Raport z badań jakościowych: Diagnoza sytuacji rodzin ... · 1 Opis realizowanych badań ......

Raport z badań jakościowych:

Diagnoza sytuacji rodzin patologicznych na terenie Gliwic

Wrocław – Gliwice, 2010

Diagnoza sytuacji rodzin patologicznych w Gliwicach

KB Pretendent, ul. Kazimierza Wielkiego 65, 50-077 Wrocław, www.pretendent.eu Strona 2

Spis treści

1 Opis realizowanych badań ..............................................................................................3

1.1 Cele badania.............................................................................................................5

1.2 Metoda badań..........................................................................................................5

1.3 Opis próby................................................................................................................5

2 Interpretacja wyników badania.......................................................................................6

2.1 Zainteresowania, marzenia i sposoby spędzania czasu wolnego...............................7

2.2 Typowy dzień ...........................................................................................................9

2.3 Sytuacja finansowa i mieszkaniowa ........................................................................11

2.3.1 Źródło utrzymania ...........................................................................................12

2.3.2 Koszyk podstawowych produktów...................................................................14

2.4 Krąg wsparcia .........................................................................................................16

2.5 Przyczyny sytuacji obecnej i problemy, z jakimi się borykają...................................18

2.6 Propozycje zmian ...................................................................................................20

2.7 Autorytety i udział w wydarzeniach społeczno-kulturalnych ...................................21

2.8 Ocena problemów mieszkańców Gliwic przez samych mieszkańców ......................23

2.9 Poczucie szczęścia ..................................................................................................24

3 Spis Ilustracji .................................................................................................................24

4 Załącznik .......................................................................................................................25



1 Opis realizowanych badań

Poniższe opracowanie przedstawia wyniki badań jakościowych zrealizowanych

w ostatnim kwartale 2010 roku w Gliwicach.

W 2009 roku ze świadczeń pomocy społecznej skorzystało 5732 osoby – 3767 rodzin.

Łącznie na świadczoną pomoc, która obejmowała m.in.: zasiłki okresowe, zapewnienie

schronienie, posiłków, ubrań, opieki, poradnictwo specjalistyczne wydano w Gliwicach

10 629 403 zł. Ponadto wiele osób i rodzin korzystało również z pomocy oferowanej przez

organizacje pozarządowe. Poniższa tabela pokazuje ilu osobom została udzielona pomoc

przez konkretne organizacje.

Ilość osób które skorzystały z

pomocy w 2009 roku Towarzystwo Pomocy .im. św. Br. Alberta - Wydawanie posiłków 495 Towarzystwo Pomocy .im. św. Br. Alberta - Schronisko 281 Towarzystwo Pomocy .im. św. Br. Alberta - Noclegownia 119 Towarzystwo Pomocy .im. św. Br. Alberta - Klub Integracji Społecznej 2615 Polski Komitet Pomocy Społecznej 400 Śląskie Stowarzyszenie Rodzin Wielodzietnych 2000 Polski Czerwony Krzyż 6364 Agencja Rozwoju Regionalnego Donbas z Doniecka 105 Caritas 2838 Łącznie 15217

Główne przyczyny z jakimi osoby zgłaszają się do w/w organizacji:

bezrobocie bezdomność

integracja osób z dysfunkcjami społecznymi pomoc prawna

pomoc terapeuty-psychologa pomoc profesjonalnych doradców zawodowych

integracja innych osób zagrożonych wykluczeniem np. ubogich pomoc w sytuacji złego stanu zdrowia

pomoc w podjęciu leczenia z uzależnień pomoc w wyrabianiu dokumentów

pomoc w znalezieniu pracy, mieszkania choroba, niepełnosprawność



ubóstwo niezaradność życiowa

wielodzietność matki samotnie wychowujące dzieci

podeszły wiek, niska emerytura, samotność patologia, alkoholizm

klęski losowe, pożar mieszkania podniesienie kwalifikacji osobistych

budowanie partnerstwa międzysektorowego/międzynarodowego zapoznanie się z funkcjonowaniem administracji samorządowej,

pracą w organizacjach pozarządowych prowadzenie aktywnego życia obywatelskiego

nabycie umiejętności tworzenia/zarządzania projektami

Zakres udzielonej pomocy:

opieka pielęgniarska zakup leków

dofinansowanie do turnusów rehabilitacyjnych zajęcia dla niepełnosprawnych

pomoc dla bezrobotnych wydawanie posiłków

dożywianie w szkołach i przedszkolach pomoc żywnościowa

paczki świąteczne w parafiach wigilie dla samotnych, spotkania opłatkowe, dzień chorych

zakup opału na zimę dopłata do energii elektrycznej, czynszu, gazu

zakup podręczników i przyborów szkolnych dofinansowanie do kolonii i zimowisk pośredniczenie - meble i sprzęt AGD

zapomogi indywidualne porady prawne, terapeutyczne, zawodowe

opieka stacjonarna szkolenia, konsultacje



1.1 Cele badania

Celem badania była chęć poznania problemów rodzin patologicznych na terenie

Gliwic. Aby rozwiązać tą kwestię postawiliśmy sobie kilka pytań:

Jakie są zainteresowania, marzenia i jak spędzają czas wolny członkowie rodzin?

Jaki jest ich stosunek do dalszej rodziny, sąsiadów, administracji lokalnej i instytucji

pomocy społecznej?

Jakie są przyczyny i okoliczności ich trudnej sytuacji życiowej?

W jaki sposób spędzają czas w weekend i na co dzień?

Jak oceniają swoją sytuację na przestrzeni lat, czy się pogarsza, pozostaje taka sama,

czy zmienia na lepsze?

Co według badanych pomogłoby im w obecnej sytuacji i jak ją postrzegają?

W jakiej mierze korzystają z dóbr kultury, jakie mają autorytety?

Jak ogólnie oceniają problemy wszystkich mieszkańców Gliwic?

1.2 Metoda badań

Badania zostały zrealizowane za pomocą bezpośredniego, pogłębionego wywiadu

z daną osobą, z uwzględnieniem wypowiedzi dorosłych osób towarzyszących wywiadowi.

(IDI). Jest to metoda badawcza polegająca na zbieraniu danych na interesujący nas temat

poprzez zadawanie pytań według przygotowanego scenariusza, dopytywaniu

w zależności od otwartości rozmówcy i warunków. Ankieta przeprowadzana jest

anonimowo, aby umożliwić każdej badanej osobie swobodne wypowiedzenie się,

podzielenie się swoimi opiniami, zapewniając jednocześnie różnorodność omawianych

doświadczeń.

1.3 Opis próby

W badaniu wzięło udział 30 respondentów podstawowych i niemalże połowa z tej

liczby respondentów pomocniczych (mężowie, żony, konkubenci, konkubiny). Badanie

zostało przeprowadzone na terenie Gliwic. Byli oni badani w trzech podstawowych grupach:



rodziny bezdzietne (albo z dziećmi z innych związków, pozostającymi w większości

na własnym utrzymaniu), w wieku poprodukcyjnym; rodziny wielodzietne oraz samotne

matki z dziećmi. Duży odsetek osób w całej grupie badawczej jest rozwodnikiem, wdowcem

i weszło na nowo w związek partnerski. Rodziny korzystają z zasiłku z pomocy społecznej,

socjalnych mieszkań, ich sytuację materialną określa się, jako ciężką. Duża część badanych

pochodzi z rodzin, których ojciec, matka, albo oboje przenieśli się tutaj z Polski wschodniej

albo północno-wschodniej (toruńskie, warmińsko-mazurskie), bądź województw przyległych

(Ruda Śląska, Paczków). Szczególnie ojcowie tych rodzin sprowadzali się na Śląsk za pracą,

dostawali dom w zamian za porzucenie działki, ziemi. Część badanych sama porzucała

miejsce zamieszkania z urodzenia i emigrowała na Śląsk w latach 70-tych za pracą.

2 Interpretacja wyników badania

Sytuacja tzw. rodzin patologicznych nie jest satysfakcjonująca w ocenie samych

badanych, zarówno pod względem mieszkaniowym, jak i finansowym. Badani mają bardzo

duże problemy ze zdrowiem i jako bolączkę swojego życia przedstawiają utrudniony dostęp

do opieki zdrowotnej - głównie rodziny bezdzietne. Również utrudniony dostęp do

szkolnictwa zatrzymuje kobiety w domu i uniemożliwia znalezienie pracy. Skarżą się na to

zarówno samotne matki, jak i członkowie wielodzietnych rodzin. Brak pracy jest poważnym

problemem, w każdej z tych badanych grup.

Możemy określić, że sami respondenci pochodzą w dużej mierze z rodzin, w których byli

zaniedbywani albo wcześnie osieroceni i sami musieli sobie radzić w życiu. Natomiast

przykładają dużą wagę do relacji rodzinnych, chcą spędzać razem czas i dbać jak najlepiej

mogą o swoje dzieci. Co jest utrudnione przez właśnie warunki mieszkaniowe, brak pracy,

o czym mowa poniżej.

Rodziny dysfunkcyjne, czyli niedostosowane do potrzeb ludzkich, społecznych,

nie znaczy patologiczne. Rodziny badane spełniają swoje funkcje ochrony i wychowania



młodych Polaków. Są w nich zaspakajane potrzeby biologiczne dzieci, choć jak wskazuje

koszyk zakupów, na wiele rodziny nie mogą sobie pozwolić.

Według Marii Łopatkowej rodzina patologiczna to taka, w której oboje lub jedno

z rodziców jest alkoholikiem, przestępcą lub trudni się nierządem. Inne przypadki zalicza

do rodzin zagrożonych. Badanie na tej grupie nie wykazało rażącego problemu alkoholowego

w rodzinach, raczej wręcz brak czasu na spotkania alkoholowe. Na pierwszy rzut oka są to

normalne rodziny, rodzice chcą pomagać dzieciom w zdobywaniu wiedzy, po bliższym

przyjrzeniu jednak widać, że są zdezorganizowane, z problemem bezrobocia, głównie

kształtującym ich sytuację obecną. To źródło może wpływać na zaniedbanie potrzeb

społeczno-kulturalnych, estetycznych dzieci, gdyż sami rodzice w nich nie partycypują.

O zaspakajaniu potrzeb psychicznych tj., akceptacji, współdziałania, bezpieczeństwa,

szacunku i dostatku możemy się tylko mgliście wypowiedzieć. Tzn. nie ma dowodów

płynących z badań potwierdzających wszystkie wyżej wymienione zmienne. Przecież

wspólne, częste przebywanie i uznawanie rodziny za wartość, nie jest jeszcze równoznaczne

z poczuciem akceptacji przez tę rodzinę jednostki. W związku z powyższym w dalszej części

raportu używać będę terminu rodziny zagrożone zamiast rodziny patologiczne, gdyż to

bardziej oddaje charakter problemu tych rodzin w perspektywie ogólnospołecznej.

Zagrożenia dla spójności rodziny są większe w rodzinach niepełnych, tzn. dzieci pozostają

razem tylko z jednym z biologicznych rodziców.

2.1 Zainteresowania, marzenia i sposoby spędzania czasu wolnego

Na początku rozmowy uczestnicy zostali poproszeni o przedstawienie się, opowiedzenie

o swojej rodzinie, opowiedzenie o swoich zainteresowaniach i sposobach spędzania czasu



wolnego w rodzinie. W grupie rodziny bezdzietne w większości odpowiedzi przewijał się

wątek powrotu do aktywności zawodowej, zgodnej ze swoimi marzeniami, np.: „praca

w sklepie”, „mieć do czynienia z kwiatami” albo marzenie: „żeby żyć normalnie”.

Inne marzenia:

„żeby przeżyć, bo już na starość to, jakie marzenia”

„żeby żyć jak najdłużej”

„wrócić do sytuacji, w której byłem przed zabraniem renty”

Wśród głównych zainteresowań pojawiało się: słuchanie radia, oglądanie telewizji,

czytanie książek, rozwiązywanie krzyżówek. „No poza oglądaniem telewizji i słuchaniem

radia, to jeszcze nasłuchujemy, co nas boli”. W wolnym czasie respondenci wykonują prace

domowe, jak sprzątanie, gotowanie, „siedzimy sobie przed telewizorem, wiadomości sobie

jakieś oglądamy, takie rzeczy; kawki sobie robimy, no to jest taki tryb”, słuchają muzyki.

Na basen nie chodzą, wolą się na słonku opalać, czasem wyprowadzają psa, chodzą

do lekarza, „do piwnicy”. „Czas spędzam w domu, ponieważ to jest związane z chorobą, gdyż

dłuższe chodzenie kończy się tak, że muszę odpoczywać często, trzymając nogi do góry”.

Z kolei w rodzinach wielodzietnych i samotnych matek z dziećmi marzeniem często

występującym jest wakacyjny wyjazd na odpoczynek, oraz chęć wspomagania finansowo

i duchowo dzieci, aby mogły uzyskać dobre wykształcenie i lepszy start w dorosłe życie,

oczekiwanie dofinansowania na obiady czy ferie szkolne, znalezienie pracy i opieki dla dzieci

podczas pracy.

Wszystkie wymienione sposoby spędzania wolnego czasu przez członków tych rodzin

oraz ich zainteresowania to:

oglądanie telewizji,

słuchanie radia,

rozwiązywanie krzyżówek,

komputer,

piłka nożna,

praca,

muzyka,



spotkania ze znajomymi, przyjaciółmi,

książki,

zdrowie i kosmetyki,

spotkania z przyjaciółmi,

spacery,

przyroda,

zwierzęta,

historia,

granie w gry planszowe, układanie klocków,

studiowanie encyklopedii, nauka, wyszukiwanie nowinek,

rysowanie,

śpiewanie.

2.2 Typowy dzień

Większość respondentów, z którymi był przeprowadzany wywiad standardowo spędza

czas w domu. A to z powodu wieku i choroby, a to z racji opieki nad młodszym potomstwem.

Dzień wtedy rozpoczyna się od pobudki i porannej kawy, przyszykowania dzieci do wyjścia

do szkoły w rodzinach dzietnych i czynności pozwalających utrzymać ład w domu, takich jak:

sprzątanie, pranie, prasowanie.

Rodziny bezdzietne wskazują, że dzień zaczyna się spokojnie: słuchaniem wiadomości

w radiu, niektórzy ćwiczą zalecony zdrowotny wysiłek, np. rowerek. Często wybierają się

razem i robią zakupy w sieci tanich sklepów, jak Biedronka. „Czasami jest też przejście przez

śmietniki, żeby może coś jeszcze sobie znaleźć, w formie, nie wiem, jakiegoś jedzenia”.

Do normalnej sytuacji należy również spożywanie razem posiłków. Takie nawyki

zarejestrowano w większości rodzin, aczkolwiek zdarza się także, że duża rodzina nakłada

na osoby zarabiające na chleb duży obowiązek pracy i wtedy „mąż jest od świtu do nocy

w pracy, a ja jestem od świtu do nocy z dziećmi”. Brak czasu na podtrzymywanie więzi

rodzinnych, spowodowany charakterem pracy zarobkowej, może być jednym z czynników



oprócz np. niskiego wykształcenia, sprzyjającym tworzeniu się warunków zagrażających

spójności rodziny.

W rodzinach bezdzietnych ma miejsce ciągłe staranie się o utrzymanie ciała w kondycji

i niedopuszczenie do rozwoju choroby, przejawia się to również w stosunku ilości

wypoczynku do aktywności dziennej: „No to weekendy to tak, zrobię obiad, do sklepu trzeba

wyjść, troszkę teraz trzeba posprzątać jeszcze, skończy się gotować to będę musiała nabrać

sił żeby tego, poleżeć. Troszkę ciągnie mnie do łóżeczka, bo nerwy się odzywają, no bo

pogoda jest ciężka, nawet deszcze to wszystko mi się na tle nerwowym odzywa”. Ludzie ci

wskazują, że brak zdrowia, utrudnione dojście do opieki zdrowotnej i czynności

pielęgnacyjne pochłaniają większość ich czasu dziennego oraz angażują uwagę, w taki

sposób, że kurczy się czas, który mogliby poświęcić na np. odpoczynek aktywny, rozrywkę.

Specjalne zabiegi i zażywanie leków są istotnym punktem dnia. Respondenci

wskazują, że te regularne czynności orientują ich poczucie doby. „Wstajemy rano…(żona)

robi opatrunki na nogi, ja biorę tabletkę, którą muszę zażyć na czczo, na zakrzepicę”.

Wynikiem tych zabiegów jest strata części czasu na stanie w kolejkach, żeby umówić się

na wizytę u lekarza, albo zapisać na zabieg, bądź dokonać niezbędnych badań potrzebnych

do otrzymania renty. „Masę, masę czasu spędzamy w ośrodkach zdrowia, u lekarzy, różnych

specjalistów, bo to nie tylko, że na przykład żona ma nogę chorą i chodzi tam do

naczyniowca, a oprócz tego ma anemięi różnych lekarzy (potrzebuje) i ja tak samo. Ja się

leczę u kardiologa i u neurochirurga, i u neurologa, także masę czasu spędzamy u lekarzy”.

Niekiedy członkowie rodzin pracują w niepełnym wymiarze godzin, w tzw. pracach

interwencyjnych, dorywczo na umowę zlecenie i jednocześnie korzystają z zajęć

terapeutycznych, zawsze jednak znajdują czas na wspólne posiłki.

Dni wolne, czyli sobota, niedziela, różnią się tym od dni powszednich, że badani

jeszcze bardziej czują rozprzężenie i brak umiejscowienia się w świecie. „Wie Pani, co, jak

przyjedzie, ja powiem Pani szczerze, jak przyjdzie sobota, niedziela to denerwuje mnie to,

bo nie ma tego ruchu, nie ma tych zajęć, nie”. Powodem, dla którego te dni

są satysfakcjonujące jest inne wyżywienie (mięso na obiad) oraz przyjazd dzieci. Odpoczynek

od pracy zarobkowej, tylko w rodzinach wielodzietnych ujawnia się chęć pójścia do Kościoła,



czy spotkania się ze znajomymi. Raczej nikt nie korzysta z oferty kulturalnej miasta, wyjść

do kina, teatru. Za to podkreślają wartość czasu razem spędzonego w weekend, w rodzinie.

2.3 Sytuacja finansowa i mieszkaniowa

Sytuacja finansowa, jak i mieszkaniowa przebadanych mieszkańców Gliwic daleka jest

od satysfakcjonującej. Z wypowiedzi członków rodzin można przytoczyć tutaj epitety:

„beznadziejna”, „tragedia”, „wegetacja”, „zła”, „troszkę mało”, wreszcie „dobra”. Metraż

mieszkań nie jest może dostatecznie wysoki, jednak w grupie rodzin bezdzietnych

w porównaniu z ogólnymi polskimi warunkami mieszkaniowymi, jest odpowiedni. Natomiast

samotne matki i rodziny wielodzietne gnieżdżą się niekiedy w niezasłużonych warunkach. To

też najczęściej wskazują w wywiadach (kiepskie warunki mieszkaniowe), jako swój główny

problem, dezorganizujący życie.

Mieszkania socjalne i kwaterunkowe przyznawane na jednego, bądź dwóch

mieszkańców mają rozpiętość od 32m do 50 i kilku metrów kwadratowych. Są to: jeden

pokój, plus kuchnia. Natomiast sprawą, na którą się respondenci uskarżają jest standard tych

mieszkań. Bardzo często toalety znajdują się na zewnątrz lokali. Mieszkania wymagają

wymiany podłóg, drzwi, stolarki okiennej, położenia gładzi, ocieplenia ścian, są w dużej

mierze opalane węglem. Jest to problem dotyczący wszystkich badanych grup w ramach

diagnozy sytuacji rodzin patologicznych. Jak oceniają swoją sytuację mieszkaniową

respondenci: „Krytycznie w sumie rzeczy”. „Ani łazienki, ubikacja na półpiętrze, prymitywnie.

To nie jest XXI wiek w Europie”.

Większa rozpiętość gabarytu mieszkań jest w przypadku rodzin wielodzietnych. W tej

grupie są przydziały na 25 m, którą to powierzchnię zamieszkuje 6 osób. Inny przypadek to

20 m przeznaczonych dla matki z trójką dzieci, czy 27m zamieszkałych przez 5 osób. Ale

są też rodziny 6 osobowe przebywające na 80 m. Takie konstelacje są jednak wyjątkami.

Czy to socjalne, kwaterunkowe, czy wynajmowane mieszkania przeznaczone do użytku



rodzin z trójką i więcej dzieci są przeludnione i ciężko w nich zaspakajać swoje potrzeby

intymności, spokoju pracy, wypoczynku.

Urząd Miasta w znikomej mierze stara się pomóc takim mieszkańcom. Z Opieki

Społecznej część rodzin dostaje dofinansowanie na zakup węgla. Czasem jest to uchybienie

formalności, tak, aby rodzina mogła pozostać na swoim. „Nasze mieszkanie liczy niecałe 80

metrów kwadratowych. Z tym mieszkaniem jest zawiła sytuacja. Jak się wprowadziliśmy to

dom był pustostanem, właściciel zmarł. Byli tu państwo z urzędu miasta i pozwolili nam

zamieszkać, zameldowali nas. Dom jest prywatny, nie jest administracyjny. Opłat gruntowych

nikomu nie płacimy, bo nie ma komu, a UM nie chce udzielić obcym osobom (informacji),

ile jest zaległego”.

2.3.1 Źródło utrzymania

Główne źródła utrzymania w tej grupie społecznej to:

zasiłek z opieki społecznej „tylko i wyłącznie”,

zasiłek i pomoc rodziny: „ja mam okresówki 80 zł, zasiłku stałego jeszcze mi

obcięli, miałam 259 to mi obcięli na 200 zł. No to przecież to jest śmieszne. No,

to nie jest to. Jeszcze dobrze, że tam dzieci mi pomagają, zawsze coś

przywiozą, coś kupią”,

zasiłek plus praca na etat jednego z małżonków, konkubentów,

zasiłek z opieki społecznej plus renta plus dorywcza praca jednego

z małżonków, konkubentów plus praca na zlecenie respondenta/respondentki

(czasem także zbieranie puszek),

zasiłek z opieki społecznej plus prace interwencyjne jednego

z małżonków/konkubentów,

praca na umowę zlecenie plus renta,

zasiłek z opieki plus prace użyteczno-społeczne,

zasiłek z opieki społecznej plus alimenty,

alimenty, stypendium szkolne, plus zasiłek z opieki społecznej,

Pomocnicze źródła utrzymania i inne formy wsparcia:



dopłaty na ogrzewanie mieszkania, obiady w szkole, wyjazdy uczniów

na wycieczki,

korzystanie z darów unijnych, PCK, Caritasu, Stowarzyszenia Rodzin

Wielodzietnych, paczki na święta z Kościoła,

dzieci w szkołach dostają stypendia (respondentka nie zdradza czy socjalne czy

za wyniki w nauce).

Żadna z zapytywanych osób nie korzysta i nie korzystała z pomocy wolontariuszy.

Jak pokazuje powyższe zestawienie głównym źródłem utrzymania największej części

respondentów jest zasiłek z opieki społecznej, sporadycznie dochodzi do tego pomoc

rodziny, w mniejszym stopniu praca zarobkowa samego respondenta, czy kogoś z członków

rodziny. Jeśli mówimy już o pracy, która jest brana pod uwagę, jako główne źródło

utrzymania to jest to praca w pełnym wymiarze godzin partnera, który długo przebywa poza

domem. W tej grupie często partner pracuje za granicą. Kolejno budżet rodzin zagrożonych

zasila renta i alimenty. W najmniejszym stopniu praca dorywcza samego respondenta,

czy prace interwencyjne.

W zapytanych rodzinach bezdzietnych najmniejsza miesięczna kwota netto, taka,

która pozwoliłaby wiązać koniec z końcem, to począwszy od 1 tysiąca, 1500 do 2000.

Satysfakcjonująca kwota, czyli taka, dzięki której starcza na prawie wszystko to przedział od

1500 do 3000, a nawet padła odpowiedź 5000 (z uwagi na długi, zajęcia bankowe na rencie

i zły stan zdrowia wymagający nakładów finansowych na leczenie).

W grupie matek samotnie wychowujących te kwoty to odpowiednio: najmniejsza

1600-2500 (choć zdarzyła się też odpowiedź poniżej 1 tysiąca, czyli dochód zbliżony

do obecnego), satysfakcjonująca to 2500-4000 złotych. I wreszcie wśród rodzin

wielodzietnych: najniższa kwota pozwalająca się utrzymać to 1500, 2500 do 4300 złotych.

Najlepiej byłoby gdyby przychód rodziny wynosił od 2000, 3000 złotych do 5500, 6000

złotych.

Rzeczywiste zaś środki, którymi rodziny dysponują, jak wynika z przeprowadzonych

ankiet, to na co dzień odpowiednio:



Rodziny bezdzietne: od 300, 580-900 złotych netto miesięcznie

Samotne matki (najczęściej z dwójka, trójką dzieci): od 1400, przez 1670, 2100

do 3200 złotych netto. Daje to przeciętnie w badanej grupie kwotę 200-250

złotych miesięcznie dla członka rodziny do wydania!

Rodziny wielodzietne, (czyli z trójką i więcej dzieci, z jednym albo dwoma

rodzicami): od 1200, 1400 przez 1700 do 3 tysięcy złotych netto miesięcznie.

Biorąc pod uwagę, że w tej grupie przeważa model 5 osobowej rodziny-kwota

miesięczna do wydania przeznaczona na jednego członka rodziny wynosi

300-350 złotych!

2.3.2 Koszyk podstawowych produktów



Ocena możliwości zakupu

produktów

w gospodarstwie domowym

Caritas, PCK,

Stowarzyszenie Rodzin

Wielodzietnych, inne

placówki, które dostarczają

dane produkty

Chleb, warzywa,

przetwory

warzywne, masło

Mięso, drób,

przetwory

mięsne, ryby

Mleko, przetwory

mleczne, jogurty

i tp.

Cukier, wyroby

cukiernicze

Używki, owoce

Mąka, kasza, leki

Tabela 1: Koszyk podstawowych produktów, na jakie rodzina respondenta może sobie pozwolić.

starcza mniej starcza brakuje

W zależności od stopnia tego, czy w danej rodzinie starcza na zakup podanych obok

produktów, mniej starcza, bądź zdecydowanie brakuje na ich zakup, kolor cieniowania jest

odpowiednio intensywnie niebieski; czyli najbardziej niebieski kolor przy znaczniku „chleb,

warzywa, przetwory warzywne” oznacza, że zdecydowana większość badanych

odpowiedziała, że zdecydowanie starcza na te produkty w budżecie domowym.

Interpretując powyższą tabelkę zauważyć możemy, że w większości badanych rodzin

brakuje pieniędzy na podstawowe produkty, typu: mięso, drób, wyroby mięsne, nabiał,

przetwory mleczne, wyroby cukiernicze i owoce. Spożywania używek respondenci



nie deklarowali. Produktami, na jakie sobie mogą pozwolić, na co dzień z podstawowego

koszyka są: chleb, masło, przetwory warzywne. W dużej mierze braki w innych kategoriach,

jak produkty nabiałowe, cukiernicze pomagają uzupełnić instytucje niosące pomoc

społeczną. Do tego stopnia, że w kategorii mąka, kasza, produkty nie są postrzegane, jako te,

na które środki idą z budżetu domowego. Znamienne jest, iż pomoc

ta jest źle dostosowana do potrzeb, tzn. w zbyt dużych ilościach przyznawane są nakłady

(„Pomoc przynosi PCK , którzy dają chętnie żywność, lecz w zbyt dużych ilościach (94 kg mąki,

49 kg kawy zbożowej)”).

2.4 Krąg wsparcia

Przedstawiciele rodzin wsparcia szukają w rodzinie najbliższej, dalszej, u przyjaciół,

w sąsiedztwie. Na pytanie pomocnicze, do kogo maja największe zaufanie, kto tworzy

ich krąg wsparcia odpowiadali: „do przyjaciela”, „do jednego z synów", „do siebie samej”,

„do męża”. Członkowie rodziny i przyjaciele są tzw. głównym kręgiem wsparcia dla

respondentów.

Wśród odpowiedzi związanych z najbliższym sąsiedztwem i tym, jak się żyje w tej okolicy,

pojawiał się raz po raz głos umiarkowanego zachwytu, raz głos niedowiary w dobre intencje

mieszkańców okolicy. Problem tu stanowi wiek jednej grupy respondentów, są to w dużej

mierze osoby po 40, schorowane, których opieka nad dziećmi i sposób życia rodziny (szkoła,

zabawy na podwórku) nie zmusza do zacieśniania więzi z najbliższym otoczeniem. Powodem

takiego postrzegania sytuacji jest też silna wiara w to, że świat się zmienił. Stał się bardziej

nieprzewidywalny, a ludzi nie jest tak łatwo zaklasyfikować, jako przyjaciół lub wrogów.

„Ja wiem… Wie Pani co, czy można teraz mieć zaufanie do sąsiadów, czy do obcych? Ludzie

są teraz różni, nie, no aż strach”.

Stopień zażyłości z sąsiadami kształtuje się poprzez tolerancyjną życzliwość,

która przejawia się przez wymianę standardowych pozdrowień „dzień dobry”, „do widzenia”;

oraz nieingerowanie w prywatną strefę innych „nikt nie wchodzi nikomu do mieszkania,



żeby zobaczyć, co, gdzie ma”. Na tym poziomie sąsiadów się zna, ale nie wchodzi w kontakt

z nimi, co czasem jest tłumaczone nieśmiałością drugiej strony. „Sąsiedzi szczerzy, ale skryci”.

Nawet, jeśli respondent określił relacje z sąsiadami, jako dobre, to zaznaczał, że są

granice, które te związki utrzymują w stanie obecnym. Unikanie pomocy finansowej jest

gwarantem ciepłego kontaktu, bo „pieniądze skłócają ludzi”.

Z kolei grono osób twierdziło, że ma bardzo dobrych sąsiadów i pogłębioną z nimi

relację. Miałby przesądzać o tym fakt robienia sobie na zmianę zakupów. Na ocenę pomocy

sąsiedzkiej wpływa również fenomen dostępności produktów spożywczych,

bez natychmiastowego za nie płacenia. „…ogólnie, gdzie nie pójdziemy, to możemy liczyć

tutaj w okolicy, że dostaniemy na zeszyt, krechę. Tę kreskę spłaca się w ratach, ale cały czas

się bierze nową”.

Niekiedy zasiedzenie w jednym miejscu i współuczestnictwo, nawet bierne

(przypatrywanie się), w tragediach i szczęśliwych wydarzeniach z życia mieszkańców osiedla,

daje poczucie bliskości, bezpieczeństwa. „ (Sąsiedzi?) Jak rodzina, znają mnie, mieszkam

tu 20 lat. Oni tu dzieci małe mieli, które też wyrosły (…) Nie chciałabym stąd iść, bo już znają

mnie, że zachorowałam, że nie robię nikomu szkody (…) i po prostu dobrze mi się żyje

z sąsiadami”.

Jeżeli przypatrzymy się wypowiedziom wszystkich badanych, to w dominującej części

dobrze mówią oni o swojej rodzinie i utrzymują w niej ciepłe relacje. Starają się jeść razem

posiłki, spędzać czas razem na tyle, na ile warunki im na to pozwalają (była już wcześniej

mowa o pracy, chorobach i czasie, jaki to wszystko zajmuje). „Pomimo problemów

uważamy, że jesteśmy szczęśliwą rodziną, nikt nikogo nie zostawia z problemami”.

Do dalszej rodziny jeżdżą w odwiedziny albo telefonują, babcie biorą udział w opiece

nad dziećmi. Choć zdarzały się w historiach poszczególnych z rodzin zaniedbania,

postrzegane teraz, jako plusy: „mamusia od małego goniła nas do pracy, tylko czytanie mi

nie wychodzi; słabo czytam, ja to się do przedszkola nadaje”. W negatywnych

wypowiedziach na ten temat jest dużo stereotypów i zawiści związanej ze statusem

materialnym. „Mam jeszcze teściów, ale dla mnie to nie ludzie. Są nienormalni, śpią

na pieniądzach. Czym więcej mają pieniędzy, to są nienormalni (bardziej)”.



2.5 Przyczyny sytuacji obecnej i problemy, z jakimi się borykają

Do przyczyn takiej, a nie innej sytuacji rodzin zagrożonych możemy na podstawie tego

badania zaliczyć (kolejność podano według częstotliwości występowania danej przyczyny

albo zespołu przyczyn w przeprowadzonych wywiadach; inaczej mówiąc to do czego

respondenci się „przyznali”):

Utratę pracy przez respondenta, albo jego partnera życiowego, czasem oba te

czynniki na raz, w przypadku, kiedy para razem prowadzi firmę - utrata pracy

jest najbardziej dominującym czynnikiem.

Długotrwała choroba lub wypadek i niepełnosprawność - czynnik w takim

samym stopniu wpływający na sytuację z czynnikiem poniżej przedstawionym,

z tym, iż zaraz po pierwszym czynniku jest najbardziej dominującym w grupie

rodziny bezdzietne.

Wielodzietność, pojawienie się kolejnego potomka, rezygnacja z pracy na

rzecz opieki nad nim, rezygnacja z pracy w zagrożonej ciąży-ochrona

wychowawczo-opiekuńcza rodziny - czynnik w takim samym stopniu

wpływający na sytuację z czynnikiem przedstawionym powyżej, z tym, że jest

najbardziej dominujący w grupie rodziny wielodzietne i samotne matki z

dziećmi.

Rozwód, śmierć małżonka, partnera życiowego, rozstanie z partnerem, który

jest ojcem dzieci - ogólnie: utrata partnera - czynnik trzeciorzędny.

Problem z odnalezieniem funduszy i instytucji, osoby do opieki nad

najmłodszym potomstwem (opiekunka, szkoła, żłobek), bądź potomstwem

niepełnosprawnym - czynnik trzeciorzędny.

Wielopokoleniowa trudna sytuacja rodziny - czynnik czwartorzędny.

Śmierć rodziców, którzy pomagali-czynnik kolejnego stopnia.

Alkoholizm partnera, psychiczne i fizyczne znęcanie się - czynnik kolejnego

stopnia.



Przyczyny obecnej sytuacji są jednocześnie problemami, z jakimi się borykają.

Podsumowując jeszcze raz: na przestrzeni lat sytuacja rodzin zagrożonych znacznie się

pogorszyła, wcześniej „żyliśmy w luksusach”, „człowiek umiał zarobić na bieżąco na dzieci”.

Tak uważała większa część rodzin. Jest to stwierdzenie związane z ogólnymi przemianami

ustrojowymi w kraju i zmianą statusu materialnego. Typowe prawdopodobnie dla wielu

Polaków, nie tylko tych z rodzin zagrożonych. Porównanie sytuacji obecnej ma zakorzenienie

czasowe w odległej przeszłości, w czasach „kiedy była praca” (płace były bardziej adekwatne

do cen), bądź żył i wspierał finansowo rodzinę partner życiowy badanego/badanej.

Postrzeganie sytuacji życiowej, jako trudnej, nie odnosi się w większości przypadków

do gwałtownych zmian sprzed np. kilku ostatnich miesięcy. Z całą pewnością nie odnosi się

do zmian świadczeń z opieki społecznej (zmienionej stawki tego świadczenia czy kryterium

przyznania). Natomiast wyraźnie zaznacza się różnica w rodzinach wielodzietnych czy matek

samotnie wychowujących w poczuciu komfortu życia, pomiędzy czasem przed przyjściem

kolejnego potomka i zaraz po. Kolejne dziecko jest wyzwaniem dla rodziców, nie w aspekcie

emocjonalno-opiekuńczym (choć zapewne też, jednak o tym aspekcie rodzice w wywiadzie

nie mówią), ale przede wszystkim materialnym. Wyzwaniem staje się znalezienie dobrych

warunków mieszkaniowych dla rodziny i środków, czy sposobów na zapewnienie pomyślnej

przyszłości dla dzieci. Tym bardziej, jeśli weźmiemy pod uwagę, że drugi z rodziców, czy to

z powodu alkoholu, odbywania kary w więzieniu, czy innych powodów, nie jest w stanie

sprawować opieki nad dziećmi, ani wspierać odpowiednio finansowo rodzinę.

Mniejsza część zapytywanych sądzi, że było i jest nadal kiepsko, czyli w ocenie samych

respondentów niewiele się zmieniło. Najmniejszy jest procent tych, którym się polepszyło

w ciągu ostatnich miesięcy i jest to spowodowane uzyskaniem pracy przez jednego

z członków rodziny.

Respondenci dokładają wszelkich starań, by ich dzieciom lepiej się wiodło. Sami

pochodzą niekiedy z rodzin rozbitych i doświadczyli trudów życia, po prostu związanych

z utrzymaniem. „Moja sytuacja od dziecka była ciężka. Wychowywał nas ojciec, matka nas

zostawiła jak miałam 11 lat. Chciałabym dać dzieciom to, czego mi zabrakło. Wiem, co to

znaczy nie mieć chleba. Staram się, żeby dzieci to miały”. Jest to pewnego rodzaju

drogowskaz pokazujący nastawienie rodziców do ich sytuacji życiowej i przeszkód, na jakie

napotykają. Wszyscy rodzice chcą jak najlepiej dla swoich dzieci, choć czasem w praktyce



błądzą. To, co dla jednych jest normą, dla innych wyzwaniem i celem do osiągnięcia.

Zapewnienie pomyślnej sytuacji materialnej, nie mówiąc o dogodnych warunkach

do rozwoju, jest celem samym w sobie. Wśród rodzin wielodzietnych, pełnych i niepełnych

wszyscy widzą potrzebę kształcenia dzieci po ukończeniu obowiązkowej szkoły gimnazjalnej,

choć sami rodzice mają w przeważającej mierze wykształcenie zawodowe. Będą ich w tym

wspierać, w miarę swoich możliwości finansowych.

2.6 Propozycje zmian

Na pytanie, co by się musiało zmienić, aby Państwa sytuacja życiowa uległa poprawie

indagowani odpowiadali (wykaz ze względu na częstotliwość występowania danego

zagadnienia):

Więcej pieniędzy: „wygrana w lotka (śmiech)” i praca: „gdyby ktoś pracę

chałupniczą pomógł załatwić, żeby stanąć na nogi”, praca stała „8h dziennie”

z odprowadzanymi składkami.

Stan zdrowia: „tylko zdrowie, tylko zdrowie i dziękuję”

Sprawniejszy system zdrowotny i orzeczenia lekarskie umożliwiające pracę:

„Dużo się zmieni, jeżeli moja lekarka podpiszę pozwolenie na operację, przejdę

ją i po niej dostanę pozwolenie na pracę. Znajdę pracę i będzie dużo lepiej.

Muszę operować oko, tylko nie wiem czy mi podpisze moja lekarka zgodę,

bo mam problemy z płucami, stanów rakowych nie ma, przeszedłem zapalenie

płuc bezobjawowo. Walczyłem o tą operację od 4 miesięcy, bo miałem mieć

dopiero w 2012 roku”.

Lepsze warunki mieszkaniowe i dopłaty całościowe do mieszkań.

Ułatwiony dostęp do instytucji czy osób sprawujących opiekę nad dziećmi:

„…do przedszkoli dla ludzi, którzy pracują od 5-6 rano”.

Większe podwyżki płac i zasiłków, większe renty.

Dofinansowanie wyjazdów dla dzieci na ferie.



Respondenci z rodzin zagrożonych wskazują, że największe dla nich znaczenie

w obecnej sytuacji życiowej ma praca. Deklarują, że znalezienie pracy jest dla nich środkiem

prowadzącym do poprawy trudnego statusu życiowego. Na drugim miejscu poprawa stanu

zdrowotnego, co wiąże się ze sprawnym systemem opieki zdrowotnej

i dostępem do niego. Również na drugim miejscu sytuują badani poprawę warunków

mieszkaniowych, co wiąże się ze standardem mieszkań i dopłatą do mieszkań

z budżetu państwa. Na trzecim miejscu na poprawę sytuacji obecnej wpłynęłaby możliwość

znalezienia osoby czy placówki zastępczej, która sprawowałaby opiekę nad potomstwem,

podczas gdy rodzice pracują. Na ostatnim miejscu zwiększony zakres pomocy ze strony

państwa w postaci dopłat i większe świadczenia, tzn. bardziej adekwatne do zarobków i cen

w kraju.

2.7 Autorytety i udział w wydarzeniach społeczno-kulturalnych

Począwszy od marzeń, skończywszy na propozycjach zmian mających prowadzić

ku lepszemu przewija się ten sam wątek zdrowia i choroby. „W zdrowym ciele, zdrowy duch”,

ale jednocześnie zdrowe ciało to inne możliwości, nie tylko motoryczne,

ale również poznawcze. Na pytanie czy korzystają z dóbr kultury, chodzą do kina, teatru, na

wydarzenia w mieście zapytywani odpowiadali: „nie, nie chodzimy ze względu na chorobę

męża i moją nie możemy być w większej ilości osób, bo to wtedy za duży jest gwar i z tym

gwarem zaczynają się później kłopoty”. Problemem utrudniającym korzystanie

z tego typu rozrywki jest także sytuacja finansowa. Raczej dzieci, chodzące

do szkół, w ramach zajęć, które te placówki organizują odwiedzają kina i teatry. Jeżdżą

na wycieczki. Kiedy w szkole organizowane jest jakieś wydarzenie, festyn, cała rodzina

w nim uczestniczy.

Miejsca oferujące rozrywkę dla szerszej publiczności są porzucane na rzecz wycieczek

organizowanych w gronie znajomych, podróży do rodziny w innym mieście zamieszkania,

pracy na ogródku. Bardzo rzadko respondenci przyłączają się do imprez towarzyszących

jakimś lokalnym rocznicą, typu dni miasta, jeżeli już: jest to koncert albo jarmark dożynkowy.

Zdecydowanie częściej uczestnikami byli, niż są i zdecydowane większa liczba osób w grupie



badanej rodziny wielodzietne, bierze w nich udział. Inna sprawa, że dostęp do placówek

kulturalnych jest utrudniony, nie działają prężnie na terenie Gliwic domy kultury, czy

osiedlowe inicjatywy. „No w sumie, tu na Sośnicy nic nie ma. Tylko dziadostwo i pijaństwo i

więcej nic. Nie ma tu nic (…) Było kino, co zlikwidowano już dawno”.

Mieszkańcy Gliwic w przebadanej warstwie rozczarowują swoją postawą obywatelską.

Prawie nikt korzystając ze środków transportu publicznego, nie uiszcza za to odpowiedniej

opłaty. „Jak kontrola wchodzi, to ja pokazuję tę decyzję z opieki społecznej zasiłku stałego

i mnie zostawiają w spokoju”.

Gdy poproszono respondentów o wypowiedź na temat administracji lokalnej pojawiały

się głosy w przeważającej mierze dezaprobaty. Podkreślano, iż trudny kontakt

z urzędnikami wynika z ich nieprzychylności i założenia, że ci na „górze” pracują tam dla

siebie, nie żeby pomóc innym. Pojawiają się epitety w stylu: „kombinatorzy”.

„Administracja państwowa jest beznadziejna. Jest tak zbiurokratyzowana,

że gdziekolwiek pójść i coś załatwić, to trzeba uzbroić się w cierpliwość, a przede wszystkim,

nasi urzędnicy są niegrzeczni”. W nawiązaniu do kwestii złej współpracy administracji

lokalnej z rodzinami pojawiły się głosy wskazujące, że urzędnicy nie rozumieją sytuacji, bo nie

mają takich doświadczeń. Są zawieszeni na „różowej chmurce”, abstrakcyjnie podchodzą do

zarządzania funduszami oraz działaniami. Na pytanie, czy administracja ułatwia rodzinom

patologicznym funkcjonowanie w ich sytuacji - „Chyba jednak utrudnia. Powinni tam

zasiadać ludzie, którzy przeżyli to, co my”.

Aczkolwiek niektórzy doceniają możliwość zmiany w życiu, jaką stwarza Urząd Miasta,

„bo daje mieszkania”. Ankietowani niekiedy zdają sobie sprawę z bezduszności systemu,

państwa, które steruje zasadami, jednocześnie mają współczucie dla ludzi pracujących

w bliskich im urzędach i starających się im pomóc, „sami mają związane ręce”. Także oferty

pracy oferowane przez Urząd Pracy wydają się być w oczach badanych bardziej wiarygodne,

„bo to, co jest w gazetach i gdzie się dzwoni, to jest zdzieranie i w ogóle, takie prace nie mają

sensu”.

Świadomość obywatelska jest wyrażana poprzez udział w wyborach, gorzej jest,

gdy trzeba wskazać jakieś miejscowe autorytety. Można tu założyć trzy opcje, albo takowi

nie istnieją, albo respondenci nie interesują się na tyle działaniami samorządowymi,



żeby móc wskazać osoby aktywne na tym polu i mające efekty w swoich działaniach,

albo nie dostrzegają, nie przyswajają autorytetów. Jak pokazuje badanie, zasadniczo nie

znają osób cieszących się uznaniem w swojej najbliższej okolicy. „Ja się cieszę

poważaniem (śmiech)”. Badani wymieniają polityków, lekarzy oraz radnych. Znamienne

jest, że nie wymieniano przy tym pytaniu duchownych, nauczycieli, czy po prostu

sąsiadów cieszących się sympatią na osiedlu.

2.8 Ocena problemów mieszkańców Gliwic przez samych mieszkańców

Poproszono indagowanych by odnieśli swoją ocenę, tego, jakie są główne problemy

w najbliższej okolicy, do zaproponowanych powodów złej sytuacji. Przedstawione im

czynniki to:

trudna sytuacja materialna rodzin

bezrobocie

utrudniony dostęp do opieki zdrowotnej

alkoholizm

występowanie przemocy

bezdomność

utrudniony dostęp do przedszkoli i szkół

zły stan infrastruktury dróg

brak poczucia bezpieczeństwa

Z tego, co powiedzieli indagowani na pierwszym planie kształtuje się zła sytuacja

materialna rodzin, na przemian z bezrobociem. Drugie, co do ważności zdaniem badanych

w formowaniu tej sytuacji jest: bezdomność, utrudniony dostęp do opieki zdrowotnej,



występowanie przemocy i alkoholizmu. Jako trzeci czynnik podawali: utrudniony dostęp do

szkolnictwa, zły stan dróg, brak poczucia bezpieczeństwa.

Trzeba zaznaczyć, iż sami przepytani nie są osobami bezdomnymi. Z pokazanego

wachlarza możliwych problemów społecznych wybierali akurat takie opcje. W ocenie

członków rodzin zagrożonych, w ich najbliższej okolicy, na terenie Gliwic, bezdomność jest

jakimś znaczącym problemem, który zauważają. Nie wiemy czy kryterium tego wyboru była

obserwacja zjawisk, na które się napotykają i ludzkie współczucie wyrosłe na bazie tego

doświadczenia (częsty kontakt z bezdomnymi), czy może ogólnie trudności mieszkaniowe,

z jakimi się borykają (wcześniejsze wydarzenia w życiu związane z poszukiwaniem stałego

lokum).

2.9 Poczucie szczęścia

Powodem, dla którego ludzie ci odczuwają satysfakcję w swojej obecnej sytuacji jest

posiadanie rodziny i utrzymywanie z nią ciepłych kontaktów. Poczucie szczęścia nieco wyżej

się kształtuje u osób młodszych z dziećmi, niż par, które nie posiadają dzieci, albo one już się

same utrzymują. Te osoby są często starsze i schorowane kierują swoją uwagę na arenę

zdrowia, co skutecznie obniża ich samoocenę stanu szczęścia. Mimo, że rodziny marginalne

nie radzą sobie z finansową sytuacją, to poczucie satysfakcji daje im zaangażowanie

w utrzymanie relacji rodzinnych i jednoczesne oddzielanie tych problemów, od pożycia

z dziećmi. Posiadają plany związane z przyszłością potomków: „Nie chcę, żeby popełniały

moje błędy. Ja im powtarzam, że muszą się uczyć, jeśli nie chcą skończyć, tak, jak ja”. A swoją

rodzinę określają: biedna, ale szczęśliwa, „bo jest w domu spokój”.

3 Spis Ilustracji

Tabela 1: Koszyk podstawowych produktów, na jakie rodzina respondenta może sobie

pozwolić ...............................................................................................................................15

Raport z badań jakościowych: Diagnoza sytuacji rodzin ... · 1 Opis realizowanych badań ......

Documents

Transcript of Raport z badań jakościowych: Diagnoza sytuacji rodzin ... · 1 Opis realizowanych badań ......