Załącznik nr 1 do
Miejskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2011-2020
RAPORT z badań pilotażowych
Problem przemocy w rodzinie w Mieście Sosnowiec
Doświadczenia i postawy profesjonalistów wobec problemu przemocy w rodzinie
Doświadczenia i postawy młodzieży szkolnej wobec problemu przemocy w rodzinie
Sosnowiec 2010
2
Spis treści
I. Wprowadzenie ........................................................................................................................................................ 3
II. Metodologia badawcza .................................................................................................................................... 10
2.1 Teren badań .......................................................................................................................................................... 10
2.2 Grupa badawcza .................................................................................................................................................. 15
2.3 Metody i techniki badawcze ........................................................................................................................... 26
2.4 Procedura badawcza ......................................................................................................................................... 29
III. Materiał badawczy ............................................................................................................................................. 32
3.1 Analiza danych zastanych ............................................................................................................................... 32
3.2 Wyniki badań ........................................................................................................................................................ 50
A. Doświadczenia i postawy profesjonalistów wobec problemu przemocy
w rodzinie ............................................................................................................................................................ 50
Postawy wobec potocznie funkcjonujących stereotypów .........................................................50
Postrzeganie dynamiki zjawiska i wrażliwość na problem .......................................................57
Kontakt z przypadkiem przemocy ..............................................................................................62
Sposób reagowania i formy podejmowanych działań ...............................................................68
Subiektywna ocena skuteczności podejmowanych działań ......................................................71
Powody nie podejmowania działań ............................................................................................74
B. Doświadczenia i postawy młodzieży szkolnej wobec problemu przemocy
w rodzinie ............................................................................................................................................................ 79
Definiowanie problemu ................................................................................................................80
Kontekst zjawiska .........................................................................................................................90
Doświadczenia własne .................................................................................................................93
Kwestie problemowe zdefiniowane w trakcie grup fokusowych ....................................................... 103
3.3 Analiza SWOT systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie w Mieście Sosnowiec..... 104
IV. Rekomendacje ................................................................................................................................................ 106
3
I. Wprowadzenie
Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (tekst jednolity Dz. U. z 2005r., Nr
180, poz. 1493 z późn. zm. ogłoszonymi w: Dz. U. z 2009r. Nr 206, poz. 1589,
z 2010r. Nr 28, poz. 146) nakłada na samorząd obowiązek opracowania i realizacji programu
dążącego do zmniejszenia skali zjawiska przemocy w rodzinie oraz zwiększenia skuteczności
udzielanej pomocy osobom jej doświadczającym. Odpowiednio przygotowane i wdrażane
działania powinny doprowadzić do rozwiązania kluczowych problemów związanych
z przemocą na terenie miasta.
W ogólnej metodologii tworzenia tego typu dokumentów najistotniejszym elementem
jest rzetelne rozpoznanie skali problemu. Diagnoza jest zatem punktem wyjścia i podstawą
do planowania i podejmowania działań. Wydaje się jednocześnie, że problematyka przemocy
nie odnalazła do tej pory odpowiedniego zainteresowania w lokalnych analizach badawczych.
Przemoc w rodzinie jest problemem niedeterminowanym kontekstem regionalnym
czy społecznym – dotyka ludzi niezależnie od ich statusu i miejsca zamieszkania. Istotne jest
przez to dążenie do wypracowania uniwersalnego standardu wsparcia osób doświadczających
przemocy (dzieci, dorosłych, osób starszych) adekwatnego do warunków zmieniającej się
rzeczywistości społecznej. Warto jednak zauważyć, że bezkrytyczne i nieadekwatne
do warunków lokalnych przenoszenie i wdrażanie sposobów przeciwdziałania zjawisku
przemocy wypracowanych w innych środowiskach może negatywnie wpłynąć na ich jakość
i efektywność. Przy projektowaniu zadań Miejskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy
trzeba więc brać pod uwagę lokalną specyfikę tego problemu.
Zachodzące aktualnie przemiany społeczne powodują powstawanie znacznych dysproporcji
pomiędzy potrzebami środowisk lokalnych, a realnymi możliwościami ich odzwierciedlenia
w polityce społecznej miasta. Powstała sytuacja znajduje wyraz m. in. w ciągle niedostatecznej
efektywności rozwiązywania zjawiska przemocy rodzinnej. Jednym z czynników
determinujących ten stan rzeczy jest słaba diagnoza tego zjawiska. Nasilające się przypadki
przemocy w rodzinie oraz skutki wynikające z pozostawania osób doświadczających przemocy
i świadków bez natychmiastowej i wyspecjalizowanej pomocy stanowią aktualne wyzwanie
społeczne miasta. Analiza kontekstów związanych z przemocą w rodzinie stanowi podstawę
do świadczenia skutecznej i efektywnej pomocy osobom i rodzinom, które jej doświadczają.
Aktualny stan badań
Z licznych ogólnopolskich oraz zagranicznych analiz badawczych (por. np. E. Jarosz,
2008) i opracowań wyłania się obraz dotyczący faktycznej liczby dzieci wychowujących się
4
w rodzinach z dysfunkcją przemocy. Trzeba zauważyć, że problem przemocy w dyskursie
społecznym jest ciągle obszarem, którego poznania nie dokonano w pełni; jest to również coraz
częstszy przedmiot naukowych dociekań badawczych. Wyniki prowadzonych badań wskazują,
że wśród społeczeństwa wzrasta postrzeganie problemu przemocy jako posiadającego realnie
duże rozmiary. Jednocześnie przy faktycznym kontakcie z informacją o przemocy
i krzywdzeniu w rodzinie zauważa się dziwną tendencję obniżonego postrzegania zjawiska.
Warto tu przytoczyć wyniki badań prowadzonych w domach dziecka na terenie kraju, które
mogą stanowić wyraźną egzemplifikację powyższych założeń.
Wrażliwość na problem
Badanie dążyło do poznania doświadczeń dzieci wychowujących się w domach dziecka
w obszarze różnych form przemocy i wykorzystywania seksualnego oraz oceny wiedzy
personelu na temat doświadczeń podopiecznych i ich kompetencji w zakresie diagnozowania
i interwencji (M. Sajkowska, 2005). Autorka badań wskazuje, że znaczna część
profesjonalistów deklaruje pewność, iż ich wychowankowie nie doświadczyli w ostatnim roku
żadnych form wykorzystywania seksualnego, zaś deklaracje wychowanków wskazują na
wyjątkowo duże zagrożenie przemocą. Można zatem wnioskować, iż pewność personelu może
bardziej wynikać z obniżonej percepcji zjawiska niż realnego bezpieczeństwa wychowanków
(M. Sajkowska, 2005, s. 26).
Aktywność własna specjalisty
Interesujące w przedmiotowym zakresie są również badania, które opisują indywidualną
relację specjalisty z doświadczającym krzywdzenia dzieckiem (A. Mańka, 2000). Autor
wskazuje na fakt, iż samo zetknięcie się z tak trudnym problemem jakim jest krzywdzenie
dziecka uwalnia u pomagającego ogromne pokłady emocji. W trakcie prowadzonych badań
Mańka zaobserwował, iż specjaliści wsparcia silnie wypierają informacje pochodzące
z zewnątrz na temat obecności problemu wykorzystania dzieci w ich środowisku. Informacje
poddane były takiej selekcji, która utwierdzała ich w niemożliwości istnienia faktu przemocy
w najbliższym otoczeniu (A. Mańka, 2002, s.184–185).
Funkcjonowanie osoby doświadczającej przemocy
Jak wynika z uwag wielu autorów (por. np. Mellibruda, 1998), zjawisko przemocy
rodzinnej charakteryzuje się szeregiem specyficznych czynników, które trzeba uwzględnić
przy projektowaniu strategii wsparcia. Często zdarza się bowiem, iż w momencie kiedy
poprawa sytuacji zaczyna wymagać od osoby doświadczającej przemocy zmiany –
np. zamieszkania w specjalistycznym ośrodku wsparcia, okazuje się, że uaktywnia
5
ona mechanizmy obronne, podtrzymując kryzys i blokuje udzielaną pomoc (wycofuje skargę,
wraca do sprawcy, oskarża osoby pomagające o nadużycia). Ta paradoksalna sytuacja wiąże się
z kosztami psychologicznymi i społecznymi jakimi jest obarczona decyzja o zmianie. Jest to
zjawisko charakterystyczne dla związków tzw. uwikłanych, w których dominuje relacja
przemocy. Wynika to m. in. ze zmiany poczucia tożsamości maltretowanej osoby, która
przystosowuje się do roli ofiary, przestając poszukiwać i oczekiwać pomocy – dążąc
do utrzymania stałości (destruktywnej) sytuacji.
Natychmiastowość interwencji
Osoba dorosła doświadczająca długotrwałej przemocy wycofuje się z początkowej
aktywności zmierzającej do zmiany trudnej (traumatyzującej) sytuacji. Dzieci doświadczające
przemocy wymagają szybkiej intencjonalnej pomocy, aby przeżywana trauma nie doprowadziła
w efekcie do trwałych zmian psychopatologicznych. Przemoc w rodzinie, a szczególnie
krzywdzenie dzieci stanowi poważny problemem społeczny, wobec którego oczekuje się
tworzenia adekwatnej sieci wsparcia realizowanej przez osoby profesjonalnie pomagające:
pracowników socjalnych, pedagogów, psychologów, policjantów, lekarzy. Dlatego z uwagi na
siłę traumatycznych przeżyć wpływających na psychiczne funkcjonowanie osób
doświadczających przemocy i wynikających z tego zaburzeń rozwoju niezbędna jest szybka
interwencja specjalistów w odzyskaniu i umacnianiu prawidłowego funkcjonowaniu
psychospołecznego.
Natychmiastowość udzielania pomocy w przypadku przemocy jest niezmiernie istotna
jeżeli brać pod uwagę późne ujawnianie, lub nie ujawnianie wcale doświadczeń związanych
z przemocą w rodzinie (S. M. Kogan, 2005).
Brak potrzeby poszukiwania pomocy po traumatycznym wydarzeniu poważnych aktów
przemocy (np. przypadki aktów przemocy angażujących dotyk, próby gwałtu, zgwałcenia)
zostało empirycznie zweryfikowane jako istniejący fakt (M. Kiembłowski, 2002). Autor
dowodzi, że ok. 90% badanych ofiar przemocy w ogóle nie poszukiwało pomocy po zdarzeniu.
Zwłaszcza w przypadku osób, które doznały traumy we wczesnym dzieciństwie oraz zdarzeń
z okresu dorastania (M. Kiembłowski, 2002, s. 24). Jest to istotny argument
za natychmiastowością interwencji w strukturę rodziny i chronieniem jej przed dalszym
trwaniem w sytuacji przemocy. Zagadnienie to dodatkowo zyskuje na ważności jeżeli
weźmiemy pod uwagę fakt międzypokoleniowego przekazu przemocy (dziedziczenia wzorca
przemocy).
Zespół stresu pourazowego
U osób doświadczających przemocy z symptomami zespołu stresu pourazowego
(PTSD) poddawanych intensywnej przemocy psychicznej często rozwija się tzw. proces
6
wiktymizacji, tj. proces stawania się ofiarą, traktowania siebie jako ofiary, który zmienia
poczucie tożsamości maltretowanej osoby (Mellibruda, 1998). Zjawisko wiktymizacji może być
barierą w skutecznym wparciu psychospołecznym, skazują osobę nim dotkniętą na trwanie
w sytuacji kryzysowej. Warto w skrócie wyliczyć czynniki charakteryzujące podstawowe
objawy osób doświadczających wiktymizacji:
poczucie, że jakiekolwiek podejmowanie działania w celu poprawy swojej
sytuacji osobistej jest pozbawionym sensu;
zniekształcony obraz własnej osoby, deficyty poznawcze, motywacyjne
i emocjonalne;
poczucie niemożności wpływu na bieg zdarzeń charakteryzujące się biernością,
częste poczucie zasłużenia na karę;
lęk, depresja i obniżony poziom zaufania, podejmowanie działań
autodestrukcyjnych (D. Sasal 2005, s. 31–43).
7
Bibliografia
Ackerman R. J., Pickering S. E., Zanim będzie za późno. Przemoc i kontrola w rodzinie, Gdańsk
2002.
Badura-Madej W. (red.), Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, Katowice 1999.
Badura-Madej W., Dobrzyńska-Masterchazy A., Przemoc w rodzinie. Interwencja kryzysowa
i psychoterapia, Kraków 2000.
Jarosz E., Międzynarodowe standardy przeciwdziałania krzywdzeniu dzieci, Warszawa 2008.
Jarosz E., Odpowiedzialność pedagogów za dzieci krzywdzone, „Dziecko krzywdzone” 2003,
Nr 5 [http://www.dzieckokrzywdzone.pl, stan z dnia:12.07.2010].
Kiembłowski M., Przemoc seksualna doznawana w okresie dzieciństwa i adolescencji – wyniki
badania ankietowego młodzieży, „Dziecko krzywdzone” 2002,
Nr 1, [http://www.dzieckokrzywdzone.pl, stan z dnia:27.08.2010]
Kogan S. M., Ujawnianie niechcianych doświadczeń seksualnych – badania reprezentatywnej
próby amerykańskich dziewcząt w wieku dorastania, „Dziecko krzywdzone” 2005,
Nr 9, [http://www.dzieckokrzywdzone.pl, stan z dnia:17.08.2010]
Mellibruda J., Pułapka niewybaczonej krzywdy, Warszawa 1996.
Mellibruda J., Ludzie z problemami alkoholowymi, Warszawa 1996.
Okun F., Skuteczna pomoc psychologiczna, Warszawa 2002.
Rogers R., Modele diagnostyczne i wyjaśniające oraz metody wykrywania zespołu
Munchausena per procura – ekstrapolacje modeli dotyczących symulacji chorób,
„Dziecko krzywdzone” 2005, nr 11, [http://www.dzieckokrzywdzone.pl, stan
z dnia:12.08.2010]
Satir V., Rodzina. Tu powstaje człowiek, Gdańsk 2000.
Stewart J. (red.), Mosty zamiast murów, Warszawa 2000.
Wegscheider-Cruse S., Rekonstrukcja rodziny, Warszawa 2000.
Zalewski D., Opieka i pomoc społeczna. Dynamika instytucji, Warszawa 2005.
8
Oczekiwania badawcze
Zarysowana powyżej charakterystyka zjawiska stanowi wystarczającą podstawę
do określenia problematyki badawczej. Problem główny miał doprowadzić badaczy
do wiedzy na temat postaw profesjonalistów wsparcia wobec zjawiska przemocy w rodzinie,
ich doświadczeń w zakresie inicjowanych działań w takich przypadkach oraz oceny
efektywności lokalnego systemu wsparcia dla rodzin doświadczających przemocy w mieście
Sosnowiec.
Ogólnie rzecz biorąc, zmiany związane z doświadczaniem przemocy można
umiejscowić w trzech sferach: psychicznej, społecznej i wychowawczej. Skuteczność
i powodzenie działań, podejmowanych w ramach realizowanego wsparcia warunkowana jest
stopniem kompetencji, wiedzy i doświadczeń osób pomagających oraz współpracy lokalnych
instytucji wsparcia – dlatego uznano, iż jest to ważny obszar diagnostyczny. Uznano również,
że skuteczna pomoc osobom doświadczającym przemocy wymaga zdiagnozowania kontekstu
wychowawczego – stąd analizie poddano doświadczenia młodzieży szkolnej.
Celem poznawczym badania było przez to:
1. Dostarczenie obrazu postaw wobec problemu przemocy w rodzinie i gotowości
(doświadczeń) udzielenia wsparcia przez specjalistów stykających się zawodowo z problemem
przemocy,
2. Ustalenie, w jaki sposób młodzież szkolna postrzega i interpretuje zjawisko przemocy
w swoim najbliższym otoczeniu (najbliższych kontekstach).
Celem praktycznym jest przekazanie wniosków wynikających z badań oraz sformułowanie
dyrektyw dotyczących lokalnych oddziaływań w zakresie przemocy domowej.
Odpowiedzi na pytania badawcze poszukiwano wśród dwóch różnych grup respondentów.
Badaniem zostali objęci:
a) profesjonaliści wsparcia społecznego (nauczyciele, lekarze, pracownicy socjalni,
policjanci);
b) młodzież szkolna (uczniowie klas szkół podstawowych, gimnazjalnych oraz
ponadgimnazjalnych).
9
Przedstawiony dość szeroko problem badawczy obliguje do sformułowania problemów
szczegółowych, które zawierają się w następujących pytaniach:
a) Grupa specjalistów wsparcia:
Jakie są postawy respondentów wobec ogólnie funkcjonujących stereotypów społecznych
dotyczących stosowania przemocy w rodzinie?
Jak oceniana jest dynamika różnych aspektów przedmiotowego problemu?
Jak przedstawia się umiejętność rozpoznawania przedmiotowego zjawiska?
Jak oceniana jest skuteczność w zakresie pomocy dzieciom przez różne grupy zawodowe?
Jak często specjaliści spotykają się ze zjawiskiem przemocy we własnej praktyce zawodowej?
Jak badani szacują skale różnych zjawisk związanych z przemocą domową?
Jakie formy przemocy są głównie stosowane?
Jaka jest wiedza respondentów na temat możliwości interwencji i pomocy osobom, które jej
podlegają?
b) Grupa młodzieży szkolnej:
W jaki sposób młodzież szkolna interpretuje zjawisko przemocy?
W jaki sposób młodzież szkolna postrzega zjawisko przemocy wśród swoich znajomych?
W jaki sposób młodzież postrzega zjawisko przemocy we własnym domu?
Przeprowadzenie badań umożliwiło zebranie materiału – prezentowanego w formie
niniejszego raportu – istotnego dla trafnego planowania lokalnej strategii działań wobec
zjawiska przemocy. Całość procesu badawczego wraz z analizą wyników została
przeprowadzona zasobami własnymi Wydziału Polityki Społecznej UM w Sosnowcu. Ponieważ
badania przeprowadzone były wśród grup badawczych, nie będących reprezentatywnymi
i miały charakter ściśle lokalny, na ich podstawie nie sposób formułować wniosków
generalnych, przenoszących wyniki na całą populację. Przeprowadzone badanie winno się
traktować jako pilotaż stanowiący punkt wyjścia do szerszych i bardziej wnikliwych badań,
które na terenie Miasta będzie realizował Zespół Interdyscyplinarny.
10
II. Metodologia badawcza
2.1 Teren badań
Zgodnie z danymi GUS na dzień 31.12.2009. w Sosnowcu zameldowanych było
219 352 mieszkańców.
Sosnowiec nie posiada jednoznacznej formy podziału administracyjnego na dzielnice
lub inne jednorodne obszary, które mogłyby ułatwić konkretne umiejscowienie opisywanych
problemów. Na potrzeby niniejszego dokumentu przyjęto podział Miasta na pięć rejonów
pokrywających się obszarem z rejonami poszczególnych komisariatów policji. Trzeba dodać,
że jest to podział umowny, ponieważ zdarza się, że niektóre rejony zachodzą na siebie
terytorialnie – co utrudnia zestawianie ze sobą danych. Przedstawiony poniżej podział przyjęto
jako punkt odniesienia dla analizy pozyskanych danych.
W celu określenia stanu wiedzy w zakresie zjawiska oraz rozpoznania opinii
i doświadczeń specjalistów i uczniów, przeprowadzono badania na terenie szkół, przychodni,
punktów terenowych pomocy społecznej i komisariatów policji z terenu miasta.
Po określeniu liczby szkół na danym obszarze losowano jedną placówkę z każdego
rejonu – z uwzględnieniem zaludnienia danego obszaru. Z badania wyłączono te placówki,
które prowadzone są przez podmioty niepubliczne. Wszystkie szkoły zostały podzielone na trzy
warstwy:
szkoły podstawowe gimnazjalne ponadgimnazjalne
ponadgimnazjalneszkoły ponadgimnazjalne
Na terenie Sosnowca znajduje się pięć Komisariatów Policji. W badaniu uczestniczyło
50 przedstawicieli tej jednostki. Przebadano również pracowników wszystkich Punktów
Terenowych Pomocy Społecznej z obszaru miasta.
5 5 3
Ogółem: 13 placówek
11
Stary Sosnowiec i Śródmieście; granica przebiega: wzdłuż torów kolejowych z Premy
Milmet (TIMKEN) do estakady przy ulicy Orlej, estakadą do ul. Parkowej do mostu
nad Czarną Przemszą, następnie korytem Czarnej Przemszy do połączenia się Czarnej
Przemszy z Brynicą na granicy Sosnowca i Mysłowic; następnie granicą
administracyjną Sosnowca i Mysłowic do połączenia granic z Katowicami, od
połączenia granic do drogi krajowej nr 86; drogą krajową nr 86 do torów kolejowych
z TIMKENem (Prema Milmet).
REJON I:
Komisariat I w Sosnowcu, ul. Piłsudskiego 2.
Punkt Terenowy Nr 2, 3: Zespół Pomocy Środowiskowej „Centrum” i „Stary Sosnowiec”
Szkoły: Szkoła Podstawowa Nr 4, Gimnazjum nr 15, Liceum Ogólnokształcące,
Technikum Nr 5
Obejmuje następujący obszar:
REJON II:
Komisariat II w Sosnowcu, ul. Żeromskiego 1
Punkt terenowy nr 2, 3, 5, 1, 4, : 1. Zespół Pomocy Środowiskowej „Zagórze”, „Centrum”,
„Pogoń”, „Wawel”, „Stary Sosnowiec”.
Szkoły: Szkoła Podstawowa nr 3, Gimnazjum nr 12
Obejmuje następujący obszar:
REJON III:
Komisariat III Policji w Sosnowcu, ul. Dobrzańskiego 99.
Punkt terenowy nr 1, 4, 6: Zespół Pomocy Środowiskowej „Zagórze”, „Wawel”, „Klimontów”. Szkoły: Szkoła Podstawowa nr 9, Gimnazjum nr 26, Zespół Szkół Zawodowych Obejmuje następujący obszar:
Milowice i Pogoń, granica przebiega: granicą administracyjną Sosnowca i Czeladzi
do punktu łączącego granice Sosnowca, Czeladzi i Będzina, następnie granicą
administracyjną Sosnowca i Będzina do szlaku kolejowego Warszawa-Katowice,
następnie drogą krajową nr 94 do dwupoziomowego skrzyżowania tej drogi z ulicą 3-go
Maja; następnie od tego skrzyżowania do ulicy Narutowicza, ulicą Narutowicza, ulicą
Mikołajczyka do szlaku kolejowego Sosnowiec Dańdówka – Sosnowiec Południowy;
następnie wzdłuż szlaku kolejowego Sosnowiec Dańdówka – Sosnowiec Południowy
do koryta rzeki Czarna Przemsza, dalej wzdłuż koryta rzeki Czarna Przemsza do ulicy
Parkowej, estakadą ulicy Parkowej do torów kolejowych Warszawa-Katowice;
następnie szlakiem kolejowym do Premy Milmet (TIMKEN) do drogi krajowej nr 86;
dalej drogą krajową nr 86 do granicy administracyjnej Sosnowca z Katowicami, granicą
administracyjną do zbiegu granic administracyjnych Sosnowca, Katowic i Czeladzi.
Zagórze, Środula, Porąbka i Klimontów, granica przebiega: granicą administracyjną Sosnowca z
Będzinem aż do punku granic administracyjnych Sosnowca, Będzina i Dąbrowy Górniczej,
następnie granicą administracyjną Sosnowca i Dąbrowy Górniczej do drogi krajowej nr 1; dalej
drogą krajową nr 1 do ulicy Dąbrowskiej, ulicą Dąbrowską do szlaku kolejowego Sosnowiec
Kazimierz – Sosnowiec Dańdówka, szlakiem kolejowym Sosnowiec Kazimierz – Sosnowiec
Dańdówka do przepustu łączącego ulicę Kujawską i Kleeberga; dalej szlakiem kolejowym
do wiaduktu łączącego ulicę 11-go Listopada i Wojska Polskiego; ulicą 11-go Listopada
do skrzyżowania z ulicami Andersa i Jedności; ulicą Andersa do skrzyżowania z ulicami
Narutowicza, Mikołajczyka i 1-go Maja; następnie ulicą Narutowicza dalej ulicą 3-go Maja
do dwupoziomowego skrzyżowania ulicy 3-go Maja z drogą krajową nr 94.
12
REJON IV:
Komisariat IV Policji w Sosnowcu, ul. Wojska Polskiego 34.
Punkt terenowy nr 1, 4, 6: Zespół Pomocy Środowiskowej „Zagórze”, „Wawel”, „Klimontów”
Szkoły: Szkoła Podstawowa nr 15, Gimnazjum nr 1
Obejmuje następujący obszar:
REJON V:
Komisariat V Policji w Sosnowcu, ul. Kościuszkowców 47.
Punkt terenowy nr 6: Zespół Pomocy Środowiskowej „Klimontów”.
Szkoły: Szkoła Podstawowa nr 32, Gimnazjum nr 5
Obejmuje następujący obszar:
(Źródło: Dane Komendy Miejskiej Policji w Sosnowcu)
Niwka-Modrzejów, Staszic, Bobrek, Jęzor i częściowo Dańdówka, a granica przebiega: ulicą
Andersa (od ronda „Ludwik”) do skrzyżowania z ulicą 11-go Listopada; dalej ulicą 11-go
Listopada do wiaduktu nad torami kolejowymi Sosnowiec Dańdówka – Sosnowiec Kazimierz;
szlakiem kolejowym Sosnowiec Dańdówka – Sosnowiec Kazimierz od wiaduktu do przepustu
łączącego ulicę Kujawską i Kleeberga; następnie wzdłuż umownej linii na azymucie 1600
do granicy administracyjnej Sosnowca i Jaworzna; dalej granicą administracyjną Sosnowca i
Jaworzna do punktu zbiegu granic administracyjnych Sosnowca, Jaworzna i Mysłowic, z kolei
granicą administracyjną Sosnowca i Mysłowic do ujścia Białej Przemszy i Czarnej Przemszy;
następnie granicą administracyjną Sosnowca i Mysłowic do połączenia Czarnej Przemszy
i Brynicy i do szlaku kolejowego Sosnowiec Dańdówka – Sosnowiec Południowy, szlakiem
kolejowym do ulicy Mikołajczyka; dalej ulicą Mikołajczyka do ronda „Ludwik”.
Ostrowy Górnicze, Kazimierz i Maczki, a granica przebiega: granicą administracyjną Sosnowca
i Dąbrowy Górniczej od drogi krajowej nr 1 do zbiegu granic administracyjnych Sosnowca,
Dąbrowy Górniczej i Sławkowa, dalej granicą administracyjną Sosnowca i Sławkowa do zbiegu
granic Sosnowca, Sławkowa i Jaworzna na rzece Biała Przemsza; granicą administracyjną
Sosnowca i Jaworzna do punktu wyznaczonego na granicy administracyjnej Sosnowca i Jaworzna
przez azymut 160° wytyczony od przepustu łączącego ulicę Kujawską i Kleeberga na szlaku
kolejowym Sosnowiec Kazimierz – Sosnowiec Dańdówka; dalej linią umowną wytyczoną od
punktu wyznaczonego na granicy administracyjnej Sosnowca Jaworzna z przecięcia linii azymutu
160° do szlaku kolejowego Sosnowiec Dańdówka - Sosnowiec Kazimierz; dalej linią kolejową
Sosnowiec Dańdówka - Sosnowiec Kazimierz do ulicy Dąbrowskiej; ulicą Dąbrowska do drogi
krajowej nr 1; następnie drogą krajową nr 1 do granicy administracyjnej Sosnowca i Dąbrowy
Górniczej
13
Tabela nr 1 Podział Punktów Terenowych Pomocy Społecznej na rejony Źródło: Opracowanie własne WPS
Tabela nr 2 Liczba przebadanych nauczycieli z podziałem na płeć z uwzględnieniem szkół i rejonu
W prezentowanym podziale nauczycieli na płeć nie uwzględniono kategorii „brak odpowiedzi” Źródło: Opracowanie własne WPS
REJON I REJON II REJON III REJON IV REJON V
Centrum Centrum
St. Sosnowiec St. Sosnowiec
Pogoń
Zagórze Zagórze (część północna rejonu) Zagórze
Klimontów (część wschodnia rejonu) Klimontów Klimontów
Wawel Wawel (część południowa rejonu) Wawel
Liczba nauczycieli*
REJON Rodzaj szkoły Ogółem Kobiety Mężczyźni
I
Szkoła Podstawowa nr 4 6 4 2
Gimnazjum nr 15 13 11 2
Liceum Ogólnokształcące 15 9 4
Technikum nr 5
II Szkoła Podstawowa nr 3 4 4 0
Gimnazjum nr 12 8 6 2
III
Szkoła Podstawowa nr 9 16 16 0
Gimnazjum nr 26 11 8 1
ZSZ
IV Szkoła Podstawowa nr 15 4 2 1
Gimnazjum nr 1 17 13 2
V
Szkoła Podstawowa nr 32 4 4 0
Gimnazjum nr 5 4 0 2
Razem 102
14
Rycina nr 1. Podział Sosnowca na rejony z uwzględnieniem badanych obszarów Źródło: Opracowanie własne na podstawie mapki z Lokalnego programu rewitalizacji miasta Sosnowca na lata 2010-2020
Szkoły: Szkoła Podstawowa nr 3, Gimnazjum nr 12 Punk terenowy nr: 2, 3, 5, 1, 4. Komisariat II Policji
Szkoły: Szkoła Podstawowa nr 4, Gimnazjum nr 15, Punk terenowy nr: 2, 3. Komisariat I Policji
Szkoły: Szkoła Podstawowa nr 9 Gimnazjum nr 26, Punk terenowy nr: 1, 4, 6.,ZSZ Komisariat III Policji
Szkoły: Szkoła Podstawowa nr 32, Gimnazjum nr 5 Punk terenowy nr: 6. Komisariat V Policji
Szkoły: Szkoła Podstawowa nr 15, Gimnazjum nr 1 Punk terenowy nr: 1, 4, 6. Komisariat IV Policji
15
2.2 Grupa badawcza
W celu określenia stanu wiedzy grup zawodowych w zakresie zjawiska oraz
rozpoznania ich opinii i doświadczeń zawodowych, przeprowadzono badania wśród
następującej grupy specjalistów zawodowo stykających się ze zjawiskiem przemocy na terenie
miasta: nauczycieli, lekarzy, pracowników socjalnych, policjantów. Badaniem została objęta
również młodzież szkolna: uczniowie klas szkół podstawowych, gimnazjalnych oraz
ponadgimnazjalnych.
Badanie prowadzono w okresie od 17 do 20 maja 2010r. Badaniem objęto łącznie
254 specjalistów wsparcia, w tym: 102 nauczycieli, 92 pracowników socjalnych,
50 policjantów, 10 lekarzy oraz 320 uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych,
ponadgimnazjalnych.
Badaniami objęto 124 uczniów czwartych klas szkół podstawowych, 135 uczniów
drugich klas gimnazjów oraz 61 uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Wśród
młodzieży ze szkół podstawowych 49% stanowiły dziewczęta, zaś 43 % - chłopcy. W grupie
uczniów szkół gimnazjalnych było 46% chłopców oraz 44% dziewcząt,
a w ponadgimnazjalnych 59% chłopców oraz 38 % dziewcząt. Pozostała część % stanowi brak
odpowiedzi.
Znajomość elementarnych informacji na temat problematyki przemocy w rodzinie jest
niezwykle istotna wśród nauczycieli, z racji pełnionej roli zawodowej mogą oni mieć
najczęstszy kontakt z sytuacjami zaniedbywania i krzywdzenia dzieci w rodzinie.
W stosunku do pracowników socjalnych uznano, że są to specjaliści, których
ustawowym zadaniem jest diagnozowanie przyczyn i udzielanie pomocy osobom i rodzinom
doświadczającym przemocy. Pracownik socjalny realizuje szereg działań w rodzinie, oraz
całym jej środowisku społecznym i lokalnym, a także współpracy z wieloma różnymi
instytucjami.
Przez termin specjaliści wsparcia w całym procesie badawczym rozumie się – osoby
zawodowo udzielające specjalistycznego wsparcia i pomocy, stosujące różne strategie
pomagania osobom znajdującym się w sytuacji stresowej, zawodowo stykające się
lub potencjalnie mogące mieć styczność z problemem przemocy w rodzinie: nauczyciele,
pracownicy socjalni, policjanci, lekarze.
16
Policjanci dokonujący prewencji w przypadkach kryzysowych mają do
czynienia z najbardziej „gorącymi” przejawami przemocy – uwzględniono tu aspekt
interwencyjny.
Lekarze z racji pełnionej roli zawodowej mogą mieć częsty kontakt
z sytuacjami zaniedbywania i krzywdzenia dzieci w rodzinie.
Głównym środowiskiem wychowawczym dla młodego człowieka jest rodzina, szkoła
i najbliższe otoczenie (konteksty). Dlatego w procesie badawczym podjęto próbę
zdiagnozowania sytuacji nasilenia przemocy w rodzinie, odpowiedzi poszukiwano wśród
uczniów szkół.
Analizę badanych grup – strukturę wiekową, płeć, wykształcenie, staż pracy –
przedstawiają poniższe wykresy i zestawienia tabelaryczne.
Tabela nr 3 Podział badanej grupy uczniów według płci z uwzględnieniem rodzaju szkoły Źródło: Opracowanie własne WPS
Tabela nr 4 Podział badanej grupy specjalistów wsparcia według płci Źródło: Opracowanie własne WPS
Grupa młodzieży
szkolnej
PŁEĆ Brak odpowiedzi
N=23
Dziewczynka
N=144
Chłopiec
N=153
liczba % liczba % liczba %
Szkoły podstawowe 61 43% 54 35% 9 39%
Szkoły gimnazjalne 60 41% 63 41% 12 52%
Szkoły
ponadgimnazjalne 23 16% 36 24% 2 9%
Grupa specjalistów
wsparcia
PŁEĆ Brak odpowiedzi
N=33 Kobiety
N=164
Mężczyźni
N=57
liczba % liczba % liczba %
Nauczyciel 77 47% 16 28% 9 27%
Pracownik socjalny 77 47% 4 7% 11 33%
Policjant 37 65% 13 40%
Lekarz 10 6%
17
Rys. 1 Struktura wiekowa specjalistów wsparcia Źródło: opracowanie własne WPS
Tabela nr 5 Wyróżnienie grup specjalistów wsparcia z podziałem na wiek i płeć Źródło: Opracowanie własne WPS
Wyszczególnienie Wiek
<25 25-35 36-45 46-55 >56 Brak
określenia
płci K M K M K M K M K M
Pracownik
socjalny
2 0 39 3 19 0 16 1 0 0 12
Policjant 0 3 0 26 0 7 0 0 0 0 14
Nauczyciel 1 0 16 8 27 3 31 5 2 0 9
Lekarz 0 0 0 0 1 0 6 0 3 0 —
Razem 3 3 55 37 47 10 53 6 5 0 35
Przy zbieraniu danych do metryczki
utworzono sześć kategorii wiekowych, które zostały
zaprezentowane na wykresie. Z analizy struktury
wiekowej respondentów wynika, że zdecydowaną
większość, bo łącznie aż 41% z ogółu respondentów
biorących udział w badaniu (N=254) stanowią
osoby, które nie ukończyły 35 roku życia.
Drugą najliczniejszą grupę stanowią osoby
w wieku 36–45 lat (27%). Możemy również
zaobserwować, że najmniejsza grupa badanych to
osoby w wieku powyżej 56 roku życia (2%)
i niższym niż 25 lat (3%).
Wśród respondentów dominują
kobiety, stanowiąc ponad dwie trzecie
badanych (64%).
Jeśli porównać strukturę wiekową
respondentów ze względu na płeć, daje się
zaobserwować wyraźną różnicę pomiędzy
wiekiem mężczyzn i kobiet.
Rys. 2 Struktura płci specjalistów wsparcia Źródło: Opracowanie własne WPS
18
Tabela nr 6 Rodzaj szkoły i liczba przebadanych nauczycieli z podziałem na płeć Źródło: Opracowanie własne WPS
Rejon
Rodzaj szkoły i liczba przebadanych nauczycieli z podziałem na płeć
Szkoła podstawowa Gimnazjum Ponad gimnazjalna
Kobiety
N=30
Mężczyźni
N=3
Bra
k o
dpow
iedzi
Kobiety
N=30
Mężczyźni
N=8
Bra
k o
dpow
iedzi
Kobiety
N=17
Mężczyźni
N=5
Bra
k o
dpow
iedzi
liczba % liczba %
liczba % liczba % liczba % liczba %
I 4 13 2 67 11 37 2 25 9 53 4 80 2
II 4 13 6 20 2 25
III 16 54 8 47 1 20 2
IV 2 7 1 33 1 13 43 2 25 2
V 4 13 2 25 2
19
Rys. 3 Podział specjalistów wsparcia z uwzględnieniem wieku i płci
Źródło: Opracowanie własne WPS
Ze 163 kobiet, które określiły swój wiek wynika, że największą grupę stanowią kobiety
w przedziale 25-35 lat co stanowi 34% ogółu. Drugą w kolejności grupą są kobiety w wieku
pomiędzy 46–55 rokiem życia tj.32%, a najmniej liczną grupę stanowią kobiety poniżej
25 roku – 2%.
W grupie przebadanych mężczyzn (56) podających swój wiek najliczniejszą kategorię
stanowią osoby pomiędzy 25–35 rokiem życia tj. 66%. Drugą największą grupę stanowią
mężczyźni w wieku od 36 do 45 co stanowi 18% ogółu, a najmniej liczną grupę stanowią
mężczyźni w wieku poniżej 25 lat tylko 5%.
Rys. 4 Przedstawienie kategorii stażu pracy respondentów Źródło: Opracowanie własne WPS
Analiza kategorii stażu pracy wykazała,
iż grupę o największym stażu stanowią
osoby pracujące w swoim zawodzie dłużej
niż 20 lat (29%)
Następną dużą grupę stanowią osoby
pracujące w przedziale 1-5 lat.
20
Rys. 5 Przedstawienie wykształcenia respondentów Źródło: Opracowanie własne WPS
Analiza wykształcenia respondentów wykazała znaczącą przewagę specjalistów
wsparcia z wykształceniem wyższym, przy czym największy ich odsetek zanotowano wśród
nauczycieli a najmniejszy wśród policjantów
Rys. 6 Przedstawienie płci respondentów w rozbiciu na poszczególne grupy zawodowe Źródło: Opracowanie własne WPS
21
Rys. 7 Przedstawienie stażu pracy respondentów Rys. 8 Przedstawienie wykształcenia respondentów Źródło: Opracowanie własne WPS Źródło: Opracowanie własne WPS
22
Rys. 9 Struktura wiekowa młodzieży szkolnej Źródło: opracowanie własne WPS
Zamieszczony powyżej wykres prezentuje rozkład respondentów ze względu na ich
wiek.
Przy zbieraniu danych do metryczki nie wyodrębniano gotowych kategorii wiekowych,
uczniowie sami wpisywali swój wiek – uzyskane dane zostały zaprezentowane na wykresie
nr 9. Z analizy struktury wiekowej respondentów wynika, że zdecydowaną większość, bo
łącznie aż 28% z ogółu respondentów biorących udział w badaniu (320 osób) stanowi młodzież,
w wieku 11 lat.
Drugą najliczniejszą grupę stanowią respondenci w wieku 15 lat (20%). Możemy
również zaobserwować, że najmniej badanych to młodzież w wieku 12, 13 lat, oraz osób
w wieku: 19, 20 i 21 lat.
Struktura wiekowa respondentów pozwala wyodrębnić dwie główne grupy młodzieży,
tj. 11 i 15 lat. Przy projektowaniu procesu badawczego uznano, iż są dwie grupy wiekowe,
od których pozyskanie informacji jest istotne w perspektywie konstruowania oddziaływań
profilaktycznych.
Wiek 11 lat mieści się w okresie nazywanym młodszym wiekiem szkolnym, istotnym
dla rozwoju dziecka. Szkoła pełni wobec młodego człowieka funkcje opiekuńczo-
wychowawcze, stając się dla ucznia czynnikiem stymulującym rozwój. W tym okresie
występują zmiany w sferze intelektualnej dziecka. Rozwija się intensywnie mowa i myślenie,
następuje zwiększenie aktywności i samodzielności, rozwój umiejętności współżycia
i współpracy.
23
Wiek 15 lat to okres szczególnej wrażliwości w trakcie rozwoju, młodzież nabywa
większą niezależność, może w większym stopniu decydować o sobie. Badania przeprowadzone
w tym zakresie wskazują, że większość młodych ludzi cechuje duża wrażliwość, obawa przed
odrzuceniem i nieśmiałość. Jeśli chodzi o zdolności umysłowe, są one już niemal w pełni
rozwinięte, młodzi ludzie posiadają zdolność myślenia abstrakcyjnego w oparciu o symbole
i hipotezy. Następuje również proces dojrzewania emocjonalnego, w którym początkowo duża
labilność i ruchliwość emocji zaczyna zanikać.
Zamieszczony poniżej wykres prezentuje rozkład respondentów ze względu na płeć.
Wśród respondentów dominują chłopcy, stanowiąc niemal połowę badanych (48%).
Dziewczynki stanowią 45% wśród badanych, którzy zdeklarowali swoją płeć, 7% spośród
badanych nie określiło swojej płci.
Rys. 10 Struktura płci młodzieży szkolnej Źródło: Opracowanie własne WPS
25
Tabela nr 7 Respondenci według typów szkół z uwzględnieniem podziału na płeć i rejon Źródło: Opracowanie własne WPS
Rejon
Liczba zameldowanych
osób
Rodzaj szkoły i liczba przebadanych uczniów z podziałem na płeć
Podstawówka Gimnazjum Ponad gimnazjalna
Dziewczynki
N=61
Chłopcy
N=54
Bra
k o
dpow
iedzi
Dziewczynki
N=60
Chłopcy
N=63
Bra
k o
dpow
iedzi
Dziewczynki
N=23
Chłopcy
N=36
Bra
k o
dpow
iedzi
wiek
Do r
oku
2-5
6-1
0
11-1
5
liczba % liczba %
liczba % liczba % liczba % liczba %
I 161 1490 1318 1388 17 28 9 17 5 18 30 19 30 4 23 100 19 53 1
II 242 2889 2413 2962 10 16 13 24 1 14 23,33 12 19 4
III 244 2639 2008 2274 8 13 8 15 11 18,33 19 30 2 17 47 1
IV 126 1130 990 1063 20 33 11 20 3 7 11,67 10 16 1
V 92 837 665 815 6 10 13 24 10 16,67 3 5 1
26
2.3 Metody i techniki badawcze
Metody badawcze stosowane w naukach społecznych możemy zasadniczo podzielić na
metody ilościowe i jakościowe.
Badania ilościowe stanowią zespół metod i technik badawczych, które opisują
rzeczywistość w kategoriach ilościowych. Na ich podstawie można formułować wnioski
dotyczące częstości występowania zjawisk, ich natężenia, zależności pomiędzy nimi. Wyniki
mogą być prezentowane w postaci zestawień, przedstawień graficznych, których celem jest
podsumowanie zebranych danych i wyciągnięcie pewnych podstawowych wniosków
i uogólnień na temat badanej rzeczywistości. (T. Pilch. Z. Baumman, M. Łobocki, 2001).
W badaniach jakościowych bardziej liczy się to, że dane stwierdzenie zostało
wypowiedziane niż to, ile razy się pojawiło. W badaniach jakościowych dąży się do poznania
głęboko ukrytych motywacji grupy docelowej. Umożliwiają one uzyskanie pogłębionej wiedzy
na temat badanej rzeczywistości (T. Pilch, 2002).
Dla uzyskania możliwie pełnego i wielostronnego obrazu zjawiska i związanych z nim
problemów, a ponadto otrzymania możliwości sprawdzenia, czy jest wewnętrznie spójny –
zastosowano trzy wzajemnie uzupełniające się ilościowe i jakościowe metody i narzędzia
badawcze.
Analiza danych zastanych
Badania sondażowe
Analiza danych zastanych (desk research) jest procesem badawczym
zaliczanym do jakościowych metod badawczych. Przystępując do badania
wybranej rzeczywistości powinno się zapoznać z już istniejącymi wynikami
badań w tym zakresie, a więc danymi statystycznymi, raportami,
opracowaniami i analizami. Badanie tego typu polega więc na zebraniu
danych agregowanych przez inne podmioty. Uzyskane w ten sposób
informacje jednak nie odpowiadają w pełni na postawiony problem
badawczy gdyż zazwyczaj obrazują bilansowe zestawienia za określony
okres (por. A. Sobolewski i inni).
Badania sondażowe to metoda badawcza służąca zazwyczaj do badania
dużych populacji, których nie da się obserwować bezpośrednio. Polega ona
typowo na przebadaniu, przy pomocy kwestionariusza wywiadu lub
ankiety.
27
Zogniskowane wywiady grupowe ( tzw. fokusy)
Dla potrzeb prowadzonych badań posłużono się definicją przemocy zaczerpniętą z Ustawy
o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, zgodnie z którą przemoc w rodzinie definiowana jest
jako:
Przez termin rodzina rozumiemy:
W regulacjach prawnych oraz kryteriach diagnostycznych wśród form przemocy w rodzinie
wyróżnia się cztery główne kategorie przemocy w rodzinie: przemoc fizyczna, przemoc
psychiczna, przemoc seksualna, przemoc ekonomiczna i zaniedbanie. Budując kwestionariusz
ankiety uwzględniono powyższe kategorie.
Zogniskowany wywiad grupowy (FGI – Focus Group Interview), jest
techniką jakościową stosowaną w grupach o różnej wielkości i o różnym
składzie osobowym. Jest ona oparta na scenariuszu, zawierającym cele
badania i ogólny zarys pytań. W wypadku zastosowania tej techniki nie ma
konieczności ścisłego trzymania się pytań, najważniejsze jest, by rozmowa
odpowiadała tematycznie celom badania. Tego typu technika pozwala nie
tylko na dotarcie do potrzeb i motywacji, zrozumienie problemów
społecznych, ale również daje możliwość zbadania wzajemnej interakcji
respondentów podczas prowadzonej dyskusji. Daje ona także możliwość
konfrontowania różnych postaw i poglądów, a także jeszcze głębsze
wniknięcie w badaną rzeczywistość (por. A. Sobolewski i inni).
jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie
naruszające prawa lub dobra osobiste osób w rodzinie w szczególności
narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia,
naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną,
powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także
wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą
(Dz.U. z 2005r. Nr 180, poz. 1493. Art. 2).
osoby spokrewnione lub niespokrewnione, a także inne osoby
wspólnie zamieszkujące lub gospodarujące oraz nie zamieszkujące
razem, które tworzą związek oparty na wspólnej relacji lub
zależności materialnej.
28
Narzędziem zastosowanym w procesie badawczym jest ankieta zawierająca pytania
półotwarte – w poszczególnych pytaniach uwzględniono kategorie „inne”. Ankieta została
skonstruowana na potrzeby badań do niniejszego Programu.
W większości pytań zastosowano format skali szacunkowej. Respondent miał przez to,
określając swoją postawę lub wyrażając opinię, odwołać się do przedstawionego zbioru
kategorii: np. całkowicie się zgadzam – całkowicie się nie zgadzam.
Kategoria numeryczna znajdująca się przy pytaniach o stereotypy jest interpretowana jako
stopień aprobaty dla danego stwierdzenia – im większy wybrany numer tym większy stopień
akceptacji. Przyjęto, że kwantyfikatory są uporządkowane ze względu na stopień aprobaty
w następujący sposób: kod numeryczny 1 przy kategorii absolutny fałsz – jest traktowane jako
brak aprobaty, wszystkie inne kody numeryczne – traktowane są jako aprobata. Rezygnuje się
tym samym z szacowania o ile dana kategoria jest wyższa lub niższa od innej.
Ankiety różniły się liczbą pytań, uzależnione to było od grupy zawodowej, do której były
kierowane. Pojawiające się różnice w kwestionariuszach wynikają z określenia grupy
zawodowej do jakiej są kierowane i szczegółowych uwarunkowań, związanych ze specyfiką
pracy każdej z profesji – specyfika wykonywanych zadań, kwestia specyfiki kontaktu
z przypadkiem przemocy (inny dla policjanta, lekarza, nauczyciela i pracownika socjalnego).
Ankieta dla specjalistów wsparcia została skonstruowana tak, aby odpowiedzi uwzględniały
następujące płaszczyzny:
1. postawy wobec ogólnych stereotypów (mitów),
2. postrzeganie dynamiki zjawiska i wrażliwość na problem,
3. kontakt z przypadkiem przemocy:
a. ujawnianie,
b. kto doświadczał,
c. rodzaj przemocy,
4. sposób postępowania i formy podejmowanych działań,
5. subiektywna ocena skuteczności podejmowanych działań,
6. powody nie podejmowania działań,
7. kwestie problemowe w interwencji.
W części ogólnej ankieta zawiera pytania dotyczące opinii i wiedzy na temat zjawiska przemocy
(mity, stereotypy). Ten zestaw pytań będzie kierowany do wszystkich z badanych grup. W części
szczegółowej ankiety zawarte będą pytania, dotyczące doświadczeń związanych z pracą zawodową.
29
Ankieta dla uczniów szkół została skonstruowana tak, aby odpowiedzi uwzględniały
3 ogólne płaszczyzny:
a) wyobrażenia o zjawisku;
b) własne doświadczenia;
c) kontekst zjawiska.
2.4 Procedura badawcza
Procedura badania, którego opis prezentuje niniejsza część raportu, została przeprowadzona
w następującej kolejności:
I. Analizując zastane dane liczbowe na temat zjawiska przemocy w rodzinie wykorzystano
materiały następujących sosnowieckich instytucji: Ośrodka Interwencji Kryzysowej, Miejskiego
Ośrodka Pomocy Społecznej, Sądu Rejonowego, Prokuratury Rejonowej, Komendy Miejskiej
Policji. W stosunku do wszystkich instytucji wystąpiono z pisemną prośbą o przekazanie
danych statystycznych. Zestawienia oparte są na stanie wiedzy obejmującym rok 2009.
II.
a) Badanie zostało realizowane metodą ankiety audytoryjnej. Wszystkie badania zostały
przeprowadzone przez zespół ankieterów rekrutujący się z pracowników Wydziału Polityki
Społecznej. Jako ankieterzy byli preferowani przede wszystkim ludzie o łatwym kontakcie
interpersonalnym. Ankieterzy byli odpowiednio przeszkoleni oraz wyposażeni w szczegółową
pisemną instrukcję. Nawiązanie kontaktu z wylosowanymi szkołami zostało podjęte przez
koordynatora z ramienia WPS.
1. Zebranie i analiza danych gromadzonych przez poszczególne Instytucje z terenu miasta
(desk research). Za dane wyjściowe na temat rozmiarów zjawiska przemocy w rodzinie
posłużyły dostępne dane ilościowe agregowane i opracowywane przez poszczególne
jednostki z terenu miasta. W procesie badawczym jako rok bazowy przyjmuje się rok
2009.
2.
a) Przeprowadzenie procesu badawczego w wybranych szkołach z terenu miasta.
Badaniem objęci zostali uczniowie wybranych szkół podstawowych (IV kl.),
gimnazjalnych (II kl.) i ponadgimnazjalnych (II kl.).
b) Przeprowadzenie procesu badawczego wśród poszczególnych grup specjalistów
zawodowo stykających się z przypadkami przemocy w rodzinie
3. Zogniskowane wywiady grupowe
30
W procedurze zadbano o poczucie bezpieczeństwa ankietowanych. Założenie to osiągnięto
przez przyjęcie procedury zwrotu wypełnionego kwestionariusza – bezpośrednio do koperty,
zapewnienie o pełnej anonimowości badań. Badanie zostało przeprowadzone w klasach
szkolnych, w trakcie badani w sali zawsze był obecny nauczyciel – zazwyczaj też wypełniał
ankietę dla niego przeznaczoną. Ankieterzy po przeprowadzeniu badań zdawali materiał
do koordynatora, który sprawdzał jego kompletność. W procedurze sprawdzania nie
wyeliminowano żadnej ankiety.
b)
Nauczyciele
Respondentami byli nauczyciele wchodzący w skład kadry każdej z wybranych szkół.
W trakcie „długich” przerw ankieterzy wchodzili do pokoi nauczycielskich i obecnym
nauczycielom rozdawali ankiety. Respondenci wypełniali samodzielnie kwestionariusze
i oddawali je do koperty. Ankieterzy po przeprowadzeniu badań zdawali materiał
do koordynatora, który sprawdzał jego kompletność. W procedurze sprawdzania nie
wyeliminowano żadnej ankiety.
Pracownicy socjalni
Ankieterzy w tym samym dniu o godzinie 800
weszli na wszystkie punkty terenowe
i przeprowadzili badanie ankietowe z obecnymi wtedy pracownikami socjalnymi. W procedurze
zadbano o poczucie bezpieczeństwa ankietowanych. Ankieterzy po przeprowadzeniu badań
zdawali materiał do koordynatora, który sprawdzał jego kompletność.
Policjanci
Respondentami byli policjanci prowadzący interwencje. Ankieta została przekazana
przełożonemu i rozdana respondentom w trakcie porannej odprawy. Respondenci wypełniali
samodzielnie kwestionariusze i oddawali je do zaklejanej koperty. Ankieterzy po
przeprowadzeniu badań zdawali materiał do koordynatora, który sprawdzał jego kompletność.
Lekarze
Respondentami byli lekarze pierwszego kontaktu. Ankieta została przekazana
przełożonemu i rozdana respondentom w trakcie przerw w pracy. Respondenci wypełniali
samodzielnie kwestionariusze i oddawali je do zaklejanej koperty. Ankieterzy
po przeprowadzeniu badań zdawali materiał do koordynatora, który sprawdzał jego
kompletność.
31
III. Na przestrzeni czerwca odbyły się trzy sesje zogniskowanych wywiadów grupowych
(08.06, 17.06, 29.06. 2010r.). W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele służb miejskich,
instytucji i organizacji działających w obszarze szeroko rozumianej pomocy dziecku i rodzinie,
którzy wyrazili wolę współpracy m.in. w ramach tworzenia Zespołu Interdyscyplinarnego.
Od strony merytorycznej przebieg prac koordynował trener – specjalista
w zakresie interwencji kryzysowej i wsparcia osób doświadczających przemocy. Prace
przebiegały w oparciu o klucz tematyczny obejmujący 8 zagadnień problemowych – diagnoza,
interwencja, profilaktyka, wiktymizacja, współpraca między instytucjami – mających na celu
uzyskanie opinii na temat charakterystyki zjawiska przemocy w rodzinie występującego na
terenie miasta. W efekcie spotkań spośród członków grupy wyłonione zostały osoby, które
stworzą Zespół Interdyscyplinarny. Uczestnicy fokusów to osoby delegowane ze środowisk
profesjonalnych
do koordynacji, standaryzacji, analiz i rozwiązywania problemów lokalnych.
32
III. Materiał badawczy
Odpowiedzi na pytania badawcze poszukiwano w dwóch różnych grupach
respondentów. Dlatego analiza wyników badań podzielona zostanie na dwa obszary
tematyczne: 1. Doświadczenia i postawy profesjonalistów wobec problemu przemocy
w rodzinie; 2. Doświadczenia i postawy młodzieży szkolnej wobec problemu przemocy
w rodzinie. Opis badań ankietowych poprzedza analiza danych zastanych na temat rozmiarów
zjawiska przemocy w rodzinie układ taki pozwoli na klarowniejszą prezentację treści.
Sposób prezentacji wyników w niniejszym raporcie pokrywa się z podziałem na
badawcze obszary tematyczne obejmujące zawarte w kwestionariuszu pytania. Każdy z tak
skonstruowanych obszarów (tematycznych) zawiera analizy i interpretacje rezultatów
uzyskanych odpowiedzi. Dla przejrzystości prezentowanych analiz przyjęto kryterium hasłowe,
wpierw przedstawiony jest ogólny obszar do jakiego odnosiły się pytania a następnie
zestawione zostały odpowiedzi poszczególnych grup respondentów.
3.1 Analiza danych zastanych
Zgodnie z danymi GUS na dzień 31.12.2009. Sosnowiec zameldowanych było 219 352
mieszkańców.
Analizując dane liczbowe na temat zjawiska przemocy w rodzinie wykorzystano
materiały: Ośrodka Interwencji Kryzysowej, Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, Sądu
Rejonowego, Prokuratury Rejonowej, Komendy Miejskiej Policji. Poniższe zestawienia oparte
są na danych z 2009 roku.
Analiza danych zastanych (desk research) jest procesem badawczym zaliczanym
do jakościowych metod badawczych. Przystępując do badania wybranej
rzeczywistości powinno się zapoznać z już istniejącymi wynikami badań w tym
zakresie, a więc danymi statystycznymi, raportami, opracowaniami i analizami.
Badanie tego typu polega więc na zebraniu danych agregowanych przez inne
podmioty.
33
1. Ośrodek Interwencji Kryzysowej
Placówka jest ośrodkiem specjalizującym się w udzielaniu pomocy rodzinom,
w których występuje problem przemocy domowej. Ośrodek wspiera także osoby/rodziny
dotknięte kryzysem wywołanym głównie przez uzależnienie lub współuzależnienie, a także
konflikty wewnątrz-rodzinne. Ośrodek Interwencji Kryzysowej jest placówką wielofunkcyjną,
w ramach Ośrodka działają: Hostel dla ofiar przemocy i Punkt Pomocy Terapeutycznej
i Prawnej.
Oferta Ośrodka obejmuje pomoc w postaci:
tymczasowego schronienia dla osób i rodzin znajdujących się w sytuacji kryzysowej
spowodowanej w szczególności przemocą domowa;
specjalistycznego poradnictwa psychologicznego, prawnego i profilaktycznego;
terapii indywidualnej, grupowej, rodzinnej, małżeńskiej;
mediacji rodzinnych.
Ośrodek organizuje również grupy wsparcia m.in. dla ofiar przemocy domowej, osób
uzależnionych i współuzależnionych, a także zajęcia dla młodzieży.
34
Dane statystyczne OIK
Interwencje przeprowadzone w 2009 roku
Ilość osób ogółem: 146
Płeć: K–133; M–13.
Wiek: średnia wieku ~ 36 lat
Rys1. Podział klientów z uwzględnieniem wykształcenia
Źródło: Ośrodek Interwencji Kryzysowej
podstawowe – 27%
zawodowe – 53%
średnie – 18%
wyższe – 2%
Dzielnice / % klientów
1. Pogoń – 23%
2. Zagórze – 18%
3. Kazimierz-Juliusz – 12%
4. Centrum – 11%
5. Środula – 7%
6. Niwka – 7%
7. Sielec – 3%
8. Stary Sosnowiec – 3%
9. Bór-Maczki – 2%
10. Klimontów – 3%
11. Milowice – 1%
12. Naftowa – 1%
13. Józefów – 1%
14. Dańdówka – 1%
Z innych miast– 7%
35
Ilość dzieci w rodzinach w kontekście interwencji przeprowadzonych w 2009 roku
Ilość dzieci w rodzinach ogółem: 170
Średnio od 1 do 2 dzieci w rodzinie
Średnia wieku 6-7 lat
Płeć dzieci:
W odniesieniu do 142 dzieci o zidentyfikowanej płci
Sytuacja zawodowa klientów:
osoby pracujące – 29%
emeryci/renciści – 16%
uczniowie – 8%
osoby bezrobotne – 47%
brak danych – 46
łącznie: 146
Rys.2 Opis sytuacji zawodowej osób zgłaszających się do OIK-u
Źródło: Ośrodek Interwencji Kryzysowej
Dz Ch X
64 78 28
45% 55%
36
Rodzaj zgłoszenia (146 osób ogółem):
osobiste – 54 (37%)
telefoniczne – 91 (62%)
internetowe – 1 (1%)
Rys.3 Wyróżnienie rodzaju zgłoszeń
Źródło: Ośrodek Interwencji Kryzysowej
Rodzaj przemocy:
fizyczna – 4 (4%)
psychiczna – 34 (33%)
psychofizyczna – 59 (56%)
psychiczna/fizyczna/seksualna – 2 (2%)
psychiczna/seksualna – 1 (1%)
seksualna – 1 (1%)
psychiczna/fizyczna/seksualna/ekonomiczna
-1 (1%)
psychiczna/ekonomiczna – 2 (2%)
Na 146 interwencji 104 dot. przemocy w rodzinie
71% - problem przemocy w rodzinie
29% - inne problemy społeczne
Zgłoszenia telefoniczne do OIK-u poprzez:
pracownika socjalnego – 32 (35%)
zainteresowanego – 20 (22%)
rodzinę – 7 (8%)
sąsiadów – 13 (14%)
inne instytucje – 13 (14%)
anonimowe – 6 (7%)
37
Rys.4 Podział uwzględniający rodzaje przemocy zgłaszane do OIK-u
Źródło: Ośrodek Interwencji Kryzysowej
PRZEMOC DOŚWIADCZANA ZE STRONY
Małżonka – 51 osób – 49%
w tym :
męża 48 osób – 46%
żony 3 osoby – 5%
Dzieci - 6 osób – 6%
w tym:
córki 2 osoby – 2 %
syna 4 osoby – 4%
dziadków – 2 osoby – 2%
innych – 2 osoby – 2 %
w tym:
bratanka 1 osoba – 1%
byłego męża 1 osoba – 1%
100% - 104 osoby doświadczające przemocy
Konkubenta -20 osób –
19%
Rodziców -23 osoby -
22%
w tym:
Ojca 9 osób –
8%
Matki 9 osób –
8%
Oboje rodziców 5 osób – 6%
rodzeństwa – 1 osoba 1%
38
INNE PROBLEMY SPOŁECZNE:
146 zgłoszeń ogółem – 100%, w tym:
o 104 dotyczyły przemocy – 71%
o 42 inne problemy społeczne 29% w tym:
Alkoholizm 54 osób 37%
Ubóstwo 4 osoby 3%
Bezdomność 23 osób -16 %
Problemy wychowawcze 7 osób 5%
Choroby psychiczne 20 osoby – 14%
Niepełnosprawność 3 osoby – 3%
Inne uzależnienia 6 osób – 4% (narkotyki, lekomania, hazard)
Konflikty rodzinne 29 osób – 20%
Bezrobocie 46 osób – 31%
39
HOSTEL DLA OSÓB DOŚWIADCZAJĄCYCH PRZEMOCY
Ilość systemów rodzinnych przebywających w placówce w 2009 roku: - 38
Ilość osób dorosłych 39 w tym 1 małżeństwo
Ilość dzieci - 34
Łącznie osób dorosłych i dzieci - 73
Płeć: K–38; M–1.
Wiek : średnia wieku – 39 lat
Wykształcenie:
podstawowe zawodowe średnie wyższe
9 osób 21 osób 8 osób 1 osoba
23% 54% 21% 2%
Zawód wykonywany:
Sprzątaczka 6 osób 15%
Emeryci/renciści 7 osób 18%
Sprzedawca 3 osoby 7%
Uczeń 3 osoby 7%
Przy produkcji 2 osoby 5%
Księgowa 1 osoba 3%
Kasjer 1osoba 3%
Cukiernik 1 osoba 3%
Telemarketer 1 osoba 3%
Bezrobotny 14 osób 36%
Dzielnice:
Pogoń 17 osób 43%
Zagórze 8 osób 20%
Centrum 3 osoby 8%
Kazimierz/Juliusz 4 osoby
9%
Milowice 2 osoby 5%
Środula 1 osoba 3%
Klimontów 1 osoba
3%
Józefów 1 osoba 3%
Bór 1 osoba 3%
Niwka 1 osoba 3%
40
Ilość dzieci przebywających w Hostelach ogółem 34
Średnia wieku 6 lat
Średnia ilość dzieci w rodzinie – 1 dziecko
Płeć dzieci w rodzinie:
DZIEWCZYNKI CHŁOPCY
16 18
47% 53%
Średni czas przebywania w placówce osoby: 6 miesięcy
Rodzaj przemocy:
Psychofizyczna 22 osób 55%
Psychiczna 13 osób 33 %
Psychiczna/fizyczna/seksualna/ekonomiczna 1 osoba 3%
Psychiczna/fizyczna/ekonomiczna 1 osoba 3%
Psychiczna/fizyczna /seksualna 1 osoba 3%
Bezdomność 1 osoba 3%
Z czyjej strony stosowana:
Mąż 20 osób – 51 %
Rodzice 9 osób 23%
W tym :
Ojciec 6 osób – 15 %
Matka 2 osoby 5%
Oboje rodziców 1 osoba 3%
Konkubent 4 osoby 10%
Teściowie 2 osoby – 5%
Dzieci 3 osoby - 8%
W tym :
Syn 3 osoby 8%
Inni 1 osoba 3%
Inne problemy społeczne
Alkoholizm 22 osób 56%
Choroba psychiczna/ upośledzenie 7 osób 18%
Konflikty rodzinne 3 osoby 8%
Hazard lekomania 3 osoby 8%
Bezdomność 2 osoby
5%
Ubóstwo 1 osoba 3%
Bezrobocie 14 osób 36
41
2. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej (Dział Pomocy Środowiskowej) pomaga
jednostkom i rodzinom w przezwyciężaniu kryzysowych sytuacji życiowych, nie mającym
możliwości ich samodzielnego pokonania. Pomoc społeczna świadczy usługi m.in. z tytułu:
ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, przemocy w rodzinie.
Pomoc w postaci pracy socjalnej oraz poradnictwa psychologicznego, pedagogicznego,
rodzinnego i prawnego udzielana jest nieodpłatnie wszystkim osobom wykazującym potrzebę
wsparcia bez względu na sytuację dochodową.
W strukturach Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej funkcjonuje siedem Zespołów Pomocy
Środowiskowej.
1. Zespół Pomocy Środowiskowej „ZAGÓRZE”,
2. Zespół Pomocy Środowiskowej „CENTRUM”,
3. Zespół Pomocy Środowiskowej „STARY SOSNOWIEC”,
4. Zespół Pomocy Środowiskowej „WAWEL”,
5. Zespół Pomocy Środowiskowej „POGOŃ”,
6. Zespół Pomocy Środowiskowej „KLIMONTÓW”,
7. Środowiskowy Zespół Specjalistyczny – obsługuje pacjentów Poradni Zdrowia Psychicznego z
całego Sosnowca.
Rys. 5 Podział uwzględniający stosunek wypisanych Niebieskich Kart do ilości rodzin, w których
zdiagnozowano problem przemocy
Źródło: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sosnowcu – dane dotyczące przemocy domowej
42
Rys. 6 Podział ze względu na Punkty Terenowe MOPS
Źródło: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Sosnowcu – dane dotyczące przemocy domowej
3. Sąd Rejonowy w Sosnowcu
Poniższe dane odnoszą się do spraw z. art. 207§1 kk i art. 209§1 kk za rok 2009.
Liczba skazanych sprawców – łącznie 185 osób.
Liczba spraw umorzonych – 18 (w tym 10- z uwagi na znikome społeczne niebezpieczeństwo
czynu),
Liczba rozpoznanych spraw – łącznie 238 spraw
Liczba sprawców skierowanych na terapię (w sprawach karnych) – 2.
Wnioski o ograniczenie władzy rodzicielskiej – 138.
Ilość wniosków skierowanych w trybie art. 572 KPC – 107.
43
4. Prokuratura Okręgowa w Sosnowcu
1. Liczba spraw, dotyczących znęcania się nad rodziną, zarejestrowanych w 2009r.– 513.
2. Liczba spraw o wymienione przestępstwa, w których odmówiono wszczęcia postępowania
przygotowawczego – 182.
3. Liczba spraw, w których wszczęto postępowanie – 354
art. 207§1 kk – 347
art157§2kk – 7
a) Liczba spraw, w których prokurator wniósł o zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci
w tymczasowego aresztowania – 8.
b) Ilość spraw, w których prokurator zastosował wobec podejrzanego dozór policji – 11
Pod warunkiem opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym – 0.
Z jednoczesnym zobowiązaniem do powstrzymywania się od kontaktu z pokrzywdzonym w
określony sposób – 0.
4. Liczba spraw o przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, w których umorzono
postępowanie – 177 w tym:
Na podstawie art. 17§1 pkt 1 – 133
art. 17§1 pkt2 – 27
art. 17§1 pkt3 – 1
art. 17§1 pkt5 – 1
art. 17§1 pkt7 -1
art. 17§1 pkt10 -9
Na podstawie art. 322§1 kpk – 5.
44
5. Komenda Miejska Policji w Sosnowcu
Poniższe dane dotyczą podjętych przez KMP w Sosnowcu działań wobec przemocy
w rodzinie dot. Procedury „Niebieskiej Karty” z podziałem na Komisariaty Policji I – IV za
okres 2009 roku
Rys. 7 Stosunek liczby interwencji do liczby sporządzonych Niebieskich Kart z uwzględnieniem
Komisariatów
Źródło: Komenda Miejska Policji w Sosnowcu
45
Rys. 8 Sprawcy przemocy z podziałem na płeć
Źródło: Komenda Miejska Policji w Sosnowcu
Rys. 9 Liczba zatrzymanych sprawców przemocy z podziałem na płeć
Źródło: Komenda Miejska Policji w Sosnowcu – dane dotyczące procedury Niebieskiej
Karty
46
Rys. 10 Liczba zatrzymanych sprawców przemocy
Źródło: Komenda Miejska Policji w Sosnowcu Rys. 11 Liczba osób pokrzywdzonych w wyniku przemocy
Źródło: Komenda Miejska Policji w Sosnowcu
47
Rys. 12 Przyczyny umieszczenia dzieci z terenu Sosnowca w Zespołach Opiekuńczo-Wychowawcvzych
Źródło: Opracowanie własne WPS
Analizując przyczyny umieszczenia dziecka w placówce okazało się, że najwięcej dzieci odbieranych jest rodzicom z powodu ich alkoholizmu
(52%), jako kolejna przyczyna pojawia się zaniedbanie (12%) oraz przemoc w rodzinie (8%). Trzeba zauważyć, że przy uzasadnianiu umieszczenia
dziecka w placówce rzadko kiedy podawana była tylko jedna przyczyna – najcześciej było ich kilka (zazwyczaj 3). Jednocześnie warto odnotować,
że najczęściej występującą w uzasadnieniu parą był alkoholizm i przemoc w rodzinie oraz alkoholizm i zaniedbanie.
Przyczna Liczba
odebranych
dzieci
alkoholizm 125
zaniedbanie 30
przemoc 20
ubóstwo 11
Inne
(wymienione
sporadycznie)
56
48
Zasoby instytucjonalne na terenie miasta działające w obszarze przeciwdziałania
przemocy
Istniejąca na terenie miasta infrastruktura oraz stosunkowo zwiększająca się liczba
organizacji pozarządowych działających w zakresie przeciwdziałania przemocy stanowi dobrą
bazę dla podejmowania intencjonalnych oddziaływań wsparcia, do głównych walorów w tym
obszarze należy zaliczyć:
Jednostki Systemu Pomocy Społecznej
Placówki służby zdrowia
Placówki oświaty
Policję
Prokuraturę
Sądy
Organizacje pozarządowe
Inne – których włączenie się w konstruowanie sieci wsparcia warunkuje skuteczność udzielanej
pomocy:
Wydział Polityki Społecznej
Wydział Zdrowia
Wydział Edukacji
49
Analizy i zestawiania danych agregowanych przez różne instytucje z terenu miasta
działające w obszarze przeciwdziałania przemocy – policję, sądy, pomoc społeczną – stanowią
ważne źródło informacji. Jednocześnie istnieje ciągła potrzeba prowadzenia pogłębionych
badań w tym obszarze, które pozwolą na określenie realnej skali zjawiska przemocy
w rodzinie.
Powyższe zestawienia pozwoliły uzyskać pewien obraz zjawiska przemocy na terenie
miasta. Nie jest możliwe oszacowanie rozmiarów problemu przemocy w odniesieniu
do statystyk na poziomie kraju i województwa (za rok 2009), ponieważ w momencie tworzenia
niniejszego dokumentu nie były one jeszcze dostępne. Trzeba także wziąć pod uwagę,
że agregowane dane obejmują tylko zgłaszane przypadki przemocy (głównie procedurę
Niebieskiej Karty), co nie pozwala na oszacowanie pełnych rozmiarów tego zjawiska
w społeczności lokalnej.
50
3.2 Wyniki badań
A. Doświadczenia i postawy profesjonalistów wobec problemu przemocy w
rodzinie
Ten rozdział raportu poświęcony jest analizie wyników badań które odnoszą się do
specjalistów wsparcia społecznego, którzy z racji wykonywanego zawodu mają styczność
z osobami doświadczającymi przemocy.
Postawy wobec potocznie funkcjonujących stereotypów
Badanym przedstawiono twierdzenia odnoszące się do potocznie funkcjonujących
mitów na temat zjawiska przemocy. Pytania próbowały zdefiniować postawy poszczególnych
grup zawodowych wobec przedmiotowego zjawiska.
Kategoria numeryczna znajdująca się przy pytaniu jest interpretowana jako stopień
aprobaty dla danego stwierdzenia – im większy wybrany numer tym większy stopień akceptacji.
Przyjmujemy, że kwantyfikatory są uporządkowane ze względu na stopień aprobaty
w następujący sposób: kod numeryczny 1 przy kategorii absolutny fałsz – jest traktowany jako
brak aprobaty, wszystkie inne kody numeryczne – traktowane są jako aprobata. Rezygnuje się
tym samym z szacowania o ile dana kategoria jest wyższa lub niższa od innej.
Ogólnie można zauważyć dużą liczbę pojawiających się zaznaczeń aprobujących
przedstawiane stwierdzenia. Wskazuje to na silne funkcjonowanie stereotypowych poglądów na
problem przemocy wśród specjalistów wsparcia. W przeważającej większości badane grupy
zawodowe zgadzają się z funkcjonującymi stereotypowymi.
Wspomnianą tendencję obrazują zamieszczone poniżej wykresy. Jak widać wśród
specjalistów wsparcia pytanie dotyczące odpowiedzialności za stawanie się ofiarą przemocy
wzbudziło najwięcej wątpliwości. Pytanie – sprawiające, w porównaniu z innymi, stosunkowo
najwięcej trudności – dotyczyło obarczania odpowiedzialnością za przemoc osób jej
doświadczających. Jest to niepokojące zjawisko, gdyż wynika z tego, iż osoby zawodowo
stykające się z problemem przemocy obciążają w jakimś stopniu odpowiedzialnością za akt
przemocy osobę jej doświadczającą – co może ewentualnie rzutować na jakość świadczonej
pomocy. Lekarze i policja stanowią grupę zawodową, która w największym stopniu zgadza się
z przedstawionym twierdzeniem – tylko 4% policjantów zdecydowanie się z tym nie zgadza.
51
Powyższe uwagi potwierdza rozłożenie odpowiedzi przy bezpośrednim pytaniu
o ponoszenie winy przez osobę doświadczającą przemocy. Tutaj zarówno policjanci,
nauczyciele jak i pracownicy socjalni zgadzają się w znacznej większości z prezentowanym
twierdzeniem. Z przeprowadzonych analiz wynika, że lekarze stanowią wśród całości badanych
specjalistów grupę charakteryzującą się największą wrażliwością na ten problem. Wniosek taki
może jednak wynikać z faktu stosunkowo małej liczby przebadanych z tej grupy zawodowej.
Kolejnym pytaniem, które przysporzyło specjalistom problem z udzieleniem właściwej
odpowiedzi jest zagadnienie odchodzenia ofiary od sprawcy. Jest to pytanie po części
odnoszące się do znajomości mechanizmów przemocy i współuzależnienia osoby
doświadczającej przemocy. Warto zauważyć, że aż 88% policjantów i 68% pracowników
socjalnych zgadza się ze stwierdzeniem, iż pozostawanie w relacji przemocy jest świadomym
wyborem osoby jej doświadczającej. Biorąc pod uwagę, że są to dwie główne grupy zawodowe,
które w swej pracy mają potencjalnie największy kontakt z przypadkami przemocy, uzyskane
wyniki stanowią interesujący materiał do interpretacji. Nauczyciele szkolni stanowią grupę
charakteryzującą się największą wrażliwością na problem – 40% respondentów całkowicie
odrzuca przedstawiane twierdzenie.
O braku rzetelnie ugruntowanej wiedzy na temat zjawiska mogą świadczyć odpowiedzi
udzielone przez respondentów na pytanie o to, czy leczenie uzależnienia od alkoholu spowoduje
przerwanie cyklu przemocy. Aż 84% w grupie badanych nauczycieli, 90% policjantów i 79%
pracowników socjalnych akceptuje przedstawione stwierdzenie.
Duży problem stanowił również mit twierdzący, iż przemoc werbalna jest mniej
szkodliwa niż przemoc fizyczna. Zaakceptowało go 72% przebadanych policjantów,
43% pracowników socjalnych, 44% nauczycieli i 70% respondentów w grupie badanych
lekarzy. Pracownicy socjalni stanowią wśród badanych specjalistów grupę charakteryzującą się
największą wrażliwością na problem – całkowicie odrzuca przedstawiane twierdzenie
57% respondentów z tej grupy badawczej.
W odpowiedziach na te pytania jedynie niespełna jedna trzecia badanych wykazała się
dobrą znajomością przedmiotowego zjawiska. Odpowiedzi respondentów są o tyle zaskakujące,
że nie znajdują odzwierciedlenia wśród wskazań na temat subiektywnej oceny stanu wiedzy dla
pomagania ofiarom przemocy domowej – tylko 4% policjantów i 9% pracowników socjalnych
określa swój poziom wiedzy w tym zakresie jako zły.
52
14%
4%
7%
86%
96%
93%
100%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Pracownik socjalny
Policjant
Nauczyciel
Lekarz
Brak akceptacji Akceptacja
27%
10%
26%
30%
73%
90%
74%
70%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Pracownik socjalny
Policjant
Nauczyciel
Lekarz
Brak akceptacji Akceptacja
Rys. 1 Odpowiedź na stwierdzenie: Kobieta która nadużywa alkoholu oraz zaniedbuje swoją
rodzinę przyczynia się w ten sposób do przemocy wobec niej samej Źródło: Opracowanie własne WPS
Rys. 2 Odpowiedź na stwierdzenie: W przypadku przemocy prawda zawsze leży po środku – winny jest sprawca, ale w pewnym stopniu winę ponosi też ofiara.
Źródło: Opracowanie własne WPS
53
32%
12%
40%
20%
68%
88%
60%
80%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Pracownik socjalny
Policjant
Nauczyciel
Lekarz
Brak akceptacji Akceptacja
21%
10%
16%
79%
90%
84%
100%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Pracownik socjalny
Policjant
Nauczyciel
Lekarz
Brak akceptacji Akceptacja
Rys. 3 Odpowiedź na stwierdzenie: Gdyby naprawdę było tak źle, to ofiara już dawno odeszłaby od sprawcy – to jej świadomy wybór.
Źródło: Opracowanie własne WPS
Rys. 4 Odpowiedź na stwierdzenie: Podjęcie leczenia odwykowego od alkoholu spowoduje zaprzestanie stosowania przemocy przez sprawcę.
Źródło: Opracowanie własne WPS
54
57%
28%
56%
30%
43%
72%
44%
70%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Pracownik socjalny
Policjant
Nauczyciel
Lekarz
Brak akceptacji Akceptacja
Rys. 5 Odpowiedź na stwierdzenie: Werbalne formy przemocy są mniej szkodliwe niż przemoc fizyczna.
Źródło: Opracowanie własne WPS
Rys. 6 Odpowiedź na stwierdzenie: Jeżeli dziecko byłoby ofiarą nadużyć seksualnych na pewno powiedziałoby komuś o cierpieniu jakie go spotkało.
Źródło: Opracowanie własne WPS
55
Ostatnie pytanie odwołujące się do potocznie funkcjonujących mitów zostało
skierowane do pracowników socjalnych i nauczycieli, jako grupy zawodowej najczęściej
mającej kontakt z młodzieżą. Pytanie zawierało w sobie ukryte hasło kampanii społecznej
wyczulającej na przejawy seksualnego wykorzystywania dzieci: Dzieci skrzywdzone przez zły
dotyk chcą stać się niewidoczne!
Ankietowana grupa pracowników socjalnych w ponad połowie udzielonych odpowiedzi
51% akceptuje przedstawione twierdzenie, tylko 49% respondentów nie zgadza się z tym
stwierdzeniem.
Odpowiedzi respondentów znajdują odzwierciedlenia wśród wskazań na temat
subiektywnej oceny stanu wiedzy dla pomagania ofiarom nadużyć seksualnych – 44%
nauczycieli określa swój poziom wiedzy w tym zakresie jako zły, a 12% jako bardzo zły; 43%
pośród badanych pracowników socjalnych określa swój poziom wiedzy jako zły, a 15% jako
bardzo zły (Por. Rys. 19)
56
Tabela nr 1 Zestawienie akceptacji postawy poszczególnych grup zawodowych na temat stereotypów Źródło: Opracowanie własne WPS
Postawy wobec potocznie funkcjonujących stereotypów – akceptacja nauczyciele Lekarze Pracownicy socjalni
policjanci
Kobieta, która nadużywa alkoholu oraz zaniedbuje swoją rodzinę przyczynia się w ten sposób do przemocy wobec niej samej
95
(93%)
10
(100%)
79
(86%)
48
(96%)
W przypadku przemocy prawda zawsze leży po środku – winny jest sprawca, ale w pewnym stopniu winę ponosi też ofiara
74
(74%)
7
(70%)
66
(73%)
45
(90%)
Gdyby naprawdę było tak źle, to ofiara już dawno odeszła by od sprawcy – to jej świadomy wybór
61
(60%)
8
(80%)
62
(68%)
44
(88%)
podjęcie leczenia odwykowego od alkoholu spowoduje zaprzestanie stosowania przemocy przez sprawcę
84
(84%)
10
(100%)
72
(79%)
45
(90%)
Werbalne formy przemocy są mniej szkodliwe niż przemoc fizyczna 44
(44%)
7
(70%)
40
(43%)
36
(72%)
Jeżeli dziecko byłoby ofiarą nadużyć seksualnych na pewno powiedziałoby komuś o cierpieniu jakie go spotkało
51
(50%)
– 47
(51%)
–
57
Postrzeganie dynamiki zjawiska i wrażliwość na problem
Jak wynika z licznych analiz badawczych i sugestii autorów oraz doświadczeń
środowisk wsparcia społecznego rzeczywiste przejawy przemocy domowej są znacznie wyższe
niż te, które podaje się w zestawieniach statystycznych. W procesie badawczym szukano zatem
odpowiedzi czy obiektywnie wysoka skala zjawiska przemocy znajduje odzwierciedlenie
w świadomości respondentów. Badani specjaliści w swojej pracy zawodowej potencjalnie
często mają kontakt ze zjawiskiem przemocy w rodzinie, powinni przez to posiadać
odpowiednią wiedzę i kompetencje umożliwiające realne spostrzeganie zjawiska.
W dyskursie społecznym i naukowym poszukuje się aktualnie odpowiedzi na pytanie,
czy przemoc w rodzinie – szczególnie wszelkie jej przejawy stosowane wobec dzieci – stanowi
zjawisko nasilające się wraz z rozwojem socjo-kulturowym, czy też jest od niego niezależne.
Wydaje się, że zagadnienie to łączy się ściśle z otwarciem społeczności na przedmiotowe
zjawisko. Społeczeństwo może nie dopuszczać do siebie poznania realnej skali zjawiska gdyż
jest to temat (np. wykorzystywania seksualnego dzieci) budzący naturalne opory
i niedowierzanie. Jednak z racji swoich umiejętności i kompetencji respondowane grupy
specjalistów wsparcia powinny rozpoznawać realny obraz zjawiska (zob. badania nad
świadomością społeczną w zakresie nadużyć prowadzone przez A. Mańkę – por. Wstęp w tej
publikacji).
Rys. 7 Wykorzystanie seksualne dzieci w ostatnich 5 latach jako problem społeczny Źródło: Opracowanie własne WPS
58
Pytanie dotyczące oceny skali zjawiska nadużyć seksualnych wobec dzieci w przeciągu
ostatnich 5 lat zadano następującym grupom zawodowym: pracownikom socjalnym,
nauczycielom, lekarzom – uznając je za potencjalnie najczęściej stykające się z problemem.
Według respondentów zjawisko to stanowi coraz częstszy problem społeczny: 64% spośród
pracowników socjalnych i 80% spośród lekarzy. Nauczyciele stanowią grupę zawodową, która
w większości odpowiedzi uznała problem za pozostający bez zmian (48%).
Rys. 8 Wykorzystanie seksualne dzieci w ostatnich 5 latach jako problem społeczny – przedstawienie procentowe
Źródło: Opracowanie własne WPS
W kolejnym pytaniu – kierowanym do nauczycieli – poszukiwano odpowiedzi na ich
postrzeganie zjawiska przemocy domowej wśród uczniów szkół, w których pracują (Rys. 9).
Podobnie jak w pytaniu o ocenę skali zjawiska wykorzystywania seksualnego, tak i tu badana
grupa częściej wskazywała na stałość i niezmienność problemu (59%), następna duża liczba
wskazań dotyczyła określenia problemu jako coraz częstszego (25%). Identycznie jak
w poprzednim pytaniu 6% pośród ankietowanych uznała problem za coraz rzadziej
występujący.
59
Rys. 9 Przemoc w rodzinach uczniów w ostatnich 5 latach jako problem społeczny –nauczyciele
Źródło: Opracowanie własne WPS
Rys. 10 Ukaranie dziecka „laniem” według nauczycieli Źródło: Opracowanie własne WPS
Nauczyciele przedmiotowi w trakcie studiów mają trzy semestry zajęć z pedagogiki.
Zdobyta w trakcie edukacji wiedza pedagogiczna – przynajmniej teoretycznie – powinna
przygotować nauczycieli do rozpoznawania i nazywania pojawiających się w obszarze
wychowawczym dysfunkcji. W postawionym pytaniu celowo użyto eufemistycznej formy słów
„uderzenie”, „bicie” – a mianowicie terminem „klaps” (Rys. 10).
60
1%
2%
7%
12%
7%
10%
40%
56%
47%
40%
38%
28%
40%
20%
13%
4%
10%
1%
2%
2%
20%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Pracownik socjalny
Policjant
Nauczyciel
Lekarz
Całkowice spełnia Spełnia Średnio spełnia
Nie spełnia Nie spełnia całkowicie Brak odpowiedzi
Opinię respondentów na temat dopuszczalności tej formy przemocy jako środka
wychowawczego traktować można jako ogólne nastawienie do przemocy w procesie
wychowawczym, a tym samym do różnych form przemocy w rodzinie. Wprawdzie 76%
respondentów uważa „klapsy” za niedopuszczalne wobec dzieci, ale już pozostałe 24% - uznaje
je albo za wewnętrzną sprawę każdej rodziny (8%) i zwykłą metodę wychowawczą (10%), albo
nie ma zdania w tym temacie (6%).
Rys. 11 Ocena stopnia w jakim system przeciwdziałania przemocy w rodzinie nie spełnia wymogów realiów społecznych Sosnowca
Źródło: Opracowanie własne WPS
Kolejne zadane respondentom dwa pytania odnosiły się do ich oceny jakości sieci
wsparcia społecznego dla osób doświadczających przemocy w rodzinie. W pierwszej kolejności
ankietowani oceniali aktualnie funkcjonujący system przeciwdziałania przemocy – według
wskazań większości respondentów system wsparcia w średnim stopniu spełnia wymogi realiów
społecznych Miasta.
Analiza wskazań udzielonych przez poszczególne grupy zawodowe pokazuje, iż według
40% nauczycieli, 38% pracowników socjalnych oraz 28% policjantów i 20% lekarzy, aktualny
system wsparcia nie spełnia wymogów realiów społecznych Sosnowca.
61
5%
4%
9%
40%
26%
26%
20%
30%
45%
44%
41%
10%
18%
18%
27%
20%
4%
6%
2%
2%
2%
1%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Pracownik socjalny
Policjant
Nauczyciel
Lekarz
Całkowicie się zgadzam Zgadzam się Średnio się zgadzam
Nie zgadzam się Całkowicie się nie zgadzam Brak odpowiedzi
Rys. 12 Zgoda ze stwierdzeniem: Wiele rodzin z terenu Sosnowca dotkniętych problemem
przemocy nie uzyskuje potrzebnej im pomocy Źródło: Opracowanie własne WPS
W kolejnym pytaniu poproszono respondentów o zgodę lub odrzucenie stwierdzenia:
Wiele rodzin z terenu Sosnowca dotkniętych problemem przemocy nie uzyskuje potrzebnej im
pomocy Jak w przypadku poprzedniego pytania większość ankietowanych nie potrafi określić
na ile aktualnie funkcjonująca sieć wsparcia jest adekwatna do sytuacji społecznej Miasta.
Analiza wskazań udzielonych przez poszczególne grupy zawodowe pokazuje, iż 40%
lekarzy, 9% nauczycieli oraz 5% pracowników socjalnych i 4% policjantów, zgadza się
całkowicie z przedstawianym stwierdzeniem. Odnotowano równocześnie stosunkowo duży
procent odpowiedzi badanych grup zawodowych zgadzających się z przedstawionym
twierdzeniem: 30 % lekarzy, 26% policjantów i pracowników socjalnych oraz 20% nauczyciele.
Ze stwierdzeniem nie zgadza się 27% nauczycieli, 20% lekarzy, 18% policjantów
i pracowników socjalnych.
62
Kontakt z przypadkiem przemocy
Jak wynika z powyższych analiz badani uznają obiektywnie wysoką skalę zjawiska
przemocy i uznają go za problem społeczny. W tej części przedstawione zostaną wyniki
analizujące częstotliwość kontaktu respondentów z przypadkiem przemocy w ich własnej
praktyce zawodowej. Poniższe wykresy prezentują ilu z przebadanych specjalistów wsparcia
w trakcie swojej pracy zawodowej zetknęło się z problemem przemocy w rodzinie. Dodatkowo
w badaniu uwzględniono jeszcze dwa elementy: Kto był najczęściej osobą doświadczającą
przemocy? Jaki to był rodzaj przemocy?
Rys. 13 Kontakt z przypadkiem przemocy w dotychczasowej pracy zawodowej Źródło: Opracowanie własne WPS
Aż 92% pośród wszystkich ankietowanych spotkało się w swojej dotychczasowej
praktyce zawodowej z przypadkiem przemocy w rodzinie. Z analiz wynika, iż 100% badanych
policjantów; 95% pracowników socjalnych; 87% nauczycieli w swoim otoczeniu zawodowym
zdiagnozowali takie rodziny, o których wiedzieli lub podejrzewali, że dochodzi w nich do
różnych form przemocy (Rys. 14).
92%
7% 1%
Tak Nie Brak odpowiedzi
63
Rys. 14 Kontakt z przypadkiem przemocy w dotychczasowej pracy zawodowej – rozbicie na
poszczególnych respondentów Źródło: Opracowanie własne WPS
Analizując uzyskane wyniki można zauważyć, iż najczęstszą grupą doświadczającą
przemocy, z którą kontakt deklarowali wszyscy respondenci są osoby płci żeńskiej – 48%
wskazań (Rys.15). W następnej kolejności z największą liczbą wskazań znajdują się: dzieci
(34%) oraz osoby starsze (11%).
Pracownicy socjalni i nauczyciele najczęściej deklarowali, kontakt z kobietą
i dzieckiem doświadczającymi przemocy. Najrzadziej sytuacje kontaktu występowały wobec
mężczyzn i osób niepełnosprawnych. Stosunkowo duża liczba respondentów wskazała
na znajomość osoby starszej doświadczającej przemocy (Tab. nr 2).
95%87%
100%
80%
2% 13%20%
3%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Pracownik socjalny Nauczyciel Policjant Lekarz
Tak Nie Brak odpowiedzi
64
48%
4%
34%
1%
2%
11%
kobieta mężczyzna dziecko
osoba niepełnosprawna osoba przewlekle chora osoba starsza
Rys. 15 Osoby doświadczające najczęściej przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS
Tabela nr 2 Osoby doświadczające najczęściej przemocy – rozbicie tabelaryczne Źródło: Opracowanie własne WPS
Osoba doświadczająca przemocy w opinii respondentów
kobieta mężczyzna dziecko osoba
niepełnosprawna
osoba przewlekle
chora
osoba starsza
Pracownik socjalny
87 5 40 2 7 28
Nauczyciel 68 5 75 1 6
Policjant 49 6 24 14
Lekarz 8 2 3 2
Razem 212 18 142 3 7 50
65
36%
38%
14%
6%
4% 2%
psychiczna fizyczna zaniedbanie emocjonalna ekonomiczna seksualne
Wyszczególnienie
(rodzaj przemocy)
Pracownik
socjalny Nauczyciel Policjant Lekarz Razem
Psychiczna 85 52 45 182
Fizyczna 70 67 48 7 192
Zaniedbanie 26 41 3 3 73
Emocjonalna 10 16 3 4 33
Ekonomiczna 9 10 3 22
Seksualna 3 4 1 1 9
Tabela nr 3 Rodzaj zdiagnozowanej przemocy – rozbicie tabelaryczne z uwzględnieniem grup
zawodowych Źródło: Opracowanie własne WPS
Rys.16 Rodzaj zdiagnozowanej przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS
Analizując wyniki dotyczące rodzaju stosowanej przemocy można zauważyć, iż najczęstszą jej
formę stanowi przemoc fizyczna, z którą kontakt deklarowało 38% respondentów (Rys.16).
W następnej kolejności z największą liczbą wskazań znajdują się: przemoc psychiczna (36%),
zaniedbanie (14%) oraz przemoc emocjonalna (11%).
Pracownicy socjalni i nauczyciele najczęściej deklarowali, kontakt z osobami
doświadczającymi przemocy fizycznej i psychicznej. Stosunkowo najrzadziej występującą
formą była przemoc ekonomiczna i seksualna. (Tab. nr 3).
66
Tabela nr 4 Kontakt w ciągu ostatniego roku respondentów z poszczególnymi problemami społecznymi Źródło: Opracowanie własne WPS:
Powyższa tabela prezentuje zestawienie odpowiedzi respondentów na pytanie o kontakt z poszczególnymi problemami społecznymi
związanymi w sposób bezpośredni z sytuacją w rodzinie. Obszar pytań został skonstruowany na podstawie konsultacji z profesjonalistami wsparcia
pracującymi w terenie Sosnowca, zgłaszającymi te zjawiska jako coraz częstsze problemy społeczne. Udzielone odpowiedzi są o tyle interesujące,
iż dotyczyły ostatniego roku pracy – dodatkowo jest to obszar nie ujmowany w żadnych zestawieniach statystycznych, stąd ich wartość empiryczna.
Dlatego oprócz liczby specjalistów, którzy wykazali kontakt z poszczególnym problemem istotny jest wskaźnik dzieci przez, które problem ten się
definiował.
Wyszczególnienie Pracownik socjalny Nauczyciel Policjant
tak ile nie tak ile nie tak ile nie Dziecka zażywającego używki typu klej 15 25 58 4 9 71 9 11 32
Dziecka wykorzystywanego seksualnie
15 15 58 1 1 74 6 5 32
Dziecka prostytuującego się 6 6 62 4 6 71 1 2 38
Dziecka ofiary przemocy fizycznej 27 67 43 32 56 52 31 92 15
Dziecka nie wracającego na noc do domu
20 55 47 34 56 49 31 131 8
67
W pierwszej kolejności pytano o kontakt z dziećmi zażywającymi używki typu klej.
Jest to ten rodzaj substancji, który najszybciej prowadzi do nieodwracalnych zmian w mózgu,
do zniszczenia nerek i wątroby. Rozpuszczalniki są również tanie i łatwo dostępne niż tak
zwane twarde narkotyki, stąd ich duże użycie wśród dzieci ubogich. Najwięcej przypadków
kontaktu z tym problemem ujawnili pracownicy socjalni, zaraz potem policjanci i nauczyciele.
Kolejny obszar problemowy dotyczył ujawnienia nadużycia seksualnego wobec
dziecka. Ogólnie można zauważyć pewną prawidłowość względem wcześniejszych odpowiedzi.
Analizując kontakt z przypadkami przemocy respondentów i ogólne ujmowanie przez nich
dynamiki zjawiska, widać że zachowana jest opisana tam proporcja. Pracownik socjalny uznaje
wykorzystanie seksualne za coraz częstszy problem społeczny. Natomiast nauczyciele uznają
w znacznym stopniu zjawisko jako obiektywnie istniejące, ale pozostające bez zmian – przy
bieżącym pytaniu widać bardzo niski stopień ujawnienia przypadków nadużyć, pomimo że jest
to grupa zawodowa potencjalnie najczęściej stykająca się z tą problematyką.
Analiza udzielonych odpowiedzi dotyczących pozostałych problemów problemowych
pokazała dużą zbieżność pomiędzy liczbą ujawnianych przypadków - szczególnie w przypadku
problemu dzieci prostytuujących się oraz dzieci nie wracających na noc do domu.
68
73%
55%
60%
5%
61%
21%
37%
35%
9%
30%
6%
8%
5%
86%
9%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
pocieszenie ofiary
pouczenie sprawcy
konsultacje z przełożonym
nie podejmowanie działao
zgłoszenie do odpowiedniej instytucji
zawsze czasem nigdy
Sposób reagowania i formy podejmowanych działań
W tej części badania starano się uzyskać informację dotyczącą najczęściej podejmowanych
form wsparcia osób doświadczających przemocy oraz stanu wiedzy respondentów na temat
znajomości miejsc, instytucji lub osób, które profesjonalnie zajmują się udzielaniem pomocy
osobom pokrzywdzonym.
Z uzyskanych odpowiedzi wynika, że respondenci pomagali poprzez pocieszanie ofiary
(73%), w dalszej kolejności zgłoszenie sprawy do odpowiedniej instytucji (61%) oraz
konsultacje z przełożonym (60%), najrzadziej wskazywano pouczenie sprawcy (55%).
Rys. 17 Rodzaj podejmowanych działań Źródło: Opracowanie własne WPS
69
Tab. nr 5 Sposób postępowania w sytuacji zdiagnozowania lub podejrzewania przemocy w rodzinie Źródło: Opracowanie własne WPS
Pracownicy socjalni w przypadku zdiagnozowania przemocy najczęściej są skłonni do podejmowania następujących działań: zgłoszenia sprawy
odpowiedniej instytucji, pocieszania ofiary, konsultacji z przełożonym oraz pouczenia sprawcy. Nauczyciele najczęściej pocieszają ofiarę i konsultują
zdiagnozowany przypadek z przełożonym, w dalszej kolejności zgłaszają sprawę do odpowiedniej instytucji oraz pouczają sprawcę. Policjanci
najczęściej pouczają sprawcę i pocieszają ofiarę, a w dalszej kolejności zgłaszają sprawę do odpowiedniej instytucji oraz konsultują się z przełożonym.
Lekarze najczęściej pocieszają ofiarę oraz zgłaszają sprawę do odpowiedniej instytucji.
Wyszczególnienie Pracownik socjalny Nauczyciel Policjant Lekarz
zawsze czasem nigdy zawsze czasem nigdy zawsze czasem nigdy zawsze czasem nigdy Zgłoszenie odpowiedniej instytucji
62 14 30 15 6 14 22 7 3 2 4
Nie podejmowanie działań
4 3 43 2 5 30 2 32 1 2
Konsultacje z przełożonym
56 13 3 53 21 3 30 3 2 3
Pouczenie sprawcy 40 30 2 15 25 9 41 8 1 1 3
Pocieszenie ofiary 57 9 7 56 10 3 27 20 3 2 1
70
Rys. 18 Rodzaj instytucji, do której zgłaszano problem Źródło: Opracowanie własne WPS
Najczęściej, bo w 33% zdiagnozowanych przypadków przemocy zgłaszano do
policji, następnie do jednostki pomocy społecznej (20%) oraz przekazywano sprawę do
sądu (17%).
.
71
Subiektywna ocena skuteczności podejmowanych działań
W tej części badania starano się uzyskać informację dotyczącą subiektywnej
oceny skuteczności podejmowanych przez specjalistów działań. W literaturze
przedmiotu, różnych badaniach i opracowaniach wskazuje się na fakt, iż negatywne
doświadczenie skuteczności dotychczasowej interwencji może być czynnikiem
wpływającym na realne spostrzeganie zjawiska.
Pytanie było kierowane do osób, które potencjalnie najczęściej mogą
podejmować interwencje: nauczycieli, policjantów i pracowników socjalnych.
Rys. 19 Ocena kompetencji własnych do pomagania ofiarom nadużyć seksualnych Źródło: Opracowanie własne WPS
W grupie pracowników socjalnych w stopniu dobrym swoje kompetencje do
pomagania ofiarom nadużyć seksualnych oraz postępowania w kontakcie z takimi
sytuacjami oceniło 11% respondowanych. Jako złe swoje kompetencje ocenia 43%,
a jako bardzo złe 15% badanych, a aż 29% nie potrafi jednoznacznie zdefiniować
swoich kompetencji w rzeczowym zakresie.
W grupie nauczycieli w stopniu dobrym swoje kompetencje do pomagania
osobom doświadczającym nadużyć seksualnych ocenia zaledwie 9% respondowanych.
1%
2%
10%
11%
26%
9%
50%
29%
40%
32%
43%
24%
44%
30%
15%
8%
12%
10%
1%
3%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Pracownik socjalny
Policjant
Nauczyciel
Lekarz
Bardzo dobry Dobry Średni Zły Bardzo zły Brak odpowiedzi
72
2%
4%
3%
20%
32%
13%
59%
56%
54%
17%
3%
18%
1%
5%
1%
2%
7%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Pracownik socjalny
Policjant
Nauczyciel
Bardzo dobrze Dobrze Średnio Żle Bardzo źle Brak odpowiedzi
Jako złe swoje kompetencje ocenia 44%, a jako bardzo złe 12% badanych, a 32% nie
potrafi jednoznacznie zdefiniować swoich kompetencji w rzeczowym zakresie
W grupie ankietowanych policjantów aż 26% spośród nich ocenia swoje
kompetencje do pomagania osobom doświadczającym nadużyć jako dobre. Jako złe
swoje kompetencje ocenia 24%, a jako bardzo złe 8% badanych, a 40% nie potrafi
jednoznacznie zdefiniować swoich kompetencji w rzeczowym zakresie
W grupie ankietowanych lekarzy 50% z pośród nich ocenia swoje kompetencje
jako dobre. Jako złe swoje kompetencje ocenia 30%, a jako bardzo złe 10%.
Przedstawiciele wszystkich badanych profesji oceniają wiedzę swojej grupy
zawodowej dość nisko (wyjątek stanowią tu policjanci). Najgorzej postrzegają swoje
kompetencje nauczyciele – 44% ocenia swój poziom kompetencji jako zły, a 12%
bardzo zły.
Rys. 20 Ocena skuteczności własnych działań Źródło: Opracowanie własne WPS
Respondenci na ogół oceniają podejmowane w związku z podejrzeniem
przemocy działania jako średnio skuteczne. Jako bardzo dobrą ocenia skuteczność
podjętych przez siebie działania zaledwie: 3% nauczycieli, 4% policjantów, 2%
pracowników socjalnych. Źle ocenia skuteczność swoich działań: 18% nauczycieli,
3% policjantów i 17% pracowników socjalnych. Większość respondentów uważa swoje
73
9%
2%
2%
10%
34%
48%
8%
60%
46%
46%
56%
9%
4%
27%
30%
4%
2%
3%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Pracownik socjalny
Policjant
Nauczyciel
Lekarz
Bardzo dobry Dobry Średni Zły Bardzo zły Brak odpowiedzi
działania za średnio skuteczne, czyli nie wie, czy ich działania przyniosły pozytywne
rezultaty, czy też nie: odpowiednio - 54% nauczycieli, 56% policjantów, 59%
pracowników socjalnych.
Rys. 21 Ocena kompetencji własnych do pomagania osobom doświadczającym przemocy domowej
Źródło: Opracowanie własne WPS
Wszyscy badani lepiej oceniają swoje kompetencje do pomagania osobom
doświadczającym przemocy w rodzinie. Procentowe rozłożenie odpowiedzi
w poszczególnych grup respondentów przedstawia (Rys. nr 21).
74
Powody nie podejmowania działań
W tej części badania starano się uzyskać informację dotyczącą powodów nie
podejmowania różnych form i narzędzi wsparcia wobec osób doświadczających
przemocy oraz stanu wiedzy respondentów na temat znajomości zasad inicjowania
pomocy.
Z uzyskanych odpowiedzi wynika, że respondenci nie znają „cyklu przemocy”,
aż 45% z nich udzielało by wsparcia w fazie narastania napięcia, a 23% w fazie reemisji
przemocy, która nie występuje w opracowaniach naukowych na ten temat.
Przemoc w rodzinie przeważnie nie stanowi wydarzenia epizodycznego – często
powtarza się według pewnych, opisywalnych, prawidłowości. W cyklu przemocy
wyróżnia się trzy następujące fazy:
a) Faza narastanie napięcia –sytuacje konfliktowe są coraz częstsze i powodują
wzrost napięcia. Zaczyna pojawiać się agresja.
b) Faza ostrej przemocy – eskalacja agresji i form przemocy.
c) Faza miesiąca miodowego – sprawca przeprasza za swoje zachowanie
i obiecuje poprawę. Osoby, które doświadczały przemocy paradoksalnie
zawierzają tym obietnicom i rezygnują z poszukiwania pomocy. Okres ten
nie trwa jednak długo i znowu narasta napięcie.
„Takie cykle mogą trwać wiele lat. Znajomość ich przebiegu jest niezwykle
ważna dla tych, którzy pomagają ofiarom przemocy w rodzinie. Osoby
krzywdzone najczęściej poszukują pomocy, kiedy wystąpi ostra przemoc (…)
Natomiast najczęściej wycofują się z kontaktu z osobami pomagającymi,
zmieniają zeznania, bronią i usprawiedliwiają zachowania sprawców w fazie
miodowego miesiąca” (H. Sasal 2005, s. 30)
75
Rys. 22 Znajomość cyklu przemocy w aspekcie podejmowania interwencji Źródło: Opracowanie własne WPS
76
Rys. 23 Podejmowane formy interwencji na rzecz osób doświadczających przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS
„Procedura Niebieskiej Karty – przygotowana i pilotowana równolegle z procedurą dla policji i zalecana przez Departament Pomocy
Społecznej Ministerstwa Polityki Społecznej już od 1997 roku – funkcjonowała w pomocy społecznej do 30 kwietnia 2004 roku na zasadzie
dobrowolności. Natomiast w ustawie o pomocy społecznej z 12 marca 2004 roku stosowanie Niebieskiej Karty zostało wpisane jako obowiązek
dla pracowników socjalnych [pogrubienie – WPS], a kwestionariusz „Pomoc Społeczna – Niebieska Karta” jest załącznikiem do kwestionariusza
rodzinnego wywiadu środowiskowego” (Sasal 2005, s. 92).
„Niebieski Miś” jest to formularz procesu diagnostyczno – terapeutycznego w celu usprawnienia opieki nad dziećmi z podejrzeniem Zespołu Dziecka
Maltretowanego (ZDM). Formularz, który określa standard oraz ułatwia postępowanie w różnych przypadkach krzywdzenia dziecka, jest stosowany
w placówkach służby zdrowia na terenie Śląska. Może być stosowany zarówno w opracowaniu dokumentacyjnym przypadków „ostrych”, jak i już
hospitalizowanych.
77
Rys. 24 Statystyka procedury Niebieskiej Karty podjętej przez pracowników socjalnych Źródło: Opracowanie własne WPS
Kolejne pytanie (zadane lekarzom, pracownikom socjalnym i nauczycielom) dotyczyło
stanu wiedzy respondentów na temat dostępnych lokalnych sieci wsparcia pomocnych do
zweryfikowania, konsultacji podejrzenia zaistnienia nadużycia wobec dziecka. W grupie
lekarzy 70% respondowanych deklarowało znajomość takich miejsc, w grupie pracowników
socjalnych 46% a w grupie nauczycieli 41%.
Rys. 25 Znajomość zasobów sieci wsparcia Źródło: Opracowanie własne WPS
79
B. Doświadczenia i postawy młodzieży szkolnej wobec problemu
przemocy w rodzinie
Ten rozdział raportu poświęcony jest analizie wyników badań które odnoszą się do
młodzieży szkolnej, grupy której opinie i postawy mogą stanowić obraz sytuacji
panującej w rodzinie. Mogą się stać pośrednią przesłanką dla realizacji oddziaływań
edukacyjnych wśród mieszkańców.
Poniżej zaproponowany podział obejmuje następujące obszary: definiowanie
pojęcia przemoc w rodzinie, kontekst zjawiska, doświadczenia własne.
80
Definiowanie problemu
Dla rozpoznania indywidualnego rozumienia przedmiotowego zjawiska, czyli
jakie zachowania kwalifikowane są jako przemoc domowa, badanych poproszono
o zdefiniowanie własnymi słowami terminu przemoc w rodzinie. Uzyskany w ten
sposób materiał badawczy został poddany analizie według kryterium wyodrębniającego
najczęściej powtarzające się definicje (czynniki składające się na przemoc w opinii
respondentów).
Wyniki prywatnych definicji młodzieży szkolnej pozwoliły na wyłonienie, spośród
wielu różnych podawanych czynników, następujących trzech ogólnych kryteriów:
przyczyna, skutek, intencja. Przy ich tworzeniu brano pod uwagę do czego odnosił się
zakres znaczeniowy definiowanego pojęcia. Na podstawie wyróżnionych kryteriów
stworzono katalog, który uwzględnia wymieniane czynniki (Tabela nr 1).
W pytaniu dotyczącym określenia definicji przemocy, uczniowie najczęściej zaliczali
ją do kryterium skutku, drugą największą liczbę wskazań można zaliczyć do kryterium
przyczyny, najmniejszą liczbę definicji odnotowano po stronie kryterium intencji.
Po stronie przyczyny można zauważyć pewną powtarzającą się prawidłowość,
mianowicie wszyscy respondenci stosunkowo najczęściej wymieniali następujące
czynniki definiujące przemoc: alkohol, stres rodziców, kłopoty w rodzinie. Po stronie
skutku najczęściej powtarzające się czynniki wśród wszystkich trzech grup
respondentów stanowią: bicie, krzyki, wyśmiewanie (odpowiednio przemoc fizyczna,
werbalna i psychiczna). Po stronie intencji najczęściej powtarzającym się czyniłem
wśród wszystkich grup jest: poniżanie.
81
Tabela nr 1 Podział uwzględniający najczęściej wymieniane czynniki. Podział według kryterium: przyczyna, skutek, intencja. Źródło: Opracowanie własne WPS
TYP SZKOŁY Po stronie przyczyny Po stronie skutku Po stronie intencji
Podstawowa
złe zachowanie dzieci, alkohol , nie dawanie tacie auta Stres rodziców, pozbawieni środków do
życia, duża niezgoda, małe zarobki, zła sytuacja finansowa, spory
bicie, znęcanie się zamykanie w samotności szarpanie, krzyki, niszczenie rzeczy, znęcanie psychiczne wyśmiewanie nie słuchanie rodziców wyzywanie ich, zaniedbanie dzieci, brak zainteresowania dzieckiem,
poniżanie zranienie kogoś
Gimnazjalna
alkohol, stres rodziców, złe zachowanie dzieci,
patologia, narkotyki ”ćpanie” kłopoty rodzinne, problemy w pracy,
bicie, molestowanie seksualne, szarpanie, wyzywanie, wyśmiewanie, znęcanie się rodziców
nad dziećmi, , rękoczyny lub znęcanie
psychiczne, krzyki
uzyskiwanie surowych metod przez rodziców,
poniżanie
Ponadgimnazjalna
stres rodziców, złe zachowanie dzieci,
małe zarobki, alkohol, inne środki odurzające, patologia, inne problemy rodzinne, zła równowaga
psychiczna sprawcy, dominacja drugiej osoby, dzieci wychowywane
przez ulice, nieporozumienia,
problemy finansowe
agresja psychiczna oraz fizyczna, wykorzystywanie słabości
innej osoby krzyki, rzucanie przedmiotami, przedmiotowe traktowanie
innej osoby, bicie ojca przez syna, nękanie drugiej osoby, awantury, kłótnie, rękoczyny, stosowanie siły, niska samoocena ofiary, ślady na ciele, niszczenie stanu psychicznego
lub fizycznego, obrażanie,
poniżenia, krzywdzenie i ranienie uczuć
innej osoby, strach, poczucie podporządkowania brak wiary we własne siły,
kłótnie, zakazy, znęcanie się nad innym
człowiekiem, katowanie, niszczenie rzeczy, rzucanie przedmiotami, wyżywanie się rodziców na
dzieciach,
agresji wobec rodziny nadużycie władzy
rodzicielskiej, bicie, znęcanie się nad członkami
rodziny, działanie wbrew woli
poszkodowanego, bicie, kary cielesne, niszczenie więzi rodzinnej , szykanowanie, okaleczane ciało
złe traktowanie zastraszanie naruszanie praw i
wolności molestowanie
82
W następnej kolejności respondentom przedstawiono pytania związane
z wyobrażeniem i definiowaniem zjawiska przemocy domowej.
Rys 1 Opinia na temat występowania przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS
Rys 2 Opinia na temat najczęstszych form przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS
83
Analiza jakościowa prywatnych definicji młodzieży szkolnej znajduje
odzwierciedlenie w szczegółowych pytaniach odnoszących się do przyczyn
i najczęstszych form przemocy w rodzinie. Jako czynniki determinujące przemoc
respondenci wskazywali najczęściej alkohol aż 66% odpowiedzi. Porównywalnie tyle
samo razy zaznaczono stres rodziców (9%) i małe zarobki (6%) jako elementy
wpływające na przemoc w rodzinie. Potwierdzają to definicje przemocy, przy których
powyższe czynniki również były wymieniane najczęściej.
Interesujące wydaje się wskazanie przez 15% respondentów na złe zachowanie
dzieci jako jeden z czynników determinujących powstawanie przemocy. Warto w tym
kontekście przyjrzeć się kolejnemu wykresowi przedstawiającemu procentowe
rozłożenie odpowiedzi respondentów na pytanie o ofiarę przemocy. Może się z tym
bowiem wiązać duża liczba wskazań na dzieci (31%) przy pytaniu o stawanie się ofiarą
przemocy. Jest to druga najczęściej wybierana kategoria. Widzimy zatem,
że według respondentów (15%) przyczyną przemocy może być złe zachowanie dzieci,
jednocześnie według 31% z badanych najczęściej osobą doświadczającą przemocy stają
się dzieci.
Według ankietowanych osobą doświadczającą przemocy w rodzinie
w przeważającej liczbie odpowiedzi (54%) może stać się każdy. Świadczyć to może
o świadomości faktu, iż zjawisko przemocy nie jest determinowane kontekstem
społecznym, czy statutem materialnym i może przydarzyć się każdemu. Jeżeli jednak
zestawić te dane z analizą wykresu prezentującego potencjalnych agresorów,
to analogicznie jako sprawcę przemocy powinno się definiować każdego. Tu jednak
respondenci w znacznym stopniu wskazywali na tatę (48%) a dopiero w następnej
kolejności wybierano kategorię każdy (39%).
84
Rys 3 Opinia na temat potencjalnej osoby doświadczającej przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS
Rys 4 Opinia na temat potencjalnego sprawcy przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS
Niemal jedna czwarta badanych (23%) twierdzi, że dziecko zasługuje na lanie,
gdy popełni drobną kradzież, 17% ankietowanych jest zdania, że również wówczas, gdy
źle się zachowuje, a 12% - gdy nie słucha rodziców. W dalszej kolejności badani
uważają, że rodzic ma prawo do bicia dzieci w sytuacji, gdy te palą, wagarują (8%),
kłamią (8%) mają złe oceny w szkole (4%). Co czwarta osoba (27%) twierdzi,
że dziecko nie zasługuje na lanie.
85
Rys 5 Opinia na temat przyzwalania na stosowanie przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS
Niemal 32% badanych uważa bicie za najczęstszą formę przemocy w rodzinie, 19%
ankietowanych jest zdania, że równie powszechne są krzyki, a 13% - poniżanie. W dalszej
kolejności badani uważają za często stosowane formy przemocy: zakazy (6%), rzucanie
przedmiotami.
Rys 6 Formy przemocy z uwzględnieniem kategorii inne Źródło: Opracowanie własne WPS
87
Rys 8 Znajomość terminu zły dotyk Źródło: Opracowanie własne WPS
Rys 9 Znajomość terminu zły dotyk Źródło: Opracowanie własne WPS
Interesujące wydają się wyniki badania dot. znajomości terminu zły dotyk.
Spośród 320 badanych, aż 164 nie zna znaczenia tego terminu. Wśród 147 deklaracji
znajomości terminu, po jakościowej analizie prób jego zdefiniowania okazuje się, że
niespełna 60 ankietowanych w miarę trafnie określa problem. Zły dotyk w dużej części
(56 wskazań) kojarzy się z przemocą fizyczną taką jak: gwałt, bicie, szarpanie, znęcanie
fizyczne.
Analizę jakościową definicji ankietowanych przedstawia poniższa tabela.
W toku analiz wyróżniono kryteria zawierające najczęściej powtarzające się definicje:
skutek psychologiczny, forma przemocy, kontakt seksualny z osobą nieletnią, inne
wskazania.
88
Rys 10 Znajomość terminu zły dotyk - wyodrębnienie dzieci w wieku 11 lat Źródło: Opracowanie własne WPS
Rys 11 Znajomość terminu zły dotyk – wyodrębnienie dzieci w wieku 15 lat Źródło: Opracowanie własne WPS
89
Tabela nr 2 Definicje terminu „zły dotyk”
Źródło: Opracowanie własne WPS
Odpowiedzi respondentów Liczba
wskazań
Skutek psychologiczny:
trauma psychiczna wyrządzenie fizycznej lub psychicznej krzywdy, które już na zawsze w nas zostaje coś, co pozostaje w pamięci na całe życie, lęk, którego nie da się pozbyć psychiczny uraz, który boli przez całe życie
4
Forma przemocy:
gwałt bicie, szarpanie, krzywdzenie
12 44
Kontakt seksualny z osobą małoletnią:
molestowanie seksualne pedofilia, dotykanie wbrew woli miejsc intymnych wykorzystywanie seksualne
39 2 14 5
Inne wskazania:
jak ktoś kogoś źle dotyka przechodzące ciarki przy dotyku złej osoby zły dotyk boli całe życie to bolesny dotyk dotyk w czułe miejsce, często nazywany molestowaniem pogwałcenie praw dzieci przez rodziców dotyk, który pamiętamy do końca życia boli przez całe życie dotykanie dziecka przez osoby dorosłe w czułe miejsca najczęściej dotyk mężczyzny, dotykanie przez niego jego dziecka, chęć zbliżenia się do niego wbrew jego woli dotykanie dziecka wbrew jego woli dotykanie kogoś bez jego pozwolenia gdy ktoś nie chce, by go koś dotykał dotknięcie w złym miejscu zły dotyk boli przez całe życie obmacywanie, które będzie bolało całe życie boli przez całe życie skrzywdzić kogoś na kim zostawia to ślady w psychice to taki który się pamięta do końca życia, boli całe życie Zły dotyk boli całe życie
21
90
Kontekst zjawiska
Jednym z celów badania było rozpoznanie kontekstu występowania zjawiska
przemocy w rodzinie.
Rys 12 Bycie świadkiem przemocy w ciągu ostatniego roku Źródło: Opracowanie własne WPS Z powyższego wykresu wynika, że 67% pośród ankietowanych (213 osób) nie
było świadkiem przemocy. Biorąc pod uwagę analizę definicji przemocy, można
założyć, że ta grupa respondentów nie była świadkiem następujących form przemocy w
rodzinie: bicia, poniżania, szarpania, krzyków – co zdecydowanie nie wyczerpuje tego
katalogu. Procent wszystkich respondentów, którym zdarzyło się być świadkiem
przemocy (raz, kilka razy, wiele razy) wynosi 33% (104 osoby).
Rys 13 Bycie świadkiem przemocy z określeniem miejsca Źródło: Opracowanie własne WPS
91
Warto przypomnieć, że z wielu badań nad przemocą wypływa wniosek, że przemoc
uważana jest za problem częsty, ale dotyczący innych – nie zdarzający się w najbliższym
otoczeniu. Zdaje się to potwierdzać rozłożenie wskazań w pytaniu o bycie świadkiem
w określonym miejscu, gdzie 13% z ankietowanych (49 osób) było świadkiem przemocy
u swoich sąsiadów, a 10% (38 osób) było jej świadkiem w domu.
Rys 14 Znajomość osób, które doświadczają przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS
Jednym z pytań, które miało odzwierciedlić powszechność przedmiotowego zjawiska
były pytania o znajomość rodzin, w których występowałby problem przemocy w rodzinie.
Jak widać na zamieszczonym powyżej wykresie 40% respondentów raczej nie zna takich
przypadków wśród swoich najbliższych (Rys. 14). Z punktu widzenia prowadzonych analiz
interesujące są wyniki potwierdzające znajomość przez ankietowanych osób doświadczających
form przemocy (bicie, poniżanie, szarpanie, krzyki zob. Rys 6) ze strony rodziców: 17% raczej
zna takie osoby, zaś 14% respondentów zdecydowanie zna.
92
Rys 15 Znajomość osób, które doświadczają przemocy – wyodrębnienie dzieci w wieku 11 lat
Źródło: Opracowanie własne WPS
Rys 16 Znajomość osób, które doświadczają przemocy – wyodrębnienie dzieci w wieku 15 lat
Źródło: Opracowanie własne WPS
Jak widać stosunkowo rzadko zdarza się, żeby respondenci znali wiele przypadków
rodzin, w których dochodzi do przemocy. Jeśli chodzi o podejrzenie przemocy, to 17%
jedenastolatków i 15% piętnastolatków przypuszcza, że w ich otoczeniu są rodziny
doświadczające przemocy, a 8% jedenastolatków i 18% piętnastolatków wie o rodzinach
w swoim otoczeniu, w których zdecydowanie stosowana jest przemoc.
93
Doświadczenia własne
Rys 17 Osobiste doświadczenie szarpania, zbicia lub uderzenia przez osobę dorosłą
Źródło: Opracowanie własne WPS
Rys 18 Osoba stosująca przemoc Źródło: Opracowanie własne WPS
94
Jednym z pytań, które miało odzwierciedlić powszechność przedmiotowego zjawiska
były pytania o osobiste doświadczenie przemocy fizycznej. Jak widać na zamieszczonym
powyżej wykresie (Rys 17) 76% respondentów deklaruje, że nie doświadczyło do tej pory form
agresji ze strony osoby dorosłej. Spośród wszystkich respondentów 24% doświadczyło form
przemocy, w tym: 10% doświadczyło jej raz, 9% kilka razy, 5% wiele razy. Jak widać
stosunkowo rzadko zdarza się, żeby respondenci doświadczali form przemocy. Jednak nie
można bagatelizować deklaracji 24% respondentów na temat doświadczenia agresji. Badani z
tej grupy wskazywali dodatkowo osobę agresora, od której doświadczyli form przemocy: 31%
wskazała mamę , a 27% ojca.
Rys 19 Osobiste doświadczenie przemocy werbalnej: "pożałujesz", "zobaczysz" Źródło: Opracowanie własne WPS
Kolejnym z pytań, które miało odzwierciedlić powszechność przedmiotowego
zjawiska były pytania o osobiste doświadczenie przemocy, w tym przypadku werbalnej.
Jak widać na zamieszczonym powyżej wykresie (Rys 19) 77% respondentów deklaruje,
że nie doświadczyło do tej pory form agresji ze strony osoby dorosłej. Spośród
wszystkich respondentów 23% doświadczyło form przemocy, w tym: 12%
doświadczyło jej raz, 5% kilka razy, 6% wiele razy.
Badani z grupy, która doświadczyła form przemocy wskazywali dodatkowo
osobę agresora: 48% pośród respondentów wskazało mamę, a 39 % tatę (Rys. 20)
95
Rys 20 Osoba stosująca przemoc Źródło: Opracowanie własne WPS
Następne z pytań, które miało odzwierciedlić powszechność przedmiotowego
zjawiska były pytania o osobiste doświadczenie przemocy, tym razem emocjonalnej.
Jak widać na zamieszczonym poniżej wykresie (Rys 21) 61% respondentów deklaruje,
że nie doświadczyło do tej pory form agresji ze strony osoby dorosłej. Spośród
wszystkich respondentów 39% doświadczyło form przemocy, w tym: 20%
doświadczyło jej raz, 11% kilka razy, 8% wiele razy.
Badani z grupy, która doświadczyła form przemocy wskazywali dodatkowo
osobę agresora: 34% z pośród respondentów wskazało mamę, a 32% tatę (Rys. 22).
Rys 21 Osobiste doświadczenie przemocy emocjonalne – sytuacji, w której osoba dorosła mówiła o niedobre rzeczy, po których zrobiło się naprawdę przykro
Źródło: Opracowanie własne WPS
97
Rys 23 Osobiste doświadczenie uczestnictwa w sytuacji zagrożenia Rys 24 Informowanie o doświadczonej przemocy Źródło: Opracowanie własne WPS Źródło: Opracowanie własne WPS
Rys 25 Osobiste doświadczenie uczestnictwa w sytuacji zagrożenia - wyodrębnienie dzieci w wieku 11 lat Źródło: Opracowanie własne WPS
Rys 26 Informowanie o doświadczonej przemocy-
wyodrębnienie dzieci w wieku 11 lat
Źródło: Opracowanie własne WPS
98
Rys 27 Osobiste doświadczenie uczestnictwa w sytuacji zagrożenia - wyodrębnienie dzieci w wieku 15 lat Źródło: Opracowanie własne WPS
Rys 28 Informowanie o doświadczonej przemocy-
wyodrębnienie dzieci w wieku 15 lat
Źródło: Opracowanie własne WPS
99
Rys 29 Informowane osoby- wyodrębnienie dzieci w wieku 11 lat Źródło: Opracowanie własne WPS
Rys. 30 Informowane osoby- wyodrębnienie dzieci w wieku 15 lat
Źródło: Opracowanie własne WPS
100
Jednym z pytań, które w sposób ogólny miało odzwierciedlić powszechność
przedmiotowego zjawiska wśród młodzieży szkolnej było pytania o doświadczenie
uczestnictwa w sytuacji, w której respondenci czuli się zagrożeni. Jak widać na zamieszczonym
powyżej wykresie (Rys. 23) 61% ankietowanych nie znalazło się w takich sytuacjach. Z punktu
widzenia prowadzonych analiz interesujące są odpowiedzi osób deklarujących takie
doświadczenie, a szczególnie informowane o tym fakcie osoby.
Wśród respondentów sytuacji zagrożenia doświadczyło 39% osób, ale tylko 27%
poinformowało kogoś o tym fakcie. Analizując uzyskane wyniki można zauważyć,
iż najczęstsza grupą z którą kontakt deklarowali respondenci są – rodzice 37% wskazań,
nauczyciel 21% wskazań, koledzy 20% wskazań, pedagodzy 11% wskazań. (Rys.31).
Rys 31 Informowane osoby Źródło: Opracowanie własne WPS
101
Rys 32 Informowane osoby – wyodrębnienie dzieci w wieku 11 lat Źródło: Opracowanie własne WPS
Rys 33 Informowane osoby – wyodrębnienie dzieci w wieku 15 lat Źródło: Opracowanie własne WPS
103
Kwestie problemowe zdefiniowane w trakcie grup fokusowych
Obszar diagnostyczny:
— interdyscyplinarne podejście do diagnozy lokalnej
— wsparcie sędziów i prokuratorów wielopłaszczyznową diagnozą
— zbieranie informacji i tworzenie bazy danych
Obszar profilaktyczny
— uwzględnienie specyfiki pracy z rodzinami, w których zdiagnozowano
międzypokoleniowy przekaz przemocy
— tworzenie ulotek, broszur dla osób krzywdzonych i sprawców przemocy
Obszar interwencji
— promowane alternatywnych form wsparcia dla osób doświadczających
przemocy w rodzinie
— umiejętności i kompetencje interwenta
— opiekun dla osoby pokrzywdzonej przemocą
Obszar instytucjonalny
— umożliwienie placówkom i instytucjom korzystania z zasobów Programu
(„drugie życie”)
Obszar wiktymizacji
— pociąganie do odpowiedzialności karnej sprawców przemocy w rodzinie
— tworzenie miejsc pobytu socjalnego dla sprawców przemocy
104
3.3 Analiza SWOT systemu przeciwdziałania przemocy w
rodzinie w Mieście Sosnowiec
Przedstawione wnioski i dyrektywy zawarte w Raporcie z badań pilotażowych oraz analizy
danych zastanych pozwoliły określić mocne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia dla
Miejskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2011–2020. Analizę
SWOT odnosi się zatem do istniejącego w Sosnowcu systemu pomocy dla osób
doświadczających przemocy w rodzinie, zasobów własnych instytucji wsparcia oraz metodyki
realizowanych przez nie działań.
Mocne strony Słabe strony
Relatywnie rozbudowane zasoby własne gminy w postaci specjalistów i instytucji wsparcia społecznego.
Istniejąca na terenie miasta infrastruktura, w tym Ośródka Interwencji Kryzysowej dla osób doświadczających przemocy.
Gotowość przedstawicieli instytucji miejskich oraz zewnętrznych do podjęcia współpracy w zakresie prac przy Programie.
Zaangażowany zespół realizatorów Programu
Opracowany i gotowy do realizacji program korekcyjno-edukacyjny
Przychylność organów Miasta w stosunku do działań objętych Programem.
Słaba integracja i aktywizacja specjalistów i instytucji w obrębie poszczególnych zadań przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Słaby przepływ informacji, niejasne procedury i brak standardów.
Niski poziom działań metodycznych i koncepcyjnych.
Niewystarczająca współpraca międzyinstytucjonalna – niski poziom rozwiązań systemowych.
Niedostateczna wiedza specjalistów o wzajemnych kompetencjach.
Niski procent realizowania przez Policję procedury Niebieskiej Karty w stosunku do podejmowanych interwencji.
Brak wystarczającej partnerskiej współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi w obszarze przeciwdziałania przemocy.
Niedostateczna wiedza na temat zjawiska przemocy w rodzinie wśród grup zawodowych zajmujących się przemocą.
Niski odsetek zawiadomień do prokuratury o popełnieniu przestępstwa w związku z przemocą w rodzinie.
Niska świadomość prawna mieszkańców.
Odbieranie przez społeczeństwo problemu
105
przemocy poprzez pryzmat utrwalonych mitów i stereotypów, nie zgłaszanie przypadków przemocy.
Brak wypracowanych metod reintegracji rodziny.
Wieloletni brak badań na temat realnej skali zjawiska na terenie miasta.
Brak komputerowej bazy danych o przypadkach i podjętych działaniach
Szanse Zagrożenia
Ustawowy obowiązek tworzenia gminnych systemów przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Opracowanie programów korekcyjno-edukacyjnych dla sprawców przemocy.
Ujednolicenie standardów postępowania i kierunków podejmowanych działań w ramach Programu.
Możliwość ubiegania się o środki finansowe z EFS .
Skuteczne koordynowanie procesów wsparcia społecznego na terenie miasta.
Zakup przez Miasto kontenerów socjalnych dla sprawców przemocy
Skuteczne i efektywne wykorzystanie zasobów instytucjonalnych, budżetowych.
Zabezpieczenie środków Finansowych na realizację zadań wynikających z Programu.
Ryzyko związane z brakiem efektów wynikające z dysproporcji pomiędzy planowanymi działaniami a oczekiwaniami, rezultatami.
Brak wystarczającego zapewnienia właściwej ochrony ofiarom przemocy (izolacja ofiar zamiast sprawcy).
Skomplikowane procedury pozyskiwania środków finansowych z Unii Europejskiej.
Brak ciągłości finansowej zadań.
Obciążenie realizatorów działań Programu innymi zadaniami.
Praca w Zespołach Interdyscyplinarnych bez pobierania wynagrodzenia.
106
IV. Rekomendacje
Opisane rekomendacje wynikają z analizy Raportu i są odpowiedzią na postulaty
zgłoszone przez specjalistów wsparcia, którzy bezpośrednio pomagają osobom
doświadczającym przemocy w rodzinie. Wprowadzenie rekomendowanych rozwiązań
na gruncie lokalnym ma za zadanie doprowadzenie do poprawy systemu przeciwdziałania
przemocy w rodzinie. Sprzyjają temu zauważalne obecnie przenoszenie ciężaru gatunkowego
poszukiwań na walory interdyscyplinarności w obszarze wsparcia osób dotkniętych przemocą.
1. Systematyczne diagnozowanie i monitorowanie zjawiska przemocy
w rodzinie na terenie Miasta
Działanie m. in.: diagnozowanie skali zjawiska przemocy domowej, monitoring rodzin,
w których wystąpiła przemoc, oprowadzenie statystyk i wspólnych wskaźników – stworzenie
bazy danych dla ułatwienia monitorowania zjawiska przemocy w rodzinie.
2. Rozwój profilaktyki przemocy w rodzinie. Zwiększenie wiedzy na temat
przemocy w rodzinie wśród mieszkańców
Działanie m. in.: informowanie i edukacja społeczności lokalnych, profilaktyka przemocy
w rodzinie, poszerzanie wiedzy z zakresu praw osób doświadczających przemocy oraz
możliwości uzyskania przez nie konkretnych form wsparcia, promowanie dobrych praktyk
w zakresie przeciwdziałania przemocy rodzinie.
3. Podnoszenie kompetencji osób zawodowo stykających się z przemocą
w rodzinie
Działanie m. in: powołanie Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Rozwiązywania Problemów
Przemocy, zwiększenie efektywności działań pracowników socjalnych, kuratorów w pracy
z rodziną, celem zmniejszenia skali umieszczania dzieci w formach opieki zastępczej z powodu
przemocy, wspieranie koncepcyjne i metodyczne osób pracujących z osobami
doświadczającymi przemocy, sprawcami i świadkami przemocy w rodzinie, zwiększanie liczby
osób profesjonalnie działających w zakresie przeciwdziałania przemocy, przygotowanie
przedstawicieli wszystkich instytucji do szybkiego i skutecznego reagowania w sytuacjach
przemocy domowej, zaangażowanie organizacji pozarządowych w działania na rzecz wsparcia
osób krzywdzonych.
107
4. Tworzenie alternatywnych form, metod, narzędzi do udzielania skutecznej
pomocy osobom doświadczającym przemocy w rodzinie
Działanie m. in: wspieranie programów i projektów zapewniających pomoc dla osób
doświadczających przemocy, opracowanie projektu „asystent osoby krzywdzonej przemocą
w rodzinie”, zwiększanie kompetencji i roli asystenta rodziny, opracowanie form wsparcia
wobec osób starszych doświadczających przemocy ze strony bliskich lub opiekunów,
inicjowanie i weryfikowanie wsparcia dla dzieci i młodzieży doświadczających przemocy
w rodzinie, opracowanie i wdrażanie programu wsparcia dla rodzin, których jeden z członków
rodziny bierze udział w programie korekcyjno - edukacyjnym.
5. Zwiększenie dostępności do specjalistycznego wsparcia dla osób
doświadczających przemocy w rodzinie
Działanie m. in: wspieranie psychologiczne, terapeutyczne, poradnictwo medyczne, prawne,
socjalne, zawodowe dla osób doświadczających przemocy, zapewnienie bezpiecznego
schronienia osobie dotkniętej przemocą w rodzinie, izolacja sprawców przemocy od osób
krzywdzonych poprzez umieszczanie w lokalu socjalnym, rozwój specjalistycznej infrastruktury
pomocowej – środowiskowej i instytucjonalnej.
6. Wzmocnienie działań skierowanych na sprawców przemocy w rodzinie
Działanie m. in: programy korekcyjne dla osób stosujących przemoc w rodzinie; stworzenie
spójnego systemu oddziaływań korekcyjno – korekcyjnych dla sprawców przemocy,
inicjowanie współpracy w tym zakresie z Policją, prokuraturą i sądem, rozwój realizacji
programów korekcyjno – edukacyjnych ukierunkowanych na zmianę postaw i zachowań
sprawców.
7. Optymalizowanie aspektów prawnych potrzebnych do skutecznej walki
ze zjawiskiem przemocy w rodzinie
Działanie m. in.: podniesienie poziomu stosowania procedury Niebieskiej Karty przez
przedstawicieli Policji, pomocy społecznej, służby zdrowia i edukacji, zwiększanie liczby
sprawców kierowanych do udziału w programach korekcyjno – edukacyjnych, zwiększenie
liczby nakazów powstrzymania się sprawcy od kontaktów z osobą pokrzywdzoną.
108
Mamy nadzieję, że prezentowane wyniki badań pilotażowych spowodują poszerzenie uwagi
społecznej o ten obszar problemowy. Uzyskanych wyników nie można traktować jako
przesłanki do wnioskowania o rzeczywistej dynamice zjawiska, ale z pewnością mogą stanowić
podstawę dla skuteczniejszego projektowania sieci wsparcia społecznego.
Wyniki przeprowadzonych badań pozwoliły na budowanie strategii wsparcia dla osób
doświadczających przemocy wyznaczonej poziomem wiedzy na temat zjawiska oraz
kompetencji grup zawodowych stykających się ze zjawiskiem przemocy – tak, aby skutecznie
mogły realizować swoje zadania, adekwatnie do zasobów lokalnej sieci wsparcia.
Top Related