RAPORT - Wsparcie Społeczne Sosnowiecwsparcie.sosnowiec.pl/files/Raport.pdf · Natychmiastowość...

Załącznik nr 1 do

Miejskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2011-2020

RAPORT z badań pilotażowych

Problem przemocy w rodzinie w Mieście Sosnowiec

Doświadczenia i postawy profesjonalistów wobec problemu przemocy w rodzinie

Doświadczenia i postawy młodzieży szkolnej wobec problemu przemocy w rodzinie

Sosnowiec 2010

2

Spis treści

I. Wprowadzenie ........................................................................................................................................................ 3

II. Metodologia badawcza .................................................................................................................................... 10

2.1 Teren badań .......................................................................................................................................................... 10

2.2 Grupa badawcza .................................................................................................................................................. 15

2.3 Metody i techniki badawcze ........................................................................................................................... 26

2.4 Procedura badawcza ......................................................................................................................................... 29

III. Materiał badawczy ............................................................................................................................................. 32

3.1 Analiza danych zastanych ............................................................................................................................... 32

3.2 Wyniki badań ........................................................................................................................................................ 50

A. Doświadczenia i postawy profesjonalistów wobec problemu przemocy

w rodzinie ............................................................................................................................................................ 50

Postawy wobec potocznie funkcjonujących stereotypów .........................................................50

Postrzeganie dynamiki zjawiska i wrażliwość na problem .......................................................57

Kontakt z przypadkiem przemocy ..............................................................................................62

Sposób reagowania i formy podejmowanych działań ...............................................................68

Subiektywna ocena skuteczności podejmowanych działań ......................................................71

Powody nie podejmowania działań ............................................................................................74

B. Doświadczenia i postawy młodzieży szkolnej wobec problemu przemocy

w rodzinie ............................................................................................................................................................ 79

Definiowanie problemu ................................................................................................................80

Kontekst zjawiska .........................................................................................................................90

Doświadczenia własne .................................................................................................................93

Kwestie problemowe zdefiniowane w trakcie grup fokusowych ....................................................... 103

3.3 Analiza SWOT systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie w Mieście Sosnowiec..... 104

IV. Rekomendacje ................................................................................................................................................ 106

3

I. Wprowadzenie

Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (tekst jednolity Dz. U. z 2005r., Nr

180, poz. 1493 z późn. zm. ogłoszonymi w: Dz. U. z 2009r. Nr 206, poz. 1589,

z 2010r. Nr 28, poz. 146) nakłada na samorząd obowiązek opracowania i realizacji programu

dążącego do zmniejszenia skali zjawiska przemocy w rodzinie oraz zwiększenia skuteczności

udzielanej pomocy osobom jej doświadczającym. Odpowiednio przygotowane i wdrażane

działania powinny doprowadzić do rozwiązania kluczowych problemów związanych

z przemocą na terenie miasta.

W ogólnej metodologii tworzenia tego typu dokumentów najistotniejszym elementem

jest rzetelne rozpoznanie skali problemu. Diagnoza jest zatem punktem wyjścia i podstawą

do planowania i podejmowania działań. Wydaje się jednocześnie, że problematyka przemocy

nie odnalazła do tej pory odpowiedniego zainteresowania w lokalnych analizach badawczych.

Przemoc w rodzinie jest problemem niedeterminowanym kontekstem regionalnym

czy społecznym – dotyka ludzi niezależnie od ich statusu i miejsca zamieszkania. Istotne jest

przez to dążenie do wypracowania uniwersalnego standardu wsparcia osób doświadczających

przemocy (dzieci, dorosłych, osób starszych) adekwatnego do warunków zmieniającej się

rzeczywistości społecznej. Warto jednak zauważyć, że bezkrytyczne i nieadekwatne

do warunków lokalnych przenoszenie i wdrażanie sposobów przeciwdziałania zjawisku

przemocy wypracowanych w innych środowiskach może negatywnie wpłynąć na ich jakość

i efektywność. Przy projektowaniu zadań Miejskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy

trzeba więc brać pod uwagę lokalną specyfikę tego problemu.

Zachodzące aktualnie przemiany społeczne powodują powstawanie znacznych dysproporcji

pomiędzy potrzebami środowisk lokalnych, a realnymi możliwościami ich odzwierciedlenia

w polityce społecznej miasta. Powstała sytuacja znajduje wyraz m. in. w ciągle niedostatecznej

efektywności rozwiązywania zjawiska przemocy rodzinnej. Jednym z czynników

determinujących ten stan rzeczy jest słaba diagnoza tego zjawiska. Nasilające się przypadki

przemocy w rodzinie oraz skutki wynikające z pozostawania osób doświadczających przemocy

i świadków bez natychmiastowej i wyspecjalizowanej pomocy stanowią aktualne wyzwanie

społeczne miasta. Analiza kontekstów związanych z przemocą w rodzinie stanowi podstawę

do świadczenia skutecznej i efektywnej pomocy osobom i rodzinom, które jej doświadczają.

Aktualny stan badań

Z licznych ogólnopolskich oraz zagranicznych analiz badawczych (por. np. E. Jarosz,

2008) i opracowań wyłania się obraz dotyczący faktycznej liczby dzieci wychowujących się

4

w rodzinach z dysfunkcją przemocy. Trzeba zauważyć, że problem przemocy w dyskursie

społecznym jest ciągle obszarem, którego poznania nie dokonano w pełni; jest to również coraz

częstszy przedmiot naukowych dociekań badawczych. Wyniki prowadzonych badań wskazują,

że wśród społeczeństwa wzrasta postrzeganie problemu przemocy jako posiadającego realnie

duże rozmiary. Jednocześnie przy faktycznym kontakcie z informacją o przemocy

i krzywdzeniu w rodzinie zauważa się dziwną tendencję obniżonego postrzegania zjawiska.

Warto tu przytoczyć wyniki badań prowadzonych w domach dziecka na terenie kraju, które

mogą stanowić wyraźną egzemplifikację powyższych założeń.

Wrażliwość na problem

Badanie dążyło do poznania doświadczeń dzieci wychowujących się w domach dziecka

w obszarze różnych form przemocy i wykorzystywania seksualnego oraz oceny wiedzy

personelu na temat doświadczeń podopiecznych i ich kompetencji w zakresie diagnozowania

i interwencji (M. Sajkowska, 2005). Autorka badań wskazuje, że znaczna część

profesjonalistów deklaruje pewność, iż ich wychowankowie nie doświadczyli w ostatnim roku

żadnych form wykorzystywania seksualnego, zaś deklaracje wychowanków wskazują na

wyjątkowo duże zagrożenie przemocą. Można zatem wnioskować, iż pewność personelu może

bardziej wynikać z obniżonej percepcji zjawiska niż realnego bezpieczeństwa wychowanków

(M. Sajkowska, 2005, s. 26).

Aktywność własna specjalisty

Interesujące w przedmiotowym zakresie są również badania, które opisują indywidualną

relację specjalisty z doświadczającym krzywdzenia dzieckiem (A. Mańka, 2000). Autor

wskazuje na fakt, iż samo zetknięcie się z tak trudnym problemem jakim jest krzywdzenie

dziecka uwalnia u pomagającego ogromne pokłady emocji. W trakcie prowadzonych badań

Mańka zaobserwował, iż specjaliści wsparcia silnie wypierają informacje pochodzące

z zewnątrz na temat obecności problemu wykorzystania dzieci w ich środowisku. Informacje

poddane były takiej selekcji, która utwierdzała ich w niemożliwości istnienia faktu przemocy

w najbliższym otoczeniu (A. Mańka, 2002, s.184–185).

Funkcjonowanie osoby doświadczającej przemocy

Jak wynika z uwag wielu autorów (por. np. Mellibruda, 1998), zjawisko przemocy

rodzinnej charakteryzuje się szeregiem specyficznych czynników, które trzeba uwzględnić

przy projektowaniu strategii wsparcia. Często zdarza się bowiem, iż w momencie kiedy

poprawa sytuacji zaczyna wymagać od osoby doświadczającej przemocy zmiany –

np. zamieszkania w specjalistycznym ośrodku wsparcia, okazuje się, że uaktywnia

5

ona mechanizmy obronne, podtrzymując kryzys i blokuje udzielaną pomoc (wycofuje skargę,

wraca do sprawcy, oskarża osoby pomagające o nadużycia). Ta paradoksalna sytuacja wiąże się

z kosztami psychologicznymi i społecznymi jakimi jest obarczona decyzja o zmianie. Jest to

zjawisko charakterystyczne dla związków tzw. uwikłanych, w których dominuje relacja

przemocy. Wynika to m. in. ze zmiany poczucia tożsamości maltretowanej osoby, która

przystosowuje się do roli ofiary, przestając poszukiwać i oczekiwać pomocy – dążąc

do utrzymania stałości (destruktywnej) sytuacji.

Natychmiastowość interwencji

Osoba dorosła doświadczająca długotrwałej przemocy wycofuje się z początkowej

aktywności zmierzającej do zmiany trudnej (traumatyzującej) sytuacji. Dzieci doświadczające

przemocy wymagają szybkiej intencjonalnej pomocy, aby przeżywana trauma nie doprowadziła

w efekcie do trwałych zmian psychopatologicznych. Przemoc w rodzinie, a szczególnie

krzywdzenie dzieci stanowi poważny problemem społeczny, wobec którego oczekuje się

tworzenia adekwatnej sieci wsparcia realizowanej przez osoby profesjonalnie pomagające:

pracowników socjalnych, pedagogów, psychologów, policjantów, lekarzy. Dlatego z uwagi na

siłę traumatycznych przeżyć wpływających na psychiczne funkcjonowanie osób

doświadczających przemocy i wynikających z tego zaburzeń rozwoju niezbędna jest szybka

interwencja specjalistów w odzyskaniu i umacnianiu prawidłowego funkcjonowaniu

psychospołecznego.

Natychmiastowość udzielania pomocy w przypadku przemocy jest niezmiernie istotna

jeżeli brać pod uwagę późne ujawnianie, lub nie ujawnianie wcale doświadczeń związanych

z przemocą w rodzinie (S. M. Kogan, 2005).

Brak potrzeby poszukiwania pomocy po traumatycznym wydarzeniu poważnych aktów

przemocy (np. przypadki aktów przemocy angażujących dotyk, próby gwałtu, zgwałcenia)

zostało empirycznie zweryfikowane jako istniejący fakt (M. Kiembłowski, 2002). Autor

dowodzi, że ok. 90% badanych ofiar przemocy w ogóle nie poszukiwało pomocy po zdarzeniu.

Zwłaszcza w przypadku osób, które doznały traumy we wczesnym dzieciństwie oraz zdarzeń

z okresu dorastania (M. Kiembłowski, 2002, s. 24). Jest to istotny argument

za natychmiastowością interwencji w strukturę rodziny i chronieniem jej przed dalszym

trwaniem w sytuacji przemocy. Zagadnienie to dodatkowo zyskuje na ważności jeżeli

weźmiemy pod uwagę fakt międzypokoleniowego przekazu przemocy (dziedziczenia wzorca

przemocy).

Zespół stresu pourazowego

U osób doświadczających przemocy z symptomami zespołu stresu pourazowego

(PTSD) poddawanych intensywnej przemocy psychicznej często rozwija się tzw. proces

6

wiktymizacji, tj. proces stawania się ofiarą, traktowania siebie jako ofiary, który zmienia

poczucie tożsamości maltretowanej osoby (Mellibruda, 1998). Zjawisko wiktymizacji może być

barierą w skutecznym wparciu psychospołecznym, skazują osobę nim dotkniętą na trwanie

w sytuacji kryzysowej. Warto w skrócie wyliczyć czynniki charakteryzujące podstawowe

objawy osób doświadczających wiktymizacji:

poczucie, że jakiekolwiek podejmowanie działania w celu poprawy swojej

sytuacji osobistej jest pozbawionym sensu;

zniekształcony obraz własnej osoby, deficyty poznawcze, motywacyjne

i emocjonalne;

poczucie niemożności wpływu na bieg zdarzeń charakteryzujące się biernością,

częste poczucie zasłużenia na karę;

lęk, depresja i obniżony poziom zaufania, podejmowanie działań

autodestrukcyjnych (D. Sasal 2005, s. 31–43).

7

Bibliografia

Ackerman R. J., Pickering S. E., Zanim będzie za późno. Przemoc i kontrola w rodzinie, Gdańsk

2002.

Badura-Madej W. (red.), Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, Katowice 1999.

Badura-Madej W., Dobrzyńska-Masterchazy A., Przemoc w rodzinie. Interwencja kryzysowa

i psychoterapia, Kraków 2000.

Jarosz E., Międzynarodowe standardy przeciwdziałania krzywdzeniu dzieci, Warszawa 2008.

Jarosz E., Odpowiedzialność pedagogów za dzieci krzywdzone, „Dziecko krzywdzone” 2003,

Nr 5 [http://www.dzieckokrzywdzone.pl, stan z dnia:12.07.2010].

Kiembłowski M., Przemoc seksualna doznawana w okresie dzieciństwa i adolescencji – wyniki

badania ankietowego młodzieży, „Dziecko krzywdzone” 2002,

Nr 1, [http://www.dzieckokrzywdzone.pl, stan z dnia:27.08.2010]

Kogan S. M., Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych – badania reprezentatywnej

próby amerykańskich dziewcząt w wieku dorastania, „Dziecko krzywdzone” 2005,

Nr 9, [http://www.dzieckokrzywdzone.pl, stan z dnia:17.08.2010]

Mellibruda J., Pułapka niewybaczonej krzywdy, Warszawa 1996.

Mellibruda J., Ludzie z problemami alkoholowymi, Warszawa 1996.

Okun F., Skuteczna pomoc psychologiczna, Warszawa 2002.

Rogers R., Modele diagnostyczne i wyjaśniające oraz metody wykrywania zespołu

Munchausena per procura – ekstrapolacje modeli dotyczących symulacji chorób,

„Dziecko krzywdzone” 2005, nr 11, [http://www.dzieckokrzywdzone.pl, stan

z dnia:12.08.2010]

Satir V., Rodzina. Tu powstaje człowiek, Gdańsk 2000.

Stewart J. (red.), Mosty zamiast murów, Warszawa 2000.

Wegscheider-Cruse S., Rekonstrukcja rodziny, Warszawa 2000.

Zalewski D., Opieka i pomoc społeczna. Dynamika instytucji, Warszawa 2005.

8

Oczekiwania badawcze

Zarysowana powyżej charakterystyka zjawiska stanowi wystarczającą podstawę

do określenia problematyki badawczej. Problem główny miał doprowadzić badaczy

do wiedzy na temat postaw profesjonalistów wsparcia wobec zjawiska przemocy w rodzinie,

ich doświadczeń w zakresie inicjowanych działań w takich przypadkach oraz oceny

efektywności lokalnego systemu wsparcia dla rodzin doświadczających przemocy w mieście

Sosnowiec.

Ogólnie rzecz biorąc, zmiany związane z doświadczaniem przemocy można

umiejscowić w trzech sferach: psychicznej, społecznej i wychowawczej. Skuteczność

i powodzenie działań, podejmowanych w ramach realizowanego wsparcia warunkowana jest

stopniem kompetencji, wiedzy i doświadczeń osób pomagających oraz współpracy lokalnych

instytucji wsparcia – dlatego uznano, iż jest to ważny obszar diagnostyczny. Uznano również,

że skuteczna pomoc osobom doświadczającym przemocy wymaga zdiagnozowania kontekstu

wychowawczego – stąd analizie poddano doświadczenia młodzieży szkolnej.

Celem poznawczym badania było przez to:

1. Dostarczenie obrazu postaw wobec problemu przemocy w rodzinie i gotowości

(doświadczeń) udzielenia wsparcia przez specjalistów stykających się zawodowo z problemem

przemocy,

2. Ustalenie, w jaki sposób młodzież szkolna postrzega i interpretuje zjawisko przemocy

w swoim najbliższym otoczeniu (najbliższych kontekstach).

Celem praktycznym jest przekazanie wniosków wynikających z badań oraz sformułowanie

dyrektyw dotyczących lokalnych oddziaływań w zakresie przemocy domowej.

Odpowiedzi na pytania badawcze poszukiwano wśród dwóch różnych grup respondentów.

Badaniem zostali objęci:

a) profesjonaliści wsparcia społecznego (nauczyciele, lekarze, pracownicy socjalni,

policjanci);

b) młodzież szkolna (uczniowie klas szkół podstawowych, gimnazjalnych oraz

ponadgimnazjalnych).

9

Przedstawiony dość szeroko problem badawczy obliguje do sformułowania problemów

szczegółowych, które zawierają się w następujących pytaniach:

a) Grupa specjalistów wsparcia:

Jakie są postawy respondentów wobec ogólnie funkcjonujących stereotypów społecznych

dotyczących stosowania przemocy w rodzinie?

Jak oceniana jest dynamika różnych aspektów przedmiotowego problemu?

Jak przedstawia się umiejętność rozpoznawania przedmiotowego zjawiska?

Jak oceniana jest skuteczność w zakresie pomocy dzieciom przez różne grupy zawodowe?

Jak często specjaliści spotykają się ze zjawiskiem przemocy we własnej praktyce zawodowej?

Jak badani szacują skale różnych zjawisk związanych z przemocą domową?

Jakie formy przemocy są głównie stosowane?

Jaka jest wiedza respondentów na temat możliwości interwencji i pomocy osobom, które jej

podlegają?

b) Grupa młodzieży szkolnej:

W jaki sposób młodzież szkolna interpretuje zjawisko przemocy?

W jaki sposób młodzież szkolna postrzega zjawisko przemocy wśród swoich znajomych?

W jaki sposób młodzież postrzega zjawisko przemocy we własnym domu?

Przeprowadzenie badań umożliwiło zebranie materiału – prezentowanego w formie

niniejszego raportu – istotnego dla trafnego planowania lokalnej strategii działań wobec

zjawiska przemocy. Całość procesu badawczego wraz z analizą wyników została

przeprowadzona zasobami własnymi Wydziału Polityki Społecznej UM w Sosnowcu. Ponieważ

badania przeprowadzone były wśród grup badawczych, nie będących reprezentatywnymi

i miały charakter ściśle lokalny, na ich podstawie nie sposób formułować wniosków

generalnych, przenoszących wyniki na całą populację. Przeprowadzone badanie winno się

traktować jako pilotaż stanowiący punkt wyjścia do szerszych i bardziej wnikliwych badań,

które na terenie Miasta będzie realizował Zespół Interdyscyplinarny.

10

II. Metodologia badawcza

2.1 Teren badań

Zgodnie z danymi GUS na dzień 31.12.2009. w Sosnowcu zameldowanych było

219 352 mieszkańców.

Sosnowiec nie posiada jednoznacznej formy podziału administracyjnego na dzielnice

lub inne jednorodne obszary, które mogłyby ułatwić konkretne umiejscowienie opisywanych

problemów. Na potrzeby niniejszego dokumentu przyjęto podział Miasta na pięć rejonów

pokrywających się obszarem z rejonami poszczególnych komisariatów policji. Trzeba dodać,

że jest to podział umowny, ponieważ zdarza się, że niektóre rejony zachodzą na siebie

terytorialnie – co utrudnia zestawianie ze sobą danych. Przedstawiony poniżej podział przyjęto

jako punkt odniesienia dla analizy pozyskanych danych.

W celu określenia stanu wiedzy w zakresie zjawiska oraz rozpoznania opinii

i doświadczeń specjalistów i uczniów, przeprowadzono badania na terenie szkół, przychodni,

punktów terenowych pomocy społecznej i komisariatów policji z terenu miasta.

Po określeniu liczby szkół na danym obszarze losowano jedną placówkę z każdego

rejonu – z uwzględnieniem zaludnienia danego obszaru. Z badania wyłączono te placówki,

które prowadzone są przez podmioty niepubliczne. Wszystkie szkoły zostały podzielone na trzy

warstwy:

szkoły podstawowe gimnazjalne ponadgimnazjalne

ponadgimnazjalneszkoły ponadgimnazjalne

Na terenie Sosnowca znajduje się pięć Komisariatów Policji. W badaniu uczestniczyło

50 przedstawicieli tej jednostki. Przebadano również pracowników wszystkich Punktów

Terenowych Pomocy Społecznej z obszaru miasta.

5 5 3

Ogółem: 13 placówek

11

Stary Sosnowiec i Śródmieście; granica przebiega: wzdłuż torów kolejowych z Premy

Milmet (TIMKEN) do estakady przy ulicy Orlej, estakadą do ul. Parkowej do mostu

nad Czarną Przemszą, następnie korytem Czarnej Przemszy do połączenia się Czarnej

Przemszy z Brynicą na granicy Sosnowca i Mysłowic; następnie granicą

administracyjną Sosnowca i Mysłowic do połączenia granic z Katowicami, od

połączenia granic do drogi krajowej nr 86; drogą krajową nr 86 do torów kolejowych

z TIMKENem (Prema Milmet).

REJON I:

Komisariat I w Sosnowcu, ul. Piłsudskiego 2.

Punkt Terenowy Nr 2, 3: Zespół Pomocy Środowiskowej „Centrum” i „Stary Sosnowiec”

Szkoły: Szkoła Podstawowa Nr 4, Gimnazjum nr 15, Liceum Ogólnokształcące,

Technikum Nr 5

Obejmuje następujący obszar:

REJON II:

Komisariat II w Sosnowcu, ul. Żeromskiego 1

Punkt terenowy nr 2, 3, 5, 1, 4, : 1. Zespół Pomocy Środowiskowej „Zagórze”, „Centrum”,

„Pogoń”, „Wawel”, „Stary Sosnowiec”.

Szkoły: Szkoła Podstawowa nr 3, Gimnazjum nr 12


REJON III:

Komisariat III Policji w Sosnowcu, ul. Dobrzańskiego 99.

Punkt terenowy nr 1, 4, 6: Zespół Pomocy Środowiskowej „Zagórze”, „Wawel”, „Klimontów”. Szkoły: Szkoła Podstawowa nr 9, Gimnazjum nr 26, Zespół Szkół Zawodowych Obejmuje następujący obszar:

Milowice i Pogoń, granica przebiega: granicą administracyjną Sosnowca i Czeladzi

do punktu łączącego granice Sosnowca, Czeladzi i Będzina, następnie granicą

administracyjną Sosnowca i Będzina do szlaku kolejowego Warszawa-Katowice,

następnie drogą krajową nr 94 do dwupoziomowego skrzyżowania tej drogi z ulicą 3-go

Maja; następnie od tego skrzyżowania do ulicy Narutowicza, ulicą Narutowicza, ulicą

Mikołajczyka do szlaku kolejowego Sosnowiec Dańdówka – Sosnowiec Południowy;

następnie wzdłuż szlaku kolejowego Sosnowiec Dańdówka – Sosnowiec Południowy

do koryta rzeki Czarna Przemsza, dalej wzdłuż koryta rzeki Czarna Przemsza do ulicy

Parkowej, estakadą ulicy Parkowej do torów kolejowych Warszawa-Katowice;

następnie szlakiem kolejowym do Premy Milmet (TIMKEN) do drogi krajowej nr 86;

dalej drogą krajową nr 86 do granicy administracyjnej Sosnowca z Katowicami, granicą

administracyjną do zbiegu granic administracyjnych Sosnowca, Katowic i Czeladzi.

Zagórze, Środula, Porąbka i Klimontów, granica przebiega: granicą administracyjną Sosnowca z

Będzinem aż do punku granic administracyjnych Sosnowca, Będzina i Dąbrowy Górniczej,

następnie granicą administracyjną Sosnowca i Dąbrowy Górniczej do drogi krajowej nr 1; dalej

drogą krajową nr 1 do ulicy Dąbrowskiej, ulicą Dąbrowską do szlaku kolejowego Sosnowiec

Kazimierz – Sosnowiec Dańdówka, szlakiem kolejowym Sosnowiec Kazimierz – Sosnowiec

Dańdówka do przepustu łączącego ulicę Kujawską i Kleeberga; dalej szlakiem kolejowym

do wiaduktu łączącego ulicę 11-go Listopada i Wojska Polskiego; ulicą 11-go Listopada

do skrzyżowania z ulicami Andersa i Jedności; ulicą Andersa do skrzyżowania z ulicami

Narutowicza, Mikołajczyka i 1-go Maja; następnie ulicą Narutowicza dalej ulicą 3-go Maja

do dwupoziomowego skrzyżowania ulicy 3-go Maja z drogą krajową nr 94.

12

REJON IV:

Komisariat IV Policji w Sosnowcu, ul. Wojska Polskiego 34.

Punkt terenowy nr 1, 4, 6: Zespół Pomocy Środowiskowej „Zagórze”, „Wawel”, „Klimontów”



REJON V:

Komisariat V Policji w Sosnowcu, ul. Kościuszkowców 47.

Punkt terenowy nr 6: Zespół Pomocy Środowiskowej „Klimontów”.



(Źródło: Dane Komendy Miejskiej Policji w Sosnowcu)

Niwka-Modrzejów, Staszic, Bobrek, Jęzor i częściowo Dańdówka, a granica przebiega: ulicą

Andersa (od ronda „Ludwik”) do skrzyżowania z ulicą 11-go Listopada; dalej ulicą 11-go

Listopada do wiaduktu nad torami kolejowymi Sosnowiec Dańdówka – Sosnowiec Kazimierz;

szlakiem kolejowym Sosnowiec Dańdówka – Sosnowiec Kazimierz od wiaduktu do przepustu

łączącego ulicę Kujawską i Kleeberga; następnie wzdłuż umownej linii na azymucie 1600

do granicy administracyjnej Sosnowca i Jaworzna; dalej granicą administracyjną Sosnowca i

Jaworzna do punktu zbiegu granic administracyjnych Sosnowca, Jaworzna i Mysłowic, z kolei

granicą administracyjną Sosnowca i Mysłowic do ujścia Białej Przemszy i Czarnej Przemszy;

następnie granicą administracyjną Sosnowca i Mysłowic do połączenia Czarnej Przemszy

i Brynicy i do szlaku kolejowego Sosnowiec Dańdówka – Sosnowiec Południowy, szlakiem

kolejowym do ulicy Mikołajczyka; dalej ulicą Mikołajczyka do ronda „Ludwik”.

Ostrowy Górnicze, Kazimierz i Maczki, a granica przebiega: granicą administracyjną Sosnowca

i Dąbrowy Górniczej od drogi krajowej nr 1 do zbiegu granic administracyjnych Sosnowca,

Dąbrowy Górniczej i Sławkowa, dalej granicą administracyjną Sosnowca i Sławkowa do zbiegu

granic Sosnowca, Sławkowa i Jaworzna na rzece Biała Przemsza; granicą administracyjną

Sosnowca i Jaworzna do punktu wyznaczonego na granicy administracyjnej Sosnowca i Jaworzna

przez azymut 160° wytyczony od przepustu łączącego ulicę Kujawską i Kleeberga na szlaku

kolejowym Sosnowiec Kazimierz – Sosnowiec Dańdówka; dalej linią umowną wytyczoną od

punktu wyznaczonego na granicy administracyjnej Sosnowca Jaworzna z przecięcia linii azymutu

160° do szlaku kolejowego Sosnowiec Dańdówka - Sosnowiec Kazimierz; dalej linią kolejową

Sosnowiec Dańdówka - Sosnowiec Kazimierz do ulicy Dąbrowskiej; ulicą Dąbrowska do drogi

krajowej nr 1; następnie drogą krajową nr 1 do granicy administracyjnej Sosnowca i Dąbrowy

Górniczej

13

Tabela nr 1 Podział Punktów Terenowych Pomocy Społecznej na rejony Źródło: Opracowanie własne WPS

Tabela nr 2 Liczba przebadanych nauczycieli z podziałem na płeć z uwzględnieniem szkół i rejonu

W prezentowanym podziale nauczycieli na płeć nie uwzględniono kategorii „brak odpowiedzi” Źródło: Opracowanie własne WPS

REJON I REJON II REJON III REJON IV REJON V

Centrum Centrum

St. Sosnowiec St. Sosnowiec

Pogoń

Zagórze Zagórze (część północna rejonu) Zagórze

Klimontów (część wschodnia rejonu) Klimontów Klimontów

Wawel Wawel (część południowa rejonu) Wawel

Liczba nauczycieli*

REJON Rodzaj szkoły Ogółem Kobiety Mężczyźni

I

Szkoła Podstawowa nr 4 6 4 2

Gimnazjum nr 15 13 11 2

Liceum Ogólnokształcące 15 9 4

Technikum nr 5

II Szkoła Podstawowa nr 3 4 4 0


III



ZSZ

IV Szkoła Podstawowa nr 15 4 2 1


V



Razem 102

14

Rycina nr 1. Podział Sosnowca na rejony z uwzględnieniem badanych obszarów Źródło: Opracowanie własne na podstawie mapki z Lokalnego programu rewitalizacji miasta Sosnowca na lata 2010-2020

Szkoły: Szkoła Podstawowa nr 3, Gimnazjum nr 12 Punk terenowy nr: 2, 3, 5, 1, 4. Komisariat II Policji

Szkoły: Szkoła Podstawowa nr 4, Gimnazjum nr 15, Punk terenowy nr: 2, 3. Komisariat I Policji

Szkoły: Szkoła Podstawowa nr 9 Gimnazjum nr 26, Punk terenowy nr: 1, 4, 6.,ZSZ Komisariat III Policji

Szkoły: Szkoła Podstawowa nr 32, Gimnazjum nr 5 Punk terenowy nr: 6. Komisariat V Policji

Szkoły: Szkoła Podstawowa nr 15, Gimnazjum nr 1 Punk terenowy nr: 1, 4, 6. Komisariat IV Policji

15

2.2 Grupa badawcza

W celu określenia stanu wiedzy grup zawodowych w zakresie zjawiska oraz

rozpoznania ich opinii i doświadczeń zawodowych, przeprowadzono badania wśród

następującej grupy specjalistów zawodowo stykających się ze zjawiskiem przemocy na terenie

miasta: nauczycieli, lekarzy, pracowników socjalnych, policjantów. Badaniem została objęta

również młodzież szkolna: uczniowie klas szkół podstawowych, gimnazjalnych oraz

ponadgimnazjalnych.

Badanie prowadzono w okresie od 17 do 20 maja 2010r. Badaniem objęto łącznie

254 specjalistów wsparcia, w tym: 102 nauczycieli, 92 pracowników socjalnych,

50 policjantów, 10 lekarzy oraz 320 uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych,

ponadgimnazjalnych.

Badaniami objęto 124 uczniów czwartych klas szkół podstawowych, 135 uczniów

drugich klas gimnazjów oraz 61 uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Wśród

młodzieży ze szkół podstawowych 49% stanowiły dziewczęta, zaś 43 % - chłopcy. W grupie

uczniów szkół gimnazjalnych było 46% chłopców oraz 44% dziewcząt,

a w ponadgimnazjalnych 59% chłopców oraz 38 % dziewcząt. Pozostała część % stanowi brak

odpowiedzi.

Znajomość elementarnych informacji na temat problematyki przemocy w rodzinie jest

niezwykle istotna wśród nauczycieli, z racji pełnionej roli zawodowej mogą oni mieć

najczęstszy kontakt z sytuacjami zaniedbywania i krzywdzenia dzieci w rodzinie.

W stosunku do pracowników socjalnych uznano, że są to specjaliści, których

ustawowym zadaniem jest diagnozowanie przyczyn i udzielanie pomocy osobom i rodzinom

doświadczającym przemocy. Pracownik socjalny realizuje szereg działań w rodzinie, oraz

całym jej środowisku społecznym i lokalnym, a także współpracy z wieloma różnymi

instytucjami.

Przez termin specjaliści wsparcia w całym procesie badawczym rozumie się – osoby

zawodowo udzielające specjalistycznego wsparcia i pomocy, stosujące różne strategie

pomagania osobom znajdującym się w sytuacji stresowej, zawodowo stykające się

lub potencjalnie mogące mieć styczność z problemem przemocy w rodzinie: nauczyciele,

pracownicy socjalni, policjanci, lekarze.

16

Policjanci dokonujący prewencji w przypadkach kryzysowych mają do

czynienia z najbardziej „gorącymi” przejawami przemocy – uwzględniono tu aspekt

interwencyjny.

Lekarze z racji pełnionej roli zawodowej mogą mieć częsty kontakt

z sytuacjami zaniedbywania i krzywdzenia dzieci w rodzinie.

Głównym środowiskiem wychowawczym dla młodego człowieka jest rodzina, szkoła

i najbliższe otoczenie (konteksty). Dlatego w procesie badawczym podjęto próbę

zdiagnozowania sytuacji nasilenia przemocy w rodzinie, odpowiedzi poszukiwano wśród

uczniów szkół.

Analizę badanych grup – strukturę wiekową, płeć, wykształcenie, staż pracy –

przedstawiają poniższe wykresy i zestawienia tabelaryczne.

Tabela nr 3 Podział badanej grupy uczniów według płci z uwzględnieniem rodzaju szkoły Źródło: Opracowanie własne WPS

Tabela nr 4 Podział badanej grupy specjalistów wsparcia według płci Źródło: Opracowanie własne WPS

Grupa młodzieży

szkolnej

PŁEĆ Brak odpowiedzi

N=23

Dziewczynka

N=144

Chłopiec

N=153

liczba % liczba % liczba %

Szkoły podstawowe 61 43% 54 35% 9 39%

Szkoły gimnazjalne 60 41% 63 41% 12 52%

Szkoły

ponadgimnazjalne 23 16% 36 24% 2 9%

Grupa specjalistów

wsparcia

PŁEĆ Brak odpowiedzi

N=33 Kobiety

N=164

Mężczyźni

N=57

liczba % liczba % liczba %

Nauczyciel 77 47% 16 28% 9 27%

Pracownik socjalny 77 47% 4 7% 11 33%

Policjant 37 65% 13 40%

Lekarz 10 6%

17

Rys. 1 Struktura wiekowa specjalistów wsparcia Źródło: opracowanie własne WPS

Tabela nr 5 Wyróżnienie grup specjalistów wsparcia z podziałem na wiek i płeć Źródło: Opracowanie własne WPS

Wyszczególnienie Wiek

<25 25-35 36-45 46-55 >56 Brak

określenia

płci K M K M K M K M K M

Pracownik

socjalny

2 0 39 3 19 0 16 1 0 0 12

Policjant 0 3 0 26 0 7 0 0 0 0 14

Nauczyciel 1 0 16 8 27 3 31 5 2 0 9

Lekarz 0 0 0 0 1 0 6 0 3 0 —

Razem 3 3 55 37 47 10 53 6 5 0 35

Przy zbieraniu danych do metryczki

utworzono sześć kategorii wiekowych, które zostały

zaprezentowane na wykresie. Z analizy struktury

wiekowej respondentów wynika, że zdecydowaną

większość, bo łącznie aż 41% z ogółu respondentów

biorących udział w badaniu (N=254) stanowią

osoby, które nie ukończyły 35 roku życia.

Drugą najliczniejszą grupę stanowią osoby

w wieku 36–45 lat (27%). Możemy również

zaobserwować, że najmniejsza grupa badanych to

osoby w wieku powyżej 56 roku życia (2%)

i niższym niż 25 lat (3%).

Wśród respondentów dominują

kobiety, stanowiąc ponad dwie trzecie

badanych (64%).

Jeśli porównać strukturę wiekową

respondentów ze względu na płeć, daje się

zaobserwować wyraźną różnicę pomiędzy

wiekiem mężczyzn i kobiet.

Rys. 2 Struktura płci specjalistów wsparcia Źródło: Opracowanie własne WPS

18

Tabela nr 6 Rodzaj szkoły i liczba przebadanych nauczycieli z podziałem na płeć Źródło: Opracowanie własne WPS

Rejon

Rodzaj szkoły i liczba przebadanych nauczycieli z podziałem na płeć

Szkoła podstawowa Gimnazjum Ponad gimnazjalna

Kobiety

N=30

Mężczyźni

N=3

Bra

k o

dpow

iedzi

Kobiety

N=30

Mężczyźni

N=8

Bra

k o

dpow

iedzi

Kobiety

N=17

Mężczyźni

N=5

Bra

k o

dpow

iedzi

liczba % liczba %

liczba % liczba % liczba % liczba %

I 4 13 2 67 11 37 2 25 9 53 4 80 2

II 4 13 6 20 2 25

III 16 54 8 47 1 20 2

IV 2 7 1 33 1 13 43 2 25 2

V 4 13 2 25 2

19

Rys. 3 Podział specjalistów wsparcia z uwzględnieniem wieku i płci

Źródło: Opracowanie własne WPS

Ze 163 kobiet, które określiły swój wiek wynika, że największą grupę stanowią kobiety

w przedziale 25-35 lat co stanowi 34% ogółu. Drugą w kolejności grupą są kobiety w wieku

pomiędzy 46–55 rokiem życia tj.32%, a najmniej liczną grupę stanowią kobiety poniżej

25 roku – 2%.

W grupie przebadanych mężczyzn (56) podających swój wiek najliczniejszą kategorię

stanowią osoby pomiędzy 25–35 rokiem życia tj. 66%. Drugą największą grupę stanowią

mężczyźni w wieku od 36 do 45 co stanowi 18% ogółu, a najmniej liczną grupę stanowią

mężczyźni w wieku poniżej 25 lat tylko 5%.

Rys. 4 Przedstawienie kategorii stażu pracy respondentów Źródło: Opracowanie własne WPS

Analiza kategorii stażu pracy wykazała,

iż grupę o największym stażu stanowią

osoby pracujące w swoim zawodzie dłużej

niż 20 lat (29%)

Następną dużą grupę stanowią osoby

pracujące w przedziale 1-5 lat.

20

Rys. 5 Przedstawienie wykształcenia respondentów Źródło: Opracowanie własne WPS

Analiza wykształcenia respondentów wykazała znaczącą przewagę specjalistów

wsparcia z wykształceniem wyższym, przy czym największy ich odsetek zanotowano wśród

nauczycieli a najmniejszy wśród policjantów

Rys. 6 Przedstawienie płci respondentów w rozbiciu na poszczególne grupy zawodowe Źródło: Opracowanie własne WPS

21

Rys. 7 Przedstawienie stażu pracy respondentów Rys. 8 Przedstawienie wykształcenia respondentów Źródło: Opracowanie własne WPS Źródło: Opracowanie własne WPS

22

Rys. 9 Struktura wiekowa młodzieży szkolnej Źródło: opracowanie własne WPS

Zamieszczony powyżej wykres prezentuje rozkład respondentów ze względu na ich

wiek.

Przy zbieraniu danych do metryczki nie wyodrębniano gotowych kategorii wiekowych,

uczniowie sami wpisywali swój wiek – uzyskane dane zostały zaprezentowane na wykresie

nr 9. Z analizy struktury wiekowej respondentów wynika, że zdecydowaną większość, bo

łącznie aż 28% z ogółu respondentów biorących udział w badaniu (320 osób) stanowi młodzież,

w wieku 11 lat.

Drugą najliczniejszą grupę stanowią respondenci w wieku 15 lat (20%). Możemy

również zaobserwować, że najmniej badanych to młodzież w wieku 12, 13 lat, oraz osób

w wieku: 19, 20 i 21 lat.

Struktura wiekowa respondentów pozwala wyodrębnić dwie główne grupy młodzieży,

tj. 11 i 15 lat. Przy projektowaniu procesu badawczego uznano, iż są dwie grupy wiekowe,

od których pozyskanie informacji jest istotne w perspektywie konstruowania oddziaływań

profilaktycznych.

Wiek 11 lat mieści się w okresie nazywanym młodszym wiekiem szkolnym, istotnym

dla rozwoju dziecka. Szkoła pełni wobec młodego człowieka funkcje opiekuńczo-

wychowawcze, stając się dla ucznia czynnikiem stymulującym rozwój. W tym okresie

występują zmiany w sferze intelektualnej dziecka. Rozwija się intensywnie mowa i myślenie,

następuje zwiększenie aktywności i samodzielności, rozwój umiejętności współżycia

i współpracy.

23

Wiek 15 lat to okres szczególnej wrażliwości w trakcie rozwoju, młodzież nabywa

większą niezależność, może w większym stopniu decydować o sobie. Badania przeprowadzone

w tym zakresie wskazują, że większość młodych ludzi cechuje duża wrażliwość, obawa przed

odrzuceniem i nieśmiałość. Jeśli chodzi o zdolności umysłowe, są one już niemal w pełni

rozwinięte, młodzi ludzie posiadają zdolność myślenia abstrakcyjnego w oparciu o symbole

i hipotezy. Następuje również proces dojrzewania emocjonalnego, w którym początkowo duża

labilność i ruchliwość emocji zaczyna zanikać.

Zamieszczony poniżej wykres prezentuje rozkład respondentów ze względu na płeć.

Wśród respondentów dominują chłopcy, stanowiąc niemal połowę badanych (48%).

Dziewczynki stanowią 45% wśród badanych, którzy zdeklarowali swoją płeć, 7% spośród

badanych nie określiło swojej płci.

Rys. 10 Struktura płci młodzieży szkolnej Źródło: Opracowanie własne WPS

24

Rys. 11 Respondenci według typów klas Źródło: opracowanie własne WPS

25

Tabela nr 7 Respondenci według typów szkół z uwzględnieniem podziału na płeć i rejon Źródło: Opracowanie własne WPS

Rejon

Liczba zameldowanych

osób

Rodzaj szkoły i liczba przebadanych uczniów z podziałem na płeć

Podstawówka Gimnazjum Ponad gimnazjalna

Dziewczynki

N=61

Chłopcy

N=54

Bra

k o

dpow

iedzi

Dziewczynki

N=60

Chłopcy

N=63

Bra

k o

dpow

iedzi

Dziewczynki

N=23

Chłopcy

N=36

Bra

k o

dpow

iedzi

wiek

Do r

oku

2-5

6-1

0

11-1

5

liczba % liczba %

liczba % liczba % liczba % liczba %

I 161 1490 1318 1388 17 28 9 17 5 18 30 19 30 4 23 100 19 53 1

II 242 2889 2413 2962 10 16 13 24 1 14 23,33 12 19 4

III 244 2639 2008 2274 8 13 8 15 11 18,33 19 30 2 17 47 1

IV 126 1130 990 1063 20 33 11 20 3 7 11,67 10 16 1

V 92 837 665 815 6 10 13 24 10 16,67 3 5 1

26

2.3 Metody i techniki badawcze

Metody badawcze stosowane w naukach społecznych możemy zasadniczo podzielić na

metody ilościowe i jakościowe.

Badania ilościowe stanowią zespół metod i technik badawczych, które opisują

rzeczywistość w kategoriach ilościowych. Na ich podstawie można formułować wnioski

dotyczące częstości występowania zjawisk, ich natężenia, zależności pomiędzy nimi. Wyniki

mogą być prezentowane w postaci zestawień, przedstawień graficznych, których celem jest

podsumowanie zebranych danych i wyciągnięcie pewnych podstawowych wniosków

i uogólnień na temat badanej rzeczywistości. (T. Pilch. Z. Baumman, M. Łobocki, 2001).

W badaniach jakościowych bardziej liczy się to, że dane stwierdzenie zostało

wypowiedziane niż to, ile razy się pojawiło. W badaniach jakościowych dąży się do poznania

głęboko ukrytych motywacji grupy docelowej. Umożliwiają one uzyskanie pogłębionej wiedzy

na temat badanej rzeczywistości (T. Pilch, 2002).

Dla uzyskania możliwie pełnego i wielostronnego obrazu zjawiska i związanych z nim

problemów, a ponadto otrzymania możliwości sprawdzenia, czy jest wewnętrznie spójny –

zastosowano trzy wzajemnie uzupełniające się ilościowe i jakościowe metody i narzędzia

badawcze.

Analiza danych zastanych

Badania sondażowe

Analiza danych zastanych (desk research) jest procesem badawczym

zaliczanym do jakościowych metod badawczych. Przystępując do badania

wybranej rzeczywistości powinno się zapoznać z już istniejącymi wynikami

badań w tym zakresie, a więc danymi statystycznymi, raportami,

opracowaniami i analizami. Badanie tego typu polega więc na zebraniu

danych agregowanych przez inne podmioty. Uzyskane w ten sposób

informacje jednak nie odpowiadają w pełni na postawiony problem

badawczy gdyż zazwyczaj obrazują bilansowe zestawienia za określony

okres (por. A. Sobolewski i inni).

Badania sondażowe to metoda badawcza służąca zazwyczaj do badania

dużych populacji, których nie da się obserwować bezpośrednio. Polega ona

typowo na przebadaniu, przy pomocy kwestionariusza wywiadu lub

ankiety.

27

Zogniskowane wywiady grupowe ( tzw. fokusy)

Dla potrzeb prowadzonych badań posłużono się definicją przemocy zaczerpniętą z Ustawy

o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, zgodnie z którą przemoc w rodzinie definiowana jest

jako:

Przez termin rodzina rozumiemy:

W regulacjach prawnych oraz kryteriach diagnostycznych wśród form przemocy w rodzinie

wyróżnia się cztery główne kategorie przemocy w rodzinie: przemoc fizyczna, przemoc

psychiczna, przemoc seksualna, przemoc ekonomiczna i zaniedbanie. Budując kwestionariusz

ankiety uwzględniono powyższe kategorie.

Zogniskowany wywiad grupowy (FGI – Focus Group Interview), jest

techniką jakościową stosowaną w grupach o różnej wielkości i o różnym

składzie osobowym. Jest ona oparta na scenariuszu, zawierającym cele

badania i ogólny zarys pytań. W wypadku zastosowania tej techniki nie ma

konieczności ścisłego trzymania się pytań, najważniejsze jest, by rozmowa

odpowiadała tematycznie celom badania. Tego typu technika pozwala nie

tylko na dotarcie do potrzeb i motywacji, zrozumienie problemów

społecznych, ale również daje możliwość zbadania wzajemnej interakcji

respondentów podczas prowadzonej dyskusji. Daje ona także możliwość

konfrontowania różnych postaw i poglądów, a także jeszcze głębsze

wniknięcie w badaną rzeczywistość (por. A. Sobolewski i inni).

jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie

naruszające prawa lub dobra osobiste osób w rodzinie w szczególności

narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia,

naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną,

powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także

wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą

(Dz.U. z 2005r. Nr 180, poz. 1493. Art. 2).

osoby spokrewnione lub niespokrewnione, a także inne osoby

wspólnie zamieszkujące lub gospodarujące oraz nie zamieszkujące

razem, które tworzą związek oparty na wspólnej relacji lub

zależności materialnej.

28

Narzędziem zastosowanym w procesie badawczym jest ankieta zawierająca pytania

półotwarte – w poszczególnych pytaniach uwzględniono kategorie „inne”. Ankieta została

skonstruowana na potrzeby badań do niniejszego Programu.

W większości pytań zastosowano format skali szacunkowej. Respondent miał przez to,

określając swoją postawę lub wyrażając opinię, odwołać się do przedstawionego zbioru

kategorii: np. całkowicie się zgadzam – całkowicie się nie zgadzam.

Kategoria numeryczna znajdująca się przy pytaniach o stereotypy jest interpretowana jako

stopień aprobaty dla danego stwierdzenia – im większy wybrany numer tym większy stopień

akceptacji. Przyjęto, że kwantyfikatory są uporządkowane ze względu na stopień aprobaty

w następujący sposób: kod numeryczny 1 przy kategorii absolutny fałsz – jest traktowane jako

brak aprobaty, wszystkie inne kody numeryczne – traktowane są jako aprobata. Rezygnuje się

tym samym z szacowania o ile dana kategoria jest wyższa lub niższa od innej.

Ankiety różniły się liczbą pytań, uzależnione to było od grupy zawodowej, do której były

kierowane. Pojawiające się różnice w kwestionariuszach wynikają z określenia grupy

zawodowej do jakiej są kierowane i szczegółowych uwarunkowań, związanych ze specyfiką

pracy każdej z profesji – specyfika wykonywanych zadań, kwestia specyfiki kontaktu

z przypadkiem przemocy (inny dla policjanta, lekarza, nauczyciela i pracownika socjalnego).

Ankieta dla specjalistów wsparcia została skonstruowana tak, aby odpowiedzi uwzględniały

następujące płaszczyzny:

1. postawy wobec ogólnych stereotypów (mitów),

2. postrzeganie dynamiki zjawiska i wrażliwość na problem,

3. kontakt z przypadkiem przemocy:

a. ujawnianie,

b. kto doświadczał,

c. rodzaj przemocy,

4. sposób postępowania i formy podejmowanych działań,

5. subiektywna ocena skuteczności podejmowanych działań,

6. powody nie podejmowania działań,

7. kwestie problemowe w interwencji.

W części ogólnej ankieta zawiera pytania dotyczące opinii i wiedzy na temat zjawiska przemocy

(mity, stereotypy). Ten zestaw pytań będzie kierowany do wszystkich z badanych grup. W części

szczegółowej ankiety zawarte będą pytania, dotyczące doświadczeń związanych z pracą zawodową.

29

Ankieta dla uczniów szkół została skonstruowana tak, aby odpowiedzi uwzględniały

3 ogólne płaszczyzny:

a) wyobrażenia o zjawisku;

b) własne doświadczenia;

c) kontekst zjawiska.

2.4 Procedura badawcza

Procedura badania, którego opis prezentuje niniejsza część raportu, została przeprowadzona

w następującej kolejności:

I. Analizując zastane dane liczbowe na temat zjawiska przemocy w rodzinie wykorzystano

materiały następujących sosnowieckich instytucji: Ośrodka Interwencji Kryzysowej, Miejskiego

Ośrodka Pomocy Społecznej, Sądu Rejonowego, Prokuratury Rejonowej, Komendy Miejskiej

Policji. W stosunku do wszystkich instytucji wystąpiono z pisemną prośbą o przekazanie

danych statystycznych. Zestawienia oparte są na stanie wiedzy obejmującym rok 2009.

II.

a) Badanie zostało realizowane metodą ankiety audytoryjnej. Wszystkie badania zostały

przeprowadzone przez zespół ankieterów rekrutujący się z pracowników Wydziału Polityki

Społecznej. Jako ankieterzy byli preferowani przede wszystkim ludzie o łatwym kontakcie

interpersonalnym. Ankieterzy byli odpowiednio przeszkoleni oraz wyposażeni w szczegółową

pisemną instrukcję. Nawiązanie kontaktu z wylosowanymi szkołami zostało podjęte przez

koordynatora z ramienia WPS.

1. Zebranie i analiza danych gromadzonych przez poszczególne Instytucje z terenu miasta

(desk research). Za dane wyjściowe na temat rozmiarów zjawiska przemocy w rodzinie

posłużyły dostępne dane ilościowe agregowane i opracowywane przez poszczególne

jednostki z terenu miasta. W procesie badawczym jako rok bazowy przyjmuje się rok

2009.

2.

a) Przeprowadzenie procesu badawczego w wybranych szkołach z terenu miasta.

Badaniem objęci zostali uczniowie wybranych szkół podstawowych (IV kl.),

gimnazjalnych (II kl.) i ponadgimnazjalnych (II kl.).

b) Przeprowadzenie procesu badawczego wśród poszczególnych grup specjalistów

zawodowo stykających się z przypadkami przemocy w rodzinie

3. Zogniskowane wywiady grupowe

30

W procedurze zadbano o poczucie bezpieczeństwa ankietowanych. Założenie to osiągnięto

przez przyjęcie procedury zwrotu wypełnionego kwestionariusza – bezpośrednio do koperty,

zapewnienie o pełnej anonimowości badań. Badanie zostało przeprowadzone w klasach

szkolnych, w trakcie badani w sali zawsze był obecny nauczyciel – zazwyczaj też wypełniał

ankietę dla niego przeznaczoną. Ankieterzy po przeprowadzeniu badań zdawali materiał

do koordynatora, który sprawdzał jego kompletność. W procedurze sprawdzania nie

wyeliminowano żadnej ankiety.

b)

Nauczyciele

Respondentami byli nauczyciele wchodzący w skład kadry każdej z wybranych szkół.

W trakcie „długich” przerw ankieterzy wchodzili do pokoi nauczycielskich i obecnym

nauczycielom rozdawali ankiety. Respondenci wypełniali samodzielnie kwestionariusze

i oddawali je do koperty. Ankieterzy po przeprowadzeniu badań zdawali materiał

do koordynatora, który sprawdzał jego kompletność. W procedurze sprawdzania nie

wyeliminowano żadnej ankiety.

Pracownicy socjalni

Ankieterzy w tym samym dniu o godzinie 800

weszli na wszystkie punkty terenowe

i przeprowadzili badanie ankietowe z obecnymi wtedy pracownikami socjalnymi. W procedurze

zadbano o poczucie bezpieczeństwa ankietowanych. Ankieterzy po przeprowadzeniu badań

zdawali materiał do koordynatora, który sprawdzał jego kompletność.

Policjanci

Respondentami byli policjanci prowadzący interwencje. Ankieta została przekazana

przełożonemu i rozdana respondentom w trakcie porannej odprawy. Respondenci wypełniali

samodzielnie kwestionariusze i oddawali je do zaklejanej koperty. Ankieterzy po

przeprowadzeniu badań zdawali materiał do koordynatora, który sprawdzał jego kompletność.

Lekarze

Respondentami byli lekarze pierwszego kontaktu. Ankieta została przekazana

przełożonemu i rozdana respondentom w trakcie przerw w pracy. Respondenci wypełniali

samodzielnie kwestionariusze i oddawali je do zaklejanej koperty. Ankieterzy

po przeprowadzeniu badań zdawali materiał do koordynatora, który sprawdzał jego

kompletność.

31

III. Na przestrzeni czerwca odbyły się trzy sesje zogniskowanych wywiadów grupowych

(08.06, 17.06, 29.06. 2010r.). W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele służb miejskich,

instytucji i organizacji działających w obszarze szeroko rozumianej pomocy dziecku i rodzinie,

którzy wyrazili wolę współpracy m.in. w ramach tworzenia Zespołu Interdyscyplinarnego.

Od strony merytorycznej przebieg prac koordynował trener – specjalista

w zakresie interwencji kryzysowej i wsparcia osób doświadczających przemocy. Prace

przebiegały w oparciu o klucz tematyczny obejmujący 8 zagadnień problemowych – diagnoza,

interwencja, profilaktyka, wiktymizacja, współpraca między instytucjami – mających na celu

uzyskanie opinii na temat charakterystyki zjawiska przemocy w rodzinie występującego na

terenie miasta. W efekcie spotkań spośród członków grupy wyłonione zostały osoby, które

stworzą Zespół Interdyscyplinarny. Uczestnicy fokusów to osoby delegowane ze środowisk

profesjonalnych

do koordynacji, standaryzacji, analiz i rozwiązywania problemów lokalnych.

32

III. Materiał badawczy

Odpowiedzi na pytania badawcze poszukiwano w dwóch różnych grupach

respondentów. Dlatego analiza wyników badań podzielona zostanie na dwa obszary

tematyczne: 1. Doświadczenia i postawy profesjonalistów wobec problemu przemocy

w rodzinie; 2. Doświadczenia i postawy młodzieży szkolnej wobec problemu przemocy

w rodzinie. Opis badań ankietowych poprzedza analiza danych zastanych na temat rozmiarów

zjawiska przemocy w rodzinie układ taki pozwoli na klarowniejszą prezentację treści.

Sposób prezentacji wyników w niniejszym raporcie pokrywa się z podziałem na

badawcze obszary tematyczne obejmujące zawarte w kwestionariuszu pytania. Każdy z tak

skonstruowanych obszarów (tematycznych) zawiera analizy i interpretacje rezultatów

uzyskanych odpowiedzi. Dla przejrzystości prezentowanych analiz przyjęto kryterium hasłowe,

wpierw przedstawiony jest ogólny obszar do jakiego odnosiły się pytania a następnie

zestawione zostały odpowiedzi poszczególnych grup respondentów.

3.1 Analiza danych zastanych

Zgodnie z danymi GUS na dzień 31.12.2009. Sosnowiec zameldowanych było 219 352

mieszkańców.

Analizując dane liczbowe na temat zjawiska przemocy w rodzinie wykorzystano

materiały: Ośrodka Interwencji Kryzysowej, Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, Sądu

Rejonowego, Prokuratury Rejonowej, Komendy Miejskiej Policji. Poniższe zestawienia oparte

są na danych z 2009 roku.

Analiza danych zastanych (desk research) jest procesem badawczym zaliczanym

do jakościowych metod badawczych. Przystępując do badania wybranej

rzeczywistości powinno się zapoznać z już istniejącymi wynikami badań w tym

zakresie, a więc danymi statystycznymi, raportami, opracowaniami i analizami.

Badanie tego typu polega więc na zebraniu danych agregowanych przez inne

podmioty.

33

1. Ośrodek Interwencji Kryzysowej

Placówka jest ośrodkiem specjalizującym się w udzielaniu pomocy rodzinom,

w których występuje problem przemocy domowej. Ośrodek wspiera także osoby/rodziny

dotknięte kryzysem wywołanym głównie przez uzależnienie lub współuzależnienie, a także

konflikty wewnątrz-rodzinne. Ośrodek Interwencji Kryzysowej jest placówką wielofunkcyjną,

w ramach Ośrodka działają: Hostel dla ofiar przemocy i Punkt Pomocy Terapeutycznej

i Prawnej.

Oferta Ośrodka obejmuje pomoc w postaci:

tymczasowego schronienia dla osób i rodzin znajdujących się w sytuacji kryzysowej

spowodowanej w szczególności przemocą domowa;

specjalistycznego poradnictwa psychologicznego, prawnego i profilaktycznego;

terapii indywidualnej, grupowej, rodzinnej, małżeńskiej;

mediacji rodzinnych.

Ośrodek organizuje również grupy wsparcia m.in. dla ofiar przemocy domowej, osób

uzależnionych i współuzależnionych, a także zajęcia dla młodzieży.

34

Dane statystyczne OIK

Interwencje przeprowadzone w 2009 roku

Ilość osób ogółem: 146

Płeć: K–133; M–13.

Wiek: średnia wieku ~ 36 lat

Rys1. Podział klientów z uwzględnieniem wykształcenia

Źródło: Ośrodek Interwencji Kryzysowej

podstawowe – 27%

zawodowe – 53%

średnie – 18%

wyższe – 2%

Dzielnice / % klientów

1. Pogoń – 23%

2. Zagórze – 18%

3. Kazimierz-Juliusz – 12%

4. Centrum – 11%

5. Środula – 7%

6. Niwka – 7%

7. Sielec – 3%

8. Stary Sosnowiec – 3%

9. Bór-Maczki – 2%

10. Klimontów – 3%

11. Milowice – 1%

12. Naftowa – 1%

13. Józefów – 1%

14. Dańdówka – 1%

Z innych miast– 7%

35

Ilość dzieci w rodzinach w kontekście interwencji przeprowadzonych w 2009 roku

Ilość dzieci w rodzinach ogółem: 170

Średnio od 1 do 2 dzieci w rodzinie

Średnia wieku 6-7 lat

Płeć dzieci:

W odniesieniu do 142 dzieci o zidentyfikowanej płci

Sytuacja zawodowa klientów:

osoby pracujące – 29%

emeryci/renciści – 16%

uczniowie – 8%

osoby bezrobotne – 47%

brak danych – 46

łącznie: 146

Rys.2 Opis sytuacji zawodowej osób zgłaszających się do OIK-u


Dz Ch X

64 78 28

45% 55%

36

Rodzaj zgłoszenia (146 osób ogółem):

osobiste – 54 (37%)

telefoniczne – 91 (62%)

internetowe – 1 (1%)

Rys.3 Wyróżnienie rodzaju zgłoszeń


Rodzaj przemocy:

fizyczna – 4 (4%)

psychiczna – 34 (33%)

psychofizyczna – 59 (56%)

psychiczna/fizyczna/seksualna – 2 (2%)

psychiczna/seksualna – 1 (1%)

seksualna – 1 (1%)

psychiczna/fizyczna/seksualna/ekonomiczna

-1 (1%)

psychiczna/ekonomiczna – 2 (2%)

Na 146 interwencji 104 dot. przemocy w rodzinie

71% - problem przemocy w rodzinie

29% - inne problemy społeczne

Zgłoszenia telefoniczne do OIK-u poprzez:

pracownika socjalnego – 32 (35%)

zainteresowanego – 20 (22%)

rodzinę – 7 (8%)

sąsiadów – 13 (14%)

inne instytucje – 13 (14%)

anonimowe – 6 (7%)

37

Rys.4 Podział uwzględniający rodzaje przemocy zgłaszane do OIK-u


PRZEMOC DOŚWIADCZANA ZE STRONY

Małżonka – 51 osób – 49%

w tym :

męża 48 osób – 46%

żony 3 osoby – 5%

Dzieci - 6 osób – 6%

w tym:

córki 2 osoby – 2 %

syna 4 osoby – 4%

dziadków – 2 osoby – 2%

innych – 2 osoby – 2 %

w tym:

bratanka 1 osoba – 1%

byłego męża 1 osoba – 1%

100% - 104 osoby doświadczające przemocy

Konkubenta -20 osób –

19%

Rodziców -23 osoby -

22%

w tym:

Ojca 9 osób –

8%

Matki 9 osób –

8%

Oboje rodziców 5 osób – 6%

rodzeństwa – 1 osoba 1%

38

INNE PROBLEMY SPOŁECZNE:

146 zgłoszeń ogółem – 100%, w tym:

o 104 dotyczyły przemocy – 71%

o 42 inne problemy społeczne 29% w tym:

Alkoholizm 54 osób 37%

Ubóstwo 4 osoby 3%

Bezdomność 23 osób -16 %

Problemy wychowawcze 7 osób 5%

Choroby psychiczne 20 osoby – 14%

Niepełnosprawność 3 osoby – 3%

Inne uzależnienia 6 osób – 4% (narkotyki, lekomania, hazard)

Konflikty rodzinne 29 osób – 20%

Bezrobocie 46 osób – 31%

39

HOSTEL DLA OSÓB DOŚWIADCZAJĄCYCH PRZEMOCY

Ilość systemów rodzinnych przebywających w placówce w 2009 roku: - 38

Ilość osób dorosłych 39 w tym 1 małżeństwo

Ilość dzieci - 34

Łącznie osób dorosłych i dzieci - 73

Płeć: K–38; M–1.

Wiek : średnia wieku – 39 lat

Wykształcenie:

podstawowe zawodowe średnie wyższe

9 osób 21 osób 8 osób 1 osoba

23% 54% 21% 2%

Zawód wykonywany:

Sprzątaczka 6 osób 15%

Emeryci/renciści 7 osób 18%

Sprzedawca 3 osoby 7%

Uczeń 3 osoby 7%

Przy produkcji 2 osoby 5%

Księgowa 1 osoba 3%

Kasjer 1osoba 3%

Cukiernik 1 osoba 3%

Telemarketer 1 osoba 3%

Bezrobotny 14 osób 36%

Dzielnice:

Pogoń 17 osób 43%

Zagórze 8 osób 20%

Centrum 3 osoby 8%

Kazimierz/Juliusz 4 osoby

9%

Milowice 2 osoby 5%

Środula 1 osoba 3%

Klimontów 1 osoba

3%

Józefów 1 osoba 3%

Bór 1 osoba 3%

Niwka 1 osoba 3%

40

Ilość dzieci przebywających w Hostelach ogółem 34

Średnia wieku 6 lat

Średnia ilość dzieci w rodzinie – 1 dziecko

Płeć dzieci w rodzinie:

DZIEWCZYNKI CHŁOPCY

16 18

47% 53%

Średni czas przebywania w placówce osoby: 6 miesięcy

Rodzaj przemocy:

Psychofizyczna 22 osób 55%

Psychiczna 13 osób 33 %

Psychiczna/fizyczna/seksualna/ekonomiczna 1 osoba 3%

Psychiczna/fizyczna/ekonomiczna 1 osoba 3%

Psychiczna/fizyczna /seksualna 1 osoba 3%

Bezdomność 1 osoba 3%

Z czyjej strony stosowana:

Mąż 20 osób – 51 %

Rodzice 9 osób 23%

W tym :

Ojciec 6 osób – 15 %

Matka 2 osoby 5%

Oboje rodziców 1 osoba 3%

Konkubent 4 osoby 10%

Teściowie 2 osoby – 5%

Dzieci 3 osoby - 8%

W tym :

Syn 3 osoby 8%

Inni 1 osoba 3%

Inne problemy społeczne

Alkoholizm 22 osób 56%

Choroba psychiczna/ upośledzenie 7 osób 18%

Konflikty rodzinne 3 osoby 8%

Hazard lekomania 3 osoby 8%

Bezdomność 2 osoby

5%

Ubóstwo 1 osoba 3%

Bezrobocie 14 osób 36

41

2. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej

Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej (Dział Pomocy Środowiskowej) pomaga

jednostkom i rodzinom w przezwyciężaniu kryzysowych sytuacji życiowych, nie mającym

możliwości ich samodzielnego pokonania. Pomoc społeczna świadczy usługi m.in. z tytułu:

ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, przemocy w rodzinie.

Pomoc w postaci pracy socjalnej oraz poradnictwa psychologicznego, pedagogicznego,

rodzinnego i prawnego udzielana jest nieodpłatnie wszystkim osobom wykazującym potrzebę

wsparcia bez względu na sytuację dochodową.

W strukturach Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej funkcjonuje siedem Zespołów Pomocy

Środowiskowej.

1. Zespół Pomocy Środowiskowej „ZAGÓRZE”,

2. Zespół Pomocy Środowiskowej „CENTRUM”,

3. Zespół Pomocy Środowiskowej „STARY SOSNOWIEC”,

4. Zespół Pomocy Środowiskowej „WAWEL”,

5. Zespół Pomocy Środowiskowej „POGOŃ”,

6. Zespół Pomocy Środowiskowej „KLIMONTÓW”,

7. Środowiskowy Zespół Specjalistyczny – obsługuje pacjentów Poradni Zdrowia Psychicznego z

całego Sosnowca.

Rys. 5 Podział uwzględniający stosunek wypisanych Niebieskich Kart do ilości rodzin, w których

zdiagnozowano problem przemocy

Źródło: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sosnowcu – dane dotyczące przemocy domowej

42

Rys. 6 Podział ze względu na Punkty Terenowe MOPS

Źródło: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sosnowcu – dane dotyczące przemocy domowej

3. Sąd Rejonowy w Sosnowcu

Poniższe dane odnoszą się do spraw z. art. 207§1 kk i art. 209§1 kk za rok 2009.

Liczba skazanych sprawców – łącznie 185 osób.

Liczba spraw umorzonych – 18 (w tym 10- z uwagi na znikome społeczne niebezpieczeństwo

czynu),

Liczba rozpoznanych spraw – łącznie 238 spraw

Liczba sprawców skierowanych na terapię (w sprawach karnych) – 2.

Wnioski o ograniczenie władzy rodzicielskiej – 138.

Ilość wniosków skierowanych w trybie art. 572 KPC – 107.

43

4. Prokuratura Okręgowa w Sosnowcu

1. Liczba spraw, dotyczących znęcania się nad rodziną, zarejestrowanych w 2009r.– 513.

2. Liczba spraw o wymienione przestępstwa, w których odmówiono wszczęcia postępowania

przygotowawczego – 182.

3. Liczba spraw, w których wszczęto postępowanie – 354

art. 207§1 kk – 347

art157§2kk – 7

a) Liczba spraw, w których prokurator wniósł o zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci

w tymczasowego aresztowania – 8.

b) Ilość spraw, w których prokurator zastosował wobec podejrzanego dozór policji – 11

Pod warunkiem opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym – 0.

Z jednoczesnym zobowiązaniem do powstrzymywania się od kontaktu z pokrzywdzonym w

określony sposób – 0.

4. Liczba spraw o przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, w których umorzono

postępowanie – 177 w tym:

Na podstawie art. 17§1 pkt 1 – 133

art. 17§1 pkt2 – 27

art. 17§1 pkt3 – 1

art. 17§1 pkt5 – 1

art. 17§1 pkt7 -1

art. 17§1 pkt10 -9

Na podstawie art. 322§1 kpk – 5.

44

5. Komenda Miejska Policji w Sosnowcu

Poniższe dane dotyczą podjętych przez KMP w Sosnowcu działań wobec przemocy

w rodzinie dot. Procedury „Niebieskiej Karty” z podziałem na Komisariaty Policji I – IV za

okres 2009 roku

Rys. 7 Stosunek liczby interwencji do liczby sporządzonych Niebieskich Kart z uwzględnieniem

Komisariatów

Źródło: Komenda Miejska Policji w Sosnowcu

45

Rys. 8 Sprawcy przemocy z podziałem na płeć


Rys. 9 Liczba zatrzymanych sprawców przemocy z podziałem na płeć

Źródło: Komenda Miejska Policji w Sosnowcu – dane dotyczące procedury Niebieskiej

Karty

46

Rys. 10 Liczba zatrzymanych sprawców przemocy

Źródło: Komenda Miejska Policji w Sosnowcu Rys. 11 Liczba osób pokrzywdzonych w wyniku przemocy


47

Rys. 12 Przyczyny umieszczenia dzieci z terenu Sosnowca w Zespołach Opiekuńczo-Wychowawcvzych


Analizując przyczyny umieszczenia dziecka w placówce okazało się, że najwięcej dzieci odbieranych jest rodzicom z powodu ich alkoholizmu

(52%), jako kolejna przyczyna pojawia się zaniedbanie (12%) oraz przemoc w rodzinie (8%). Trzeba zauważyć, że przy uzasadnianiu umieszczenia

dziecka w placówce rzadko kiedy podawana była tylko jedna przyczyna – najcześciej było ich kilka (zazwyczaj 3). Jednocześnie warto odnotować,

że najczęściej występującą w uzasadnieniu parą był alkoholizm i przemoc w rodzinie oraz alkoholizm i zaniedbanie.

Przyczna Liczba

odebranych

dzieci

alkoholizm 125

zaniedbanie 30

przemoc 20

ubóstwo 11

Inne

(wymienione

sporadycznie)

56

48

Zasoby instytucjonalne na terenie miasta działające w obszarze przeciwdziałania

przemocy

Istniejąca na terenie miasta infrastruktura oraz stosunkowo zwiększająca się liczba

organizacji pozarządowych działających w zakresie przeciwdziałania przemocy stanowi dobrą

bazę dla podejmowania intencjonalnych oddziaływań wsparcia, do głównych walorów w tym

obszarze należy zaliczyć:

Jednostki Systemu Pomocy Społecznej

Placówki służby zdrowia

Placówki oświaty

Policję

Prokuraturę

Sądy

Organizacje pozarządowe

Inne – których włączenie się w konstruowanie sieci wsparcia warunkuje skuteczność udzielanej

pomocy:

Wydział Polityki Społecznej

Wydział Zdrowia

Wydział Edukacji

49

Analizy i zestawiania danych agregowanych przez różne instytucje z terenu miasta

działające w obszarze przeciwdziałania przemocy – policję, sądy, pomoc społeczną – stanowią

ważne źródło informacji. Jednocześnie istnieje ciągła potrzeba prowadzenia pogłębionych

badań w tym obszarze, które pozwolą na określenie realnej skali zjawiska przemocy

w rodzinie.

Powyższe zestawienia pozwoliły uzyskać pewien obraz zjawiska przemocy na terenie

miasta. Nie jest możliwe oszacowanie rozmiarów problemu przemocy w odniesieniu

do statystyk na poziomie kraju i województwa (za rok 2009), ponieważ w momencie tworzenia

niniejszego dokumentu nie były one jeszcze dostępne. Trzeba także wziąć pod uwagę,

że agregowane dane obejmują tylko zgłaszane przypadki przemocy (głównie procedurę

Niebieskiej Karty), co nie pozwala na oszacowanie pełnych rozmiarów tego zjawiska

w społeczności lokalnej.

50

3.2 Wyniki badań

A. Doświadczenia i postawy profesjonalistów wobec problemu przemocy w

rodzinie

Ten rozdział raportu poświęcony jest analizie wyników badań które odnoszą się do

specjalistów wsparcia społecznego, którzy z racji wykonywanego zawodu mają styczność

z osobami doświadczającymi przemocy.

Postawy wobec potocznie funkcjonujących stereotypów

Badanym przedstawiono twierdzenia odnoszące się do potocznie funkcjonujących

mitów na temat zjawiska przemocy. Pytania próbowały zdefiniować postawy poszczególnych

grup zawodowych wobec przedmiotowego zjawiska.

Kategoria numeryczna znajdująca się przy pytaniu jest interpretowana jako stopień

aprobaty dla danego stwierdzenia – im większy wybrany numer tym większy stopień akceptacji.

Przyjmujemy, że kwantyfikatory są uporządkowane ze względu na stopień aprobaty

w następujący sposób: kod numeryczny 1 przy kategorii absolutny fałsz – jest traktowany jako

brak aprobaty, wszystkie inne kody numeryczne – traktowane są jako aprobata. Rezygnuje się

tym samym z szacowania o ile dana kategoria jest wyższa lub niższa od innej.

Ogólnie można zauważyć dużą liczbę pojawiających się zaznaczeń aprobujących

przedstawiane stwierdzenia. Wskazuje to na silne funkcjonowanie stereotypowych poglądów na

problem przemocy wśród specjalistów wsparcia. W przeważającej większości badane grupy

zawodowe zgadzają się z funkcjonującymi stereotypowymi.

Wspomnianą tendencję obrazują zamieszczone poniżej wykresy. Jak widać wśród

specjalistów wsparcia pytanie dotyczące odpowiedzialności za stawanie się ofiarą przemocy

wzbudziło najwięcej wątpliwości. Pytanie – sprawiające, w porównaniu z innymi, stosunkowo

najwięcej trudności – dotyczyło obarczania odpowiedzialnością za przemoc osób jej

doświadczających. Jest to niepokojące zjawisko, gdyż wynika z tego, iż osoby zawodowo

stykające się z problemem przemocy obciążają w jakimś stopniu odpowiedzialnością za akt

przemocy osobę jej doświadczającą – co może ewentualnie rzutować na jakość świadczonej

pomocy. Lekarze i policja stanowią grupę zawodową, która w największym stopniu zgadza się

z przedstawionym twierdzeniem – tylko 4% policjantów zdecydowanie się z tym nie zgadza.

51

Powyższe uwagi potwierdza rozłożenie odpowiedzi przy bezpośrednim pytaniu

o ponoszenie winy przez osobę doświadczającą przemocy. Tutaj zarówno policjanci,

nauczyciele jak i pracownicy socjalni zgadzają się w znacznej większości z prezentowanym

twierdzeniem. Z przeprowadzonych analiz wynika, że lekarze stanowią wśród całości badanych

specjalistów grupę charakteryzującą się największą wrażliwością na ten problem. Wniosek taki

może jednak wynikać z faktu stosunkowo małej liczby przebadanych z tej grupy zawodowej.

Kolejnym pytaniem, które przysporzyło specjalistom problem z udzieleniem właściwej

odpowiedzi jest zagadnienie odchodzenia ofiary od sprawcy. Jest to pytanie po części

odnoszące się do znajomości mechanizmów przemocy i współuzależnienia osoby

doświadczającej przemocy. Warto zauważyć, że aż 88% policjantów i 68% pracowników

socjalnych zgadza się ze stwierdzeniem, iż pozostawanie w relacji przemocy jest świadomym

wyborem osoby jej doświadczającej. Biorąc pod uwagę, że są to dwie główne grupy zawodowe,

które w swej pracy mają potencjalnie największy kontakt z przypadkami przemocy, uzyskane

wyniki stanowią interesujący materiał do interpretacji. Nauczyciele szkolni stanowią grupę

charakteryzującą się największą wrażliwością na problem – 40% respondentów całkowicie

odrzuca przedstawiane twierdzenie.

O braku rzetelnie ugruntowanej wiedzy na temat zjawiska mogą świadczyć odpowiedzi

udzielone przez respondentów na pytanie o to, czy leczenie uzależnienia od alkoholu spowoduje

przerwanie cyklu przemocy. Aż 84% w grupie badanych nauczycieli, 90% policjantów i 79%

pracowników socjalnych akceptuje przedstawione stwierdzenie.

Duży problem stanowił również mit twierdzący, iż przemoc werbalna jest mniej

szkodliwa niż przemoc fizyczna. Zaakceptowało go 72% przebadanych policjantów,

43% pracowników socjalnych, 44% nauczycieli i 70% respondentów w grupie badanych

lekarzy. Pracownicy socjalni stanowią wśród badanych specjalistów grupę charakteryzującą się

największą wrażliwością na problem – całkowicie odrzuca przedstawiane twierdzenie

57% respondentów z tej grupy badawczej.

W odpowiedziach na te pytania jedynie niespełna jedna trzecia badanych wykazała się

dobrą znajomością przedmiotowego zjawiska. Odpowiedzi respondentów są o tyle zaskakujące,

że nie znajdują odzwierciedlenia wśród wskazań na temat subiektywnej oceny stanu wiedzy dla

pomagania ofiarom przemocy domowej – tylko 4% policjantów i 9% pracowników socjalnych

określa swój poziom wiedzy w tym zakresie jako zły.

52

14%

4%

7%

86%

96%

93%

100%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Pracownik socjalny

Policjant

Nauczyciel

Lekarz

Brak akceptacji Akceptacja

27%

10%

26%

30%

73%

90%

74%

70%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Pracownik socjalny

Policjant

Nauczyciel

Lekarz


Rys. 1 Odpowiedź na stwierdzenie: Kobieta która nadużywa alkoholu oraz zaniedbuje swoją

rodzinę przyczynia się w ten sposób do przemocy wobec niej samej Źródło: Opracowanie własne WPS

Rys. 2 Odpowiedź na stwierdzenie: W przypadku przemocy prawda zawsze leży po środku – winny jest sprawca, ale w pewnym stopniu winę ponosi też ofiara.


53

32%

12%

40%

20%

68%

88%

60%

80%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Pracownik socjalny

Policjant

Nauczyciel

Lekarz


21%

10%

16%

79%

90%

84%

100%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Pracownik socjalny

Policjant

Nauczyciel

Lekarz


Rys. 3 Odpowiedź na stwierdzenie: Gdyby naprawdę było tak źle, to ofiara już dawno odeszłaby od sprawcy – to jej świadomy wybór.


Rys. 4 Odpowiedź na stwierdzenie: Podjęcie leczenia odwykowego od alkoholu spowoduje zaprzestanie stosowania przemocy przez sprawcę.


54

57%

28%

56%

30%

43%

72%

44%

70%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Pracownik socjalny

Policjant

Nauczyciel

Lekarz


Rys. 5 Odpowiedź na stwierdzenie: Werbalne formy przemocy są mniej szkodliwe niż przemoc fizyczna.


Rys. 6 Odpowiedź na stwierdzenie: Jeżeli dziecko byłoby ofiarą nadużyć seksualnych na pewno powiedziałoby komuś o cierpieniu jakie go spotkało.


55

Ostatnie pytanie odwołujące się do potocznie funkcjonujących mitów zostało

skierowane do pracowników socjalnych i nauczycieli, jako grupy zawodowej najczęściej

mającej kontakt z młodzieżą. Pytanie zawierało w sobie ukryte hasło kampanii społecznej

wyczulającej na przejawy seksualnego wykorzystywania dzieci: Dzieci skrzywdzone przez zły

dotyk chcą stać się niewidoczne!

Ankietowana grupa pracowników socjalnych w ponad połowie udzielonych odpowiedzi

51% akceptuje przedstawione twierdzenie, tylko 49% respondentów nie zgadza się z tym

stwierdzeniem.

Odpowiedzi respondentów znajdują odzwierciedlenia wśród wskazań na temat

subiektywnej oceny stanu wiedzy dla pomagania ofiarom nadużyć seksualnych – 44%

nauczycieli określa swój poziom wiedzy w tym zakresie jako zły, a 12% jako bardzo zły; 43%

pośród badanych pracowników socjalnych określa swój poziom wiedzy jako zły, a 15% jako

bardzo zły (Por. Rys. 19)

56

Tabela nr 1 Zestawienie akceptacji postawy poszczególnych grup zawodowych na temat stereotypów Źródło: Opracowanie własne WPS

Postawy wobec potocznie funkcjonujących stereotypów – akceptacja nauczyciele Lekarze Pracownicy socjalni

policjanci

Kobieta, która nadużywa alkoholu oraz zaniedbuje swoją rodzinę przyczynia się w ten sposób do przemocy wobec niej samej

95

(93%)

10

(100%)

79

(86%)

48

(96%)

W przypadku przemocy prawda zawsze leży po środku – winny jest sprawca, ale w pewnym stopniu winę ponosi też ofiara

74

(74%)

7

(70%)

66

(73%)

45

(90%)

Gdyby naprawdę było tak źle, to ofiara już dawno odeszła by od sprawcy – to jej świadomy wybór

61

(60%)

8

(80%)

62

(68%)

44

(88%)

podjęcie leczenia odwykowego od alkoholu spowoduje zaprzestanie stosowania przemocy przez sprawcę

84

(84%)

10

(100%)

72

(79%)

45

(90%)

Werbalne formy przemocy są mniej szkodliwe niż przemoc fizyczna 44

(44%)

7

(70%)

40

(43%)

36

(72%)

Jeżeli dziecko byłoby ofiarą nadużyć seksualnych na pewno powiedziałoby komuś o cierpieniu jakie go spotkało

51

(50%)

– 47

(51%)

–

57

Postrzeganie dynamiki zjawiska i wrażliwość na problem

Jak wynika z licznych analiz badawczych i sugestii autorów oraz doświadczeń

środowisk wsparcia społecznego rzeczywiste przejawy przemocy domowej są znacznie wyższe

niż te, które podaje się w zestawieniach statystycznych. W procesie badawczym szukano zatem

odpowiedzi czy obiektywnie wysoka skala zjawiska przemocy znajduje odzwierciedlenie

w świadomości respondentów. Badani specjaliści w swojej pracy zawodowej potencjalnie

często mają kontakt ze zjawiskiem przemocy w rodzinie, powinni przez to posiadać

odpowiednią wiedzę i kompetencje umożliwiające realne spostrzeganie zjawiska.

W dyskursie społecznym i naukowym poszukuje się aktualnie odpowiedzi na pytanie,

czy przemoc w rodzinie – szczególnie wszelkie jej przejawy stosowane wobec dzieci – stanowi

zjawisko nasilające się wraz z rozwojem socjo-kulturowym, czy też jest od niego niezależne.

Wydaje się, że zagadnienie to łączy się ściśle z otwarciem społeczności na przedmiotowe

zjawisko. Społeczeństwo może nie dopuszczać do siebie poznania realnej skali zjawiska gdyż

jest to temat (np. wykorzystywania seksualnego dzieci) budzący naturalne opory

i niedowierzanie. Jednak z racji swoich umiejętności i kompetencji respondowane grupy

specjalistów wsparcia powinny rozpoznawać realny obraz zjawiska (zob. badania nad

świadomością społeczną w zakresie nadużyć prowadzone przez A. Mańkę – por. Wstęp w tej

publikacji).

Rys. 7 Wykorzystanie seksualne dzieci w ostatnich 5 latach jako problem społeczny Źródło: Opracowanie własne WPS

58

Pytanie dotyczące oceny skali zjawiska nadużyć seksualnych wobec dzieci w przeciągu

ostatnich 5 lat zadano następującym grupom zawodowym: pracownikom socjalnym,

nauczycielom, lekarzom – uznając je za potencjalnie najczęściej stykające się z problemem.

Według respondentów zjawisko to stanowi coraz częstszy problem społeczny: 64% spośród

pracowników socjalnych i 80% spośród lekarzy. Nauczyciele stanowią grupę zawodową, która

w większości odpowiedzi uznała problem za pozostający bez zmian (48%).

Rys. 8 Wykorzystanie seksualne dzieci w ostatnich 5 latach jako problem społeczny – przedstawienie procentowe


W kolejnym pytaniu – kierowanym do nauczycieli – poszukiwano odpowiedzi na ich

postrzeganie zjawiska przemocy domowej wśród uczniów szkół, w których pracują (Rys. 9).

Podobnie jak w pytaniu o ocenę skali zjawiska wykorzystywania seksualnego, tak i tu badana

grupa częściej wskazywała na stałość i niezmienność problemu (59%), następna duża liczba

wskazań dotyczyła określenia problemu jako coraz częstszego (25%). Identycznie jak

w poprzednim pytaniu 6% pośród ankietowanych uznała problem za coraz rzadziej

występujący.

59

Rys. 9 Przemoc w rodzinach uczniów w ostatnich 5 latach jako problem społeczny –nauczyciele


Rys. 10 Ukaranie dziecka „laniem” według nauczycieli Źródło: Opracowanie własne WPS

Nauczyciele przedmiotowi w trakcie studiów mają trzy semestry zajęć z pedagogiki.

Zdobyta w trakcie edukacji wiedza pedagogiczna – przynajmniej teoretycznie – powinna

przygotować nauczycieli do rozpoznawania i nazywania pojawiających się w obszarze

wychowawczym dysfunkcji. W postawionym pytaniu celowo użyto eufemistycznej formy słów

„uderzenie”, „bicie” – a mianowicie terminem „klaps” (Rys. 10).

60

1%

2%

7%

12%

7%

10%

40%

56%

47%

40%

38%

28%

40%

20%

13%

4%

10%

1%

2%

2%

20%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Pracownik socjalny

Policjant

Nauczyciel

Lekarz

Całkowice spełnia Spełnia Średnio spełnia

Nie spełnia Nie spełnia całkowicie Brak odpowiedzi

Opinię respondentów na temat dopuszczalności tej formy przemocy jako środka

wychowawczego traktować można jako ogólne nastawienie do przemocy w procesie

wychowawczym, a tym samym do różnych form przemocy w rodzinie. Wprawdzie 76%

respondentów uważa „klapsy” za niedopuszczalne wobec dzieci, ale już pozostałe 24% - uznaje

je albo za wewnętrzną sprawę każdej rodziny (8%) i zwykłą metodę wychowawczą (10%), albo

nie ma zdania w tym temacie (6%).

Rys. 11 Ocena stopnia w jakim system przeciwdziałania przemocy w rodzinie nie spełnia wymogów realiów społecznych Sosnowca


Kolejne zadane respondentom dwa pytania odnosiły się do ich oceny jakości sieci

wsparcia społecznego dla osób doświadczających przemocy w rodzinie. W pierwszej kolejności

ankietowani oceniali aktualnie funkcjonujący system przeciwdziałania przemocy – według

wskazań większości respondentów system wsparcia w średnim stopniu spełnia wymogi realiów

społecznych Miasta.

Analiza wskazań udzielonych przez poszczególne grupy zawodowe pokazuje, iż według

40% nauczycieli, 38% pracowników socjalnych oraz 28% policjantów i 20% lekarzy, aktualny

system wsparcia nie spełnia wymogów realiów społecznych Sosnowca.

61

5%

4%

9%

40%

26%

26%

20%

30%

45%

44%

41%

10%

18%

18%

27%

20%

4%

6%

2%

2%

2%

1%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Pracownik socjalny

Policjant

Nauczyciel

Lekarz

Całkowicie się zgadzam Zgadzam się Średnio się zgadzam

Nie zgadzam się Całkowicie się nie zgadzam Brak odpowiedzi

Rys. 12 Zgoda ze stwierdzeniem: Wiele rodzin z terenu Sosnowca dotkniętych problemem

przemocy nie uzyskuje potrzebnej im pomocy Źródło: Opracowanie własne WPS

W kolejnym pytaniu poproszono respondentów o zgodę lub odrzucenie stwierdzenia:

Wiele rodzin z terenu Sosnowca dotkniętych problemem przemocy nie uzyskuje potrzebnej im

pomocy Jak w przypadku poprzedniego pytania większość ankietowanych nie potrafi określić

na ile aktualnie funkcjonująca sieć wsparcia jest adekwatna do sytuacji społecznej Miasta.

Analiza wskazań udzielonych przez poszczególne grupy zawodowe pokazuje, iż 40%

lekarzy, 9% nauczycieli oraz 5% pracowników socjalnych i 4% policjantów, zgadza się

całkowicie z przedstawianym stwierdzeniem. Odnotowano równocześnie stosunkowo duży

procent odpowiedzi badanych grup zawodowych zgadzających się z przedstawionym

twierdzeniem: 30 % lekarzy, 26% policjantów i pracowników socjalnych oraz 20% nauczyciele.

Ze stwierdzeniem nie zgadza się 27% nauczycieli, 20% lekarzy, 18% policjantów

i pracowników socjalnych.

62

Kontakt z przypadkiem przemocy

Jak wynika z powyższych analiz badani uznają obiektywnie wysoką skalę zjawiska

przemocy i uznają go za problem społeczny. W tej części przedstawione zostaną wyniki

analizujące częstotliwość kontaktu respondentów z przypadkiem przemocy w ich własnej

praktyce zawodowej. Poniższe wykresy prezentują ilu z przebadanych specjalistów wsparcia

w trakcie swojej pracy zawodowej zetknęło się z problemem przemocy w rodzinie. Dodatkowo

w badaniu uwzględniono jeszcze dwa elementy: Kto był najczęściej osobą doświadczającą

przemocy? Jaki to był rodzaj przemocy?

Rys. 13 Kontakt z przypadkiem przemocy w dotychczasowej pracy zawodowej Źródło: Opracowanie własne WPS

Aż 92% pośród wszystkich ankietowanych spotkało się w swojej dotychczasowej

praktyce zawodowej z przypadkiem przemocy w rodzinie. Z analiz wynika, iż 100% badanych

policjantów; 95% pracowników socjalnych; 87% nauczycieli w swoim otoczeniu zawodowym

zdiagnozowali takie rodziny, o których wiedzieli lub podejrzewali, że dochodzi w nich do

różnych form przemocy (Rys. 14).

92%

7% 1%

Tak Nie Brak odpowiedzi

63

Rys. 14 Kontakt z przypadkiem przemocy w dotychczasowej pracy zawodowej – rozbicie na

poszczególnych respondentów Źródło: Opracowanie własne WPS

Analizując uzyskane wyniki można zauważyć, iż najczęstszą grupą doświadczającą

przemocy, z którą kontakt deklarowali wszyscy respondenci są osoby płci żeńskiej – 48%

wskazań (Rys.15). W następnej kolejności z największą liczbą wskazań znajdują się: dzieci

(34%) oraz osoby starsze (11%).

Pracownicy socjalni i nauczyciele najczęściej deklarowali, kontakt z kobietą

i dzieckiem doświadczającymi przemocy. Najrzadziej sytuacje kontaktu występowały wobec

mężczyzn i osób niepełnosprawnych. Stosunkowo duża liczba respondentów wskazała

na znajomość osoby starszej doświadczającej przemocy (Tab. nr 2).

95%87%

100%

80%

2% 13%20%

3%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Pracownik socjalny Nauczyciel Policjant Lekarz

Tak Nie Brak odpowiedzi

64

48%

4%

34%

1%

2%

11%

kobieta mężczyzna dziecko

osoba niepełnosprawna osoba przewlekle chora osoba starsza

Rys. 15 Osoby doświadczające najczęściej przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS

Tabela nr 2 Osoby doświadczające najczęściej przemocy – rozbicie tabelaryczne Źródło: Opracowanie własne WPS

Osoba doświadczająca przemocy w opinii respondentów

kobieta mężczyzna dziecko osoba

niepełnosprawna

osoba przewlekle

chora

osoba starsza

Pracownik socjalny

87 5 40 2 7 28

Nauczyciel 68 5 75 1 6

Policjant 49 6 24 14

Lekarz 8 2 3 2

Razem 212 18 142 3 7 50

65

36%

38%

14%

6%

4% 2%

psychiczna fizyczna zaniedbanie emocjonalna ekonomiczna seksualne

Wyszczególnienie

(rodzaj przemocy)

Pracownik

socjalny Nauczyciel Policjant Lekarz Razem

Psychiczna 85 52 45 182

Fizyczna 70 67 48 7 192

Zaniedbanie 26 41 3 3 73

Emocjonalna 10 16 3 4 33

Ekonomiczna 9 10 3 22

Seksualna 3 4 1 1 9

Tabela nr 3 Rodzaj zdiagnozowanej przemocy – rozbicie tabelaryczne z uwzględnieniem grup

zawodowych Źródło: Opracowanie własne WPS

Rys.16 Rodzaj zdiagnozowanej przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS

Analizując wyniki dotyczące rodzaju stosowanej przemocy można zauważyć, iż najczęstszą jej

formę stanowi przemoc fizyczna, z którą kontakt deklarowało 38% respondentów (Rys.16).

W następnej kolejności z największą liczbą wskazań znajdują się: przemoc psychiczna (36%),

zaniedbanie (14%) oraz przemoc emocjonalna (11%).

Pracownicy socjalni i nauczyciele najczęściej deklarowali, kontakt z osobami

doświadczającymi przemocy fizycznej i psychicznej. Stosunkowo najrzadziej występującą

formą była przemoc ekonomiczna i seksualna. (Tab. nr 3).

66

Tabela nr 4 Kontakt w ciągu ostatniego roku respondentów z poszczególnymi problemami społecznymi Źródło: Opracowanie własne WPS:

Powyższa tabela prezentuje zestawienie odpowiedzi respondentów na pytanie o kontakt z poszczególnymi problemami społecznymi

związanymi w sposób bezpośredni z sytuacją w rodzinie. Obszar pytań został skonstruowany na podstawie konsultacji z profesjonalistami wsparcia

pracującymi w terenie Sosnowca, zgłaszającymi te zjawiska jako coraz częstsze problemy społeczne. Udzielone odpowiedzi są o tyle interesujące,

iż dotyczyły ostatniego roku pracy – dodatkowo jest to obszar nie ujmowany w żadnych zestawieniach statystycznych, stąd ich wartość empiryczna.

Dlatego oprócz liczby specjalistów, którzy wykazali kontakt z poszczególnym problemem istotny jest wskaźnik dzieci przez, które problem ten się

definiował.

Wyszczególnienie Pracownik socjalny Nauczyciel Policjant

tak ile nie tak ile nie tak ile nie Dziecka zażywającego używki typu klej 15 25 58 4 9 71 9 11 32

Dziecka wykorzystywanego seksualnie

15 15 58 1 1 74 6 5 32

Dziecka prostytuującego się 6 6 62 4 6 71 1 2 38

Dziecka ofiary przemocy fizycznej 27 67 43 32 56 52 31 92 15

Dziecka nie wracającego na noc do domu

20 55 47 34 56 49 31 131 8

67

W pierwszej kolejności pytano o kontakt z dziećmi zażywającymi używki typu klej.

Jest to ten rodzaj substancji, który najszybciej prowadzi do nieodwracalnych zmian w mózgu,

do zniszczenia nerek i wątroby. Rozpuszczalniki są również tanie i łatwo dostępne niż tak

zwane twarde narkotyki, stąd ich duże użycie wśród dzieci ubogich. Najwięcej przypadków

kontaktu z tym problemem ujawnili pracownicy socjalni, zaraz potem policjanci i nauczyciele.

Kolejny obszar problemowy dotyczył ujawnienia nadużycia seksualnego wobec

dziecka. Ogólnie można zauważyć pewną prawidłowość względem wcześniejszych odpowiedzi.

Analizując kontakt z przypadkami przemocy respondentów i ogólne ujmowanie przez nich

dynamiki zjawiska, widać że zachowana jest opisana tam proporcja. Pracownik socjalny uznaje

wykorzystanie seksualne za coraz częstszy problem społeczny. Natomiast nauczyciele uznają

w znacznym stopniu zjawisko jako obiektywnie istniejące, ale pozostające bez zmian – przy

bieżącym pytaniu widać bardzo niski stopień ujawnienia przypadków nadużyć, pomimo że jest

to grupa zawodowa potencjalnie najczęściej stykająca się z tą problematyką.

Analiza udzielonych odpowiedzi dotyczących pozostałych problemów problemowych

pokazała dużą zbieżność pomiędzy liczbą ujawnianych przypadków - szczególnie w przypadku

problemu dzieci prostytuujących się oraz dzieci nie wracających na noc do domu.

68

73%

55%

60%

5%

61%

21%

37%

35%

9%

30%

6%

8%

5%

86%

9%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

pocieszenie ofiary

pouczenie sprawcy

konsultacje z przełożonym

nie podejmowanie działao

zgłoszenie do odpowiedniej instytucji

zawsze czasem nigdy

Sposób reagowania i formy podejmowanych działań

W tej części badania starano się uzyskać informację dotyczącą najczęściej podejmowanych

form wsparcia osób doświadczających przemocy oraz stanu wiedzy respondentów na temat

znajomości miejsc, instytucji lub osób, które profesjonalnie zajmują się udzielaniem pomocy

osobom pokrzywdzonym.

Z uzyskanych odpowiedzi wynika, że respondenci pomagali poprzez pocieszanie ofiary

(73%), w dalszej kolejności zgłoszenie sprawy do odpowiedniej instytucji (61%) oraz

konsultacje z przełożonym (60%), najrzadziej wskazywano pouczenie sprawcy (55%).

Rys. 17 Rodzaj podejmowanych działań Źródło: Opracowanie własne WPS

69

Tab. nr 5 Sposób postępowania w sytuacji zdiagnozowania lub podejrzewania przemocy w rodzinie Źródło: Opracowanie własne WPS

Pracownicy socjalni w przypadku zdiagnozowania przemocy najczęściej są skłonni do podejmowania następujących działań: zgłoszenia sprawy

odpowiedniej instytucji, pocieszania ofiary, konsultacji z przełożonym oraz pouczenia sprawcy. Nauczyciele najczęściej pocieszają ofiarę i konsultują

zdiagnozowany przypadek z przełożonym, w dalszej kolejności zgłaszają sprawę do odpowiedniej instytucji oraz pouczają sprawcę. Policjanci

najczęściej pouczają sprawcę i pocieszają ofiarę, a w dalszej kolejności zgłaszają sprawę do odpowiedniej instytucji oraz konsultują się z przełożonym.

Lekarze najczęściej pocieszają ofiarę oraz zgłaszają sprawę do odpowiedniej instytucji.

Wyszczególnienie Pracownik socjalny Nauczyciel Policjant Lekarz

zawsze czasem nigdy zawsze czasem nigdy zawsze czasem nigdy zawsze czasem nigdy Zgłoszenie odpowiedniej instytucji

62 14 30 15 6 14 22 7 3 2 4

Nie podejmowanie działań

4 3 43 2 5 30 2 32 1 2

Konsultacje z przełożonym

56 13 3 53 21 3 30 3 2 3

Pouczenie sprawcy 40 30 2 15 25 9 41 8 1 1 3

Pocieszenie ofiary 57 9 7 56 10 3 27 20 3 2 1

70

Rys. 18 Rodzaj instytucji, do której zgłaszano problem Źródło: Opracowanie własne WPS

Najczęściej, bo w 33% zdiagnozowanych przypadków przemocy zgłaszano do

policji, następnie do jednostki pomocy społecznej (20%) oraz przekazywano sprawę do

sądu (17%).

.

71

Subiektywna ocena skuteczności podejmowanych działań

W tej części badania starano się uzyskać informację dotyczącą subiektywnej

oceny skuteczności podejmowanych przez specjalistów działań. W literaturze

przedmiotu, różnych badaniach i opracowaniach wskazuje się na fakt, iż negatywne

doświadczenie skuteczności dotychczasowej interwencji może być czynnikiem

wpływającym na realne spostrzeganie zjawiska.

Pytanie było kierowane do osób, które potencjalnie najczęściej mogą

podejmować interwencje: nauczycieli, policjantów i pracowników socjalnych.

Rys. 19 Ocena kompetencji własnych do pomagania ofiarom nadużyć seksualnych Źródło: Opracowanie własne WPS

W grupie pracowników socjalnych w stopniu dobrym swoje kompetencje do

pomagania ofiarom nadużyć seksualnych oraz postępowania w kontakcie z takimi

sytuacjami oceniło 11% respondowanych. Jako złe swoje kompetencje ocenia 43%,

a jako bardzo złe 15% badanych, a aż 29% nie potrafi jednoznacznie zdefiniować

swoich kompetencji w rzeczowym zakresie.

W grupie nauczycieli w stopniu dobrym swoje kompetencje do pomagania

osobom doświadczającym nadużyć seksualnych ocenia zaledwie 9% respondowanych.

1%

2%

10%

11%

26%

9%

50%

29%

40%

32%

43%

24%

44%

30%

15%

8%

12%

10%

1%

3%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Pracownik socjalny

Policjant

Nauczyciel

Lekarz

Bardzo dobry Dobry Średni Zły Bardzo zły Brak odpowiedzi

72

2%

4%

3%

20%

32%

13%

59%

56%

54%

17%

3%

18%

1%

5%

1%

2%

7%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Pracownik socjalny

Policjant

Nauczyciel

Bardzo dobrze Dobrze Średnio Żle Bardzo źle Brak odpowiedzi

Jako złe swoje kompetencje ocenia 44%, a jako bardzo złe 12% badanych, a 32% nie

potrafi jednoznacznie zdefiniować swoich kompetencji w rzeczowym zakresie

W grupie ankietowanych policjantów aż 26% spośród nich ocenia swoje

kompetencje do pomagania osobom doświadczającym nadużyć jako dobre. Jako złe

swoje kompetencje ocenia 24%, a jako bardzo złe 8% badanych, a 40% nie potrafi

jednoznacznie zdefiniować swoich kompetencji w rzeczowym zakresie

W grupie ankietowanych lekarzy 50% z pośród nich ocenia swoje kompetencje

jako dobre. Jako złe swoje kompetencje ocenia 30%, a jako bardzo złe 10%.

Przedstawiciele wszystkich badanych profesji oceniają wiedzę swojej grupy

zawodowej dość nisko (wyjątek stanowią tu policjanci). Najgorzej postrzegają swoje

kompetencje nauczyciele – 44% ocenia swój poziom kompetencji jako zły, a 12%

bardzo zły.

Rys. 20 Ocena skuteczności własnych działań Źródło: Opracowanie własne WPS

Respondenci na ogół oceniają podejmowane w związku z podejrzeniem

przemocy działania jako średnio skuteczne. Jako bardzo dobrą ocenia skuteczność

podjętych przez siebie działania zaledwie: 3% nauczycieli, 4% policjantów, 2%

pracowników socjalnych. Źle ocenia skuteczność swoich działań: 18% nauczycieli,

3% policjantów i 17% pracowników socjalnych. Większość respondentów uważa swoje

73

9%

2%

2%

10%

34%

48%

8%

60%

46%

46%

56%

9%

4%

27%

30%

4%

2%

3%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Pracownik socjalny

Policjant

Nauczyciel

Lekarz

Bardzo dobry Dobry Średni Zły Bardzo zły Brak odpowiedzi

działania za średnio skuteczne, czyli nie wie, czy ich działania przyniosły pozytywne

rezultaty, czy też nie: odpowiednio - 54% nauczycieli, 56% policjantów, 59%

pracowników socjalnych.

Rys. 21 Ocena kompetencji własnych do pomagania osobom doświadczającym przemocy domowej


Wszyscy badani lepiej oceniają swoje kompetencje do pomagania osobom

doświadczającym przemocy w rodzinie. Procentowe rozłożenie odpowiedzi

w poszczególnych grup respondentów przedstawia (Rys. nr 21).

74

Powody nie podejmowania działań

W tej części badania starano się uzyskać informację dotyczącą powodów nie

podejmowania różnych form i narzędzi wsparcia wobec osób doświadczających

przemocy oraz stanu wiedzy respondentów na temat znajomości zasad inicjowania

pomocy.

Z uzyskanych odpowiedzi wynika, że respondenci nie znają „cyklu przemocy”,

aż 45% z nich udzielało by wsparcia w fazie narastania napięcia, a 23% w fazie reemisji

przemocy, która nie występuje w opracowaniach naukowych na ten temat.

Przemoc w rodzinie przeważnie nie stanowi wydarzenia epizodycznego – często

powtarza się według pewnych, opisywalnych, prawidłowości. W cyklu przemocy

wyróżnia się trzy następujące fazy:

a) Faza narastanie napięcia –sytuacje konfliktowe są coraz częstsze i powodują

wzrost napięcia. Zaczyna pojawiać się agresja.

b) Faza ostrej przemocy – eskalacja agresji i form przemocy.

c) Faza miesiąca miodowego – sprawca przeprasza za swoje zachowanie

i obiecuje poprawę. Osoby, które doświadczały przemocy paradoksalnie

zawierzają tym obietnicom i rezygnują z poszukiwania pomocy. Okres ten

nie trwa jednak długo i znowu narasta napięcie.

„Takie cykle mogą trwać wiele lat. Znajomość ich przebiegu jest niezwykle

ważna dla tych, którzy pomagają ofiarom przemocy w rodzinie. Osoby

krzywdzone najczęściej poszukują pomocy, kiedy wystąpi ostra przemoc (…)

Natomiast najczęściej wycofują się z kontaktu z osobami pomagającymi,

zmieniają zeznania, bronią i usprawiedliwiają zachowania sprawców w fazie

miodowego miesiąca” (H. Sasal 2005, s. 30)

75

Rys. 22 Znajomość cyklu przemocy w aspekcie podejmowania interwencji Źródło: Opracowanie własne WPS

76

Rys. 23 Podejmowane formy interwencji na rzecz osób doświadczających przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS

„Procedura Niebieskiej Karty – przygotowana i pilotowana równolegle z procedurą dla policji i zalecana przez Departament Pomocy

Społecznej Ministerstwa Polityki Społecznej już od 1997 roku – funkcjonowała w pomocy społecznej do 30 kwietnia 2004 roku na zasadzie

dobrowolności. Natomiast w ustawie o pomocy społecznej z 12 marca 2004 roku stosowanie Niebieskiej Karty zostało wpisane jako obowiązek

dla pracowników socjalnych [pogrubienie – WPS], a kwestionariusz „Pomoc Społeczna – Niebieska Karta” jest załącznikiem do kwestionariusza

rodzinnego wywiadu środowiskowego” (Sasal 2005, s. 92).

„Niebieski Miś” jest to formularz procesu diagnostyczno – terapeutycznego w celu usprawnienia opieki nad dziećmi z podejrzeniem Zespołu Dziecka

Maltretowanego (ZDM). Formularz, który określa standard oraz ułatwia postępowanie w różnych przypadkach krzywdzenia dziecka, jest stosowany

w placówkach służby zdrowia na terenie Śląska. Może być stosowany zarówno w opracowaniu dokumentacyjnym przypadków „ostrych”, jak i już

hospitalizowanych.

77

Rys. 24 Statystyka procedury Niebieskiej Karty podjętej przez pracowników socjalnych Źródło: Opracowanie własne WPS

Kolejne pytanie (zadane lekarzom, pracownikom socjalnym i nauczycielom) dotyczyło

stanu wiedzy respondentów na temat dostępnych lokalnych sieci wsparcia pomocnych do

zweryfikowania, konsultacji podejrzenia zaistnienia nadużycia wobec dziecka. W grupie

lekarzy 70% respondowanych deklarowało znajomość takich miejsc, w grupie pracowników

socjalnych 46% a w grupie nauczycieli 41%.

Rys. 25 Znajomość zasobów sieci wsparcia Źródło: Opracowanie własne WPS

78

Rys. 26 Znajomość zasobów sieci wsparcia Źródło: Opracowanie własne WPS

79

B. Doświadczenia i postawy młodzieży szkolnej wobec problemu

przemocy w rodzinie

Ten rozdział raportu poświęcony jest analizie wyników badań które odnoszą się do

młodzieży szkolnej, grupy której opinie i postawy mogą stanowić obraz sytuacji

panującej w rodzinie. Mogą się stać pośrednią przesłanką dla realizacji oddziaływań

edukacyjnych wśród mieszkańców.

Poniżej zaproponowany podział obejmuje następujące obszary: definiowanie

pojęcia przemoc w rodzinie, kontekst zjawiska, doświadczenia własne.

80

Definiowanie problemu

Dla rozpoznania indywidualnego rozumienia przedmiotowego zjawiska, czyli

jakie zachowania kwalifikowane są jako przemoc domowa, badanych poproszono

o zdefiniowanie własnymi słowami terminu przemoc w rodzinie. Uzyskany w ten

sposób materiał badawczy został poddany analizie według kryterium wyodrębniającego

najczęściej powtarzające się definicje (czynniki składające się na przemoc w opinii

respondentów).

Wyniki prywatnych definicji młodzieży szkolnej pozwoliły na wyłonienie, spośród

wielu różnych podawanych czynników, następujących trzech ogólnych kryteriów:

przyczyna, skutek, intencja. Przy ich tworzeniu brano pod uwagę do czego odnosił się

zakres znaczeniowy definiowanego pojęcia. Na podstawie wyróżnionych kryteriów

stworzono katalog, który uwzględnia wymieniane czynniki (Tabela nr 1).

W pytaniu dotyczącym określenia definicji przemocy, uczniowie najczęściej zaliczali

ją do kryterium skutku, drugą największą liczbę wskazań można zaliczyć do kryterium

przyczyny, najmniejszą liczbę definicji odnotowano po stronie kryterium intencji.

Po stronie przyczyny można zauważyć pewną powtarzającą się prawidłowość,

mianowicie wszyscy respondenci stosunkowo najczęściej wymieniali następujące

czynniki definiujące przemoc: alkohol, stres rodziców, kłopoty w rodzinie. Po stronie

skutku najczęściej powtarzające się czynniki wśród wszystkich trzech grup

respondentów stanowią: bicie, krzyki, wyśmiewanie (odpowiednio przemoc fizyczna,

werbalna i psychiczna). Po stronie intencji najczęściej powtarzającym się czyniłem

wśród wszystkich grup jest: poniżanie.

81

Tabela nr 1 Podział uwzględniający najczęściej wymieniane czynniki. Podział według kryterium: przyczyna, skutek, intencja. Źródło: Opracowanie własne WPS

TYP SZKOŁY Po stronie przyczyny Po stronie skutku Po stronie intencji

Podstawowa

złe zachowanie dzieci, alkohol , nie dawanie tacie auta Stres rodziców, pozbawieni środków do

życia, duża niezgoda, małe zarobki, zła sytuacja finansowa, spory

bicie, znęcanie się zamykanie w samotności szarpanie, krzyki, niszczenie rzeczy, znęcanie psychiczne wyśmiewanie nie słuchanie rodziców wyzywanie ich, zaniedbanie dzieci, brak zainteresowania dzieckiem,

poniżanie zranienie kogoś

Gimnazjalna

alkohol, stres rodziców, złe zachowanie dzieci,

patologia, narkotyki ”ćpanie” kłopoty rodzinne, problemy w pracy,

bicie, molestowanie seksualne, szarpanie, wyzywanie, wyśmiewanie, znęcanie się rodziców

nad dziećmi, , rękoczyny lub znęcanie

psychiczne, krzyki

uzyskiwanie surowych metod przez rodziców,

poniżanie

Ponadgimnazjalna

stres rodziców, złe zachowanie dzieci,

małe zarobki, alkohol, inne środki odurzające, patologia, inne problemy rodzinne, zła równowaga

psychiczna sprawcy, dominacja drugiej osoby, dzieci wychowywane

przez ulice, nieporozumienia,

problemy finansowe

agresja psychiczna oraz fizyczna, wykorzystywanie słabości

innej osoby krzyki, rzucanie przedmiotami, przedmiotowe traktowanie

innej osoby, bicie ojca przez syna, nękanie drugiej osoby, awantury, kłótnie, rękoczyny, stosowanie siły, niska samoocena ofiary, ślady na ciele, niszczenie stanu psychicznego

lub fizycznego, obrażanie,

poniżenia, krzywdzenie i ranienie uczuć

innej osoby, strach, poczucie podporządkowania brak wiary we własne siły,

kłótnie, zakazy, znęcanie się nad innym

człowiekiem, katowanie, niszczenie rzeczy, rzucanie przedmiotami, wyżywanie się rodziców na

dzieciach,

agresji wobec rodziny nadużycie władzy

rodzicielskiej, bicie, znęcanie się nad członkami

rodziny, działanie wbrew woli

poszkodowanego, bicie, kary cielesne, niszczenie więzi rodzinnej , szykanowanie, okaleczane ciało

złe traktowanie zastraszanie naruszanie praw i

wolności molestowanie

82

W następnej kolejności respondentom przedstawiono pytania związane

z wyobrażeniem i definiowaniem zjawiska przemocy domowej.

Rys 1 Opinia na temat występowania przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS

Rys 2 Opinia na temat najczęstszych form przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS

83

Analiza jakościowa prywatnych definicji młodzieży szkolnej znajduje

odzwierciedlenie w szczegółowych pytaniach odnoszących się do przyczyn

i najczęstszych form przemocy w rodzinie. Jako czynniki determinujące przemoc

respondenci wskazywali najczęściej alkohol aż 66% odpowiedzi. Porównywalnie tyle

samo razy zaznaczono stres rodziców (9%) i małe zarobki (6%) jako elementy

wpływające na przemoc w rodzinie. Potwierdzają to definicje przemocy, przy których

powyższe czynniki również były wymieniane najczęściej.

Interesujące wydaje się wskazanie przez 15% respondentów na złe zachowanie

dzieci jako jeden z czynników determinujących powstawanie przemocy. Warto w tym

kontekście przyjrzeć się kolejnemu wykresowi przedstawiającemu procentowe

rozłożenie odpowiedzi respondentów na pytanie o ofiarę przemocy. Może się z tym

bowiem wiązać duża liczba wskazań na dzieci (31%) przy pytaniu o stawanie się ofiarą

przemocy. Jest to druga najczęściej wybierana kategoria. Widzimy zatem,

że według respondentów (15%) przyczyną przemocy może być złe zachowanie dzieci,

jednocześnie według 31% z badanych najczęściej osobą doświadczającą przemocy stają

się dzieci.

Według ankietowanych osobą doświadczającą przemocy w rodzinie

w przeważającej liczbie odpowiedzi (54%) może stać się każdy. Świadczyć to może

o świadomości faktu, iż zjawisko przemocy nie jest determinowane kontekstem

społecznym, czy statutem materialnym i może przydarzyć się każdemu. Jeżeli jednak

zestawić te dane z analizą wykresu prezentującego potencjalnych agresorów,

to analogicznie jako sprawcę przemocy powinno się definiować każdego. Tu jednak

respondenci w znacznym stopniu wskazywali na tatę (48%) a dopiero w następnej

kolejności wybierano kategorię każdy (39%).

84

Rys 3 Opinia na temat potencjalnej osoby doświadczającej przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS

Rys 4 Opinia na temat potencjalnego sprawcy przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS

Niemal jedna czwarta badanych (23%) twierdzi, że dziecko zasługuje na lanie,

gdy popełni drobną kradzież, 17% ankietowanych jest zdania, że również wówczas, gdy

źle się zachowuje, a 12% - gdy nie słucha rodziców. W dalszej kolejności badani

uważają, że rodzic ma prawo do bicia dzieci w sytuacji, gdy te palą, wagarują (8%),

kłamią (8%) mają złe oceny w szkole (4%). Co czwarta osoba (27%) twierdzi,

że dziecko nie zasługuje na lanie.

85

Rys 5 Opinia na temat przyzwalania na stosowanie przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS

Niemal 32% badanych uważa bicie za najczęstszą formę przemocy w rodzinie, 19%

ankietowanych jest zdania, że równie powszechne są krzyki, a 13% - poniżanie. W dalszej

kolejności badani uważają za często stosowane formy przemocy: zakazy (6%), rzucanie

przedmiotami.

Rys 6 Formy przemocy z uwzględnieniem kategorii inne Źródło: Opracowanie własne WPS

86

Rys 7 Najczęstsze formy przemocy w rodzinie Źródło: Opracowanie własne WPS

87

Rys 8 Znajomość terminu zły dotyk Źródło: Opracowanie własne WPS

Rys 9 Znajomość terminu zły dotyk Źródło: Opracowanie własne WPS

Interesujące wydają się wyniki badania dot. znajomości terminu zły dotyk.

Spośród 320 badanych, aż 164 nie zna znaczenia tego terminu. Wśród 147 deklaracji

znajomości terminu, po jakościowej analizie prób jego zdefiniowania okazuje się, że

niespełna 60 ankietowanych w miarę trafnie określa problem. Zły dotyk w dużej części

(56 wskazań) kojarzy się z przemocą fizyczną taką jak: gwałt, bicie, szarpanie, znęcanie

fizyczne.

Analizę jakościową definicji ankietowanych przedstawia poniższa tabela.

W toku analiz wyróżniono kryteria zawierające najczęściej powtarzające się definicje:

skutek psychologiczny, forma przemocy, kontakt seksualny z osobą nieletnią, inne

wskazania.

88

Rys 10 Znajomość terminu zły dotyk - wyodrębnienie dzieci w wieku 11 lat Źródło: Opracowanie własne WPS

Rys 11 Znajomość terminu zły dotyk – wyodrębnienie dzieci w wieku 15 lat Źródło: Opracowanie własne WPS

89

Tabela nr 2 Definicje terminu „zły dotyk”


Odpowiedzi respondentów Liczba

wskazań

Skutek psychologiczny:

trauma psychiczna wyrządzenie fizycznej lub psychicznej krzywdy, które już na zawsze w nas zostaje coś, co pozostaje w pamięci na całe życie, lęk, którego nie da się pozbyć psychiczny uraz, który boli przez całe życie

4

Forma przemocy:

gwałt bicie, szarpanie, krzywdzenie

12 44

Kontakt seksualny z osobą małoletnią:

molestowanie seksualne pedofilia, dotykanie wbrew woli miejsc intymnych wykorzystywanie seksualne

39 2 14 5

Inne wskazania:

jak ktoś kogoś źle dotyka przechodzące ciarki przy dotyku złej osoby zły dotyk boli całe życie to bolesny dotyk dotyk w czułe miejsce, często nazywany molestowaniem pogwałcenie praw dzieci przez rodziców dotyk, który pamiętamy do końca życia boli przez całe życie dotykanie dziecka przez osoby dorosłe w czułe miejsca najczęściej dotyk mężczyzny, dotykanie przez niego jego dziecka, chęć zbliżenia się do niego wbrew jego woli dotykanie dziecka wbrew jego woli dotykanie kogoś bez jego pozwolenia gdy ktoś nie chce, by go koś dotykał dotknięcie w złym miejscu zły dotyk boli przez całe życie obmacywanie, które będzie bolało całe życie boli przez całe życie skrzywdzić kogoś na kim zostawia to ślady w psychice to taki który się pamięta do końca życia, boli całe życie Zły dotyk boli całe życie

21

90

Kontekst zjawiska

Jednym z celów badania było rozpoznanie kontekstu występowania zjawiska

przemocy w rodzinie.

Rys 12 Bycie świadkiem przemocy w ciągu ostatniego roku Źródło: Opracowanie własne WPS Z powyższego wykresu wynika, że 67% pośród ankietowanych (213 osób) nie

było świadkiem przemocy. Biorąc pod uwagę analizę definicji przemocy, można

założyć, że ta grupa respondentów nie była świadkiem następujących form przemocy w

rodzinie: bicia, poniżania, szarpania, krzyków – co zdecydowanie nie wyczerpuje tego

katalogu. Procent wszystkich respondentów, którym zdarzyło się być świadkiem

przemocy (raz, kilka razy, wiele razy) wynosi 33% (104 osoby).

Rys 13 Bycie świadkiem przemocy z określeniem miejsca Źródło: Opracowanie własne WPS

91

Warto przypomnieć, że z wielu badań nad przemocą wypływa wniosek, że przemoc

uważana jest za problem częsty, ale dotyczący innych – nie zdarzający się w najbliższym

otoczeniu. Zdaje się to potwierdzać rozłożenie wskazań w pytaniu o bycie świadkiem

w określonym miejscu, gdzie 13% z ankietowanych (49 osób) było świadkiem przemocy

u swoich sąsiadów, a 10% (38 osób) było jej świadkiem w domu.

Rys 14 Znajomość osób, które doświadczają przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS

Jednym z pytań, które miało odzwierciedlić powszechność przedmiotowego zjawiska

były pytania o znajomość rodzin, w których występowałby problem przemocy w rodzinie.

Jak widać na zamieszczonym powyżej wykresie 40% respondentów raczej nie zna takich

przypadków wśród swoich najbliższych (Rys. 14). Z punktu widzenia prowadzonych analiz

interesujące są wyniki potwierdzające znajomość przez ankietowanych osób doświadczających

form przemocy (bicie, poniżanie, szarpanie, krzyki zob. Rys 6) ze strony rodziców: 17% raczej

zna takie osoby, zaś 14% respondentów zdecydowanie zna.

92

Rys 15 Znajomość osób, które doświadczają przemocy – wyodrębnienie dzieci w wieku 11 lat


Rys 16 Znajomość osób, które doświadczają przemocy – wyodrębnienie dzieci w wieku 15 lat


Jak widać stosunkowo rzadko zdarza się, żeby respondenci znali wiele przypadków

rodzin, w których dochodzi do przemocy. Jeśli chodzi o podejrzenie przemocy, to 17%

jedenastolatków i 15% piętnastolatków przypuszcza, że w ich otoczeniu są rodziny

doświadczające przemocy, a 8% jedenastolatków i 18% piętnastolatków wie o rodzinach

w swoim otoczeniu, w których zdecydowanie stosowana jest przemoc.

93

Doświadczenia własne

Rys 17 Osobiste doświadczenie szarpania, zbicia lub uderzenia przez osobę dorosłą


Rys 18 Osoba stosująca przemoc Źródło: Opracowanie własne WPS

94

Jednym z pytań, które miało odzwierciedlić powszechność przedmiotowego zjawiska

były pytania o osobiste doświadczenie przemocy fizycznej. Jak widać na zamieszczonym

powyżej wykresie (Rys 17) 76% respondentów deklaruje, że nie doświadczyło do tej pory form

agresji ze strony osoby dorosłej. Spośród wszystkich respondentów 24% doświadczyło form

przemocy, w tym: 10% doświadczyło jej raz, 9% kilka razy, 5% wiele razy. Jak widać

stosunkowo rzadko zdarza się, żeby respondenci doświadczali form przemocy. Jednak nie

można bagatelizować deklaracji 24% respondentów na temat doświadczenia agresji. Badani z

tej grupy wskazywali dodatkowo osobę agresora, od której doświadczyli form przemocy: 31%

wskazała mamę , a 27% ojca.

Rys 19 Osobiste doświadczenie przemocy werbalnej: "pożałujesz", "zobaczysz" Źródło: Opracowanie własne WPS

Kolejnym z pytań, które miało odzwierciedlić powszechność przedmiotowego

zjawiska były pytania o osobiste doświadczenie przemocy, w tym przypadku werbalnej.

Jak widać na zamieszczonym powyżej wykresie (Rys 19) 77% respondentów deklaruje,

że nie doświadczyło do tej pory form agresji ze strony osoby dorosłej. Spośród

wszystkich respondentów 23% doświadczyło form przemocy, w tym: 12%

doświadczyło jej raz, 5% kilka razy, 6% wiele razy.

Badani z grupy, która doświadczyła form przemocy wskazywali dodatkowo

osobę agresora: 48% pośród respondentów wskazało mamę, a 39 % tatę (Rys. 20)

95


Następne z pytań, które miało odzwierciedlić powszechność przedmiotowego

zjawiska były pytania o osobiste doświadczenie przemocy, tym razem emocjonalnej.

Jak widać na zamieszczonym poniżej wykresie (Rys 21) 61% respondentów deklaruje,

że nie doświadczyło do tej pory form agresji ze strony osoby dorosłej. Spośród

wszystkich respondentów 39% doświadczyło form przemocy, w tym: 20%

doświadczyło jej raz, 11% kilka razy, 8% wiele razy.

Badani z grupy, która doświadczyła form przemocy wskazywali dodatkowo

osobę agresora: 34% z pośród respondentów wskazało mamę, a 32% tatę (Rys. 22).

Rys 21 Osobiste doświadczenie przemocy emocjonalne – sytuacji, w której osoba dorosła mówiła o niedobre rzeczy, po których zrobiło się naprawdę przykro


96


97

Rys 23 Osobiste doświadczenie uczestnictwa w sytuacji zagrożenia Rys 24 Informowanie o doświadczonej przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS Źródło: Opracowanie własne WPS

Rys 25 Osobiste doświadczenie uczestnictwa w sytuacji zagrożenia - wyodrębnienie dzieci w wieku 11 lat Źródło: Opracowanie własne WPS

Rys 26 Informowanie o doświadczonej przemocy-

wyodrębnienie dzieci w wieku 11 lat


98

Rys 27 Osobiste doświadczenie uczestnictwa w sytuacji zagrożenia - wyodrębnienie dzieci w wieku 15 lat Źródło: Opracowanie własne WPS

Rys 28 Informowanie o doświadczonej przemocy-

wyodrębnienie dzieci w wieku 15 lat


99

Rys 29 Informowane osoby- wyodrębnienie dzieci w wieku 11 lat Źródło: Opracowanie własne WPS

Rys. 30 Informowane osoby- wyodrębnienie dzieci w wieku 15 lat


100

Jednym z pytań, które w sposób ogólny miało odzwierciedlić powszechność

przedmiotowego zjawiska wśród młodzieży szkolnej było pytania o doświadczenie

uczestnictwa w sytuacji, w której respondenci czuli się zagrożeni. Jak widać na zamieszczonym

powyżej wykresie (Rys. 23) 61% ankietowanych nie znalazło się w takich sytuacjach. Z punktu

widzenia prowadzonych analiz interesujące są odpowiedzi osób deklarujących takie

doświadczenie, a szczególnie informowane o tym fakcie osoby.

Wśród respondentów sytuacji zagrożenia doświadczyło 39% osób, ale tylko 27%

poinformowało kogoś o tym fakcie. Analizując uzyskane wyniki można zauważyć,

iż najczęstsza grupą z którą kontakt deklarowali respondenci są – rodzice 37% wskazań,

nauczyciel 21% wskazań, koledzy 20% wskazań, pedagodzy 11% wskazań. (Rys.31).

Rys 31 Informowane osoby Źródło: Opracowanie własne WPS

101

Rys 32 Informowane osoby – wyodrębnienie dzieci w wieku 11 lat Źródło: Opracowanie własne WPS

Rys 33 Informowane osoby – wyodrębnienie dzieci w wieku 15 lat Źródło: Opracowanie własne WPS

102

Rys 34 Subiektywne opinie respondentów Źródło: Opracowanie własne WPS

103

Kwestie problemowe zdefiniowane w trakcie grup fokusowych

Obszar diagnostyczny:

— interdyscyplinarne podejście do diagnozy lokalnej

— wsparcie sędziów i prokuratorów wielopłaszczyznową diagnozą

— zbieranie informacji i tworzenie bazy danych

Obszar profilaktyczny

— uwzględnienie specyfiki pracy z rodzinami, w których zdiagnozowano

międzypokoleniowy przekaz przemocy

— tworzenie ulotek, broszur dla osób krzywdzonych i sprawców przemocy

Obszar interwencji

— promowane alternatywnych form wsparcia dla osób doświadczających

przemocy w rodzinie

— umiejętności i kompetencje interwenta

— opiekun dla osoby pokrzywdzonej przemocą

Obszar instytucjonalny

— umożliwienie placówkom i instytucjom korzystania z zasobów Programu

(„drugie życie”)

Obszar wiktymizacji

— pociąganie do odpowiedzialności karnej sprawców przemocy w rodzinie

— tworzenie miejsc pobytu socjalnego dla sprawców przemocy

104

3.3 Analiza SWOT systemu przeciwdziałania przemocy w

rodzinie w Mieście Sosnowiec

Przedstawione wnioski i dyrektywy zawarte w Raporcie z badań pilotażowych oraz analizy

danych zastanych pozwoliły określić mocne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia dla

Miejskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2011–2020. Analizę

SWOT odnosi się zatem do istniejącego w Sosnowcu systemu pomocy dla osób

doświadczających przemocy w rodzinie, zasobów własnych instytucji wsparcia oraz metodyki

realizowanych przez nie działań.

Mocne strony Słabe strony

Relatywnie rozbudowane zasoby własne gminy w postaci specjalistów i instytucji wsparcia społecznego.

Istniejąca na terenie miasta infrastruktura, w tym Ośródka Interwencji Kryzysowej dla osób doświadczających przemocy.

Gotowość przedstawicieli instytucji miejskich oraz zewnętrznych do podjęcia współpracy w zakresie prac przy Programie.

Zaangażowany zespół realizatorów Programu

Opracowany i gotowy do realizacji program korekcyjno-edukacyjny

Przychylność organów Miasta w stosunku do działań objętych Programem.

Słaba integracja i aktywizacja specjalistów i instytucji w obrębie poszczególnych zadań przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

Słaby przepływ informacji, niejasne procedury i brak standardów.

Niski poziom działań metodycznych i koncepcyjnych.

Niewystarczająca współpraca międzyinstytucjonalna – niski poziom rozwiązań systemowych.

Niedostateczna wiedza specjalistów o wzajemnych kompetencjach.

Niski procent realizowania przez Policję procedury Niebieskiej Karty w stosunku do podejmowanych interwencji.

Brak wystarczającej partnerskiej współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi w obszarze przeciwdziałania przemocy.

Niedostateczna wiedza na temat zjawiska przemocy w rodzinie wśród grup zawodowych zajmujących się przemocą.

Niski odsetek zawiadomień do prokuratury o popełnieniu przestępstwa w związku z przemocą w rodzinie.

Niska świadomość prawna mieszkańców.

Odbieranie przez społeczeństwo problemu

105

przemocy poprzez pryzmat utrwalonych mitów i stereotypów, nie zgłaszanie przypadków przemocy.

Brak wypracowanych metod reintegracji rodziny.

Wieloletni brak badań na temat realnej skali zjawiska na terenie miasta.

Brak komputerowej bazy danych o przypadkach i podjętych działaniach

Szanse Zagrożenia

Ustawowy obowiązek tworzenia gminnych systemów przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

Opracowanie programów korekcyjno-edukacyjnych dla sprawców przemocy.

Ujednolicenie standardów postępowania i kierunków podejmowanych działań w ramach Programu.

Możliwość ubiegania się o środki finansowe z EFS .

Skuteczne koordynowanie procesów wsparcia społecznego na terenie miasta.

Zakup przez Miasto kontenerów socjalnych dla sprawców przemocy

Skuteczne i efektywne wykorzystanie zasobów instytucjonalnych, budżetowych.

Zabezpieczenie środków Finansowych na realizację zadań wynikających z Programu.

Ryzyko związane z brakiem efektów wynikające z dysproporcji pomiędzy planowanymi działaniami a oczekiwaniami, rezultatami.

Brak wystarczającego zapewnienia właściwej ochrony ofiarom przemocy (izolacja ofiar zamiast sprawcy).

Skomplikowane procedury pozyskiwania środków finansowych z Unii Europejskiej.

Brak ciągłości finansowej zadań.

Obciążenie realizatorów działań Programu innymi zadaniami.

Praca w Zespołach Interdyscyplinarnych bez pobierania wynagrodzenia.

106

IV. Rekomendacje

Opisane rekomendacje wynikają z analizy Raportu i są odpowiedzią na postulaty

zgłoszone przez specjalistów wsparcia, którzy bezpośrednio pomagają osobom

doświadczającym przemocy w rodzinie. Wprowadzenie rekomendowanych rozwiązań

na gruncie lokalnym ma za zadanie doprowadzenie do poprawy systemu przeciwdziałania

przemocy w rodzinie. Sprzyjają temu zauważalne obecnie przenoszenie ciężaru gatunkowego

poszukiwań na walory interdyscyplinarności w obszarze wsparcia osób dotkniętych przemocą.

1. Systematyczne diagnozowanie i monitorowanie zjawiska przemocy

w rodzinie na terenie Miasta

Działanie m. in.: diagnozowanie skali zjawiska przemocy domowej, monitoring rodzin,

w których wystąpiła przemoc, oprowadzenie statystyk i wspólnych wskaźników – stworzenie

bazy danych dla ułatwienia monitorowania zjawiska przemocy w rodzinie.

2. Rozwój profilaktyki przemocy w rodzinie. Zwiększenie wiedzy na temat

przemocy w rodzinie wśród mieszkańców

Działanie m. in.: informowanie i edukacja społeczności lokalnych, profilaktyka przemocy

w rodzinie, poszerzanie wiedzy z zakresu praw osób doświadczających przemocy oraz

możliwości uzyskania przez nie konkretnych form wsparcia, promowanie dobrych praktyk

w zakresie przeciwdziałania przemocy rodzinie.

3. Podnoszenie kompetencji osób zawodowo stykających się z przemocą

w rodzinie

Działanie m. in: powołanie Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Rozwiązywania Problemów

Przemocy, zwiększenie efektywności działań pracowników socjalnych, kuratorów w pracy

z rodziną, celem zmniejszenia skali umieszczania dzieci w formach opieki zastępczej z powodu

przemocy, wspieranie koncepcyjne i metodyczne osób pracujących z osobami

doświadczającymi przemocy, sprawcami i świadkami przemocy w rodzinie, zwiększanie liczby

osób profesjonalnie działających w zakresie przeciwdziałania przemocy, przygotowanie

przedstawicieli wszystkich instytucji do szybkiego i skutecznego reagowania w sytuacjach

przemocy domowej, zaangażowanie organizacji pozarządowych w działania na rzecz wsparcia

osób krzywdzonych.

107

4. Tworzenie alternatywnych form, metod, narzędzi do udzielania skutecznej

pomocy osobom doświadczającym przemocy w rodzinie

Działanie m. in: wspieranie programów i projektów zapewniających pomoc dla osób

doświadczających przemocy, opracowanie projektu „asystent osoby krzywdzonej przemocą

w rodzinie”, zwiększanie kompetencji i roli asystenta rodziny, opracowanie form wsparcia

wobec osób starszych doświadczających przemocy ze strony bliskich lub opiekunów,

inicjowanie i weryfikowanie wsparcia dla dzieci i młodzieży doświadczających przemocy

w rodzinie, opracowanie i wdrażanie programu wsparcia dla rodzin, których jeden z członków

rodziny bierze udział w programie korekcyjno - edukacyjnym.

5. Zwiększenie dostępności do specjalistycznego wsparcia dla osób

doświadczających przemocy w rodzinie

Działanie m. in: wspieranie psychologiczne, terapeutyczne, poradnictwo medyczne, prawne,

socjalne, zawodowe dla osób doświadczających przemocy, zapewnienie bezpiecznego

schronienia osobie dotkniętej przemocą w rodzinie, izolacja sprawców przemocy od osób

krzywdzonych poprzez umieszczanie w lokalu socjalnym, rozwój specjalistycznej infrastruktury

pomocowej – środowiskowej i instytucjonalnej.

6. Wzmocnienie działań skierowanych na sprawców przemocy w rodzinie

Działanie m. in: programy korekcyjne dla osób stosujących przemoc w rodzinie; stworzenie

spójnego systemu oddziaływań korekcyjno – korekcyjnych dla sprawców przemocy,

inicjowanie współpracy w tym zakresie z Policją, prokuraturą i sądem, rozwój realizacji

programów korekcyjno – edukacyjnych ukierunkowanych na zmianę postaw i zachowań

sprawców.

7. Optymalizowanie aspektów prawnych potrzebnych do skutecznej walki

ze zjawiskiem przemocy w rodzinie

Działanie m. in.: podniesienie poziomu stosowania procedury Niebieskiej Karty przez

przedstawicieli Policji, pomocy społecznej, służby zdrowia i edukacji, zwiększanie liczby

sprawców kierowanych do udziału w programach korekcyjno – edukacyjnych, zwiększenie

liczby nakazów powstrzymania się sprawcy od kontaktów z osobą pokrzywdzoną.

108

Mamy nadzieję, że prezentowane wyniki badań pilotażowych spowodują poszerzenie uwagi

społecznej o ten obszar problemowy. Uzyskanych wyników nie można traktować jako

przesłanki do wnioskowania o rzeczywistej dynamice zjawiska, ale z pewnością mogą stanowić

podstawę dla skuteczniejszego projektowania sieci wsparcia społecznego.

Wyniki przeprowadzonych badań pozwoliły na budowanie strategii wsparcia dla osób

doświadczających przemocy wyznaczonej poziomem wiedzy na temat zjawiska oraz

kompetencji grup zawodowych stykających się ze zjawiskiem przemocy – tak, aby skutecznie

mogły realizować swoje zadania, adekwatnie do zasobów lokalnej sieci wsparcia.

RAPORT - Wsparcie Społeczne Sosnowiecwsparcie.sosnowiec.pl/files/Raport.pdf · Natychmiastowość...

Documents

Transcript of RAPORT - Wsparcie Społeczne Sosnowiecwsparcie.sosnowiec.pl/files/Raport.pdf · Natychmiastowość...