia specjalizacji instruktorskiej z aerobiku sportowego, posta-nowi zorganizowa w 1993 r. I Otwarte Mi-strzostwa Szk Wyszych w Aerobiku. Po-mysodawczyni tej imprezy bya Alicja Rut- kowska-Kucharska. Zawody rozegrano w konkurencji HI-LO w kategorii zespow 6-oso- bowych na podstawie regulaminu opraco- wanego przez pracownikw Zakadu Gimna- styki. Pocztkowo zawody byy przeprowadzane tylko w konkurencji szstek rekreacyjnych HI-LO, natomiast w 1996 r. wprowadzono take konkurencj trjek sportowych, przeprowadzo-nych wedug regulaminu FIG. Te dwie konku-rencje wystarczyy, aby organizowa kolejne Mistrzostwa Szk Wyszych w Aerobiku a do 2000 r. W 2001 r. wycofano z rozgrywek kon-kurencj HI-LO i trjki sportowe, a wprowa-dzono konkurencj step aerobiku. W 2005 r. dosza kolejna forma dance aerobik. Te dwie dyscypliny (step i dance aerobik) rozgrywane s wedug regulaminu Zakadu Gimnastyki w ramach Wuefalii do dzisiaj. Co roku w wy-mienionych zawodach bior udzia reprezen-tanci uczelni wrocawskich i caej Polski. Na przestrzeni 16 lat, kiedy odbyway si zawody wrocawskiej AWF, tylko trzy razy, w 1996 r. trjka z Warszawy, w 2000 r. szstka z Katowic oraz w 2003 r. szstka z Uniwersytetu Wroc-awskiego zajy pierwsze miejsce. W pozosta-ych rozgrywkach triumf odnosiy zespoy z AWF Wrocaw. W ostatnich latach (od 2003 r.) zawody rozgrywane s ramach Dolnolskiej Ligii Midzyuczelnianej jako Akademickie Mi-strzostwa Dolnego lska w Aerobiku Rekrea-cyjnym. Zawodnicy rywalizuj o tytu Mistrza Dolnego lska.

W 1996 r. z powodu problemw finanso-wych Politechnika Gdaska nie moga wzi udziau w Mistrzostwach Szk Wyszych we Wrocawiu. Wwczas mgr Ewa Suchanowska (pracownik Studium Wychowania Fizycznego Politechniki Gdaskiej) postanowia zorgani-

zowa Mistrzostwa Polski Szk Wyszych w Aerobiku Sportowym. Pierwsze zawody od-byy si w 1997 r. w Gdasku. Mistrzostwa te, pod patronatem Akademickiego Zwizku Sportowego, odbyway si co dwa lata, a od 2007 r. odbywaj si co roku i od pocztku przeprowadzane byy wedug regulaminu FI-SAF. Pierwsze Mistrzostwa Polski Szk Wy-szych obejmoway tylko start zespow trjko-wych, w drugich (1999) wprowadzono jeszcze konkurencje indywidualne kobiet i mczyzn, natomiast kade kolejne do dzi odbywaj si ju w penym programie 4 konkurencji sporto-wych [1]. Do udziau w pierwszych tego typu zawodach zgosio si 19 trjek, w kolejnych startowao ju 21 zespow trjkowych i oprcz tego 24 solistki i 10 solistw. W 2001 r. na III z kolei Mistrzostwach Polski Szk Wyszych wystpio 27 zespow trjkowych, 12 par, 28 solistek i 12 solistw. To wanie w tym okresie (19972001) powstao najwicej, waciwie wikszo sekcji aerobiku sporto-wego, dziaajcych na wyszych uczelniach. W latach 20012007 liczba druyn i indywi-dualnych zawodnikw nie zwikszya si. Za-zwyczaj co roku przyjedaj reprezentanci tych samych uczelni, a liczba startujcych za-wodnikw nie zwikszya si znaczco. Fakt pojawienia si uczelnianych Mistrzostw Pol-ski mia kolosalne znaczenie dla rozwoju tej dyscypliny sportu w naszym kraju. Aerobik sta si wic bardzo dobrym sposobem na kontynuacj kariery zawodniczej dla byych gimnastykw oraz sposobem na zdobycie stypendium ministra za wybitne osignicia sportowe. Tytu Akademickiego Mistrza Pol-ski (obojtnie, w jakiej dyscyplinie sportu) daje moliwo ubiegania si o stypendium sportowe, a take niewtpliwie podnosi pre-sti uczelni.

Kolejn mniej udan prb rozpropagowa-nia aerobiku sportowego w Polsce byy mi-strzostwa Polski zorganizowane przez dwie prywatne instytucje: Narodowe Stowarzysze-nie Sprawnoci Fizycznej (NFSB National Fitness Sanctioning Body) i Stowarzyszenie Fitness Polska. Zaoycielem NFSB by w 1995 r. Krzysztof Jankowski, ktry obj

a. SIkoRa, a. tomaSZeWSka, J. WaSZCZak aerobik sportowy i fitness w Polsce 451ROZPRAWY NAUKOWE 2009, 29 AWF WE WROCAWIU rwnie funkcj prezesa [5]. Jego celem byo propagowanie zdrowego stylu ycia i aktyw-noci fizycznej oraz zrzeszanie klubw ruchu fitness. Wczeniej stworzy popularne czaso-pisma: Lady Fitness i Fitness Woman. Jako redaktor naczelny Lady Fitness w 1992 r. zainicjowa pierwsz edycj konkur-su Miss Fitness, organizujc imprez pt. Fitness Woman. Aby do konkursu zachci rwnie mczyzn, w kolejnych latach wpro-wadzi take konkurencj Fitness Man. Bya to impreza o charakterze zblionym do wybo-rw miss, z tym e ocenie podlegaa jeszcze wysoka sprawno zawodnikw i nienaganna sportowa sylwetka. W 1995 r. Jankowski zor-ganizowa kolejny konkurs pod nazw Boskie Ciaa, w ktrym o pierwszestwo w kraju za-czy rywalizowa kluby aerobiku. W 1996 r. NFSB zostao przyjte do federacji FISAF. Ju w nastpnym roku prezes NFSB prbowa zor-ganizowa I Mistrzostwa Polski w Aerobiku Sportowym opierajc si na regulaminie FISAF. Okazao si jednak, e sponsorzy dopisali, za-wodnicy niestety nie. Imprez przeoono na nastpny rok. W 1998 roku organizacja I Mi-strzostw Polski w Aerobiku Sportowym po-wioda si mimo niezbyt licznej frekwencji zawodnikw. Zawody poprzedzao zorganizo-wane przez Jankowskiego szkolenie sdziow-skie, na ktre przyjecha sdzia midzynaro-dowy z federacji FISAF. Szkolenie zakoczyo si egzaminem i dziki temu kilkunastu s-dziw otrzymao certyfikat sdziego krajowe-go federacji FISAF [2]. Krzysztof Jankowski, jako polski przedstawiciel federacji FISAF po-stulowa, aby wykorzysta jego pomys na or-ganizacj konkursu Boskie Ciaa i stworzy podobny o zasigu midzynarodowym. I tak w 1999 r. po raz pierwszy obok konkurencji aerobiku sportowego odbyy si mistrzostwa Europy w konkurencjach zespoowych zwa-nych aerobikiem fitness. W 1999 r. odbyy si rwnie kolejne II Mistrzostwa Polski organi-zowane przez Jankowskiego. Byy to ostatnie zawody w tej dyscyplinie sportu organizowane przez federacj NFSB.

W 1998 r. Stowarzyszenie Fitness Polska na czele z Hann Fidusiewicz zorganizowao

w Warszawie I Mistrzostwa Polski w Aerobiku Sportowym. Zawody rozegrano we wszystkich konkurencjach: solistki, solici, dwjki mie-szane, trjki. Byy to jedyne mistrzostwa Pol-ski przeprowadzone wedug regulaminu FIG.

Wywalczenie tytuu mistrzowskiego w za-wodach organizowanych przez K. Jankow-skiego i H. Fidusiewicz stworzyo kilku za-wodnikom moliwo udziau w mistrzostwach wiata i mistrzostwach Europy (Genua, 1996, FISAF; Kijw, 1998, FISAF; Orlando, 1998, ANAC; Helsinki, 1999, FISAF). Brak imprez sportowych tej rangi po 1999 r. spowodowa, e reprezentacje Polski nie bray udziau w midzynarodowych imprezach. W latach 2005 (Moskwa), 2007 (Loret de Mar) i 2008 (Helsinki) w skad reprezentacji Polski wcho-dzili zawodnicy, ktrzy otrzymali zgod na udzia w zawodach bezporednio od zarzdu federacji FISAF. Selekcj do udziau w mi-strzostwach Europy i wiata nie byo wic zdobycie tytuu Mistrza Polski (tak jak w in-nych krajach europejskich), ale nawizanie kontaktu z wymienion organizacj oraz uisz-czenie wysokiej opaty startowej.

NFSB oraz Stowarzyszenie Fitness Polska byy dwiema komercyjnymi i konkurencyjny-mi federacjami. Nie wykazyway chci wsp-pracy, ograniczajc moliwo rozwoju tej dyscypliny sportu. Organizacja Mistrzostw Polski miaa by dla nich przede wszystkim rodkiem do generowania zyskw i reklamy firmy. Stowarzyszenia te nie przykaday wic wagi do utworzenia okrgowych federacji dziaajcych na szczeblu regionalnym, promu-jcych t dyscyplin sportu i szkolcych mo-dych zawodnikw. Oprcz klubw uczelnia-nych nie byo wwczas innych sekcji sportowych, ktre mogyby profesjonalnie przygotowa zawodnikw. W zwizku z tym konkurencja na zawodach organizowanych przez Hann Fidusiewicz i Krzysztofa Jan-kowskiego bya niewielka. Startowali przede wszystkim studenci, ktrym uczelnie pokryy koszty zwizane z uczestnictwem w zawo-dach. Otwarte mistrzostwa Polski organizowa-ne przez NFSB i Stowarzyszenie Fitness Pol-ska okazay si wic mao widowiskowe

a. SIkoRa, a. tomaSZeWSka, J. WaSZCZak aerobik sportowy i fitness w Polsce452 ROZPRAWY NAUKOWE AWF WE WROCAWIU 2009, 29

i prawdopodobnie mao rentowne, dlatego przedstawiciele obu federacji zajli si organi-zacj innych, popularniejszych imprez promu-jcych aktywno fizyczn.

Od 1999 r. oprcz cyklicznych Mistrzostw Szk Wyszych w Aerobiku Rekreacyjnym we Wrocawiu i Akademickich Mistrzostw Polski w Aerobiku Sportowym, niewiele si wydarzyo. W porwnaniu z innymi krajami europejskimi poziom rozwoju tej dyscypliny sportu nie jest zadowalajcy. Wszystkie kraje europejskie (oprcz Polski) posiadaj licencje najwikszych wiatowych federacji: FIG i FI-SAF. Wszystkie te dziaaj zgodnie z ich wy-tycznymi, czyli promuj aerobik sportowy i aerobik fitness w swoim kraju. Prowadz wczesn specjalizacj zawodnicz (od katego-rii dzieci, modzikw przez juniorw i senio-rw), szkol trenerw, organizuj zawody sportowe na szczeblu regionalnym, pastwo-wym i midzynarodowym. Zawodnicy krajw europejskich systematycznie uczestnicz w mistrzostwach Europy i wiata, podnoszc swoje kwalifikacje zawodnicze. Mistrzostwa Polski zorganizowane przez NFSB i Stowarzyszenie Fitness Polska to tak naprawd epizod w roz-woju tej dyscypliny sportu. Istniej tylko sek-cje aerobiku sportowego dziaajce przy klu-bach uczelnianych wyszych uczelni. To one systematycznie przygotowuj zawodnikw do udziau w Mistrzostwach Szk Wyszych w Aerobiku o zasigu regionalnym i krajo-wym. Nie mona tu jednak mwi o wczesnej specjalizacji zawodniczej. Najczciej zawod-nikami s studenci, ktrzy wyrniaj si po-nadprzecitn sprawnoci fizyczn i prbuj swoich si w aerobiku sportowym i aerobiku fitness.

W 2007 r. Dolnolski Zwizek Sportw Gimnastycznych na posiedzeniu zarzdu zare-jestrowa komisj do spraw innych sportw. Skad komisji stanowi 3 osoby: Patrycja ar-ska-Cynk, Magorzata Grech oraz Renata Kopczyk. Komisja zajmuje si aerobikiem sportowym, gimnastyk estetyczn oraz aero-bikiem fitness. Propagowanie tych sportw wrd trenerw innych dyscyplin chc rozpo-cz dopiero, gdy osign struktur prawn

jako Stowarzyszenie Aerobiku Sportowego i Fitness Polska (SASIF Polska). W statu-cie stowarzyszenia zakada si m.in. organiza-cj, popularyzacj oraz rozwj aerobiku spor-towego i fitness jako dyscyplin sportowych wedug wymogw i przepisw sdziowskich federacji FISAF. W listopadzie 2008 r. federa-cja SASIF osigna struktur prawn (zostaa zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sdo-wym), co w przyszoci umoliwi stowarzy-szeniu realizacj zaoe przez:

zrzeszanie osb fizycznych, klubw, sekcji oraz innych osb prawnych pro-wadzcych dziaalno w zakresie aero-biku sportowego i fitness;

opracowanie drogi rozwoju aerobiku sportowego i fitness;

uchwalanie przepisw, zasad wspza-wodnictwa, przepisw dotyczcych na-dawania i pozbawiania licencji sporto-wej, regulaminu zmiany przynalenoci klubowej;

organizacj zawodw, imprez sporto-wych i rekreacyjnych, w tym take mi-dzynarodowych i midzypastwowych. Wspprac z innymi organizacjami;

zgaszanie reprezentacji narodowej w dyscyplinach aerobiku sportowego i fitness do udziau w zawodach mi-dzynarodowych.

Pozostaje wic nadzieja, e wymieniona federacja profesjonalnie podejdzie do realiza-cji szczytnych zaoe statutowych, bo jak na razie istnienie aerobiku sportowego i aerobiku fitness zawdziczamy tylko i wycznie akade-mickim sekcjom sportowym.

BIBLIOGRAFIA[1] . Braska, Aerobik Sportowy. AWF, Warsza-wa 2002. [2] J. Szustakowski, Mistrzowie aerobiku; M bez Polakw. Magazyn Gimnastyczny GIM 1999, R. I, nr 1 marzec/kwiecie, 1824. [3] www.fig-gymnastics.com. (listopad 2008 r.) [4] www.fi-saf.org. (listopad 2008 r.) [5] www.harmoniazycia.pl (listopad 2008 r.) [6] www.iaf-sportaerobics.org (listopad 2008 r.) [7] www.nzgymnastics.co.nz (li-stopad 2008 r.) [8] www.sportaerobics-nac.com (li-stopad 2008 r.)

WPROWADZENIE

Dziecko w okresie przedszkolnym i wczesno-szkolnym charakteryzuje naturalna potrzeba ru-chu, prowadzca czsto do nadruchliwoci, lecz jak najbardziej podana ze wzgldu na rozwj narzdw modego organizmu [14]. Zajcia ru-chowe znajduj si w programie wychowania przedszkolnego ju od najmodszej grupy (trzy-latkw). S one niezbdne do prawidowego roz-woju dzieci, nie tylko fizycznego (nabywanie umiejtnoci, ksztatowanie zdolnoci motorycz-nych i nawyku prawidowej postawy ciaa), ale rwnie psychicznego (moliwo odreagowa-nia) i spoecznego (umiejtno podporzdko-wania si zasadom i wsppracy w grupie). Diag-noza rozwoju motorycznego dzieci 6-letnich to jeden z elementw badania tzw. gotowoci szkol-nej. Wszechstronny charakter wicze lekkoatle-tycznych umoliwia ich stosowanie ju w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.

Planowana w Polsce reforma systemu eduka-cji zakada m.in. rozpoczcie nauki szkolnej przez dzieci szecioletnie oraz zwikszony wymiar go-dzin wychowania fizycznego w klasach IIII do 4 godzin tygodniowo. W nowej podstawie progra-

marzena Paruzel-dyjaakademIa WyChoWaNIa FIZyCZNeGo W katoWICaCh

lekka atletyka w pRzedSzkolu i kSztaceNiu ziNtegRowaNym

aBStRaCt

track and fi eld events in kindergarten and integrated education

the aim of the study was to indicate the actual level of knowledge on various track and fi eld exercises of 39 year old children in the literature. the method used to attain the goal was a survey of Polish and foreign publications on childrens psychomotor development, scien-tifi c research on the level of 39 year old childrens fi tness and its way of testing, organizing physical education lessons in kindergartens and fi rst three grades of primary school, as well as track and fi eld manuals for teachers.key words: kindergarten, childrens athletics, pre-school education, track and fi eld


mowej zakada si, i oprcz zaj wychowania fizycznego prowadzonych systemem klasowo--lekcyjnym w drugim etapie ksztacenia (klasy IVVII) wprowadzone zostan zajcia fakulta-tywne. Istotne jest, by dzieci miay moliwo za-poznania z rnymi konkurencjami lekkoatletycz-nymi ju we wczeniejszym etapie nauczania.

Dziecica lekka atletyka nie powinna by dokadnym odwzorowaniem konkurencji lek-koatletycznych dorosych. Powinna natomiast zawiera elementy poszczeglnych konkuren-cji dostosowanych do moliwoci dzieci i wpro-wadzanych w atrakcyjny sposb (np. z wyko-rzystaniem nietypowego, kolorowego sprztu czy zabaw i gier ruchowych) [9].

Celem pracy byo okrelenie aktualnego stanu wiedzy z zakresu wicze o charakterze lekkoatletycznym dzieci przedszkolnych i wczes-noszkolnych w literaturze.

MATERIA I METODY BADA

Badania maj charakter przegldowy. W celu realizacji zaoe pracy dokonano przegldu

m. PaRuZeL-dyJaLekka atletyka w przedszkolu i ksztaceniu zintegrowanym454 ROZPRAWY NAUKOWE AWF WE WROCAWIU 2009, 29

pimiennictwa dotyczcego rozwoju psycho-motorycznego dzieci w wieku 39 lat, bada naukowych z zakresu sprawnoci motorycznej tej grupy dzieci, zaj ruchowych dla najmod-szych, podrcznikw dla nauczycieli oraz te-stw sprawnoci fizycznej dzieci.

WYNIKI I DYSKUSJA

Jednym z zagadnie interesujcym badaczy, lecz wci mao poznanym, jest rozwj zdol-noci motorycznych dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych. Testowanie sprawnoci motorycznej dzieci w tym wieku nie jest zada-niem atwym ze wzgldu na dobr i rzetelno prb (szczeglnie dotyczy to najmodszych dzieci).

Wrd zagranicznych bada naukowych dotyczcych uwarunkowa rozwoju zdolnoci motorycznych dzieci znajduje si praca Videm-seka i wsp. [23]. Autorzy przeprowadzili ekspe-ryment wrd 75 soweskich picioletnich dzieci. Badanych podzielono na 2 grupy o r-nym programie wychowania fizycznego. Pro-gram dla pierwszej grupy (kontrolnej) zosta uoony przez wychowawczynie grup przed-szkolnych, natomiast dla grupy drugiej (ekspe-rymentalnej) wsplnie przez studentw wy-chowania fizycznego i nauczycielk. Czter- dziestopiciominutowe zajcia ruchowe pro- wadzono cztery razy w tygodniu, przez 2 mie- sice. W celu okrelenia poziomu zdolnoci motorycznych dzieci przed i po przeprowadze-niu eksperymentu oraz porwnania dwch grup przeprowadzono pi testw motorycznych (tab. 1). W pierwszym etapie bada grupa eks-perymentalna osigaa nieznacznie lepsze wy-niki ni grupa kontrolna, lecz rnice te byy statystycznie nieistotne. Po upywie dwch miesicy poziom sprawnoci dzieci obu grup poprawi si, jednake grupa uczestniczca w zajciach zaproponowanych przez studentw i wychowawc osigna znaczco lepsze wyni-ki ni ich rwienicy (p 0,01 i p 0,001). Au-torzy wskazuj na ogromne znaczenie profesjo-nalnie przygotowanego programu zaj rucho-wych i cisej wsppracy nauczycieli przedszkolnych i wychowania fizycznego w celu

rozwoju zdolnoci motorycznych dzieci ju w najmodszym wieku [23].

Bala, Sabo i Popovic [1] zajmowali si zwizkiem midzy poziomem zdolnoci moto-rycznych a gotowoci szkoln dzieci serbskich i czarnogrskich. Temat ten wydaje si szcze-glnie wany w kontekcie planowanych w na-szym kraju zmian w edukacji, jak jest m.in. rozpoczcie nauki szkolnej przez dzieci 6-let-nie. Wspomniani autorzy przeprowadzili bada-nia wrd 660 dzieci, wykorzystujc bateri 16 testw motorycznych (koordynacji funkcjonal-nej, czstoci ruchw, gibkoci, rwnowagi, siy eksplozywnej, wytrzymaoci miniowej siy izometrycznej i izotonicznej) oraz Test Gotowoci Szkolnej, zoony z czterech podte-stw (rozumienia polece, zdolnoci rozumo-wania, zdolnoci grafomotorycznych i spostrze-gawczoci). Uzyskane wyniki wskazuj, i oglny poziom zdolnoci motorycznych dziew-czt i chopcw pozytywnie koreluje z ich goto-woci szkoln, co z kolei stanowi dowd na to, i prowadzenie wicze ruchowych w wieku przedszkolnym jest niezwykle istotne. Zalecaj rwnie stawianie dzieci w sytuacji, w ktrej musz rozwiza rne zadania ruchowe, przez co rozwin zarwno zdolnoci motoryczne, jak i poznawcze [1].

Kalar, Videmsek i Zavrl [11] przeprowa-dzili badania z zakresu maej motoryki sze-dziesiciu dzieci soweskich w wieku 56 lat, stosujc osiem testw. Zadania zoone byy z wykonywanych jak najszybciej i najdokad-niej powtarzajcych si, naprzemiennych ru-chw palcw, rk oraz stp (wynik to czas wy-konania na przykad 20 powtrze) oraz wicze rwnowanych (tab. 1). W toku anali-zy uzyskanych danych stwierdzono, i 7% dzie-ci osigno wyniki znacznie poniej redniej w co najmniej 3 testach, a jedynie 52% osign-o oczekiwane rezultaty, nie zauwaono nato-miast istotnych rnic dymorficznych [11].

Kondycyjne i koordynacyjne zdolnoci motoryczne dzieci w wieku przedszkolnym (n = 124) i wczesnoszkolnym (n = 1560) byy przedmiotem obszernych bada Ruzbarskiej i Turka [17]. Wymienieni autorzy wykorzysta-li Europejski Test Sprawnoci Fizycznej Euro-

m. PaRuZeL-dyJaLekka atletyka w przedszkolu i ksztaceniu zintegrowanym 455ROZPRAWY NAUKOWE 2009, 29 AWF WE WROCAWIU fit oraz siedem testw motorycznych opraco-wanych przez Raczka i wsp. [16]. Wyniki testw Eurofit przeprowadzonych wrd dzie-ci przedszkolnych byy podobne bez wzgldu na pe badanych, jednake mimo podobnego kierunku rozwoju w modszym wieku szkol-nym chopcy osigali lepsze rezultaty ni ich rwieniczki [17].

W 2006 roku realizowano oglnopolski projekt diagnoz badanych sfer rozwoju dzieci szecioletnich (rozwoju fizycznego, motorycznego, umysowego, spoeczno-emo-cjonalnego, zdrowia oraz warunkw rodowi-skowych i wychowawczych [13]. Do zdiag-nozowania rozwoju motorycznego blisko 70 tysicy dzieci w dwch etapach (dzieci koczce i rozpoczynajce nauk w zerw-ce), zesp badaczy wykorzysta prby z Eu-ropejskiego Testu Sprawnoci Fizycznej (Eu-rofit) i Midzynarodowego Testu Sprawnoci Fizycznej. Wybrano je gwnie ze wzgldu na ich ogln dostpno i wszechstronno.

Wiek 6 lat stanowi doln granic ich stosowa-nia, std te niektre prby sprawiay dzie-ciom trudno lub nie zostay wykonane (np. ocena poczucia rwnowagi zadania nie wy-konao blisko 40% badanych w I etapie i 70% w drugim, a siy mini brzucha skon tuo-wia w przd z leenia tyem ogem 15% dzieci). Diagnozowano rwnie poziom umiejtnoci ruchowych: chwytw i rzutw (wo-reczkiem praw i lew rk, pik oburcz), skokw (na prawej i lewej nodze, obun), kopnicia piki praw i lew nog oraz szybki bieg (technika biegu), za pomoc oceny (wy-konuje bardzo dobrze, dobrze, przecitnie, nie potrafi wykona). Zauwaono due zr-nicowanie poziomu sprawnoci fizycznej, z przewag chopcw pod wzgldem siy i szybkoci oraz dzieci mieszkajcych w mie-cie nad wiejskimi. Dzieci ze rodowiska wiejskiego charakteryzoway si natomiast lepszym poczuciem rwnowagi oraz pozio-mem umiejtnoci skoku i biegu [13].

Tab. 1. Testy sprawnoci motorycznej dzieci wedug wybranych autorw

Autor Rok wydaniaWiek

badanych Wybrane testy sprawnoci motorycznej

Chromiski Z. 1987 79 Bieg na 40 m ze startu wysokiego, rzut pik lekarsk w ty (12 kg), trucht za liderem (510 minut)

Videmsek M. i wsp. 2003 5

Skok w dal z miejsca, marsz przez obrcze, bieg po tocze-niu si na podou, bieg na dystansie 300 m, skony tuowia w przd z leenia tyem

Kalar Z. i wsp. 2003 56

Wkadanie kokw w tablic, stanie jednon z 30-cen-tymetrowym kijem na barkach, stukanie palcami, doni, stop; zczanie kolejnych palcw z kciukiem, skrty nadgarstkw

Bala G. i wsp. 2005 6

Bieg na 15 m, skon w przd z postawy z nogami zczo-nymi, stukanie w krki doni i stop, stanie obun na aweczce gimnastycznej wzdu i wszerz (oczy otwarte), pomiar siy dynamometrem, skok w dal z miejsca, zwis z ramionami ugitymi, skony tuowia z leenia tyem, podnoszenie ng w leeniu tyem

Ruzbarska I., Turek M. 2007 610

Eurofit (wytrzymaociowy bieg wahadowy, zaciskanie rki, skok w dal z miejsca, zwis z ramionami ugitymi, siady z leenia, bieg wahadowy 10 5 m, stukanie w krki, skon tuowia w siadzie prostym, stanie na jednej nodze)


Nauczyciele czsto poszukuj w literaturze nowych rozwiza metodycznych czy te przykadw wicze, ktre mogliby wykorzy-sta w lekcji. Zwykle wtedy sigaj do pod-rcznikw z danej dyscypliny sportu lub atla-sw wicze. Niejednokrotnie wiadomoci w nich zawarte przeznaczone s dla starszych dzieci i modziey, a wychowawca modszych dzieci (przedszkola i klasy IIII) musi podj prb ich dostosowania do moliwoci wi-czcych.

Jedn z publikacji adresowanych do na-uczycieli ksztacenia zintegrowanego jest Wy-chowanie fizyczne w klasach IIII Bielskiego [2]. Omawia on podstawowe pojcia zwizane z rozwojem fizycznym i motorycznym dzieci oraz jego ocen (Test Denisiuka, Zuchory, Eu-rofit, Ymca, Krausa-Webera) oraz sam proces wychowania fizycznego (cele zaj wychowa-nia fizycznego, budow i metody prowadzenia lekcji, przykadowe plany realizacji programu nauczania oraz konspekty) [2].

Przygotowujc zajcia ruchowe, nauczy-ciele przedszkolni korzystaj z informacji za-wartych m.in. w ksikach Wlanik [25].

wiczenia lekkoatletyczne doskonale spraw- dzaj si w programie wychowania fizycznego najmodszych. Opieraj si bowiem na podsta-wowych formach ruchu, jakimi s bieg, skok i rzut oraz odpowiednio dobrane wpywaj na rozwj wszystkich zdolnoci motorycznych [8, 19].

Wrd licznych publikacji dotyczcych lekkiej atletyki niewiele dotyczy najmodszej grupy dzieci. Propozycj wicze o wszech-stronnym charakterze, wrd ktrych znale mona i te odpowiednie dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym, przedstawia m.in. Chro-miski [4]. Gry i zabawy ruchowe z elemen-tami rzutw, biegw i skokw proponuj Trzeniowski [22], Bondarowicz [3], Staw-czyk [18] i inni.

Sulisz w Lekkoatletyce dla najmodszych [19] podaje m.in. propozycje programowe dla klas IIII, metodyk nauczania podstaw kon-kurencji: biegw (w tym przez potki i sztafe-towych, skoku w dal i wzwy oraz rzutu pi-eczk palantow), a take sposoby testowania

sprawnoci motorycznej dzieci wraz z tabela-mi punktowymi.

Iskra i wsp. [8] w podrczniku Lekkoatlety-ka w szkole podstawowej zamiecili wiele in-formacji dotyczcych metodyki nauczania konkurencji lekkoatletycznych wraz z cieka-wymi ilustracjami. Autorzy korzystali ze swo-ich dowiadcze trenerskich, ale rwnie z publikacji znakomitych polskich autorw (Pabi, Strzyewski i ukowski, Liedke i Wlanik) oraz obcojzycznych, np. woska LAvviamento allatletica leggera (Spagolli i Bartoli), norweska Lop, hopp, kast (Brynemo i wsp.) czy niemiecka Leichtathletik in der Schule (Etzald) [za: 8].

Walaszczyk [24] proponuje szersze wpro-wadzenie wysikw wytrzymaociowych (ktre s cennym z punktu widzenia zdrowia fizycznego i psychicznego elementem co-dziennego ycia) do programu wychowania fizycznego najmodszych dzieci. Autorka przedstawia pitnacie form uczestniczenia w wysikach o charakterze wytrzymaocio-wym, od marszy poczwszy, przez rne for-my biegu, gry i zabawy ruchowe, po rne ro-dzaje rywalizacji sportowej [24].

Problem dostosowania zaj lekkiej atletyki do potrzeb dzieci zosta zauwaony przez pra-cownikw Zakadu Lekkiej Atletyki AWF w Ka-towicach, ktrzy w 2003 roku rozpoczli cykl konferencji metodycznych dla nauczycieli oraz wydali ksik (Metodyka nauczania lekkoatlety-ki w szkole) bdc podsumowaniem tych szko-le [7]. Przy kadej konkurencji autorzy podaj m.in. opis techniki jej wykonania wraz z najczst-szymi bdami, przykadowe wiczenia stosowa-ne w rozgrzewce, po 10 przykadw lekcji oraz 5 przykadw gier i zabaw ruchowych. Idc tym tropem, w Instytucie Wychowania Fizycznego Politechniki Opolskiej przeprowadzono konfe-rencje dla nauczycieli przedszkolnych i ksztace-nia zintegrowanego oraz opublikowano minipod-rcznik Lekkoatletyczne formy ruchu w przedszkolu i nauczaniu pocztkowym [9].

Program, ktremu warto przyjrze si do-kadniej, sformuowaa w 2001 r. Midzynaro-dowa Federacja Lekkiej Atletyki (IAAF). Pro-jekt IAAF Kids Athletics realizowany jest

m. PaRuZeL-dyJaLekka atletyka w przedszkolu i ksztaceniu zintegrowanym 457ROZPRAWY NAUKOWE 2009, 29 AWF WE WROCAWIU przez cykl zawodw sportowych o nazwie Zespoowa rywalizacja dla dzieci, w skad ktrych wchodz trzy grupy konkurencji: bie-gi, skoki i rzuty (tab. 2), zrnicowanych w za-lenoci od grupy wiekowej (trzy grupy: 78 lat, 910 lat i 1112 lat). Kady zesp skada si z 10 uczestnikw (5 chopcw i 5 dziew-czynek), biorcych udzia we wszystkich kon-kurencjach, a ich indywidualne osignicia skadaj si na punktacj caej druyny.

Wrd pimiennictwa z zakresu wicze lekkoatletycznych znajduj si rwnie pod-rczniki skierowane do dzieci, np. Szybciej, dalej, wyej Szyszko [20], zeszyty z zadaniami Sportowe Zoo Froowicza [6] lub poradniki dla caej rodziny np. Ja, zdrowie, ruch ukowskiej [26] [15, 23].

W 2005 r. Pappa i wsp. [15] stwierdzili, i program nauczania w klasach III powinien skupia si na rozwijaniu zdolnoci lokomo-

Tab. 2. Lekkoatletyczne formy ruchu wedug IAAF

KonkurencjeGrupy wiekowe

78 910 1112

Konkurencje sprinterskie/biegowe

Sztafeta wahadowa (sprint/potki) x xSztafeta sprintersko-potkarska z zakrtami xSztafeta sprinterska z zakrtami xSprint/slalom x xPotki xFormua I (bieg sprinterski, potkarski i slalomem) x x8 bieg wytrzymaociowy x xProgresywny bieg wytrzymaociowy x xBieg na dystansie 1000 m x

Konkurencje skocznociowe

Skok o tyczce x xSkok o tyczce nad zeskoczni xSkoki na skakance xTrjskok z krtkiego rozbiegu xSkoki w przd obun z miejsca (dodawane) x xSkoki obun krzyowe x x xSkok w dal z krtkiego rozbiegu xBieg przez szczeble drabiny x xTrjskok w ograniczonych strefach x x xSkok w dal w wyznaczone pola x x

Konkurencje rzutne

Rzut do celu x xRzut oszczepem modzieowym xRzut oszczepem dziecicym x x xRzut pik lekarsk w klku prostym x x xRzut dyskiem modzieowym xRzut pik lekarsk w ty znad gowy x xRzuty obrotowe (zamachowe) x xZalecana suma konkurencji 8 9 10


cyjnych i manipulacyjnych dzieci. Townsend i Mohr [21] zaproponowali realizacj tej teorii w praktyce, podajc przykady wicze w for-mie ilustracji i opisu, zawierajcego istotne elementy techniki ich wykonania oraz instruk-cje do zada w formie prostych polece zrozu-miaych dla dzieci. Wrd nich znalazy si m.in. skok obun z miejsca do przysiadu, r-ne formy podskokw, bieg i rzut.

Forencich [5] propaguje inne warianty wy-konania popularnej gry w klasy, ktra moe przyczyni si do poprawy koordynacji i siy eksplozywnej koczyn dolnych u dzieci. No-woczesna wersja tej gry, zamiast standardo-wych, narysowanych szeciu kwadratw, za-kada utworzenie cieki skokw na prawej i lewej nodze, skrcajcej w rnych kierun-kach oraz dodatkowo uycie przeszkd (maych pudeek, potkw, platform). Usunito rwnie praktyk rzucania kamyka lub innego znaczni-ka (ustalano w ten sposb warunki skokw na-stpnego zawodnika), nie ma systemu punkto-wego ani zwycizcy. Kady uczestnik wygrywa, gdy uda mu si pynnie wykona zadanie [5].

Ciekaw propozycj integracji wychowa-nia fizycznego i innych przedmiotw szkol-nych (np. matematyki) w lekcji przedstawia m.in. Kalyn [12].

Gimnastyka przedszkolaka Owczarka [14] zawiera zestaw wicze rozwijajcych spraw-no fizyczn i ksztatujcych prawidow po-staw dziecka.

Inspiracj dla nauczycieli wychowania fi-zycznego moe by take niedawno wydany, bogato ilustrowany Atlas wicze lekkoatle-tycznych dla dzieci i modziey [10].

PODSUMOWANIE

Wrd wielu publikacji z zakresu lekkiej atlety-ki znajdziemy jedynie nieliczne informacje do-tyczce zaj przeznaczonych dla dzieci przed-szkolnych. Zagadnieniem tym zajmowali si m.in. Sulisz [19] oraz Iskra i wsp. [79]. W licz-nych publikacjach dotyczcych zabaw i gier ruchowych znale mona rwnie konkuren-cje o charakterze lekkoatletycznym (skoki, rzu-ty, biegi). Jednake w literaturze skierowanej

do nauczycieli wychowania przedszkolnego i zintegrowanego [25] rzadko pojawiaj si przykady nauki podstawowych technik konku-rencji lekkoatletycznych, ktre w uproszczonej formie mogyby zaistnie w programie zaj ru-chowych ju w przedszkolach i pierwszych kla-sach szkoy podstawowej. Biorc pod uwag planowan reform programow, naley zwr-ci uwag na upowszechnienie dziecicej lek-kiej atletyki wrd nauczycieli przedszkoli i ksztacenia zintegrowanego.

Po dokonaniu przegldu pimiennictwa dotyczcego testw sprawnoci fizycznej dzie-ci nasuwa si wniosek o koniecznoci stworze-nia prb odpowiednich do wieku i moliwoci badanych, przy czym waciwa motywacja dzieci (np. przez element zabawy lub wspza-wodnictwa) jest niezbdna.

BIBLIOGRAFIA[1] G. Bala, E. Sabo, B. Popovic, Relationship Be-tween Motor Abilities and School Readiness in Pre-school Children. Kinesiologia Slovenica, 2005, 11, 1, 512. [2] J. Bielski, Wychowanie fizyczne w kla-sach IIII. Etap I: ksztacenie zintegrowane. Zarzd Gwny SZS, Warszawa 1998. [3] M. Bondarowicz, Zabawy i gry ruchowe. AWF, Warszawa 1982. [4] Z. Chromiski, Aktywno ruchowa dzieci i modziey. Instytut Wydawniczy Zwizkw Za-wodowych, Warszawa 1987. [5] F. Forencich, New Hopscotch. Teaching Elementary Physical Educa-tion, III, Champaign 2005. [6] T. Froowicz, Spor-towe Zoo dla dzieci szecioletnich. Fokus, Gdask 2000. [7] J. Iskra, T. Skowronek, B. Szade, A. Wa-laszczyk, Metodyka nauczania lekkoatletyki w szkole (red. J. Iskra). AWF, Katowice 2005. [8] J. Iskra, A. Walaszczyk, B. Szade, Lekkoatletyka w szkole podstawowej. AWF, Katowice 2002. [9] J. Iskra (red.), Lekkoatletyczne formy ruchu w przedszkolu i nauczaniu pocztkowym. Politechnika Opolska, Opole 2007. [10] J. Iskra, J. Wojnar (red.), Atlas wicze lekkoatletycznych dla dzieci i modziey. Politechnika Opolska, Opole 2008.[11] Z. Kalar, M. Videmsek, N. Zavrl, Analysis of Fine Motor Tests in Five-to six-year-old Child- ren. Kinesiologia Slovenica, 2003, 9, 2, 2836. [12] B. Kalyn, Integration. Teaching Elementary Physical Education, 2005, 6, 5, 3137. [13] A. Ko-pik (red.), Szeciolatki w Polsce. Diagnoza bada-nych sfer rozwoju. Wyd. TEKST, Kielce 2007.

m. PaRuZeL-dyJaLekka atletyka w przedszkolu i ksztaceniu zintegrowanym 459ROZPRAWY NAUKOWE 2009, 29 AWF WE WROCAWIU [14] S. Owczarek, Gimnastyka przedszkolaka. WSiP, Warszawa 2007. [15] A. Pappa, Ch. Evagge-linou, D. Karabourniotis, Manipulative Skills of first and Second Grade Children in Greece. Tea-ching Elementary Physical Education, 2005, 16, 1, 3842. [16] J. Raczek, W. Mynarski, W. Ljach, Teo- retyczno-empiryczne podstawy ksztatowania i diagnozowania koordynacyjnych zdolnoci moto-rycznych. Studia nad motorycznoci ludzk 4. AWF Katowice, 1998, 1144. [17] I. Ruzbarska, M. Turek, Kondicne a koordinacne schopnosti v motorike deti predskolskeho a mladsieho skol-skieho veku. Presovska Univerzita, Fakulta Sportu, Presov 2007. [18] Z. Stawczyk, Gry i zabawy lek-koatletyczne. Poradnik dla nauczycieli wychowania fizycznego i sportu. AWF, Pozna 1998. [19] S. Su-lisz, Lekkoatletyka dla najmodszych: bawimy si biegajc, skaczc i rzucajc. Zarzd Gwny SZS, Warszawa 1998. [20] J. Szyszko, Szybciej! Dalej!

Wyej! Polskie Wydawnictwo Sportowe Sprint. Warszawa 1995.[21] J.S. Townsend, D.J. Mohr, A fundamental Breakdown. Part II. Teaching Elementary Physical Education, 2005, 16, 6, 2435. [22] R. Trzeniow-ski, Gry i zabawy ruchowe. WSiP, Warszawa 1995. [23] M. Videmsek, D. Karpljuk, J. Stihec, V.L. Kro-pej, Comparison of effeciency of two training pro-grams for developing selected motor abilities of children in kindergarten. Kinesiologia Slovenica, 2003, 9, 2, 6773. [24] A. Walaszczyk, Lekkoatle-tyczne wysiki wytrzymaociowe dla najmodszych dzieci. [W:] P. Kowalski (red.), Problemy badaw-cze w lekkoatletyce. WTN, Wrocaw 2005, 4750. [25] K. Wlanik, Wychowanie fizyczne w przed-szkolu: przewodnik metodyczny dla nauczycieli. Juka, Warszawa 1999. [26] Z. ukowska (red.), Ja, zdrowie, ruch. Polskie Towarzystwo Naukowe Kul-tury Fizycznej, Warszawa 2000.

Janusz Iskra1, anna Walaszczyk21 POLITECHNIKA OPOLSKA, WYDZIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I FIZJOTERAPII

2 AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO, KATOWICE

Rzuty lekkoatletyczNe w RekReacji Ruchowej

aBStRaCt

athletic throws in movement recreation

throws in athletics cover four diff erent athletic competitions. athletic throws in Polish ath-letics, both educational and recreational, are of marginal signifi cance. the aim of the study was to emphasize educational, sport and recreational advantages of diff erent forms of the athletic throws. throw exercises implemented in school and preschool curricula were pre-sented. the study covered not only competitive sports, but also wide range of recreational sports. Possibilities of implementing throw exercises in physical activity of 7107-year-old constitute a chance to develop athletics in broader sense.key words: athletics, throws, physical education, sport, recreation


WPROWADZENIE

Tradycje rzutw lekkoatletycznych w Polsce sigaj pocztkowego okresu rozwoju sportu w naszym kraju. 31.07.1928 r. o godz. 1515 Ha-lina Konopacka jako pierwszy polski sporto-wiec zdobya zoty medal olimpijski w rzucie dyskiem. Wynik Konopackiej (39,62 m) by rekordem wiata przez ni ustanowionym. Ko-lejnymi rekordzistami wiata w rzucie dyskiem byli Jadwiga Wajswna (lata 30. XX wieku) oraz Edmund Pitkowski, Biay Anio, trzy-krotny finalista olimpijski, mistrz Europy (1958 r.) oraz rekordzista wiata ze stadionu w Chorzowie w 1967 r. (59,91 m).

Polska jest znana z miotaczy kul. W tej konkurencji zasyna ju w 1932 r., kiedy na Stadionie Miejskim w Poznaniu Zygmunt He-liasz pchn kul na odlego 16,05 m o 1 cm lepiej od rekordu wiata [15]. Zote medale olimpijskie tragicznie zmarego Wadysawa Komara (1972 r. 21,18 m) i ostatnio Tomasza Majewskiego (2008 r. 21,61 cm) dowiody, e pchnicia cikim sprztem to take dome-na polska.

Koncepcj szkolenia w rzucie oszczepem przedstawi w okresie Wunderteamu (lata 50. i 60. XX wieku) Zygmunt Szelest. Oryginalny, a jednoczenie naturalny sposb treningu osz-czepnikw przyczyni si do sukcesw Janu-sza Sidy, Ewy Gryzieckiej, a moe i Anny Wojtaszek-Pazery-Bocson [5].

Najwikszy sukces polskich konkurencji rzutnych (a moe rzutowych?) to jednak Igrzy-ska Olimpijskie w 2000 r. w Sydney. W odst-pie kilku dni zote medale olimpijskie w rzucie motem zdobyli Szymon Zikowski i Kamila Skolimowska [19].

Wysok pozycj polskich trenerw i za-wodnikw w rzutach lekkoatletycznych po-twierdzili na igrzyskach w Pekinie wspomnia-ny wczeniej kulomiot Tomasz Majewski i dyskobol Piotr Maachowski.

Powyszy przegld sukcesw polskich miotaczy jest wstpem do analizy problemu obecnoci, a najczciej nieobecnoci wymie-nionych konkurencji w polskich szkoach i szeroko pojtej aktywnoci ruchowej.

461J. ISkRa, a. WaLaSZCZykRzuty lekkoatletyczne w rekreacji ruchowej ROZPRAWY NAUKOWE 2009, 29 AWF WE WROCAWIU Celem pracy byo przedstawienie wielu

form rzutw lekkoatletycznych stosowanych nie tylko w sporcie, lecz w szkolnej kulturze fizycznej i powszechnej rekreacji ruchowej.

W pracy majcej charakter rdowy zasto-sowano metod analizy pimiennictwa ze wszystkich obszarw kultury fizycznej.

Rzuty lekkoatletyczne w polskiej tradycji sportowej maj due znaczenie. Pozycje Stani-sawa Zakrzewskiego [20], a pniej seria podrcznikw publikowana przez wydawni-ctwo Sport i Turystyka w latach 19631964 [13, 17, 18] propagoway ide konkurencji rzutowych. Ta inicjacja dotyczca uznania wspomnianych czterech konkurencji dotyczy-a jednak wycznie rzutw w sporcie wyczy-nowym, najlepiej olimpijskim.

Rzuty lekkoatletyczne to grupa konkuren-cji lekkoatletycznych o charakterze siowo- -technicznym. To konkurencje w lekkiej atle-tyce, ktre nie zyskuj aprobaty w szkolnej kulturze fizycznej. Nieliczne przykady mona zaobserwowa w pracach o charakterze ba-dawczym [1] i metodycznym [79, 14, 16, 21]. W tym ostatnim nurcie wykorzystania rzutnej sprawnoci ruchowej w szkolnej kulturze fi-zycznej krok do przodu zrobiy wadze Mi-dzynarodowego Stowarzyszenia Federacji Lekkoatletycznych (IAAF). W dwch pod-rcznikach lekkiej atletyki dla dzieci [3, 4] przedstawiono m.in. obszerny zestaw wicze zabawowo-sportowych w nauczaniu konku-rencji rzutnych. Bardzo kreatywnym przyka-dem wykorzystania rzutw w modzieowej kulturze fizycznej s proporcje szkoleniowcw niemieckich [11].

RZUTY dlaczego nie? bo to konkurencje niebezpieczne (tylko

wtedy, gdy zajcia prowadzi si w spo-sb nieodpowiedni),

bo nie mamy sprztu (w domyle stan-dardowego, sportowego),

bo nie mamy terenw do rzutw (w gru-pach dzieci i modziey rzuca mona wszdzie),

bo nie wiemy, jak si do tego zabra (to niestety moe by prawda),

bo mamy ze wspomnienia lub brak wzorcw z okresu studiw (to te moe by prawda),

bo to nudne zajcie (wszystko zaley od nauczycieli).

Nie zawsze jednak rzuty musz by utosa-miane z negatywn stron szkolnej lek-koatletyki Oto gosy za:

RZUTY dlaczego tak? podnoszenia, przenoszenia, rzuty i chwy-

ty to podstawowe formy aktywnoci ru-chowej czowieka,

historia ludzkoci oparta bya na rne-go typu rzutach (kamieniami i oszczepa-mi w walce o przeycie, kamiennym dyskiem za czasw Myrona),

rzuty to grupa konkurencji dla wszyst-kich, take tych otyych i mniej spraw-nych,

rywalizacja moe odbywa si nie tylko na odlego, ale take do celu,

sprawno rzutn moemy wykorzysta w podeszym wieku (np. krgle, boule).

O atrakcyjnoci konkurencji rzutnych wiadczy fakt, i w klasach ksztacenia zinte-growanego (79 lat) moemy stosowa atrak-cyjne formy i metody inicjacji w tej grupie konkurencji [6] (tab. 1).

Proste formy rzutw szkolnych dotycz nie tylko pchni. W tak trudnej konkurencji tech-nicznej i motorycznej jak rzut dyskiem mona take zastosowa metody nauczania charakte-rystyczne dla dzieci i modziey. W tab. 2 po-dano przykady sprztu do nauczania rzutw sposobem dyskowym [9].

Obserwacje dotyczce rozwoju rzutw lek-koatletycznych dotycz gwnie rozwoju sportu olimpijskiego. Trudno si temu dziwi, gdy rne organizacje sportowe i lekkoatletyczne chlubi si rekordami i medalami, a nie popu-larnoci danej formy aktywnoci ruchowej. Pchnicie Tomasza Majewskiego w Pekinie ma niewielkie szanse na akceptacj rzutu cikim sprztem w polskich szkoach i symulacj ru-chu pchnicia w grupach polskich emerytw. W tabelach 36 podano klasyczne formy rzu-tw i ich odpowiedniki w szkole i na emerytu-

462 J. ISkRa, a. WaLaSZCZykRzuty lekkoatletyczne w rekreacji ruchowejROZPRAWY NAUKOWE AWF WE WROCAWIU 2009, 29Tab. 1. Ramowy program lekkoatletyki w klasach IIII pchnicia

Typ Rodzaj Przykad Warunki

Pchnicia

Pchnicia sprztem lekkim (techniczne)

Pchnicia kul z papieru, styro-pianu (z miejsca, z rnych pozycji wyjciowych, praw

i lew rk)

Gazety. Styropian, piki do minitenisa

zajcia w sali

Pchnicia sprztem cikim

(techniczno-siowe)

Pchnicia z miejsca pikami lekarskimi lekkimi (13 kg)

kulami, kamieniami

Piki lekarskie (13 kg), kule (13 kg)

zajcia na stadionie i w terenie

Przygotowawcze wiczenia siowe

wiczenia z pokonywaniem wasnego ciaa

wiczenia z partnerem

W sali, na stadionie i w terenie

Tab. 2. Sprzt wykorzystywany w nauczaniu rzutu dyskiem

Rodzaj B D Dostosowanie do konkurencji

Kko ringo + + Inny sposb trzymania, troch za lekkie, ale pomocne w ksztatowaniu podstawowych nawykw.

Pieczka palantowa Inny ksztat i masa, ale pomocna w opanowaniu podstawowych nawykw ruchowych.

Krki drewniane + + Lekkie, pomocne w rnych wiczeniach technicznych z obrotami wcznie.

Pika z uchwytem (uszata)

+ Inny sposb trzymania, bardzo pomocna w doskonaleniu zamachw i obrotw.

Dysk kartonowy + + Troch delikatny, ale idealny do nauki trzymania dysku dla najmodszych.

Gumowe i laminowane krki

Podobne do kek ringo, lecz od nich cisze (6001000 g).

Szyszki, krtkie kije, paskie kamienie

+ Do wicze w warunkach terenowych.

elazna podkowa Atrakcyjny przyrzd do gier i zabaw.

Drewniane paki Pewny chwyt przyboru, moliwy dugi kontakt ze sprztem.

Granat (w szkoleniu obronnym)

Dawniej popularna forma rzutu dyskowego (szczeglnie w warunkach wojskowych).

Hantle (0,52 kg) + Wystarczajco cikie, dobre w uchwycie, popularne.

Dyski kauczukowei plastikowe

Dyski na wzr standardowych (ciar 6001000 g), pomocne w kocowym etapie nauczania rzutu dyskiem

(firma NELCO).Dyski metalowe Tylko w penych warunkach bezpieczestwa.

B bezpieczestwo, D dostpno

463J. ISkRa, a. WaLaSZCZykRzuty lekkoatletyczne w rekreacji ruchowej ROZPRAWY NAUKOWE 2009, 29 AWF WE WROCAWIU rze. Wanie rzuty dla spoeczestwa dojrzaego wiekowo mog by wyzwaniem dla nauczycieli wychowania fizycznego dotyczcym wykorzy-stania rnych form rzutw w dobrej zabawie i zdrowym spdzaniu wolnego czasu.

Przegldy wiatowych tendencji [2, 10, 12] dowodz, e rne formy rzutw (czasami miesznych) mog by alternatyw do profe-sjonalnych form standardowych rzutw lekko-atletycznych.

Tab. 3. Przykady aktywnoci ruchowej zwizanej z pchniciem kul

Rodzaj aktywnoci Przykady

Sport wyczynowy

Pchnicie kul (klasyczna konkurencja olimpijska od 1896 r. (M) i 1948 r. (K)Pchnicia kul praw i lew rk (konkurencja olimpijska w 1912 r.)Pchnicia kamieniem o znacznej masie (rywalizacja w staroytnej agonistyce), a take w czasie tzw. Igrzysk Midzyolimpijskich w 1906 r. (kamie 6,35 kg)Pchnicia kulami o rnej masie (treningowe)Pchnicia z rnych pozycji (np. z miejsca i doskoku)

Sport szkolnyPchnicia pik lekarskPchnicia sprztem lekkim (dla dzieci pchnicia kulami pluszowymi, z papieru lub ze styropianu)

Sport rekreacyjny

Podnoszenia, przenoszenia i pchnicia cikimi kamieniamiKrgle kularskie (rzutno-toczone lub toczone)Kularskie boules (boccia)Kule drogowe (w terenie)Pchnicia kamieniem do celu (tzw. varpa)Wypchnicia pnia drzewa (klasyczny, szkocki tossing the caber)

Tab. 4. Przykady aktywnoci ruchowej zwizanej z rzutem dyskiem


Sport wyczynowy

Rzut dyskiem (klasyczna konkurencja olimpijska od 1896 r. (M) i 1928 r. (K)Rzut dyskiem praw i lew rk (konkurencje olimpijska w 1912 r.)Rzut dyskiem stylem greckim z podwyszenia (konkurencja olimpijska w latach 19061908)Rzut dyskiem w staroytnoci discobolia (dysk o masie ok. 15 kg)Rzuty dyskowe kul (w ramach tzw. wielobojw kularskich)Rzuty dyskowe z rnych pozycji (z miejsca, z obrotu)

Sport szkolny Rzuty dyskiem gumowymRzuty dyskowe kkiem ringo

Sport rekreacyjny

Krgle dyskowe (toczone)Rzuty dyskowe w drewniany koek (np. wybijanka) czyli rosyjskie grodkiRzuty elaznym piercieniem (4 kg) do metalowego koka (quoits)Rzut podkow (horseshoe pitching)

464 J. ISkRa, a. WaLaSZCZykRzuty lekkoatletyczne w rekreacji ruchowejROZPRAWY NAUKOWE AWF WE WROCAWIU 2009, 29Tab. 5. Przykady aktywnoci ruchowej zwizanej z rzutem motem


Sport wyczynowyRzut motem (klasyczna konkurencja olimpijska od 1900 r. (M) i 2000 r. (K))Rzut ciarkiem z metalow rczk 56ft (25,4 kg) obecnie zawody halowe, w 1904 r. i 1920 r. jako konkurencja olimpijska

Sport szkolnyRzuty mociarskie pik lekarsk (oburcz z prawej i lewej strony)Rzuty pik uszatRzuty paramotem dla dzieci

Sport rekreacyjny Rzut motem kowalskimRzut ciarkiem z mociarsk rczk (12,5/15 kg)

Tab. 6. Przykady aktywnoci ruchowej zwizanej z rzutem oszczepem (rzutami zamachowymi)Rodzaj aktywnoci Przykady

Sport wyczynowy

Rzut oszczepem (klasyczna konkurencja olimpijska od 1908 r. (M) i 1948 r. (K))Rzut oszczepem praw i lew rk (konkurencja olimpijska w 1912 r.)Rzut oszczepem stylem dowolnym oszczep moe by trzymany w dowolnym miejscu; konkurencja olimpijska w 1908 r.Rzut oszczepem w staroytnoci (akontisma),Rzut oszczepem do celu (staroytny wariant rywalizacji w rzucie do tarczy; ostatnio na Bilet Gamet w 2008 r.)

Sport szkolny

Rzut pieczk palantow (z miejsca i rozbiegu)Rzut pieczk wykonan z gazetyRzut pik lekarsk (oburcz znad gowy)Rzut pik basebolow (szkolny test azjatycki)

Sport rekreacyjnyRzut prtem metalowym (hiszpaska konkurencja lekkoatletyczna lanzamiento de barra)Rzut oszczepem do celu (pionowego, poziomego; take na czas)

Tab. 7. Kryteria podziau aktywnoci ruchowej z wykorzystaniem rzutwKryterium Przykady

Ciar sprztu Od rzutu pik palantow z gazety do podnoszenia kamieni o ciarze powyej 100 kg.

Rodzaj sprztu

Od klasycznych przyborw lekkoatletycznych (kule, dyski, oszczepy, moty), przez sprzt charakterystyczny dla festynw (moty kowalskie, kamienie, pnie) a po specyficzny sprzt do gier rzutnych (rzutki, kule do krgli, piki).

Rodzaj wspzawodnictwaOd najpopularniejszych rzutw na odlego (rzuty lekkoatletyczne) do celu (krgle i gry kularskie), do rzutw wzwy, na czas i wszelkich powiza rzutw i biegw (np. palant).

Miejsce rywalizacji Od stadionu lekkoatletycznego i rozlegych boisk, przez hale i sale gim-nastyczne do maych, kameralnych pomieszcze.

Cel wspzawodnictwa Od profesjonalnej rywalizacji sportowej (rzuty lekkoatletyczne, baseball), przez zabawy na festynach, do szkolnej kultury fizycznej.

Forma ruchuObejmuje rzuty (lekkoatletyka, pika rczna), podnoszenia, toczenia (gry kulowe), wybijania, przecigania i inne, porednie formy sprecyzowane w przepisach wspzawodnictwa.

465J. ISkRa, a. WaLaSZCZykRzuty lekkoatletyczne w rekreacji ruchowej ROZPRAWY NAUKOWE 2009, 29 AWF WE WROCAWIU Jak znaczne jest zrnicowanie propozycji

w rzutach w pozasportowych formach aktyw-noci ruchowej, przedstawiono w tabeli 7. Ka-de z szeciu przyjtych kryteriw stwarza mo-liwoci do realizacji zaj rzutnych w grupach o rnym wieku, moliwociach kondycyjnych oraz infrastrukturze sportowo-rekreacyjnej.

BIBLIOGRAFIA[1] M. Bogusawski, J. Migasiewicz, R. ukowski, Metodyczne propozycje do programu szkolenia w rzutach lekkoatletycznych modziey w wieku 1115 lat. [W:] P. Kowalski, J. Migasiewicz (red.), Sport pywacki i lekkoatletyczny w szkole. AWF, Wrocaw 1998, 133140. [2] M. Brander, The es-sential guide to Highland Games. Canongate Press, Edinburgh 1992. [3] Ch. Gozzoli, E. Locatelli, D. Massin, B. Wangemann, IAAF Kids athletics. A team event for children. IAAF, Monaco 2002. [4] Ch. Gozzoli, J. Simohamed, A.M. El-Hebil, Educational cards. Kids athletics. IAAF, Monaco 2006. [5] R. Hymans, Progression of world best per-formances and official world records. IAAF, Mona-co 1999. [6] J. Iskra (red.), Lekkoatletyczne formy ruchu w przedszkolu i w nauczaniu pocztkowym. Politechnika Opolska, Opole 2007. [7] J. Iskra (red.), Metodyka nauczania lekkoatletyki w szkole. AWF, Katowice 2005. [8] J. Iskra, A. Walaszczyk,

B. Juras, Lekkoatletyczne formy rekreacji rucho-wej. AWF, Katowice 2009. [9] J. Iskra, A. Wa-laszczyk, B. Szade, Lekkoatletyka w szkole podsta-wowej. AWF, Katowice 2002. [10] J. Iskra, J. Wojnar, R. Tataruch, Rekreacyjne formy rzutw lekkoatletycznych w treningu zdrowotnym doro-sych. Annales Universitatis Mariae Curie-Sko-dowska, Lublin 2006, 428430.[11] H. Katzenbogner, Kinderleichtathletik. Phi-lippka-Sportverlag, Mnster 2002. [12] W. Lipo-ski, Encyklopedia sportw wiata. Oficyna Wydaw-nicza Atena, Pozna 2001. [13] B. Masowski, S. Zieleniewski, Rzut motem. Sport i Turystyka, Warszawa 1964. [14] J. Migasiewicz, T. Jonak, A. Czarnota, Gry i zabawy ruchowe z zastosowa-niem oszczepu. Wydawnictwo BK, Wrocaw 2005. [15] J. Rozum (red.), Encyklopedia (statystyczna) polskiej lekkiej atletyki. PZLA, Warszawa 1994. [16] Z. Stawczyk, J. Biernacki, Gry w metodyce na-uczania rzutu oszczepem. AWF, Pozna 1992. [17] Z. Szelest, Rzut oszczepem. Sport i Turystyka, Warszawa 1963. [18] E. Wachowski, Rzut dyskiem. Sport i Turystyka, Warszawa 1964. [19] D. Wal-lechinsky, The complete book of the Olympics. Hardie Grant Books, South Yara 2000. [20] S. Za-krzewski, Rzuty. Wydawnictwo Prasa Wojskowa, Warszawa 1949.[21] R. ukowski, Rzut oszczepem. Modzieowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1988.

anna tomaszewska, aleksandra Sikora, Joanna WaszczakAKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO WE WROCAWIU

pRedySpozycje i cechy iNStRuktoRa FitNeSS

aBStRaCt

Predispositions and features of a fi tness instructor

a professional image of an instructor is composed of a few elements. they refer to his at-titude towards himself and the participants. an attitude denotes a relatively constant struc-ture of cognitive, emotional processes and behaviours referring to an object or a disposi-tion to appearance of such processes or behaviours. an attitude consists of three elements: cognitive, sensation-motivational and behavioural. the aim of this work was to investigate into what characteristics of an instructor are the most preferred ones by women attending fi tness clubs. a research method chosen by the authors was a diagnostic sounding/survey (the names are interchangeable) which was conducted on a representative group of one hundred women attending fi tness clubs. this method provides insight into all kinds of so-cial phenomena. Conclusions:For the participants, the most important competencies are knowledge and an instructors behaviour. knowledge guarantees safety and provides essential data for the group. on the other hand, behaviour directly aff ects the well-being of the participants who are thus en-couraged them to a regular attendance to motivated to spending their free time actively.as for the range of motor predispositions, the most important for 26% of respondents is the skill of adjustment of the movement technique to the level of a group.Considering pedagogical predispositions, the most vital is communication. handling of your voice and a system of non-verbal signs is of huge signifi cance in the fl uent conduction of classes. an appropriate tone and volume of voice infl uences the speed of execution of exercises by clients.key words: fi tness instructor, diagnostic sounding


WPROWADZENIE

We wspczesnej pedeutologii zakada si przygotowanie nauczyciela do coraz bardziej zoonych i zmiennych zada jako osoby (empatycznej i mylcej), profesjonalisty (wykwalifikowanego) oraz organizatora, do-radcy, spoecznika i animatora kultury. We-dug bada optymalny stopie nauczyciela bdzie stanowi czowiek wielowymiarowy wolny, autonomiczny, twrczy i ekspan-sywny, a zarazem otwarty, elastyczny i samo-dzielny, a zdaniem uczniw przede wszyst-kim sprawiedliwy [1]. Jest to oczywicie dalekosiny wzorzec nauczyciela, a wiele bdzie zaleao od predyspozycji osobowo-

ciowych nauczyciela oraz stworzonych mu warunkw pracy.

Janowski [4] prbuje znale odpowied na pytania: dlaczego kto jest dobrym, a inny zym nauczycielem i co zrobi, aby tych do-brych byo jak najwicej. Przeprowadzone przez autora badania ujawniy cechy nauczy-ciela oczekiwane spoecznie. S to:

wiksza ni u innych osb potrzeba pra-cy z ludmi, a nie z przedmiotami, wik-sze zainteresowanie stosunkami mi-dzyludzkimi,

wiksze ni przecitne zainteresowanie spoeczne i uspoecznienie,

wiksze ni u innych poczucie odpowie-

a. tomaSZeWSka, a. SIkoRa, J. WaSZCZakPredyspozycje i cechy instruktora fitness 467ROZPRAWY NAUKOWE 2009, 29 AWF WE WROCAWIU

dzialnoci i wiksza samokontrola, ci-se trzymanie si przyjtych konwencji, skonno do konformizmu wobec norm spoecznych,

nieco wiksze ni u innych tendencje do konserwatyzmu.

Najwaniejszym elementem przygotowania nauczyciela do pracy jest jego osobiste do-wiadczenie zwizane z tym, jak on sam by w szkole traktowany, uczony i wychowywany.

Janowski podkrela, e dzieci lubi na-uczycieli, ktrzy s mili, przyjani, pogodni, cierpliwi, pomocni, uczciwi, z poczuciem hu-moru, rozumiejcy dziecice problemy, po-zwalajcy dzieciom na wiele dziaa, ale rw-noczenie umiejcy utrzyma porzdek. Dzieci nie lubi takich nauczycieli, ktrzy dominuj, maj faworytw, stosuj kary w celu utrzyma-nia dyscypliny, nie dbaj o potrzeby poszcze-glnych uczniw i s niesympatyczni.

Oczekiwania uczniw wobec nauczycieli sprowadzaj si w gruncie rzeczy do tego, aby nauczyciele byli ludzcy, umieli naucza, spra-wiali, by uczniowie si uczyli, zapewniali nadzr i kontrol. Dzieci oczekuj od nauczyciela, aby jasno okreli, co jest dobre, a co ze i by w tym konsekwentny, co umoliwiaoby im racjonalnie przewidywa skutki wasnych zachowa. Nie-przewidywalno zachowa nauczyciela powo-duje u uczniw zachwianie poczucia rwnowagi, co z kolei sprzyja narastaniu zoci i agresji, wy-wouje obawy przed ukaraniem.

Cechy, jakie powinien mie nauczyciel przy-gotowujcy dzieci i modzie do ycia w nowo-czesnym, konkurencyjnym spoeczestwie, w in-teresujcy sposb przedstawia Karolczak-Bier- nacka [za 16]. Autorka zestawia podane cechy nauczyciela oraz czynniki utrudniajce realizacj wymienionych waciwoci (dane pochodz z ba-da przeprowadzonych wrd nauczycieli). Do najwaniejszych zaliczaj oni: odwag, profesjo-nalizm, sprawno zadaniow i interpersonaln. Idealna wydaje si sytuacja, kiedy do osignicia podanego stanu starczyyby dobre chci sa-mego nauczyciela. Niestety, na przeszkodzie stoi wiele ogranicze skutecznie uniemoliwiajcych realizacj zamierze. Wwczas uwiadomiony wzorzec zderza si z uwiadomion niemoc.

Cechy nauczycieli w postaci antynomii przedstawi Banach [2]. Najwaniejszymi s:

otwarto i umiejtno kontaktu z mo-dzie, empatia,

kompetencja merytoryczna i metodycz-na,

poszanowanie godnoci ludzkiej, pod-miotowo,

sprawiedliwo i obiektywizm w oce-nianiu uczniw,

dialogowo, negocjacyjno, demokra-tyczny styl kierowania,

dyscyplina i wymagalno, konsekwencja w postpowaniu, wspomaganie w ko- potach,

tolerancja, kultura oglna i pedagogicz-na,

umiejtno planowania i organizowa-nia pracy wasnej i zbiorowej,

motywacja i umiejtno samoksztace-nia oraz doskonalenie swojego warszta-tu pracy (rozwj zawodowy), poczucie humoru.

Rodziewicz [8] uwaa, e mona si spie-ra w nieskoczono o to, jaki katalog cech nauczyciela jest optymalny. Nauczyciel jest caoci, to prawdziwy, normalny czowiek: przewodnik, autorytet, partner, mistrz, czo-wiek cay, niepodzielny. Moe dzieci wystra-szy lub je rozbestwi, nauczy albo ogupi, zespoli lub skonfliktowa, uszlachetni lub zdeprawowa. Moe wybiera! Autor uzna, e najwaniejsze cechy to: takt pedagogiczny, poczucie humoru, tolerancja, sprawiedliwo i spolegliwo wszystko to, co cenne w czo-wieku, stajcym si wzorem dla modej, kszta-tujcej si osobowoci.

Przytaczane przykady cech, podanych zachowa i reprezentowanych postaw dotycz nauczycieli. Mona przyj pewne analogie midzy prac instruktora i nauczyciela. Pod-stawowa (ale nie jedyna) rnica dotyczy pod-miotu oddziaywa. Nie wynika ona tylko z dobrowolnoci udziau w zajciach fitness, ale z uwarunkowa podjcia aktywnoci i w miar precyzyjnego okrelenia celw jej podejmowania. Okrelone oczekiwania wobec udziau w zajciach pozwalaj ich uczestni-

a. tomaSZeWSka, a. SIkoRa, J. WaSZCZakPredyspozycje i cechy instruktora fitness468 ROZPRAWY NAUKOWE AWF WE WROCAWIU 2009, 29

kom na okrelenie warunkw realizacji tego procesu. Dotyczy to w rwnym stopniu bazy do realizacji wicze, programu i form realiza-cji, jak i osoby instruktora. W zalenoci od wybranej formy aktywnoci (step, dance aero-bik, streatching, wiczenia na siowni) rola in-struktora bdzie oscylowaa midzy rol nie-zbdnego przewodnika a doradc-konsul- tantem. Nie ulega wtpliwoci, e jak nauczyciel jest postaci nierozerwalnie zwizan z instytucjonalnym procesem ksztacenia i wy-chowania, tak instruktor jest staym elemen-tem funkcjonowania klubu fitness.

W literaturze brakuje informacji na temat bada dotyczcych preferowanych cech in-struktora fitness. Niewiele doniesie dotyczy subiektywnych odczu autorw na temat cha-rakterystyki pracy i cech osb prowadzcych zajcia w klubach fitness. Nie zostay one po-parte badaniami empirycznymi.

W czasie zaj kada wiczca osoba ob-serwuje instruktora i naladuje jego ruchy, dla-tego prowadzcego powinna charakteryzowa bardzo dobra technika. Od krokw podstawo-wych przechodzi on do zaawansowanych. Kady element musi wic by wykonywany dokadnie. Nie moe blokowa ani krpowa ruchu. Nauczanie krokw, wicze i choreo-grafii, poczone z odpowiednim pokazem, eliminuje konieczno zmiany wicze czy zwolnie tempa. Istotne jest wic metodyczne przygotowanie instruktora, ktry wiadomie bdzie uczy techniki, dostosowujc j do po-ziomu grupy i rodzaju zaj.

Omwione dotychczas elementy tworz cz obrazu instruktora. Naley jednak pa-mita, e istotny jest rwnie posiadany przez niego charakter, implikujcy jego zachowanie na zajciach, jego relacj z wiczcymi. Na wizerunek dobrego instruktora powinny si wic skada nie tylko cechy takie, jak:

technika ruchu sprawno fizyczna such muzyczny dostosowanie zaj do poziomu grupy dostosowanie zaj do warunkw zdolnoci choreograficzne wiedza z zakresu anatomii i fizjologii

systematyczne doksztacanie,ale i: umiejtnoci dydaktyczne kontakt z grup [3].

Komponenty postawy instruktoraNa profesjonalny wizerunek instruktora

skada si kilka elementw. Dotycz one jego postawy wobec siebie i uczestnikw zaj. Po-staw nazywamy wzgldnie trwa struktur procesw poznawczych, emocjonalnych i za-chowa odnoszcych si do jakiego przed-miotu lub dyspozycj do pojawienia si tych procesw czy zachowa [9].

Postawa skada si z trzech komponentw: poznawczego, uczuciowo-motywacyjnego i be- hawioralnego. Komponent poznawczy odnosi si do wiedzy i dowiadczenia w zakresie da-nej postawy oraz przekona i pogldw. Infor-macje utrwalone w pamici czowieka odgry-waj donios rol w rozumieniu rodowiska fizycznego, charakteru jednostki i zachowania grup spoecznych, sztuki i nauki. Dziki nim jednostka tworzy sobie mniej lub bardziej spjny i uporzdkowany pogld na wiat; dzi-ki nim rozwija si take ycie duchowe [5].

Instruktor musi mie wiedz na temat do-boru treci i rodkw do zaj oraz informacje o zdrowym stylu ycia, wpywie wicze na organizm, redukcji stresu. Dziki umiejtno-ciom dydaktycznym potrafi t wiedz przeka-za ludziom oraz wpyn na ich sposb my-lenia i pojmowania aktywnoci fitness jako wanego elementu ycia. Po lekcji jest czas na zadawanie pyta, na dyskusje o proble-mach, porady, a nawet na towarzyskie rozmo-wy, w ktrych zawsze mona przemyci nasz sposb pojmowania aktywnoci fizycznej jako czego wanego i koniecznego do prawido-wego funkcjonowania organizmu czowieka [10]. Wiedza z zakresu anatomii i fizjologii przydatna bdzie w pilnowaniu bezpiecze-stwa grupy czy korygowaniu bdw, a ta me-todyczna w nauczaniu skomplikowanej cho-reografii czy nowych wicze. Majc bogaty wachlarz informacji, instruktor jako nauczy-ciel bdzie mg dokonywa zawsze wiado-mego wyboru na zajciach.


Komponent uczuciowo-motywacyjny wi-e si z wraliwoci emocjonaln. Uczucia wystpujc cznie z komponentem poznaw-czym, daj orientacj w wiecie i wyraaj sto-sunek do otoczenia. Instruktor jako gwna oso-ba na zajciach musi wyraa pozytywny stosunek emocjonalny do swoich klientw i za-raa ich entuzjazmem. Powitanie, umiech, kontakt wzrokowy w czasie lekcji s istotnym przejawem waciwego kontaktu z grup. Nale-y rwnie zadba o to, by nowo przybyy po-czu si pewnie i bezpiecznie, a po zajciach wyszed z przekonaniem, e udao mu si spro-sta nieatwemu dla debiutanta zadaniu [10].

Komponent behawioralny to zachowanie, ktre wywoa z gry zamierzony efekt i wpy-nie na postaw czowieka. Nie odbywa si to tylko podczas godziny zaj, ale rwnie w sy-tuacjach ycia codziennego. Komponent ten poczony jest z komponentem poznawczym i uczuciowo-motywacyjnym, gdy wiedza musi by w odpowiedni sposb przekazana, a emocje uzewntrznione. Bez tych umiejt-noci nie nastpi zmiana postawy na podan [9]. Zdolnoci organizacyjne zaj, bezbdny pokaz czy nauczanie techniki obejmuj zakres tej kompetencji. Rwnie umiejtno przeka-zu wiedzy z zakresu zdrowia, sprawnoci fi-zycznej czy relaksu staje si niezbdna, gdy prowadzcy chce mie dobry kontakt ze swoj grup i by autorytetem w tym, co robi.

Wszystkie trzy wspgrajce sfery utworz obraz instruktora, do ktrego klienci przyzwy-czaj si, a lekcja stanie si czasem spdzonym w miej atmosferze.

CEL PRACY

Celem pracy jest zbadanie, jakie cechy instruk-tora s najbardziej preferowane przez kobiety uczszczajce do klubw fitness.

Autorki pracy podejmuj prb znalezienia odpowiedzi na pytania badawcze:

1. Ktre z kompetencji instruktora s naj-bardziej preferowane przez klientw klubw?

2. Ktre cechy instruktora s najwaniej-sze w predyspozycjach ruchowych?

3. Ktra z predyspozycji pedagogicznych jest najwaniejsza u instruktora wedug uczestniczek zaj?

MATERIA I METODA BADA

Metod badawcz wybran przez autorki jest sonda diagnostyczny/ankietowy (nazwy te stosuje si zamiennie) przeprowadzony na grupie reprezentatywnej stu osb klientek klubw fitness. Metoda ta umoliwia bowiem wgld we wszelkiego rodzaju zjawiska spo-eczne, stany spoecznej wiadomoci oraz opinie i powszechnie przyjmowane pogldy. Pozwoli to autorkom nie tylko pozna stosu-nek klientek klubw do rodzajw prowadzo-nych tam zaj i realizowanych wicze, ale przede wszystkim umoliwi poznanie tych cech, ktre chciayby widzie u dobrego in-struktora fitness.

Badaczki posuyy si kwestionariuszem- -ankiet wasnego autorstwa zawierajcego 21 pyta zamknitych. Cechuje j konkretno, wysoki stopie standaryzacji oraz jednoznacz-no w sposobie gromadzenia danych, stanowi zatem technik badawcz najodpowiedniejsz do realizacji tych metod badawczych, ktrych celem jest otrzymanie porwnywalnych da-nych od duej liczby respondentw [7].

Kwestionariusz bdzie z kolei narzdziem, jakim autorki si posuyy w obrbie tej tech-niki. Warto zaznaczy, i przez kwestionariusz rozumie si ten rodzaj ankiety, ktry, majc posta formularza zawierajcego w zdecydo-wanej wikszoci pytania zamknite, zapew-nia w wymagany, ze wzgldu na obran me-tod, wysoki stopie jednolitoci i standaryzacji. Dlatego stworzono kwestionariusz ankiety za-wierajcy 21 pyta zamknitych. Zebrane dane zostay poddane obliczeniom statystycznym i pomog w odpowiedzi na postawione wcze-niej pytania badawcze.

W badaniu wzio udzia 100 kobiet uczsz-czajcych na zajcia fitness. Przedzia wiekowy klientek jest bardzo zrnicowany. Na aerobik najczciej chodz osoby w wieku 2030 lat (56%) oraz 3040 lat (26%). Pozostae maj mniej ni 20 lat (7%) oraz powyej 40 lat (11%).


Wikszo respondentek (62%) ma wy-ksztacenie wysze, okoo 10% niepene wysze, rednie lub rednie zawodowe, a 7% wyksztacenie podstawowe.

Ankietowane wykonuj prac umysow (54%), fizyczn (7%), grupa wykonujca inn prac stanowi 13%, a 26% obecnie nie pracuje.

Sytuacja ekonomiczna badanych respon-dentek przedstawia si nastpujco: 500 z przypada miesicznie na jednego czonka ro-dziny u 8% kobiet, 1000 z u 24%, 1500 z u 30%, powyej 2000 z u 38%.

Przytoczone dane sugeruj, e na zajcia fit-ness uczszczaj w zdecydowanej wikszoci kobiety mode i z wyszym wyksztaceniem, a co za tym idzie wiksz wiadomoci roli, jak od-grywa wysiek fizyczny i zdrowy styl ycia.

WYNIKI

Kobiety zapytano o najwaniejsze dla nich kompetencje, jakie winien posiada instruktor fitness. Respondentki wskazay na wiedz (41%) i zachowanie (39%), jakie powinien wykazywa prowadzcy w trakcie zaj i po nich. Jak wida, najmniej wane dla uczestni-czek zaj s emocje instruktora (20%) (ryc. 1). Minimalne rnice zaobserwowano midzy wiedz a zachowaniem, ale mimo to atwo za-uway, i dla klientek obie skadowe wize-runku instruktora s rwnie wane.

Wybrane pytania do ankiety zostay utwo-rzone pod ktem kompetencji behawioralnych, na ktrych podstawie stworzone zostay 3 gru-py cech:

predyspozycje ruchowe, kultura osobista, zdolnoci pedagogiczne.Z predyspozycji ruchowych wszystkie ce-

chy s wane u instruktora. Zaobserwowana rozbieno jest minimalna (do 2%). Najwa-niejsza dla respondentek jest technika ruchu instruktora (26%) oraz estetyka ruchu (25,5%). Pozostae dwie cechy zostay zaznaczone przez 24,5% kobiet dokadno wykonywanych wicze oraz 24% uczestniczek umiejtno zwalniania i przyspieszania ruchu (ryc. 2).

Technika ruchu instruktora jest najwa-niejsza wedug uczestniczek zaj, poniewa jest ona ich zdaniem wyznacznikiem profesjo-nalizmu instruktora.

W zakresie kultury osobistej instruktora te nie zauwaa si znacznych rozbienoci (ryc. 3). Najwaniejsze jest, by reagowa on w odpowiednim momencie. Jest to istotne ze wzgldu na bezpieczestwo zaj i stanowi objaw profesjonalnego podejcia do klienta, ktry nie zawsze jest osob zdrow czy cako-wicie sprawn uczestniczk aerobiku w pro-zdrowotnym klubie fitness. Uwaa tak 22% respondentw. Istotna jest take uprzejmo (21%) i niewskazywanie saboci wiczcych

Ryc. 1. Kompetencje instruktora fitness


Ryc. 2. Predyspozycje ruchowe instruktora fitness

Ryc. 3. Kultura osobista prowadzcego zajcia fitness

(20%), co zapewnia komfort psychiczny wszystkim klientkom, a szczeglnie tym po-cztkujcym, ktre nie czuj si pewnie i nie znaj jeszcze swoich moliwoci. Z kultury osobistej najmniej wana okazuje si toleran-cja (18%) i stanowcza grzeczno (19%).

Wszystkie przedstawione na ryc. 4 elemen-ty zwizane s z nabytymi cechami prowadz-cego czy to podczas szkole i konwencji, czy w wyniku obserwacji zaj dowiadczonych instruktorw. Przekaz informacji (9,41%), czyli m.in. jasno komend i wyrana wymo-wa, jest najwaniejszy z wybranych cech in-struktora wskazanych przez respondentki. Na-tomiast 9,25% ankietowanych uznao dobr

wicze za istotny element lekcji fitness. Do-stosowanie ruchu do poziomu grupy wybrao 8,75% uczestniczek zaj.

Jak wynika z ryc. 4, dla wiczcych bardzo wana jest atmosfera podczas zaj. Zarwno umiejtno stwarzania atmosfery relaksu (8,67%), nieskrpowanej aktywnoci rucho-wej (8,91%), jak i sprzyjajcej pracy (8,72%). Sala fitness musi by miejscem, gdzie klientka potrafi skoncentrowa si intensywnie na swo-ich emocjach, zrelaksowa psychicznie i zapo-mnie o codziennych problemach. Umiejt-no stworzenia odpowiedniego klimatu zapewni instruktorce grono zadowolonych klientek.


Umiejtno dostosowania czasu trwania lekcji pod ktem skadowych zaj wybrao 8,72% ankietowanych.

Mniej wana jest umiejtno ustawienia grupy (7,50%). Moe to wynika z faktu, i instruktor rzadko ustawia osoby w grupie, po-niewa klientki same zajmuj najlepsze dla nich, czsto stae miejsca.

Mao istotne s dla wiczcych umiejt-no przekazywania informacji o zdrowiu (7,77%), sprawnoci fizycznej (7,77%), koor-dynacji ruchowej (7,40%) i redukcji stresu (7,11%).

WNIOSKI

1. Najwaniejsze kompetencje instruktora wedug uczestniczek zaj to wiedza i zachowanie. Wiedza gwarantuje bez-pieczestwo i daje wachlarz istotnych na zajciach informacji. Zachowanie natomiast bezporednio wpywa na do-bre samopoczucie wiczcych, zachca-jc ich przy tym do regularnego odwie-dzania klubw fitness i mobilizujc ich do aktywnego spdzania czasu.

2. Z zakresu predyspozycji ruchowych najwaniejsza dla 26% respondentek jest umiejtno instruktora w dostoso-

wywaniu techniki ruchu do poziomu grupy.

3. Z predyspozycji pedagogicznych naj-waniejszy jest natomiast jasny i wyra-ny przekaz informacji. Umiejtno po-sugiwania si mow i systemem znakw niewerbalnych ma ogromne znaczenie w pynnym prowadzeniu zaj. Odpo-wiednie dostosowanie tonu i natenia gosu wpywa na szybko realizowania przez wiczcych polece.

BIBLIOGRAFIA[1] R.I. Arends, Uczymy si naucza. WSziP, Warsza-wa 1994. [2] Cz. Banach, Polska szkoa i system edu-kacji przemiany i perspektywy. A. Marszaek, Toru 2001. [3] E. Grodzka-Kubiak, Aerobik czy fitness. DDK Edition, Pozna 2002. [4] A. Janowski, Pozna-wanie uczniw zdobywanie informacji w pracy wy-chowawczej. Fraszka edukacyjna. Warszawa 2002. [5] J. Kozielecki, Psychologiczna teoria samowiedzy. PIW, Warszawa 1986. [6] H. Kwiatkowska, Edukacja nauczycieli: konteksty kategorie praktyki. IBE, Warszawa 1997. [7] M. obocki, Metody i techniki bada pedagogicznych. Oficyna Wydawnicza Impuls, Krakw 2000. [8] J. Rodziewicz, Instynkt i dowiad-czenie. Nowa Szkoa, 1993, 3, 79. [9] S. Strzyewski, Proces ksztacenia i wychowania w kulturze fizycznej. WSziP, Warszawa 1996. [10] I. Szymaski, Fitness planeta ludzi. Body life, 2001, 4.

Ryc. 4. Predyspozycje pedagogiczne instruktora fitness

WPROWADZENIE

Wiele jest powodw, dla ktrych lekkoatletyka zasuya sobie na wzniosy przydomek Krlo-wej Sportu. Rnorodno i mnogo konku-rencji wchodzcych w skad lekkoatletyki stwa-rza szerokie moliwoci dla uzdolnionych sportowcw. Lasocki [5] pisze, e jest ona dy-scyplin sportu umoliwiajc modziey wy-korzysta swoje szanse na sukcesy sportowe niezalenie od posiadanych warunkw fizycz-nych i dyspozycji psychicznych. To, co jest

uwaane za zalet tej dyscypliny sportu, moe sta si te wad. Lekkoatletyka jest dyscyplin sportu masowo uprawian w Polsce przez mo-dzie i dzieci. Istnieje bardzo rozbudowany sy-stem zawodw sportowych w tej dyscyplinie. Doroli sportowcy przygotowuj si do igrzysk olimpijskich, mistrzostw wiata i Europy oraz corocznych mistrzostw Polski. Modzi sportow-cy przygotowuj si do mistrzostw Polski ju-niorw, oglnopolskiej olimpiady modziey oraz nieoficjalnych mistrzostw Polski modzi-

ukasz Jwiak, Jan kosendiakAKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO WE WROCAWIU

czy tReNeRzy lekkoatletyki Realizuj cele etapu wStpNego tReNiNgu?

aBStRaCt

do coaches of athletics realize aims of preliminary stage of training?

the process of breaking up a training into phases is very important in the case of sports train-ing of young sportsmen in various sports disciplines, since it enables the instructor to select appropriate training loads.on the basis of the results of the study carried out on 48 sportsmen born in1981, 1982 and 1983 we attempted to verify the hypothesis that the process of breaking up a training into phases is seriously neglected in the case of young runners training and to point out conse-quences of such an approach.track records of 48 competitors born in 1981, 1982 and 1983, who won the fi rst ten places in 600 m and 1000 m runs in the Janusz kusociski Small memorial (mmJk) in 1996, 1997 and 1998 respectively, were analyzed. the Janusz kusociski Small memorial (mmJk) record found in Polish athletic Federation (PZLa) fi les, annual records of best results achieved in a given year in a given year in separate age categories for the last decade and Internet sites witch statistical data were used to gather data for the analysis.the study has confi rmed the hypothesis on the lack of the process of breaking up training into phases in the case of young athletes. Seventeen out of 48 examined runners fi nished their sports careers on the sub-junior stage, 29 on junior, and only two of them achieved senior stage, but without signifi cant achievements.Conclusions:1. young runners, who achieved very good results, when they were 15 years old, were not

able (due to various reasons) to achieve similar results , when they grew-up.2. Runners, who were not among top junior runners in Poland, have achieved success in their

adulthood.3. execution of the preliminary phase objectives by athletics coaches is not effi cient in many

cases.key words: athletics, preliminary training phase, junior runners training, training objectives


. JWIak, J. koSeNdIakRealizacja celw wstpnego treningu 474 ROZPRAWY NAUKOWE AWF WE WROCAWIU 2009, 29

kw, czyli Maego Memoriau im. Janusza Ku-sociskiego (MMJK). Istnieje te rozwinity system imprez lekkoatletycznych organizowa-nych przez Szkolny Zwizek Sportowy oraz przez inne instytucje (np. oglnopolskie czwartki lekkoatletyczne dla dzieci w wieku 1013 lat). Zawody rangi oglnopolskiej w ka-tegoriach modzieowych odbywaj si kade-go roku. By moe dla wikszoci modych sportowcw s to docelowe imprezy w ich ka-rierach sportowych. Niektrzy trenerzy stosuj wic specjalistyczny trening, aby osiga suk-cesy na tych zawodach. Taki trening jest krt-kowzroczny. Owszem moe przynie efekt w postaci dobrego wyniku w rywalizacji z r-wienikami. W przyszoci jednak dojrzay za-wodnik moe mie problemy z uzyskiwaniem wynikw takich, do ktrych byby predestyno-wany, gdyby prowadzi we wczesnej fazie swo-jego rozwoju odpowiedni, wszechstronny tre-ning, ukierunkowany na wicej konkurencji, stosujc przy tym odpowiednie obcienia do-stosowane do wieku [11]. Naukowcy, trenerzy, publicyci, kibice zadaj od lat podstawowe py-tanie: co si dzieje z piknie zapowiadajcymi si karierami sportowymi modych, polskich lekkoatletw? Dlaczego tak wielk barier jest przejcie z kategorii modzieowych do doro-sego uprawiania lekkoatletyki? A moe na pocztku drogi sportowej modych lekkoatle-tw popeniane s jakie bdy? Autorzy niniej-szej pracy prbuj odpowiedzie na te pytania.

Cele wstpnego etapu treningu

Etapizacja procesu treningowego jest jednym z podstawowych poj teorii treningu sporto-wego. Charakteryzujc poszczeglne etapy

procesu treningowego, autorzy wyrniaj pewne specyficzne cele, ktrych osignicie warunkuje przejcie zawodnika z jednego eta-pu na drugi. Spord wielu znanych z literatu-ry klasyfikacji przyjto t, wedug ktrej wie-loletni proces treningowy skada si z trzech podstawowych etapw: wstpnego, podstawo-wego i specjalistycznego nazywanego te eta-pem mistrzostwa sportowego.

Koncepcja ta zawarta jest m.in. w pracach Naglaka [69], Kosendiaka i Migasiewicza [4] oraz Kosendiaka [2]. Rni si ona od wczeniejszych przede wszystkim tym, e o przejciu do kolejnego etapu nie decyduje wiek sportowca, ale realizacja konkretnych celw. Autorzy zwracaj te uwag, e w po-szczeglnych etapach trener podejmuje rne kierunki dziaania (tab. 1). Na etapie wstp-nym trener jest przede wszystkim wycho-wawc, nastpnie szkoleniowcem, a dopiero w trzeciej kolejnoci organizatorem wspza-wodnictwa.

Take funkcje i umiejtnoci kierownicze tre-nera zale od etapu treningowego (ryc. 1) [4].

Cele treningowe realizowane na etapie wstpnym treningu sprowadzaj si na og do nastpujcego zbioru [4]:

Zainteresowanie kandydata na sportow-ca, kultur fizyczn, wysikiem fizycz-nym, sportem.

Wzbudzenie wewntrznej motywacji do uprawiania sportu.

Wyrobienie odpowiednich nawykw, ta-kich jak: higieniczno, punktualno, sy-stematyczno, odpowiedzialno, umie-jtno funkcjonowania w grupie itd.

Nauczenie podstaw wybranej dyscypli-ny (konkurencji) sportowej.

wstpnywstpny

Tab. 1. Charakterystyka wstpnego etapu szkolenia

Etap szkolenia Zadania etapowe Kierunek dziaania

Wstpny

wywoanie zainteresowania aktywnoci fizyczn, stymulowanie przez wysiek ukierunkowanego optymalnego rozwoju fizycznego, wybr dyscypliny, doskonalenie cech istotnych

1. Wychowanie2. Trenowanie3. Wspzawodniczenie

rdo: [4], rdo inspiracji: [8]

. JWIak, J. koSeNdIakRealizacja celw wstpnego treningu 475ROZPRAWY NAUKOWE 2009, 29 AWF WE WROCAWIU

Stymulowanie przez odpowiednio do-brane wiczenia fizyczne, ukierunkowa-nego rozwoju fizycznego modego czo-wieka.

Stosujc terminologi Czajkowskiego [1], cele te zalicza si do tzw. celw zadaniowych. Na tym etapie nie formuuje si w zasadzie tzw. celw wynikowych, sprowadzajcych si w wikszoci przypadkw do norm, wartoci liczbowych wynikw sportowych albo innych parametrw bdcych przedmiotem kontroli treningu (jeli wynik sportowy w danej konku-rencji nie daje si wyrazi liczb).

Na etapie wstpnym nie wydaje si racjo-nalne analizowanie biecych wymaga, ja-kie stawia start w danej konkurencji. Nale-y natomiast analizowa tendencje, jakie w niej wystpuj (rozwj wynikw, trendy w zakresie przygotowania motorycznego, technicznego, parametrw somatycznych) po

to, aby przygotowa adepta do wymaga obo-wizujcych go na etapie specjalistycznym. Istotne jest, aby ju na etapie wstpnym uwzgldni specyfik konkurencji, do ktrej przygotowuje si kandydat majcy w przy-szoci odnosi w niej sukcesy [3]. Naley przede wszystkim uwzgldni rol przygoto-wania fizycznego (kondycyjnego) w danej konkurencji (ryc. 2).

Trzeba zauway, e zgodnie z najnowszy-mi tendencjami [10] najistotniejsze jest zapo-znanie si adepta lekkoatletyki z jak najwik-sz gam dozna ruchowych, co gwarantuje w przyszoci dobre opanowanie techniki po-szczeglnych konkurencji lekkoatletycznych.

Naley przyj generalne zaoenie, e skutecznoci treningu na etapie wstpnym nie ocenia si ze wzgldu na realizacj wyni-kowych celw tego etapu. Dopiero przysze sukcesy sportowca, na kolejnych etapach szko-

Ryc. 1. Funkcje i umiejtnoci kierownicze trenerardo: [4], rdo inspiracji: [8]

Ryc. 2. Podzia konkurencji lekkoatletycznych ze wzgldu na rol przygotowania fizycznego (kondycyjnego)

rdo: [3]

. JWIak, J. koSeNdIakRealizacja celw wstpnego treningu 476 ROZPRAWY NAUKOWE AWF WE WROCAWIU 2009, 29

lenia weryfikuj rodki, formy, metody trenin-gowe i obcienia stosowane na etapie wstp-nym. Dlatego trzeba bardzo ostronie i w sposb wywaony dokonywa ocen tre-nerw pracujcych z dziemi. Bywa, e przedwczesne sukcesy prowokujce do przed-wczesnych pozytywnych ocen okazuj si kl-sk w odniesieniu do pniejszej kariery spor-towej. Naley pamita te, e wspczenie obalony zosta pogld o wybitnej skutecznoci treningu uwzgldniajcego zasad tzw. wczes-nej specjalizacji [10].

CEL PRACY

Celem pracy byo przeanalizowanie karier sportowych zawodnikw urodzonych w latach 19811983, ktrzy zajmowali miejsca w pierw-szych dziesitkach na dystansach 600 i 1000 m podczas nieoficjalnych mistrzostw Polski mo-dzikw, mianowicie na MMJK. Memoriay dla tych rocznikw rozgryw

Rozprawy Naukowe 29

Documents

Transcript of Rozprawy Naukowe 29