Stan wiedzy i rynku w 2003 roku

ROK XXX

1/2004(1)

PRACE NAUKOWO-BADAWCZE INSTYTUTU MASZYN MATEMATYCZNYCH

SERIA ABC.IT

ROK XXX, NR 1, 2004

ISSN 0209-1593

INSTYTUT MASZYN MATEMATYCZNYCH 02-078 WARSZAWA, UL. L.KRZYWICKIEGO 34

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

2

ORACOWANIE I REDAKCJA: ZESPÓŁ ZAKŁADU SYSTEMÓW INFORMACYJNYCH (BI) INTYTUTU MASZYN MATEAMTYCZNYCH UL. L. KRZYWICKIEGO 34 02-078 WARSZAWA TEL. (22) 625 59 95, (22) 621 84 41 W. 221 E-MAIL: bi@imm.org.pl, http://bi.imm.org.pl Copyright by Instytut Maszyn Matematycznych, Warszawa, 2004

Druk: Zakład Poligrafii Ośrodka Przetwarzania Informacji, Warszawa, Al. Niepodległóści 188 B

3 – Rynek e-learningu

3

PRACE NAUKOWE BADAWCZE INSTYTUTU MASZYN MATEMATYCZNYCH SERIA ABC.IT

Rok XXX Nr 1 2004

SPIS TREŚCI

1 WSTĘP ........................................................................................................................................... 5

2 ANALIZA STANU WIEDZY ...................................................................................................... 5

2.1 DEFINICJE....................................................................................................................5 2.2 TECHNOLOGIE .............................................................................................................6 2.3 ZALETY .......................................................................................................................6 2.4 TRYBY NAUCZANIA .....................................................................................................7

3 RYNEK E-LEARNINGU ............................................................................................................. 7

3.1 SYSTEMY CMS ...........................................................................................................8 3.1.1 Elementy atrakcyjnej treści ................................................................................8 3.1.2 Tematyka szkoleń................................................................................................8 3.1.3 Struktura kursu ...................................................................................................9 3.1.4 Siła standardu...................................................................................................10 3.1.5 Narzędzia do produkcji kursów ........................................................................12

3.2 POŁĄCZENIE FUNKCJI NARZĘDZIA DO PRODUKCJI SZKOLEŃ Z NARZĘDZIEM

TRENINGOWYM......................................................................................................................26 3.2.1 SuperMemo dla Windows.................................................................................26 3.2.2 SuperMemo On-line – SuperMemo.NET (http://www.supermemo.net.pl/index.net) ........................................................................27

3.3 SYSTEMY LMS..........................................................................................................28 3.3.1 Zasada działania ..............................................................................................28 3.3.2 Funkcje .............................................................................................................29 3.3.3 Typy użytkowników – Role ...............................................................................29 3.3.4 Rodzaje .............................................................................................................30 3.3.5 Oferta................................................................................................................30 3.3.6 Wybrane platformy e-learningowe...................................................................31 3.3.7 Podsumowanie..................................................................................................50

3.4 PRODUKTY ZGODNE ZE STANDARDEM IMS ...............................................................50 3.4.1 Przykłady aplikacji ...........................................................................................51

3.5 OPEN SOURCE A ZDALNE KSZTAŁCENIE.....................................................................52 3.5.1 Projekty ............................................................................................................52

4 ZAKOŃCZENIE ......................................................................................................................... 65

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

4

3 – Rynek e-learningu

5

MAŁGORZATA RUBIN, EWA KOZDRAK INSTYTUT MASZYN MATEMATYCZNYCH, WARSZAWA

E-learning – stan wiedzy i rynku w roku 2003 Streszczenie Publikacja stanowi przegląd wiedzy z zakresu procesów kształcenia wspomaganego komputerowo, w tym z wykorzystaniem Internetu (e-learningu), a także technologii informatycznych realizujących te procesy. Oprócz ogólnych informacji na temat stanu standardów i specyfikacji e-learningu w roku 2003, rodzaju i funkcji systemów wspierających kształcenie elektroniczne, publikacja zawiera przegląd dostępnych w Polsce platform LMS (Learning Management System) do zarządzania procesem szkoleniowym oraz narzędzi LCMS/CMS (Learning Content Management System/Content Management System) do tworzenia treści kursów elektronicznych. Abstract The publication contains a survey of knowledge concerning computer-aided learning processes, also with the use of Internet (e-learning), and information technologies which supports these processes. Apart from general information on e-learning standards and specifications status in 2003, information on types and functions of e-learning systems, the article contains a review of LMS (Learning Management System) systems and LCMS/CMS (Learning Content Management System/Content Management System) authoring tools that are offered in Poland.

1 Wstęp E-learning jest nowatorską metodą kształcenia, tworzenia i dostarczania szkoleń w oparciu o powszechne na całym świecie technologie informatyczne. Jest on najbardziej zaawansowaną technologicznie formą nauczania na odległość, bowiem Internet �bez granic” pozwala dostarczyć wiedzę wszystkim, którzy jej potrzebują. Nadrzędnym celem e-learningu, podkreślanym przez specjalistów od zarządzania zasobami ludzkimi, jest wdrożenie idei ustawicznego kształcenia i podnoszenia kwalifikacji w sposób, który czyni to najbardziej skutecznym. W dobrze zarządzanym przedsiębiorstwie wszystkie zasoby, a zwłaszcza ludzie i wiedza, jaką posiadają i jaką tworzą, są najbardziej cenionym kapitałem. E-learning to najpraktyczniejsza forma kształcenia, polegająca na korzystaniu z różnorodnej wiedzy dostępnej w otoczeniu biznesowym firmy. Pozwala zintegrować proces nauki z pracą, czyli zdobywania wiedzy i uczenia się wtedy, kiedy powstają konkretne problemy i potrzeba wypracowania dla nich właściwego rozwiązania.

2 Analiza stanu wiedzy

2.1 Definicje W języku obiegowym funkcjonuje wiele defininicji e-learningu, z których każda uwypukla różne cechy tego zjawiska, a wszystkie razem wzajemnie się uzupełniają tworząc pełen obraz rzeczywistości.

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

6

Przykłady definicji: • nauka w dowolnym czasie i miejscu (portale inernetowe szczycą się tym, że są dostępne

w systemie 24 godziny na dobę, 7dni w tygodniu i 365 dni w roku, a więc nie istnieją ograniczenia czasowe dla tych, którzy rzeczywiście chcą zdobywać wiedzę)

• dostęp do szkoleń za pośrednictwem wewnętrznej sieci komputerowej firmy (intranetu) lub Internetu, a w zaawansowanej formie administracja całym procesem nauczania

• samokształcenie sterowane z wykorzystaniem Internetu lub intranetu • jednostki dydaktyczne (pigułki wiedzy) z określonym celem kształcenia, dostępne

przez sieć (skuteczność kształcenia zależy od właściwej dekompozycji treści szkoleniowych na fragmenty wiedzy trafiające w potrzeby danej grupy oraz od sposobu weryfikacji nabytych tą drogą umiejętności)

2.2 Technologie Szkolenia e-learningowe mogą być dostarczane za pomocą wielu różnych środków przekazu. Najważniejsze, aby dobrać je do potrzeb danej grupy tak, aby spełniały założone cele szkoleniowe. Moduły szkoleniowe mogą być dostępne: • przez Internet – po zalogowaniu i podaniu właściwego kodu dostępu • na płycie CD, wsparte materiałami �papierowymi� (w sieci mogą być dostępne

uzupełnienia bądź aktualizacje). W obydwu przypadkach użytkownik może mieć możliwość kontaktu z nauczycielem za pośrednictwem e-maila, listy dyskusyjnej itp. Dostęp do kursów przez portal edukacyjny jest z punktu widzenia właściciela praw autorskich znacznie bezpieczniejszy. Minusem tego modelu mogą być opłaty uiszczane za połączenia z Internetem. Kursy oferowane na CD, tzw. �offline�, są co prawda znacznie oszczędniejszą formą nauki, ale w tym przypadku istnieje niebezpieczeństwo bezkarnego powielania płyt przez osoby trzecie. Oznacza to, że nadzór związany z prawem własności jest utrudniony.

2.3 Zalety • Niższe koszty i lepsza wydajność, a także łatwość zarządzania, elastyczność, szybkość i

skuteczność nauczania w porównaniu z modelem tradycyjnym • Możliwość szkolenia dużych grup pracowniczych niezależnie od poziomu zaawansowania

poszczególnych osób, czasu i miejsca w którym przebywają (niskie koszty i większa wydajność)

• Możliwość indywidualnego procesu nauczania (testy wstępne służące do weryfikacji wiedzy, a w następstwie ustalana indywidualna ścieżka szkoleniowa)

• Wielokrotne wykorzystanie materiału szkoleniowego (komponenty ponownego użycia i banki tych obiektów, treść może być przenoszona i uruchamiana na różnych platformach)

• Wybór wiedzy dokonuje się nie przez nauczyciela, lecz przez ucznia np. szkolącego się pracownika

• Szczegółowy wgląd nauczyciela w przebieg kształcenia za pomocą dokładnych raportów i statystyk

• Nauczanie dostosowane do tempa przyswajania wiedzy osoby szkolonej

3 – Rynek e-learningu

7

2.4 Tryby nauczania • Synchroniczny – w tym trybie prowadzący zajęcia oraz kursanci mogą swobodnie

komunikować się ze sobą, tak jakby siedzieli w jednym pomieszczeniu (wirtualna klasa). Szkolenia tego typu zwane są także szkoleniami czasu rzeczywistego. Lekcje mają charakter sformalizowany, kontrolowany przez prowadzącego, podobny do lekcji w szkole lub seminarium. Wykorzystywane środki komunikacji to: czat, lista dyskusyjna, komunikacja głosowa, a w bardziej zaawansowanych rozwiązaniach – wideokonferencja. Uczestnik szkolenia może podnieść �wirtualną rękę� i spytać lub odpowiedzieć, cały czas widząc wirtualną tablicę.

• Asynchroniczny – w szkoleniach asynchronicznych uczniowie nie mają możliwości komunikowania się między sobą w trybie rzeczywistym. Kursant realizuje program szkolenia według własnego harmonogramu (pracuje w dogodnych dla siebie godzinach), ma możliwość sprawdzenia wiedzy za pomocą testów, natomiast w ustalonych terminach komunikuje się z nauczycielem np. za pośrednictwem poczty elektronicznej. Jest to najbardziej znana forma e-learningu, ale nauka w tym trybie jest przeznaczona dla osób odpowiedzialnych, które rzeczywiście chcą się uczyć. Osoby, które bez wyraźnego polecenia ze strony nauczyciela nie zrobią nic, tzn. brakuje im samomotywacji do nauki, w trybie tym niczego się nie nauczą.

• Indywidualny - rodzaj szkolenia realizowanego za pomocą systemu do kształcenia zdalnego, zakładający całkowity brak kontaktu ucznia z nauczycielem i innymi uczniami. Celem takiego systemu szkolenia jest udostępnienie przez przeglądarkę uporządkowanej wiedzy w formie kursu oraz dostarczenie mechanizmów do jej samodzielnego sprawdzenia (samokontrola jest realizowana dzięki self-testom). Nie jest to metoda do zdobycia wyższego wykształcenia, natomiast dobrze się sprawdza podczas przygotowań do egzaminów.

• Mieszany – połączenie metody tradycyjnej i zdalnej. Wykłady mogą być prowadzone np. metodą tradycyjną, a weryfikacja wiedzy odbywa się poprzez testy udostępniane w firmowym intranecie. Drogą elektroniczną mogą być także dystrybuowane dodatkowe materiały dydaktyczne.

3 Rynek e-learningu Rynek e-learningu to branża niezwykle dynamiczna i rozwojowa. Prawdziwy rozkwit szacowany jest na lata 2004-2006. O tym, że jest to dziedzina opłacalna świadczy fakt, że nawet fundusze inwestycyjne lokują swój kapitał w spółkach e-learningowych. Rozwój rynku postępuje w 3-ech zasadniczych kierunkach: • produkcji systemów zarządzania procesem szkoleniowym LMS (Learning Management

System) • produkcji programów i narzędzi współpracujących z LMS (systemy zarządzania wiedzą,

systemy zarządzania zasobami ludzkimi, systemy zarządzania kompetencjami, itd.) • produkcji systemów CMS (Content Management System) do tworzenia, modelowania, i

modyfikacji zawartości szkoleń.

Coraz częściej obserwuje się połączenie funkcjonalności systemu LMS i CMS w jeden system LCMS (Learning Content Management System) – służacy jednocześnie do zarządzania procesem szkoleniowym oraz do tworzenia i modyfikacji treści szkoleniowych.

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

8

3.1 Systemy CMS Systemy CMS (Content Management System) służą do tworzenia kursów e-learningowych, czyli tzw. kontentu. Mogą być produktem niezależnym lub stanowić część funkcjonalną platformy szkoleniowej.

3.1.1 Elementy atrakcyjnej treści Przy tworzeniu treści szkoleń trzeba brać pod uwagę jakimi komputerami (parametry techniczne, moc obliczeniowa, rozdzielczość ekranu, itp.) dysponują odbiorcy i ile czasu mogą poświęcić na naukę, aby przemyśleć sposób dotarcia do nich z wiedzą i dobrać optymalną formę jej przekazu, uwzględniającą różne style uczenia się ludzi. Sukces szkolenia zależy w dużej mierze od tego, czy materiał szkoleniowy będzie przygotowany w języku naturalnym kursanta. Większość kursów światowych producentów np. Thomson NETg, Sill Soft, oferowanych “z półki�, jest tylko w angielskiej wersji językowej. Niektóre firmy posiadają w swej ofercie usługę tzw. lokalizacji kursów, czyli dostowania językowego i kulturowego. nauczanych aplikacji. Szkolenia powinny wykorzystywać interaktywne technologie silnie angażujące w proces nauczania ich użytkowników. Spełnienie warunku wszystko w jednym będzie decydować o popularności e-szkoleń teraz i w przyszłości. Elementy dobrego kursu on-line: • Materiał dostosowywany dynamicznie do odbiorcy (adaptacyjność kursu) - wieku,

preferowanego sposobu uczenia się (wzrokowcy, słuchowcy), wykształcenia, inteligencji, posteów w nauce, itp.

• Modułowa struktura treści, z której użytkownik może zestawiać lub wybierać zestaw jednostek dydaktycznych, obejmujących materiał nauczania dostosowany do własnych potrzeb

• Materiał prezentowany w sposób logiczny, dobrze zaplanowany • Tekst w języku ojczystym - powinno się unikać zbyt dużej ilości tekstu na raz i

wprowadzać różnego rodzaju aktywność w postaci ćwiczeń, quizów i testów, a także zabawne elementy relaksujące

• Odnośniki do ciekawych stron, pozwalające zgłębiać temat z dowolną intensywnością • Grafika – poddana kompresji i wyświetlana płynnie we właściwych miejscach,

preferowany format .gif, a nie .jpg, elementy skanowane powinny być pozbawione nieistotnych elementów tła i planu drugiego

• Animacje powinny być niewielkie • Symulacje, jako doskonała forma nauki np. obsługi popularnych aplikacji biznesowych • Dźwięki profesjonalnej jakości • Filmy powinny być dostępne raczej poprzez odnośnik niż osadzane w kursie • Interakcje jako metoda zapobiegania monotonii i zwiększania dynamiki kursu

3.1.2 Tematyka szkoleń Tematyka szkoleń dla firm obejmuje 5 podstawowych obszarów: • Produkty i usługi • Obowiązujące standardy i procedury • Obsługa aplikacji • Wiedza o biznesie • Umiejętności zawodowe

3 – Rynek e-learningu

9

Kursy obejmujące wiedzę związaną z działalnością operacyjną firmy muszą być mocno osadzone w jej realiach. Ich tematyka musi nadążać za zmianami, które są wynikiem zachodzących procesów biznesowych. W związku z tym istnieje potrzeba dostarczania użytkownikom prostych narzędzi, umożliwiających tworzenie i modyfikację zawartości kursów przez osoby nie posiadające wiedzy z zakresu programowania. Firmy oferujące różne kursy e-learningowe szacują, że rynek polski zdobędą przede wszystkim te interaktywne szkolenia, które umożliwią ich odbiorcom nabycie wymiernych umiejętności. Ich zdaniem, ok. 70% klientów kupi kursy z informatyki, 20% zleci napisanie treści szkoleniowej związanej z własnym produktem, a 10% zainteresuje się szkoleniem z zakresu umiejętności zawodowych.

3.1.3 Struktura kursu Strukturę każdego kursu tworzą elementy składowe (obiekty, bloki, klocki), czyli:

• Lekcje – kwanty wiedzy, porównywane z rozdziałem podręcznika, realizujące konkretny cel szkoleniowy,

• Testy – jednostki weryfikacji wiedzy. Test może być integralną częścią kursu lub też może być partią materiału od niego niezależną. Funkcjonują 2 typy testów:

• Wstępny – pozwalający ocenić stan wiedzy posiadanej i na tej podstawie dobrać odpowiedni zakres jednostek szkoleniowych (personalizacja szkolenia)

• Końcowy – służący weryfikacji wiedzy nabytej w trakcie kursu.

Żeby dobrze nauczyć, trzeba jeszcze na strukturę szkolenia nałożyć scenariusz, a w ramach testów zastosować odpowiednią strategię. Scenariusz oznacza dobór elementów składowych stosownie do posiadanej wiedzy szkolonego poprzez określenie zasad, według których będzie on poruszał się pomiędzy jednostkami, realizując plan wykładu nauczyciela.

Strategia dotyczy algorytmu zadawania pytań w teście i sposobu ich oceniania. Określa ona np. w jakiej kolejności i ile pytań zostanie zadanych, o jakim stopniu trudności, czy będą wprowadzone limity czasowe na udzielenie odpowiedzi na konkretne pytanie lub też wykonanie całego testu, czy będzie ograniczenie liczby podejmowanych przez użytkownika prób tych odpowiedzi itp. Strategia pozwala realizować wiele ścieżek egzaminacyjnych przy pomocy jednego testu.

scenariusz

Wstęp Test wstępny Temat 1 Temat 2 Test końcowy Doszkolenie

Strategia testów

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

10

3.1.4 Siła standardu Standardy ułatwiają życie zarówno twórcom oprogramowania e-learningowego jak i jego odbiorcom. Istniejące na rynku systemy LMS do zarządzania procesem szkoleniowym są przystosowane do obsługi zestandaryzowanej treści szkoleniowej. Im bardziej zaawansowany system tym więcej standardów obsługuje.

3.1.4.1 Cel Treść kursów poddawana jest standaryzacji. Standard zapewnia przenaszalność zawartości dydaktycznej między platformami różnych producentów oraz gwarantuje wielokrotne użycie poszczególnych fragmentów kursu, co znacząco obniża koszt obsługi szkoleń na odległość. Standardy opracowano m.in. po to, aby posiadacz systemu LMS nie był uzależniony od konkretnego dostawcy materiału szkoleniowego, ale mógł korzystać z bogatej pod tym względem oferty rynkowej

3.1.4.2 Definicja Standard jest kolekcją specyfikacji (zaadoptowanych niekiedy z wielu źródeł) tworzących pełen obraz własności e-learningu, zapewniających przenoszalność (interoperability) pomiędzy platformami szkoleniowymi, dostęp i wielokrotne wykorzystanie internetowego kontentu szkoleniowego.

E-learning jako dziedzina oparta na technologiach internetowych jest stosunkowo �młody�. Prace nad jego standaryzacją rozpoczęły się nie tak dawno, bo w 1999 roku i nadal trwają.. Kolejne wersje standardów, będących cały czas w fazie opracowywania przez grupy i zespoły robocze, a także wersje �draft� tych dokumentów, są publikowane na stronach poszczególnych organizacji.

3.1.4.3 Specyfikacje Standaryzacją w obszarze e-learningu zajmują się konsorcja, skupiające wokół siebie firmy, które łączą wspólne cele i interesy. Jeden z kolejnych zeszytów serii ABC.IT będzie omawiał szerzej specyfikacje i standardy e-learnigu. Wśród organizacji zajmujących się standaryzacą wiodącą rolę odgrywają 4, których dorobek w tym zakresie jest najbardziej zaawansowany:

• AICC (Aviation Industry CBT Committee) – standard określający sposób komunikacji pomiędzy platformą LMS a kursem www.aicc.org ,

• SCORM (Shareable Courseware Object Reference) – powstał najwcześniej i może dlatego jest najbardziej popularnym standardem produktów rynkowych. Aktualne specyfikacje precyzują sposób tworzenia treści kursów wykorzystujących technologie internetowe, klasyfikację obiektów i relacje zachodzące pomiędzy nimi. Włączył specyfikację m.in. IMS Content Packaging dotyczącą formatowania zasobów kursu i IMS Simple Sequencing dotyczącą sekwencjonowania treści kursu. Jako pierwszy zapewnił uruchamianie treści w różnych środowiskach szkoleniowych. www.adlnet.org

• IMS (Instructional Management Systems Global Learning Consortium) – standard oparty na XML, jako pierwszy opublikował kompletną specyfikację metadanych, opisującą sposób znakowania i identyfikacji treści szkoleniowej oraz specyfikację dotyczącą “sequencing-u” (dynamicznego scenariusza) www.imsglobal.org

3 – Rynek e-learningu

11

• LRN (Learning Resource iNterchange) – autorska specyfikacja firmy Microsoft, dotycząca formatu nawigacji po zasobach e-learningowych i spisów treści, resztę zapożyczono z IMS. www.microsoft.com

Według �Raportu Teleinfo� (marzec 2002 nr 3) wiodącym standardem, stosowanym najczęściej przy produkcji kursów e-learningowych jest SCORM (Sharable Content Object Reference Model) opracowany jako pierwszy przez ADL (Advanced Distributed Learning Initiative) www.adlnet.org – organizację powołaną przez Departament Obrony Stanów Zjednoczonych. Poprzednia wersja (1.2) standardu SCORM z października 2001 była implementacją wersji 1.1.2 standardu IMS Content Packaging (oficjalnie dostępna jest już wersja 1.1.3 tej specyfikacji) oraz wersji 1.2. IMS Meta-data Specification (oficjalnie dostępna jest już wersja 1.2.1 tej specyfikacji). Ponadto uwzględnia ona także część standardu LOM (Learning Object Metadata) opracowanego przez IEEE LTSC (Learning Technology Standards Committee - organizację wyodrębnioną w ramach IEEE Computer Society Standards na potrzeby standardów learningowych http://www.ltsc.ieee.org/ ). Pod koniec 2002 roku powstał także "The SCORM Implementation Guide: A Step by Step Approach”, przeznaczony dla projektantów i programistów aplikacji zgodnych ze SCORM. Aktualna wersja standardu SCORM - SCORM 2004 (wcześniej znana jako wersja 1.3) – zawiera szereg zmian w stosunku do poprzednich wersji (uszczegółowienia specyfikacji i wymagań, rozszerzenia, poprawki), a także objęła model content sequencingu oparty o specyfikację IMS Simple Sequencing. Dodanie modułu IMS Simple Sequencing było odpowiedzią na zapotrzebowanie twórców kontentu na dynamiczne, adaptacyjne sposoby prezentacji treści kursów. Zmiany w standardzie SCORM miały swoje źródło także w rozwoju innych specyfikacji: IEEE Data Model for Content Object Communication, IEEE ECMAScript Application Programming Interface for Content to Runtime Services Communication, IEEE Learning Object Metadata (LOM), IEEE eXtensible Markup Language (XML) Schema Binding for LOM Data Model, IMS Content Packaging. W przygotowania jest obecnie “The SCORM 2004 Conformance Test Suite”, który pozwoli dostawcom aplikacji na samodzielne testowanie zgodności ich oprogramowania ze SCORM 2004.

3.1.4.4 Dlaczego IMS ?

Konsorcjum IMS jest grupą najprężniej działającą w obszarze standaryzacji e-learningu, w pracach aktywnie uczestniczą przedstawiciele znamienitych uniwersytetów oraz najbardziej liczących się firm tej branży m.in. IBM, Oracle, Saba Software, Click2Learn, Sun Microsystems, Apple Computer, Question Mark Corporation Ltd., WebCT, Thomson NETg, Microsoft, Cisco Learning Institute. Z przeprowadzonej analizy wynika, że SCORM w znacznej mierze opiera się na specyfikacjach IMS. Widać, że stanowiły one i nadal stanowią wzorzec wyjściowy i osnowę dla wielu zapisów wprowadzonych przez twórców tego standardu. Jednocześnie aktualna, opublikowana wersja 2004 (1.3) standardu SCORM została wzbogacona o sequencing (IMS Simple Sequencing), , a kompletna definicja standardu ma być przedstawiona dopiero w wersji 2.0. W świetle powyższego, prace prowadzone przez IMS są bardziej dynamiczne i

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

12

zaawansowane w stosunku do innych organizacji. Specyfikacje IMS obejmują najwięcej zagadnień i problemów e-learningu w stosunku do specyfikacji innych gremiów standaryzacyjnych i stanowią największe źródło specyfikacji wzbogacających SCORM.

3.1.5 Narzędzia do produkcji kursów

Na rynku polskim wiele firm oferuje narzędzia i usługi związane z produkcją szkoleń. Dostępne są szkolenia gotowe, ale większym zainteresowaniem cieszą się szkolenia �szyte są na miarę� – tworzone przy użyciu narzędzi autorstwa uznanych w świecie liderów e-learningu. Widoczne są również polskie produkty, opracowane przez firmy rodzime z wieloletnim doświadczeniem w tej dziedzinie. Zazwyczaj firmy oferujące platformy szkoleniowe posiadają w swej ofercie także narzędzie do tworzenia uruchamianego na nich kontentu. Produkty są zróżnicowane zarówno pod względem funkcjonalnym jak i cenowo (od kilkuset do kilku tysięcy PLN).

3.1.5.1 EWS SDK eLearning Suite – Instytut Maszyn Matematycznych (http://bi.imm.org.pl/)

Pakiet aplikacji EWS SDK eLearning Suite to innowacyjne rozwiązanie przeznaczone do tworzenia, dostarczania oraz raportowania o przebiegu i wynikach kursów elektronicznych. Został stworzony z myślą o użytkownikach niekorporacyjnych, z ograniczonym dostępem do Internetu. Pozwala na tworzenie e-szkoleń, które mogą równie dobrze funkcjonować w obrębie platformy LMS, co bez niej. Dzięki temu ze szkoleń stworzonych w tym środowisku mogą korzystać także grupy rozproszone, a nie tylko społeczności mające dostęp do wspólnej platformy e-learningowej. Pakiet EWS SDK działa w środowisku Windows, a kursy uruchamiane są przez przeglądarkę internetową (MS Internet Explorer). Wersję demonstracyjna można otrzymać po zgłoszeniu chęci jej otrzymania mailem (bi@imm.org.pl). Na stronie internetowej (http://bi.imm.org.pl) dostępne są także przykładowe, bezpłatne kursy. Cechy:

• zgodność z najnowszymi wersjami wiodących obecnie standardów – SCORM i IMS

• dynamiczny scenariusz szkolenia adaptujący się do poziomu wiedzy szkolonego, tempa jej przyswajania, a także jego decyzji i zachowań

3 – Rynek e-learningu

13

Twórca e-kursu uzyskuje dynamikę (adaptacyjność) scenariusza posługując się szeregiem parametrów, takich jak: metadane, tryby i limity czasowe dostępu do danej jednostki, reguły sequencingu (kolejności prezentacji), reguły akcji, score&results (punktacja). Ma także możliwość określenia dodatkowych informacji i parametrów kursu za pomocą znaczników, zmiennych i algorytmów, m.in. stanu zaawansowania (Progress Status) i stopnia opanowania wiedzy (Mastery Status). Dzięki kombinacji powyższych czynników uzyskuje się tzw. inteligencję kursu, która zapewnia maksymalne dostosowanie scenariusza nauki do szkolonego.

Dynamiczne drzewokursu, na etapie tworzeniawidoczne w całości.Poszczególne kształty liścidrzewa sygnalizują, któryliść jest lekcją (activity),pytaniem testowym(item), sekcją pytań(section) lub całym testem(assessment).

Zakładkowy interfejs pozwalana szybkie przełacznaie sięmiedzy oknami zakładek

Adres e-mail naktóry majątrafiać raportyze szkolenia

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

14

Zakładki Mades&Limits, RollUp Condition orazAction Rules służą do określenia zasad dynamikiscenariusza kursu.

Możliwość ustawieniaograniczeń czasowych ilimitów ilości odwiedzinjednostki lekcyjnej

Określenie terminów w jakich kurs ma być dostępny

Reguły przechodzenia z jednejjednostki do innej, np. pełnadowolność (użytkownik samdecyduje o kolejności) lubkolejność wymuszona przezsystem, także bez możliwościpowrotu do odwiedzonychjednostek

Określenie warunkówdotyczących stopniaopanowania materiału

Określenie warunkówdotyczących ilości materiałuprzerobionego przez studenta

3 – Rynek e-learningu

15

• intuicyjne, graficzne narzędzia do tworzenia treści kursów oraz egzaminów, nie wymagają

od twórcy kontentu umiejętności programistycznych Edytor pytań:

Po edycji pytania, jego twórca ma możliwość precyzyjnego określania możliwych odpowiedzi, punktacji przyznawanej za daną odpowiedź w poszczególnych aspektach oceniania, wagi pytania, a także może wyedytować komunikat pojawiający się po udzieleniu danej odpowiedzi.

Warunki akcjisprawdzane tuz poprzerobieniu danejjednostki

Warunki akcjisprawdzane tuż przedprzerobieniuem danejjednostki

Możliwość określeniawarunków (algorytmów)sterujących akcją kursu –dynamiką scenariusza

Projektant pytania widzi wjaki sposób zostanie onowyświetlone szkolonemu

Przyciski wyboru danegorodzaju pytania

Przyciski funkcyjnesłużące do odpowiedniejedycji pytania

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

16

Ekran z pytaniem wyświetlany użytkownikowi z przykładową reakcją na jego odpowiedź:

Możliwość edytowania informacjipojawiającej się po udzieleniudanej odpowiedzi

Możliwość zdefiniowania wielu rodzajówodpowiedzi

Określenie parametrów pytania:czas trwania, waga,liczba prób

Nazwa danejodpowiedzi ipunktacja wposzczególnych aspektach

Wiadomość (message) wyświetlana poudzieleniu danejodpowiedzi

Lista wyświetlonych już pytań

Zadanie testoweużytkownika

Panel informacyjny: czas na odpowiedź, liczba prób, itp.

3 – Rynek e-learningu

17

Uwaga: na rysunku interfejs graficzny kursu jest angielskojęzyczny,w rzeczywistości użytkownik może sam wybrać z menu w czasie kursu język interfejsu, domniemanym językiem interfejsu jest język zadeklarowany w metadanych opisujących kurs. Zarówno w przypadku edytorów treści szkoleniowej jak i testów istnieje możliwość pełnego wykorzystania multimediów (grafiki, dźwięki, filmy, nagrywane odpowiedzi), a także, w przypadku edytorów jednostek lekcyjnych, projektowania wyglądu szkoleń za pomocą edytorów graficznych lub edytora HTML. W przypadku edytora testów dostępnych jest szereg różnych rodzajów pytań: pytania jednokrotnego i wielokrotnego wyboru, fill-in-blank, formularze, dyktanda, pytania z nagrywanymi odpowiedziami, pytania otwarte, hot spot�y (wskaż odpowiedni fragment prezentowanego obrazu) oraz pytania typy drag&drop (podnieś i upuść). Edytor treści:

• utworzony kontent można dostarczać przez Internet lub na płycie CD, co pozwala

uniezależnić odbiorcę od dostępu do Internetu, co istotne, kursy off-line zachowują wszystkie swoje cechy (dynamika scenariusza, śledzenie postępów użytkownika, raportowanie o wynikach)

• różnorodne strategie uczenia i systemy testowania – mechanizmy do definiowania różnych systemów oceniania, również wieloaspektowych (np. aspekt poprawności logicznej i aspekt poprawności gramatycznej); umożliwia także tworzenie szkoleń z obsługi aplikacji i wypełniania formularzy

Menu zbliżone do edytorówtekstowych – formatowanie,czcionki, wyrównanie,wstawienie odnośników,grafik, multimediów, itp.

Projektowanie treścijednostki lekcyjnej wtrygie graficznym lub wtrybie HTML

Prezentacja treści jednostki lekcyjnej w formie graficznej

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

18

• śledzienie wyników i postępów szkolonego oraz przebiegu nauki – na życzenie tworzone są szczegółowe raporty z jego przebiegu oraz z wyników testów; osoby uprawnione do odczytywania raportów mogą je następnie obejrzeć, uzupełnić lub zmodyfikować.

EWS SDK eLearning Suite składa się z 3 aplikacji:

• EWS Editor – narzędzie autorskie • EWS Runtime – narzędzie wykonawcze • EWS Report Browser – narzędzie do raportowania.

EWS SDK eLearning Suite jest częścią technologii e-learningowej opracowanej przez IMM - TeleEdu. Największym jej atutem jest niewątpliwie niskoinwestycyjność tworzonych szkoleń, osięgnięta dzięki temu, że kursy zawierają część funkcji – „inteligencji” - platformy LMS, a zatem nie wymagają do funkcjonowania żadnego dodatkowego oprogramowania – jedynie przeglądarki internetowej. Jednocześnie, zgodność z najnowszymi wersjami standardów IMS i SCORM (SCORM Content Packaging, SCORM MetaData, SCORM Simple Sequencing, IMS Question & Test Interoperability, IMS Result Reporting) gwarantuje późniejszą możliwość umieszczania kursów zrealizowanych przy pomocy EWS SDK w systemach LMS/LCMS oraz w repozytoriach i bibliotekach kursów elektronicznych.

3.1.5.2 RedyGo Web Course Builder – ReadyGo (www.readygo.com) Narzędzie dedykowane do tworzenia kursów, działające w środowisku Windows. Wynikowe kursy uruchamiane poprzez przeglądarkę. Do pobrania 20-dniowa wersja próbna produktu Cechy:

Informacje porządkowe– nazwa studenta,szkolenia, e-mail

Punktacja oryginalna– obliczonaautomatyczie wkursie

Możliwość dodaniakomentarza przezoceniającego

Możliwość zmianyliczby przyznanychpunktów przezocaniającego

Oceniający widzidrzewo kursu

Przeliczenie wyników pomodyfikacjach

3 – Rynek e-learningu

19

• Prosty interfejs • Hierarchiczny model treści szkoleniowej (rozdziały i strony w ramach rozdziału)

Spis treści obejmującyrozdzały

Tytuł rozdzału

Kolejne strony rozdzału

Element Audiostowarzyszony zrozdziałem

Opis, czegodotyczy danyrozdzał

Pierwsza strona rozdziału

Podsekcje strony w formielinków

Elementy dodatkowe stowarzyszone zestroną

Streszczenie

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

20

• Liniowy tryb szkolenia według kolejności zdefiniowanych rozdziałów i stron w ramach rozdziałów. Użytkownik może wybrać dowolny rozdział poprzez wskazanie go na mapie kursu. Brak możliwości zdefiniowania innego scenariusza szkolenia.

• Zakładkowy interfejs do definiowania i tworzenia zawartości dydaktycznej kolejnych stron (podrozdziałów) szkolenia w ramach zagadnienia (rozdziału) głównego. Kliknięcie na pozycji rozdziału w drzewie kursu powoduje wyświetlenie okna rozdziału zorganizowanego w postaci zakładek stron. Strona to kwant serwowanej informacji (nagłówek, streszczenie, wypunktowanie). Z każdym kwantem wiedzy związane dodatkowe elementy, odwzorowywane w strukturze drzewa kursu: podpowiedzi, zagadki, wskazówki, element audio, test z zakresu przedstawionego materiału, linki do stron. Każdy rozdział może mieć wiele stron.

3.1.5.3 eLearning Suite Authorware 7 - Macromedia (www.macromedia.com)

Producent informuje, że �jest to narzędzie do tworzenia szkoleń dostępnych dla końcowych użytkowników, w tym osób niesprawnych�. Kursy rozpowszechniane są na CD lub też istnieje możliwość, po odpowiednim dostosowaniu za pomocą narzędzia dostarczanego przez Authorware (Learning Object Content Packager), umieszczenia ich na platformie LMS. Do pobrania 30 dniowa wersja próbna.

Tytuły podsekcji

Streszczenie

Tytuł Liczba podsekcji

Galeria elementów wzbogacających materiał szkoleniowy:quizy, zagadki, wskazówki, podpowiedzi, linki, testy i inne

Rozdziały podzielone na kwanty wiedzy

w postaci niezależnie

definiowanych stron

3 – Rynek e-learningu

21

Cechy:

• Łatwe tworzenie zestandaryzowanej treści edukacyjnej metodą WYSIWYG. • Zdefiniowany fragment szkolenia można uruchomić i obejrzeć jego postać wynikową.

Użytkownik informowany jest o ewentualnych błędach. • Domyślnym scenariuszem jest wyświetlanie sekwencyjne w kolejności wynikającej z

położenia elementu w drzewie kursu. • Obszerna kolekcja „knowledge object” o postaci wizard-ów do tworzenia nie tylko

konkretnych pytań, ale także całych struktur testów. Użytkownik jest przy tym odpytywany w zakresie wszystkich, wymaganych parametrów dotyczących wyglądu aplikacji, parametrów logowania, śledzenia danych, ustawień dot. treści (application layout, login setup, data tracking, content setup), itd.

• Możliwość raportowania wyników testu do pliku tekstowego, bazy danych (poprzez ODBC) lub bezpośrednio do systemu LMS (za pomocą standardu wymiany danych AICC)

• Możliwość definiowania animacji złożonej z kilku obrazków. Dozwolone np. przesuwanie jednego obrazka na tle innego.

• Można uruchamiać dźwięki. • Możliwość definiowania hotspot-ów. • Hierarchizacja treści szkoleniowej poprzez blokowanie jej fragmentów w pewną

logiczną całość z możliwością selektywnej pracy na wydzielonej części szkolenia. Jest to pomocne zwłaszcza w przypadku tworzenia testów złożonych o rozległej strukturze.

Poprzednie wersje Authoware zapewniały zgodność ze standardem SCORM w zakresie Runtime Environment (wymiana danych z platformą LMS/LCMS i śledzenie postępów użytkownika) i Meta-data (opis zawartości kursu przy pomocy meta-danych). Począwszy od

Rozróżnianie poszczególnychaktywów za pomocą ikon

Kolekcja Knowledge

Objects czyli wizardów

Struktura kursu wpostaci diagramu

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

22

wersji 7.0 Autoware daje możliwość stworzenia kursów zgodnych ze standardem SCORM 1.2 w zakresie SCORM Content packaging, co pozwala na tworzenie obiektów (paczek, klocków) szkoleniowych i swobodną ich wymianę pomiędzy zgodnymi ze SCORM 1.2 platformami LMS i LCMS.

3.1.5.4 ToolBook Instructor 2004 – SumTotal Systems (dawniej Click2Learn) (http://www.sumtotalsystems.com/, http://www.sumtotalsystems.com/toolbook/instructor.html)

Na stronie producenta dostępna jest wersja demonstracyjna programów ToolBook Instructor 2004 i ToolBook Assistant 8.6 oraz multimedialna prezentacja ich wybranych funkcji ToolBook Assistant przeznaczony jest dla początkujących twórców kontentu oraz tzw. nieprogramistów i umożliwia łatwe tworzenie treści edukacyjnych, wyposażonych w elementy multimedialne. Z kolei ToolBook Instructor jest bardziej zaawansowanym narzędziem do produkcji kontentu, pozwala na tworzenie symulacji aplikacji softwareowych, egzaminów oraz bogatych w multimedia, interaktywnych treści. Moduły ToolBook Instructor:

• Simulation Editor – środowisko do szybkiego tworzenia interaktywnych symulacji aplikacji Windows-owych i Web-owych. Symulacje prowadzą użytkownika poprzez funkcje danej aplikacji biznesowej. Na podstawie przykładowych danych pokazują, jakie kroki należy wykonać, aby osiągnąć wybrany cel, gdzie należy kliknąć, które pola są wymagane itp.

• Action Editor – środowisko programistyczne, które pozwala użytkownikowi rozszerzać wbudowaną funkcjonalność produktu. Zaawansowani developerzy mogą używać do tego celu dowolnych, zorientowanych obiektowo środowisk i narzędzi programistycznych (C, C++, VB) do tworzenia modułów ActiveX oraz .dll, które można włączać w strukturę produktu.

• Open Script – wbudowany język skryptowy Treść zamieniana na DHTML (ToolBook Web Specialist) w celu jej publikacji w postaci zestawu stron Web-owych lub umieszczana docelowo na CD (AutoPackager). Cechy:

• Narzędzie zaliczane do tzw. kombajnów o bogatym interfejsie funkcyjnym • Kontent kompatybilny ze SCORM i AICC • Kontent HTML uruchamiany w przeglądarce Netscape oraz Internet Explorer • Komunikacja z bazami danych poprzez ODBC • Katalog poklasyfikowanych obiektów (przyciski, obiekty nawigacji, grafika,

multimedia, różne rodzaje pytań, itd.), z których budowana jest treść szkolenia • Predefiniowane szablony obiektów edukacyjnych: jednostek lekcyjnych i popularnych

treningów z możliwością tworzenia własnych • Szablony stron i treningów • Scenariusz, rozgałęzienia warunkowe • Losowane pytania, odpowiedzi ważone, możliwość komentowania odpowiedzi

3 – Rynek e-learningu

23

• Treść może zawierać dokumenty MS Word, MS PowerPoint, Macromedia Flash, a jej prezentacja nie wymaga wsparcia ze strony modułów typu plug-in.

3.1.5.5 Questionmark Perception v. 3.4 – Questionmark (www.questionmark.com )

Firma Question Mark Computing Limited, która od 10 czerwca 2003 powiększyła grono tzw. Contributing Member of IMS, opracowała zintegrowany zestaw narzędzi do tworzenia treści szkoleniowej i testów oparty na standardzie IMS. Oferowany software wspiera także inne standardy takie jak: AICC, SCORM. Na stronie producenta udostępniana jest 30 dniowa wersja próbna produktu.

Cechy systemu: • tworzenie banków pytań (library), z których potem budowane są testy (Authoring) • udostępnianie utworzonych testów przechowywanych wraz z �resources� w bazie danych

poprzez serwer WWW oraz użycie ich na niezależnym stanowisku komputerowym przy braku dostępu do sieci (Publishing)

Na stronie www.wiedzanet.pl\demo.asp można zobaczyć wersję demonstracyjną np. kursu obsługi MS Word, przygotowanego przy pomocy narzędzia ToolBook. Uwaga: długi czas ładowania kursu. Firma WiedzaNet jest autoryzowanym przedstawicielem na Polskę firmy Thomson NETg – światowego lidera rozwiązań z zakresu e-learning i zdobywcy licznych nagród, w tym prestiżowej nagrody: Millenium IT Training Company of The Year przyznanej przez Instytut Szkoleń IT w Stanach Zjednoczonych. W 2000r. firmie Thomson NETg został przyznany certyfikat ISO 9001, gwarantujący najwyższą jakość produktów.

Hierarchiczny katalog obiektów

Budowanie z klocków

Składowe kolekcji

Toolbox formantów

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

24

• wykonanie(użycie) testu poprzez przeglądarkę, w której podawany jest adres URL programu na serwerze WWW lub za pomocą aplikacji działającej w środowisku Windows (Delivery)

• raportowanie wyników przy użyciu narzędzia Enterprise Reporter lub Windows Reporter – stosownie do środowiska wykonawczego (Reporting)

Część autorska (Authoring) składa się z dwóch modułów, działających w systemie Windows: • Question Manager – tworzenie pytań i grupowanie ich w drzewiaste struktury złożone z

samych pytań, z samych topiców lub zarówno z pytań jak i topiców.

Pytania zapisywane i przechowywane w formacie własnym QML (Question Markup Language). Dla zaawansowanych użytkowników dostępny jest edytor QML, w którym można modyfikować składnię pytania. Nowe pytanie może być utworzone metodą powielenia pytania istniejącego, na bazie szablonu lub od podstaw w edytorze. W każdym z powyższych sposobów użytkownik jest prowadzony (wizard-em) przez kolejne okna, w których określa wymagane parametry pytania. Utworzone pytanie można edytować zarówno w oknie jego kontentu (poprzez kliknięcie na dowolnym węźle drzewa reprezentującego strukturę pytania) jak też w edytorze QML. Dostępna klasyfikacja pytań według skali stopnia trudności oraz taksonomii Bloom-a (określa zależność formy prezentacji treści szkoleniowej od zamierzonego celu dydaktycznego). Dostępne są różne rodzaje podglądu pytań: w przeglądarce, w formacie HTML oraz w formie próbnego uruchomienia (�tryout�).

• Assessment Manager – budowanie testów w oparciu o bibliotekę pytań i określanie,

które pytania będą widoczne i w jakiej kolejności. W ramach jednego assessment-u możliwość dodawania bloków pytań i bloków sterowania (elementy strategii).

3 – Rynek e-learningu

25

3.1.5.6 EduEditor – Young Digital Poland Brak wersji DEMO. Przykład zintegrowanego edytora treści szkoleniowej w ramach platformy szkoleniowej LEO (Learning Environment Online). Kursy tworzone przy pomocy edytora oparte są na technologii i języku programowania Java.

Moduły szkoleniowe obejmują: • prezentację treści (tekst, audio, film, animacja, prezentacja) • treningi i testy (symulacje, gry)

Do przeglądania wymagane następujące oprogramowanie: • Java2 RunTime Environment Standard Edition – maszyna wirtualna Java (Sun

Microsystems) • Java Media Framework: multimedialne rozszerzenie Javy (Sun Microsystems) • Setup_comp.exe: zestaw preinstalowanych komponentów w technologii Java (YDP) Java Web Start: kontroluje aktualność oprogramowania pobieranego z serwera (Sun Microsystems).

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

26

3.2 Połączenie funkcji narzędzia do produkcji szkoleń z narzędziem treningowym

Ciekawym przykładem połączenia narzędzia do produkcji szkoleń z narzędziem treningowym jest program SuperMemo. Służy on do efektywnego uczenia się i zapamiętywania informacji – głównie słownictwa z języków obcych, ale także informacji z innych dziedzin. Program zakłada, że nie istnieje trwała wiedza i aby pamiętać, trzeba powtarzać. Szkieletem aplikacji jest system optymalnych powtórek oparty na samoocenie użytkownika.

3.2.1 SuperMemo dla Windows Użytkownik może przełączać się w systemie pomiędzy nauką, a treścią. Jeżeli wybierze naukę, to następuje rozpoczęcie procesu utrwalania wiedzy, jeśli natomiast wybierze treść – wówczas przechodzi do ekranu kompozycji treści szkolenia.

Nawigacja w programie odbywa się poprzez drzewo kursu. Każdy element drzewa może mieć określony temat i podtemat i jest zsynchronizowany z częścią operacyjną ekranu. Kolekcja wiedzy składa się z elementów, a najprostszy element to pytanie i odpowiedź. Element może zawierać także grafikę, dźwięk, klip video, składniki HTML (rozwijalne listy, przyciski wyboru). W systemie funkcjonują wbudowane szablony elementów z możliwością tworzenia i zapamiętywania szablonów własnych użytkownika. W części treningowej na ekranie wyświetlana jest treść pytania, na które użytkownik udziela odpowiedzi i porównuje ją z poprawną - podawaną przez system w celu dokonania samooceny w skali: dobrze, źle, prawie, po czym następuje przejście do kolejnego pytania. W zależności od tego jak oceniliśmy się obecnie oraz na podstawie ocen z poprzednich powtórek, a także ich liczby, system ustala kiedy ma nam przypomnieć o danym słówku (jutro, za tydzień, za miesiąc czy za rok). Skuteczność pakietu opiera się na systematyczności użytkownika oraz uczciwości w samoocenie.

Część operacyjna

Przełączanie pomiędzy naukąi treścią

Okno statystyki

Zakładkowy interfejs

Dane dot.utrwalania bieżącego elementu

Przyciski nawigacyjne

3 – Rynek e-learningu

27

3.2.2 SuperMemo On-line – SuperMemo.NET (http://www.supermemo.net.pl/index.net)

Nauka poprzez serwisy internetowe to naturalna droga ewolucji klasycznych programów edukacyjnych. Firma SuperMemo również uruchomiła internetową wersję systemu, umożliwiającą przyswajanie wiedzy na odległość. Dostęp do zasobów możliwy jest poprzez tradycyjną przeglądarkę w komputerze lub poprzez telefon komórkowy wyposażony w przeglądarkę WAP. System posiada strukturę modułową: • Podstawowy – zapewnia tylko naukę • Zaawansowany – pozwala uczyć się i tworzyć treści kursów • Komunikacji – daje możliwośc korzystania z listy dyskusyjnej, czatu • Nauki mobilnej – nauka poprzez przeglądarkę WAP, z możliwością wykorzystania tzw.

i-mode czyli japońskiej odmiany WAP • Administracji – realizuje funkcje techniczne.

Cechy systemu: • Repozytorium kursów w postaci rozwijalnej listy hierarchicznej. Kliknięcie na pozycji

listy powoduje wyświetlenie w prawej części okna szczegółowego opisu kursu tzw. okładki kursu. Informacje objemują: liczbę jednostek lekcyjnych, kto jest autorem i właścicielem praw, opis kursu oraz informację o jego popularności.

• Użytkownik określa parametry nauki tzn. ile nowych jednostek dziennie chce poznawać z możliwą opcją wysyłania lekcji e-mailem.

• Prawa część okna zorganizowana w postaci tematycznych zakładek, pełni rolę informacyjną; stanowi też obszar roboczy dla części wykonawczej (Nauka).

• Terminarz zadań

Parametry utrwalania wiedzy

Informacje okursie

Katalog kursów

Lista kursów zdanej dziedziny

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

28

Dla internautów SuperMemo.net jest wygodnym i tanim – bo darmowym - narzędziem do nauki, szczególnie jeśli dysponują stałym łączem do internetu. Do dyspozycji mamy spore fragmenty popularnych kursów językowych i zestaw testów kontrolnych. Możliwa jest także nauka w grupach.

3.3 Systemy LMS Można by powiedzieć, że kształceniem na odległość przez Internet jest np. przeczytanie przez kogoś strony internetowej i nauczenie się czegoś z tej strony. Niestety samo umieszczenie treści dydaktycznej w Internecie nie gwarantuje sukcesu kształcenia. Kształcenie - to nie tylko dostarczanie wiedzy, ale również kontrola i wspomaganie ucznia w procesie jej zdobywania. Możliwe jest to jedynie poprzez wykorzystanie dedykowanych narzędzi i systemów informatycznych, które działając w środowisku Internetu, gwarantują osiągnięcie sukcesu dydaktycznego. Systemy LMS (Learning Management System) stworzono głównie z myślą o monitorowaniu procesu nauczania przez sieć. Z czasem zostały one wzbogacone o funkcje wspomagania prowadzenia szkoleń od strony organizacyjnej, narzędzia do tworzenia treści kursów oraz mechanizmy współpracy z systemami wspomagającymi zarządzanie w firmie.

3.3.1 Zasada działania Rola LMS sprowadza się z jednej strony do prezentacji użytkownikom kontentu szkoleniowego (np. w postaci stron HTML, interaktywnych demonstracji, programów, symulacji, itp) i pozyskiwania informacji zwrotnej o wynikach i aktywności użytkownika w trakcie nauki. Z drugiej strony wyniki te muszą być przechowywane w bazie danych na potrzeby raportowania i zarządzania procesem edukacyjnym. Typowe bazy danych, z którymi współpracują systemy LMS to: MS SQL, Oracle, Sybase, Informix, DB2, PostgreSQL.

Element w formie: pytaniei odpowiedź

Przyciski do samooceny

Po naciśnięciu lektorczyta odpowiedź

Tryb nauki

Plan nauki

Zawartość kursu

3 – Rynek e-learningu

29

3.3.2 Funkcje Podstawowe: • Zarządzanie użytkownikami • Importowanie i odtwarzanie kursów różnych dostawców (obsługa zestandaryzowanej

treści) • Zarządzanie kursami • Monitorowanie i weryfikacja postępów w nauce • Raportowanie i statystyka (raporty wyników i czasu)

Dodatkowe: • Narzędzia do komunikacji w grupie (czat, forum dyskusyjne, telekonferencja,

komunikacja głosowa) • Personalizacja interfejsu użytkownika • narzędzia do tworzenia i modyfikacji treści szkoleń i testów • Sprzedaż szkoleń i pobieranie opłat on-line • Integracja z zewnętrznymi systemami informacyjnymi w firmie (możliwość określania

luki kompetencyjnej i planowania ścieżek kariery zawodowej)

3.3.3 Typy użytkowników – Role

W większości systemów LMS obowiązuje koncepcja podziału użytkowników na 3 kategorie: • Student (Kursant) –posiada dostęp do kursów WBT (Web Based Training) i może

komunikować się z trenerem • Trener – nadzoruje proces szkolenia, śledzi wyniki i postępy w nauce • Administrator – zarządza użytkownikami i prawami dostępu do zasobów systemu.

Niektóre systemy LMS np. Edumatic oferowany przez firmę Edustrada (www.edustrada.pl), wprowadzają rolę o nazwie Keymaster. Użytkownik tej kategorii przejmuje na siebie część

LMS Baza

danych

interaktywny content

MS SQL Oracle Sybase Informix DB2

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

30

obowiązków Administratora związaną z zarządzaniem tworzeniem szkoleń, naborem studentów i dystrybucją kluczy dostępowych.

Systemy LCMS wyróżniają dodatkowo rolę Autora, czyli osobę zajmującą się tworzeniem treści dydaktycznej.

3.3.4 Rodzaje • LMS (Learning Management System) – platforma do zarządzania procesem edukacyjnym

(procesem kształcenia), dostarczająca treść edukacyjną i śledząca postępy oraz działania podejmowane przez użytkownika,

• LCMS (Learning Content Management System) – do tworzenia, dostarczania, oraz ulepszania zawartości szkoleń; często jest to LMS uzupełniony narzędziem publikowania treści dydaktycznej,

• HCDM (Human Capital Development & Managment) – ulepszony LMS, rozszerzony o funkcje związane z rozwojem kapitału ludzkiego.

Architektura systemu LMS może być związana z aplikacjami wspomagania zarządzania: HR (w zakresie planowania ścieżki szkoleń stosownie do luki kompetencyjnej), ERP – w zakresie rozliczeń, CRM – w zakresie rozszerzania e-learningu o partnerów, dystrybutorów i klientów.

3.3.5 Oferta E-learning oferowany jest na rynku jako: 1. infrastruktura – systemy informatyczne wspomagające zarządzanie procesem szkoleniowym oraz systemy do tworzenia e-kursów: • produkt – pełne wdrożenie systemu w środowisku informatycznym klienta i udostępnianie

go poprzez intranet., • usługa – polegająca na dzierżawieniu systemu w trybie ASP (Application Service

Provider); oznacza korzystanie z funkcjonalności systemu i jego zasobów edukacyjnych przechowywanych na odległym serwerze.

2. elektroniczne zasoby wiedzy – gotowe e-kursy lub ich elementy, możliwe do pobrania przez Internet lub na zamówienie, np. na płycie CD.

3.3.5.1 Zalety usługi ASP • Szybka realizacja projektu szkoleniowego • Eliminacja kosztów zakupu sprzętu i oprogramowania bazowego wraz z licencjami • Eliminacja kosztów utrzymania i administrowania systemem (nie ma potrzeby

zatrudniania dodatkowych specjalistów) Wadą tego rozwiązania może być wydłużony czas wczytywania kursu.

Rynek e-learningu

Systemy LMS (większość) produkcja i dystrybucjatreści kursów (mały %)

3 – Rynek e-learningu

31

3.3.5.2 Zalety pełnego wdrożenia Pełne wdrożenie systemu jest uzasadnione w przypadku korzystania przez firmę z szeroko zakrojonych programów szkoleniowych. Celowa jest wówczas instalacja zintegrowanego środowiska kształcenia zdalnego w ramach struktur organizacyjnych firmy. Zalety takiego rozwiązania: • Możliwość integracji systemu LMS z systemami już posiadanymi • Pełne dostosowanie systemu do potrzeb i wymagań firmy • Bezpieczeństwo danych zgodne ze standardami obowiązującymi w firmie. Jedyną wadą jest wzrost ponoszonych kosztów w stosunku do rozwiązań ASP, wynikający z dodania pewnych kosztów stałych (licencja sieciowa systemu LMS, licencja na serwer, sprzęt, itp.). Ten model staje się jednak bardziej opłacalny od modelu ASP w przypadku, gdy przewiduje się szkolenie dużej liczby użytkowników w długim przedziale czasowym.

3.3.6 Wybrane platformy e-learningowe

Na naszym rynku dostępnych jest kilka platform produkcji krajowej oraz prawie wszystkie liczące się na świecie (te ostatnie zazwyczaj w angielskiej wersji językowej).

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

32

Ciekawym zjawiskiem jest wchodzenie na rynek e-learningu firm z branży IT (Oracle, Sun, HP, IBM), które na bazie swoich doświadczeń jako użytkowników portali edukacyjnych zbudowały własne produkty tego typu i posiadają je w swojej ofercie handlowej. Na stronach WWW znajdziemy w większości jedynie opisy funkcjonalności platform. Z oczywistych względów brakuje wersji demo, a jeżeli już taka gdzieś się pojawia - to prezentuje funkcjonalność związaną z użytkowaniem szkoleń, a nie z administracją procesem nauczania.

3.3.6.1 Lotus LearningSpace 5.0 – IBM (www.ibm.com) Pakiet Lotus LearningSpace jest kompletną i elastyczną platformą zdalnego nauczania. Dostarcza wszystkie kluczowe możliwości w zakresie zarządzania i prowadzenia szkoleń. Dostępny w języku polskim. Spełnia wymagania standardów SCORM i AICC i posiada funkcję importu materiałów szkoleniowych zgodnych z tymi standardami. Uzyskał certyfikację AICC. W Polsce wdrożono go m.in. na kilku uczelniach i w firmach sektora finansowego. Platforma oferowana jest w dwóch wariantach: • Lotus LearningSpace Core - moduł podstawowy, który umożliwia przygotowanie,

prowadzenie, śledzenie oraz zarządzanie szkoleniami poprzez Internet lub korporacyjny intranet. Ponadto oferuje infrastrukturę wspomagajacą zarzadzanie projektami szkoleniowymi dowolnej wielkości, od programów dla jednego departamentu po korporacyjne centrum szkoleniowe obejmujące całe przedsiębiorstwo.

• Lotus LearningSpace Collaboration – moduł pracy grupowej, która łączy w sobie wszystkie funkcje administracyjne i szkoleniowe modułu podstawowego (Core) z możliwością pracy grupowej.

3.3.6.1.1 Funkcje

• Interfejs użytkownika ułatwia uczącym się wykorzystać wszystkie zalety procesu nauczania w sieci (online), niezależnie od poziomu kursu,

• Konfigurowalny interfejs użytkownika, który można dostosować tak, aby odpowiadał preferencjom przedsiębiorstwa lub też dołączyć go do istniejącego portalu

• Automatyczne powiadamianie uczestników kursu za pomocą wiadomości pocztowych i innych środków o przebiegu szkolenia i postępach w nauce

• Dyskusja i rozmowy w czasie rzeczywistym • Wbudowane szablony kursów • Bogate raportowanie i statystyki • Egzaminy on-line • Integracja z pakietem Lotus Domino • Lotus LearningSpace 5.0 może się stać częścią ogólnego rozwiązania w zakresie

zarządzania wiedzą (Knowledge Management).

3.3.6.1.2 Tryby szkoleń

• Synchroniczny – wirtualna klasa z wirtualną tablicą, na której można umieszczać notatki, dzielić się aplikacjami, zadawać pytania i współpracować z innymi uczestnikami

• Asynchroniczny – z pracą grupową; studenci i nauczyciele prowadzą dyskusje i biorą udział w zajęciach zgodnie z ustalonym wcześniej harmonogramem. Studenci mogą prowadzić rozmowy przez Internet, współdzielić materiały i wspólnie wykonywać ćwiczenia.

• Mieszany • Samokształcenie.

3 – Rynek e-learningu

33

3.3.6.1.3 Technologia Lotus LearningSpace 5.0 pracuje na systemach operacyjnych Microsoft Windows NT/2000. Współpracuje z bazami danych IBM DB2, Microsoft SQL Server, Oracle. Klientem jest przeglądarka MS Internet Explorer lub Netscape.

3.3.6.1.4 Narzędzia komunikacji • Forum dyskusyjne • Chat • Konferencje Audio/Video • Poczta elektroniczna • Współdzielenie aplikacji • Wirtualna tablica “whiteboard”

3.3.6.1.5 Interfejs studenta Na stronie producenta dostępna jest wersja demonstracyjna produktu on-line, pozwalająca zapoznać się z interfejsem studenta w Lotus LearningSpace 5.0.

Użytkownik z uprawnieniami studenta może obejrzeć harmonogram szkoleń oraz raport opisujący dotychczasowy przebieg i efekty nauki, może ustawić w preferencjach wybrane parametry (stefa czasowa, liczba rekordów na stronie i inne), a także zmienić hasło. W ramach menu głównego istnieje możliwość przejścia do katalogu kursów lub do zestawu kursów własnych, które wcześniej wybraliśmy i zgłosiliśmy chęć uczestnictwa w nich. Katalog kursów wyposażony jest w mechanizm wyszukiwania kursów według ich nazwy lub numeru. Dostępna jest także opcja przeglądania poszczególnych kursów w ramach tematycznych kategorii.

Obszar informacyjno-roboczy

Menu główne

Funkcjonalność dostępna dlaużytkownika student

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

34

Kliknięcie na nazwę kursu powoduje wyświetlenie jego opisu, a jednocześnie osoba chętna może zgłosić swój akces do uczestnictwa w nim.

Okno uruchomionego kursu zawiera z lewej strony hierarchiczne drzewo kursu, natomiast po prawej stronie wyświetlany jest opis lub treść (w przypadku testów) bieżącego elementu tego drzewa. Widać, że testy są integralną częścią kursu. Z drzewa kursu można wybierać jednostki w sposób dowolny - nie ma z góry narzuconego scenariusza co do kolejności przyswajania zawartej w nich wiedzy.

Mechanizm wyszukiwania

Lista kursów uporządkowanych alfabetycznie według nazwy

Mechanizm wyszukiwania

Przycisk realizujący wpis na listę uczestników kursu.

Charakterystyka kursu

3 – Rynek e-learningu

35

Wszystkie jednostki szkoleniowe są uruchamiane w niezależnym oknie, natomiast treść pytań jednostek kontrolnych pojawia się w prawej części ekranu.

W wyniku zatwierdzenia odpowiedzi następuje jej sprawdzenie i w przypadku błędu użytkownik może podjąć jeszcze jedną próbę. Niezależnie od wyniku drugiej próby następuje przejście do kolejnego pytania testu.

3.3.6.2 IBM Lotus Learning Management System (www.ibm.com) Jest to najnowszy produkt IBM w obrzarze e-learningu (premiera odbyła się w maju 2003) - nowoczesna platforma zarządzania szkoleniami o dużej skalowalności, ponieważ adresowana

Przycisk realizujący usunięcie wpisu z listy uczestników kursu.

Drzewo kursu

Opis kursu

Dostęp do narzędzi komunikacji z uczestnikami kursu

Raport z postępów w nauce

Pytanie typu multiplechoice

Zatwierdzenie odpowiedzi

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

36

jest zarówno do średnich przedsiębiorstw jak i rozproszonych korporacji. Zawiera wbudowane narzędzie do tworzenia kontentu szkoleniowego (zgodnego ze standardami AICC i SCORM). Na stronach internetowych IBM dostępne jest demo-pokaz działania systemu z perspektywy studenta (http://www.lotus.com/lotus/offering6.nsf/wdocs/homepage). Wygląd typowej strony powitalnej studenta:

3.3.6.2.1 Architektura W skład systemu wchodzą 4 moduły: • Learning Management Server - Serwer ZarządzaniaNauczaniem • Content Delivery Server - serwer dostarczający treść kursów • Offline learning client - klient off-line, czyli ograniczona wersja Content Delivery Server. • Authoring tool - narzędzie do tworzenia kursów, także w wersji dystrybucyjnej na

potrzeby Content Delivery Server. Uzupełnieniem platformy jest system IBM Lotus Virtual Classroom, którego funkcjonalność pozwala na wdrożenie elementów tzw. wirtualnej klasy i realizację szkoleń synchronicznych.

3.3.6.2.2 Funkcje Serwer Zarządzania Nauczniem: • Zarządzanie �fizycznymi� zasobami, takimi jak np. sale szkoleniowe, dostawcy kursów,

instruktorzy; szybki dostęp do danych pozwalających ocenić realne możliwości i koszty związane z przeprowadzeniem kursu

• Zarządzanie katalogiem kursów i rekrutacją uczestników szkoleń

Menu studenta: kalendarz, notatki,wykaz kursów,zasoby, itd.

Plan zajęć w tym tygodniu

Zalecane kursy

Ogłoszeni

3 – Rynek e-learningu

37

• Obsługa certyfikatów • Konfigurowalny interfejs użytkownika • Listy oczekujących i powiadomienia • Rozbudowany mechanizm predefiniowanych raportów o studentach, kursach i zasobach, z

możliwością tworzenia własnych; raporty mogą być dostarczane w wielu formatach: XML, HTML, PDF, TXT, CSV i podlegają systemowi uprawnień;

Serwer dostarczający treść kursów: • Dostarczanie i prezentacja treści szkoleń • Śledzenie postępów w nauce

Klient off-line: • Możliwość pracy w LMS użytkownikom nie podłączonym do sieci lub posiadającym

mało wydajne łącza • Możliwość zapisania kursu lokalnie • Śledzenie postępów w nauce

Narzędzie do tworzenia kursów: • Import kursów zewnętrznych • Tworzenie kursów nie wymagające wiedzy programistycznej • Możliwość włączania multimediów • Tworzenie kursów mieszanych Proces tworzenia kursu rozpoczyna etap konstruowania planu kursu, po czym następuje specyfikacja położenia zasobów treści. Kolejną czynnością jest opatrzenie treści metadanymi i wygenerowanie ostatecznej wersji dystrybucyjnej.

Wirtualna klasa (Virtual classroom): • Informacja o osobach biorących udział w szkoleniu • Mechanizmy komunikacji: chat, wirtualna tablica, współdzielenie ekranu i aplikacji

zarówno przez instruktora jak i użytkowników • Nagrywanie przebiegu sesji • Przesyłanie dźwięku i obrazu za pomocą kamer internetowych lub cyfrowych kamer video • Możliwość zadawania pytań w czasie rzeczywistym i analizy odpowiedzi.

3.3.6.3 Docent – Hewlett Packard (www.hp.com.pl) Rozwiązanie e-learningowe firmy HP to zintegrowany system składający się z kilku komplementarnych modułów. System zarządzania szkoleniami stanowi elastyczne środowisko, które można konfigurować i modyfikować stosownie do indywidualnych potrzeb. Umożliwia ono ocenę, analizę, projektowanie, wdrażanie i obsługę skutecznych programów szkolenia za pomocą następujących grup narzędzi: • Platforma zarządzania szkoleniami • Platforma zarządzania materiałami e-learningowymi • System zdalnego dostępu • Moduł analizy i raportowania • Platforma nauczania nieformalnego - biblioteki wiedzy • Platforma wspierająca tworzenie materiałów e-learningowych • Serwisy nauczania na odległość Na przełomie lipca i sierpnia 2003 HP przeprowadzi ogólnopolskie badanie rynku e-learningowego, którego celem jest określenie stopnia zainteresowania firm platformami do zarządzania wiedzą oraz szkoleniami e-learningowymi. Wyniki tych badań będą zaprezentowane we wrześniu 2003 na stronach internetowych HP Polska.

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

38

3.3.6.3.1 Tryby szkoleń Dostępne tryby szkoleń to: • asynchroniczne • synchroniczne • mieszane • nieformalne – biblioteka wiedzy

3.3.6.3.2 Architektura Docent Enterprise Docent Enterprise� to zintegrowany pakiet aplikacji przeznaczony do zarządzania wydajnością przedsiębiorstwa, który pozwala firmom szybko reagować na zmiany biznesowe i zarządzać pracownikami w szeroko pojętym aspekcie dzięki integracji nauczania i codziennych procesów biznesowych. W skład pakietu wchodzą (opcjonalnie) następujące aplikacje: • Docent LMS – Docent Learning Management Server

Platforma zarządzania nauczaniem, w pełni skalowalna, umożliwiająca integrację z istniejącymi systemami firmy (HR, CRM, ERP). Pozwala na realizację programów certyfikacji, zarządzania kompetencjami, rejestracji uczestników szkoleń, śledzenia ich postępów w nauce, zarządzania dokumentami i raportowania. Docent LMS zapewnia w elastyczny sposób obsługę różnorodnych sposobów dostarczania szkoleń m.in. samodzielnych kursów internetowych (WBT), interaktywnych zajęć internetowych "na żywo" (wirtualne klasy) i także tradycyjnych wykładów. Platforma posiada wbudowane możliwości, zgodne ze światowymi standardami w zakresie zarządzania podpisami elektronicznymi i ich kontroli, bezpiecznego logowania oraz uwierzytelniania i śledzenia dziennika kontroli i raportowania.

• Docent LCMS – Docent Learning Content Management System System zarządzania procesem nauczania oraz kompletne środowisko do tworzenia, udostępniania i zarządzania materiałami szkoleniowymi.

• Docent Exchange Publikowanie materiałów szkoleniowych w intranecie lub Internecie z wykorzystaniem dostosowanego do indywidualnych potrzeb organizacji procesu przepływu dokumentów i zapewnieniem spersonalizowanego i kontekstowego dostępu do informacji (biblioteka wiedzy). Środowisko to stanowi element domykający proces nauczania uwzględniający komentarze uczestników szkoleń, weryfikację wiedzy oraz ich opinie.

• Docent Peak Performance Środowisko dedykowane dla zarządu firmy pozwalające monitorować wyniki pracowników w kontekście dopasowania do wymagań korporacyjnych

• Docent Analytics Pomiar efektywności nauczania i kompletne raporty danych, będące podstawą analizy skuteczności inwestycji w szkolenia.

3.3.6.4 iLearning – Oracle (www.oracle.com.pl, ilearning.oracle.com ) Oracle iLearning jest informatycznym systemem wspomagającym nauczanie na odległość, który może być dostarczany zarówno jako produkt, jak też kompletna usługa internetowa. Platforma systemowa: • baza danych Oracle9i • Oracle Application Server 9i Oracle iLearning to jeden z podstawowych składników pakietu E-Business Suite firmy Oracle, który zapewnia pełną infrastrukturę umożliwiająca udostępnianie kursów i szkoleń,

3 – Rynek e-learningu

39

zarządzanie nimi oraz ich śledzenie - zarówno w środowiskach sieciowych (w trybie online), jak i przy klasycznej organizacji stacjonarnego nauczania.

Oracle iLearning pozwala: • skonsolidować działania szkoleniowe i edukacyjne w skalowalnym systemie LMS; • tworzyć oraz dostarczać treści i materiały szkoleniowe; • zapewnić optymalną kombinację szkolenia w trybie online i w klasach; • mierzyć skuteczność działań szkoleniowych; • dokonać pełnej integracji z ogólnym rozwiązaniem E-Business. System posiada złożoną strukturę i duże możliwości, w związku z czym adresowany jest raczej do dużych firm. Zarządzanie treścią odbywa się z poziomu przeglądarki. Treść jest traktowana jako zbiór fragmentów do ponownego użycia w ramach różnych ścieżek szkoleniowych. Treść szkoleniowa uporządkowana hierarchicznie w folderach i podfolderach, możliwość tworzenia własnych szablonów hierarchii treści szkoleniowej np. tematy w ramach lekcji, lekcje w ramach kursu, kursy w ramach programu nauczania.

Ekran użytkownika szkoleń

Zakładkowy interfejs

Przeglądanie katalogu wg kategorii

Wyszukiwanie kursów

Na platformie Oracle iLearning funkcjonuje Oracle University Online, w ramach któregomożna skorzystać z kilku bezpłatnych kursów. Między innymi, w ramach kategorii�Specyfikacje� zostały uruchomione kursy dotyczące specyfikacji standardu e-learningowego IMS: • "IMS Basic Training: Introduction to Question and Test Interoperability" • "IMS Basic Training: Introduction to Learner Information Package" Można z nich korzystać po zalogowaniu się jako �gość�.

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

40

Funkcjonują 3 sposoby wyszukiwania treści: • tradycyjna – poprzez słowo kluczowe • wybór kategorii czyli tematyki • zaawansowane szukanie poprzez dodatkowe kryteria.

Ekran �Strona startowa� jest podzielony na dwie części. Lewa odzwierciedla bieżącą ofertę katalogu szkoleń, a prawa związana jest z aktualnie zalogowanym użytkownikiem i zawiera wejście do kursu planowanego (wg kalendarza planowanych szkoleń), który dana osoba powinna przejść w tym dniu, a także listę linków do ostatnio używanych szkoleń wraz z ogłoszeniami.

Po uruchomieniu szkolenia następuje przejście do ekranu wykonawczego, zawierającego również drzewo kursu (może być ono ukryte i wówczas obszar wykonawczy zajmuje cały ekran). Z drzewa kursu można wybierać dowolne jednostki lekcyjne i zapoznawać się z ich treścią. W przykładowym kursie dotyczącym specyfikacji �IMS Content Packaging” jednostki testowe są integralną częścią szkolenia.

Szybkie uruchomienie ostatnio używanych szkoleń poprzez użycie przycisku Odtwarzaj

Nadal dostępny katalog zopcją przeglądania iwyszukiwania

Zadania na dziśwynikające zkalendarza

Podmenu dostępnych funkcjiw ramach wybranej�zakładki�

3 – Rynek e-learningu

41

Prezentacja pytań w ramach wybranej jednostki testowej szkolenia

Prezentacja wybranej jednostki lekcyjnej szkolenia

Drzewo kursu zmożliwością ukrycia

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

42

Kalendarz/Terminarz jest elementem powtarzającym się w strukturze systemów LMS. Zapisy mogą dotyczyć zarówno zaplanowanych szkoleń jak też dowolnych zdarzeń i terminów osobistych. Terminarz jest elementem wspomagającym nadzorowanie i śledzenie procesu nauczania.

3.3.6.5 IntraLearn – IntraLearn Software Corporation (www.intralearn.com ) IntraLearn jest w pełni zintegrowaną platformą LCMS, która umożliwia dostawcom szkoleń, korporacjom i jednostkom edukacyjnym szybkie tworzenie, dostarczanie i interaktywną ocenę wyników nauczania poprzez sieć Internet lub intranet. Produkt posiada wbudowane funkcje e-commerce, zdalnej rejestracji, tworzenia i dostarczania szkoleń, strumieni multimedialnych, testów i egzaminów. IntraLearn integruje funkcjonalność kilku drogich rozwiązań nauczania w jednym produkcie. Katalogi szkoleń, zdalne zapisy, tworzenie szkoleń, interaktywne dostarczanie szkoleń oraz metody oceniania są wbudowanymi funkcjami IntraLearn.

3.3.6.5.1 Funkcje Podstawowe: • Tworzenie treści i projektowanie szkoleń; • Tworzenie testów i egzaminów (przyciski radio, TAK/NIE, PRAWDA/FAŁSZ,

wypracowania) • Definiowanie sposobu oceniania (ustalanie wag dla poszczególnych pytań/zadań); • Dostosowywanie interfejsu portalu e-learningowego i szkoleń; • Udostępnianie zestandaryzowanych szkoleń własnych oraz firm zewnętrznych;

Przedział czasuwidoczny naekranie

Zdarzenia wynikające zharmonogramu szkoleń izdarzenia osobiste

Opcja cyklicznego planowaniadługoterminowego

3 – Rynek e-learningu

43

• Rejestrowanie oraz zapisywanie nowych użytkowników on-line, • Śledzenie postępów i aktywności użytkownika; • Zarządzanie bezpieczeństwem; • Zarządzanie księgowością (e-commerce); • Ocenianie oraz automatyczne generowanie raportów; • Interaktywna praca indywidualna i w grupach; • Wykorzystywanie kamer video oraz wszelkich możliwych strumieni audio-video.

Dodatkowe: • Możliwość definiowania profili oraz sposobów oceniania postępów nauki; • Katalog szkoleń; • Linki do stron oferujących szkolenia; • Automatyczne wydawanie certyfikatów; • Zdalna kontrola asystenta; • Eksport kodu HTML (Cut and Paste); • Pełna administracja w oknie przeglądarki internetowej; • Kilkustopniowe poziomy zabezpieczeń; • Obsługa wszystkich formatów multimedialnych; • Licencjonowane na użytek wewnętrzny lub w ramach ASP;

3.3.6.5.2 Architektura

IntraLearn ma budowę trójwarstwową: • 1 poziom - na najwyższym poziomie w architekturze IntraLearn jest przeglądarka

internetowa, która dostarcza graficzny interfejs użytkownika, wykorzystując możliwości języków HTML oraz XML bez zbędnych rozszerzeń do wyświetlania zawartości szkolenia na ekranie klienta.

• 2 poziom – na drugim poziomie rozwiązanie Allaire (Macromedia) Cold Fusion w technologii ASP współpracuje z serwerem internetowym, aby scentralizować, zarządzać i kontrolować komunikacją pomiędzy pierwszą warstwą (interfejsem użytkownika) a trzecią warstwą (bazą danych). Na poziomie tym znajduje się również serwer aplikacji.

• 3 poziom - trzecią warstwę w architekturze IntraLearn stanowi system zarządzania relacyjną bazą danych SQL (MS SQL 2000, Oracle 8i).

3.3.6.5.3 Technologia

Firma IntraLearn Software Corporation wykorzystuje technologię firmy Microsoft. IntraLearn otrzymał certyfikację Microsoft 2000, używa MS SQL Server, MS Exchange, Media Server oraz Internet Information Server IIS. IntraLearn może pracować na serwerach Windows NT, Unix, Sun Solaris. IntraLearn posiada otwartą architekturę, pozwalającą na powiązanie z systemami CRM, ERP czy HR. Dodatkowe narzędzia (m.in. narzędzia mapujące) pozwalają na wymianę danych bez ręcznego przepisywania. IntraLearn łączy skalowalność bazy MS SQL Server z bezpieczeństwem MS Windows 2000. IntraLearn umożliwia wykorzystywanie protokołu SSL i szyfrowania (kluczem 128-bitowym) do przesyłania wszystkich informacji szkoleniowych (wymaga to jednak wykupienia certifikatu Verisign). Możliwe jest również zwiększenie bezpieczeństwa pracy IntraLearn dzięki zastosowaniu technologii VPN (Virtual Private Networks).

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

44

3.3.6.5.4 Narzędzia komunikacji Interaktywność szkoleń jest zapewniona dzięki wykorzystaniu wbudowanych funkcji chat, forum moderowanego, e-mail, tablic (tzw. White Boards) oraz dzięki interaktywnej pracy w grupach.

3.3.6.5.5 Raportowanie Raporty z postępów nauczania są generowane automatycznie. System raportowania wykorzystuje narzędzia Crystal Reports.

3.3.6.5.6 Przygotowanie i udostępnianie szkoleń Z pomocą IntraLearn pracownicy poszczególnych działów firmy mogą w krótkim czasie tworzyć, udostępniać oraz dynamicznie zarządzać szkoleniami, aby umożliwić natychmiastowy dostęp do zawsze aktualnych szkoleń. Integracja z Office 2000 oraz wbudowane kreatory szkoleń umożliwiają personelowi o minimalnej wiedzy technicznej szybkie i intuicyjne tworzenie materiałów dostosowanych do potrzeb przedsiębiorstwa i poszczególnych działów. Dodatkowo, kreatory importu pozwalają na wykorzystywanie gotowych szkoleń, zgodnych ze standardami IMS, AICC, LRN czy SCORM.

3.3.6.5.7 Interfejs dla studenta Na stronie producenta dostępna jest wersja demonstracyjna produktu on-line, pozwalająca zapoznać się z interfejsem dla studenta. Bezpośrednio po zalogowaniu widoczny jest katalog kursów dostępnych dla danego użytkownika.

W wyniku wybrania kursu następuje przejście do ekranu zarządzania kursem, gdzie na początku pojawia się szczegółowa informacja o tematyce kursu, celu dydaktycznego, jego ceny i o innych danych. Klikając na przyciski graficzne w górnej części ekranu można m.in. obejrzeć drzewo kursu.

Menu

Katalog kursów

Stan ukończenia

3 – Rynek e-learningu

45

W wyniku uruchomienia kursu, spis treści widoczny powyżej jest zamieniany na listę aktywnych tematów typu link. Kliknięcie na dowolnej pozycji powoduje wyświetlenie treści skojarzonej z danym hasłem. Można je opatrywać komentarzem poprzez funkcję notatek. Nie mamy do czynienia ze ścisłym scenariuszem prezentacji treści, co oznacza, że użytkownik może dowolnie wybierać i przeglądać hasła tematyczne. W każdym momencie istnieje możliwość sprawdzenia swojego położenia na mapie kursu tzn. gdzie się aktualnie znajdujemy i jaki materiał już przerobiliśmy. W czasie trwania kursu dostępne są mechanizmy komunikacji (lista dyskusyjna, chat, mail).

ToolBar

Etykieta kursu

Drzewo kursu

Uruchomienie szkolenia

Powrót do listykursów

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

46

Elementem treści może być link do testu sprawdzającego. Test jest otwierany w osobnym oknie. Dostępny przykład zawierał grupę pytań prostych typu multiple choice, wyświetlanych łącznie z możliwością samooceny i wielokrotnego powtórzenia wykonania testu.

Link dotestu

3 – Rynek e-learningu

47

3.3.6.6 LEO (Learning Environment Online) - Young Digital Poland (www.ydp.com.pl )

Learning Enviroment Online (LEOTM) to kompletna platforma szkoleniowa do wykorzystania w Internecie lub w sieci korporacyjnej. LEOTM to rozwiązanie klasy LCMS dostarczające środowisko do zarządzania procesami nauczania w firmach i instytucjach oraz oprogramowanie, które pozwala wypełniać to środowisko treściami edukacyjnymi i efektywnie nimi zarządzać.

3.3.6.6.1 Architektura

Learning Enviroment Online wykorzystuje technologię HTML, stąd też wszyscy użytkownicy systemu mają dostęp do poszczególnych jego elementów poprzez standardową przeglądarkę internetową. Dwa podstawowe elementy tworzące LEOTM to:

! Learning Management Server (LMS)

! Content Management Server (CMS)

Learning Management Server (LMS) - odpowiada za zarządzanie użytkownikami i ich prawami dostępu oraz strukturą klas i grup. W znajdującej się tu bazie danych gromadzone są informacje o wynikach osiąganych przez poszczególnych użytkowników oraz wszystkie dane opisujące kursy, tj. nazwa, kategoria itp. Ponadto w LMS wbudowano mechanizm umożliwiający wyszukiwanie haseł i zagadnień występujących w materiale stanowiącym przedmiot kursu.

Content Management Server (CMS) - odpowiada za wszystkie operacje związane z tworzeniem, przechowywaniem i publikowaniem materiału szkoleniowego. Przy pomocy specjalnego edytora, w CMS następuje definiowanie struktury (spisu treści) oraz poszczególnych elementów (stron) kursu. Stąd też pobierane są wszystkie dodatkowe elementy szkoleń jak filmy, nagrania oraz animacje.

Architektura LEOTM pozwala na niezależne działanie zarówno serwera LMS i CMS. Dzięki temu możliwa jest współpraca LMS i CMS pochodzących od różnych producentów pod warunkiem, że są zgodne ze standardem SCORM.

3.3.6.6.2 Użytkownicy LEO

W systemie LEO istnieją cztery typy ról użytkowników (Administrator, Autor, Trener, Student). Za kryterium tego podziału przyjęto funkcje, które poszczególne osoby pełnią w procesie nauczania. Każdy z wymienionych użytkowników spełnia w systemie określone zadania. Student to pracownik, który uczestniczy w kursach i szkoleniach. Trener to osoba odpowiedzialna za przebieg szkolenia. Autor odpowiedzialny jest za przygotowanie kursu, a Administrator kontroluje pracę systemu i dba o jego prawidłowe funkcjonowanie. Każdemu z wyżej wymienionych użytkowników udostępniana jest oddzielna aplikacja, zawierająca inne moduły zwane serwisami. Dzięki poszczególnym serwisom użytkownicy realizują przypisane im funkcje w systemie. To, co łączy aplikację Administratora, Studenta, Trenera i Autora, to jednakowy projekt graficzny opracowany zazwyczaj zgodnie ze stylistyką danej organizacji. Po zarejestrowaniu nowego użytkownika w systemie Administrator przydziela mu jedną z ról. Użytkownik w systemie może pełnić kilka ról jednocześnie np. Autora i Trenera.

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

48

Aplikacja Administratora - oprogramowanie umożliwiające zarządzanie procesem szkolenia, obejmujące administrowanie użytkownikami i ich prawami dostępu do poszczególnych zasobów systemu.

Aplikacja Studenta - dzięki tej aplikacji jej użytkownik może uczestniczyć w szkoleniach, których materiał merytoryczny ma postać kursu elektronicznego. Ponadto użytkownik ma dostęp do własnych wyników osiąganych w trakcie szkolenia, serwisu wiadomości zawierającego informacje z zakresu szkoleń. Może on również komunikować się z trenerem nadzorującym dane szkolenie.

Aplikacja Trenera - aplikacja umożliwia trenerom nadzorowanie procesu szkolenia odbywającego się w systemie. Udostępnia ona szereg narzędzi, które pozwalają precyzyjnie śledzić wyniki osiągane przez pracowników w trakcie trwania kursu i w razie potrzeby wspierać ich swoją wiedzą. Aplikacja Autora - to edytor umożliwiający tworzenie prezentacji, testów oraz w pełni multimedialnych kursów elektronicznych o różnorodnej tematyce. Dzięki gotowym modułom dostępnym w aplikacji edytor kursów LEO pozwala przygotować atrakcyjny w formie kurs. Ponadto w edytorze autor kursu definiuje jego parametry oraz strukturę organizacyjną.

3.3.6.6.3 Przygotowywanie i udostępnianie szkoleń

Jednym z głównych walorów LEO są rozbudowane narzędzia w postaci edytora do tworzenia kursów i prezentacji treści szkoleniowych, dostarczane wraz z systemem. Pozwalają one szybko i w bardzo łatwy sposób przenieść dowolne treści edukacyjne do systemu, w postaci kursów do samodzielnej nauki, szkoleń prowadzonych w asyście trenera oraz testów. Wykorzystanie edytora do samodzielnego tworzenia kursów nie wymaga od autora żadnych umiejętności programistycznych. Autor ma do dyspozycji kilkadziesiąt gotowych modułów, za pomocą których prezentuje treści szkolenia. Gotowe moduły może łączyć ze sobą w różnych konfiguracjach. Moduły dostępne w edytorze możemy podzielić na dwie zasadnicze grupy:

• prezentacji treści: moduł tekstowy, moduł audio, film, animacje flashowe, prezentacje; • ćwiczenia i testy: ćwiczenia wyboru, łączenie elementów, uzupełnianie, symulacje, gry.

3.3.6.6.4 Testowanie LEO oferuje różnego rodzaju testy przygotowywane z wykorzystaniem gotowych szablonów - mogą to być np. pytania wyboru, uzupełnianie, łączenie bądź identyfikacja treści będących przedmiotem szkolenia. Aby testy były bardziej wiarygodne można zastosować element strategii w postaci losowego doboru pytań.

3.3.6.6.5 Raportowanie Jednym z istotnych zadań realizowanych przez system szkoleniowy zbudowany za pomocą LEO jest śledzenie przez system procesu uczenia się. Wszystkie zdarzenia związane z aktualnie odbywanymi kursami i szkoleniami są rejestrowane w bazie danych. Dzięki temu osoba nadzorująca przebieg i efektywność aktywnych szkoleń otrzymuje dokładne informacje na temat rezultatów osiąganych przez uczących się. Raporty wyników, raporty czasu pracy System LEO zapewnia dwa podstawowe typy raportów: • raport wyników - przedstawia informacje o wynikach uzyskanych przez uczących się w

ramach pracy z materiałem szkoleniowym;

3 – Rynek e-learningu

49

• raport czasowy - informuje o ilości czasu, jaki spędził użytkownik z poszczególnymi kursami i ich częściami.

Serwis raportów udostępniany jest przez Administratora systemu osobom nadzorującym szkolenia. Dla obu przypadków (raport wyników i raport czasowy) przygotowanie raportu rozpoczyna się od wskazania klasy (grupy użytkowników) lub pojedynczego użytkownika. Istnieje więc możliwość stworzenia raportu indywidualnego dotyczącego jednego użytkownika lub raportu obejmującego grupę uzytkowników. Ponadto raport może być generowany z dowolną szczegółowością względem materiału kursu tzn. wyniki mogą być podane dla całości kursu, dla rozdziałów, lekcji lub dla pojedynczych stron.

3.3.6.7 Edumatic – www.edustrada.pl System klasy LCMS – zintegrowane środowisko do zdalnego kształcenia i zarządzania wiedzą. Brak wersji demo. Jest to autorskie rozwiązanie EDUSTRADY, dostosowane do potrzeb polskich użytkowników korzystających z sieci o zróżnicowanej przepustowości. System EDUMATIC może pracować w różnych wersjach językowych (obecnie posiada wersję polską i angielską). System obsługuje kursy poprzez przeglądarkę WWW (ang. WBT – Web Based Training) zgodne ze standardem SCORM.

3.3.6.7.1 Funkcje systemu

3.3.6.7.2 Tryby szkoleń

• Synchroniczny • Asynchroniczny • Mieszany • Samokształcenie.

3.3.6.7.3 Użytkownicy systemu Organizacja szkoleń internetowych prowadzonych z wykorzystaniem systemu EDUMATIC oparta jest na podziale ról dla poszczególnych uczestników procesu przekazywania i upowszechniania wiedzy. System umożliwia zdefiniowanie pięciu podstawowych typów użytkowników: • Student - użytkownik, który posiada dostęp do treści dydaktycznych, przygotowanych

i udostępnionych w postaci kursów WBT oraz materiałów pomocniczych, • Nauczyciel (trener) - użytkownik, który zarządza procesem dydaktycznym, kontroluje

i wspomaga uczenie się; modyfikuje i indywidualizuje szkolenie w zależności od potrzeb i umiejętności uczestników,

• Autor kursu - użytkownik, który przygotowuje i modyfikuje zawartość merytoryczną zawartą w kursach,

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

50

• Keymaster - użytkownik, który zarządza tworzeniem szkoleń, zapisywaniem na nie studentów i dystrybucją kluczy dostępowych oraz systemem raportowania,

• Administrator - użytkownik, który zarządza użytkownikami korzystającymi z systemu EDUMATIC oraz pozostałymi zasobami systemu.

3.3.6.7.4 Narzędzia komunikacji • W trybie asynchronicznym - forum, terminarz, e-mail • W trybie rzeczywistym - chat

3.3.6.7.5 Dostęp do systemu EDUSTRADA oferuje dwie możliwości korzystania z funkcjonalności systemu: • Poprzez dzierżawienie systemu w trybie ASP, • Poprzez wdrożenie systemu we własnym środowisku informatycznym.

3.3.7 Podsumowanie Współpraca z platformami nie stwarza większych problemów. Pewną uciążliwością może być fakt, że niektóre nie zostały dotychczas spolonizowane, dlatego część użytkowników może mieć kłopoty związane z brakiem polskojęzycznego interfejsu i polskich czcionek. Funkcje i dostępne opcje zależą od uprawnień użytkownika. Koncepcja rozróżniania typów użytkowników obowiązuje we wszystkich platformach nauczania na odległość. Pod względem funkcjonalności i sposobu prezentowania kursów nie ma istotnych różnic pomiędzy platformami. Czas wczytywania kursu niekiedy jest dość znaczny. Różnice dotyczą sposobu komunikacji w grupie studentów i trenera ze studentami. Podstawowym mechanizmem komunikacji jest poczta elektroniczna, a bardziej zaawansowanym – forum dyskusyjne. Do obowiązkowych mechanizmów komunikacji implementowanych w LMS należy chat - pogawędka, uzupełniana niekiedy dodatkowymi narzędziami, pozwalającymi transmitować obraz z kamery internetowej lub komunikować się głosowo w sieci. Oferta rodzimych produktów obejmuje najprostsze mechanizmy interakcji. Bardziej zaawansowane mechanizmy można spotkać w platformach światowych producentów. Wszystkie platformy udostępniają podstawowe funkcje raportowania o postępach w nauce: ile godzin użytkownik spędził nad kursem i jakie osiągnął wyniki z testów. Generalnie jakość szkolenia w minimalnym stopniu zależy od możliwości platformy – najważniejszą rolę odgrywa dobrze zaprojektowana i przygotowana treść szkoleniowa. Dostawca platformy na ogół oferuje własne narzędzia do tworzenia kursów lub wręcz dołącza je do platformy. Obsługiwana treść jest zestandaryzowana. Im więcej standardów platforma obsługuje, tym jest lepsza.

3.4 Produkty zgodne ze standardem IMS Na stronach konsorcjum IMS Global Learning Consortium znajduje się katalog produktów zgłoszonych jako zgodne ze specyfikacjami tego standardu. Dostarczone przez poszczególne firmy informacje nie podlegały żadnym testom ani ocenie. Konsorcjum zastrzega, że umieszczenie produktu w katalogu nie jest równoznaczne z przyznaniem certyfikatu, udzieleniem poparcia czy jakąkolwiek rekomendacją danego produktu ze strony konsorcjum. Produkty są różne i w różnym zakresie wspierają standard IMS – najczęściej są zgodne ze specyfikacjami IMS Content Packaging i IMS Meta-data, które są podstawą zalecanych specyfikacjiSCORM i stały się ich nieodłączną częścią. Obecnie nieliczne produkty w tym repozytorium implementują dynamiczne scenariusze zgodnie ze specyfikacją IMS Simple

3 – Rynek e-learningu

51

Sequencing, częściej można spotkać implementacje specyfikacji testów oraz ich śledzenia i raportowania IMS Question and Test Interoperability.

3.4.1 Przykłady aplikacji

3.4.1.1 ViaMedia - Blackstone Multimedia Corporation (http://www.blackstone.ca/)

Narzędzie autorskie do tworzenia testów dedykowane dla użytkowników nie posiadających wiedzy programistycznej. Tworzenie treści i jej publikowanie wspomagane jest przez kreatory (ang. wizards). Kurs może być uruchamiany zarówno online jak i offline.

3.4.1.2 SCOmaker - Boxer Technologies (www.scomaker.com) Moduł typu Add-in do MS Office pozwalający generować z poziomu tego pakietu moduły e-learningowe zgodne ze standardami SCORM (1.0 - 1.2), IMS (Content Packaging i Meta-data) lub LRN.

3.4.1.3 CourseKeeper - Boxer Technologies AS (www.coursekeeper.com) Platforma LCMS wspomagająca nauczanie przez Internet, w tym także blended learning. Zgodna ze standardem IMS w części dotyczącej Meta-data, Content Packaging oraz Enterprise, a ponadto ze standardami AICC i SCORM.

3.4.1.4 Canvas Learning Author, Canvas Learning Player – Canvas Learning

(http://www.canvaslearning.com) Canvas Learning Author jest narzędziem do tworzenia testów zgodnych ze specyfikacją IMS Question and Test Interoperability. Canvas Learning Player jest platformą do uruchamiania przygotowanych testów.

3.4.1.5 Cognitivity Learning Engine – Cognitivity (http://www.cognitivity.com) System klasy LCMS zgodny ze specyfikacją IMS Meta-data, IMS Question and Test Interoperability i IMS Content Packaging.

3.4.1.6 WebTop trainer - Didac AS (http://www.didac.no/) System klasy LCMS zgodny ze specyfikacją IMS Content Packaging.

3.4.1.7 eXamagator, Question and Test Delivery System - Education Interactive Solutions (www.worldlearn.org)

Platforma wykonawcza dla testów zgdonych ze specyfikacją IMS Question and Test Interoperability. Służy do prezentacji testów, śledzenia przebiegu ich wykonania oraz oceny pytań.

3.4.1.8 Classfronter – Fronter (http://fronter.com/) Platforma LMS popularna w Norwegii, wykorzystywana przez tamtejsze szkoły i uniwersytety. Zgodna ze specyfikacją IMS Enterprise i IMS Content Packaging. W planach autorów jest opracowanie zgodności z IMS Question and Test Interoperability.

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

52

3.4.1.9 e-Test 3 - RIVA Technologies, Inc. (http://www.riva.com) Platforma wykonawcza dla testów zgdonych ze specyfikacją IMS Question and Test Interoperability. Służy do tworzenia, prezentacji i zarządzania testami. Producent uczestniczy w pracach IMS jako IMS Developers Network Subscriber.

3.5 Open Source a zdalne kształcenie Open Source (czyli "otwarte źródło") to sposób tworzenia i dystrybucji oprogramowania oparty na udostępnianiu go wraz z kodem źródłowym. Oprogramowanie tak sklasyfikowane zazwyczaj nie podlega autorskim prawom majątkowym. W związku z tym możliwe jest analizowanie kodu, samodzielna kompilacja (utworzenie wersji wykonywalnej) oraz wprowadzanie modyfikacji do kodu przez niezależnych programistów. Dowodem na to, że na takich zasadach tworzone i rozpowszechniane mogą być nawet duże projekty jest system operacyjny Linux rozwijany przez rzesze programistów z całego świata. Sposób powstawania produktów Open Source gwarantuje uzyskanie stabilnego, wysokiej klasy, profesjonalnego oprogramowania. Bardzo często pojawiają się w nim nowatorskie rozwiązania technologiczne, które dopiero później przyswajane są przez produkty komercyjne. Obecnie znaczna część systemów o krytycznym znaczeniu dla biznesu oparta jest na technologiach Open Source.

3.5.1 Projekty W ramach inicjatywy Open Source powstają kompleksowe programy związane z dziedziną e-learningu. Są to zarówno kompletne platformy szkoleniowe LMS/LCMS, jak i samodzielne narzędzia do tworzenia treści szkoleniowej CMS oraz wszelkiego rodzaju programy wspomagające takie jak: konwertery, odtwarzacze, nagrywarki, narzędzia komunikacyjne – jako moduły gotowe do wykorzystania.

3.5.1.1 ILIAS (www.ilias.uni-koeln.de ) System Ilias jest kompletną internetową platformą e-learningową. Powstał w Niemczech na Uniwersytecie w Kolonii. Dedykowany jest na platformę Unix i Linux, napisany został w języku skryptowym PHP4, współpracuje z bazą danych MySQL i Apache Webserver. Własności funkcjonalne: • publikacja kursów (tytuł i streszczenie) • personalizacja strony domowej portalu dla każdego użytkownika (ostatnio przetwarzane

kursy, wygląd ekranu, nowe wiadomości ) • zarządzanie uprawnieniami grup użytkowników (wyróżnione role: autor, student, gość i

administrator) • zarządzanie użytkownikami kursów (przypisanie do grup, mail-e, forum dyskusyjne,

materiał szkoleniowy, linki) • zarządzanie systemem (rejestracja zdarzeń pochodzących od użytkownika, ustawienia

parametrów wydajnościowych systemu, administracja zasobami i użytkownikami). • narzędzie autorskie do tworzenia treści szkoleniowych utworzonych z tekstów,

odnośników, grafiki, animacji, tabel, spisów treści i multimediów. Treść zapisywana jest w formacie XML zgodnym ze standardem IMS, AICC.

• Narzędzia analityczne do badania postępów w nauce i wydajności systemu. Wersja demonstracyjna jest dostępna dla użytkownika o uprawnieniach �student� w wielu wersjach językowych – w tym także polskiej. Po zalogowaniu otwierana jest strona główna o nazwie Biuro Osobiste.

3 – Rynek e-learningu

53

Na stronie pojawia się informacja o tym, kto jest aktualnie zalogowany wraz z listą ostatnio odwiedzanych przez niego kursów (z dokładnością do strony), a ponadto nowości na forum dyskusyjnym skojarzonym z danym kursem. W menu Biura Osobistego użytkownik może sprawdzić i ewentualnie skorygować swoje Dane osobiste, zmienić hasło, wybrać język komunikacji i sprawdzić, kto aktualnie poza nim korzysta z portalu. Na drugiej pozycji w menu systemowym znajduje się opcja Dostępne kursy, pod którą kryje się aktualna oferta szkoleń. Kursy są poklasyfikowane według dziedzin oraz wersji językowych. Można wyświetlić wszystkie kursy lub tylko te, których treść zapisana jest w wybranym z listy języku. Aby korzystać z kursu – trzeba uruchomić jego subskrypcję. Subskrypcja zapewnia dostęp do samego kursu, a także skojarzonych z nim nowości i forum. Wskazany kurs może być uruchomiany na platformie ILIAS lub też jego zasoby mogą być pobrane i uruchamiane lokalnie w przeglądarce na komputerze użytkownika. Treść kursu czasami jest także dostępna w postaci pliku .pdf, który można pobrać lub wydrukować.

Menu Biura Osobistego

Menu systemowe

Opcja „katalog kursów”

Wybór wersji językowej treści kursu

Znacznik aktywnej subskrypcji

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

54

Kursy mogą zawierać wyłącznie treść szkoleniową lub zarówno szkoleniową jak i testową. Moduły testowe występują na końcu wybranych jednostek lekcyjnych. W wersji demonstracyjnej nie ma dostępu do narzędzia autorskiego, za pomocą którego można tworzyć treść edukacyjną. Na podstawie obserwacji przykładowych kursów można zauważyć całkowity brak scenariusza tzn. użytkownik swobodnie ustala materiał, z którym chce się zapoznać, poprzez wybranie rozdziału spisu treści. Materiał ten jest dostępny niezależnie od tego, czy został zdany test kończący poprzednią jednostkę lekcyjną.

Po wybraniu jednostki lekcyjnej poruszamy się w jej obrębie za pomocą przycisków nawigacji „do przodu” i �do tyłu�.

Treść kursudostępna dopobrania wpostaci pliku.pdf

Hierarchiczny spistreści kursu, gdziejednostki lekcyjneodpowiadają rozdziałom (1-6)

Wejście do testówdanego kursu

Wejście na forumdyskusyjne

Przyciski nawigacji

Przejście doczęści testowej

Przykład rozdziałukończonego testem

3 – Rynek e-learningu

55

Część testowa jest parametryzowana poprzez kryterium dotyczące stopnia trudności pytań i zakresu wiedzy. Dodatkowo można ograniczyć test tylko do pytań dotychczas nie rozwiązanych.

Przycisk Startuj test uruchamia wybrany zestaw pytań. Użytkownik udziela odpowiedzi i zatwierdza ją przyciskiem Wyślij odpowiedź, przechodząc tym samym do następnego pytania, ale w każdej chwili może przerwać zdawanie testu przyciskiem Przerwij ćwiczenie.

Przykład złożonegopytania typu Fill-in-blank

Przykład pytaniatypu True/False

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

56

Na zakończenie testu wyświetlany jest raport zawierający prawidłowe odpowiedzi na poszczególne pytania z odnośnikami do jednostek lekcyjnych, których to pytanie dotyczy.

Na żądanie można wyświetlić raport zbiorczy zawierający informacje o wszystkich sesjach testowych.

Odnośnik do tematu,którego dotyczyprzedmiot pytania

3 – Rynek e-learningu

57

3.5.1.2 Claroline (www.claroline.net ) Claroline to internetowy system do zdalnego nauczania (Web Based Course Management System). Umożliwia tworzenie i administrowanie stronami WWW kursów internetowych, a także zapewnia komunikację uczestników szkoleń. Jest to oprogramowanie napisane w Université Catholique de Louvain (Belgia) i rozpowszechniane na zasadach Open Source. Nie posiada ono pełnej funkcjonalności profesjonalnych rozwiązań platform e-learningowych, pozwala jednak na zapoznanie się z metodą nauczania przez Internet. Projekt w obecnej fazie jest wyraźnie skoncentrowany na prostym, łatwym w użyciu i czytelnym interfejsie. Złożoność funkcjonalną, w tym obsługę zestandaryzowanej treści szkoleń, odłożono na przyszłość. Claroline wraz z dokumentacją dla studenta i nauczyciela oferowany jest w kilku wersjach językowych, w tym polskiej. Wymagane oprogramowanie bazowe po stronie serwera i klienta jest całkowicie bezpłatne (Unix, Apache, PHP, MySQL, Postfix, dowolna przeglądarka).

3.5.1.2.1 Funkcje systemu

• Publikowanie dokumentów w dowolnym formacie (MS Office, pdf, html, video...), • Administracja Forum dyskusyjnym (publicznym i prywatnym), • Zarządzanie listą odnośników, • Zarządzanie użytkownikami i tworzenie grup studentów, • Opracowywanie ćwiczeń (jednostek testowych), • Publikowanie planu zajęć z zadaniami i terminami ich wykonania, • Wysyłanie ogłoszeń (także przez e-mail), • Publikowanie prac studentów.

3.5.1.2.2 Specyfika kursu Kurs jest zbiorem wielu zasobów poklasyfikowanych w ramach repozytorium kursu. Nie wszystkie kategorie zasobów muszą być udostępniane studentom – można je deaktywować i wówczas nie będą pojawiały się na stronie głównej kursu.

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

58

Treść szkoleniowa nie ma nic wspólnego ze standardami e-learningowymi, ponieważ składa się z zestawu opublikowanych plików (teksty, filmy, obrazy, html i inne), które prowadzący zajęcia udostępnił studentom jako integralną część kursu w ramach kategorii Dokumenty. W zależności od potrzeb obszar ten może zawierać same pliki lub rozbudowaną strukturę plików i katalogów. Poruszanie się po tym obszarze przypomina korzystanie ze standardowego graficznego menadżera systemu Windows. Pliki można otwierać lub pobierać lokalnie (download). Zestaw możliwych operacji obejmuje: • Usuwanie plików i katalogów • Przenoszenie • Zmiana nazwy • Dodawanie komentarzy • Ukrywanie plików przed studentami

Za pomocą terminarza można dodatkowo powiadamiać uczestników szkolenia o różnego rodzaju zdarzeniach. Wpis w terminarzu pełni rolę komunikatu informacyjnego i zawiera dane widoczne poniżej.

Tworzenie struktury katalogowej

Umieszczenie pliku waktualnym katalogu

Repozytorium zasobów kursu

3 – Rynek e-learningu

59

Niezależnie od funkcjonowania terminarza do wszystkich uczestników szkolenia mogą być wysyłane e-mailem różnego rodzaju ogłoszenia (opcja jest dostępna pod warunkiem działania systemu pocztowego na serwerze Claroline). Strona Ogłoszenia służy do przekazywania aktualnych informacji związanych z przebiegiem kursu.

Uczestnicy szkoleń mogą komunikować się poprzez forum dyskusyjne oraz publikować swoje prace, być może użyteczne dla innych studentów.

3.5.1.2.3 Testy W systemie można tworzyć ćwiczenia na potrzeby samokontroli uczestników kursu w zakresie opanowania przerobionego materiału. Ćwiczenia mają postać zestawów pytań i jako zasoby nie są w żaden sposób powiązane z konkretną partią (lekcją) materiału. Można je uruchamiać w dowolnej kolejności. Ekran zarządzania ćwiczeniami określa układ pytań na stronie (tyle ile się zmieści lub po jednym na stronie) oraz typ selekcji (wybierane losowo lub sekwencyjnie).

Opcja wysłaniaogłoszenia pocztąelektroniczną

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

60

Claroline dopuszcza w jednostkach testowych pytania typu:

• Multiple choice (jedna odpowiedź jest poprawna)

• Multiple response (więcej niż jedna odpowiedź jest poprawna)

• Dopasuj

• Wypełnij pole (FIB, multi FIB)

Treść pytania dowolnego typu można wzbogacić poprzez umieszczenie obrazu:

Dla każdego pytania podawane są kryteria oceny. Zasada oceniania za pomocą tabeli ocen sprowadza się do wyliczenia wagi i liczby poprawnych odpowiedzi. Na przykład, jeśli mamy pytanie z czterema odpowiedziami (więcej niż jedna odpowiedź prawidłowa) i student wybierze dwie poprawne i dwie złe odpowiedzi, można mu przydzielić połowę punktów, ale można też zdecydować, że nie jest to wynik satysfakcjonujący i przydzielić maksimum punków (np. 20) za pytanie tylko wtedy, gdy wszystkie odpowiedzi wybrano poprawnie, a zero punktów za każdą inną kombinację odpowiedzi.

3 – Rynek e-learningu

61

3.5.1.3 OpenLMS (www.openlms.org ) OpenLMS Fundation jest niekomercyjnym stowarzyszeniem, którego celem jest naukowe i praktyczne wspieranie wszelkich projektów systemów zdalnego nauczania o otwartym kodzie (open source). Fundacja dostarcza technicznego, prawnego i finansowego wsparcia swoim członkom. Fundacja OpenLMS jest oparta na takich samych zasadach, jak inne organizacje open source (np. Linux, Apache) i ma tworzyć społeczność zarówno twórców, jak i użytkowników otwartych systemów e-learningowych. Prowadzony przez Fundację projekt OpenLMS jest otwartym systemem zdalnego nauczania, tworzonym w postaci wielowarstwowej aplikacji wykorzystującej platformę Javy Java 2 Enterprise Edition (J2EE) i środowisko deweloperskie Enterprise JavaBeans (EJB). Wspiera standardy SCORM, AICC. Powstał na uniwesytecie NTNU (Norwegian University of Science and Technology) w Trondheim. Prace prowadzone nad OpenLMS dostępne są na stronach SourceForge.net - największego światowego repozytorium projektów open source pod adresem http://openlms.sourceforge.net. Znajduje się tam wersja demonstracyjna dla użytkownika o uprawnieniach „student”. Pomimo informacji o istnieniu angielskiej, norweskiej i niemieckiej wersji językowej interfejs i pomoc są w większości po norwesku, co uniemożliwia dokładne rozpoznanie funkcji systemu. Interfejs portalu nie posiada interfejsu zakładkowego. W lewj części strony głównej znajduje się menu dostosowane do uprawnień użytkownika, a prawa strona jest częścią roboczą. W opcji Language selection można wybrać wersję językową interfejsu użytkownika. Górna część obszaru roboczego zawiera informacje o kursach, w których uczestniczy zalogowany student. Po kliknięciu na nazwie kursu dowiadujemy się: kto prowadzi zajęcia, jaka jest pełna lista uczestników, kiedy i w jakich godzinach odbywają się sesje lekcyjne, jakie jest medium komunikacyjne. Z boku widoczne są także szczegółowe dane dotyczące kursu. W dolnej części okna umieszczono dodatkową funkcjonalność związaną z organizacją grupową i katalogiem kursów.

Funkcje menu

Bieżący użytkownik

Funkcje dodatkowe

Informacje ogólne okursach bieżących

Informacje szczegółowe związane z kursem

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

62

Po otwarciu menu Admin pojawia się szczegółowy wykaz funkcji administratora do których należą: korespondencja e-mailowa z uczestnikami i wykładowcami kursów, rejestracja uczestników kursu oraz inicjalizacja nowych kursów, dostęp do informacji kto i kiedy ostatni raz był zalogowany do serwisu, przypisywanie - w tym także grupowe - użytkowników do kursów i inne.

Użytkownik opisywany jest następującym zestawem danych:

Nie wszystkie opcje widoczne w wersji demo są aktywne. Nie można np. zalogować się jako teacher i zapoznać się z funkcjonalnością systemu odpowiadającą tej roli.

3 – Rynek e-learningu

63

3.5.1.4 Eclass.Net – (www.eclass.net ) W ramach tego projektu tworzony jest pakiet narzędzi e-learningowych Open Source E-learning Toolkit dedykowany do projektowania, tworzenia i dostarczania wiedzy poprzez komputer lub Internet. Pakiet ten - jako software tworzony w ramach projektu open source może być bezpłatnie używany, rozpowszechniany i modyfikowany (napisany został przy użyciu Python, wxPython i pyXML, www.python.org). Eclass.Net można uruchamiać na platformie Windows, Mac i Unix. Składa się z trzech modułów: • Eclass.Manager – moduł zarządzania procesem nauczania (obecnie w fazie

opracowywania, brak kodu źródłowego) realizuje funkcje typowej platformy LMS związane z raportowaniem i analizą statystyczną wyników, kontrolą praw własności i wersjonowaniem, zarządzaniem logistyką zasobów szkoleniowych w tym budżetem na ich pozyskiwanie, współpracuje z bazą danych.

• Eclass.Builder – moduł do tworzenia treści szkoleniowych, opublikowany w wersji finalnej 2.0 dla Windows i Mac (wersja robocza 2.5b1 udostępniona do testów dla Windows).

• Eclass.Web – moduł do zarządzania kursem online (obecnie w fazie opracowywania, brak kodu źródłowego) udostępniający narzędzia komunikacji, web-owy interfejs do edycji kontentu oraz moduł kontroli uprawnień do korzystania ze szkoleń zabezpieczonych hasłem i szkoleń otwartych.

EclassBuilder Narzędzie przeznaczone jest do tworzenia treści szkoleniowych publikowanych w intranecie, Internecie lub na CD-ROM w postaci multimedialnych stron HTML z metadanymi. Z założenia bardzo proste, o intuicyjnym interfejsie, pozbawione kreatorów, przeznaczone dla użytkowników nie posiadających wiedzy informatycznej i służące do scalania gotowych elementów w jedną całość metodą �point-and-click�. Dane przechowywane są w formacie XML zgodnym ze specyfikacją IMS "Content Packaging�. Eclass Builder jest zintegrowany z OpenOffice oraz Greenstone. Materiał szkoleniowy zorganizowany jest w postaci hierarchicznej struktury książkowej zapewniającej łatwą nawigację po zasobach typu �Eclass Page�. Nie ma obiektów typu �test�. Menu programu obejmuje operacje na szkoleniach (otwarcie, utworzenie nowego, zapis, podgląd postaci wynikowej w oknie przeglądarki, publikowanie na CD i stronie Web) oraz operacje na jednostkach szkoleniowych (nowa strona, edycja, usunięcie, parametry strony).

W oknie definiowania zawartości strony �Eclass Page� szkolenia można określić: tytuł (Name), autora treści (Author), obraz jaki ma się pojawić na ekranie (Image), plik video (Video) lub audio (Audio) z możliwością automatycznego odtwarzania po załadowaniu strony (znaczniki Play video/audio on page load), tekst pochodzący z zewnętrznej strony HTML (Text),

Podgląd Publikowanie naCD

Publikowanie nastronie Web

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

64

prezentację w PowerPoint (Presentation). Dodatkowo można określić tzw. �hotwords� czyli linki do innych obiektów typu Eclass Page oraz wypunktować tematy/hasła w formie �objectives�.

Nie ma możliwości pozycjonowania elementów na stronie, interfejs jest anglojęzyczny. Brak scenariusza, użytkownik przechodzi szkolenie w dowolnym porządku. Wynik wygląda następująco:

Obraz wstawionypoprzez Image

Repozytorium szkolenia czylihierarchiczny katalog stron

Zawartość zewnętrzejstrony HTMLumieszczonej w poluText

Tytuł określonypoprzez Name

Film wstawionypoprzez Video

Dźwięk wstawionypoprzez Audio

Prezentacja w .pptumieszczona poprzezPresentation

Informacja o autorzewpisana w polu Author

Dane, zawarte w Credit,widoczne po kliknięciu wdodatkowym oknie

3 – Rynek e-learningu

65

4 Zakończenie E-learning to zmiana filozofii kształcenia - zorientowana na ucznia i oparta na stałym

dostępie do wiedzy. Temat ten jest obecnie bardzo modny: powstaje wiele publikacji, organizowane są konferencje, na rynku pojawiają się kolejne, unowocześnione wersje platform zdalnego nauczania, rośnie liczba gotowych kursów dostępnych w języku polskim. Wraz z upowszechnieniem świadomości koncepcji społeczeństwa informacyjnego, w którym komputer jest naturalnym źródłem pozyskiwania wiedzy, w nowej metodzie nauczania pokładane są wielkie nadzieje. Także w Unii Europejskiej nauczanie na odległość jest ważnym elementem strategii rozwoju gospodarczego. Daje ona temu wyraz poprzez swoje programy strukturalne (Socrates, Leonardo da Vinci), wspierające ważne inicjatywy i działania z tym związane.

Pomimo tak dużego nagłośnienia, śmiałe prognozy odnośnie dynamicznego rozwoju tego segmentu rynku nie znajdują odzwierciedlenia w rzeczywistości. Bogata oferta dostępnych rozwiązań e-learningowych pozwala co prawda wybrać oprogramowanie odpowiednie cenowo dla każdej firmy, ale gorzej jest z podjęciem decyzji o jego zakupie. E-learning, który miał zastąpić szkolenia stacjonarne, napotyka wiele barier: technologiczną (konieczność inwestycji w rozwój infrastruktury), psychologiczną (strach pracowników przed zmianami oraz nieufność wobec nietradycyjnych metod nauczania), dydaktyczną i metodyczną (technologia nie dorastająca do wizji i potrzeb nauczyciela, brak porządku właściwego skutecznemu nauczaniu), wreszcie ograniczenie w postaci niedostatecznej ilości kursów dostępnych w rodzimym języku, wynikające z barier finansowych. Poza tym e-learning nie może być traktowany jako sposób na eliminację tradycyjnych szkoleń, a jedynie jako wsparcie procesu dydaktycznego. Jest on niezawodnym środkiem przekazu pewnej wiedzy podstawowej, a przecież każde szkolenie można w części przełożyć na formę elektroniczną. Opłacalność i wymierne korzyści z zastosowania e-learningu dotyczą przede wszystkim większych podmiotów gospodarczych, które faktycznie mogą skorzystać na efekcie skali.

Zastosowanie e-learningu nie wymaga wdrażania platformy od samego początku. Można pilotażowo przetestować koncepcję, umieszczając próbne szkolenia w firmowym intranecie. Powodzenie przedsięwzięcia zależy m.in. od atrakcyjności opublikowanej treści. Oferowane przez dostawców kursy tzw. �z półki� nie przystają do realiów polskich i rzadko odzwierciedlają faktyczne potrzeby grupy docelowej. Tylko adaptacyjne kursy – z dynamicznymi scenariuszami mają szansę sprostać wymaganiom odbiorców i w pełni zaspokoić ich oczekiwania. Nie dotyczy to może tematyki językowej oraz umiejętności posługiwania się popularnymi aplikacjami biurowymi – tu oferta jest bogata. Na rynku mamy niedostatek kursów w języku polskim, co też w pewien sposób może zniechęcać potencjalnych odbiorców, a firmy oferujące elektroniczne kursy są w przeważającej większości firmami informatycznymi, a nie szkoleniowymi. Pomijana jest metodologia edukacyjna, uwaga jest skupiana na rozwiązaniach technicznych, które same w sobie nie niosą wartości dodanej. A przecież elektroniczny kurs postrzegany jest jako przede wszystkim szkolenie, a nie program informatyczny i musi być elementem spójnej strategii edukacyjnej.

Nie wydaje się, żeby na obecnym etapie rozwoju cywilizacyjnego w dobie �przywiązania� ludzi do komputerów i ekonomizacji wszelkich procesów życia zdalne nauczanie utraciło swoje znaczenie. Na rynku pojawiają się rozwiązania o �nieograniczonych� możliwościach, natomiast przy wyborze platformy szkoleniowej i narzędzi jej towarzyszących trzeba kierować się zdrowym rozsądkiem i rachunkiem ekonomicznym, a przede wszystkim mieć na uwadze rezultat i cel. Warto też wiedzieć, że wdrażany w firmie e-learning nie musi się rozpoczynać od wdrożenia platformy LMS, ale od

Zeszyt ABC.IT nr 1/2004

66

opracowania i wdrożenia elektronicznych szkoleń/testów do czego nie zawsze potrzebna jest platforma i związane z jej nabyciem i utrzymaniem bądź korzystaniem koszty. Tylko takie kryteria – rachunek ekonomiczny, perspektywiczność rozwiązań i towarzyszący im zdrowy rozsadek, niepodatny na marketingowe naciski, są gwarancją dokonania optymalnej inwestycji, która w przyszłości przyniesie realne korzyści zgodnie z sytuacją i potrzebami i nie spowoduje kolejnego rozczarowania technologiami informatycznymi.