Rola EuRopy ŚRodkowEj w gospodaRcE NiEmiEc - osw.waw.pl · Rola EuRopy ŚRodkowEj w gospodaRcE...

Rola EuRopy ŚRodkowEj w gospodaRcE NiEmiEc konsekwencje polityczne

konrad popławski

Rola EuRopy ŚRodkowEj w gospodaRcE NiEmiEc konsekwencje polityczne

wARszAwAwRzesieŃ 2016

konrad popławski

© copyright by ośrodek studiów wschodnich im. Marka karpia centre for eastern studies

RedAkcjA MeRytoRycznAMateusz Gniazdowski, Anna kwiatkowska-drożdż

RedAkcjA Halina kowalczyk

wspÓŁpRAcA katarzyna kazimierska, Anna Łabuszewska

opRAcowAnie GRAficzne pARA-bucH

zdjęcie nA okŁAdceAgencja shutterstock

skŁAdGroupMedia

wykResywojciech Mańkowski

wydAwcAośrodek studiów wschodnich im. marka karpia centre for eastern studies

ul. koszykowa 6a, warszawatel. + 48 /22/ 525 80 00fax: + 48 /22/ 525 80 40osw.waw.pl

isbn 978-83-62936-80-09

Spis treści

Tezy /5

WSTęp /9

I. ATuTy europy ŚrodkoWej z perSpekTyWy Niemiec /11

II. rozWój WymiANy hANdloWej między NiemcAmi i pAńSTWAmi V4 /16

1. rola europy Środkowej jako kluczowego partnera handlowego Niemiec /162. pozycja poszczególnych państw V4 w handlu z Niemcami /213. ryzyka związane z uzależnieniem państw V4 od handlu z Niemcami /26

III. WSpółprAcA iNWeSTycyjNA Niemiec i pAńSTW V4 /32

1. przepływ inwestycji między Niemcami i państwami V4 /322. motywy inwestowania /363. klimat inwestycyjny w krajach V4 z perspektywy niemieckich inwestorów /40

IV. perSpekTyWy poliTyczNe WSpółprAcy goSpodArczej /45

ANekS /49

1. Sektor motoryzacyjny /492. Sektor elektromaszynowy /513. Sektor logistyczny /544. Sektor energetyczny /555. Sektor handlu detalicznego /586. Sektor bankowy /62

PRA

CE

OSW

09/

2012

5

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

Tezy

• WspółpracagospodarczaNiemiecipaństwEuropyŚrodkowejprzyniosławostatnichlatachobustronnekorzyści.RFNpo1989rokuzajęłapozycjęnajważniejszego partnera handlowego i inwestycyjnego państwV4,wy-wierając decydujący wpływ na kierunek rozwoju modelu gospodarcze-gowpaństwachEuropyŚrodkowej,copomogłowmodernizacjiregionu.Niemieckiefirmyztakichsektorów,jakbranżamotoryzacyjna,finansowaczyenergetyczna,uzyskałyznaczneudziałyrynkowewtychpaństwach.W ostatnich latach zwiększyło się także znaczenie ekonomiczne V4 dlaNiemiec.Liczącłącznie,państwaGrupyWyszehradzkiejstałysięnajważ-niejszympartneremRFNnaświeciezarównowdziedzinieeksportu,jaki importu.Zdołałyone– jako jednezniewielupaństwniedysponującychznaczącymizasobamisurowców–utrzymaćwzględniezrównoważonere-lacjehandlowe,wykazującnadwyżkęlubnieznacznydeficytwwymianiezNiemcami.

• Europa Środkowa stała się w ostatniej dekadzie ważnym źródłem po-prawy konkurencyjnościmiędzynarodowej niemieckiej gospodarki. Popierwsze, przenoszenie fabryk stało się elementem obniżania kosztówprodukcjidlawielufirmzRFN,atakżepresjiwywieranejprzezbiznesnaniemieckichpracownikówwceluograniczeniakosztówpracy.Podrugie,przedsiębiorstwaRFNwobliczucorazwiększychproblemówzbrakiemdostatecznejliczbyinżynierówprzenoszączęśćaktywnościbadawczychdoEuropyŚrodkowej lubściągajądoNiemiecwykwalifikowanychpra-cownikówzregionu.

• ZacieśnieniuwspółpracygospodarczejmiędzyNiemcami iEuropąŚrod-kową służyły inwestycjefinansowane ze środkóweuropejskich.Niemcybyły zdecydowanienajwiększymbeneficjentem inwestycjiwpaństwachV4finansowanychześrodkówprzeznaczonychnapolitykęspójnościUE.Dziękitemumogłyliczyćchociażbynadodatkowyeksportdotychpaństwwwysokości 30mld eurow latach 2004–20151. RFN zyskiwała nie tylkobezpośrednionazdobywanychkontraktach,aletakżepośrednio.Znaczą-

1 OcenakorzyściuzyskiwanychprzezpaństwaUE-15wwynikurealizacjipolitykispójnościwkrajachGrupyWyszehradzkiej.Raportkońcowy.InstytutBadańStrukturalnych.War-szawa,grudzień2011;http://ibs.org.pl/app/uploads/2015/12/Ocena-korzy%C5%9Bci-uzyskiwanych-przez-pa%C5%84stwa-UE-15-w-wyniku-realizacji-polityki-sp%C3%B3jno%C5%9Bci-w-krajach-Grupy-Wyszehradzkiej.pdf

PRA

CE

OSW

09/

2012

6

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

caczęśćtychśrodkówbyłaprzeznaczananarozbudowęinfrastruktury,cozwiększałomożliwościtransportowaniadóbrmiędzyRFNaEuropąŚrod-kowąiWschodnią.

• PaństwaV4udowodniływostatnichlatach,żesąwstanieefektywniewy-twarzać komponenty i towary dla niemieckich koncernów. Sektorami,któreznaczącozwiększyłyzaangażowaniewEuropieŚrodkowejwostat-nichlatach,byłybranżamotoryzacyjna,elektromaszynowa,atakżehan-deldetaliczny.Możnasięspodziewaćprzenoszeniaprzezniemieckiekon-cernydoEuropyŚrodkowejtejdziałalnościbadawczo-rozwojowej,którejnie będziemożna zrealizowaćwRFN. Jednak skala tego procesu będzieniewielka.

• WarunkiemosiągnięciaprzezV4poziomuwspółpracyhandlowejzRFN,takichpaństwjakAustria,Belgia,HolandiaczySzwajcaria, jestzaofero-wanie niemieckim przedsiębiorstwom własnych produktów o wysokiejwartościdodanej.WciążistniejedużypotencjałdopogłębianiawspółpracygospodarczejmiędzyNiemcamiakrajamiV4.Oprócz tradycyjnychzaletEuropy Środkowej, takich jak bliskość geograficzna, tradycje produkcjiprzemysłowej,niskiekosztypracy,wiarygodnośćipewnośćdostaw,nie-mieckie firmy doceniają nowe elementy konkurencyjności regionu, jak:stabilnośćrozwojuekonomicznegoiuwarunkowańpolityczno-instytucjo-nalnych,corazlepszystaninfrastruktury,atakżewysokipoziomkwalifi-kacjiiwydajnościpracowników.

• DużeuzależnienieEuropyŚrodkowejodwymianyhandlowejiinwestycjizNiemcamigenerujeszeregzagrożeńdlarozwojuekonomicznegoregionu.Popierwsze, specjalnościąRFN jest eksportdóbr inwestycyjnychopartynatradycyjnychkoncernachprzemysłowych.Niemieckiefirmywciążnieosiągająznaczącychsukcesówwsektorzeteleinformatycznym,którymożewprzyszłościstanowićosilegospodarki.Podrugie,rolaEuropyŚrodkowejjakomontowniniemieckichkoncernówwiążesięwśredniejperspektywiezryzykiemutratytejpozycjinarzeczkrajówcharakteryzującychsięniż-szymikosztamiprodukcji.PonadtosprzedażwyrobówzEuropyŚrodkowejpodmarkamifirmzRFNutrudniatworzeniewłasnych,rozpoznawalnychnaświeciemarek,uzyskiwanieznaczącychmarżiwyjścieztzw.pułapkiśredniegodochodu.

• Okresniestabilnościpolitycznej igospodarczejnaświeciezwiększazna-czenieEuropyŚrodkowejdlaNiemiec.Popierwsze,bliskośćgeograficzna

PRA

CE

OSW

09/

2012

7

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

tegoregionuzapewnia,żewspółpracyekonomicznejznimniezakłócająproblemygeopolityczne iniemaryzykaprzerwaniaciągłościdostaw.Podrugie,zewzględunakryzysstrefyeurozintensyfikowałsięspóroprzy-szłykształtpolitykigospodarczejwUE.Niemcypotrzebująsojuszników,którzybędąpopieraćwolnorynkowymodelUnii,opartynazasadachdys-cyplinyfiskalnej,wstarciuzbardziejetatystycznąwizjąUEreprezento-wanąprzezFrancję,aleprawdopodobnietakżeprzezrządzoneprzezpar-tielewicoweGrecję,Portugalięi,byćmoże,Hiszpanię.

• W najbliższych latach RFNmoże być zainteresowana przeciągnięciemEuropy Środkowej na swoją stronę w różnych sporach europejskich,takich jak:reformystrefyeuro,rewizjapolitykienergetycznej iklima-tycznej UE, a także zmagania z problemami w sąsiedztwie na wscho-dzie i południu.W ostatnich latach pomimo dynamicznie rozwijającejsięwspółpracygospodarczejniewidaćszczególnegozainteresowaniapostronieniemieckiejpogłębianiemwspółpracypolitycznejzEuropąŚrod-kową.Wydajesię,żeintensywniejszawspółpracawramachV4mogłabydopomócwuwrażliwieniuRFNnainteresyregionu,zwłaszczażewwie-lukwestiacheuropejskichosiągnięciewspólnegostanowiskaV4wydajesięmożliwe.

• WażnymwarunkiempoprawywspółpracyRFNiEuropyŚrodkowejjestinformowanieniemieckiejopiniipublicznejpoprzezintensywnedziała-niapromocyjneoznaczącejskaliwzajemnychpowiązańgospodarczych.Dynamicznie pogłębiająca sięwspółpraca RFN z tym regionem umykauwadzeniemieckichmediów.Kontrastujetozeznacznąliczbądoniesieńi analiz poświęconych rozwojowi stosunków gospodarczych z krajamiBRIC.Wynika to takżezbrakuzainteresowanianiemieckichekonomi-stówEuropąŚrodkową.PoakcesjipaństwregionudoUEobszarbadawczywieluośrodkównaukowychprzesunąłsiędalejnawschód.WniewielkimstopniupraceanalitycznenaobszarzeEuropyŚrodkowejsąprowadzoneprzezniemieckie fundacjepolityczne. Stądwynika teżniezrozumieniesytuacjiregionuibłędnanarracja,żeśrodkinapolitykęspójnościtotyl-koformadofinansowaniauboższychpaństw,niegwarantującaRFNżad-nychkorzyścigospodarczych.

• SkutkiewentualnegorozpadustrefySchengensątrudnedooszacowania.Zwiększenie obciążeń biurokratycznychw przepływie towarówmiędzyNiemcami i V4 z pewnością utrudniłobywymianę handlową, generującdodatkowekoszty.Byłobytozapewnedużymproblememszczególniedla

PRA

CE

OSW

09/

2012

8

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

niemieckiejbranżysamochodowej i logistycznej,dlaktórychczasdosta-wyodgrywadużąrolęwkonkurowaniu.Ztegopowodumożnasiętakżespodziewać,żeniemieckiekoncernyzaangażowanewEuropieŚrodkowejbędąprzeciwnikamizaostrzeniakontrolinagranicach.

PRA

CE

OSW

09/

2012

9

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

WsTęp

PrzystąpienieCzech,Polski,SłowacjiiWęgierdoUniiEuropejskiejzostałozin-terpretowaneprzezwieluekspertówjako„koniechistorii”wichstosunkachgospodarczychzRFN.Po2004rokupowstałoniewielebadańporównawczychnatematrozwojupowiązańekonomicznychNiemieczEuropąŚrodkową.Po-niższyraportmazazadaniewypełnićtęlukę,agłównymjegocelemjestod-powiedź na pytanie, jak zmieniły się relacje gospodarczeNiemiec i państwGrupyWyszehradzkiej (V4)wświetleznaczącychprzeobrażeńpolitycznychiekonomicznychwUniiEuropejskiejwostatnichlatach.

Czechy,Polska,SłowacjaiWęgryzostaływybranejakoegzemplifikacjagene-ralnychprzemianwpowiązaniachmiędzyRFNaEuropąŚrodkową,któredo-tyczyłyrelacjiNiemiectakżezinnymikrajamiregionu,takimijakBułgaria,Rumuniaczypaństwabałtyckie.Państwategoregionułącząlicznepodobień-stwazperspektywyniemieckichelitgospodarczych,takiejak:

• bliskośćgeograficznaNiemiecipodobieństwokulturowe;• jednoliteregułyrynkoweobowiązującewcałejUE;• długoletnia tradycja przemysłowa i duży udział produkcji przemysłowej

wPKB;• znacznyudziałkapitałuzagranicznegowsektorzewytwórczymifinanso-

wym;• modelgospodarczyopartynaeksporciezeznacznymudziałemkoncernów

zagranicznych;• nikłelubnieznacznezasobysurowcówidużeuzależnienieodichimportu;• systemenergetyczny opartyna elektrowniachwykorzystującychwęgiel

ienergięatomową,któretopaliwasącorazbardziejwypieranezUE;• znacznezasobywykwalifikowanychpracownikówoniższychniżwEuro-

pieZachodniejoczekiwaniachpłacowych;• stosunkowodobrewynikiekonomicznenatleUEwczasieglobalnegokry-

zysufinansowegoikryzysustrefyeuro.

RepublikaFederalnaNiemiecjestnajważniejszympartneremgospodarczymEuropyŚrodkowej;wostatnich latachpowiązania te były źródłemwzajem-nychkorzyściekonomicznych.Wartojednakzastanowićsięnadstabilnościąmodelurozwoju,którysięukształtował,atakżerozważyć,jakwspółpracago-spodarczapaństwV4zNiemcamimożesięprzysłużyćzwiększaniuinnowa-cyjności.Kwestiazdolnościdoprojektowaniaiprodukowanianowoczesnych

PRA

CE

OSW

09/

2012

10

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

towarówiusługrośnienaznaczeniuwkontekściedebatywEuropieŚrodko-wejnatemattzw.pułapkiśredniegodochodu.Definiowanajestonajakoza-grożenie wyczerpania się dotychczasowych źródeł wzrostu gospodarczegoinieumiejętnościprzejściazprodukcjibazującejnaniskichkosztachpracydowytwarzaniaopartegonawysokiejjakościorazinnowacyjności,gwarantują-cegowyższepłace.

Doopracowaniaraportuwykorzystanotrzyźródłainformacji.Głównąmeto-dąstosowanąwbadaniubyłaanalizawskaźnikówekonomicznychwhandlui inwestycjach między Niemcami a państwami V4. Dodatkowo przeprowa-dzonowramachwizytstudyjnychrozmowyzokoło30ekspertami,główniezNiemiec,aleteżzpaństwV4–przedstawicielaminiemieckichministerstwfederalnych i landowych, a także ambasad, stowarzyszeń biznesowych, in-stytutówbadawczych,izbhandlowychorazagencjiinwestycjizagranicznychw Czechach, w Polsce, naWęgrzech i na Słowacji. Informacje uzupełnionoostudiaprzypadkównajważniejszychniemieckichbranż,analizująceichsy-tuacjęwpaństwachV4.

PRA

CE

OSW

09/

2012

11

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

I. ATuTy europy ŚrodkoWej z perspekTyWy NIemIec

WostatnichlatachregionEuropyŚrodkowejkontynuowałdosyćszybkiwzrostgospodarczy i stosunkowo dobrze radził sobie ze spowolnieniem gospodar-czymnaświeciepo2009roku,zwłaszczajeśliprzyjmujesięzapunktodnie-sienia sytuację strefy euro. Silniejszapozycja ekonomicznawraz ze zmianąuwarunkowańpolitycznychwEuropieczynizniegojeszczeatrakcyjniejszegoniżwcześniejpartneradlaNiemiec.

Z niemieckiego punktu widzenia region Europy Środkowej miał już od lat90.XXwiekulicznecechywspólne.PodstawowecharakterystykigospodarkipaństwV4,takiejak:tradycjaprzemysłowa,niskiekosztypracy,bliskośćkul-turowaigeograficzna,atakżewykwalifikowanasiłaroboczaczyniłyznichidealnyobszar ekspansjihandlowej i inwestycyjnej.RFNod samegopocząt-kuwłączyłasięwprocestransformacjigospodarczejwkrajachEuropyŚrod-kowej,dostrzegającw tymszansęnauzyskaniekorzyścipolitycznych, eko-nomicznych i w obszarze bezpieczeństwa. Celem Niemiec było nawiązaniesilnychrelacjizEuropąŚrodkową,politycznepowiązaniejejzestrukturamiZachodu,atakżebudowawregioniezapleczagospodarczego.

RolagospodarczaEuropyŚrodkowejdlaNiemiecwostatnichlatachzwiększy-łasię,gdyżdużaefektywnośćzlokalizowanychwregioniezakładówpomogłanajważniejszymniemieckimbranżomwutrzymaniukonkurencyjnościglo-balnejwokresiespowolnieniagospodarczegonaświecie.DziękistosunkowoniskimpłacomiwysokiejproduktywnościEuropaŚrodkowastałasięfabrykąniemieckichproduktównarynekUE,którychprodukcjaniemogłabyćprze-niesionadoAzji.PowejściudostrefyeurosytuacjagospodarczaRFNbyłaoce-niananiezwyklekrytyczniezarównowkraju,jakizagranicą.Przezkilkana-ścielatodczasuzjednoczeniaNiemiecgospodarkaznajdowałasięwstagnacji.Wlatach1991–2001wRFNbezrobocieszczególniewnowychlandachutrzymy-wałosięnawysokimpoziomierzędu20%,rósłdługpubliczny,atakżeutrzy-mywałsiędeficytpłatniczywwymianieekonomicznejzzagranicą.RFNwrazzFrancją jakopierwszezłamały regułydeficytubudżetowegoobowiązującewstrefieeuro.Wodpowiedzinadiagnozęekonomistów,którzyzaproblemyNiemiecwinilizbytwysokiekosztypracy,rządwBerliniewlatach2003–2005wprowadziłpakietreformAgenda2010,ograniczającychświadczeniaspołecz-ne,poprawiającychwarunkiprowadzeniabiznesuiuelastyczniającychrynekpracy.PodpresjąreformigroźbyprzenoszeniaprzezfirmymiejscpracyzNie-miecdokrajówEuropyŚrodkowejiWschodniejniemieckiezwiązkizawodowe

PRA

CE

OSW

09/

2012

12

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

ograniczyłyswojeoczekiwaniapłacowe,koncentrującsięnazachowaniuza-kładówwRFN.Dodatkowymźródłemgenerowaniaoszczędnościbyłoprze-noszenieczęściprodukcjizRFNdokrajówoniższychkosztachpracy:wAzjiiEuropieŚrodkowej.

Państwaśrodkowoeuropejskiestałysięważnymcentrumprodukcjinary-nekUniiEuropejskiej.Szczególniedlaniemieckiegosektoramałychiśred-nich firm kraje Europy Środkowej były atrakcyjnymmiejscem lokowaniakapitału,gdyżpowejściudoUEmiałyzbliżoneprzepisyprawneipodatkowedoniemieckich,atakżewysokiestandardyochronyprawnejwporównaniuzinnymigospodarkamiwschodzącymi.ZtychwzględówinwestycjewEuro-pieŚrodkowejbyłyteżłatwiejszedozrealizowanadlasilnegowNiemczechsektora małych i średnich przedsiębiorstw. Poza tym części dóbr wielko-gabarytowychprzeznaczonychnarynekeuropejski, takich jaksamochodyczymaszyny,nieopłacałosięprodukowaćwAzjizewzględunakosztytrans-portu. Po 2009 rokumożnabyło zauważyć, żeniemieckiekoncernymoto-ryzacyjne rozbudowały swój potencjał produkcyjny w Europie Środkowejwcelugenerowaniaoszczędności. Ich źródłemniebyły już jedyniekosztypracy,którewpoprzednichlatachznaczącowzrosły,leczrosnącaefektyw-nośćdziękiwysokiejwydajnościfabrykicorazlepszymkwalifikacjommiej-scowychpracowników.

WostatnichlatachutrzymywałasiędobrasytuacjaekonomicznakrajówEuro-pyŚrodkowej,cozwiększyłojejatrakcyjnośćjakopartneragospodarczegodlaNiemiecnatlecoraztrudniejszejsytuacjiekonomicznejnaświecie.PaństwaGrupyWyszehradzkiejbyływstanieutrzymaćwysokietemporozwojugospo-darczego.Wlatach1999–2014średniproduktkrajowybruttonaosobęwtychpaństwachzwiększyłsięz60%do75%średniejunijnej2.

2 GDPpercapita,consumptionpercapitaandpricelevelindices,grudzień2015;http://ec.eu-ropa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/GDP_per_capita,_consumption_per_ca-pita_and_price_level_indices

PRA

CE

OSW

09/

2012

13

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

Wykres 1.TempowzrostuPKBwybranychgrupkrajów(w%)*

2000

1999

2014

2013

2012

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Strefa euro

BRIC

V4

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12 [%]

Źródło:BankŚwiatowy*Wśredniejdlastrefyeuroujęto11założycielskichpaństwczłonkowskichopróczNiemiec.Wynikipoda-nowoparciuośredniąarytmetycznąwcelupokazaniadanychpaństwtrzechgrupkrajówwujęciuprze-krojowym.WprzypadkuobliczeniaśredniejważonejwynikBRICbyłbybardzozawyżonyprzezChiny,awynikV4przezPolskę.JesttopodejścieczęstostosowanewanalizachNiemieckiejIzbyPrzemysłowo--Handlowej

Zdanychwykresuwidaćwyraźnie,żeod2001rokupaństwaV4rozwijałysięszybciej niż kraje strefy euro, przy czymprzyspieszeniewzrostu byłowidaćszczególniewlatach2001–2007.DynamikaPKBbyławlatach1999–2014niższawpaństwachV4niżBRIC,jednakniemożnawykluczać,żewkolejnychlatachtempo rozwoju gospodarczegoEuropyŚrodkowej przewyższy tempowzrostuPKB największych gospodarek wschodzących3. Porównanie V4 z państwamiBRICjestszczególnieciekawe,gdyżprzedsiębiorstwazNiemiecpodjęływostat-nich latach ekspansjęw tychdwóch grupachpaństw,więcwpewien sposóbmożnabyjetraktowaćjakogrupyrywalizująceokapitałniemiecki.

Po2007rokuumocnieniurelacjigospodarczychmiędzyNiemcamiaEuro-pąŚrodkowąsprzyjałprocesmodernizacjifinansowanyrównieżzfunduszypolitykispójnościUE.KrajeV4byłyjednymiznajwiększychbeneficjentówtychfunduszy,ajednocześniezdołałyonewostatnichlatachzachowaćdys-cyplinęfinansówpublicznych(problemztymmiałyjedynieWęgry),dlategowokresiespowolnieniagospodarczegonaświeciepo2009rokuutrzymywały

3 PrognozatajestopartanazałożeniuutrzymującegosiękryzysugospodarczegowBrazyliiiRosjiorazpiętrzącychsięproblemówstrukturalnychwChinach.

PRA

CE

OSW

09/

2012

14

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

onewysoki poziom inwestycji publicznych. Była to odwrotna sytuacja niżwwielu krajach – szczególnie południa strefy euro – które podwpływemzagrożenianiewypłacalnościąznaczniezredukowałyswojewydatkibudże-towe. Niemcy były zdecydowanie największym beneficjentem inwestycjiwkrajachV4finansowanychzpolitykispójnościUE.Dziękitemumogłyli-czyćchoćbynadodatkowyeksportdotychpaństwwwysokości30mldeurowlatach2004–20154.RFNdziękiinwestycjomzfunduszyspójnościrealizo-wanymwEuropie Środkowej zyskiwała nie tylko bezpośrednio na zdoby-wanych kontraktach, ale także pośrednio. Znacząca część z tych środkówbyłaprzeznaczananarozbudowęinfrastruktury,cozwiększałomożliwościtransportowaniadóbrmiędzyRFNaEuropąŚrodkowąiWschodnią.Miałotodużeznaczeniedlaniemieckichkoncernówsamochodowych,dlaktórychdobresiecitransportowebyływarunkiembudowanianowoczesnychzakła-dówprodukcyjnychwpaństwachV4.

PaństwaEuropyŚrodkowejiNiemcystałyczęstopolityczniepoprzeciwnychstronachwkwestii reformowaniaUE.Dominującą linią sporówbyłpodziałna stare inowekrajeUE.PaństwaV4byłyniechętne zbytniemurozszerze-niukompetencjiinstytucjiunijnychkosztemnarodowychidługoopierałysięwprowadzeniuTraktatuLizbońskiego.Nieufnośćdoprzyjętychw2004rokudoUEpaństwEuropyŚrodkowejspotęgowałopoparcieprzeznieinterwencjiUSAwIraku,zacospotkałajeostrakrytykazestronyFrancjiiNiemiec.NiższypoziomrozwojugospodarczegoEuropyŚrodkowejskłaniałjedooporuwobecwprowadzanianiektórychrozwiązańintegracyjnych,jakchoćbyujednolice-niastopypodatkuCIT.Krajeregionubyłyczęstoprzeciwnikamizaostrzeniapolitykiklimatycznej,którawBrukselibyławidzianajakojedenzelementówwspólnej tożsamościUE.W2010roku,gdyrozpocząłsiękryzysstrefyeuro,pojawiła sięnowa liniapodziałuUE–nakrajePółnocy i Południa.Okazałosięjednak,żetokrajePołudniastrefyeuro,takiejakGrecja,Hiszpania,Fran-cjaczyPortugalia,niewykorzystałyuczestnictwawstrefieeurodopoprawykonkurencyjnościhandlowejiod2010rokuzaczęłysięzmagaćzproblemamigospodarczymi.RFNzaś,którapostawiłanazamrożeniepłac,uelastycznienierynkupracyiograniczenieprzywilejówsocjalnych,znalazłasięwdużolep-szejsytuacji.DlaBerlinabyłotoniewygodne,gdyżwuniiwalutowejbyłowię-cejpaństwczłonkowskichzproblemamigospodarczymi.Istniałowięcryzyko,

4 Raport:OcenakorzyściuzyskiwanychprzezpaństwaUE-15wwynikurealizacjipolitykispójnościw krajach GrupyWyszehradzkiej, grudzień 2011; http://ibs.org.pl/app/uplo-ads/2015/12/Ocena-korzy%C5%9Bci-uzyskiwanych-przez-pa%C5%84stwa-UE-15-w-wyniku-realizacji-polityki-sp%C3%B3jno%C5%9Bci-w-krajach-Grupy-Wyszehradzkiej.pdf,s.52.

PRA

CE

OSW

09/

2012

15

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

żeprzerzucąoneciężarswoichproblemównaRFN.Symptomemtegobyłoosa-motnienieprzedstawicieliNiemiecnaforumEuropejskiegoBankuCentralne-go,któregodecyzjeczęstozapadaływbrewpostulatomBerlina.WtejsytuacjicennymsojusznikiemokazałysiękrajeEuropyŚrodkowej,któreprzystąpiłydostrefyeuro,takiejakEstonia,Litwa,ŁotwaczySłowacja.WłaśnieBratysła-wabyłajednymznajgłośniejszychprzeciwnikówprzyznawaniakredytówdlazagrożonychniewypłacalnościąAten.

W ewentualnej debacie na temat dalszych reform Unii Europejskiej w naj-bliższych latachgłospaństwV4będziesię liczył.Kiedydoniejdojdzie,RFNzewzględuna inneuwarunkowaniagospodarczebędzie staćpoprzeciwnejstronieniżkrajePołudniastrefyeuro.Jużobecniewidaćpogłębiającysiędy-stansmiędzyNiemcami,którenotująkorzystnewynikigospodarcze iredu-kujązadłużenie,akrajamiPołudniauniiwalutowej,którychdługiwciążsiępowiększają.WprzyszłejdebacieBerlinzapewnebędziestałnastanowiskubardziejwolnorynkowejUEiniewiadomo,czybędziemógłliczyćnawsparciewtejkwestiiLondynu,któryrozważawyjściezewspólnoty.EuropaŚrodko-wa,zktórąRFNłącząsilneinteresygospodarcze,możeokazaćsiękluczowympartneremwkwestiachreformowaniaUE.

PRA

CE

OSW

09/

2012

16

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

II. rozWój WymIANy hANdloWej mIędzy NIemcAmI I pAńsTWAmI V4

Wostatnich latachpaństwaV4stałysię jednymzkluczowychpartnerówhan-dlowychNiemiec.Wrelacjitejudałosięprzywrócićwiększądozęsymetrii.NietylkoNiemcysąnajważniejszympartneremhandlowymV4, ale takżeodwrot-nie–państwaV4jakojedenregionsąkluczowympartneremNiemiec.Wartoteżpodkreślić,żechoćgospodarkaniemieckajestwstaniewygenerowaćnadwyżkęhandlowązwiększościąkrajówświata,tozgospodarkamipaństwV4utrzymujesięwzględnarównowaga.WspółpracazNiemcamioferujelicznekorzyściinie-siedużeszansenarozwój,zwłaszczawokresiespowolnieniagospodarczegonaświecie.MimotosilnerelacjegospodarczezRFNniestanąsięreceptąnawyjściepaństwV4ztzw.pułapkiśredniegodochodu.Trudnosięspodziewać,żebynie-mieckiefirmybyłygotowenawiększąskalęprzenosićdoregionuaktywnośćba-dawczo-rozwojową,gdyż jestonasferągenerowanianajwiększejczęścizyskówdla gospodarki niemieckiej. Lukratywna współpraca z Niemcami może znie-chęcaćwielefirmzEuropyŚrodkowejdoograniczaniazależnościodkoncernówniemieckichipracynadwłasnąprodukcjącorazbardziejzaawansowanychdóbr.

1. rola europy Środkowej jako kluczowego partnera handlowego Niemiec

Wostatniejdekadzierosłaniezwykleszybkorolahandluzagranicznegownie-mieckiejgospodarce.KrajeV4liczonełączniestałysięzaśod2007rokunaj-ważniejszympartneremhandlowymNiemiec,dostarczającnajwięcejpoUSAkomponentówdlaniemieckicheksporterówiprzyczyniającsięwtensposóbdopoprawykonkurencyjnościhandlowejgospodarkiRFN.

WostatniejdekadzierozwójwymianyhandlowejbyłwNiemczechjednymznaj-ważniejszychźródełwzrostugospodarczego,zwłaszczażekonsumpcjawewnętrz-naniestanowiła istotnegomotorurozwojuekonomicznego.Wlatach2004–2008obrotyhandloweNiemiecrosłybardzodynamiczniedziękidobrejkoniunkturzewstrefieeuroinarynkachwschodzących.Największarecesjawpowojennejhi-storiiNiemiecw2009roku,gdyPKBspadło5%,niedoprowadziładodługotrwa-łegoosłabieniawzrostugospodarczegowRFN.PomimopoczątkowegozałamaniawymianyhandlowejNiemiecstratyszybkoudałosięodrobićiwkolejnychlatachsprzedaż niemieckich produktów za granicą stabilnie rosła.Właśnie konkuren-cyjnośćhandlowabyłajednymzgłównychźródełutrzymaniastabilnegowzrostugospodarczegowRFN,atakżeumocnieniawizerunkuNiemiecjakokrajuzbar-dzo silną gospodarką, która oparła się kryzysowi ekonomicznemu. Najbardziejwidocznymsymbolemtejpotęgibyłarosnącaoddekadynadwyżkahandlowa.Od

PRA

CE

OSW

09/

2012

17

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

2012rokuRFNnotujenajwiększąnadwyżkęnarachunkuobrotówbieżącychnaświecie5.W2014rokuwyniosłaona285mlddolarów,cobyłoniemaldwukrotniewyższąwartościąniżdrugichwkolejnościChin(150mlddolarów)itrzyrazywyż-sząniżtrzeciejArabiiSaudyjskiej(100mlddolarów)6.Skalasukcesuniemieckiegoeksportujesttymwiększa,żewieleinnychkrajówstrefyeuro,takichjakGrecja,HiszpaniaczyPortugalia,zmagałosięwostatnichlatachzkonsekwencjamizna-czącego deficytu na rachunku obrotówbieżących, co groziło niewypłacalnością.

Wykres 2.HandelzagranicznyNiemieczwybranymikrajamiświataiV4(wmldeuro)

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 201520140

20

40

60

80

100

120 [mld euro]

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 201520140

20

40

60

80

100

120 [mld euro]

Japonia

Rosja

V4

V4

USA

USA

Francja

Francja

Wielka Brytania

WielkaBrytania

EKSPORT

Holandia

Chiny

Japonia

Rosja

IMPORT

Holandia

Chiny

Źródło:FederalnyUrządStatystyczny

5 Wymianahandlowajestjednymzkluczowychczynnikówkształtującychwartośćrachun-kuobrotówbieżących,któryprzedstawiastanprzepływówpieniężnychmiędzykrajemiza-granicą.

6 DeutschlandhatweltweitgrößtenExportüberschuss,2.02.2015;http://www.welt.de/wirt-schaft/article137024573/Deutschland-hat-weltweit-groessten-Exportueberschuss.html

PRA

CE

OSW

09/

2012

18

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

IstniejebezpośrednizwiązekmiędzypoprawąsytuacjiniemieckiejgospodarkiwostatnichlatachazacieśnieniemwspółpracyhandlowejzEuropąŚrodkową.KrajeV4odgrywającorazwiększąrolęzpunktuwidzenianiemieckichinte-resówgospodarczych,trafiadonichbowiemnajwiększaczęśćeksportuNie-miec.Jużw2008rokuujmowanełączniepaństwaV4wysunęłysięnapierwszemiejscejakonajważniejsinabywcyniemieckichdóbr,jednakwokresiekryzy-sugospodarczegow2009rokuzredukowałyoneswójpopytnatowaryzRFNwwiększymstopniuniżnp.Francja.Wkolejnych latach stopniowopozycjapaństwV4sięumacniała.Wefekciew2015rokuwkrajachV4niemieckiefirmysprzedałytowaryowartości123mldeuro–19%więcejniżweFrancji,krajuzasobniejszymiludniejszymniżwszystkiepaństwaV4łącznie.KrajeV4prze-ścignęływtymwzględzietakżeChinyo71%,aczterokrotnieRosję,którajestuznawanawRFNzaniezwyklelukratywnyrynek.Należypodkreślić,żesilnapozycjakrajówV4niebyłabymożliwabezichsilnegozintegrowaniazłańcu-chemdostawzNiemiec,któreposiadająwielefabryknaterenachtychpaństw.Wpływatostymulującotakżenaniemieckieksport.Zjednejstronyniemiec-kiezakładyzlokalizowanewkrajachV4nabywajączęśćkomponentówodswo-ichfirmmatekzNiemiec.ZdrugiejstronywysokieksportRFNdokrajówV4totakżewynikichwiększejsiłynabywczej,gdyżpaństwateprzejmującorazwiększączęśćwartościdodanejzprodukcjiflagowychwyrobówniemieckich,takichjaksamochodyczymaszyny.

Nieco inaczejkształtowałysię tendencjew imporcieNiemiec.Od2004rokupaństwaV4liczonełączniesąnajważniejszymeksporteremnarynekniemiec-ki i ichpozycjaniezachwiałasięnawetwkryzysowym2009roku–okresienajwiększejrecesjiwpowojennejhistoriiNiemiec.Wartozwrócićuwagę,żeimportRFNzkrajówV4rozwijasięrelatywniestabilniewporównaniuzesta-gnacjąimportuzChin,RosjiczyFrancjiwostatnichpięciulatach.ŚwiadczytoodużymznaczeniufabrykzlokalizowanychnaterytoriumpaństwV4dlautrzymywaniakonkurencyjnościkosztowejniemieckiegoprzemysłu.Przed-siębiorstwazRFNzjednejstronywolałyzrezygnowaćzezwiększaniadostawzinnychpaństw,sprowadzającjednakwdalszymciągucorazwięcejtowarówzkrajówV4.Zdrugiejstronyniemieckiefirmyposzukiwałynowychpoddo-stawcóww Europie Środkowej, którzy co prawda nie oferowali tak niskichkosztówprodukcji, jak krajeAzji, alewydajnością i jakością produkcji byływstaniedorównaćkrajomEuropyZachodniej.

PRA

CE

OSW

09/

2012

19

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

Wykres 3.WartośćhandluzagranicznegoNiemieczposzczególnymikrajaminaosobę(wtys.euro)wlatach2004–2015

2004 20062005 20082007 20102009 2011 2012 2013 2014

Belgia

V4

Holandia

Austria

Szwajcaria

Wielka Brytania

Francja

0

2

4

6

8

10

12 [tys. euro per capita]


CiekawąperspektywęspojrzenianawymianęhandlowąRFNzV4dajezesta-wienie obrotów handlowych przypadających na jednegomieszkańca, któreilustrujeintensywnośćwymianyhandlowej.Zwykresuwidać,żepaństwaV4cechująsięwyższąwartościągenerowanychobrotówhandlowychzNiemcaminamieszkańcaniżtakiepaństwa,jakFrancjaczyWielkaBrytania,przyczymznacznywzrostnastąpiłpo2009roku.MiędzyposzczególnymipaństwamiV4istniejąprzytymdużeróżnice.W2014rokuCzechyzponad7tys.euronaoso-bęmiałyniewieleniższąwymianęhandlowąper capitazNiemcaminiżBelgia.WęgryiSłowacjawymieniałyzRFNdobraowartościniespełna5tys.euronaosobę.Polskasytuowałasięnieconiżej,z2,5tys.euronaosobę,wyprzedza-jącWielkąBrytanię,atakżeFrancję.Ztegozestawieniamożnateżwyciągnąćwniosek,żepaństwaV4mająjeszczedużemożliwościrozwojuwymianyhan-dlowejzNiemcami.PrzykładkrajówsilniejzintegrowanychzgospodarkąNie-miec,takichjakAustria,Belgia,HolandiaczySzwajcaria,pokazuje,żewartośćwymianyhandlowej namieszkańcamoże przekraczać 10 tys. euro rocznie.Warto jednak podkreślić, że wysoki stopień rozwoju obrotów handlowychRFNztymipaństwamiwynikarównieżzichzdolnościdosprzedawanianie-mieckimprzedsiębiorstwomswoichwłasnych technologii.Nie jest to zatemrelacjaopartawdużejmierzenaprodukcjiwyrobównazlecenieniemieckichfirm,jaktomamiejscewprzypadkupaństwV4.

PRA

CE

OSW

09/

2012

20

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

Wykres 4.UdziałdostawzwybranychkrajówweksporcieNiemiec(w%)7

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,51995 2000 2005 2009 2011

[%]

USA V4 Francja WielkaBrytania

Włochy ChinyRosja

Źródło:BazadanychOECD-WTOTradeinValueAdded(TiVA)–maj2013;http://stats.oecd.org/

BazydanychOECDiWTOumożliwiająprzyjrzeniesiętemu,jakaczęśćekspor-tuNiemiecbyłarealizowanadziękikomponentomzposzczególnychpaństw.RolakrajówV4obokChin iRosji jakodostawcówdlaniemieckicheksporte-rówwostatnichlatachznaczącowzrosła.W1995rokuprodukcjazV4stano-wiławartośćdodanąwniemieckiejsprzedażyzagranicznejwwysokości0,7%.W ciągu 16 latwskaźnik tenuległ potrojeniu do 2,1%. Tym samymkrajeV4plasowałysięnadrugimmiejscupoUSAjakonajważniejsidostawcydlanie-mieckicheksporterów,wyprzedzającFrancję,WielkąBrytanię,Rosję,WłochyczyChiny.Tooznacza,żekrajeV4były jednymznajważniejszychregionówwłańcuchudostawRFN,atakżeważnymźródłemkonkurencyjnościniemiec-kichfirm,wtymszczególniebranżprzemysłowych:motoryzacji(3,3%warto-ścidodanejwsprzedażyzagranicznej)ibudowymaszyn(2,7%).ZestawiająctedanezwynikamihandluzagranicznegomiędzyNiemcamiaV4,możnadojśćdowniosku,że21%całego importuNiemieczV4 jestwykorzystywanychnapotrzebydalszegoeksportu(w1995rokuudziałtenwynosił13%).

Rozwój relacji handlowych Niemiec z krajami V4 wykazuje wciąż znacznypotencjałrozwojuwrazzrosnącąskalącorazbardziejzaawansowanychpo-wiązańmiędzytymipaństwami.Wydajesię,żeperspektywyumiarkowanegowzrostugospodarczegolubnawetstagnacjiwEuropiebędązwiększaćzainte-resowanieniemieckichfirmredukowaniemkosztówprodukcji towarówpo-przezprzenoszenieczęściaktywnościrealizowanychwprzedsiębiorstwachdoEuropyŚrodkowej,cobędziesięwiązałozewzrostemimportuztychpaństw.

7 DanetemożnauzyskaćdziękimetodologiiopracowanejwspólnieprzezŚwiatowąOrgani-zacjęHandluiOrganizacjęWspółpracyGospodarczejiRozwoju.Szczegółymetodologiinastronie:https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/miwi_e/tradedataday13_e/oecdbro-churejanv13_e.pdf

PRA

CE

OSW

09/

2012

21

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

WzrostzaśpoziomuzamożnościpaństwV4będzieskutkowaćzwiększeniemdonicheksportuRFN.

ZasukcesemkrajówV4wstosunkachzNiemcamistojąstabilneuwarunkowaniarozwoju,atakżebliskośćgeograficzna,któreumożliwiłyznacznezaangażowanieniemieckiegosektoramałychiśrednichprzedsiębiorstw.Ztegoteżwzględuwy-mianahandlowaNiemieczpaństwamiV4madużowyższąwartośćniżzinnymiznaczniewiększymipaństwami,takimijakJaponia,RosjaczyTurcja.PokazujetozatembardzowysokistopieńwzajemnejkomplementarnościNiemiecikrajówV4.

2. pozycja poszczególnych państw V4 w handlu z Niemcami

Rozwój handlumiędzy Niemcami a państwami V4 doprowadził do większegozrównoważeniarelacjihandlowych.Wlatach2003–2015udziałpaństwV4whan-dluzagranicznymNiemieczwiększyłsięz8,6%do12%,natomiastwtymsamymokresieudziałNiemiecwhandluliczonychłączniepaństwV4spadłz30%do25%.

Tabela 1.PozycjakrajówV4wzestawieniunajważniejszychpartnerówhan-dlowychNiemiec

kraj handel 2003w mld euro

handel 2015w mld euro

pozycja 2003

pozycja 2015

przyrost handlu

zmiana pozycji

polska 32,2 96.8 12 7 201% +5

czechy 34,2 75.8 11 11 122% 0

Węgry 24,1 45.6 15 14 89% +1

słowacja 12,5 26.0 21 19 108% +2

handel rFN 1194 2034 70%


Z zestawienia najważniejszych partnerów handlowych Niemiec widać, żeprzyrostobrotówhandluzagranicznegoRFNzpaństwamiV4znaczącoprze-kraczał średnią ogółem.Pozwoliło to tymkrajomzwiększyć bądźutrzymaćmiejscewśródnajważniejszychpartnerówhandlowych.NajbardziejwzrosłapozycjaPolski,któraawansowałaz12.na7.miejscewklasyfikacjinajważniej-szychpartnerówhandlowychRFN,przyczympolsko-niemieckieobrotyhan-dlowerosłydużoszybciejniżpozostałychpaństwV4.PozycjaSłowacjiwzrosłaodwamiejsca,Węgier–ojednomiejsce,natomiastCzechyutrzymały11.miej-scewgronienajwiększychpartnerówwwymianiehandlowejNiemiec.

PRA

CE

OSW

09/

2012

22

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

Wykres 5.NajważniejsipartnerzyhandlowiNiemiecw2015roku(wmldeuro)

0

50

100

150

200

USA

Fran

cja

Hol

andi

a

Chin

y

Wie

lka

Bryt

ania

Wło

chy

Pols

ka

Aust

ria

Szw

ajca

ria

Belg

ia

Czec

hy

His

zpan

ia

Rosj

a

Węg

ry

Japo

nia

Szw

ecja

Turc

ja

Dan

ia

Słow

acja

Kore

a Pł

d.

[mld euro]174 170 167

128

10797 95 92

78 7665

52 46 37 37 37 29 26 26

163


Powyższezestawieniepokazuje,żekrajeV4wyprzedzałyjakopartnerzyhandlo-wiNiemiecdużowiększelubzasobniejszekraje.WtejklasyfikacjiPolskabyławy-żejniżAustria,SzwajcariaiBelgia,CzechywyżejniżRosjaczyHiszpania,WęgrywyżejniżJaponiaiSzwecja,natomiastSłowacjawyżejniżKoreaPołudniowa.PrzyczymwprzypadkudanychdotyczącychHolandiinależyuwzględnić,żesąoneza-wyżaneprzeztzw.efektRotterdamu.Częśćtowaróweksportowanychzlubimpor-towanychdoRFNprzezRotterdamjestuwzględnianychjakohandelzagranicznyHolandii,przezcojejwynikjestdwukrotniewyższyniżniewielemniejszejBelgii.

ProceswzrostuznaczeniahandlowegokrajówV4dlaRFNutrzymywałsiępo-mimonawiązaniaintensywnychrelacjihandlowychmiędzyNiemcamiadużoludniejszymikrajamiAzjiiAmerykiPołudniowej8.

Wykres 6.UdziałNiemiecwhandluzagranicznymkrajówV4

20042003 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2015201415

20

25

30

35 [%]

Czechy

Węgry

Polska

Słowacja

Źródło:KonferencjaNarodówZjednoczonychds.HandluiRozwoju;http://unctadstat.unctad.org

8 K.Popławski,Wpogonizaglobalizacją:niemieckierelacjegospodarczezkrajamiBRIC,Ra-port OSW,listopad2013;http://www.osw.waw.pl/sites/default/files/raport_05_bric_pl.pdf

PRA

CE

OSW

09/

2012

23

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

W latach 2003–2015 zaczął spadać udział Niemiec w handlu zagranicznympaństwV4,przezcodominującapozycjaRFNuległaograniczeniuz30%do25%dlacałegoV4.Wtymsamymokresie łącznyudziałpaństwV4whandluza-granicznymRFNzwiększyłsięz8,6%do12%.Głębszaanalizapozwalastwier-dzić,żeposzczególnekrajeV4utrzymywałyróżnystopieńzależnościodhan-dluzNiemcami.Wlatach2003–2015wprzypadkuCzechwskaźniktenspadło5p.p.do30%,Węgiero2p.p.do27%,Polskio3p.p.do25%,aSłowacjio9p.p.do19%.Kierunektychzmiannależyuznaćzapożądany,gdyżzwiększadywer-syfikacjęgeograficznąhandluzagranicznegokrajówV4.

Wykres 7.HandelNiemieczposzczególnymikrajamiGrupyWyszehradzkiej(wmldeuro)

Czechy

Węgry

Słowacja

0

10

20

30

40

50 [mld euro]Polska

Węgry

0

10

20

30

40

50 [mld euro]Polska

EKSPORT

IMPORT

Czechy

Słowacja

200420032002200120001999 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 20152014

200420032002200120001999 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 20152014


EksportNiemiecdoposzczególnychpaństwV4byłproporcjonalnydowielko-ściichgospodarek,cowynikałozpodobnegoichzapotrzebowaniananiemiec-kie towary. Po akcesji najszybciej rozwijała się sprzedaż towarówzRFNdoPolski(średnio16%rocznie),niecowolniejSłowacji(11%)idoCzech(10%),anaj-wolniejnaWęgry(6%).Kryzysgospodarczyw2009rokuodbiłsięnawynikach

PRA

CE

OSW

09/

2012

24

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

eksportuzNiemiecdokrajówV4,któryspadło20–30%.Niemieckimprzedsię-biorstwomnajwięcejczasuzajęłoodrobieniestratyz2009rokunaWęgrzech–udałosiętoosiągnąćdopieropopięciulatach,gdywprzypadkupozostałychpaństwV4wystarczyłytrzylata.

WanalizieimportuNiemieczkrajówV4zwracauwagębardzosilnapozycjaCzech.NaniemieckirynektrafiazCzechniewielemniejtowarówniżzdużowiększejPolski.CzescyproducencidostarczajądoNiemiecowielewięcejdóbrwprzeliczeniunaobywatelaniżsłowaccyczywęgierscy.JeślijednakspojrzysięnadynamikęwzrostuimportudoNiemieczkrajówV4poprzystąpieniudoUE,toliderembyłaPolska(średniwzrosto16%),zaniąCzechy(13%),Słowacja(8%)iWęgry(7%).

Wykres 8.BilanshandlowyNiemieczwybranymikrajami(wmldeuro)

2004 20152014201320122005 2006 2007 2008 2009 2010 2011-30

-20

-10

0

10

20

30

40

50

60 [mld euro]USA

* Słowacja / ** Czechy / *** Węgry

***

**

Polska

Norwegia

Rosja

Chiny

Francja

Wielka Brytania

*


WostatnichlatachRFNnotowałaujemnybilanszkrajamisurowcowymi,ta-kimijakNorwegiaiRosja,atakżeważnymipoddostawcami,takimijakChiny.Dodatnie saldowymiany handlowej RFN utrzymywała z państwamiwyso-korozwiniętymi:USA,WielkąBrytaniączyFrancją.NatymtlesaldobilansuhandlowegozCzechami,SłowacjąiWęgramibyłobliskierównowagi.PolskanotowałanajpierwrosnącydeficytwhandluzRFN,wostatnichlatachuległon jednakzmniejszeniudopoziomu7mldeuro.PozostałekrajeV4pokilkulatachwzględnejrównowagizaczęłynotowaćnadwyżkęwwymianiehandlo-wejzNiemcami.Tewynikiwymagająjednakwyjaśnienia.Zdanychpolskiego

PRA

CE

OSW

09/

2012

25

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

GłównegoUrzęduStatystycznegowynikabowiem,żetoPolskaodkilkulatno-tujenadwyżkęwhandluzRFN9.ZdolnośćdoutrzymaniazrównoważonychrelacjihandlowychniewynikajednakzatrakcyjnościproduktówzV4dlanie-mieckichkonsumentów,leczeksportuniemieckichfabrykizlokalizowanychnaterytoriumtychkrajów.

9 Polskiedaneznaczącoróżniąsięoddanychniemieckich,wedługGłównegoUrzęduStaty-stycznego,w2015rokuPolskamiałanadwyżkęhandlowązNiemcamiwwysokości8,1mldeuro,gdyżnotowałao4mldeurowyższyeksportdoNiemiec(48,7mldeuro)io12mldeuroniższyimportzNiemiec(36,6mldeuro),niżwykazywałytodaneFederalnegoUrzęduSta-tystycznegoNiemiec.WedługinformacjiGłównegoUrzęduStatystycznegoróżnicetewy-nikająztego,żewniemieckiejstatystycejakoeksportNiemiecdoPolskisąprezentowanetakżetowarywysyłanezChindoPolskizapośrednictwemniemieckichportów.Jeślinawy-kresieuwzględnionezostałybypolskiewyliczenia,topozycjahandlowaPolskiwzględemNiemiecbyłabyzbliżonadosytuacjipozostałychpaństwV4.OdpowiedźwiceprezesaGłów-negoUrzęduStatystycznego–zupoważnieniaprezesaRadyMinistrów–nainterpelacjęnr22326wsprawierozbieżnościdanychstatystycznychdotyczącychwymianyhandlowejmię-dzyRzecząpospolitąPolskąaNiemieckąRepublikąFederalnąprezentowanychprzezGUSiFederalnyUrządStatystyczny;http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/275B09FA

PRA

CE

OSW

09/

2012

26

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

3. ryzyka związane z uzależnieniem państw V4 od handlu z Niemcami

StrukturawymianyhandlowejzarównoRFN, jak ipaństwV4 jestpodobna.Dominującyudziałwniejmająsektory:maszyn,pojazdówichemii.Toprzed-siębiorstwaztychbranżsąnajważniejszymifirmamiwNiemczech,ajedno-cześniegłównymiinwestoramiwpaństwachV4.Takastrukturahandlubę-dzieprzynosićkorzyścikrajomV4wśrednimokresie,jednakwdługimokresiewiąże się z ryzykiemuzależnieniaodzbyt jednorodnej strukturyprodukcjiiniedorozwojusektorateleinformatycznego.

Wykres 9.StrukturaeksportuNiemiecnarynkikrajówV4w2014roku(w%)*

Maszyny i pojazdy34,2%

POLSKA CZECHY

Wyroby finalne10,3%

Żywność i tytoń7,4%

Surowce7,0%

Wyroby chemiczne15,4%

Półprodukty19,4%

Pozostałe6,3%

Maszyny i pojazdy44,3% Wyroby finalne

9,6%


Surowce5,5%


Półprodukty17,7%

Pozostałe5,5%


WĘGRY SŁOWACJA

Wyroby finalne8,1%


Surowce1,4%

Wyroby chemiczne10,0%Półprodukty

15,2%

Pozostałe4,3%


Wyroby finalne13,6%


Surowce3,5%


18,3%

Pozostałe5,0%


*KategoriewedługklasyfikacjiSITC.Kategoriażywnośćitytońobejmujetakżeżywezwierzęta,tłusz-cze,olejezwierzęceiroślinne.Kategoriasurowceobejmujesurowcemineralne,atakżeniemineralne,takiejakguma,bawełnaczyrudażelaza.Kategoriapółproduktyobejmujetakietowary,jakpapier,tekstylia,cementczystal.Kategoriainnewyrobyfinalneobejmujenp.meble,odzież,obuwie,aparatyfotograficzne,książkiczyzabawki(szczegóły:http://unstats.un.org/unsd/cr/registry/regcst.asp?Cl=14)

StrukturaeksportuNiemiecdoposzczególnychkrajówV4jestpodobna.GrossprzedażyniemieckichfirmstanowiąflagoweproduktygospodarkiRFN:ma-szynyisamochody;najwięcejnaWęgrzech,niecomniejwCzechachinaSło-wacji,anajmniejwPolsce.Wartoprzytymzaznaczyć,żeczęśćtegoeksportu

PRA

CE

OSW

09/

2012

27

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

stanowiły komponenty do fabryk niemieckich koncernów w tych krajach.ZnacznyudziałweksporciezNiemiecdokrajówV4mająpółprodukty, innewyrobyfinalneiwyrobychemiczne.Polska,któraimportujezNiemiecdużomniejszyodseteksamochodówniżpozostałekrajeV4,sprowadzaztegokra-juproporcjonalniewięcejdóbrzpozostałychkategorii.Świadczytozapewneomniejszymudzialeniemieckichfabrykmotoryzacyjnychwwymianiehan-dlowejmiędzyPolskąaNiemcami.Zjednejstronydowodzitomniejszejinten-sywnościzaangażowaniakoncernówsamochodowychzRFNwPolscewsto-sunkudowielkościgospodarkiniżwpozostałychkrajachV4.Zdrugiejstronyzaletątakiegocharakterurelacjihandlowychjestmniejszapodatnośćpolskiejgospodarkinakryzysynarynkumotoryzacyjnym.Przykładowow2009roku,gdydoszłodozałamaniasprzedażyglobalnejnarynkusamochodowym,go-spodarkiCzech,SłowacjiiWęgierwpadływrecesję,podczasgdyPolskabyławstanieutrzymaćwzrostgospodarczy.

Wykres 10.StrukturaimportuNiemieczkrajówV4w2014roku(w%)


POLSKA CZECHY

Wyroby finalne14,6%


Surowce6,2%Wyroby chemiczne

6,6%

Półprodukty19,4%

Pozostałe8,8%


Wyroby finalne11,2%


Surowce4,6%


Półprodukty15,3%

Pozostałe7,3%


WĘGRY SŁOWACJA

Wyroby finalne9,8%


Surowce1,8%


Półprodukty9,3%

Pozostałe5,3%


Wyroby finalne9,8%


Surowce1,7%


15,3%

Pozostałe6,3%


StrukturaimportuNiemieczkrajówV4jestpodobnadostrukturyekspor-tu.Wartozauważyć,żewwymianiehandlowejNiemieczCzechami,Słowa-cją iWęgramiudział sektoramotoryzacyjnego jestwyższyw imporcieniżeksporcie.Oznaczato,żetrzypaństwaV4sąwstanieuzyskiwaćnadwyżkę

PRA

CE

OSW

09/

2012

28

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

w handlu z Niemcami samochodami i komponentami do nich. Mimo żeznaczącaczęśćtychprzychodówtrafiadoniemieckichkoncernówmotory-zacyjnych,któresąwłaścicielami fabryk, tozapewnia torównieżkorzyściCzechom,SłowacjiiWęgrompoprzezwiększezatrudnieniewtychkrajach,atakżezwiększonewpływypodatkowe.Natletychpaństwhandelproduk-tamizbranżymotoryzacyjnejmiędzyNiemcamiiPolskąjestdużobardziejzrównoważony.AnalizującpozostałekategorieimportuNiemieczkrajówV4możnazauważyćstosunkowoniewielkiudziałproduktówchemicznych,cowynikaznadalsilnejlokalizacjiprodukcjiniemieckichkoncernówchemicz-nychwRFN.CechąimportuNiemieczPolskijest(podobniejakwprzypadkueksportu)większezróżnicowanieniżwprzypadkupozostałychpaństwV4.DużyodsetekwpolskimeksporciedoNiemiecprzypadanażywnośćiwyro-byfinalne.

AnalizującdaneOECD,możnadodać,że49%częścisamochodowychdostar-czanychzPolskidoNiemiecjestsprowadzanychprzezkoncernymotoryzacyj-nezRFNnapotrzebyswojegoeksportu.DlaCzechtenwspółczynnikwynosi32%,dlaSłowacji29%,adlaWęgier21%.Podobniewyglądasytuacjawekspor-ciekomponentówdomaszyn.WprzypadkuPolski53%częścidomaszynwy-syłanychdoNiemiecjestreeksportowanychdalej,wprzypadkuSłowacji42%,Czech32%,aWęgier27%.Polskadostarczawięcejkomponentówdoeksporto-wanychprzezniemieckiefirmyproduktówniżpozostałekrajeV4.

DużeuzależnienieodNiemiecwiążesięzzagrożeniemniestabilnościąroz-wojuekonomicznegoEuropyŚrodkowej.RozwójgospodarczyRFNopartyjestnadużymudzialehandluzagranicznego,przezcokrajtenjestwwiększymstopniu niż inne duże państwa zależny od koniunktury na rynku global-nym.Jeśliwnajbliższychlatachzmniejszysiędynamikarozwojuglobalnychobrotówhandlowych,toRFNmożenatymucierpiećbardziejniżpaństwa,którerozwijająsiędziękiczynnikomwewnętrznym.Niewiadomorównież,czyRFNzdołautrzymaćznacznąnadwyżkęhandlową.Wielepaństw,atak-żeMiędzynarodowyFunduszWalutowykrytykowałyNiemcywostatnichlatach za to, że ich model rozwoju gospodarczego jest niezrównoważonyiprzyczyniasiędopowstawanianierównowagglobalnych.Wysokanadwyż-kahandlowaRFNbyłaźródłemznaczącychdochodówniemieckichkoncer-nów.Przyczyniałosiętojednakdoznaczącychnierównowagwstrefieeuro,gdyżdochodyteniebyływydawanewkraju,lecztransferowanezagranicęalbowpostaci inwestycji, albowpostacipożyczek,np.dlanajbardziej za-dłużonychkrajówstrefyeuro.ZarazemzaniedbywanabyłainfrastrukturawNiemczech,którejstanwostatnich latachuległpogorszeniu.Niemożna

PRA

CE

OSW

09/

2012

29

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

wykluczyćjednak,żewnajbliższychlatachtasytuacjabędzieulegaćzmia-nie.WRFNwostatnichkilkulatachwidaćożywieniepopytuwewnętrznego.Rządteżjestświadomyproblemówzniskimpoziomeminwestycjiwkraju.WicekanclerziministergospodarkiSigmarGabrielzaproponowałwstycz-niu2016 rokuzainwestowanie600mldeurodo2025 rokuwrozwój infra-struktury,edukacji,atakżewsparciebranżysamochodowej(poprzezdopła-tydozakupusamochodówelektrycznych)10.

RepublikaFederalnaNiemiecodlatjestkrytykowanaprzezStanyZjednoczo-ne, niektóre państwa strefy euro, a takżemiędzynarodowe instytucje eko-nomiczne,takiejakMiędzynarodowyFunduszuWalutowy11czyOrganizacjaWspółpracy Ekonomicznej i Rozwoju12, za generowanie wysokiej nadwyżkihandlowej iniedostatecznywzrostpopytuwewnętrznego.KonkurencyjnośćmiędzynarodowaRFNbazujenasukcesieszczególniesektoramotoryzacyjne-goielektromaszynowego.Dynamicznyrozwójtychbranżwostatnichlatachwiązał sięwdużejmierze z rozwojemgospodarekwschodzących,którepo-trzebowałymaszynipojazdów,abyprzeprowadzaćprocesmodernizacji.Go-spodarkirozwinięte,wtymzwłaszczastrefaeuro,niebyłytakatrakcyjnymrynkiem zbytu zewzględuna koniecznośćwprowadzania oszczędności bu-dżetowych.Wobliczuwzrostuzagrożeńgeopolitycznych,problemówstruk-turalnych,spadkudochodówzesprzedażysurowców,atakżeryzykaodpływukapitałuwydajesię,żegospodarkiwschodząceniebędąwstaniewkolejnychlatachzastąpićkrajówrozwiniętychwgenerowaniuświatowegowzrostugo-spodarczego. Spośród krajów, które przyniosływ ostatnich latach duże ko-rzyścihandloweNiemcom,dwaznajdująsięwpoważnymkryzysie(BrazyliaiRosja),asytuacjaChin–trzeciegoinajważniejszegodlaNiemiecrynkujestobarczonacorazwiększąniepewnością.Jeśliwyraźnyspadektempawzrostugospodarekwschodzących okaże się zjawiskiem trwałym, to spadnie zapo-trzebowaniew nich na niemieckie dobra inwestycyjne, cow konsekwencjizmniejszypoziomzamówieńwfabrykachniemieckichkoncernów,zlokalizo-wanychwpaństwachV4.

10 SPD:600MilliardenEurofürModernisierung,Handelsblatt,29.01.2016,s.7.11 K.Popławski,Niemcybroniąswojegoeksportowegomodelurozwojugospodarczego,Anali-

zy OSW, 17.11.2010; http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2010–11–17/niemcy-bronia-swojego-eksportowego-modelu-rozwoju-gospodarczego

12 Germany:KeepingtheEdge:CompetitivenessforInclusiveGrowth.BetterPoliciesSeries,OECD,luty2014,s.6–8;http://www.oecd.org/germany/Better-policies-germany.pdf

PRA

CE

OSW

09/

2012

30

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

Wykres 11.DynamikaPKBwybranychkrajówUEw2009roku(w%)

-7-6-5-4-3-2-10123

Węgry NiemcySłowacjaCzechyUE28Wielka

BrytaniaHiszpaniaFrancjaPolska

[%]

Źródło:Eurostat

RyzykazwiązanezzależnościąodkoniunkturywhandluświatowymdobrzeobrazujesytuacjagospodarczawEuropiew2009roku.Światznalazłsięwtedywrecesji,aglobalneobrotyhandlutowaramispadłyo12%.KryzysświatowydotknąłwponadproporcjonalnymstopniuwłaśnieNiemcyikrajeV4(zwyjąt-kiemPolski),którezanotowałygorszewyniki,niżwynosiłaśredniadlacałejUE.Czechy,Niemcy,SłowacjaczyWęgryzanotowaływtedyjedneznajwięk-szychspadkówPKBnaświecie,inaczejniżwielekrajówomniejjednorodnejstrukturzeprodukcji.

ProblememzwiązanymzewspółpracąkrajówV4zRFNjestryzykoutrwaleniaichpozycjiwgrupiepaństwośrednimpoziomierozwoju.Wostatnichlatachdużąpopularnościązaczęła cieszyć siękoncepcja „pułapki średniegodocho-du”.Nabaziestudiówhistorycznychekonomiścidoszlidowniosku,żewejściekrajówdogrupypaństwośrednimPKBniewymagaunikalnychumiejętności,gdyżwystarczyutrzymywanieniższychkosztówpracy.Dużowiększympro-blememjestnatomiastdołączeniedoelitypaństwnajlepiejrozwiniętych,gdyżkonieczne jest zbudowanienarodowego systemu innowacji, czyli odpowied-nich warunków instytucjonalnych i ekonomicznych dla tworzenia nowo-czesnych,konkurencyjnych izyskownychproduktówiusług.Wielepaństwwprzeszłościniepotrafiłoprzezwyciężyćtejprzeszkody13.

Współpraca gospodarcza V4 z Niemcami, nierównoważona działaniami narzeczsprzedażydóbrpodwłasnymimarkami,możesięwiązaćzdwomaza-grożeniami.LukratywnawspółpracaprzedsiębiorstwzV4zpartneraminie-mieckimimożepozbawiać jemotywacji, abypodjąć ryzyko rozwijaniawła-snychtechnologiiimarek.Wzrostpłacztymzwiązanymógłbydoprowadzić

13 F.Gabriel,D.Rosenblatt,Middle-IncomeTraps:AConceptualandEmpiricalSurvey,BankŚwiatowy, 2013; http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2013/09/09/000158349_20130909085739/Rendered/PDF/WPS6594.pdf

PRA

CE

OSW

09/

2012

31

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

doutratyniemieckichkontrahentów,którzyoczekująniższychpłac.Ponadtostrategiamontowniproduktówdlaniemieckichkoncernówwiążesięwdłuż-szejperspektywiezryzykiemutratymiejscpracywprzemyślenarzecz in-nych, tańszychkrajów–naprzykładTurcji czyUkrainy, tak jakstałosię toczęściowowprzypadkuHiszpanii,WłochczyWielkiejBrytanii.Sprzedażwy-robówzEuropyŚrodkowejpodmarkamifirmzRFNniepomagawtworzeniuwłasnychsilnych,rozpoznawalnychnaświeciemarek,tozaśjestwarunkiemuzyskiwaniaznaczącychmarż.

RozwójwspółpracygospodarczejzNiemcaminiewiążesięznapływemwie-dzyzzakresutechnologiiteleinformatycznych,którewydająsiękluczowymczynnikiem sukcesu gospodarczego w przyszłości. Niemieckie firmy niespecjalizują sięw tejbranży.Z tegowzględuszefowiekoncernówzNiemiecznarastającymniepokojemobserwująekspansjęamerykańskichichińskichprzedsiębiorstw sektora teleinformatycznego na tradycyjne rynki przemy-słowe i próby stworzenia autonomicznie poruszających się samochodów, comogłobyzagrozićsilnejpozycjiniemieckiejmotoryzacji.W2015rokuprezesVolkswagenaMartinWinterkornporazpierwszywymieniłjakoswoichgłów-nychkonkurentówwprzyszłościkoncernyIT,takiejakAppleiGoogle,któreprowadzą zaawansowane badania nad produkcją autonomicznie poruszają-cychsięsamochodów14.Liderzyniemieckiejgospodarkidostrzegają,żepozo-stającjedynieproducentemurządzeńimaszyn,narażająsięnaograniczenieprzychodówipozostawienieznaczącejichczęściwrękachwytwórcówwyko-rzystywanegownichoprogramowania15.Wtakiejsytuacjiwostatnichlatachznalazłsięm.in.Samsung,któryzarabianiewielkiemarżenatelefonach,pod-czasgdywiększośćzyskówzabieraGoogledziękiswojemusystemowiopera-cyjnemuAndroid.

14 Winterkorn:BegrüßedasEngagementvonApple,GoogleundCo.;http://www.manager-ma-gazin.de/unternehmen/autoindustrie/winterkorn-begruesse-engagement-von-apple-google-und-co-a-1021447.html

15 Germany’sindustry:DoesDeutschlanddodigital?,The Economist,21.11.2015;http://www.economist.com/news/business/21678774-europes-biggest-economy-rightly-worried-digitisation-threat-its-industrial

PRA

CE

OSW

09/

2012

32

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

III. WspółprAcA INWesTycyjNA NIemIec I pAńsTW V4

WostatnichlatachrelacjeinwestycyjnemiędzyNiemcamiikrajamiV4rozwi-jałysięintensywnie,alejednostronnie.ToRFNjestkluczowymdostawcąka-pitałuzagranicznegodlawiększościztychpaństwitoniemieccyinwestorzynadająkierunekrozwojuhandluzagranicznego.Niejesttojednakwyjątkowasytuacja.WieleinnychkrajówświatabyłoodbiorcaminettokapitałuzRFN,gdyżfirmyzNiemiecdziękidużemuwzrostowieksportuwostatnichlatachdysponowały znacznymi zasobami wolnych środków pieniężnych. NapływinwestycjizNiemiecdoV4niebyłbyjednakmożliwy,gdybynieznacznapo-prawaatrakcyjnościinwestycyjnejEuropyŚrodkowej,przyczymnajbardziejpoprawiłysięocenyPolski.

1. przepływ inwestycji między Niemcami i państwami V4

Obrotyhandluzagranicznegomiędzypaństwamimogąpodlegaćdużymwa-haniom. Dlatego bardziej miarodajnym wskaźnikiem pokazującym stopieńzaawansowaniawspółpracyekonomicznejjestpoziominwestycji,gdyżuloko-wanieinwestycjiwdanymkrajupoprzedzonejestdokładniejsząanaliząjegoperspektywrozwoju.Naprzykładzieinwestycjiwidaćwyraźnie,żestosunkigospodarczeNiemiecipaństwV4umacniająsię.Analizastrumieniinwesty-cyjnychpozwalastwierdzićwciążznacznypoziomasymetriiwtychrelacjach.RFNjestpożyczkodawcąkapitałunettodlapaństwV4,wpływającwtenspo-sóbnaichkierunekrozwojugospodarczego.

Wykres 12.UdziałniemieckiegokapitałuwnapływieinwestycjidokrajówV4w2008i2012roku(w%)

[%]

0

5

10

15

20

25

Polska Słowacja

2008 2012

Czechy Węgry Polska Słowacja Czechy Węgry

Źródło:BazydanychbankówcentralnychkrajówV4

W ostatnich latachwewszystkich państwachV4 RFNutrzymywała pozy-cjęnajwiększegoinwestora,pozaCzechami,gdziewyprzedzałająHolandia.

PRA

CE

OSW

09/

2012

33

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

Udział kapitału niemieckiego w inwestycjach w krajach V4 nieznaczniezwiększyłsięwprzypadkuPolskiiWęgier,azmniejszyłwCzechachinaSło-wacji.Można zatemstwierdzić, żepozycjaNiemiec jako inwestorawpań-stwachV4kształtowałasięstabilnienaprzestrzeniostatnichlat.

Wykres 13.SkumulowanebezpośrednieinwestycjezagraniczneNiemiecwwybranychkrajachświataiwV4(wmldeuro)

2004 2005 2006 2009 2010 2011 20120

50

100

150

200

250

300 [mld euro]USA

V4Holandia

FrancjaChinyRosja

Wielka Brytania

Źródło:Bundesbank

W latach 2004–2012 wartość inwestycji zagranicznych z RFN lokowanychwkrajachV4podwoiłasięz36mldeurodo77mldeuro.PaństwaV4,liczonerazem,sąjednymzgłównychkierunkówlokowanianiemieckichinwestycji,aw2012rokuwyprzedziłyHolandię(74mldeuro),którązNiemcamiłączątra-dycyjniebardzosilnerelacjegospodarczeiktórajestichważnymhubemlo-gistycznym.Najważniejszymimiejscamidlainwestowanianiemieckiegoka-pitałusąStanyZjednoczone(269mldeuro)iWielkaBrytania(120mldeuro),którejakosilnecentrafinansoweświadcząliczneusługidlaprzedsiębiorstwzRFN.InwestycjeniemieckichfirmwChinach(42mldeuro)miałyznacząconiższąwartośćniżwkrajachV4,mimożedynamikaichprzyrostuzwiększałasiębardzoszybko.NiemieckikapitałulokowanywRosji(21mldeuro)równieżmiałznacząconiższąwartośćniżfunduszezainwestowanewpaństwachV4,przy czymdane tenieuwzględniają jeszcze znaczącegoodpływu inwestycjizRosjiwzwiązkuzwojnąnaUkrainie.Zdanychtychmożnawyciągnąćwnio-sek,żekrajeV4wstosunkowokrótkimczasiezdołałyprzyciągnąćnietylkodużekoncernyniemieckie,aletakżemałeiśrednieprzedsiębiorstwa,dziękiczemuskalainwestycjiwV4przekraczałazaangażowanieniemieckiegokapi-tałuwChinachczyRosji.

PRA

CE

OSW

09/

2012

34

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

Wykres 14.SkumulowanebezpośrednieinwestycjezagraniczneNiemiecwkrajachV4

20042003 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 201220020

5

10

15

20

25

30 [mld euro]

Polska

Słowacja

Czechy

Węgry

Źródło:Bundesbank

AnalizainwestycjiNiemiecwposzczególnychkrajachV4pokazujewyraźnie,żenajwięcejinwestycjiodlatprzyciągająCzechy.WostatnichlatachzaczęładorównywaćimPolska.NatrzecimmiejscusąWęgry,anaczwartymSłowa-cja.Porównującjednaktewartościzliczbąludnościkraju,widzimy,żePolskapozyskujezdecydowanienajmniejinwestycji–około1/3inwestycjiper capitatego,coWęgryiSłowacja,i1/4tego,coCzechy.DynamikawzrostuinwestycjizNiemiecwlatach2004–2012najwyższabyławPolsce(skumulowanywzrost158%).NakolejnychmiejscachbyłySłowacja(129%),Czechy(111%),zdecydowa-niewtylepozostawałyWęgry(32%).

Ostatnie lata przyniosły intensywny wzrost zaangażowania kapitałowegowEuropie Środkowej takichniemieckichbranż, jak sektormotoryzacyjnyczy logistyczny, które dostrzegły zalety inwestowania w regionie dla po-prawyswojejkonkurencyjności iugruntowaniapozycjinaświecie.Zkoleibranża handlu detalicznego rozpoczęła dynamiczną ekspansjęw regionie,korzystając z rosnącej konsumpcji, coumocniło jej pozycjęwEuropie.Dlainnych sektorów, takich jak energetyczny czybankowy, ostatnie lata byłyokresemstagnacjibądźweryfikacji ichmożliwości inwestycyjnych.Możnajednakstwierdzić,żeniemieckiekoncerny,oilepozwalałanatoichsytuacjafinansowa,zwiększałyzakresinwestycjiwEuropieŚrodkowej(zob.Aneks).

PRA

CE

OSW

09/

2012

35

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

Wykres 15.WpływposzczególnychkrajównasaldoprocentówidywidendNiemiec(wmldeuro)

-3

-2

-1

0

1

2

3

4 Węgry

Czechy

Polska

20042003200220012000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Źródło:OpracowaniewłasnenapodstawiebazydanychBundesbanku:MakroökonomischeZeitreihen,http://www.bundesbank.de/Navigation/DE/Statistiken/Zeitreihen_Datenbanken/Makrooekonomi-sche_Zeitreihen/makrooekonomische_zeitreihen_node.html

Napodstawieanalizyrachunkuprocentówidywidend,pokazującego,jakwy-glądałbilansprzepływówzyskówzpracyimajątkuposiadanegozagranicą,można częściowo ocenić wielkość korzyści w postaci dywidend z niemiec-kich inwestycjiwkrajachV4.Zdanychwynika,że inwestycjenaWęgrzechwlatach2004–2012przyniosły22mldeuroprzychodów,wCzechach14mldeuro,awPolsce1,6mldeuro(danedlaSłowacjiniesądostępne),przyczymwewszystkichkrajachwidocznabyła tendencja rosnąca.Wydaje się, żede-ficytNiemiecwrelacjachzPolskąwlatach2000–2006należyinterpretowaćjakowyniktego,żeniemieckiefirmywtymokresiegłównieinwestowały,nieotrzymującznaczącychzwrotówzinwestycji.Wostatnichlatachodpływkapi-tałuzPolskimożebyćhamowanyprzezrosnącąliczbępolskichpracownikówwNiemczech,którzytransferujączęśćswoichzarobkówzpowrotemdokraju.

Wykres 16.WartośćinwestycjizkrajówV4wNiemczechw2008i2012roku(wmldeuro)

[mld euro]

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

Polska Słowacja

2008 2012

Czechy Węgry Polska Słowacja Czechy Węgry

0,6

0,1

0,30,1

2,0

0,01

0,30,1

Źródło:BazydanychbankówcentralnychkrajówV4

Porównanie strumieni inwestycji z Niemiec do V4 z kapitałem płynącymwodwrotnymkierunkupozwala zauważyćznacznąasymetrycznośćpoten-cjałówinwestycyjnychobustron.WartośćkapitałuV4zaangażowanegowRFN

PRA

CE

OSW

09/

2012

36

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

stanowiłazaledwie3,5%niemieckichśrodkówulokowanychwV4.Widaćwy-raźnie,żejedynymkrajem,któryznaczniezwiększyłinwestycjewRFN,byłaPolska.WartośćpolskiegokapitałuulokowanegowRFNw latach2008–2012wzrosłao233%do2mldeuro,podczasgdyskalazaangażowaniainwestycyj-negoCzech,SłowacjiczyWęgierpozostałananiezmienionympoziomiebądźsięzmniejszyła.WzrostzaangażowaniakapitałowegoprzedsiębiorstwzPolskiwNiemczechmógłwynikaćzpoprawykonkurencyjnościpolskichfirm,np.z sektorameblowegoczykomputerowego,którezaczęłyprzejmowaćswoichniemieckichkonkurentów.Wlatach2008–201323%polskichinwestycjiwRFNstanowiła branża komputerowa, 16% usługi finansowe dla przedsiębiorstw,a 14%produkcjamaszyn.Wielepolskichfirmdecydowało się teżnawejścienarynekniemiecki,abyuzyskaćetykietę„MadeinGermany”,comogłobyćcennymatutemwprzypadkuekspansjizagranicznejnadalszerynki.Zana-lizwynika,że41%polskichprojektówinwestycyjnychwNiemczechstanowiłootwieranieoddziałówsprzedażowychimarketingowych,18%polskichprojek-tówobejmowałootwieraniecentralfirmwNiemczech,a11%oferowanieusługwtymkraju16.

2. motywy inwestowania

GłównymmotyweminwestowaniaprzedsiębiorstwzNiemiecwEuropieŚrod-kowejsąsprzedażiobsługaklientanarynkulokalnym,atakżeredukcjakosz-tów.KapitałniemieckitrafiawięcnaogółdokrajówV4wcelugenerowaniaoszczędnościnaprodukcjitowarów,częstosprzedawanychwkrajachEuropyZachodniej.Przywciążutrzymującychsięróżnicachwpłacachtakietendencjesądosyćnaturalne.Problememjestjednakto,żeniemieckiefirmyniewidząEuropyŚrodkowejiWschodniejjakomiejscalokowaniainwestycjizdziedzinybadańirozwoju(B+R)nawetwperspektywie10lat,uznająckrajerozwinię-tezaatrakcyjniejszelokalizacje.WiększąatrakcyjnościąwtymaspekcieniżEuropaŚrodkowaciesząsię takżeChiny i Indie,gdyżsąonenatyledużymiiodległymigeograficznierynkami,żecorazwięcejniemieckichfirmwidziko-rzyśćwlokowaniucentrówbadawczychbliskofabryk.Zjednejstronymożetooznaczać,żekrajeV4znajdująsięzbytbliskoisązbytpodobnedoNiemiec,byniemieckimfirmomopłacałosięprzenosićdonichdziałalnośćbadawczą.Zdrugiej stronybliskośćgeograficzną ikulturowąmożnawykorzystać jako

16 PolnischeUnternehmenerobernneueMärkte,10.11.2014;http://www.gtai.de/GTAI/Navi-gat ion/DE/Trade/Maerkte/suche,t=poln ische-unternehmen-erobern-neue-maerkte,did=1112698.html

PRA

CE

OSW

09/

2012

37

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

szansęrealizowaniawEuropieŚrodkowejnowoczesnychusługdlaniemiec-kiegobiznesu.

Wykres 17.Popularnośćróżnychregionówjakomiejscdoinwestowaniadlaniemieckiegoprzemysłuigłównemotywyinwestycjiw2014roku

0

10

20

30

40

50 [%]

Redukcja kosztów

Produkcja na rynek lokalny

Sprzedaż/obsługa klienta

Rosja,Ukraina,Turcja,

kraje bałkańskiespoza UE

UE-15 Chiny Ameryka Płn. Azja(oprócz Chin)

Nowe kraje UE Ameryka Płd.

47 46

36

28

21 2017

Źródło:Europapunkteterneut–KostendruckwiederwichtigerAuslandsinvestitioneninderIndustrieFrühjahr2015,NiemieckaIzbaPrzemysłowo-Handlowa,Berlin2015,s.15

RelacjeinwestycyjnepomiędzyNiemcamiakrajamiV4wartoprzeanalizować,badając popularność Europy Środkowej jako miejsca lokowania inwestycji(opisywaneprzez liczbynadsłupkami) imotywyinwestowaniawtychkra-jach.Zdanychwynika,żenowiczłonkowieUE17,doktórychzaliczająsiętakżepaństwaV4,sąpiątymnajbardziejpopularnymmiejscemlokowaniainwesty-cjizbranżprzemysłowychRFN.Uwzględniającjednakfakt,żenowepaństwaUE są regionem o najmniejszym potencjale gospodarczym i ludnościowymspośród przedstawionych nawykresie, to ich pozycja jest znacząca. Są oneczęściejwybieranenamiejscelokowaniainwestycjiprzemysłowychzNiemiecniżAmerykaPołudniowaczygrupapaństwEuropyWschodniej,PołudniowejiTurcji.

Analizującmotywy lokowanianiemieckiegokapitałuwEuropie Środkowej,możnazobaczyćodmiennośćtegoregionuodinnychczęściświata.Zdanychwynika, że najważniejszym celem inwestowaniawnowychkrajachUE jestsprzedażiobsługanarynkulokalnym(42%).Natleinnychregionówznaczący

17 WsondażujakonowekrajeUEujętopaństwa,któreprzystąpiłydoUEpo2003roku.

PRA

CE

OSW

09/

2012

38

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

odsetekinwestycjilokowanychwnowychkrajachUEstanowiątakżeprzed-sięwzięciawceluredukowaniakosztów(39%).Żadeninnyregionniejestwy-korzystywanyprzezniemieckiprzemysłwtakimstopniudoobniżaniakosz-tówprodukcji.Tenwynikjednakniedziwi,gdyżbiorącpoduwagę,żeUEjestjednymrynkiem,naturalnymprocesem jest przenoszenieprodukcji donaj-tańszego regionu.W innych krajach istnieją specjalnewymogi określonegoudziałuprodukcjilokalnej,atakżebarierybiurokratyczneutrudniającepro-dukowanienarzecz innychrynków.Dlatego jedynie 18%niemieckich inwe-stycjiwChinachsłużyredukowaniukosztówprodukcji.Mniejistotnymmo-tyweminwestowaniawnowychkrajachUEnatlepozostałychregionówjestprodukcjanaryneklokalny(19%),podczasgdyjesttodużoważniejszymotywlokowaniakapitałuwAmerycePółnocnej,AmerycePołudniowejiChinach.

Zbadańwynika,żeChinyiEuropaŚrodkowapełniązupełnieinnąfunkcjędlaniemieckiejgospodarki.EuropaŚrodkowajestdużoatrakcyjniejszazewzglę-dunabliskośćkulturowąigeograficzną18,Chinyzaśzewzględunaniskiepła-ce, dużyzasób inżynierów,bardzodużądostępnośćpoddostawców,bliskośćzasobówsurowcowychorazolbrzymirynekwewnętrznysąmiejscemmaso-wejprodukcjidóbrnaryneklokalny,atakżeczęściowonarynkizagraniczne.ZpunktuwidzenianiemieckichinwestorówregionEuropyŚrodkowejoferu-jeumiarkowanekosztyprodukcji,wysokowykwalifikowanykapitał ludzki,rosnącąproduktywność i jestmiejscemwytwarzaniaproduktówmniejma-sowychprzedewszystkimnarynekeuropejski.Kluczowąróżnicąmiędzyre-gionami jestelastycznośćprodukcji ibezpieczeństwotechnologii.ProdukcjawChinachwiążesięzryzykiemwyciekaniatechnologii,mniejszejprzewidy-walnościdziałańpaństwa,atakżecechujesięmniejsząelastycznościąadapta-cjiprodukcjidoznacznychwostatnimczasiewahańglobalnegopopytu,gdyżwymagadłuższegoczasudostosowywaniaidużowiększychnakładównalo-gistykę.EuropaŚrodkowaoferujestabilniejszeramyinstytucjonalne,atakżewysokąelastycznośćwdostosowywaniuprodukcjidowahańpopytuglobal-nego,dziękiczemumożnazachowywaćściślejsząkontrolęnadprodukcją.

18 H.-G.Scheibe,ChinaoderOsteuropa?RichtigeAntwortaufeinefalscheFrage;http://www.roi.de/fileadmin/ROI_DIALOG/ab_DIALOG_38/ROI__DIALOG_41_web.pdf

PRA

CE

OSW

09/

2012

39

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

Wykres 18.Najbardziejatrakcyjneregionydlabadańirozwoju(wskaliod1–nieważnedo4–ważne)

0,00,51,01,52,02,53,03,54,0

2015 2025Eu

ropa

Zac

hodn

ia

USA

i Ka

nada

Chin

y

Indi

e

Euro

pa Ś

rodk

owa

i Wsc

hodn

ia

Braz

ylia

Japo

nia

Kore

a Po

łudn

iow

a

Mek

syk

Turc

ja

Rosj

a i W

NP

3,83,8

3,12,8

1,8

2,3

1,81,5 1,51,6

1,3 1,41,2 1,2 1,3 1,2 1,31,4

1,8

2,22,6

2,9

Źródło:AnkietaR&DLandscape2025:EineTrendstudiederROIManagementConsultingAG.EinWeg-weiserdurchdieTrendsimglobalenManagementvonForschungundEntwicklung,2013,s.11

Zbadańwynika,żekrajeV4wperspektywie10latniebędąpriorytetowymce-lemprzenoszeniadziałalnościinnowacyjnej.Wedługankietyprzeprowadzo-nejwśróddecydentów60niemieckichkoncernówiśrednichfirmkrajeEuro-pyŚrodkowejiWschodniejsączwartąnajważniejsząlokalizacjądlainwestycjizsektorabadańirozwoju(ex aequozIndiami)poEuropieZachodniej,AmerycePółnocnej iChinach.Do2025rokuichpozycjaulegniewzmocnieniu, jednakdystansdzielącyjeodkrajówZachoduiChinwciążbędzieznaczny.Zbadaniawynikatakże,żepozycjaEuropyŚrodkowejiWschodniejbędzieszczególnieistotnawsektorzeB+Rwdziedziniemotoryzacji,amniejszawsektorzepro-dukcjimaszyn.

Niecobardziejoptymistycznewnioskipłynązinnegobadania,zktóregowy-nika,żerosnącymzainteresowaniemniemieckichprzedsiębiorstwcieszysięprzenoszenie różnychwewnętrznych aktywności, takich jak rozliczenia fi-nansoweczyzarządzaniekadramidooddziałówzagranicznych.W2011roku65%firmpreferowałoutrzymanietychusługwNiemczech,19%–przeniesienieichczęścidoEuropyŚrodkowejiWschodniej,ajedynie3%–doinnychgospo-darekwschodzących,takichjakBrazylia,ChinyczyIndie19.TegotypuprocesydoEuropyWschodniejprzenosząprzedewszystkimfirmyzbranżytranspor-towejilogistycznej(25%znichmaoddziaływregionie),bankowej(24%),atak-żeinformatycznej(24%).Przedsiębiorstwazbranżybankowej,energetycznej

19 Studie:OsteuropagewinntAkzeptanzbeimOutsourcing,14.02.2012;http://www.presse-portal.de/pm/50272/2198077

PRA

CE

OSW

09/

2012

40

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

iwodociągowejwybierałyEuropęŚrodkowąiWschodniąjakomiejscetesto-wanianowychusługioprogramowania.Zankietywynika,żenajwiększymibarieramidladalszegoprzenoszeniaczęściwewnętrznychaktywnościdoEu-ropyŚrodkowejiWschodniejjestbezpieczeństwodanych,atakżeniewystar-czającaznajomośćjęzykaangielskiegowregionie.Wydajesię,żekontynuacjategotrenduprzenoszeniausługbiznesowychleżywinteresiekrajówregionu,gdyżrealizowanienowoczesnychusługbiznesowychmożebyćdrogądowyj-ściaz„pułapkiśredniegodochodu”,gdyżpracetepozwalająnaprzenoszeniewysokiejwartościdodanejdokrajuizapewniajązatrudnieniepracownikomowysokichkwalifikacjach.

3. klimat inwestycyjny w krajach V4 z perspektywy niemieckich inwestorów

WostatnichdwóchlatachznaczniewzrosławoczachniemieckichinwestorówatrakcyjnośćinwestycyjnakrajówV4.W2014rokunajlepszeocenyposzcze-gólnychwskaźnikówatrakcyjnościinwestycyjnejuzyskałaPolska.Danezan-kietpotwierdzajątakże,żeocenyniemieckichinwestorównatematpolitykigospodarczejWęgierbyłydużolepszeniżwielekrytycznychopiniiwniemiec-kiejprasie.

Wykres 19.OcenaatrakcyjnościinwestycyjnejkrajówV4(1–najlepiej,6–najgorzej)

2013 2014 20152008 2009 2010 2011 2012

4,5

4,0

3,5

3,0

2,5

Słowacja

Polska

Czechy

Węgry

Źródło:SondażkoniunkturywEuropieŚrodkowo-Wschodniej2015,NiemieckaIzbaPrzemysłowo-Han-dlowa;http://www.ahkungarn.hu/fileadmin/ahk_ungarn/Dokumente/Bereich_CC/Publikationen/Konjunktur/2015/AHK-Konjunkturumfrage_MOE_2015_final.pdf

WostatnichlatachwyraźniepolepszyłysięocenyatrakcyjnościinwestycyjnejkrajówV4.Wlatach2006–2012teocenykształtowałysiędosyćstabilnie.Li-derembyłaPolska(2,8),zaniąCzechy(3,0),Słowacja(3,2)iWęgry(3,6).OcenykrajówV4znaczącosiępoprawiływ2013roku,comogłobyćwynikiemlepszejkoniunkturywtychpaństwachniżwstrefieeuro.Wydajesię,żeniemieccy

PRA

CE

OSW

09/

2012

41

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

inwestorzy docenili w większym stopniu stabilność polityczną państw V4,a takżeniższyniżwkrajach zachodnichpoziomzadłużenia.NajwiększymizmianamibyłyawansnapierwszemiejscePolskijakolokalizacjiinwestycjiod2013rokuorazpogorszenieocenWęgier.Atrakcyjnośćgospodarkiwęgierskiejpogorszyłasięw2009roku,awięc jeszczeprzeddojściempremieraViktoraOrbánadowładzy,apotemwtrzecimrokujegorządów.Gorszegopostrzega-niategokrajunienależyzatemwiązaćjedyniezkontrowersyjnąpolitykągo-spodarczą,leczraczejzogólnąsytuacjąekonomicznązwiązanązjegowyso-kimzadłużeniem.

Wykres 20.Odsetekniemieckichfirm,którezamierzajązwiększyćnakładyinwestycyjnewdanymkraju(w%)

2009 2010 2011 2012 2013 20140

10

20

30

40

50

60 [%]

Węgry

Słowacja

Czechy

Polska

Źródło:SondażkoniunkturywEuropieŚrodkowo-Wschodniej2015,jw.

Zanalizywykresuwynika,żeodsetekfirmplanującychzwiększenienakła-dówinwestycyjnychpospadkuw2009rokupodwyższyłsięiustabilizował.Wostatnichlatachokoło1/3ankietowanychfirmzamierzałozwiększyćin-westycje.PomimosłabszychocenatrakcyjnościWęgierwdanychprzytoczo-nychwcześniejniewidać,żebyprzekładałosiętonaograniczeniechęcidoinwestowania.PodtymwzględemWęgrynieodbiegałyznaczącoodpozosta-łychpaństwV4.Niemieckiefirmybyływostatnichlatachnieznaczniebar-dziejskłonnedozwiększeniainwestycjinaWęgrzechniżnaSłowacji.Polska(39%)cechowałasięlepszymiocenaminiżWęgry(35%),Czechy(33%)iSło-wacja(30%).

PRA

CE

OSW

09/

2012

42

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

Wykres 21.Odsetekniemieckichfirm,którezamierzajązwiększyćzatrudnie-niewdanymkraju(wprocentach)

20152008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Czechy

Węgry

Polska

0

10

20

30

40

50

60

70

80 [%]

Słowacja


PodwzględemzamiaruzwiększeniazatrudnieniawkrajachV4najlepszymiocenamicechowałasięPolska,którejwynikwostatnichlatachsiępoprawiał.43%ankietowanychfirmzamierzałozwiększyćzatrudnienienapolskimryn-ku,36%wCzechach,35%naWęgrzech,a33%naSłowacji.

Wykres 22.Odsetekniemieckichfirm,którewspierająwprowadzenieeurowdanymkraju(wprocentach)

20152009 2010 2011 2012 2013 20140

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100 [%]

Czechy

Węgry

Polska


Wyraźne zmiany zaszły w stosunku niemieckich inwestorów do planówwprowadzeniaeurowkrajachV4,którejeszczeniewprowadziłytejwaluty.Prawdopodobniewwynikukryzysuuniiwalutowejpoparciedla tejkwestii

PRA

CE

OSW

09/

2012

43

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

wśródniemieckichfirmznacząco spadłowpodobnymstopniuwCzechach,PolsceinaWęgrzech,aczkolwiekwciążnieznacznawiększośćpopierawpro-wadzeniewspólnejwaluty.Oilew2009rokuokoło90%ankietowanychuzna-wałoprzyjęcieeurozakorzystnedlaswoichfirm,tow2014rokutenodsetekwynosiłjedynieniecoponad50%.Możetooznaczać,żeczęśćniemieckichfirmkorzystanatrendzieosłabieniawalutkrajówV4wstosunkudoeuro,cogwa-rantujeimdodatkoweoszczędności.

Wykres 23.Odsetekinwestorówoceniającychdanyaspektkonkurencyjnościjakozadowalającylubbardzozadowalający(wprocentach)

0

20

40

60

80

100Czechy Polska Słowacja Węgry

[%]

Członkostwow UE

Kwalifikacjepracowników

Produktywnośći motywacja

pracowników

Jakośćkształcenia

akademickiego

Kosztypracy

Dostępnośćpracowników

Jakośći dostępność

lokalnychpoddostawców


Przeprowadzającgłębsząanalizęczynników,którespełniająoczekiwanianie-mieckichfirm,wartozwrócićuwagęnasilnąpozycjęPolski,którawewszyst-kichkategoriachjestwczołówce.Jejsilnapozycjawynikaprzedewszystkimz jakości idostępnościkapitału ludzkiego.Słowacjawwielukategoriachdo-równujePolsce,ma jednakgorszewyniki szczególniepodwzględem jakościkształceniaakademickiego,a także–wmniejszymstopniu–podwzględemkwalifikacjipracowników.NiższewynikiodPolski iSłowacjinotująWęgry.Niemieccy inwestorzydoceniająwnich–wpodobnymstopniu jakwPolscei na Słowacji – jedynie koszty pracy i dostępność lokalnych poddostawców.Czechyzaśodstająodpozostałychkrajówwniemalwszystkichkategoriach.Ichniższapozycjamożewynikać,zjednejstrony,zwyższychoczekiwańnie-mieckich inwestorówwzględemtegokraju,zdrugiej–zniższychwynikówgospodarczychtegopaństwawostatnichlatach.

PRA

CE

OSW

09/

2012

44

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

Wykres 24.Odsetekinwestorówoceniającychdanyaspektkonkurencyjnościjakoniezadowalającylubbardzoniezadowalający(wprocentach)

0

20

40

60

80

100Czechy Polska Słowacja Węgry

[%]

Stabilnośćpolityczna

Przewidywalnośćpolityki

gospodarczej

Bezpieczeństwoprawne

Administracjapubliczna

Infrastruktura Warunkidla

innowacyjności

Walkaz korupcją


Zanalizyczynnikówniesatysfakcjonującychniemieckichinwestorówwyni-ka,żenajmniejszyodsetekkrytycznychocenuzyskałaPolska.JedyniezjakościinfrastrukturymniejkrytycznieodPolskiocenianesąWęgry.PozostałekrajeV4majązbliżoneoceny.CzechyiSłowacjasąocenianeprzezwiększyodsetekniemieckichfirmjakopaństwagorzejradzącesobiezkorupcjąiprzetargamipublicznymi,administracjąpaństwową,atakżebezpieczeństwemprawnym.Czechysąkrytykowanetakżezewzględunadużeproblemyzestabilnościąpo-lityczną.WęgrywwiększościkategoriiniesątakniskoocenianejakCzechyczySłowacja, jednakzpunktuwidzenianiemieckich inwestorówsąnajbar-dziejkrytycznieocenianewkwestiiprzewidywalnościpolitykigospodarczej.

PRA

CE

OSW

09/

2012

45

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

IV. perspekTyWy polITyczNe WspółprAcy gospodArczej

WostatnichlatachdobrewynikigospodarczeNiemieczapewniałyimuprzy-wilejowaną pozycję polityczną w Europie. Nie było dziełem przypadku,że gospodarka RFN znacząco umocniła się po przystąpieniu krajów Euro-py Środkowej do Unii Europejskiej. Zapewnienie bezpieczeństwa i rozwojuekonomicznegowregioniesprawiło,żestałsięondlaniemieckichprzedsię-biorstwkluczowymrynkiemzbytuiważnymmiejscemlokowaniainwestycji.Jegoznaczeniewzrośniewnajbliższychlatachzewzględunaniestabilnośćpo-litycznąnaświecie,atakżekoniecznośćprzezwyciężeniatrzechkluczowychkryzysówUE:strefyeuro,rosyjsko-ukraińskiegoimigracyjnego.ZewzględunapołożeniegeograficzneiznaczenieekonomicznedlaNiemiec,krajeEuropyŚrodkowejbędąkluczowympartneremdorozwiązaniatychkwestii.Wydajesię,żeformatV4,któryudowodniłswojąprzydatnośćczytowwalceośrodkinaunijnąpolitykęspójności,czyteżokształtpolitykienergetycznejUE,możebyćważnyminstrumentemobronyinteresówEuropyŚrodkowej,szczególniewdebacienatematreformowaniastrefyeuro,kształtupolitykienergetycznejUEikwestiimigracyjnych.

WażnymczynnikiemoddziałującymnarelacjeekonomiczneNiemieciEuro-pyŚrodkowejbędąreformystrefyeuro.Dotychczasowedziałaniakorygująceunięwalutowąsąniedostateczneiniezapewniająjejtrwałościwdługimokre-sie,choćbyzewzględunawysokiezadłużeniewielukrajów.Wielepropozycji,którepadaływdebacie,takichjakstworzenieoddzielnegoparlamentuczybu-dżetustrefyeuro,grozizdezawuowaniemznaczeniadotychczasistniejącychinstytucjipodpozorembudowynowych.Mogłobytoprowadzićdowyłączeniapaństw nieposiadającychwspólnej waluty z procesu europejskiej integracjigospodarczejlubnaruszeniaichinteresów.NatoryzykozwracauwagęrządWielkiejBrytanii,którywzamianzajejpozostaniewUEoczekujegwarancji,żeintegracjastrefyeuroniebędzieskutkowałapogorszeniemwarunkówroz-wojukrajówniebędącychjejczłonkami.

Berlinmiałdotejporyproblemyzuściśleniem,jakapowinnabyćporeformachrelacjamiędzykrajamistrefyeuroispozaniej.Przykładowoczęśćreformuniiwalutowej,wtymzwłaszczasektorafinansowego,możeoddziaływaćnagospo-darkipozostałychpaństwUE,gdyżinstytucjefinansowezestrefyeuromająznacząceudziaływrynkachCzech,PolskiczyWęgier.Tymsamympaństwate staną się członkami unii bankowej, nawet formalniew niej nie uczestni-cząc.Zbytdużazależnośćpaństwodgrupbankowychzinnychkrajów,którą

PRA

CE

OSW

09/

2012

46

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

unaoczniłglobalnykryzysfinansowy,niesieryzykotransmisjikryzysówzichkrajówmacierzystychdopaństw,wktórychznajdująsięfiliebankowe.Gor-sze warunki finansowania przedsiębiorstw mogą zaś utrudnić działalnośćniemieckichfirmzaangażowanychwEuropieŚrodkowej.RFNpowinnazatembardziej uwzględniać interesy krajów regionuw reformowaniu strefy euro.Ochronabankówstrefyeuroprzedbankructwemniepowinnasięzaświązaćzichdotowaniem,któremogłobyimzapewnićnieuprawnionąpomocpublicz-nąiułatwićkonkurowanienarynkachkrajówV4.WEuropieŚrodkowejmożebudzićwątpliwości,czypłynnośćzapewnianabankomprzezEuropejskiBankCentralnyniezakłócamechanizmówkonkurencjinarynkubankowyminiekonserwujesilnejpozycjiwregionieinstytucjizEuropyZachodniej.

Możnatakżewyobrazićsobiesytuację,wktórejtoBerlinowibędziepotrzeb-ne wsparcie polityczne ze strony Europy Środkowej. Forsowanie politykioszczędnościwEuropiePołudniowejwiązałosięzeznacznymikosztamispo-łecznymi, takimi jak spadające dochody, rosnące bezrobocie i radykalizacjaspołeczeństw.NowypodziałnakrajePołudniaiPółnocyUEwydajesiętrwałyprzynajmniej w perspektywie średniookresowej, gdyż interesy ekonomicz-ne będą uwarunkowane poziomem zadłużenia publicznego. Pomimo kilkulatkryzysustrefyeurosytuacjabudżetowaRFNznaczącosiępoprawiłaijestzbliżonadużobardziejdosytuacjikrajówEuropyŚrodkowejniżEuropyPo-łudniowej.Niemcydostrzegają też,żeKomisjaEuropejska,kierowanaprzezJean-Claude’a Junckera, odgrywa rolę aktorapolitycznego, anieniezależne-gostrażnikatraktatów,którymanadzorowaćdyscyplinęfiskalnąwUE.Niemożnawykluczyćwariantu,żerządyFrancji,Hiszpanii,PortugaliiczyWłochzdecydująsięnaograniczeniezakresuoszczędności,coskażejenakonfronta-cjęzBerlinem.WtakimscenariuszuRFNbędzieposzukiwałasojusznikówdoprowadzeniapolitykioszczędnościwEuropie.NaturalnymwyboremwydająsięopróczkrajówEuropyPółnocnejtakżekrajeEuropyŚrodkowej.

WostatnichlatachpolitykaenergetycznaiklimatycznabyławażnąosiąsporumiędzyNiemcamiikrajamiEuropyŚrodkowej.PrzyczynątegobyłozjednejstronydążenieBerlinadopromowaniawEuropieinaświecieambitnejpoli-tykiklimatycznej,wktórejwidziałonszansęnawsparciesektoraenergiiod-nawialnychwRFN,a takżespełnieniespołecznychoczekiwańograniczeniawykorzystaniaatomuiwęglawwytwarzaniuenergii.Zdrugiejstronyrządniemieckiniedokońcawykazywałzrozumieniedlauwarunkowaństruktu-ralnych w krajach Europy Środkowej, których bilans energetyczny opierałsięnakonwencjonalnychźródłachenergii(wliczającwtorównieżenergięją-drową),aktórejednocześnieniemiałytakznaczącychśrodkówfinansowych

PRA

CE

OSW

09/

2012

47

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

nasubsydiowanieodnawialnychźródełenergii.Dodatkowoponagłymwyłą-czeniu części elektrowni jądrowychwRFNw2011 rokudoszłodonasilenianiekontrolowanych przepływów energii odnawialnej z niemieckich farmwiatrowych,cospowodowałoproblemyzestabilnościąsiecienergetycznychwCzechachiPolsce.

Wydajesię,żewnajbliższychlatachwobszarzepolitykienergetycznejmożepojawićsięszansanazbliżeniestanowiskNiemieciEuropyŚrodkowej.WUEcorazmniejszawydajesiędeterminacjawścisłymwdrażaniupolitykiklima-tycznej,acorazwiększąwagęprzywiązujesiętakżedopolitykiprzemysło-wej.Trendtenmożezostaćwzmocnionyprzezniskiecenynośnikówener-getycznychnaświecie,atakżereindustrializacjęwStanachZjednoczonych.WielekrajówUEprzezjeszczedługiczasbędziewykorzystywaćkonwencjo-nalneźródłaenergii.WielkaBrytaniazaśzamierzawybudowaćnowąelek-trownię jądrową. Sprzyjają temu także tendencje obserwowane na global-nymrynkuenergii,takiejakspadekcenyropynaftowejigazu.RFNwciążniemarównieżpomysłu,w jakisposóbzastąpićznacznąmocgenerowanąprzezelektrowniewęglowe.Ostatniedecyzjeniemieckiegorządu,takiejak:ograniczeniewysokościsubsydiówdlaenergetykiodnawialnej,atakżedofi-nansowanieelektrowniwęglowychwzamianzautrzymanieichwrezerwiepokazują,żeniemieckagospodarkamożeniebyćwstanieudźwignąćkosz-tówzbytszybkiejtransformacjienergetycznejzwiązanejzrealizacjącelówklimatycznychUE.RośniewięcszansanaporozumieniemiędzyNiemcamiakrajamiV4.Możnasobiewyobrazićrozwiązanie,wktórymkrajeEuropyZachodniejdzięki swoimmożliwościomfinansowymutrzymywałybydużemoceodnawialnychźródełenergii.KrajeEuropyŚrodkowejnatomiastmo-głybystabilizowaćsystemenergetycznywUEpoprzezznaczącemocezelek-trownikonwencjonalnych.

Większym problemem niż rozbieżności w dziedzinie polityki klimatycznejmogąbyćróżnicemiędzyNiemcamiiV4wkwestiidywersyfikacjidostawgazudoEuropy.W2015rokuEuropaŚrodkowaporazkolejnyzostałazaskoczonainformacją,żeGazpromim.in.niemieckieifrancuskiefirmyplanująrozbudo-węgazociąguNordStreamokolejnąnitkę.Byłototymwiększezdziwienie,żeUEpostulowaławostatnichlatachwiększądywersyfikacjędostawnośnikówenergetycznych,którytopostulatzostałpopartyprzezNiemcy.Zprognozwy-nikazaś,żerozbudowagazociąguNordStreammaekonomicznysensjedyniewtedy,gdybędzieonwyłączonyspodunijnegoprawodawstwaenergetycznegoispółkirosyjskiebędąmogływykorzystywać jegopełnąprzepustowość. Jużdzisiaj budzi to zaniepokojeniew krajach Europy Środkowej, gdyż pozbawi

PRA

CE

OSW

09/

2012

48

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

częśćznichzyskówztranzytugazu,atakżewiążesięzryzykiemogranicze-niapewnościdostawgazudlategoregionu.

Jeślimigracjebędąwkolejnychkilkulatachprocesemoddziałującymnapoli-tykęeuropejską,tomogąonebyćczynnikiemsilniekonsolidującymkrajeV4takżewinnychsprawacheuropejskich.Ichpostawamożezaśstaćwsprzecz-ności z interesamiNiemiec, jeśli Berlinw dalszym ciągu będzie nalegać naprzyjmowanieznacznejliczbymigrantówiredystrybuowanieichmiędzykra-jami.ProwadzenietakiejpolitykiprzezRFNwdłuższejperspektywiewyda-jesięjednakmałoprawdopodobnezewzględunarosnącyopórniemieckiegospołeczeństwa.RządNiemiecmusibyćtakżeświadomy,żezbytliberalnapoli-tykamigracyjnamożewywoływaćpresjęmigracyjnąnakrajeEuropyŚrodko-wej,którejużsąnarażonenaznaczącynapływludziwwynikukonfliktuRosjiiUkrainy.Takieprocesymogłybywięcprowadzićdoproblemówpolitycznychispołecznych,którewpływałybyniekorzystnienagospodarkę.

Ważną rolę w kształtowaniu relacji politycznych i ekonomicznych międzyNiemcamiapaństwamiV4będzieodgrywałonastawienieopiniipublicznej.Wostatnich latachniemieckaprasa i eksperci byli skoncentrowaninapro-blemach Europy Południowej, co ograniczało ich zainteresowanie EuropąŚrodkową.OpiniapublicznawNiemczechniemaświadomości stopnia roz-wojurelacjiekonomicznychRFNzregionem.PodczaskryzysumigracyjnegowieluniemieckichpolitykówpróbowałoskłonićpaństwaEuropyŚrodkowejdozmianypolitykimigracyjnejgroźbąodebraniaśrodkówunijnych,podczasgdy niemieckie firmynależą do największych beneficjentów kontraktówfi-nansowanychzfunduszystrukturalnych.WniemieckichmediachpojawiałysięspekulacjenatematpracynadograniczeniemstrefySchengendoNiemiecipaństwBeneluksu.Tymczasemjednymznajwiększychprzegranychtakiegorozwiązaniabyłbyniemieckisektormotoryzacyjny,któregomożliwościtrans-portudofabrykzlokalizowanychwEuropieŚrodkowejzostałybyutrudnione.Teprzykładypokazująwyraźnie,żewRFNniemadostatecznejświadomościwspółzależnościekonomicznejtegokrajuiregionuEuropyŚrodkowej.Wyni-katorównieżzograniczeniaśrodkównafinansowanieekspertyzydotyczącejregionu20.

20 PrzykładBudapesztujestwielemówiący,gdyżczęśćniemieckichrozmówców,zktórymiprzeprowadzonowywiadynaWęgrzech,dostrzegała,żemediazRFNreagowałyzbytemo-cjonalnienaprocesypolitycznezachodzącewtymkraju.Niezrozumieniesytuacjispotęgo-wanebyłobrakiemrealnejwiedzy–tematemzajmowalisięczęstoniemieccykoresponden-cizWiednia.

PRA

CE

OSW

09/

2012

49

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

ANeks

zaangażowanie niemieckich przedsiębiorstw w wybranych sektorach w państwach grupy Wyszehradzkiej

1. sektor motoryzacyjny

Sektor motoryzacyjny był obok sektora maszynowego głównym źródłemutrzymania konkurencyjności eksportowej niemieckiej gospodarkiw ostat-nichlatach.WażnąrolęodegraływtymprocesiekrajeEuropyŚrodkowej,któ-re stały się zagłębiemprodukcji samochodów, skupiającymnajważniejszychświatowych producentów i poddostawców. Większość niemieckich koncer-nówwtymokresiedecydowałasięograniczaćprodukcjęwEuropieZachod-niej,azwiększaćwEuropieŚrodkowej.

Kryzys finansowy zweryfikował wiele dotychczas obowiązujących dogma-tów ekonomicznych, również ten, że gospodarkę można oprzeć jedynie nasektorze finansowym.Wielu ekonomistów uznaje RFN – której gospodarkawostatnich latachcechowałasięwysokądynamikąwzrostugospodarczego,silnąbaząprzemysłową,elastycznymrynkiempracyiwysokiminadwyżka-mihandlowymi–zawzórdonaśladowania. Jednymzgłównychczynnikówumożliwiającychstabilnyrozwójgospodarczybyładobrasytuacjasektoramo-toryzacyjnego.W2013 roku5,4mln samochodówwyprodukowanow fabry-kachniemieckichkoncernówwNiemczech,a8,6mlnzagranicą21.DoczasukryzysufinansowegoprodukcjasamochodówwRFNprzewyższałaichliczbęwytworzonązagranicą,jednakod2010rokuproporcjetesięodwróciły.Nie-mieckiekoncernymotoryzacyjneróżniąsięudziałemproduktówwytworzo-nychzagranicąwcałejprodukcji.NajwięcejzagranicąprodukujeVolkswagen(79%),mniejAudi(53%),Daimler(40%)anajmniejBMW(36%)22.

EuropaŚrodkowaobokChinjestjednąznajważniejszychlokalizacjiproduk-cjikoncernówsamochodowych.WsumiewcałejEuropieŚrodkowej(V4,Ru-muniaiSłowenia)funkcjonują33zakładyprodukujące3,6mlnpojazdów,co

21 E.Heymann,ZukunftdesAutomobilstandortsDeutschland,2014;https://www.dbresearch.de/PROD/DBR_INTERNET_DE-PROD/PROD0000000000333574/Zukunft+des+Automobil-standorts+Deutschland.PDF

22 W.Olle,InvestitionenfolgendemWachstum:AuswirkungenaufdenAutomobilstandortDeutschland,ChemnitzAutomotiveInstitute,2015;http://cati.institute/wp-content/uplo-ads/2015/07/Kurzstudie_Juni_15.pdf,s.16.

PRA

CE

OSW

09/

2012

50

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

stanowi21%produkcjiUE.Przeważającaczęśćtychsamochodówjestsprzeda-wananarynkueuropejskim,ajedynieokoło0,7mlnjestzbywanychwregio-nie23. Spośród niemieckich koncernów samochodowych najwięcej zakładówprodukcyjnychwEuropieŚrodkowejmająVolkswageniAudi. JedynieBMWniedysponujeżadnąfabrykąwtymregionie.EuropaŚrodkowawłaśniedla-tego zajmuje szczególną pozycję w niemieckiej branży motoryzacyjnej. Za-zwyczajkoncernyztejbranżyinwestujązagranicąwceluprodukcjinarynkilokalne,jednakinwestycjewEuropieŚrodkowejsłużąwdużejmierzeograni-czaniukosztówprodukcji24.

Jużwlatach90.koncernymotoryzacyjnezainwestowałyznaczneśrodkiwEu-ropieŚrodkowej,widzączaletytychkrajów,takiejak:stabilneramypolitycz-ne, bliskość geograficzna i silne tradycje przemysłowe. W ostatnich latachbyławidoczna tendencjadoumacniania się zakładówwEuropieŚrodkowejjakokluczowychwłańcuchudostawniemieckichkoncernów,naczymtraci-łyszczególniekrajeEuropyPołudniowej.Wostatnich latachAudizbudowałnowąlinięsamochodówwGyőr,Daimler–fabrykęwKecskemét,VolkswagenuruchomiłlinięmontażowąsamochodówkompaktowychnaSłowacji,atakżezakończywkrótcebudowęzakładuwPoznaniu.Opel (jednaznajwiększychfirmamerykańskichwNiemczechposiadającawtymkrajutrzyzakładypro-dukcyjne)przeniósłzaśprodukcjęjednegozeswoichmodelizRüsselheimdoGliwic.DlaniemieckichkoncernówprzenoszeniefabrykdoEuropyŚrodkowejbyłoszansąnaredukcjękosztówprodukcji,cobyłoważnąprzewagąkonku-rencyjnązwłaszczawokresiegorszejkoniunkturygospodarczejnaświecie,gdyklienciprzywiązujądużąwagędocenyaut.LokowaniecorazważniejszychetapówprodukcjiwEuropieŚrodkowejmożerodzićmotywacjędoprzenosze-niadotegoregionutakżeczęścipracbadawczo-rozwojowych.Najkorzystniejbowiemjest,gdypraceteprowadzonesąbliskozakładówprodukcji.Dodatko-wymbodźcemzpunktuwidzenianiemieckichkoncernówdorozbudowywa-niaswoichaktywnościwEuropieŚrodkowej jestpowstaniew tymregioniecałegoklastrafirmsamochodowych,potymjakzainwestowaływnimtakiefir-my,jakHyundai-KiawCzechach,Peugeot-CitroënnaSłowacji,SuzukinaWę-grzechczyFiatwPolsce.Dziękiobecnościnajważniejszychglobalnychprodu-centówzbranżymotoryzacyjnejwregionieniemaproblemówzdostępnością

23 S.Mittelhäuser, FDI alsMotor für die Autoindustrie in Osteuropa, 2015; https://owc.de/2015/07/22/fdi-als-motor-fuer-die-autoindustrie-in-osteuropa/

24 W.Olle,InvestitionenfolgendemWachstum:AuswirkungenaufdenAutomobilstandortDeutschland,ChemnitzAutomotiveInstitute,2015;http://cati.institute/wp-content/uplo-ads/2015/07/Kurzstudie_Juni_15.pdf,s.4.

PRA

CE

OSW

09/

2012

51

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

poddostawców.Wielefirmztegosektorawspółpracujezniemieckimikoncer-namimotoryzacyjnymijakoichpoddostawcy.PrzykładowoBoschmazakładynaWęgrzech,któreprodukująkomponentydosamochodów.

GroźbaprzenoszeniamiejscpracydoEuropyŚrodkowejodegraławsektorzemotoryzacyjnymważnąrolęjakośrodeknegocjacjizezwiązkamizawodowy-mi.Wartozauważyć,żeNiemcywostatniejdekadzieutrzymujądosyćniskietempowzrostukosztówpracy,akwestiazagrożeniautratąmiejscpracywRFNnarzeczEuropyŚrodkowejbyłaszerokonagłaśnianawmediach.Wobawieprzedtymiprocesaminiemieckiezwiązkizawodoweprezentowałydosyćni-skieoczekiwaniapłacoweipreferowałyzawieranieukładówzpracodawcamigwarantującymizachowaniemiejscpracyNiemczech.Koncernystosująstra-tegiękonkurowaniamiędzyzakładamioprodukcjękonkretnychmodeliaut.Głośnymechemodbiłasię teżwRFNkwestiasprzedażyOplaprzezGeneralMotorsw 2009 roku.Transakcja, którawkońcuniedoszła do skutku, byłaopisywaniaw prasie jako zagrażająca tysiącommiejsc pracywNiemczech,agłoswtejkwestiizabierałanawetkanclerzAngelaMerkel.WielekoncernówsamochodowychmającychsiedzibywNiemczechświadomiewybierałostra-tegię budowy bliźniaczych do niemieckich zakładóww Europie Środkowej,zdolnychdoszybkiegoprzejęciaprodukcjimodelisamochodówwraziebrakuporozumieniazezwiązkowcamizfabrykwRFN.

Zdanychwynika, żenawzroście produkcji samochodówwEuropie Środko-wej straciły kraje Europy Południowej. Wiele koncernów motoryzacyjnychwostatnichlatachutrzymywałowtychkrajachniewpełniwykorzystanemoceprodukcyjne,aWłochyprodukujądzisiajdwarazymniejsamochodówniżSło-wacja.Wlatach2003–2012produkcjasamochodówwEuropieWschodniej(włą-czającRosję)wzrosłao2,5mln.WtymsamymokresieliczbawytwarzanychautwkrajachUE-15spadłao3,5mln,przyczymnajwiększyspadeknastąpiłwlatach2008–201225. Proces ten jedyniew ograniczonym stopniu dotknął RFN, gdzieprodukcjautrzymywałasięnadosyćstabilnympoziomie.

2. sektor elektromaszynowy

Branżaelektromaszynowa jestdrugimpomotoryzacjinajważniejszymsekto-remwgospodarceRFN.PaństwaV4sądosyćistotnymifiliamizpunktuwidzenianajwiększychniemieckichfirmelektromaszynowych,aperspektywyrozwoju

25 ZwiązekPrzemysłuSamochodowego;https://www.vda.de/de

PRA

CE

OSW

09/

2012

52

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

współpracykształtująsięoptymistycznie.WielezfirmztejbranżyangażujesięEuropieŚrodkowejjakopoddostawcydlakoncernówsamochodowych.

Firmyzbranżyelektromaszynowej,odwrotnieniżkoncernymotoryzacyjne,niedecydująsięnaprzenoszenieprodukcjizaawansowanychwyrobówdoEu-ropyŚrodkowej.Woląskupićsięnawytwarzaniunajprostszychkomponentówmaszynwregionie26,anajważniejszeprocesyprodukcyjnezostawićwNiem-czech.ZewzględunaniżdemograficznywRFN,atakżeograniczonązdolnośćniemieckiegorynkupracydowyedukowaniadostatecznejliczbyinżynierówzainteresowanietworzeniemoddziałówwkrajachV4powinnorosnąć.Istniejątakżeszansenaprzekazywaniewewnętrznychprocesówfirmzbranżyelek-tromaszynowej,takichjakksięgowośćczyobsługazamówień,nazewnątrzdousługodawcówzEuropyŚrodkowej.Takiedziałaniawiążąsięjednakzliczny-mitrudnościamizwiązanymizichkoordynacją,takimijakniedotrzymywa-nieterminówczyzbytniskajakośćświadczonychusług.PrzedsiębiorstwatelicząwnajbliższychlatachnamożliwościzdobywaniakontraktówwEuropieŚrodkowejześrodkównamodernizacjęenergetyki,np. funduszówstruktu-ralnychUE,zfunduszuUE„ŁączącEuropę”(ConnectingEurope),zEuropej-skiego Banku Inwestycyjnego czy z programuHoryzont 202027. AktywnośćniemieckichfirmzbranżyelektromaszynowejwEuropieŚrodkowejmożnaprześledzićnaprzykładziekoncernuBosch-Siemens,posiadającegofirmySie-mensiBosch.

Tabela 2.PrzychodyizatrudnieniewybranychoddziałówSiemensaw2014roku

kraj obroty (mld euro) liczba pracowników (tys.)

Niemcy 10,9 115,0

usA 12,9 46,3

chiny 6,4 32,3

czechy 0,5 9

26 StrategischePlanungbringtEinsparungenbis15%;http://www.beschaffung-aktuell.de/ho-me/-/article/16537505/26961417/Strategische-Planung-bringt-Einsparungen-bis-15%25/art_co_INSTANCE_0000/maximized/

27 OsteuropaglänztmitteilweisestarkenWachstumszahlen,2015;http://www.ke-next.de/in-dustrie/osteuropa-glaenzt-mit-teilweise-starken-wachstumszahlen-358.html

PRA

CE

OSW

09/

2012

53

RA

PO

RT

OSW

05/

2016


Francja 1,6 6,4

hiszpania 1,0 3,2

rosja 1,7 3,1

polska 0,8 1,3

słowacja 0,3 1,3

Węgry (brak danych) - -

Źródło:www.siemens.com

Siemenszatrudnianaświecieokoło343tys.pracownikówimaobrotywyso-kości72mldeuro.NaCzechy,PolskęiSłowacjęprzypada2,2%obrotówi3,4%zatrudnienia.Oddziałyfirmywregionienienależądonajwiększychicechująsięwzględnieniskimzatrudnieniem,zwyjątkiemCzech.Narazieniewydajesię,żebykrajeV4miałysięstaćmiejscemlokowanianowychfabrykSiemensa,gdyż firma dotychczas była zainteresowana utrzymywaniem znacznego za-trudnieniajedyniewNiemczechinanajwiększychrynkachglobalnych,takichjakChinyczyUSA.PrzykładCzechpokazujejednak,żezatrudnienieSiemen-sawkrajachV4możesięzwiększyćzewzględunarosnącezapotrzebowanienainżynierów,którychwystarczającejliczbyniezapewniajużniemieckiry-nekpracy.PotwierdzajątodziałaniaSiemensa,takiejakbudowaw2010rokuw Żylinie centrum inżynieryjnego czy utworzenie jednostek badawczychwŁodziiWarszawie.KrajeV4mogąsięcieszyćzainteresowaniemkoncernurównieżzewzględunaichznacząceinwestycjewenergetykęimodernizacjęmiast,finansowaneześrodkówUE.Siemenswostatnichlatachuczestniczyłm.in.wmodernizacjielektrowniwCzechach,wPolsceinaSłowacji.PonadtoprzedsiębiorstwomożeprzenosićdoEuropyŚrodkowejniektóreusługi,któ-rebędąrealizowanetamcałościowodlainnychoddziałówglobalnych,oczymświadczyprzeniesienieczęścizadańksięgowychfirmydlaEuropynaSłowacjęw2011roku.NowymtrendemwaktywnościSiemensawEuropieŚrodkowejbyłojegowspólnezaangażowaniezpolskimiproducentamipociągówwzdo-bywaniekontraktówzagranicą,m.in.wRosji.

PRA

CE

OSW

09/

2012

54

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

Tabela 3.PrzychodyizatrudnieniewybranychoddziałówBoschaw2014roku


Niemcy 49 105,5

chiny 7,2 54,5

usA 9,1 16,6

Węgry 2,7 10,4

Francja 2,3 7,7

czechy 1,6 7,7

polska 0,6 4,2

rosja 0,7 3,8

słowacja 0,3 1

Źródło:www.bosch.com

W przypadku Boscha Europa Środkowa jest dosyć znaczącymmiejscem lo-kowania inwestycji. Oddziały firmyw Czechach i naWęgrzech są jednymiznajwiększychnaświeciepodwzględemzatrudnienia.Zatrudniajądużąlicz-bępracowników, jednakgenerują relatywnieniewielkieobroty, cooznacza,że są onemiejscemwytwarzania produktów eksportowanych na inne ryn-ki.PodobniejakwprzypadkuSiemensa,takteżwprzypadkuBoschamożnasię spodziewać dalszego zwiększania zatrudnienia, zwłaszcza inżynierów,wzakładachzlokalizowanychwkrajachV4.WażnymwydarzeniemwEuro-pieŚrodkowejdlaGrupyBosch-Siemensbyłoprzejęciew2013rokuwPolsceproducentaAGDZelmer.PrawdopodobniegłównymuzasadnieniemprzejęciabyłachęćzwiększeniaprodukcjiwEuropiewobliczurosnącychkosztów

3. sektor logistyczny

JednymzestosunkowomałoznanychfaktówzwiązanychzakcesjądoUniiEuropejskiej państw Europy Środkowej był niezwykły rozwój niemieckiejbranżylogistycznej.WostatnichlatachrosłaonaznacznieszybciejniżcałagospodarkaRFN.Wlatach2003–2008jejprzychodywzrastałyo4,6%rocznie,wostatnichlatachśredniprzyrostspowolniłdo3,4%.Rosnącazłożonośćwy-twarzaniaproduktówipodziałetapówtegoprocesupomiędzyróżneregionyspowodowały,żebranża logistycznaponadprzeciętniezyskiwała.Ważnym

PRA

CE

OSW

09/

2012

55

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

tegoźródłem–opróczwysokiejdynamikiwzrostuglobalnegohandlu–byłozajęcieprzezNiemcyporozszerzeniuUEpozycjicentralnegohubalogistycz-nego,którybyłważnympunktempośredniczącymwwymianiehandlowejmiędzywschodemizachodem,zwłaszczawdziedzinietransportuszynowe-goimorskiego.Przedsiębiorstwazsektoralogistycznegoczerpałyzyskinaj-pierwz transportukomponentówi surowcówzgospodarekwschodzącychdofabrykniemieckichkoncernówwEuropieŚrodkowej,abypotemznowuzarobić na transporcie gotowych produktów, które płynęływ odwrotnymkierunkulubnawschódEuropy.Wieleniemieckichfirmlogistycznychzde-cydowałosięutworzyćswojefiliewkrajachEuropyŚrodkowej,gdyżbyłtonaturalnyprocespodążaniazusługamizaichklientamizniemieckiejbran-żymotoryzacyjnejielektromaszynowej.Biorącpoduwagętezjawiska,moż-na dostrzec, że niemiecka branża logistyczna byławażnymbeneficjentemrozbudowy infrastrukturyw Europie Środkowej sfinansowanej z politykispójnościUE.

4. sektor energetyczny

NiemieckiekoncernyenergetycznesąwciążważnymigraczaminarynkachkrajówV4,jednakwostatnichczasachichpozycjazaczęłasłabnąć.Niemieckatransformacjaenergetyczna,którejtempoprzyspieszyłow2011rokupoawariiwelektrowniwFukushimie,zakładaprzymusowezamknięcienajstarszychelektrowni jądrowych i stopniowewycofywanie ich z rynku do 2023 roku,znacznedofinansowanieenergiiodnawialnejorazfaworyzowaniejejwdostę-piedo sieci.Na tonakłada sięnegatywna sytuacja ekonomicznawEuropie,gdziespadłwyraźniepopytnaprąd,ograniczajączyskiniemieckichkoncer-nów,któreoprócztegomusiałysięzmagaćzwysokimpoziomemzadłużenia.Procesytezachwiałypozycjąirentownościączołowychniemieckichkoncer-nów,takichjakE.ONczyRWE,którychgłównymźródłemprzychodówbyłowytwarzanieenergiizeźródełkonwencjonalnych–atomu,gazuiwęglaka-miennego28.Zewzględuna trudnąsytuacjęfinansową tychprzedsiębiorstwEuropaŚrodkowabyładlanichźródłemgenerowaniaśrodkówpoprzezwy-przedażczęściaktywów.Trudnasytuacjapowodowałateż,żeniemiałyoneśrodkównazwiększenie inwestycjiwregionie iniebyływstaniepoprawićswojejsytuacjirynkowej.Inwestycjerealizowanebyływostatnichlatachje-dynienapotrzebygenerowaniaoszczędności.PrzykładowoRWEpostanowiło

28 R. Bajczuk, K. Popławski, Niemcy: Ukryte koszty wyjścia z atomu, Komentarze OSW,25.06.2014;http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2014–06–25/niemcy--ukryte-koszty-wyjscia-z-atomu

PRA

CE

OSW

09/

2012

56

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

wramachoszczędnościfinansowychprzenieśćczęśćmiejscpracyzNiemiecdoPolski29,ustanawiającw2013rokucentrumusługwspólnychwKrakowie,gdziesąwykonywanetakieaktywności,jakrozliczeniafinansoweczyzarzą-dzaniekadramifirmy.Początkowozatrudnionotam100specjalistów,cowią-zało się ze zwolnieniamiwNiemczech.E.ONpodobnie jakRWEpostanowiłzaoszczędzićnakosztachkadrowych,przenoszącczęśćaktywnościfirmydoKlużu-NapokiwRumunii.Niemieckiekoncernyenergetycznezmagałysięteżz trudnościami naWęgrzech. Zostały zmuszone do sprzedaży swoich akty-wówwsektorzegazowymrządowiwęgierskiemu,atakżeobciążoneskutka-mifinansowymidecyzjiwęgierskichorganówpaństwowychoobniżeniucenenergiiigazuo20%30.Pomimoskonfliktowanianiemieckichkoncernówener-getycznychzrządemwBudapeszcieutrzymałyoneistotneaktywanarynkuwęgierskim.

Z analizy sytuacji niemieckich koncernów energetycznych wynika, żew ostatnich latach nastąpiło osłabienie ich pozycji w Europie Środkowej.RWEskupiaswojegłówneprzedsięwzięciawEuropieŚrodkowejwramachholdinguRWEEast,doktóregoopróczV4zaliczająsięChorwacja,RumuniaiTurcja.KrajeV4jednakzapewniajądominującączęśćprzychodówizysków.WCzechachRWEodnotowujenajwiększeprzychodyspośródkrajówV4.Jesttampiątymnajwiększymdostawcąenergii (2TWh) ipierwszymdostawcągazu(38TWh).Posiadateżkilkaelektrowni.Firmakontroluje88%sieciga-zowychwtymkraju(odługości64tys.km).WCzechachRWEsprzedałoswo-jąspółkęNet4Gaszajmującąsięhandlemimagazynowaniemgazukonsor-cjumAllianzaiBorealisa,a35%udziałówwsieciachelektroenergetycznych–firmieMacquarie.WPolsceRWEjestjednymznajwiększychinwestorówzagranicznych. Jest piątym największym dostawcą energii (6 TWh rocz-nie),aw2014rokuweszłodosektoragazowego.WPolsceRWEposiadalicz-ne farmywiatrowe, apoprzez spółkęRWEStoenOperatorkontroluje 1,8%sieci przesyłowych (odługości 15 tys. km).Cechąwyróżniającą aktywnośćRWEwPolscespośródinnychkrajówV4jestustanowienienajejterytoriumsześciu farmwiatrowychpoprzez spółkęRWE Innogy,któraprowadzi ak-tywnośćgłówniewEuropieZachodniej31.NaSłowacjiRWEjesttrzecimnaj-większymdostawcąenergii(3TWh)idrugimdostawcągazu(13TWh).Firma

29 RWEverlagertStellennachKrakau,15.05.2013;http://www.welt.de/newsticker/dpa_nt/in-foline_nt/wirtschaft_nt/article116214659/RWE-verlagert-Stellen-nach-Krakau.html

30 RWEandE.ONsellingupinHungary,28.03.2013;http://www.powerengineeringint.com/articles/2013/03/RWE-and-EON-selling-up-in-Hungary.html

31 RWEInnogygenerationdata;http://rwe-renewableslive.com/#/map/EU/PP1

PRA

CE

OSW

09/

2012

57

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

kontrolujenaSłowacji22,8%siecienergetycznych(odługości21tys.km).NaWęgrzech RWE jest drugimnajwiększym dostawcą energii (10 TWH). Jestwiększościowymudziałowcemkilkuelektrowninawęgielbrunatnywtymkraju. Firmaniema już udziałów sektorze gazowym zewzględuna to, żesprzedałamniejszościowe pakietyw firmach TIGAZ. RWE pozbył się tak-że swoich akcjiwWodociągachBudapeszteńskich, aw2014 roku sprzedałprzedsiębiorstwupaństwowemuMVMspółkęFőgáz.

PodobniejakwprzypadkuRWEtakżeE.ONbyłzmuszonydosprzedażywie-luswoichważnychaktywówwEuropieŚrodkowej.WCzechachE.ONroz-począłdziałalnośćw2004roku.Pozliberalizowaniurynkuczeskiegofirmauzyskałaznacząceudziaływnimnadrodzeprywatyzacji.Obecnieposiada19,5%udziałów(10,2TWhenergii,nadrugimmiejscupopaństwowymČEZ)wrynkuenergiielektryczneji7,5%wsektorzegazu(6,6TWhgazu).Przed-siębiorstwo zalicza siędonajwiększych zagranicznych inwestorówwCze-chach,zatrudniając2,5 tys.pracowników.E.ONposiadatakżenawłasność27,6% czeskich sieci elektroenergetycznych (o długości 66 tys. km) i 12,1%gazowych (odługości8,8 tys.km).Co ciekawe,w2015 rokuE.ONsprzedałswojeudziaływelektrowniachweWłoszechfirmiezCzechEPH.WPolsceaktywa firmy E.ON są niewielkie: ma poprzez spółkę E.ON Edis EnergiaudziaływdystrybucjienergiicieplnejdlatakichmiastjakOpole,Skarżysko--Kamienna,SzczecinczyWarszawa.Dodatkowofirmawybudowała5 farmwiatrowychwPolsceo łącznejmocy99MWiplanujebudowę2kolejnych.NaSłowacjiE.ONrozpocząłdziałalnośćw2002rokuiposiada49%udziałówwnajwiększejfirmiedystrybuującejenergięZSE(resztajestwłasnościąfun-duszupaństwowego).E.ONsprzedajenaSłowacji21,9%energii(6TWh)i1,4%gazu(0,8TWh),kontroluje40,2%siecidystrybuującychenergię(odługości37tys.km),atakżeposiadawtymkrajujednąelektrownięgazowąiczteryelektrownienabiogaz. FirmazatrudnianaSłowacji 1,8 tys. pracowników.W2013rokuE.ONwrazzGDFSuezsprzedałczeskiejfirmieEPHswojeudzia-ływsłowackiejfirmiegazowej,nabytejwprocesieprywatyzacjiw2002rokuizatrudniającej4tys.pracowników.W2014rokusprzedałtejsamejfirmieswojeudziaływmagazynachgazunaSłowacji.NaWęgrzechE.ONjestjednąznajwiększychfirm,dostarczającklientom33,2%energii(35,2TWh)i10,4%gazu(9,1TWh).Firmaposiadatakże52%węgierskichsiecidystrybucjiener-gii (84tys.km) i22%siecigazowych(18tys.km).Wostatnich latachE.ONzbyłczęśćswoichudziałówwrynkuwęgierskim.W2013rokusprzedałonfirmę E.ON Földgáz (zajmującą się dystrybucją i magazynowaniem gazu)państwowejfirmiewGrupieMVMza1,1mldeuro,którąnabyłw2004rokuwprocesieprywatyzacjiza2,1mldeuro.

PRA

CE

OSW

09/

2012

58

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

5. sektor handlu detalicznego

Niemieckiefirmyzsektoradetalicznegosystematycznierozbudowująswo-jąobecnośćwkrajachV4,którestanowiądlanichważnyrynekekspansji.Wostatnich latachekspansjahandludetalicznegowzbudziładużekontro-wersjewewszystkichkrajachV4,przyczymCzechy,SłowacjaiWęgrypodję-łypróbynałożeniapewnychograniczeńnatębranżę.Noweobostrzenianiezniechęciły jednakprzedsiębiorstwzRFNdozwiększaniainwestycjiwre-gionie.JakogłównychniemieckichgraczyobecnychwpaństwachV4możnawymienić trzy grupyfinansowe: SchwarzAG (skupiającą sklepyKauflandiLidl),MetroAG(MakroCash&Carry,MediaMarktiSaturn)orazsiećskle-pówRossmann.

Tabela 4.LiczbasklepówLidlawwybranychkrajach

kraj lidl kaufland

Niemcy 3300 640

Francja 1400

Wielka Brytania 568

hiszpania 530

polska 525 190

Włochy 511

holandia 400

Belgia 290

czechy 250 120

rumunia 148

słowacja 121 50

Węgry 116

Źródło:Lidl,https://de.wikipedia.org/wiki/Lidl#cite_note-52

SchwarzAGw2015rokuprześcignęłaCarrefouri jestnajwiększąfirmąhandludetalicznegowEuropie.EuropaŚrodkowaodgrywaważnąrolęwrozwojufirmy,gdyżwregionieznajdujesięznacznaliczbaplacówek(około10%placówekLidla

PRA

CE

OSW

09/

2012

59

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

zcałegoświatai30%placówekKaufland32).Wzwiązkuzkorzystnymiperspek-tywamiwzrostuwkrajachV4firmaplanujezwiększyćzakresinwestycji.W2013rokukrajeV4generowałyokoło 10%całej sprzedażyLidlawwysokości 54mldeuro33.WPolscesklepytejsiecisprzedałytowaryowartości2,7mldeuro,wCze-chach–1,1mldeuro,naSłowacji–0,8mldeuro,anaWęgrzech–0,7mldeuro34.

Niewykluczone,żeniskasprzedażLidlanaWęgrzechwynikałazprowadzonejprzezBudapesztpolitykiblokowaniaekspansjizagranicznychsiecidetalicz-nych.W2015rokuwładzetegokrajuodrzuciływnioskiLidlaobudowę28no-wychsupermarketów35.Zagranicznesiecidetalicznekrytykowałyteżdecyzjęwęgierskiegorząduowprowadzeniuzakazuhandluwniedzielę,atakżegroź-bę zamykania supermarketów, które przy określonych przychodach przezdwakolejnelatawykazująstraty.Wewcześniejszychlatachrządobłożyłsiecihandlowepodatkiemkryzysowym(obowiązującymwlatach2010–2013),opła-tązaurzędowąkontrolężywności(wformiepodatkuodsprzedażyproduktówspożywczych),atakżepodatkiemodprzychodówzreklam.NietylkoWęgrypróbowałynarzucićwiększewymaganiazagranicznymsieciomhandludeta-licznego.PodobnadebataodbywałasięnaSłowacji.Dostrzeżonotam,żezagra-nicznesiecihandlowemająnapółkachtylko45%lokalnychproduktówwhi-permarketach i 51%w supermarketach, podczas gdyw słowackich sieciachtewspółczynnikiwynosząod57%do67%.WLidluzaśtylko19%produktówpochodziło zeSłowacji36.Wefekcie słowacki rządwprowadziłnoweregula-cjestosunkówmiędzysieciamihandlowymiidostawcami.Zniesionowszelkiedodatkoweopłatyzaekspozycjętowarównapółkachdlaproducentówtowa-rów, zakazano sprzedaży produktów żywnościowych poniżej kosztów pro-dukcji(pozanielicznymiwyjątkami),ograniczonodotrzechmiesięcyokres,w którym dostawcy są zobowiązani do zagwarantowania sieci stałej cenydostarczanych towarów, a także skrócono terminy płatności dostawcom do45dni37.BardzopodobneregulacjewprowadziłrządwCzechach.Tamrównież

32 StronyplacówekKauflanduwposzczególnychkrajach.33 Lidltoinvest9billioninCzechRepublic,05.12.2015,http://www.internationalsupermarket-

news.com/news/2130634 Romania,fourthmarketintheregionforLidlbasedonsales,11.09.2015,http://www.roma-

nia-insider.com/romania-fourth-market-region-lidl-sales/155357/35 Od2012rokunaWęgrzechobowiązujeprawo(tzw.ustawaPlaza-Stop)wymagającezezwo-

lenianabudowęsklepuopowierzchnipowyżej400m2.36 VertriebundHandelsvertretersuche–Slowakei,2016;https://www.gtai.de/GTAI/Naviga-

tion/DE/Trade/Maerkte/Geschaeftspraxis/vertrieb-und-handelsvertretersuche,t=vertrieb-und-handelsvertretersuche--slowakei,did=1399410.html

37 Ibidem.

PRA

CE

OSW

09/

2012

60

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

ograniczonoterminypłatnościdladostawców–do30dni,zakazanosprzeda-żyproduktówżywnościowychponiżejkosztówprodukcji,atakżenałożononasiecihandlowenoweobowiązki związanezkosztami zawystawianie i eks-pozycjęproduktówwsklepach38.NatymtleodresztypaństwV4odróżniasięPolska,wktórej przepisy regulujące stosunkimiędzy sieciamihandlowymiidostawcamisązdecydowaniełagodniejsze.Jednymznielicznychprzepisówograniczających nadużycia ze strony sieci handlowych było wprowadzeniew2013rokuobowiązkuregulowaniapłatnościzadostawywciągu30dnilubzapłatyodsetekustawowychzaprzekroczenietegoterminu.

Pomimo obostrzeńnałożonychna handel detalicznywCzechach, Słowacji czynaWęgrzechniedoszłodowycofaniażadnejzsiecihandlowychztychkrajów.AtrakcyjnośćregionupotwierdzałytakżedziałaniaLidla,któryw2014rokuprze-znaczyłznaczącenakładynainwestycjewewszystkichczterechkrajachV4.

WostatnichlatachkontrowersjewzbudziłainformacjaowsparciuudzielonymGrupieSchwarzprzezEuropejskiBankOdbudowy iRozwoju39.Firmamiałaotrzymać 900mln dolarówwsparcia publicznego w formie nisko oprocen-towanychdługoterminowychkredytówna ekspansjęwEuropie Środkowej.Bankmotywował towsparciechęcią tworzeniamiejscpracy, rynkówzbytudlalokalnychproducentów,atakżeoferowaniadobrejjakościproduktówdlakonsumentów.

Tabela 5.LiczbasklepówizatrudnieniewposzczególnychoddziałachMetroAG

kraj liczba sklepów zatrudnienie tys.

Niemcy 951 87

Włochy 166 10

rosja 136 23

polska 112 11

38 VertriebundHandelsvertretersuche:TschechischeRepublik,2012;https://www.halle.ihk.de/blob/halihk24/international/Aktuelles/downloads/626060/3844a27061455b2a-a5272434e5985248/Vertrieb_und_Handelsvertretersuche_Tschechien_gtai-data.pdf,s.5.

39 Lidlhasreceivedalmost$1bninpublicdevelopmentfunding,2.06.2015;http://www.thegu-ardian.com/business/2015/jul/02/lidl-1bn-public-development-funding-supermarket-world-bank-eastern-europe

PRA

CE

OSW

09/

2012

61

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

kraj liczba sklepów zatrudnienie tys.

hiszpania 109 8

Francja 93 8

chiny 78 12

Turcja 67 7

rumunia 36 6

Węgry 34 4

ukraina 33 4

czechy 13 3

słowacja 6 1

Źródło:http://www.metrogroup.de

DlaGrupyMetroAGEuropaŚrodkowastanowirynekopodobnymznaczeniujakdlaGrupySchwarz.WkrajachV4Metroposiada8%sklepówizatrudnia8%pracowników.Zaangażowaniegrupywregioniewostatnichlatachzmniejszy-łosiępotym,jaksprzedałaonaswojehipermarkety,m.in.wPolsce,firmieAu-chan.StabilneperspektywywzrostuwEuropieŚrodkowejbyłydlakoncernuważne,gdyżstabilizowałyjegowyniki,naktórewostatnichlatachnegatyw-nieoddziaływałasytuacjawGrecji,RosjiinaUkrainie.

Tabela 6.LiczbasklepówRossmannawposzczególnychkrajach

kraj liczba sklepów

Niemcy 1930

polska 1000

czechy 124

Węgry 180

Turcja 50

Albania 8

Źródło:http://www.rossmann.de

PRA

CE

OSW

09/

2012

62

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

Rossmannjestprzypadkiemróżnymodwcześniejanalizowanychfirm,gdyżjegoekspansjazagranicznaskupiasięprawiewyłącznienaEuropieŚrodko-wej.Przedsiębiorstwoma7,9mldeuroobrotów,zczego26%przypadałogłów-nienaCzechy,PolskęiWęgry.Biorącpoduwagę,że96%sklepówzagranicąstanowiłyoddziałyzlokalizowanewkrajachV4,należyprzyjąć,żegenerowa-łyoneprawie2mldeurosprzedaży.Sprzedażzagranicznarosławtempie14%,cobyłodwukrotniewyższymwzrostemniżwNiemczech.Rossmannzatrud-niałwpaństwachV4około17,5tys.pracowników(37%wszystkichpracowni-kówfirmy).

6. sektor bankowy

Niemieckisektorbankowyniezdecydowałsięnaznacznezaangażowanieka-pitałowewEuropieŚrodkowejwlatach90.;apowejściukrajówV4doUEtasytuacjanieuległazmianie.DominującymiudziałowcamibankówwEuropieŚrodkowejsąinwestorzyzAustrii,BelgiiiWłoch.OgólniebankizagraniczneutrzymywałydominującąpozycjęrynkowąwewszystkichkrajachV4,posia-dałyprawie100%aktywównaSłowacji,87%aktywównaWęgrzech,82%ak-tywówwCzechachi62%aktywówwPolsce40.NapodmiotyzNiemiecprzypa-dałaniewielkaczęśćrynkuwPolsce(ok.10%),naWęgrzech(ok.9%)iSłowacji(ok.5%)41.Dlanajważniejszychniemieckichbankówjednakszczególnierynekpolskiwydajesięważnywskaliglobalnej.

NajwiększyniemieckibankDeutscheBankposiadawPolsce161oddziałówza-granicznych(najwięcejnaświeciepoWłoszechiHiszpanii)42.Polskajestwięcdla niego jednym z kluczowych rynków tradycyjnej działalności bankowej,zwłaszczawdziedzinieudzielaniakredytówhipotecznychikorporacyjnych,atakżedoradztwa.

Polskaznajdujesięteżnapiątymmiejscunaświeciepodwzględemwartościudzielonychkredytów(poHolandii,WielkiejBrytanii,USAiChinach).Tak-żedlaDeutscheBankuPolskabyłarynkiemekspansjikredytowejwostatnich

40 CEEBankingSectorReport,maj2014;http://www.rbinternational.com/eBusiness/services/resources/media/829189266947841370-NA-988671613168380133–1-2-EN.pdf

41 CEEBankingSectorReport,czerwiec2015;http://www.rbinternational.com/eBusiness/01_template1/829189266947841370–829189148030934104–1079368060623981396-NA-2-EN.html

42 DeutscheBankGeschäftsbericht2013,2013;https://www.bundesbank.de/Redaktion/DE/Downloads/Veroeffentlichungen/Geschaeftsberichte/2013_geschaeftsbericht.pdf?__blo-b=publicationFile

PRA

CE

OSW

09/

2012

63

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

latach,gdyredukowałonwartośćudzielonychkredytówwwielukrajachstre-fyeuro,takichjakHiszpania,WłochyczyPortugalia,atakżewinnychpań-stwachświata,np.Indiach.

Tabela 7.Danefinansowe(wmlneuro)izatrudnieniewposzczególnychoddziałachCommerzbanku

kraj przychód zysk przed opodatkowaniem podatki zatrudnienie

Niemcy 7392 616 221 38078

polska 984 441 85 7747

Wielka Brytania 938 385 19 1369

luksemburg 392 307 12 556

usA 222 127 51 460

chiny 109 61 7 231

singapur 100 38 -4 342

rosja 67 49 10 144

holandia 38 29 5 40

Francja 40 17 11 86

pozostałe 249 85 18 807

Źródło:CommerzbankGeschäftsbericht2014;https://www.commerzbank.com/media/aktionaere/se-rvice/archive/konzern/2015_2/00_CAA_Geschaeftsbericht_2014_Konzern_DE.pdf

Polska jest drugim po Niemczech kluczowym rynkiem Commerzbanku.Wartonadmienić,żeta instytucjafinansowajestw15%kontrolowanaprzezniemieckie państwo, którewykupiłow 2009 roku część udziałóww przed-siębiorstwie,abyuratowaćjeprzedutratąpłynności.CommerzbankposiadawPolsce222oddziały,26wCzechach,9naSłowacjii7naWęgrzech43.mBank–oddziałCommerzbanku–jesttrzecimnajwiększymbankiemwPolsce,ob-sługuje36,4%klientówfirmy(4mlnklientówprywatnych,gdywNiemczechokoło 3,2 mln) i zatrudnia 19% wszystkich pracowników Commerzbanku

43 CEEBankingSectorReport,czerwiec2015;http://www.rbinternational.com/eBusiness/01_tem-plate1/829189266947841370–829189148030934104–1079368060623981396-NA-2-EN.html,s.55.

PRA

CE

OSW

09/

2012

64

RA

PO

RT

OSW

05/

2016

(7,7tys.,gdywNiemczech38tys.).FirmadziałanapolskimrynkupodmarkąmBank.W2014rokuoddziałwPolsceprzyniósłCommerzbankowi440mlneurozysków,gdyrynekmacierzystywygenerował616mlneurozysku.Bankwswoichraportachpodkreśla,żesytuacjarynkowawPolscekształtowałasięwostatnichlatachlepiejniżwstrefieeuro.Mimotobankpodjąłwostatnimokresiedziałaniaoszczędnościowe, abyzwiększyć skalę zyskównapolskimrynku.ModelbiznesowyprowadzonywPolscezostałskopiowanynarynkachczeskim i słowackim, gdzie również otworzono oddziały mBanku, jednakdziałalnośćwtychkrajachstanowiniewielkączęśćaktywnościbanku.

ośrodek studiów wschodnich im. marka karpia

ośrodek studiów wschodnich (osw) jest niezależną, publiczną instytu-cją analityczną, zajmującą się monitorowaniem wydarzeń i analizą pro-cesów społeczno-politycznych oraz gospodarczych w Rosji, niemczech, na ukrainie, białorusi, w państwach bałtyckich, grupy wyszehradzkiej i bałkańskich oraz w turcji.

ośrodek prowadzi badania regionalne dotyczące bezpieczeństwa, ener-getyki, migracji oraz procesów integracyjnych w europie Środkowej, na bałkanach, kaukazie, w Azji centralnej oraz w regionie nordycko--bałtyckim i czarnomorskim.

ośrodek powstał w 1990 r. jako jednostka budżetowa administracji publicznej. państwową osobą prawną jest na mocy ustawy z lipca 2011 r. od roku 2012.

zgodnie z ustawą głównym zadaniem ośrodka jest przygotowywa-nie analiz, ekspertyz i studiów prognostycznych dla organów władzy publicznej Rp o istotnych wydarzeniach i procesach politycznych, spo-łecznych i gospodarczych w otoczeniu międzynarodowym polski.

podstawowa działalność ośrodka jest w całości finansowa z budżetu państwa.

ośrodek co roku publikuje kilkaset analiz w języku polskim i angielskim w formie cotygodniowego biuletynu oraz w serii komentarze, dostęp-nych w bezpłatnej prenumeracie.

wśród publikacji ośrodka znajdują się także opracowania przekrojowe, poświęcone ważnym procesom politycznym, społecznym i gospodar-czym zachodzącym na obszarze zainteresowania ośrodka (prace osw), studia dotyczące wybranych sektorowych zagadnień (Raporty osw), a także autorskie ujęcia prezentujące opinie naszych ekspertów na aktualne tematy (punkty widzenia). nasze publikacje dostępne są pod adresem osw.waw.pl oraz na profilach osw na portalach społecznościowych Facebook oraz Twitter

Rola EuRopy ŚRodkowEj w gospodaRcE NiEmiEc - osw.waw.pl · Rola EuRopy ŚRodkowEj w gospodaRcE...

Documents

Transcript of Rola EuRopy ŚRodkowEj w gospodaRcE NiEmiEc - osw.waw.pl · Rola EuRopy ŚRodkowEj w gospodaRcE...