M A R I A B O G U C K A

(W a r s z a w a )

„N O W A H IS T O R IA ” *

N a t r z y o m a w ia n e t a m y z ło ż y ły się e s e je p ió r a aż 33 a u to r ó w h is to ry k ó w i r e ­p r e z e n ta n tó w d y s c y p l in p o k re w n y c h , z w ią z a n y c h z É co le d e s H a u te s É tu d e s en S c ie n c e s S o c ia le s , a ta k ż e z in n y m i o ś ro d k a m i n a u k o w y m i, ja k u n iw e r s y te ty w A ix -e n -P ro v e n c e , P a ry ż V II I , V in c e n n e s , S o rb o n a , C o lleg e de F ra n c e , C N R S . I n s t i tu t d ’É tu d e s P o l i t iq u e s 1. M a w ię c to w y d a w n ic tw o a m b ic ję p rz e d s ta w ie n ia p o g lą d ó w c a ­łeg o ś ro d o w is k a h is to ry c z n e g o , a n a w e t sz e rz e j — o g ó ln e j s y tu a c j i w św ie c ie h is to ­ry c z n y m ta k ż e p o z a F r a n c ją , c h o ć ow e in n e k r a je r e p r e z e n tu je ty lk o je d e n a u to r z w ią z a n y ze s z w a jc a r s k ą w y ż sz ą u c z e ln i ą 2. R e d a k to rz y — J . L e G o ff i P . N o ra — t łu m a c z ą s ię z teg o w p rz e d m o w ie ja k o z p a ra d o k s u w y w o ła n e g o d ą ż e n ie m do w ię k ­sze j k o h e r e n c ji d z i e ł a 3, je d n o c z e śn ie je d n a k p o d k re ś la ją , iż „ n o w a h i s to r ia ” (n o u ­v e lle h is to ire ) z a w d z ię c z a n a jw ię c e j h is to r io g ra f i i f r a n c u s k ie j , to te ż d o b ó r a u to ró w j e s t w p e w n e j m ie rz e u s p ra w ie d l iw io n y .

Faire d e l 'h is to ir e m a b y ć w ię c w y z n a n ie m w ia ry i p ro g ra m e m n ie ty lk o h is to ­r io g r a f i i f r a n c u s k ie j , a le i f a l i m ię d z y n a ro d o w e j p o s tu lu ją c e j r a d y k a ln e o d n o w ie ­n ie h is to r ii , z e rw a n ie z t r a d y c y jn y m , p rz e s ta rz a ły m m o d e le m b a d a ń h is to ry c z n y c h z a ró w n o w z a k re s ie m e to d o lo g ii, j a k i w a r s z ta tu i p r o b le m a ty k i . R e d a k to rz y w y d a w ­n ic tw a z a s tr z e g a ją s ię , iż n ie -należy u to ż s a m ia ć o w e j fa li z d z ia ła ln o śc ią „ szk o ły A n n a le s ” , a w y s tę p u ją c e z b ie żn o śc i t łu m a c z ą fa k te m , -iż „ n o w a h i s to r ia ” w ie le za­w d z ię c z a tr z e m s ła w n y m tw ó rc o m „ sz k o ły ” , ja k im i b y li M a rc B loch , L u c ie n F è b v re i F e r n a n d B ra u d e l . J e s t w ty m o d ro b in a p rz e sa d y . P rz y c a ły m u z n a n iu d la ro li, j a k ą i „ A n n a le s ” , i ich w ie lc y o d e g ra l i w h is to r io g ra f i i św ia to w e j w y d a je s ię , iż n a s tą p i ło tu p e w n e p rz e su n ię c ie p ro p o rc j i , a n a w e t w ię c e j — u z n a n ie je d n e g o z w io ­d ą c y c h w d z ie d z in ie p o sz u k iw a ń n o w y c h ro z w ią z a ń k ie r u n k ó w za p rą d je d y n y i n a ­cze ln y . B liż sze rz e c z y w is to śc i b ę d z ie u z n a n ie F aire de l’h is to ir e za s a m o a n a liz ę do ­ty c h c z a so w y c h o s ią g n ię ć h is to r y k ó w z g ru p o w a n y c h w o k ó ł „ A n n a le s ” i za ich c a ło ­śc io w y , sz e ro k i (o k re ś lo n y z re sz tą p rz e z n ic h o d d a w n a o ra z r e a l iz o w a n y e ta p a m i) p ro g ra m , k tó re g o p o s tu la ty rz e c z y w iś c ie o d e g ra ły w ie lk ą ro lę w ro z w o ju n o w o c z e s­n y c h b a d a ń h is to ry c z n y c h lic z n y c h k r a jó w i n a d a l b ę d ą w y w ie ra ć fa s c y n u ją c y w p ły w n a b a d a c z y z c a łe j E u ro p y i sp o za n ie j. N ie je s t to je d n a k p ro g ra m je d y n y a n i m o n o p o liz u ją c y w s z y s tk ie m o ż liw e n o w o c ze sn e ro z w ią z a n ia .

P r o g r a m ów z ro d z iło w d u ż e j m ie rz e p o c zu c ie k ry z y su , ja k i p rz e ż y w a n a u k a h is to ry c z n a w d o b ie o b e cn e j, k ry z y s u z w iąz an e g o , ja k ch cą a u to rz y p rz e d m o w y ,

* F aire de l ’h is to ire . S o u s la d ire c tio n de J a c q u e s L e G o ff e t P ie r r e N o ra , t. I —N o u v e a u x p r o b lè m e s , ss . 230; t. I I — N o u v e l l e s a p p ro c h e s , ss. 252; t . I I I — N o u v e a u x o b je t s , ss. 2 8 1 , G a l lim a rd , P a r is 1974.

1 Z a m ie sz c z o n y n a k o ń c u k a ż d e g o to m u z e s ta w n o te k in fo rm a c y jn y c h o a u to ra c h u ła tw ia ro z sz y f ro w a n ie -pow iązań in s ty tu c jo n a ln y c h osób u c z e s tn ic z ą c y c h w w y ­d a w n ic tw ie .

2 J e s t to J e a n S ta ro b in s k i, p ro fe s o r l i t e r a tu r y f r a n c u s k ie j U n iw e rs y te tu w G e­n e w ie .

3 „ II s e r a i t p a r a d o x a l q u ’u n o u v ra g e d o n t l 'e s p r i t s ’e f fo rc e d e to u r n e r le dos à l ’eu ro p éo -c en trism e q u i a t ro p m a r q u é l ’h is to ire d ’h ie r so it to m b é d a n s le p ièg e d u n a t io n a l i s m e ” (t. I, s. IX n.). http

://rc

in.o

rg.p

l

„ N o w a h i s to r ia ”

z n a r a s t a ją c ą św ia d o m o śc ią re la ty w iz m u w ie d z y o ra z „ a g r e s j ą ” in n y c h n a u k s p o ­łe c z n y c h w o b e c h is to r ii , n a u k — w k tó ry c h k r ó lu ją k w a n ty ta ty w n e m e to d y b a ­d aw cz e , j a k d e m o g ra f ia czy e k o n o m ia . P o le d o tą d z a r e z e rw o w a n e d la h is to r i i je s t z a g a r n ia n e p rz e z in n e d y sc y p lin y — s k a rż ą s ię a u to rz y p rz e d m o w y — p rz e z d y s ­c y p lin y m a ją c e w ię k sz ą s iłę p r z y c ią g a n ia (p lu s s e d u is a n te ) . W ie k X X w y s u w a n o ­w y c h b o h a te ró w n a u k i , n a g ro d a N o b la je s t te r a z n ie o s ią g a ln a d la h is to r y k a , k tó ry n ie m o że ju ż b y ć M ic h e le te m , a n ie je s t je szc ze w s ta n ie o d e g ra ć r o l i E in s te in a , h is to ry k a , k tó r y z n a jd u je się n ie ja k o w p o ło w ie d ro g i, b ę d ą c je d n o c z e ś n ie czy m ś w ię k sz y m i c zy m ś m n ie js z y m o d l i t e r a t a 4. T e w y z n a n ia św ia d c z ą , iż c h a r a k te r y ­s ty c z n y d la h is to ry k ó w w sp ó łc z e sn y c h k o m p le k s n iż szo śc i n ie o m in ą ł ś ro d o w is k a f ra n c u s k ie g o . W y w o łu je go b ły sk a w ic z n y ro z w ó j n a u k ś c is ły c h i ich ro s n ą c a ro la w te c h n ic y z u ją c y m się sp o łe c z e ń s tw ie k o n s u m p c y jn y m ; do p ra k ty c z n y c h s łu ż b sp o ­łe c z n y c h w łą c z a ją s ię ła tw ie j i s z y b c ie j in n e n a u k i h u m a n is ty c z n e , ta k ie j a k soc­jo lo g ia , e k o n o m ia , d e m o g ra f ia , p sy c h o lo g ia ; o d a r ta z a u re o li „ k ró lo w e j n a u k i ” , a le u m ie ją c a się u p la s o w a ć a n i w ś ró d „ p ra w d z iw y c h n a u k ” , a n i w k rę g u tw ó rc z o ś c i l i ­t e r a c k ie j , h is to r ia s p y c h a n a je s t n a p o z y c je n ie sz k o d liw e g o , a cz i n ie p rz y d a tn e g o h o b b y i n ie z aw sze p o tr a f i w sp o só b p rz e k o n u ją c y u z a s a d n ić p o tr z e b ę sw e g o is tn ie ­n ia . „ N o u v e lle h is to ir e ” n a le ż y w ięc t r a k to w a ć n ie ty lk o ja k o p r o g r a m o d n o w y w a r ­s z ta tu i p r o b le m a ty k i b a d a w c z e j , a le ja k o zesp ó ł k o n c e p c ji m a ją c y c h p o ło ży ć k re s s t r e s o w i i p rz y w ró c ić h is to r ii i je j „ k a p ła n o m ” n a le ż n ą r a n g ę w ż y c iu n a u k o w y m i sp o łe cz n y m . T y m w ię k sz a w ię c u w a g a n a le ż y s ię te m u p rą d o w i.

„N o w a h i s to r ia ” p o s tu lu je p o tró jn e z e rw a n ie z t r a d y c jo n a l iz m e m : l) p r o b le ­m ó w , 2) p o d e jś ć (a p p ro c h e ), czy li w d u że j m ie rz e te c h n ik b a d a w c z y c h i sp o so b ó w a n a liz y o ra z 3) p rz e d m io tó w (o b je t) b a d a n ia h is to ry c z n e g o . T y m t r z e m k ie ru n k o m p o s tu la tó w p o św ię c o n o trz y k o le jn e to m y w y d a w n ic tw a . T o m I o tw ie r a z n a m ie n n y e se j M ic h e l a d e C e r te a u p o św ię c o n y „ d z ia ła n iu h is to ry c z n e m u ” (L ’o p e ra t io n h i s t o r i ­q u e ) , p r z e s ią k n ię ty p o c zu c ie m re la ty w iz m u w ie d z y i je j z a leż n o śc i od e p o k i o ra z w y tw o rz o n y c h p rz e z n ią in s ty tu c j i . H is to r ia j e s t p ro d u k te m c zasó w , w ja k ic h p o w ­s ta je , a n a u k a w ogóle w y tw o re m o k re ś lo n e g o ś ro d o w is k a , o k re ś lo n y c h fo rm in ­s ty tu c jo n a ln y c h i sp o łe c z n y c h , k tó r e ją ro d z ą (o b ra z o w e p o ró w n a n ie w a r u n k ó w n a ­ro d z in w sz e lk ic h b a d a ń n a u k o w y c h d o „ ta le rz a sp o łe c z n e g o ”, n a k tó r y m p o d a n e z o s ta je t a k a n ie in a c z e j s p re p a ro w a n e d a n ie ) ; o g ro m n ą ro lę o d g ry w a tu h ie r a r c h i ­z a c ja ś ro d o w is k n a u k o w y c h , ich u z a le ż n ie n ia s o c ja ln e , a ta k ż e — te c h n ik i u ż y w a n e p rz e z b a d a c z y (m .in . ro la k o m p u te ra i jeg o z a s to s o w a n ia d la p r o f i lu b a d a ń n a u k o ­w y ch ). T e w ła ś n ie c z y n n ik i d e c y d u ją o d o b o rz e p ro b le m a ty k i n a u k o w e j , o w y b o rz e f a k tó w do b a d a n ia , o k ie r u n k a c h a n a liz y h is to ry c z n e j i w og ó le w sz e lk ie g o „ d z ia ­ł a n i a ” h is to ry c z n e g o , k tó re ro z g ry w a się w o b rę b ie t r a d y c y jn y c h in s ty tu c j i — u n i ­w e rs y te tó w , a k a d e m ii , in s ty tu tó w , f in a n s u ją c y c h b a d a n ia i d e c y d u ją c y c h w o s ta t ­n ie j in s ta n c j i co je s t, a co n ie je s t p ra c ą n a u k o w ą . N ie są to m y ś li n o w e , n u r t u ją o n e ró ż n e ś ro d o w is k a n a u k o w e od d ość d a w n a , a le c h y b a w h is to r io g ra f i i f r a n c u s ­k ie j p o r a z p ie rw sz y w y ra ż o n e z o s ta ły t a k d o b i tn ie i p o d n ie s io n e do r a n g i p e w n eg o sy s te m u .

„ N o w a h i s to r ia ” św ia d o m a sw y c h z a leż n o śc i i o g ra n ic z e ń p ro p o n u je d a le k o id ą ­ce p r z e k s z ta łc e n ia w z a k re s ie h e rm e n e u ty k i i h e u ry s ty k i, Id z ie w n ie j n ie ty lk o o ro z sz e rz e n ie z a so b ó w w y k o rz y s ty w a n y c h ź ró d e ł, a le p rz e d e w s z y s tk im o n o w a p o d e jś c ie i n o w ą in te r p r e ta c ję ź ró d e ł w y k o rz y s ta n y c h — z d a w a ło b y s ię do cn a — p rz e z h is to r io g ra f ię t r a d y c y jn ą . S tą d ty lk o k ro k do zab ieg ó w m a ją c y c h n a ce lu w y ­k r y w a n ie n o w y c h z w ią z k ó w p o m ię d z y f a k ta m i (z a ró w n o ty m i z n a n y m i o d d a w n a , ja k i „n o w o o d k r y ty m i” czy li w c ią g n ię ty m i d o p ie ro te ra z s f e r ę ro z w a ż a ń ) , a n a ich p o d s ta w ie — fo rm u ło w a n ie h ip o te z s łu ż ą c y c h k o n s tru o w a n iu „ h is to r ii g lo b a l­n e j ” , teg o o s ta te c z n e g o z a d a n ia s ta w ia n e g o p rz e d b a d a c z a m i.

4 P o r. z w ła sz c z a t. I, s. X I I n. http

://rc

in.o

rg.p

l

898

„N o w a h is to r ia ” n ie in te r e s u je się w z a sa d z ie p o je d y n c z y m i f a k ta m i , ch o ć z n a ­m ie n n y je s t tu e se j P . N o ra , L e r e to u r d e l’é v é n e m e n t , k tó ry n a p rz y k ła d z ie h is to r ii w sp ó łc z esn e j w y k a z u je z n a c z e n ie p o je d y n c z e g o f a k tu , p r a w d a że o s ile o d d z ia ły w a ­n ia z w ie lo k ro tn io n e j p rz e z m a ss m e d i a 5; s ta n o w i on o d w ró t od d a w n ie js z y c h b a r ­d z ie j „ sz ty w n y c h ” k o n c e p c ji la n s o w a n y c h p rz ez „ S z k o łę A n n a le s ” . J e s t o n a p rz e d e w s z y s tk im h is to r ią s y s te m a ty z u ją c ą i s e r ia ln ą (h is to ire se rie lle ) , o b lic z o n ą n a b a ­d a n ia tego , co p o w ta rz a ln e , co d a je s ię u p o rz ą d k o w a ć i z e s ta w ić w lo g iczn e , s e r y jn e c iąg i. S tą d je j z w ią z a n ie z m e to d a m i k w a n ty ta ty w n y m i i p o s tu la t n ie o g ra n ic z a n ia się do o p isu jak o śc io w e g o , lecz a n a l iz o w a n ia z ja w is k m a so w y c h , co ro z w a ż a z w ła ­szcza F. F u r e t w e se ju , L e q u a n t i t a t i v e e n h i s t o i r e 6, je d n o c z e śn ie je d n a k s łu sz n ie p o d k re ś la ją c o g ra n ic z e n ie p ó l b a d a w c z y c h p o w o d o w a n e p rz ez ten ty p m e to d y (ek o ­n o m ia , d e m o g ra f ia ) a ta k ż e p e w n e n ie b e z p ie c z e ń s tw a z w ią z a n e z je j z b y t je d n o ­s t ro n n y m s to s o w a n ie m 7. J e s t w re sz c ie „ n o u v e lle h is to ir e ” p rz e s ią k n ię ta p o s tu la ta m i in te g ra ln o ś c i b a d a ń (w z w ią z k u z g łó w n y m z a d a n ie m t r a k to w a n ia p rz e sz ło śc i g lo ­b a ln ie ). S tą d do a r s e n a łu p r o b le m a ty k i b a d a w c z e j h is to ry k ó w w c ią g a ro z le g łe o b sz a ­r y u p r a w ia n e d o tą d p rz e z p r e h is to r y k ó w 8, e tn o g r a f ó w 9 i s o c jo lo g ó w 10, s tą d je j z a in te re s o w a n ie ję z y k o z n a s tw e m , e tn o lo g ią , p sy c h o lo g ią , s tą d p o s tu la t , a b y h is to r ię s t r u k tu r sp o łe cz n y ch w ią z a ć i p rz e d łu ż a ć o b a d a n ie s t r u k tu r id eo lo g icz n y ch n .

Je d n o c z e śn ie „ n o w a h is to r ia ” je s t h is to r ią k o n c e p tu a lis ty c z n ą 12 i ja k o t a k a b liż ­sza m a b y ć filo z o fii n iż in n y m d z ie d z in o m n a u k i 13. J e j ro la p o leg a m . in . n a k o n c e p - tu a l iz a c j i , t j . p r z e tw a r z a n iu w p e w ie n sy s te m w y n ik ó w szczeg ó ło w y ch b a d a ń ta k ż e p o k re w n y c h d z ie d z in h u m a n is ty c z n y c h 14; je j d o m e n ą je s t p ra k se o lo g ia p o s ta w i z a ­c h o w a ń k o le k ty w n y c h , a le bez p o s z u k iw a n ia ja k ie g o ś je d n e g o m o to ru c zy k lu c z a w y ja śn ia ją c e g o p ro c e sy h is to ry c z n e , g d y ż ta k i n ie is tn ie je 13. M im o teg o ty p u tw ie r ­dzeń je s t „ n o w a h i s to r ia ” m o m e n ta m i b a rd z o b l is k a m a rk s iz m u , a p r z y k ła d e m m o ­że t u b y ć e se j P . V i la r a , H is to i r e m a r x i s t e , h i s to ir e e n c o n s t r u c t i o n 16, w k tó ry m a u to r w rę c z s tw ie rd z a , iż t r u d n o b ę d ą c h is to ry k ie m n ie b y ć m a rk s is tą , b o w ie m m a rk s iz m o z n ac za p o p ro s tu h is to ry c z n o ść m y ś l e n i a 17. Z a w a ż y ł z a p e w n e n a teg o ty p u p o s ta w a c h m o m e n t n a ro d z in „S zk o ły A n n a le s ” — la ta k ry z y su m ię d z y n a ro d o ­w eg o 1929— 33, k tó r y w c e n tru m u w a g i h is to ry k ó w w y s u n ą ł z a g a d n ie n ia e k o n o m ic z - n o -d e m o g ra f ic z n e , ru c h cen i p łac , w a r u n k i b y tu m as , k o n te s ta c y jn e i r e w o lu c y jn e s p ię c ia z w ią z a n e z o s t rymi w a h a n ia m i g o sp o d a rc z y c h k o n iu n k tu r i t d . 18. Ś w ia d o m o ść , ja k b a rd z o o w a „ k o le b k a ” z a w a ż y ła n a c a ły m ro z w o ju „ sz k o ły ” , p rz e n ik a n ie je d e n ese j teg o w y d a w n ic tw a .

N o w a p ro b le m a ty k a w y m a g a u n o w o c z e śn ie n ia sp o so b ó w „ p o d e jś c ia ” b a d a c z y do h is to ry c z n e g o tw o rz y w a fa k tó w . P o św ię c o n y te m u z a g a d n ie n iu tom s k ła d a s ię z 10

5 Ib . s. 210 n n .6 Ib . s. 42 n n .7 P rz y z n a je m .in ., iż z a s to s o w a n ie m e to d k w a n ty ta ty w n y c h r e d u k u je sy s te m

d e s k ry p c y jn y i in te r p r e ta c y jn y do e k o n o m ii p o lity c z n e j i s ta w ia p rz e d b a d a c z a m i w ie le p ro b le m ó w m e to d o lo g ic z n y c h , ib . s. 43.

8 P o r. A. L e ro i-G o u rh a n , L e s v o ie s d e l’h i s to ir e a v a n t l’écr i tu re , ib . s. 93 n n .9 H . M on io t, L ’h is to ir e des p e u p le s sa n s h is to ire , ib . s. 106 n n .10 N. W ac h te l, L ’a c c u l tu ra t io n , ib . s. 124.11 G. D u b y , H is to i r e soc ia le e t id éo lo g ies d e s soc ié tés , ib . s. 147 nn .12 P o r. P . V ey n e , L ’h i s to ir e c o n c e p tu a l i s a n te , ib. s. 62 n n .13 „ L ’e f fo r t h is to r iq u e r e s s e m b le p lu s à l ’e f fo r t p h i lo s o p h iq u e q u ’à l ’e f fo r t

s c ie n t i f iq u e ” , ib.14 Ib .15 Ib . s. 65 n.16 Ib . s. 169 n n .17 „ T o u t p e n s e r h is to r iq u e m e n t , v o ilà le m a r x is m e ”, ib . s. 208.18 P o r. P . C h a u n u , L ’e c o n o m ie . D é p a s e m e n t e t p ro s p e c t iv e , t. II , s. 53. ht

tp://

rcin

.org

.pl

, ,N o w a h i s to r ia ” 899

r o z p ra w d o ty c z ą c y c h n o w y c h m e to d w a r c h e o lo g i i19, e k o n o m i i20, d e m o g ra f ii 21, w r e ­lig io z n a w s tw ie 22, h is to r i i l i t e r a tu r y 23, sz tu k i 24, n a u k i 25, w re sz c ie w h is to r ii p o lity c z ­n e j 26, k tó ra w ra c a do ła s k ja k o a n a liz a s t r u k t u r w ła d z y tr a k to w a n y c h w a sp e k c ie „ d łu g ie g o t r w a n ia ” . Z w ła sz c z a c ie k a w e są w ty m to m ie ro z w a ż a n ia d o ty cz ąc e p e r ­sp e k ty w ro z w o ju h is to r i i g o sp o d a rc z e j d o k o n a n e n a p rz y k ła d z ie a n a liz y k ry z y só w X IX w . (J. B o u v ie r) , a ta k ż e p ro p o z y c je w y s u w a n e p rz e z P. C h a u n u Id ą c e g o w k ie ­r u n k u p o rz u c e n ia p r y m a tu k w a n ty ta ty w n o ś c i i s k u p ie n ia się n a se ry jn o śc i, ja k o iż „ l ’h i s to i r e s e r ie l le e n g lo b e to u te s les h is to ire s q u a n t i ta t iv e s , m a is e lle le s d é p a s se , p a r t i e à la c o n q u ê te d u t ro is iè m e n iv e a u , t â to n n a n t a u x l im ite s des s y s te m es de c iv i l i ­s a t io n ” 27. A w ię c z n ó w t a k c h a r a k te r y s ty c z n a d la „ n o w e j h i s to r i i ” tę s k n o ta za h is to ­r i ą g lo b a ln ą , w s z e c h o g a rn ia ją c ą , u w z g lę d n ia ją c ą o b o k z a g a d n ie ń e k o n o m ic z n y c h i sp o łe c z n y c h ta k ż e p sy c h ik ę k o le k ty w n ą , tę s k n o ta , a b y w re sz c ie „ sa v o ir r e s s e n t i e l” , co m a s ta n o w ić ó w t r z e c i s to p ie ń p o z n a n ia 28.

W ty m k ie r u n k u o s c y lu je ró w n ie ż d e m o g ra f ia , u s i łu ją c łąc zy ć p ro b le m y b io lo g ii, p sy c h o lo g ii i ró ż n e a s p e k ty ż y c ia sp o łeczn eg o (p rz y k ła d d a ją o s ta tn ie p ra c e M ic h e la V o v e lle i F ra n c o is L e b r u n ) 29 o ra z re lig io z n a w s tw o , p o m y ś la n e ja k o w ie d z a o c z ło w ie ­k u w ie rz ą c y m . „ H o m o re lig io s u s ” s ta n o w i b o w ie m w e d le „ n o w e j h is to r i i” s p e c ja ln ie in te r e s u ją c y o b ie k t b a d a w c z y , ja k o iż ży cie sy s te m ó w re l ig i jn y c h to czy się w o ln ie j n iż in n e fo rm y b y tu s p o łe cznego, d o s ta rc z a w ię c sp o so b n o śc i do ro z s z y f ro w a n ia o d w ie c z ­n y c h p o s ta w , p o trz e b i w y o b ra ż e ń lu d z k o śc i o św ie c ie i o so b ie sa m e j. J e d n o c z e śn ie w n o w y e ta p w k r a c z a ją b a d a n ia d z ie jó w in s ty tu c j i r e l ig i jn y c h , p o m y ś la n e ju ż n ie ja k o rzecz s a m a w so b ie , a le ja k o a n a l iz a ro z w o ju s t r u k t u r sp o łe c z n y c h n ie k o n ie c z ­n ie b e z p o ś re d n io z n im i z w ią z a n y c h ( ta k j a k n p . L e G o ff p isz ąc o z a k o n a c h ż e b ra c z y c h n ie z a m ie rz a o d tw a rz a ć ic h d z ie jó w , a le p ra g n ie o d k ry ć e ta p y u rb a n iz a c j i ś r e d n io ­w ie c z n e j F ra n c ji ) 30. P o d o b n ie o s t ro p rz e c iw s ta w io n e są t r a d y c jo n a l iz m o w i n o w e b a ­d a n ia w z a k re s ie h is to r i i l i t e r a tu r y , g d z ie z m ie n ia s ię n ie ty lk o z a k re s p o la b a d a w ­czego, a le ta k ż e jeg o n a rz ę d z ia , o ra z w z a k re s ie h is to r ii s z tu k i, g d z ie c o raz w ię c e j m ie js c a z a jm u ją e le m e n ty f re u d o w s k ie j in te r p r e ta c j i d z ie ł, w id z ia n y c h n ie ty lk o ja k o „ te k s t ”, a le ta k ż e ja k o „ s y s te m ” f u n k c jo n u ją c y n a z a sa d z ie w y g lą d o w y c h a n a lo g ii. N a jo s trz e js z e j k r y ty c e p o d d a n a z o s ta ła c h y b a h is to r ia n a u k i, k tó r a z p u n k tu w id z e n ia „ n o w e j h is to r i i” w sw e j n o w o c z e sn e j fo rm ie je szc ze się n ie z ro d z iła ; is tn ie n ie m o n o ­g ra f i i p o sz c ze g ó ln y c h d z ie d z in w ie d zy n ie o z n ac za b o w ie m , j a k s tw ie rd z a M. S e r r e s , p o w s ta n ia o g ó ln e j h is to r ii , k tó r a u k a z y w a ła b y u n iw e rs a ln e e ta p y ro z w o ju n a u k i w k o h e re n tn y sp o só b 31.

N a jc ie k a w s z y c h y b a i n a jb a r d z ie j s y m p to m a ty c z n y je s t to m I I I w y d a w n ic tw a ,

19 A. S c h n a p p , L ’a rch é o lo g ie , i-b. s. 3 n,n.20 J . B o u v ie r , L e s c r i se s é c o n o m iq u e s , ib . s. 25 n n . o ra z C h a u n u , o.c. s. 51 n n .21 A. B u rg u iè re , L a d é m o g r a p h ie , ib . s. 74 n n .22 A . D u p ro n t , A n th r o p o lo g i e re l ig ieu se , ib . s. 105 n n . o ra z D. J u l ia , H i s t o i r e

re l ig ie u se , ib . s. 137 n n .23 J . Sta r o b iń s k i , L a l i t t é r a tu r e , ib . s. 168 n .24 H . Z e rn e r , L ’art , ib . s. 183 n n .25 M . S e rre s , L e s sc ien ces , ib. s. 203 n n .26 J . J u l l ia r d , L a p o l i t iq u e , ib . s. 229 n n .27 C h a u n u , o.c. s. 64.28 P . C h a u n u a n a l iz u je „ les m é c a n ism e s q u i c o n d u is e n t l ’hi-sto ire sé r ie lle , h ie r

é c o n o m iq u e e t so c ia le , à l ’a s s a u t d u t ro is iè m e n iv e a u , à s a v o ir r e s s e n t ie l , l ’a f fe c tif , !e m e n ta l, le p sy c h iq u e c o llec tif ... d iso n s m ie u x les sy s tè m e s de c iv i l is a t io n ” , ib . s. 66.

29 M. V o v e lle , P ié t é e t d é c h r is t ia n i s a t io n e n P r o v e n c e a u X V I I I e s. L e s a t t i t u d e s d e v a n t la m o r t d ’a p r è s les c la u s u le s d e s t e s ta m e n t s , P a r is 1973; F. L e b ru n , L e s h o m m e s e t la m o r t e n A n jo u , a u X V I I e e t X V I I I e ss. P a r i s 1971.

30 J . L e G off, A p o s t o la t m e n d i a n t e t f a i t u r b a in d a n s la F ra n ce m é d ié v a le : l’i m p l a n ta t i o n g é o g r a p h iq u e e t soc io log ie d e s o rd res m e n d i a n t s a u x X I I I - X V e s ièc les , „ A n n a le s E S C ” 1968, s. 335— 52 o ra z ten że , O r d re s m e n d i a n t s e t u rb a n i s a t io n d a n s la F ra n c e m é d ié v a le , ib . 1970. s. 954— 65.

31 T. II , s. 203 n n . http

://rc

in.o

rg.p

l

soo

p r e z e n tu ją c y w 12 ro z p ra w a c h n o w e o b ie k ty b a d a w c z e : k l i m a t 32, p o d ś w ia d o m o ś ć 33, m it ,34, sy s te m y m e n ta ln e 35, j ę z y k 36, k s i ą ż k a 37, p ro b le m y i n i c j a c j i 38, c ia ło lu d z k ie i je g o s c h o rz e n ia 39, k u c h n ia 40, o p in ia p u b l ic z n a 41, f i lm 42, ś w ię to 43. T e n w y b ó r n a p ie rw sz y r z u t s z o k u ją c o p rz y p a d k o w y (n o w o ść n ie je s t tu c h y b a k ry te r iu m , g d y ż n ie k tó re z w y m ie n io n y c h „ o b ie k tó w ” o b ro s ły ju ż w b a d a n ia i w e F ra n c ji , i p o za n ią ) n ie z a m y k a z re s z tą p o la p o sz u k iw a ń „ n o w e j h is to r i i” , a ty lk o p re z e n tu je jeg o g łó w n ą cech ę c h a ra k te ry s ty c z n ą : z a in te re s o w a n ie c z ło w ie k ie m sp o łe c z n y m i jeg o lo sem , u w z g lę d n ia ją c e w sz e lk ie p rz e ja w y e g z y s te n c ji , od ty c h w c h o d z ą c y c h w sk ła d s u p e r s t r u k tu r p sy c h ic z n y c h i in te le k tu a ln y c h aż po n a jb a r d z ie j m a te r ia ln e i p r z y ­z iem n e , ja k fo rm y z a s p o k a ja n ia g ło d u czy w a lk a z c ie rp n ie n ie m f izy czn y m .

O tw ie ra te n to m ro z p ra w a z n a n e g o b a d a c z a p rz e m ia n k l im a ty c z n y c h , E. L e R oy L a d u r ie , k tó r y p o k ró tc e p rz e d s ta w ia ro z w ó j p ra c w t e j d z ie d z in ie o ra z p r e z e n tu je m e to d y : d e n d ro c h ro n o lo g ic z n ą (b a d a n ia s ło i d rz e w i n a te j p o d s ta w ie w n io sk o w a n ia o m e te o ro lo g ii) , z d a rz e n io w ą (m e th o d e é v é n e m e n tie l le , p o le g a ją c a n a z e s ta w ie n iu w z m ia n e k k o re sp o n d e n c ji, r e je s t r ó w p a ra f ia ln y c h , k ro n ik i td .; często m o g ą to b y ć d a n e p o ś re d n ie n p . m o ż liw e je s t w n io sk o w a n ie o z m ia n a c h k l im a ty c z n y c h n a p o d ­s ta w ie ocen ja k o ś c i ro c z n ik ó w w in ) i w re sz c ie n a jn o w sz ą (w y n a le z io n ą w r . 1967) m e to d ę o x y g e n 18, p o le g a ją c ą n a c h e m ic z n y m d z ia ła n iu n a s ta la g m ity . J e s t to j e d ­n a z n ie lic z n y c h — m o że n a w e t je d y n a — z r o z p ra w w s z y s tk ic h trz e c h to m ó w , k tó ­r a n ie s t a r a s ię p rz y w ró c ić .h is to rii r a n g i „ k ró lo w e j n a u k ” , a w rę cz p rz e c iw n ie , k lim a to lo g ii h is to ry c z n e j w y z n a c z a sk ro m n e m ie jsc e d o s ta rc z y c ie lk i m a te r ia łu d la m e te o rlo g ó w , g lac jo lo g ó w , g e o fiz y k ó w . N a s tę p n y e se j A. B e sa n ç o n a z a m ia s t r o z ­w a ż a ń te o re ty c z n y c h czy m e to d y c z n y c h p r e z e n tu je c z y te ln ik o w i p ró b k ę b a d a ń n a d p o d św ia d o m o śc ią w s ty lu f re u d o w s k im : n a p o d s ta w ie a n a liz y te k s tó w D o s to je w ­sk ie g o i C z e rn y sz e w sk ie g o s t a r a s ię u c h w y c ić „ la sp e c if i té r u s s e ” — sp e c y fik ę r o ­s y jsk ie j m e n ta ln o ś c i o k re ś la ją c e j p o s ta w y s p o łe c z e ń s tw a (zw łaszcza in te l ig e n c ji i s z la c h ty ) i w p ły w a ją c e j n a to k d z ie jó w . J e s t to n a p e w n o c ie k a w y p rz y k ła d s to ­so w a n ia m e to d p sy c h o n a liz y w h is to r i i — a le m o że on o b u d z ić w ie le z a s trz e ż e ń z a ró w n o szczeg ó ło w y ch , ja k g e n e ra ln y c h , in te r p r e ta c y jn y c h .

P o d o b n ie i lu s tr u ją c y c h a r a k te r n o s i e se j M. D e tie n n e , a n a l iz u ją c y m it O rfe u sz a i E u ry d y k i i z a w a r tą w n im sy m b o lik ę . T e o re ty c z n y c h a r a k te r p rz e w a ż a w e se ju J . L e G o ffa , p ró b u ją c y m o k re ś l ić p rz e d m io t i z a k re s b a d a w c z y tzw . h is to r i i m e n ­ta ln o śc i i z d e c y d o w a n ie o d d z ie la ją c y m ją od h is to r i i id eo lo g ii. M e n ta ln o ść sp o łecz ­n a k s z ta ł tu je s ię p o d w p ły w e m o d p ry sk ó w i e ch sy s te m ó w filo z o ficz n y ch d a n e j e p o k i i w ż a d n y m w y p a d k u n ie ty lk o n ie n a le ż y je j z n im i u to ż sa m ia ć , a le n a w e t n ie m o ż ­n a sąd z ić , że i s tn ia ły m ię d z y n im i śc is łe , b e z p o ś re d n ie w ię zy . D ro g i p rz e n ik a n ia i o d ­d z ia ły w a n ia są tu zaw iłe , z w ią z a n e są z k a n a ła m i k s z ta ł to w a n ia się k u l tu r y m a s o ­w e j, p o p u la rn e j, p o z o s ta ją c e j p o d w p ły w e m k u l tu r y e l i ta r n e j , a le ja k ż e od n ie j o d ­leg łe j. L e G o ff w y z n a c z a to p o g ra f ię o ś ro d k ó w k s z ta ł to w a n ia się ow ej k u l tu r y p o p u ­la r n e j s p ro w a d z a ją c ją do trz e c h m ie jsc m a s o w y c h sp o tk a ń lu d z i d a w n y c h w ie k ó w :

32 E. L e R oy L a d u r ie , L e c l im a t : l’h i s to ir e de la p lu ie e t d u b ea u t e m p s , t. I I I , s. 3 nn .

33 A . B e ca n ço n , L ’in c o n s c ie n t : l’é p iso d e de la p r o s t i t u é e d a n s „Que fa ir e ?” et d a n s „Le S o u s - s o l”, ib . s. 31 nn .

34 M. D e tie n n e , L e m y t h e : O r p h é e a u m ie l , ib . s. 56 n n .35 J . L e G off, L e s m e n ta l i t é s : u n e h is to ir e a m b ig u e , ib . s. 76 n n .38 J . C. C h e v a lie r , L a la n g u e: l in g u i s t i q u e e t h is to ir e , ib . s . 95 nn.37 R. C h a r t ie r i D. R o ch e, L e l iv re : u n c h a n g e m e n t de p e r sp e c t i v e , ib. s. 115 n n .38 P . V id a l-N a q u e t, L e s j e u n e s . L e cru , l’e n f a n t g rec e t le cu it , ib . s. 137 nn.39 J . R e v e l i J . P . P e te r , L e corps: l’h o m m e m a l a d e et so n h is to ire , ib . s. 169 n n .40 J . P. A ro n , L a cu is in e : u n m e n u a u X I X s ièc le , ib . s . 192 n n .41 M. O zouf, L ’o p in io n p u b l iq u e : a po log ie p o u r les so n d a g e s , ib . s. 220 nn.42 M. F e rro , L e f i l m : u n e c o n tr e a n a ly s e de la soc ié té , ib . s. 236 nn.43 M. O zouf, L a fê te : so u s la R é v o lu t i o n f ra n ç a is e , ib . s. 256 n n . ht

tp://

rcin

.org

.pl

„ N o w a h i s to r ia ” 901

ja r m a r k ó w , m ły n a , k a rc z m y (m o żn a c h y b a te n z e s ta w u z u p e łn ić o p la c p r z e d k o śc io ­łem , g d z ie k w it ło i do d z iś k w itn ie ży cie to w a rz y sk ie po sk o ń c z e n iu n a b o ż e ń s tw a i — w k a ż d y m ra z ie aż do p o c z ą tk ó w X X w . — w ie js k ą lu b m a ło m ia s te c z k o w ą k u ź ­n ię , k tó re j m ie js c e dziś w y p ie ra w a r s z ta t sa m o ch o d o w y ). S łu sz n ie p o d k re ś la z w iąz k i m ię d z y h is to r ią m e n ta ln o ś c i i h is to r ią k w a n ty ta ty w n ą , a ta k ż e je j p o w ią z a n ia z ogól­n ą h is to r ią k u l tu r y , w y z n a c z a ją c w a r te u w a g i s p e c ja ln e j o b ie k ty b a d a ń , z n a jd u ją c e s ię w p o lu z a in te re s o w a n ia ob u , j a k n p . ty p o lo g ia i a n a l iz a g e s tu . Z w ra c a ją c uw 'agę n a d u że z n a c z e n ie b a d a ń n a d m e n ta ln o ś c ią d la o d k ry w a n ia ro li t r a d y c j i i d łu g ieg o ży cia w s z e lk ic h a r c h e ty p ó w (h is to r ia m e n ta ln o ś c i to d z ie je w d u ż y m s to p n iu i n e r ­c ji — s tw ie rd z a w p e w n y m m o m e n c ie ) , p o d k re ś la je d n a k is tn ie n ie w je d n e j epoce k i lk u m o d e li m e n ta ln y c h , o d d z ia łu ją c y c h n a s ie b ie w se n s ie z a ró w n o w p ły w ó w i p rz e ­n ik a n ia , j a k ś c ie ra n ia się. J e s t to r o z p ra w a g łó w n ie te o re ty c z n a , a u to r o p e ru je j e d ­n a k k i lk o m a p r z y k ła d a m i, b a rd z o s u g e s ty w n y m i, a b y p o k a za ć , ja k ą ro lę m a z a ­s to so w a n ie a n a liz s t r u k tu r m e n ta ln y c h d la w y ja ś n ie n ia p e w n y c h z a c h o w a ń i z d a rz e ń (m. in . z n a m ie n n e z n ie s ie n ie p o d a tk ó w p rz ez K a ro la V n a ło żu śm ie rc i). J e ś l i h i ­s to r ia g o sp o d a rc z a i sp o łe c z n a u k a z u je n a m d z ie je ja k o ta n ie c p o ru sz a n y c h p rz ez n ie u c h ro n n e m e c h a n iz m y sz k ie le tó w , to h is to r ia m e n ta ln o ś c i p rz y o b le k a te sz k ie le ty w cia ło , c z y n ią c z n ic h ż y w y c h , p e łn y c h lu d z i — ta k oto a u to r u s p ra w ie d liw ia p o trz e b ę b a d a ń teg o ty p u , je d n o c z e śn ie p o d k re ś la ją c t ru d n o ś c i m e to d y c z n e m .in . w z a k re s ie b a z y ź ró d ło w e j, j a k ie n a p o ty k a ją h is to ry c y m e n ta ln o ś c i44.

N o w e m e to d y i n o w e p e r s p e k ty w y b a d a ń n a d k s ią ż k ą p r e z e n tu ją w s p ó ła u to rz y k o le jn e g o sz k icu , R . C h a r t ie r i D. R oche. Z w r a c a ją o n i u w a g ę , że ro z w ó j b a d a ń k w a n ty ta ty w n y c h d a ł m o ż liw o ść sz e rsze g o s p o jrz e n ia n a d z ie je k s ią ż k i, t r a k to w a n e j te ra z d w o ja k o : ja k o p r o d u k t w y tw ó rc z o śc i i to w a r (w ią żą się z ty m b a d a n ia n a d ro z m ia ra m i p r o d u k c ji i o b ro tu , k o n iu n k tu r a m i w ty m z a k re s ie , z y sk a m i itd .) o ra z ja k o z ja w is k o k u l tu r a ln e , ś ro d e k p rz e k a z u p e w n y c h tre ś c i i id e i (z ty m z w ią z a n e są b a d a n ia n a d c z y te ln ic tw e m sp o łe cz n y m , m o ty w a c ja m i k u p n a k s ią ż k i, p ro f ile m b ib lio te k p r y w a tn y c h itd .) , n ie z aw sze z re sz tą to r u ją c y d ro g ę n o w o czesn o śc i i p o s tę ­pow i. C ie k a w y b a rd z o je s t szk ic J . P . A ro n a n ie ty lk o d z ię k i p o d ję c iu te m a tu k o n ­su m p c ji ż y w n o śc io w e j (m a o n a ju ż dość b o g a tą l i t e r a tu r ę w ró ż n y c h k r a ja c h ) , a le d z ięk i s z e ro k ie m u w y k o rz y s ta n iu i z e s ta w ie n iu ź ró d e ł — od ra c h u n k ó w sz p ita l i p a ry s k ic h z la t 1846— 47 d o k a r t d a ń p o c h o d z ą c y c h z p o p u la rn y c h m a so w y c h r e ­s ta u ra c j i te g o o k re s u i p rz e p is ó w k u c h a rs k ic h . W k r ą g ro z w a ż a ń , w c ią g n ię te zo s ta ły a le ty lk o s p r a w y k a lo ry c z n o ś c i p o s iłk ó w , a le ta k ż e ty p o lo g ia i k o m p o z y c ja p o p u la r ­n y ch z e s ta w ó w , p r o b le m y t r a d y c j i w z a k re s ie ż y w ie n ia , n a w e t z a g a d n ie n ia o b słu g i i p rz y g o to w a n ia s to łu (sp e k ta k lo w y , to w a rz y s k i a s p e k t p o siłk u ).

P o d o b n ie n o w a to r s k i c h a r a k te r n o s i s z k ic M . O z u f d o ty cz ąc y p ro b le m a ty k i św ię ta . P o ś w ię c o n y g łó w n ie p rz y k ła d o w i o b c h o d ó w re w o lu c j i f ra n c u s k ie j m a on zna c z e n i e sz e rsze , te o re ty c z n e , ja k o p r ó b a a n a liz y z n a c z e n ia ś w ię ta w ogóle, z w ła ­szcza w a s p e k c ie jeg o z w ią z k ó w z czasem (p o d w ó jn y c h a r a k te r ś w ię ta ja k o f u r tk i do p rz e sz ło śc i i p rz y sz ło śc i je d n o c z e śn ie , p o w ta rz a ln o ś ć ś w ię ta ja k o w y r a z s t r a te g i i a rc h a iz m ó w c h ro n ią c y c h sp o łe c z e ń s tw o p rz e d lę k ie m ) o ra z p ró b a ty p o lo g ii ze z w ró ­cen iem sz c z e g ó ln e j u w a g i n a św ię to z w ią z a n e z w y d a rz e n ia m i h is to ry c z n y m i, s t a ­n o w ią ce w e d le a u to r k i sp o só b a f irm a c j i sp o łe c z n e j i u s p ra w ie d l iw ie n ia zasz ły ch w y p a d k ó w , ic h u tw ie rd z e n ia , a je d n o c z e śn ie z n e u tr a l iz o w a n ia w r y tu a le d o ro czn eg o p o w ta rz a n ia .

S p e c ja ln e z n a c z e n ie d la h is to ry k ó w ' d z ie jó w n a jn o w s z y c h m a ją z a w a r te w to m ie trze c im ro z p ra w y d o ty c z ą c e b a d a n ia o p in ii p u b lic z n e j i f i lm u . W ogóle p o d k re ś l ić n a le ży z n a c z n e z a fa s c y n o w a n ie „ n o w e j h i s to r i i ” p r o b le m a ty k ą w sp ó łc z e sn ą n ie ty lk o w se n s ie b e z p o ś re d n ie g o u k ie ru n k o w a n ia b a d a ń , a le ta k ż e , a m oże n a w e t p rz ed e w sz y s tk im , w p ły w u b o d ź co w eg o z a c h o d z ą c y c h w y d a rz e ń n a p o g łę b ia n ie i ro z sz e rz a n ie

44 T . I I I , s. 79, 82. http

://rc

in.o

rg.p

l

a n a liz y p ro c e só w m a ją c y c h m ie jsc e w o d le g le js z y c h w ie k a c h . S p ra w y te w a r te b y ­ły b y z re sz tą o d d z ie ln eg o , o so b n eg o s tu d iu m . N in ie js z y p rz e g lą d ze w z g lę d u n a sw e o g ra n ic z o n e ro z m ia ry s ta n o w i je d y n ie o m ó w ie n ie w y b r a n e j p r o b le m a ty k i m ie sz c z ą ­ce j się w trz e c h o m a w ia n y c h to m a c h , a k r y te r iu m ow ego w y b o ru s ta n o w iły p rz e d e w s z y s tk im w ła sn e z a in te re s o w a n ia re c e n z e n tk i. W y c z e rp u ją c e i p e łn e p rz e d s ta w ie n ie teg o ty p u w y d a w n ic tw a je s t n ie z w y k le tru d n e , j a k o iż m a ono a m b ic ję n ie ty lk o p o d su m o w a ć w s z y s tk o co n o w e w h is to r ii , a le ta k ż e z a n a liz o w a ć i o b n a ż y ć k o rz e n ie teg o n o w eg o o ra z n a k re ś l ić sz e ro k i p ro g ra m b a d a ń n a p rz y sz ło ść . P o szc z eg ó ln e to m y i ro z p ra w y są o czy w iśc ie b a rd z o a u to n o m ic z n e — n ie m a m y w ię c tu do c zy n ie n ia z je d n o ro d n y m , sc a lo n y m i u z g o d n io n y m p la n e m , a r a c z e j z lu ź n y m i p ro p o z y c ja m i n ie rz a d k o ró ż n ią c y m i s ię m ię d z y so b ą w szczeg ó łach . R ó żn y je s t te ż c h a r a k te r ro z ­p r a w — od te o re ty c z n y c h e se jó w p o p rz e z p r a k ty c z n e p r ó b k i a n a l iz y w y b r a n y c h z a ­g a d n ie ń , d e m o n s tru ją c e u ż y c ie n o w y c h m e to d i „ p o d e jś ć ” . W n ie k tó ry c h ro z p ra w a c h z n a la z ły się k ry ty c z n e o m ó w ie n ia s ta n u b a d a ń w p o sz c ze g ó ln y c h d y sc y p lin a c h , p ró ­b y u k a z a n ia e ta p ó w i k ie r u n k ó w ich ro z w o ju , p r z y k ła d y k s ią ż e k o fe ru ją c y c h s p e c ­ja ln ie m o d e lo w e n o w o c z e sn e ro z w ią z a n ia . J e s t w ię c w y d a w n ic tw o F aire de l' h i s to ir e sw eg o ro d z a ju k ry ty c z n y m p rz e w o d n ik ie m b ib lio g ra f ic z n y m po n a jb a r d z ie j n o w a ­to r s k ie j l i t e r a tu r z e f r a n c u s k ie j l a t o s ta tn ic h . Do je j n ie w ą tp l iw y c h z a s łu g zaś n a le ży z a ró w n o p o sz e rz e n ie p o la b a d a w c z e g o h is to r i i p rz e z z w ró c e n ie u w a g i n a sp ra w y d a w n ie j n ie d o s trz e g a n e lu b le k c e w a ż o n e , j a k (d z ię k i s tw o rz e n iu n o w eg o k w e s tio ­n a r iu s z a p y ta ń ) p o d ję c ie ź ró d ło z n a w c z y c h z a b ie g ó w r e in te r p r e ta c y jn y c h n a w ie lk ą sk a lę .

*

M iro n C o n s t a n t i n e s c u , C o n s ta n tin D a i c o v i c i u, S te fa n P a s c u , H is to i r e de la R o u m a n i e d e s o r ig in es à n o s j o u r s , B u c u re ş ti 1974, É d itio n s H o rv a th , ss. 503.

O m a w ia n a h is to r ia R u m u n ii ro z p o c z y n a s ię od c za só w p ie rw sz y c h w z m ia n e k o D a k a c h -G e ta c h , t j . od V I w . p .n .e . Z d a n ie m a u to ró w , p le m io n a d a c k ie r o z p rz e s t r z e ­n i ły s ię n a ro z le g ły m te ry to r iu m , ro z c ią g a ją c y m s ię od z a c h o d u i p ó łn o cn e g o za ­c h o d u do D u n a ju i S ło w a c ji , n a p o łu d n iu — aż do g ó r B a łk a n y , n a w sch o d z ie — aż do M o rza C z a rn e g o i ź ró d e ł B u g u . D a k o w ie , m im o lic z n y c h n a ja z d ó w in n y c h lu d ó w (m .in . C e ltó w , A w a ró w ), n ie u leg li w p ły w o m ich c y w iliz a c ji , lecz p rz e c iw n ie sa m i p o t r a f i l i lu d y te z a sy m ilo w a ć . W k o ń c u I I i n a p o c z ą tk u I w . p .n .e . p o w s ta ła p a ń s tw o w o ś ć d a c k a . A u to rz y e k s p o n u ją f a k t , że D a c ja s ta w s z y s ię o b ie k te m in w a z ji R z y m u p rz e z 120 l a t s ta w ia ła m u opór.

R o m a n iz a c ja D a c ji o z n a c z a ła n ie ty lk o z n a c z n y ro z w ó j k r a ju , lecz w p ły n ę ła ta k ż e n a s tw o rz e n ie — n a g ru n c ie d a c k im — r u m u ń s k ie j s u b s ta n c ji n a ro d o w e j. A u to rz y p re z e n tu ją p o g lą d , iż „ lu d r u m u ń s k i” (czy t. p ie rw o w z ó r n a r o d u ru m u ń sk ie g o ) u fo rm o w a ł s ię w n a s tę p s tw ie d łu g o trw a łe g o p ro c e su k o lo n iz a c j i r z y m s k ie j „D ac ji T r a j a n a ” (s. 88). L u d te n o k a z a ł s ię o d p o rn y i m im o in w a z j i lu d ó w b a rb a rz y ń s k ic h (W ęg ró w , P ie c z y n g ó w , K u m a n ó w ) b y ł w s ta n ie z o rg a n iz o w a ć się w p a ń s tw a f e u d a ln e , k tó re z k o le i s tw o rz y ły n ie z b ę d n e w a r u n k i ro z w o ju s p o łe c z e ń s tw a ru m u ń s k ie g o w e w s z y s tk ic h dzi e d z in a c h (s. 113). Z a p e w n io n a z o s ta ła m .in . c iąg ło ść ro z w o ju k u l tu ­ra ln e g o , co m ia ło d u że z n a c z e n ie d la k o n s o lid a c ji sp o łe c z e ń tw a ru m u ń s k ie g o . K o n s o ­l id a c ja ta zaś p rz y c z y n iła s ię do o d p o w ie d n ie g o u o d p o r n ię n ia z w ła sz c z a n a w p ły w y tu re c k ie .

W alce z z a g ro ż e n ie m ze s tro n y im p e r iu m o tto m a ń s k ie g o a u to rz y p o św ię c ili s to ­su n k o w o d u żo m ie js c a . N ie u s trz e g li s ię j e d n a k p rz e d p rz e c e n ia n ie m r o l i R u m u n ó w 7 w w a lc e z n a w a łą tu re c k ą . K s ię s tw a ru m u ń s k ie p rz e d s ta w io n e z o s ta ły ja k o g łó w n a w ła śc iw ie s iła a n ty tu r e c k a . P r a w ie n ie d o s trz e g a ln e są n a to m ia s t i m o n a rc h ia H a b s ­b u rg ó w , i R z e c z p o sp o lita P o lsk a (u k a z a n a ra c z e j ja k o p a ń s tw o w s p ó łp ra c u ją c e z T u rc ją n a sz k o d ę ru m u ń s k ą ) . S to su n k o m z re s z tą z P o lsk ą , t a k j a k i z in n y m i

902 M a ria B o g u c k a

http

://rc

in.o

rg.p

l