Rozpowszechnienie stosowania substancji psychoaktywnych wśród ...

StreszczenieWstęp: Rozpowszechnienie substancji psychoaktyw-

nych wśród młodzieży w Polsce wzrasta w ostatnichlatach. Statystyki dotyczące tego zjawiska są niższe niżw Europie Zachodniej, jednak konieczne jest stałe jegomonitorowanie. Praca prezentuje wyniki badania ankie-towego zrealizowanego przez IMPiZŚ w latach 2010–11.

Cel: Celem pracy jest przedstawienie skali rozpo-wszechnienia substancji psychoaktywnych wśród mło-dzieży szkół z miast Górnego Śląska.

Materiał i metody: Badanie realizowane było w opar-ciu o zmodyfikowany kwestionariusz Programu ESPAD.Pytania dotyczyły charakterystyki badanego oraz dostęp-ności, konsumpcji, świadomości ryzyka i problemówzwiązanych z używaniem substancji psychoaktywnych.W badaniu uczestniczyło 928 uczniów klas III gimnaz-jów oraz I i II klas szkół ponadgimnazjalnych z Sosnow-ca i Chorzowa (62% chłopców i 38% dziewcząt).

Wyniki: Kontakt z alkoholem (przynajmniej 1 raz w życiu) potwierdza aż 86,9% dziewcząt i 89,8% chłop-ców – jest to najbardziej rozpowszechniona w badanejgrupie substancja psychoaktywna. Spośród pozostałych

substancji, stosowanie marihuany/haszyszu potwierdziło40,7% badanych (34,7% dziewcząt i 44,3% chłopców).Trzecie co do częstości stosowania były dopalacze –kontakt z nimi miało 21,8% uczniów (17,5% dziewcząti 24,5% chłopców). Rozpowszechnienie w granicach10% obserwowano w przypadku leków uspokajających(także z alkoholem) oraz amfetaminy. Częstość kontaktuz pozostałymi substancjami psychoaktywnymi wynosiła*10%. Chłopcy statystycznie częściej niż dziewczętastosowali poszczególne substancje psychoaktywne.

Wnioski: Wyniki badania potwierdzają, że picie alko-holu przez młodzież w Polsce staje się powoli statystycz-ną normą. Rozpowszechnienie pozostałych substancjipsychoaktywnych przyjmuje również niepokojące roz-miary. Istnieje konieczność prowadzenia systematycz-nych działań edukacyjnych wśród młodzieży, ze szcze-gólnym uwzględnieniem problematyki uzależnień orazrestrykcyjnego ograniczenia dostępności wszelkich napo-jów alkoholowych oraz innych substancji psychoaktyw-nych dla nastolatków.

Słowa kluczowe: substancje psychoaktywne, alko-hol, narkotyki, dopalacze, młodzież

Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2012; 15 (3)78

Rozpowszechnienie stosowania substancji psychoaktywnych wśród młodzieży szkół ponadpodstawowych z wybranych miast województwa śląskiego

The prevalence of psychoactive substances use among secondary school students from selected cities of Upper Silesia

Maja Muszyńska-Graca 1 (a, b, d, e, f), Beata Dąbkowska 1 (b, d, f, g), Magda Skiba 1 (b, c, d, f, g), Karina Erenkfeit 2 (g)

1 Zakład Zdrowia Środowiskowego i Epidemiologii. P.o. Kierownika Zakładu: prof. dr hab. n. przyr. Jerzy Kwapuliński2 Zakład Czynników Społecznych i Metodologii . P.o. Kierownika Zakładu: mgr Karina Erenkfeit

Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu. Dyrektor: dr. n. med. Piotr Z. Brewczyński

(a) koncepcja(b) zebranie materiału do badań(c) statystyka(d) opracowanie tekstu i piśmiennictwa(e) opracowanie tematu statutowego(f) prowadzenie baz danych(g) opracowanie metodyki badań

Nadesłano: 6.07.2012Zatwierdzono do druku: 15.07.2012

Summary Background: The prevalence of psychoactive sub-

stances among teenagers in Poland has grown for severalyears. Statistics maintain at a lower level than in thewestern Europe, however it is necessary to conduct itspermanent monitoring. The work presents results ofthe questionnaire study carried out in IOMEH in years2010–11.

Objective: The aim of this paper is to present thescale of psychoactive substances prevalence amongteenagers from Silesian cities.

Materials and methods: The programme was carriedout by use of modified questionnaire of the ESPADstudy. Questions related to characteristics of the exam-ined person, dissemination, accessibility, awareness ofrisk and problems associated with the use of psychoac-tive substances. 928 teenagers: students of IIIrd gradeof secondary schools and Ist and IInd grades of highschools from Sosnowiec and Chorzów (62% boys and38% girls) participated in the study.

Results: 86,9% girls and 89,8% boys confirmed con-tact with the alcohol at least once in the lifetime and it

is the most widespread psychoactive substance in thestudy group. Out of the other substances, cannabis usewas confirmed by 40,7% of students (34,7% girls and44,3% boys), designer drugs use - by of 21,8% pupils(17,5% girls and 24,5% boys). The distribution withinthe limits of 10% has been observed in the case ofsoothing/sleeping pills (also together with alcohol), andamphetamine. The prevalence of contact with othersubstances was at the level *10%. Boys more often thangirls used the respective psychoactive substances (sta-tistically significant differences).

Conclusions: Results of the study confirm observa-tion concerning the entire country that drinking alcoholby the young adolescents is becoming the statisticalnorm. The frequency of other psychoactive substancesuse demonstrates also concerning levels. There is a needof systematic education among teenagers at school, withparticular emphasis on issues related to addiction andrestrictive limitations of the availability of alcoholic andother psychoactive substances for them.

Key words: psychoactive substances, alcohol, drugs,designer drugs, secondary schools/high school students.

WstępOd lat 60. obserwowano w świecie wzrost liczby

młodzieży eksperymentującej z narkotykami, aż dosytuacji, w której nielegalne środki psychoaktywnestały się poważnym problemem w wielu krajach[1–3]. Rozpowszechnienie stosowania substancjipsychoaktywnych również wśród młodzieży szkol-nej w Polsce jest w ostatnich latach coraz większe[4, 5]. Od lat 90. XX wieku, między innymi w wyni-ku przemian gospodarczych w Polsce, młodzież madostęp do różnych, starych i nowych, chemicznychi biologicznych, legalnych i nielegalnych substancjipsychoaktywnych, za pomocą których można pobu-dzić się, poprawić koncentrację, uspokoić, zrelakso-wać, doznać nowych przeżyć – i często trudnooprzeć się tej pokusie [6, 7].

Substancje psychoaktywne to środki chemiczneoddziałujące na ośrodkowy układ nerwowy przezbezpośredni wpływ na funkcję mózgu, czego efek-tem są czasowe zmiany postrzegania, nastroju,świadomości i zachowania. Wśród substancji psy-choaktywnych wyodrębniono szereg grup, przyjmu-jąc jako kryteria podziału:

l powszechność stosowania l powodowanie problemów zdrowotnych oraz

społecznych l sposób przyjmowaniaW Polsce od 1992 r. obowiązuje Międzynarodo-

wa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i ProblemówZdrowotnych (ICD – 10). Wyróżnia ona zaburzeniapsychiczne i zachowania spowodowane przyjmo-

waniem następujących substancji psychoaktyw-nych:

l alkoholu l opiatów l kannabinoli l leków uspokajających i nasennych l kokainy l innych niż kokaina substancji stymulujących,

w tym kofeiny l substancji halucynogennych l tytoniu l lotnych rozpuszczalników l używaniem kilku substancji psychoaktywnych

lub innych substancji niż wyżej wymienio-ne [8]

Szczególną grupą substancji psychoaktywnych sądopalacze – grupa substancji wykazujących działa-nie pobudzające, stymulujące ośrodkowy układ ner-wowy, relaksujące, poprawiające nastrój, czasamihalucynogenne lub psychodeliczne [9].

Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dn. 29lipca 2005 wyróżnia substancje psychotropowe, doktórych zalicza się każdą substancję pochodzenianaturalnego lub syntetycznego, działającą na ośrod-kowy układ nerwowy, określoną w wykazie sub-stancji psychotropowych stanowiącym załącznik nr2 do ustawy oraz środki odurzające, tj. substancjepochodzenia naturalnego lub syntetycznego działa-jące na ośrodkowy układ nerwowy, określone w wykazie środków odurzających stanowiącymzałącznik nr 1 do ustawy [10].

Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2012; 15 (3) 79

Jak pokazują wyniki badań ogólnopolskich piciealkoholu przez młodzież w Polsce staje się powolistatystyczną normą. W niektórych rejonach naszegokraju coraz bardziej widoczny staje się problem nar-kotyków. Pod względem rozpowszechnienia uży-wania leków uspokajających i nasennych bez prze-pisu lekarza polskie piętnasto-, szesnastolatkiplasowały się przez wiele lat na pierwszym miejscuw Europie [1, 3, 5].

Wszystkie te niepokojące zjawiska mają różnenasilenie w różnych obszarach kraju. Generalnie,bardziej rozpowszechnione są w wielkich miastach,mniej powszechne w małych miejscowościach. Nazróżnicowanie związane ze stopniem urbanizacjinakładają się różnice regionalne [4, 5].

Statystyki dotyczące rozpowszechnienia substan-cji psychoaktywnych utrzymują się w Polsce napoziomie niższym niż w krajach Zachodniej Euro-py, wykazują jednak trend rosnący [4–6]. Wiedzao rozmiarach i charakterze zjawiska wymaga stałejaktualizacji, aby skutecznie planować i realizowaćzarówno ogólną strategię zapobiegawczą, jak i kon-kretne działania profilaktyczne podejmowane w skali lokalnej i regionalnej. Ograniczenie uży-wania substancji psychoaktywnych i związanych z tym szkód zdrowotnych zostało zapisane jako celoperacyjny w Narodowym Programie Zdrowia nalata 1996–2005 [11] i w kolejnej jego edycji na lata2007–2015 [12], co potwierdza zasadność podej-mowania badań w tym zakresie w skali lokalnej i regionalnej.

Cel pracyNiniejsza praca ma na celu przedstawienie infor-

macji na temat skali rozpowszechnienia substancjipsychoaktywnych wśród młodzieży szkół gimnaz-jalnych i ponadgimnazjalnych z terenu wojewódz-twa śląskiego.

MetodyPrezentowane dane pochodzą z badania zreali-

zowanego przez zespół IMPiZŚ w Sosnowcu w la-tach 2010–11. Program miał charakter badaniapopulacyjnego z wykorzystaniem ankiety skon-struowanej w oparciu o kwestionariusz Europej-skiego Programu Badań Ankietowych w Szkołachna Temat Używania Alkoholu i Narkotyków(ESPAD) z roku 2007.

W kwestionariuszu badania uwzględniono nastę-pujące problemy:

l charakterystyka badanego: wiek i płeć, sposóbspędzania wolnego czasu, sytuacja szkolna,sytuacja rodzinna;

l rozpowszechnienie, dostępność, świadomośćryzyka, problemy związane z używaniem sub-

stancji psychoaktywnych, jak: alkohol, lekipsychotropowe, narkotyki, substancje wziew-ne i dopalacze.

Badanie przeprowadzono po uzyskaniu zgodyŚląskiego Kuratora Oświaty na jego realizację. Gwa-rantowano pełną anonimowość uczniom, klasomi szkołom, przekazując badanym informację, żeupublicznione będą jedynie zbiorcze wyniki.

Statystyka Bazę danych utworzoną w programie Excel przetransformowano do programu statystycznego

STATA, w którym przeprowadzono analizę staty-styczną.

Różnice pomiędzy zmiennymi jakościowymibyły analizowane przy użyciu testu chi-kwadratoraz testu Fishera. Wyniki interpretowano przywykorzystaniu kryterium znamienności statystycz-nej p*0,05.

MateriałPopulację badaną stanowiło 928 uczniów klas

III gimnazjów oraz I i II klas szkół ponadgimnaz-jalnych z losowo wybranych szkół z terenu Sosnow-ca i Chorzowa.

WynikiNa udział uczniów w badaniu uzyskano zgodę

dyrekcji 6 szkół: 1 gimnazjum i 1 szkoły ponad-gimnazjalnej o charakterze technicznym z terenuSosnowca oraz 2 gimnazjów i 2 szkół ponadgim-nazjalnych (w tym 1 o charakterze technicznym) z terenu Chorzowa.

W badaniu uczestniczyło ogółem 928 uczniów,w tym:

l 221 uczniów gimnazjów (23,7%)l 707 uczniów szkół ponadgimnazjalnych

(76,2%).W badanej populacji dziewczęta stanowiły

37,6%, a chłopcy 61,4% (brak odpowiedzi – 1,0%). Wiek ankietowanych zawierał się w przedziale

14–19 lat. Tylko 0,3% badanych było w wieku 14lat, a 6,4% miało 18 lub więcej lat.

Ankietowani niemal w połowie (n4446, 48,1%)deklarowali wyższy niż w innych rodzinach statusekonomiczny (subiektywna ocena poziomu życiaw porównaniu z innymi rodzinami w Polsce). Jakoniższy niż w innych rodzinach swój status ekono-miczny określiło 82 badanych, tj. 8,8%. 330 ankie-towanych (35,6%) oceniło sytuację materialną swojejrodziny jako porównywalną z sytuacją innych rodzin.

W badanej grupie obserwowano statystycznieistotne różnice pomiędzy grupą dziewcząt i chłop-ców w zakresie deklarowanych sposobów spędzaniawolnego czasu (ryc. 1).


Najwięcej ankietowanych, tj. 80% chłopców i 67%dziewcząt, wskazało kontakt z Internetem jako sposóbspędzania wolnego czasu, co nasuwa obawę łatwejdostępności ankietowanych do szczegółowych wska-zówek dotyczących możliwości pozyskania substancji

psychoaktywnych przy zapewnieniu anonimowości. W badaniu analizowano deklarowaną przez

ankietowaną młodzież dostępność analizowanychsubstancji psychoaktywnych z uwzględnieniempodziału na grupy wiekowe i na płeć (ryc. 2–6).


Rycina 1. Sposoby spędzania wolnego czasu przez badaną młodzież z uwzględnieniem podziału na płećFigure 1. Leisure time activities reported by participants of the study by gender

Dostępność napojów alkoholowych była przezwiększość ankietowanych (81,3–54,8%) określanajako raczej łatwa lub bardzo łatwa. Łatwą (raczej łatwąlub bardzo łatwą) dostępność piwa, wina i wódki czę-

ściej deklarowali ankietowani chłopcy (odpowiednio81,3%; 73,1% i 70% wskazań). Obserwowano staty-stycznie istotne różnice w dostępności napojów alko-holowych pomiędzy grupą chłopców i dziewcząt.

��

��yyyyyy

� � � � � �

��yyyyyy��yyyy��yyyyyy

��yyyyyy

��

yyy

��

��

��

��

��

��

��yy

��

Rycina 2. Ocena dostępności napojów alkoholowych w zależności od płciFigure 2. Availability of alcoholic beverages assessment by gender

Obserwowano statystycznie istotne różnice w do-stępności napojów alkoholowych w zależności od

wieku. Zdobycie alkoholu było łatwiejsze dla ankie-towanych w starszych grupach wiekowych.

Dostępność substancji psychoaktywnych takichjak marihuana/haszysz, amfetamina, leki uspokaja-jące lub nasenne, ecstasy czy substancje wziewneankietowani oceniali różnie dla poszczególnych sub-stancji. Za najłatwiej dostępne ankietowani uznali– w przypadku chłopców marihuanę/haszysz

(58,7% wskazań), a w przypadku dziewcząt lekiuspokajające i nasenne (48,2% wskazań). Analizo-wane substancje psychoaktywne były łatwiej dostępnedla chłopców. Różnice w ocenie dostępności pomię-dzy grupą dziewcząt i chłopców dla każdej z anali-zowanych substancji były statystycznie istotne.


��

��

��

yyyyyyyyy��

��

��

��

yyyyyyyy�

��

yyyyyyyy

��

��yyyy

�

��

��

��yyyyyy

��

��yyyyyy

��

��yyyy

��

��yyyy��

��yyyy

��

�

��yyy

�

Rycina 3. Ocena dostępności napojów alkoholowych w zależności od wiekuFigure 3. Availability of alcoholic beverages assessment by age

��

��yyyyyy�

��

��

��

��

yyyyyyyyy��

��

��

��

��yyyy��

��

��

��yyyy��

��

yyyyyyyyyyyy��

��

��

yyyyyyyyyyyy��

��

��

��

��yyyyyy��

��

��yyyy��

��

��

��

yyyyyyyy��

��

yyyyyyyyy�

��yyyyyy

��

Rycina 4. Ocena dostępności substancji psychoaktywnych w zależności od płciFigure 4. Availability of psychoactive substances assessment by gender

Dostępność analizowanych substancji psychoak-tywnych określana była jako trudna (niemożliwedo zdobycia, bardzo trudne lub raczej trudne) przezwiększość ankietowanych w młodszej grupie wie-kowej, tj. III klasa gimnazjum (57,5% wskazań dlaleków uspokajających, 60,4% – dla substancjiwziewnych i nasennych, 68,3% – dla marihuany,74,8% – dla ecstasy oraz 78,1% – dla amfetaminy).Jako łatwo (raczej łatwo lub bardzo łatwo) dostępne

częściej określili analizowane substancje ankieto-wani w starszych grupach wiekowych (I i II klasaszkoły ponadgimnazjalnej).

W odpowiedzi na pytanie dotyczące dostępnościdopalaczy 30% ankietowanych odpowiedziała, żesą one dla nich niemożliwe do zdobycia. Odsetekodpowiedzi oceniających dostępność różnych formdopalaczy prezentuje ryc. 6.


��

��

��

yyyyyyyyyyyy

��

yyyyyyyyyyyy

��yyyyyy��yyyy

��yyyy

��

��

yyyyyyyy��

��yyyy

��

��yy��

��

��

��yyyy��

��

��

��yyyyyy��

��yyyy��

��

��yyyy��

��

��

��yy��

��

��yyyy��

��yyyyyy��

��

��yy��

��

yyyyyyyy��

��yyyyyy

��

��yyyy��

��

��yyyy

�

Rycina 5. Ocena dostępności substancji psychoaktywnych w zależności od wiekuFigure 5. Availability of psychoactive substances assessment by age

��yyyyyy

��

��

��

��yyyyyy��

��

��yy��

��

��yy��

��yyy��

��

��

��yy��

��yy��

��yy��

��

�

��yyyy�

Rycina 6. Ocena dostępności różnych postaci dopalaczyFigure 6. Availability of designer drugs assessment

Średnio 48% ankietowanych określiło różne for-my dopalaczy jako niemożliwe, bardzo trudne lubtrudne do zdobycia. Za łatwiej dostępne ankieto-wani uznali dopalacze występujące w postaci skrę-tów (38,6% wskazań) oraz tabletek i proszku

(odpowiednio 26,5% i 26,3% wskazań), a jako naj-trudniejsze do zdobycia wskazali liście do żucia i grzyby do żucia. Różnica ta nie była jednak istotnastatystycznie.


Rycina 7. Rozpowszechnienie substancji psychoaktywnych w grupie badanejFigure 7. Prevalence of psychoactive substances in the study group

Najbardziej rozpowszechnioną substancją psy-choaktywną w badanej grupie okazał się alkohol.Kontakt przynajmniej raz w życiu miało z nim88,7% badanych, a 78,8% potwierdziło picie alko-holu w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Drugą co doczęstości stosowania substancją psychoaktywnąokazały się kannabinole (marihuana/haszysz)(40,7% wskazań), trzecią – dopalacze (21,8% wska-zań), a na czwartym miejscu znalazły się leki dzia-łające na OUN (13,5% wskazań). We wszystkichpowyższych przypadkach stwierdzono statystycznieistotne różnice w rozpowszechnieniu tych substancjiw grupie chłopców i dziewcząt.

49,8% ankietowanych w odniesieniu do mari-huany i 66% w odniesieniu do dopalaczy odpo-

wiedziało, że miejsca, w których można nabyć sub-stancje psychoaktywne, nie są im znane (ryc. 8).Wśród miejsc, w których zakup substancji psycho-aktywnych zdaniem ankietowanych jest możliwy,najczęściej wskazywano ulicę lub park (27,6% –marihuana, 16,2% – dopalacze) na drugim miejscuznalazło się mieszkanie dealera (21,4% – marihua-na, 12,8% – dopalacze). Niepokojące są odpowiedziwskazujące wśród tych miejsc szkołę (14,5% – mari-huany, 7,5% – dopalacze). O ile bowiem wiedzę natemat mieszkania dealera można w większości przy-padków uznać za czysto teoretyczną, o tyle wska-zanie szkoły budzi podejrzenie, że ankietowany fak-tycznie zetknął się z sytuacją nielegalnego handluwłaśnie na terenie placówki edukacyjnej.


Rycina 8. Wskazane przez ankietowanych miejsca, w których można nabyć substancje psychoaktywneFigure 8. Places of psychoactive substances availability pointed by participants of the study

Obserwacja dotycząca wieku inicjacji alkoholo-wej wykazała, że zdecydowana większość ankieto-wanych uczniów ma już za sobą pierwszy kontaktz napojami alkoholowymi. Wcześniej i częściej się-gają po alkohol chłopcy, dotyczy to zwłaszcza napo-jów niskoprocentowych (pierwszy kontakt z piwemw wieku 9 lub mniej lat zadeklarowało 11,7%).Różnice pomiędzy grupą dziewcząt i chłopców dla

wszystkich kategorii napojów alkoholowych byłystatystycznie istotne, choć wraz z wiekiem zacierająsię. W wielu przypadkach pierwszy kontakt z alko-holem nie ma charakteru typowej dla tego okresurozwoju demonstracji, przekory czy też chęci zaspo-kojenia ciekawości, lecz przybiera postać niekon-trolowaną tj. upicie się, co potwierdza 54,7% bada-nych (tab. I).

W przypadku większości pozostałych substancjipsychoaktywnych, o które pytano w kwestionariu-szu, próby kontaktu miały miejsce nieco późniejniż inicjacja alkoholowa, jedynie w odniesieniu domarihuany swój pierwszy kontakt 1,4% ankieto-wanych deklarowało już w wieku 9 lat lub mniej.W wieku 13 lat 1,8% badanych deklarowało kon-takt z dopalaczami a 1% – z lekami uspokajającymi.Pozostałe przypadki pierwszego kontaktu ankieto-wanych z substancjami psychoaktywnymi miałymiejsce w wieku 14 i więcej lat.

W ocenie szkodliwego działania substancji psy-choaktywnych obserwowano wśród ankietowanychbagatelizowanie okazjonalnego ich stosowania.Dopiero regularny kontakt z analizowanymi sub-stancjami ankietowani w większości odpowiedziuznawali za bardzo ryzykowny (od 53,4% odpo-wiedzi dla marihuany do 71% dla amfetaminy).Większą świadomość szkodliwości stosowania sub-stancji psychoaktywnych stwierdzono wśród dziew-cząt i obserwowane różnice były statystycznie istot-ne (tab. II).


Tabela I. Wiek, w którym ankietowani po raz pierwszy sięgnęli po alkoholTable I. Age of the first alcohol consumption in the lifetime

Wiek Płeć Piwo Alcopops Wino Wódka Upicie się

chłopcy (%) 11,7 2,6 5,3 4,6 1,69 lat lub mniej dziewczęta (%) 5,5 1,5 2,0 1,2 0,0 ogółem (%) 9,3 2,2 4,0 3,3 1,0

chłopcy (%) 6,0 1,9 5,9 1,6 1,310 lat dziewczęta (%) 1,2 0,0 2,0 1,2 0,6 ogółem (%) 4,1 1,1 4,4 1,5 1,0






chłopcy (%) 4,9 4,6 5,9 10,2 14,416 lat lub więcej dziewczęta (%) 7,5 4,8 9,3 9,0 12,3 ogółem (%) 5,9 4,7 7,2 9,8 13,6

chłopcy (%) 16,4 68,3 29,1 27,9 40,3Nigdy dziewczęta (%) 29,6 75,8 35,2 44,6 53,2 ogółem (%) 21,4 71,1 31,5 34,5 45,3

Poziom istotności p*0,001 p*0,02 p*0,001 p*0,001 p*0,001


Tabela II. Świadomość szkodliwości stosowania substancji psychoaktywnychTable II. Awareness of psychoactive substances use harmfulness

Nie ma Małe Umiarkowane Duże Nie wiem Czynnik ryzyka Płeć

ryzyka ryzyko ryzyko ryzyko

chłopcy (%) 11,3 28,4 26,4 24,9 9,1 dziewczęta(%) 5,2 15,4 25,2 48,4 5,8 ogółem (%) 8,9 23,4 25,9 34,0 7,8











p*0,05

Picie 1–2 drinków prawie codziennie *

Picie 4–5 drinków prawie codziennie *

Picie à5 drinków prawie codziennie *

Marihuana lub haszysz 1–2 razy *

Marihuana lub haszysz od czasu do czasu *

Marihuana lub haszysz regularnie*

Ecstasy regularnie *

Amfetamina1–2 razy *

Amfetaminaregularnie *

Dopalacz1–2 razy *

Dopalaczregularnie *

W badaniu pytano również o częstość zachowańsprzecznych z normami społecznymi, takich jak: bój-ka, wypadek/uszkodzenie ciała, poważne problemyz rodzicami, poważne problemy z przyjaciółmi, gor-sze wyniki w nauce, ofiara rabunku/ofiara kradzieży,kłopoty z policją, interwencja pogotowia ratunko-wego, seks bez zabezpieczeń (bez antykoncepcji),niechciane doświadczenia seksualne, w którychuczestniczyli ankietowani będąc po spożyciu alko-holu, po zażyciu narkotyków lub dopalaczy. W odniesieniu do narkotyków i dopalaczy większośćankietowanych (95,5–99,5%) negowała udział w analizowanych sytuacjach konfliktowych. W od-niesieniu do sytuacji konfliktowych spowodowanychalkoholem 13,5% badanych potwierdziło udział w bójce, 12,8% – udział w wypadku z uszkodzeniemciała, 15,4% ankietowanych deklarowało poważneproblemy z rodzicami, a 10,8% – poważne problemyz przyjaciółmi. 10,7% badanych potwierdziło, że osią-gało z powodu alkoholu gorsze wyniki w nauce.

Dyskusja Współczesna młodzież ma nie tylko bardzo łatwy

dostęp do informacji na temat rodzajów środkówpsychoaktywnych i sposobów ich oddziaływania naorganizm (najpowszechniejszym źródłem tej wie-dzy, pozostającym poza kontrolą dorosłych, jestInternet – jak wynika między innymi z niniejszegobadania, 75,1% badanej populacji większość swegowolnego czasu spędza przed komputerem), ale łat-wa dostępność dotyczy także samych substancji psy-choaktywnych. Sprzyja to występowaniu charakte-rystycznego dla okresu dojrzewania zespołuzachowań problemowych. We wczesnej młodościwiąże się on z nadużywaniem alkoholu, natomiastw okresie wczesnej dorosłości miejsce picia alko-holu zajmuje palenie marihuany [13, 14].

Analogicznie do wyników innych badań realizo-wanych w podobnej wiekowo grupie młodzieży w Polsce [1, 4–6, 13, 15] najłatwiej dostępną sub-stancją psychoaktywną jest alkohol (od 81,3% do54,8% wskazań w zależności od rodzaju napoju i płci ankietowanego). Najłatwiejsze do zdobyciaokazało się być piwo. Napoje alkoholowe są też naj-bardziej rozpowszechnioną substancją psychoak-tywną – picie przynajmniej raz w życiu potwierdza88,7% badanych. Wartość ta jest zbliżona do odset-ka pozytywnych odpowiedzi na to pytanie w grupie15-latków (87,3%), a niższa niż w grupie 17-latków(95,2%) w badaniu ESPAD z roku 2011 [4]. Nie-sporek w wynikach badań prowadzonych w szko-łach katowickich w latach 2011–2012 w ramach„Diagnozy problemów społecznych uczniów szkółkatowickich” podaje wzrastającą z wiekiem częstośćspożywania napojów alkoholowych, przy czym w każdej kategorii wiekowej dominowało spożycie

piwa (62,5% gimnazjaliści, 91,2–97,5% uczniowieszkół ponadgimnazjalnych) [1]. Upicie się przy-najmniej raz w życiu potwierdziło 54,7% badanych,w badaniu ESPAD z 2011 r. – 48,6% 15-latków, a badaniach katowickich 41% wszystkich ankieto-wanych uczniów [1,4]. W badaniu HBSC przepro-wadzonym w roku 2005 / 2006 upicie się w wieku13 lat lub mniej potwierdziło 8% dziewcząt i 17%chłopców z ankietowanej grupy 15-latków [3].Wiek inicjacji alkoholowej w grupie badanej byłniski – pierwszy kontakt z piwem w wieku 9 latlub mniej deklarowało 11,7%, tj. nieco mniej niżw badaniach katowickich, gdzie wartość ta wyno-siła 14,1% [1]. Picie napojów alkoholowych jestbardziej rozpowszechnione wśród chłopców niżwśród dziewcząt, co odpowiada zależnościomobserwowanym także w innych badaniach (ESPAD,HBSC) [3, 4]. Odmienne wyniki uzyskała Groma-decka-Sutkiewicz w badaniach młodzieży licealnejw Poznaniu w 2008 r., w których wykazała brakróżnic pomiędzy grupą pijących alkohol dziewcząti chłopców (odpowiednio 75% i 80%). W począt-kach XXI wieku obserwowano w populacjach naj-młodszych zacieranie się dystansu między dziew-czętami i chłopcami w zakresie kontaktu z różnymisubstancjami psychoaktywnymi – „efekt pokoleniaT” [16]. Obecnie proces ten nie demonstruje się jużtak wyraźnie.

Drugą co do częstości rozpowszechnienia sub-stancją w grupie badanej była marihuana/haszysz,choć dotyczy to znacznie mniejszego odsetka bada-nych niż w przypadku alkoholu – picie alkoholukiedykolwiek w życiu 88,7% badanych, stosowaniekannabinoli – 40,7%. Odsetek wskazań potwier-dzających, że ankietowani chociaż raz w ciągu całe-go życia używali tych substancji, był w badaniuESPAD w 2011 r. niższy, tj. 24,3% uczniów klas IIIgimnazjum i 37,3% uczniów klas II szkół ponad-gimnazjalnych [4]. W badaniach katowickich mari-huana była także najbardziej rozpowszechnionąsubstancją nielegalną. Kontakt z tym narkotykiempotwierdziło również mniej ankietowanych niż w naszych badaniach, tj. 24,1%, ale w skład bada-nej grupy wchodzili również uczniowie klas VIszkół podstawowych [1]. W badaniu HBSC stoso-wanie kannabinoli potwierdziło 13% dziewcząt i 24% chłopców [3].

Kontakt z dopalaczami, trzecią co do częstościrozpowszechnienia substancją psychoaktywną w niniejszym badaniu, potwierdziło 21,8% bada-nych i wartość ta była wyższa od obserwowanej w programie ESPAD 2011, gdzie odsetek ten wyno-sił 10,5% gimnazjalistów i 15,8% uczniów szkółponadgimnazjalnych [4]. Na niższym poziomiekształtowały się także wyniki badań katowickich,w których w grupie młodzieży od 14 do 16 i więcej


roku życia kontakt z dopalaczami deklarowało9,9% ankietowanych [1].

Obserwacje te wskazują na znacznie niższypoziom rozpowszechnienia substancji nielegalnychniż legalnych; zaobserwowano również, że problemten dotyczy w większym stopniu młodzieży ponad-gimnazjalnej.

Podaż alkoholu i narkotyków regulowana jestprzepisami prawa (w Polsce Ustawa o wychowaniuw trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi orazUstawa o przeciwdziałaniu narkomanii) [10, 17],a stopień ograniczeń w tym zakresie różni się w różnych krajach. Generalnie jednak przepisyzgodnie wskazują limit wieku dla dostępności napo-jów alkoholowych, tj. osiągnięcie pełnoletniości (w Polsce – 18 r.ż.), a wszystkie narkotyki i substan-cje narkotyczne traktowane są w większości krajów, w tym w Polsce, jako substancje nielegalne. Należyzatem przyjąć, że egzekwowanie powyższych prze-pisów prawa nie jest zadowalające i wymaga szere-gu działań z zakresu polityki zdrowia publicznego.

Wnioski 1. Jako najłatwiej dostępne substancje psycho-

aktywne ankietowani wskazali alkohol (zwłaszczapiwo), marihuanę/haszysz oraz leki uspokajające.

2. Większość chłopców w badanej grupie dekla-ruje, że napoje alkoholowe, takie jak piwo, wino,wódka są dla nich łatwo dostępne. Zjawisko topowinno budzić zaniepokojenie, zważywszy, żezaledwie 6,4% badanych miała w chwili badaniaukończone 18 lat. Zaobserwowano statystycznieistotne różnice w dostępności napojów alkoholo-wych pomiędzy grupą chłopców i dziewcząt. Podob-nie statystycznie istotne różnice obserwowano w dostępności napojów alkoholowych w poszcze-gólnych grupach wiekowych (klasach szkolnych).Niemal połowa ankietowanych deklarowała naj-wyższą z możliwych (¤40 okazji) częstość spoży-wania alkoholu w życiu.

3. Ocena dostępności nielegalnych substancjipsychoaktywnych zmieniała się wraz z wiekiem –uznawano je za łatwiej dostępne w starszych gru-pach wiekowych (różnice statystycznie znamienne),co wskazuje, z problem ten w większym stopniudotyczy szkół ponadgimnazjalnych. Dziewczętauważały te substancje za trudniej dostępne niżchłopcy.

4. Substancjami psychoaktywnymi najczęściejużywanymi przez młodzież grupy badanej są w kolejności:

l alkohol l kannabinole (marihuana/haszysz)l dopalaczeWyniki badania wskazują na znacznie wyższy

stopień rozpowszechnienia substancji legalnych

(alkohol) niż nielegalnych (kannabinole, dopala-cze).

5. Stwierdzono, że kannabinole są bardziej roz-powszechnione wśród chłopców niż wśród dziew-cząt i różnica ta jest statystycznie istotna.

6. Ocena szkodliwości stosowania substancji psy-choaktywnych przez ankietowanych różniła się w zależności od analizowanej częstości ich stoso-wania. Za zagrożenie zdrowia ankietowani uznawaliwielokrotne stosowanie danej substancji w ciągudnia. Częściej świadomość szkodliwości stosowaniasubstancji psychoaktywnych wykazywały dziew-czynki.

7. Powyższe wyniki wskazują na koniecznośćprowadzenia systematycznych działań wychowaw-czych, informacyjnych, edukacyjnych wśród mło-dzieży szkolnej, ze szczególnym uwzględnieniemproblematyki uzależnień i skutków zdrowotnychstosowania substancji psychoaktywnych, oraz dzia-łań zapobiegawczych poprzez restrykcyjne ograni-czenie dostępności wszelkich napojów alkoholo-wych i substancji psychoaktywnych dla osóbniepełnoletnich.

Podziękowania/AcknowledgmentsDr hab. n. med. Renata Złotkowska – serdeczne

podziękowania za życzliwe wsparcie i merytorycznądyskusję.

Mgr Paweł Wylężek – serdeczne podziękowaniaza inspirację i bieżącą współpracę.

Dr Janusz Sierosławski – serdeczne podziękowa-nia za udostępnienie materiałów źródowych z pro-gramu ESPAD.

Piśmiennictwo1. Niesporek A.: „Szkolne systemy profilaktyki i wsparcia

społecznego uczniów zagrożonych wykluczeniami w Kato-wicach. Diagnoza i przykłady dobrych praktyk”. Instytucjewsparcia a monitoring problemów społecznych w Kato-wicach. Księga Dobrych Praktyk. Bartoszek A., Czekaj K.,Faliszek K., Niesporek A., Trawkowska D. Człowiek – Naj-lepsza Inwestycja. Katowice 2012:202-231.

2. Kułak A., Shpakov A., Kułak P.: „Wstępna analiza proble-mu nikotynizmu, alkoholizmu i narkomanii w populacjistudentów”, Prob Hig Epidemiol 2011, 92(1):137-145.

3. Inequalities in Young People’s Health. Health Behaviourin School-Aged Children International Report from the2005 / 2006 Survey. Health Policy for Children And Ado-lescents, No. 5. WHO Europe. HBSC International Coor-dinating Centre Child And Adolescent Health ResearchUnit (CAHRU), University Of Edinburgh, Scotland, UnitedKingdom 2008: 127-143.

4. Sierosławski J.: „Używanie alkoholu i narkotyków przezmłodzież szkolną. Raport z ogólnopolskich badań ankie-towych zrealizowanych w 2011 r.” Europejski programbadań ankietowych w szkołach ESPAD. Instytut Psychiatriii Neurologii w Warszawie, 2011 r.

5. Sierosławski J.: „Używanie alkoholu i narkotyków przezmłodzież szkolną. Raport z ogólnopolskich badań ankie-towych zrealizowanych w 2007 r.”, Europejski program


badań ankietowych w szkołach ESPAD. Instytut Psychiatriii Neurologii w Warszawie, 2007.

6. Raport końcowy CBOS z badania „Konsumpcja substancjipsychoaktywnych przez młodzież szkolną – MŁODZIEŻ2008” zrealizowanego na zlecenie Krajowego Biura doSpraw Przeciwdziałania Narkomanii w ramach KrajowegoProgramu Przeciwdziałania Narkomanii.

7. Nowacka A., Olszowy Z., Kapala M., Janczyk E., Miśkie-wicz Ł.: ”Narkotyki sposobem na życie”, Medycyna Śro-dowiskowa-Environmental Medicine. 2010; 13(4): 45-49.

8. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Proble-mów Zdrowotnych ( ICD – 10). http://srk.csioz.gov.pl/php/index.php?_mod=hcdmod&_op=listall&id=70

9. Morawska – Siudak J., Szkolnicka B., Gomółka E., Kraw-czyk – Pasławska E.: „Dopalacze jako problem diagno-styczny, psychologiczny i prawny”, Przegląd Lekarski2010/67/8: 598-601.

10. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narko-manii. Dz.U. z 2012 r. poz. 124.

11. Narodowy Program Zdrowia na lata 1996 – 2005. Minis-terstwo Zdrowia i Opieki Społecznej 1996 r.

12. Narodowy Program Zdrowia na lata 2007 – 2015. Załącz-nik do Uchwały Rady Ministrów z dnia 15 maja 2007 r.Nr 90 / 2007.

13. Bobrowski K.: „Używanie substancji psychoaktywnych i inne zachowania problemowe młodzieży gimnazjalnej.Zmiany pomiędzy 14. a 16. rokiem życia.”, Alkoholizm i Narkomania 2005, Tom 18: nr 1-2, 27-38.

14. Bobrowski K.: „Fazy używania nielegalnych substancji psy-

choaktywnych a picie alkoholu wśród młodzieży i mło-dych dorosłych.”, Alkoholizm i narkomania 2008, Tom21: nr 4, 341-362.

15. Bobrowski K.: „Zmiany w rozpowszechnieniu używaniasubstancji psychoaktywnych wśród gimnazjalistów w latach 2001-2005. Zagadkowe wyniki w Iławie.”, Alko-holizm i Narkomania 2007, Tom 20: nr 2, 133-150.

16. Gromadecka – Sutkiewicz M., Dziwak A., Kłos J.: „Mło-dzież licealna i alkohol”. Probl Hig Epidemiol2008,89(2):293-296.

17. Ustawa z dnia 26.10.1982 r o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z późniejszymi zmia-nami. Dz. U. z 2007 r. nr 70 poz. 473.


Adres do korespondencji:Lek. Maja Muszyńska-GracaInstytut Medycyny Pracy i Zdrowia ŚrodowiskowegoZakład Zdrowia Środowiskowego i Epidemiologii41-200 Sosnowiec, ul Kościelna 13e-mail: [email protected]. 32 266-08-85 w. 202

Rozpowszechnienie stosowania substancji psychoaktywnych wśród ...

Documents

Transcript of Rozpowszechnienie stosowania substancji psychoaktywnych wśród ...