Rada Polityki PieniŒ¿nej - Narodowy Bank Polski ... RPP ustali‡a cel inflacyjny na koniec 2002...

Narodowy Bank Polski

Rada Polityki Pieniężnej

RAPORT O INFLACJIw III kwartale 2001 roku

Warszawa, grudzień 2001 r.

Projekt graficzny:Ryszard PiwowarPiotr ChodorekEd Polinski

Skład i druk:Drukarnia NBP

Wydał:Narodowy Bank PolskiDepartament Komunikacji Społecznej00-919 Warszawa, ul. Świętokrzyska 11/21Tel. (0-22) 653 23 35, Fax: (0-22) 653 13 21

© Narodowy Bank Polski, 2002ISSN 1640 - 0747

RAPORT O INFLACJI w III kwartale 2001 roku

3

SPIS TREŚCI

SYNTEZA 5

1. Popyt krajowy i podaż 101.1. Uwagi ogólne 101.2. Popyt krajowy 11

1.2.1. Akumulacja i nakładyinwestycyjne 11

1.2.2. Spożycie indywidualne 131.2.3. Deficyt budżetowy 15

1.3. Podaż krajowa 18

2. Handel zagraniczny, bilans płatniczy 21

3. Rynek pracy 30

4. Inne czynniki podażowe 404.1. Czynniki strukturalne 404.2. Ceny zewnętrzne 49

5. Przebieg procesów inflacyjnych w III kwartale 2001 r. 555.1. Ceny towarów i usług

konsumpcyjnych 555.2. Inflacja bazowa 675.3. Ceny produkcji sprzedanej przemysłu

i produkcji budowlano-montażowej 72

6. Polityka pieniężna a realizacjacelu inflacyjnego 826.1. Polityka pieniężna

w III kwartale 2001 r. 826.2. Podaż pieniądza 846.3. Transmisja polityki pieniężnej 95

6.3.1. Stopa procentowa 956.3.2. Kurs walutowy 1116.3.3. Oczekiwania inflacyjne 1166.3.4. Efekt majątkowy 126

7. Perspektywy inflacji 128

ZAŁĄCZNIK 1 130Wyniki głosowań Członków Rady PolitykiPieniężnej nad uchwałami podjętymi w IIIkwartale 2001 r.


5

W III kwartale 2001 r. wyraźnie nasiliłasię spadkowa tendencja inflacji. Dwunasto-miesięczny wskaźnik cen towarów i usługkonsumpcyjnych – po utrzymującym się odlutego br. okresie względnej stabilizacji napoziomie ponad 6% – obniżył się z 6,2%w czerwcu do 4,3% we wrześniu, osiągającpoziom najniższy od początku transformacji.Było to przede wszystkim efektem znaczne-go spadku w tym okresie tempa wzrostu cenżywności. Jednak także dynamika cen pozo-stałych grup towarów i usług konsumpcyj-nych od początku roku systematycznie ma-lała.

Znacząco obniżyły się też w III kwartalebr. wszystkie miary inflacji bazowej w ujęciudwunastomiesięcznym. Potwierdza to, żespadek inflacji dotyczył większości grup to-warów oraz usług konsumpcyjnych i niemiał charakteru przejściowego.

We wszystkich miesiącach III kwartałubr. stopa wzrostu cen towarów i usług kon-sumpcyjnych oczekiwana w ciągu najbliż-szego roku przez osoby prywatne znajdowa-ła się poniżej stopy inflacji bieżącej. Zmniej-szyły się też oczekiwania inflacyjne anality-ków bankowych; przewidywana przez nichstopa inflacji rocznej na koniec br. kształto-wała się poniżej dolnej granicy przedziału te-gorocznego celu inflacyjnego.

Od połowy ub.r. systematyczną tenden-cję spadkową wykazywały też roczne wskaź-niki cen produkcji sprzedanej przemysłu.W III kwartale br. ich dynamika uległa jed-nak spowolnieniu ze względu na przejścioweosłabienie złotego. Nadal najszybciej, choćwolniej niż w II kwartale br., obniżały sięwskaźniki cen w sekcji przetwórstwo prze-mysłowe, spadając z minus 0,9% w czerwcudo minus 1,4% we wrześniu. Było to zwią-zane przede wszystkim z wyższym niż roktemu kursem złotego, dalszym utrzymywa-niem się niskiego poziomu popytu krajowe-go oraz niskimi cenami ropy naftowej.

Według wstępnych szacunków, popytkrajowy w III kwartale br. – podobnie jakw dwóch poprzednich kwartałach – kształ-tował się na poziomie niższym niż przed ro-kiem. Jednocześnie nastąpił dalszy spadektempa wzrostu popytu zagranicznego.W rezultacie tempo wzrostu PKB było zbli-żone do uzyskanego w poprzednim kwarta-le i wyniosło około 0,8%. Spadek popytukrajowego wynikał ze spadku akumulacji.Tempo wzrostu spożycia, szczególnie indy-widualnego, było bowiem nieco wyższe niżw poprzednim kwartale. Utrzymała sięspadkowa tendencja produkcji przemysło-wej i budowlanej.

Trudna sytuacja dochodowa budżetupaństwa skłoniła rząd do jego nowelizacji,która została przyjęta przez Sejm 28 lipca.Przewiduje ona niższe o 8,6 mld zł spodzie-wane dochody budżetowe i zwiększenie o tęsamą kwotę tegorocznego deficytu budżeto-wego. Na koniec III kwartału br. deficytwyniósł 21,7 mld zł, co stanowiło 74,7%planu po nowelizacji (105,7% limitu sprzednowelizacji).

Deficyt na rachunku bieżącym bilansupłatniczego, po rocznym okresie stabilizacji,obniżył się w III kwartale br. o ponad poło-wę, do 1 mld USD, tj. do najniższego pozio-mu od II kwartału 1998 r. Na wynik tenzłożyła się poprawa sald: dochodów (o 0,5mld USD), obrotów niesklasyfikowanych(o 0,4 mld USD) oraz transferów (o 0,3 mldUSD). Natomiast saldo płatności towaro-wych – mimo 10,5% realnej efektywnej de-precjacji złotego w III kwartale – nie uległowyraźnej zmianie w porównaniu z poprzed-nim kwartałem. Stabilizacji salda handlu za-granicznego towarzyszyło spowolnienie dy-namiki zarówno eksportu, jak i importu:gorsza koniunktura zewnętrzna wyhamo-wała eksport, natomiast pogarszające się wa-runki popytowe na rynku krajowym ograni-czyły wzrost importu.

SYNTEZA


Tempo spadku przeciętnego miesięczne-go zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstww III kwartale br. uległo dalszemu przyspie-szeniu w porównaniu z poprzednim kwarta-łem. Stopa bezrobocia wzrosła z 15,8%w czerwcu do 16,3% we wrześniu. W tychwarunkach utrzymał się jednak wzrost płacnominalnych, a spadek inflacji spowodowałtakże ich wzrost w ujęciu realnym. Mimowysokiej dynamiki innych dochodów,zmniejszające się zatrudnienie spowodowałojednak, że w sumie w analizowanym okresieodnotowano dalszy spadek dynamiki wzro-stu nominalnych dochodów do dyspozycjibrutto gospodarstw domowych.

Korzystne tendencje w zakresie czynni-ków monetarnych, obserwowane od począt-ku br., nie uległy w III kwartale br. zasadni-czym zmianom: tempo przyrostu podażypieniądza pozostawało pod kontrolą, a silnaskłonność gospodarstw domowych dooszczędzania utrzymała się.

* * *

Jak wynika z powyższego przeglądu uwa-runkowań polityki pieniężnej, w III kwarta-le br. odnotowano wyraźne umocnienie sięspadkowego trendu inflacji, przy dalszymobniżaniu się oczekiwań inflacyjnych. Towa-rzyszyło temu utrzymanie się korzystnychz punktu widzenia kształtowania się przy-szłej inflacji tendencji zarówno w realnej, jaki monetarnej sferze gospodarki, jednocześnieniektóre z nich oznaczały pogorszenie per-spektyw wzrostu gospodarczego:

– nadal niski był poziom aktywności gos-podarczej, co przy utrzymującym się słabymwzroście cen produkcji sprzedanej przemy-słu, rosnącym bezrobociu i niskiej dynamicedochodów wskazywało, że niebezpieczeń-stwo powstania impulsu inflacyjnego w naj-bliższym czasie jest niewielkie,

– pogarszały się prognozy wzrostu gospo-darczego na świecie, szczególnie po atakachterrorystycznych w USA, które w znacznym

stopniu zwiększyły niepewność na rynkachmiędzynarodowych; czynnik ten zmniejszaryzyko impulsu inflacyjnego zarówno o cha-rakterze popytowym – ze strony sektoraeksportowego, jak i podażowym – związa-nym ze zmianami światowych cen ropy naf-towej i innych surowców,

– utrzymała się silna skłonność gospo-darstw domowych do oszczędzania w sekto-rze bankowym.

Jednocześnie jednak duży niepokój Radybudziła niepewna sytuacja w sektorze finan-sów publicznych, a w szczególności jej śred-nio- i długookresowe implikacje. Narastają-cy deficyt sektora finansów publicznych nie-sie bowiem ze sobą zagrożenie zarówno dlastabilności makroekonomicznej, jak i dlarozwoju gospodarki.

Lipcową nowelizację ustawy budżetoweji zwiększenie deficytu na 2001 r. Rada oce-niła jako działanie doraźne i nie rozwiązują-ce zasadniczych problemów finansów pu-blicznych. W sierpniu i wrześniu pojawiłysię dodatkowe obszary niepewności w związ-ku z perspektywą znacznego wzrostu deficy-tu budżetu państwa w 2002 r. Wynikającystąd niepokój Rady częściowo zmniejszyładecyzja rządu (zaakceptowana przed wybo-rami parlamentarnymi przez ówczesną opo-zycję) o ograniczeniu skali deficytu budżetupaństwa w 2002 r. do 40 mld zł. RPP pod-kreśliła jednak, że realizacja tego zamierze-nia będzie bardzo trudna bez podjęcia re-form strukturalnych w finansach publicz-nych (polegających na racjonalizacji wydat-ków, a nie na zwiększaniu obciążeń podatko-wych) oraz w całej gospodarce. Wyraziła teżprzekonanie, że korzystniejszy byłby zdecy-dowanie niższy poziom deficytu budżetupaństwa.

W zaistniałej sytuacji RPP uznała, że na-leży prowadzić bardzo wyważoną politykępieniężną. Ostatecznie utrzymała w IIIkwartale br. neutralne nastawienie i prze-prowadziła jedną obniżkę podstawowychstóp procentowych – w sierpniu – o 1 pkt

6


7

proc. Zadecydowało o tym wspomnianeutrzymanie się pozytywnych tendencji w za-kresie uwarunkowań procesów inflacyjnychi związany z tym znaczący wzrost prawdo-podobieństwa spadku inflacji na koniec br.poniżej dolnej granicy przedziału stanowią-cego tegoroczny cel inflacyjny, tj. 6-8%,a także osiągnięcia średniookresowego celupolityki pieniężnej, tj. obniżenia inflacji po-niżej 4% do końca 2003 r.

* * *

Spadek CPI na koniec września 2001 r.do poziomu 4,3% oznacza, że w przypadkuutrzymania się niskiej inflacji także w IVkwartale br., na koniec roku ukształtuje sięona wyraźnie poniżej wyznaczonego na tenrok przedziału celu (6-8%).

W Założeniach polityki pieniężnej na 2002rok RPP ustaliła cel inflacyjny na koniec2002 r. na poziomie 5% wzrostu cen towa-rów i usług konsumpcyjnych w porównaniuz końcem 2001 r., przy czym granice tole-rancji dla tego celu wynoszą ±1 pkt proc.Przyjęcie takiego celu inflacyjnego oznaczastabilizację tempa wzrostu cen w końcuprzyszłego roku na poziomie z końca br. Po-zwoliłoby to na trwałą redukcję oczekiwańinflacyjnych i stworzyłoby korzystne warun-ki do dalszego obniżania inflacji, a w konse-kwencji do realizacji celu inflacyjnego usta-lonego w Średniookresowej strategii polityki pie-niężnej na lata 1999-2003 na poziomie poni-żej 4% w końcu 2003 r.

Pogłębienie się zjawisk kryzysowychw gospodarce światowej po wrześniowychatakach terrorystycznych w USA, niepew-ność co do ostatecznego kształtu politykigospodarczej nowego rządu, a także dużeróżnice między rzeczywistym a prognozowa-nym jeszcze niedawno poziomem podstawo-wych wskaźników ekonomicznych dla Pol-ski powodują, że wszelkie przewidywania codo rozwoju sytuacji gospodarczej obarczonesą obecnie jeszcze większym marginesemniepewności niż dotychczas. Na podstawieaktualnych informacji i prognoz można jed-nak stwierdzić, że utrzymanie inflacji na po-ziomie zgodnym z celem inflacyjnym na2002 r. jest wysoce prawdopodobne, choćnie sposób wykluczyć, że w ciągu przyszłegoroku dojdzie do przejściowego wzrostu rocz-nego wskaźnika inflacji. Zagrożeniem dlarealizacji przyszłorocznego celu inflacyjnegomogłoby być rozluźnienie polityki fiskalnejw stosunku do przyjętego w listopadzieprzez rząd projektu budżetu. Taki scenariuszzwiększyłby bowiem znacznie ryzyko silnejdeprecjacji złotego.

Stosunkowo wysoki deficyt sektora finan-sów publicznych pozostaje czynnikiemutrudniającym obniżanie i stabilizację infla-cji w długim okresie. Wynikający stąd nie-korzystny układ polityki makroekonomicz-nej, hamujący tempo wzrostu gospodarcze-go, a mianowicie nadmiernie luźna politykafiskalna przy restrykcyjnej polityce pienięż-nej, powoduje wyższe niż przy innym ukła-dzie koszty obniżania inflacji.


8

Pods

tawo

we w

skaź

niki

mak

roek

onom

iczne

1998

III

IIIIV

1999

III

IIIIV

2000

III

III

kwar

tał

kwar

tał

kwar

tał

kwar

tał

kwar

tał

kwar

tał

kwar

tał

kwar

tał

kwar

tał

kwar

tał

kwar

tał

1999

2000

2001

real

ny w

zros

t

PKB

4,8

1,63,0

5,06,2

4,1

5,95,0

3,12,4

4,0

2,30,9

0,8

Popy

t kraj

owy

6,4

3,44,6

5,55,7

4,8

5,23,3

1,31,7

2,8

-1,3

-1,8

-2,0

Spoży

cie o

gółem

4,2

4,04,4

4,85,0

4,4

4,12,6

1,21,6

2,4

1,21,3

1,8

Spoży

cie in

dywi

dualn

e4,

84,6

5,25,7

5,95,

24,8

2,91,1

1,62,

61,5

1,72,1

Akum

ulacja

brutt

o13

,80,7

5,57,8

7,16,

110

,65,9

2,02,2

4,2

-13,1

-12,5

-14,2

Nakła

dy br

utto n

a środ

ki trw

ałe14

,25,7

6,36,6

7,06,

85,6

3,02,4

2,63,1

1,5-8

,4-13

,6

Stopa

oszcz

ędno

ści go

spoda

rstw

domo

wych

(%)1

13,2

9,010

,78,8

14,8

10,9

4,99,5

8,314

,29,

3

Stopa

oszcz

ędno

ści fin

ansow

ych

gospo

darst

w do

mowy

ch (%

)27,

610

,82,9

2,85,1

5,4

5,57,5

1,44,3

4,7

Stopa

bezro

bocia

(%)

10,4

12,0

11,6

12,1

13,0

13,0

14,0

13,6

14,0

15,1

15,1

16,1

15,9

16,3

Doch

ody d

o dysp

ozycji

(ana

logicz

ny

okres

popr

zednie

go ro

ku =

100)

10

5,5

102,7

102,9

101,4

103,7

102,

710

0,210

0,210

0,398

,699

,8

Zadłu

żenie

Skarb

u Pań

stwa

(w m

ln zł,

nom.

)323

7 40

0,9

259 0

37,3

255 5

83,4

261 3

17,4

264 3

70,3

264

370,

327

0 144

,927

9 507

,828

7 584

,326

7 653

,426

7 65

3,4

Defic

yt bu

dżetu

państ

wa

(w m

ln zł

)4-13

192,

6-8

719,2

-11 32

0,0-11

270,0

-12 47

9,0-12

479

,0-6

927,4

-10 65

0,2-14

041,9

-15 39

1,0-15

391

,0-14

992,5

-18 80

5,5-21

813,1

Zadłu

żenie

zagra

niczn

e

(w m

ln US

D)59

730,0

59 49

9,063

130,0

64 85

2,064

852

,064

954,0

65 88

1,064

167,0

67 51

7,067

517

,0

1 Rela

cja os

zczęd

ności

gospo

darst

w do

mowy

ch do

doch

odów

do dy

spozyc

ji brut

to. O

szczęd

ności

odpo

wiad

ają cz

ęści d

ochod

ów do

dyspo

zycji

brutt

o nie

przez

naczo

nej d

o spo

życia.

2Re

lacja

oszczę

dnośc

i fina

nsowy

ch go

spoda

rstw

domo

wych

do do

chod

ów do

dyspo

zycji b

rutto.

Oszcz

ędno

ści fin

ansow

e odp

owiad

ają pr

zyros

towi z

asobó

w pie

niężn

ych go

spoda

rstw

domo

wych

(sum

ie pr

zyrost

ów de

pozyt

ów ba

nkow

ych, z

asobó

w go

tówko

wych

oraz

wart

ości lo

kat w

pa-

piery

warto

ściow

e pom

niejsz

onej

oprzy

rost k

redytó

w go

spoda

rstw

domo

wych

). 3

Stan w

końc

u okre

su.4

Od IV

kwart

ału 19

98 r.

wkw

ocie u

wzglę

dnian

a jest

pozyc

ja „z

tytuł

u nie

podw

yższa

nia pł

ac w

sferze

budż

etowe

j”.

Źródło

: dan

e GUS

, Mini

sterst

wa Fi

nansó

w, NB

P, sza

cunk

i NBP

.


9

Pods

tawo

we w

skaź

niki

mon

etar

ne 1998

III

IIIIV

1999

III

IIIIV

2000

III

III

kwar

tał

kwar

tał

kwar

tał

kwar

tał

kwar

tał

kwar

tał

kwar

tał

kwar

tał

kwar

tał

kwar

tał

kwar

tał

1999

2000

2001

anal

ogicz

ny o

kres

pop

rzed

nieg

o ro

ku =

100

Ceny

towa

rów i u

sług k

onsum

pcyjn

ych1

108,

610

6,210

6,510

8,010

9,810

9,8

110,3

110,2

110,3

108,5

108,

510

6,210

6,210

4,3

Ceny

prod

ukcji

sprze

dane

j prze

mysłu

110

4,8

104,7

105,2

106,2

108,1

108,

110

7,310

8,910

8,310

5,610

5,6

103,8

100,9

100,6

dyna

mik

a no

min

alna

sta

nów

na k

onie

c ok

resu

(ana

logi

czny

okr

es p

oprz

edni

ego

roku

= 10

0)

M012

6,8

121,5

118,9

92,9

98,4

98,4

83,9

87,7

110,7

92,4

92,4

106,8

93,6

94,5

M1113

,012

1,8119

,3119

,112

2,012

2,0

105,1

108,1

99,6

94,3

94,3

100,8

95,1

105,7

M212

5,2

127,6

122,9

120,9

119,3

119,3

113,8

120,6

114,1

111,7

111,7

114,9

108,0

114,3

Zobo

wiąz

ania

wobe

c osób

pryw

atnych

i pod

miotó

w go

spoda

rczych

12

7,8

129,5

124,6

122,3

118,3

118,3

115,5

123,3

116,1

115,5

115,5

116,8

109,1

115,5

od os

ób pr

ywatn

ych12

6,3

127,5

123,4

120,8

115,2

115,2

114,2

118,5

117,3

120,9

120,

912

0,1116

,3117

,5

od po

dmiot

ów go

spoda

rczych

131,5

135,0

128,0

126,2

125,5

125,

5119

,113

6,0113

,010

3,710

3,710

8,392

,5110

,3

Należ

ności

od os

ób pr

ywatn

ych

i pod

miotó

w go

spoda

rczych

12

7,9

129,5

127,6

127,8

127,1

127,

112

3,913

0,612

2,0117

,3117

,3114

,610

5,0110

,7

od os

ób pr

ywatn

ych13

0,0

135,8

141,1

147,6

153,1

153,1

152,1

179,4

140,9

131,7

131,7

125,7

98,7

118,7

od po

dmiot

ów go

spoda

rczych

127,

512

8,312

5,012

3,812

1,612

1,6118

,1119

,7117

,4113

,5113

,5111

,710

7,110

8,4

dyna

mik

a re

alna

3st

anów

na

koni

ec o

kres

u (a

nalo

gicz

ny o

kres

pop

rzed

nieg

o ro

ku =

100)

M0116

,7114

,4111

,686

,089

,789

,776

,079

,610

0,485

,185

,110

0,688

,290

,6

M110

4,0

114,6

112,0

110,3

111,1

111,1

95,3

98,1

90,3

87,0

87,0

94,9

89,5

101,3

M2115

,312

0,2115

,4111

,910

8,710

8,7

103,2

109,4

103,4

103,0

103,0

108,2

101,7

109,6

Zobo

wiąz

ania

wobe

c osób

pryw

atnych

i pod

miotó

w go

spoda

rczych

117

,612

1,9117

,0113

,210

7,710

7,7

104,7

111,9

105,3

106,5

106,

5110

,010

2,8110

,8

od os

ób pr

ywatn

ych116

,312

0,0115

,8111

,910

4,910

4,9

103,5

107,5

106,4

111,5

111,5

113,1

109,6

112,7

od po

dmiot

ów go

spoda

rczych

121,0

127,1

120,2

116,9

114,3

114,3

108,0

123,4

102,4

95,7

95,7

102,0

87,1

105,8

Należ

ności

od os

ób pr

ywatn

ych

i pod

miotó

w go

spoda

rczych

117

,812

1,9119

,8118

,3115

,7115

,7112

,3118

,5110

,610

8,110

8,1

107,9

98,9

106,1

od os

ób pr

ywatn

ych119

,712

7,913

2,513

6,613

9,413

9,4

137,9

162,8

127,7

121,4

121,4

118,4

93,0

113,8

od po

dmiot

ów go

spoda

rczych

117,4

120,8

117,3

114,6

110,8

110,8

107,1

108,6

106,5

104,6

104,

610

5,210

0,810

3,9

Stopa

refer

encyj

na (%

)215

,513

,013

,014

,016

,516

,517

,517

,519

,019

,019

,017

,015

,514

,5

Stopa

kred

ytu re

dysko

ntowe

go (%

)218

,315

,515

,515

,519

,019

,020

,020

,021

,521

,521

,519

,518

,017

,0

Stopa

kred

ytu lo

mbard

oweg

o (%)

220

,017

,017

,017

,020

,520

,521

,521

,523

,023

,023

,021

,019

,518

,5

1 W os

tatnim

mies

iącu k

warta

łu. 2

Stan w

końc

u okre

su. 3

Deflo

wane

wska

źniki

em ce

n tow

arów

i usłu

g kon

sumpc

yjnych

.Źró

dło: d

ane G

US, N

BP, s

zacu

nki N

BP.


10

1. Popyt krajowy i podaż

1.1. Uwagi ogólne

W III kwartale 2001 r. popyt krajowy – po-dobnie jak w dwóch poprzednich kwartałach –kształtował się (w ujęciu realnym) na poziomieniższym niż przed rokiem. Jednocześnie nastąpiłdalszy spadek bardzo wysokiego jeszcze w I kwar-tale br. tempa wzrostu popytu zagranicznego.W rezultacie tempo wzrostu PKB było niższe oduzyskanego w II kwartale br. i według wstępnychszacunków wyniosło 0,8%. Spadek popytu krajo-wego, podobnie jak w I półroczu br., wynikał zespadku akumulacji. Natomiast tempo wzrostuspożycia indywidualnego było wyższe niż w po-przednim kwartale. Pogłębiający się spadek na-kładów na środki trwałe brutto przyczynił się dodalszego obniżenia produkcji budownictwa. Byłon również czynnikiem ograniczającym wzrostprodukcji przemysłowej. W III kwartale br., po-dobnie jak w poprzednim, produkcja sprzedanaprzemysłu była mniejsza niż w analogicznymokresie 2000 r.

Szacunki wzrostu PKB i popytu krajowegoprzedstawiono w tablicy 1.

Utrzymanie się tendencji spadkowych produk-cji przyczyniło się do dalszego pogorszenia sytuacjifinansowej przedsiębiorstw. W porównaniu z ub.r.zmniejszyła się dynamika dochodów do dyspozycjibrutto przedsiębiorstw (równych ich oszczędno-ściom). Osłabienie aktywności gospodarczej nega-tywnie wpłynęło na wysokość dochodów podatko-wych budżetu i spowodowało ograniczenie wydat-ków bieżących jednostek budżetowych, co zmniej-szyło wzrost spożycia zbiorowego. Mimo to wzrósłdeficyt ekonomiczny budżetu państwa, zwiększy-ły się ujemne oszczędności brutto sektora instytu-cji rządowych i samorządowych. W wyniku obni-żenia dynamiki nominalnych dochodów do dyspo-zycji brutto wolniejszy był wzrost oszczędnościbrutto gospodarstw domowych. Można szacować,że oszczędności krajowe brutto nie przekroczyłypoziomu sprzed roku. Ich spadek był jednakmniejszy od spadku akumulacji (inwestycji na


11

środki trwałe i obrotowe). Nastąpiła dalsza popra-wa salda obrotów bieżących.

1.2. Popyt krajowy

Według wstępnych szacunków, III kwartał br.był trzecim z kolei, w którym popyt krajowy nieprzekroczył poziomu z analogicznego okresuub.r., jednak nadal przewyższał poziom podażykrajowej (realnie o około 4%, przed rokiemo 6,2%). Spadek popytu był podobny do notowa-nego w I półroczu, przy czym nastąpiło przyspie-szenie tempa wzrostu spożycia indywidualnegoz dochodów osobistych, a pogłębił się spadekakumulacji. Ograniczenie wydatków budżetupaństwa wpłynęło na zmniejszenie tempa wzrostuspożycia zbiorowego.

1.2.1. Akumulacja i nakłady inwestycyjneDo spadku akumulacji przyczynił się głównie

niski poziom nakładów inwestycyjnych na środkitrwałe brutto, choć mniejsze niż w III kwartaleub.r. były również inwestycje w rzeczowe środkiobrotowe. W końcu III kwartału br. wartość za-pasów środków obrotowych przekroczyła poziom

Tablica 1Dynamika PKB i popytu krajowego

2000 2001rok I II III IV I II III

kwartałyanalogiczny okres poprzedniego roku = 100

Wartość dodana ogółem 103,7 105,7 104,8 102,9 102,2 102,1 100,8 100,6Przemysł 106,5 109,6 109,1 106,0 102,3 103,3 98,7 98,5Budownictwo 99,3 104,1 100,7 97,7 97,6 94,8 92,0 91,8Usługi rynkowe 104,2 105,2 104,8 103,1 104,0 103,5 103,7 104,1

PKB 104,0 105,9 105,0 103,1 102,3 102,3 100,9 100,8Akumulacja 103,9 110,4 105,7 101,6 101,7 86,9 87,5 85,8

Nakłady na środki trwałe 102,7 105,4 102,8 102,0 102,1 101,5 91,6 86,4Spożycie 102,4 104,1 102,7 101,2 101,6 101,2 101,3 101,8

Spożycie indywidualne 102,6 104,8 103,0 101,1 101,6 101,5 101,6 102,1Popyt krajowy 102,8 105,2 103,3 101,3 101,7 98,7 98,2 98,0

Źródło: GUS, szacunki własne.


12

z końca 2000 r. (po I półroczu była mniejsza w ce-nach bieżących o około 1,8 mld zł), jednak przy-rost zapasów w ciągu trzech kwartałów br. stano-wił zaledwie około 5% przyrostu w analogicznymokresie ub.r.

Szacuje się, że nakłady na środki trwałebrutto były w III kwartale br. niższe niż przed ro-kiem o 13,6%. Spadek nakładów był większy odwykazanego przez GUS dla II kwartału br.(8,4%) i dla całego I półrocza br. (4,2%). Mniej-sze niż w ub.r. były nakłady inwestycyjne wewszystkich sektorach instytucjonalnych. Wolniej-szy wzrost dochodów do dyspozycji brutto wpły-nął na ograniczenie aktywności inwestycyjnej gos-podarstw domowych, a napięcia w realizacji bud-żetu państwa zahamowały wzrost nakładóww sektorze rządowym i samorządowym. Najwięk-szy spadek nakładów obserwowano w sektorzeprzedsiębiorstw. W ciągu trzech kwartałów br.nakłady inwestycyjne podmiotów gospodarczych,zatrudniających więcej niż 49 osób, były o 12,0%mniejsze niż w analogicznym okresie ub.r., pod-czas gdy w I półroczu br. nakłady tych przedsię-biorstw były mniejsze niż przed rokiem o 5,8%.Na tej podstawie można szacować, że w trzecimkwartale nakłady na środki trwałe brutto byłymniejsze niż w III kwartale ub.r. o 20,7%. W ba-danej zbiorowości nakłady na zakup maszyni urządzeń w III kwartale br. w cenach stałych by-ły o 11,2% mniejsze, a w okresie I – III kwartałbr. o 6,3% mniejsze niż przed rokiem. Nakładyna zakup środków transportu zmniejszyły się od-powiednio o 44,4% i o 19,2%, a nakłady na bu-dynki i budowle o 25,4% i o 16,7%.

Spadek działalności inwestycyjnej wystąpił wewszystkich podstawowych sekcjach sektoraprzedsiębiorstw. Pogłębił się spadek w budownic-twie (w cenach bieżących z 14,5% w I półroczubr. do 31,4% w okresie trzech kwartałów br.) orazw handlu i naprawach (z 16,3% do 24,4%).W przemyśle skala spadku nakładów nie uległazmianie: zarówno w I półroczu br., jak i w okre-sie trzech kwartałów br. nakłady inwestycyjnew cenach bieżących były mniejsze niż w analo-gicznych okresach ub.r. o 8,4%. Większy spadekodnotowano natomiast w przemyśle przetwór-


13

czym, a wzrost – mniejszy w górnictwie, wyższyw energetyce. W przetwórstwie przemysłowymspadek nakładów inwestycyjnych występujew trzecim z kolei roku. W działach, w którychdokonano głębokiej restrukturyzacji i moderniza-cji majątku i które w latach 1994 – 1998 decydo-wały o wysokiej dynamice nakładów, czego efek-tem był znaczący wzrost wydajności pracy i pro-dukcji, notowano dalszy spadek inwestycji (wokresie trzech kwartałów br. w przemyśle moto-ryzacyjnym o 19,9%, rafineryjnym o 24,9%, che-micznym o 16,3%, wyrobów gumowych i two-rzyw sztucznych o 35,9%, mineralnym o 15,5%,wyrobów z metali o 44,1%, mebli o 29,8%, spo-żywczym o 10,3%). Znaczący wzrost nakładówwystąpił tylko w przemyśle drzewnym (o 22,9%)i papierniczym (o 64,0%).

Informacje o liczbie i wartości kosztorysowejinwestycji rozpoczętych w ciągu trzech kwarta-łów br. wskazują, że w najbliższym okresie niemożna spodziewać się zmiany niekorzystnychtendencji w nakładach inwestycyjnych przedsię-biorstw. Wartość kosztorysowa inwestycji rozpo-czętych była mniejsza niż w okresie trzech kwar-tałów ub.r. o 33,4%, w tym w przemyśle prze-twórczym – o 21,4%, w handlu i naprawach –o 33,2%, w transporcie – o 69,6%.

1.2.2. Spożycie indywidualneJak się wstępnie szacuje, w III kwartale br. na-

stąpiło niewielkie obniżenie dynamiki wzrostunominalnych dochodów do dyspozycji brutto gos-podarstw domowych. Jednak wobec niższegowzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych si-ła nabywcza dochodów wzrosła w nieco szybszymtempie niż w poprzednim kwartale. W rezultacie,przy podobnym do notowanego w ub.r. udzialeoszczędności brutto w dochodach, tempo wzrostuspożycia indywidualnego było wyższe niż w po-przednich kwartałach br.

Spadek dynamiki wzrostu nominalnych do-chodów do dyspozycji brutto gospodarstw domo-wych wynikał z ograniczenia wzrostu dochodówz pracy najemnej i dochodów z działalności gos-podarczej na własny rachunek poza rolnictwem(głównie w przemyśle i budownictwie). Szacuje


14

się, że w wyniku wzrostu produkcji roślinnej wyż-sze były dochody rolników indywidualnych. Poczerwcowej wysokiej waloryzacji przeciętnychemerytur i rent1 nastąpił znaczący wzrost docho-dów ze świadczeń społecznych.

Przeciętne wynagrodzenie miesięczne w jed-nostkach objętych kwartalnymi badaniami staty-stycznymi w III kwartale br. było nominalnieo 7,4% wyższe niż przed rokiem, a więc wzrosłow tempie podobnym do odnotowanego w IIkwartale br. (7,3%). Jednak ze względu na pogłę-bienie spadku przeciętnego zatrudnienia (z 3,1%do ponad 4%, w tym w sektorze przedsiębiorstwz 2,8% do 3,7%) dochody z wynagrodzeń w ba-danych jednostkach wzrosły nominalnie o mniejniż 3% (w II kwartale o około 4%). Szacuje się, żewobec osłabienia aktywności gospodarczej więk-szy był spadek wynagrodzeń w pozostałych jed-nostkach. Spadku dynamiki dochodów z pracynie zrównoważył przekraczający 13% w stosunkudo III kwartału ub.r. wzrost dochodów ze świad-czeń społecznych. Szacuje się, że dochody do dys-pozycji brutto gospodarstw domowych w IIIkwartale br. wzrosły w porównaniu z analogicz-nym okresem ub.r. o mniej niż 6% (w I kwartalebr. o około 10%, w II kwartale o ponad 7%).

Jednocześnie, w porównaniu z II kwartałembr., wolniejszy był wzrost oszczędności brutto gos-podarstw domowych (bez rachunku zmian udzia-łów netto gospodarstw domowych w rezerwachfunduszy emerytalnych). Spadek dynamikioszczędności brutto wynikał ze zmniejszeniaoszczędności niefinansowych; wzrosły natomiastoszczędności finansowe. Ponad 1,5-krotnie więk-szy niż przed rokiem i niż w II kwartale br. byłprzyrost depozytów bankowych osób prywatnych;szybciej rosły również ich zasoby gotówkowe.Oszczędności finansowe zmniejszył zbliżony doubiegłorocznego i ponad dwukrotnie wyższy niżw II kwartale br. przyrost kredytów osób prywat-nych. Kontynuacja spadku wartości akcji spowo-dowała dalszy spadek lokat finansowych gospo-darstw domowych poza systemem bankowym.

1 związanej z niedoszacowaniem w ustawie budżetowej wzrostu centowarów i usług konsumpcyjnych w 2000 r.


15

W tych warunkach szacuje się, że tempo wzro-stu popytu konsumpcyjnego w III kwartale br.było wyższe niż w poprzednim kwartale. Wedługwstępnych szacunków spożycie indywidualne(w ujęciu realnym) przekroczyło poziom sprzed ro-ku o 2,1% (w II kwartale br. o 1,6%). Przyspiesze-nie wzrostu konsumpcji znalazło odzwierciedleniewe wzroście o 1,2% wolumenu sprzedaży detalicz-nej w średnich i dużych przedsiębiorstwach han-dlowych (w II kwartale br. był on mniejszy niżprzed rokiem o 0,2%, a w I kwartale br. –o 3,1%). Utrzymał się wysoki wzrost sprzedażyw przedsiębiorstwach sprzedających meble orazsprzęt RTV i AGD. Wzrosła również sprzedażżywności. Po spadku w II kwartale br. zwiększyłasię sprzedaż w niewyspecjalizowanych sklepachz przewagą żywności (super- i hipermarkety). Po-ziom sprzed roku przekroczyła (o 1,2%) sprzedażw branży motoryzacyjnej – po głębokich spadkachnotowanych w pierwszych miesiącach 2002 r.

1.2.3. Deficyt budżetowyDeficyt budżetu państwa wyniósł na koniec III

kwartału br. 21,8 mld zł, co stanowiło 74,9%wielkości zapisanej w znowelizowanej ustawiebudżetowej na 2001 r. oraz 105,7% limitu sprzednowelizacji. Oznacza to, że w ciągu III kwartałubr. deficyt zwiększył się o 3 mld zł, a zatem mniejniż w poprzednim kwartale. Wobec bardzo trud-nej sytuacji po stronie dochodowej budżetu, sto-sunkowo niewielki przyrost deficytu był możliwydzięki ograniczeniu wydatków budżetowych.

Dochody budżetu państwa ogółem wyniosływ III kwartale br. 35,1 mld zł, a zatem nieznacz-nie mniej niż w drugim kwartale, w którym od-notowano duże dochody niepodatkowe (m.in.z tytułu wpłaty z zysku NBP). Wprawdzie wpły-wy podatkowe wyniosły w trzecim kwartale br.30,8 mld zł i były znacząco wyższe niż w po-przednich kwartałach br., to jednak nadal pozo-stawały na niskim poziomie (stanowiły zaledwie23,8% planu rocznego i były zbliżone do ubiegło-rocznego poziomu, tj. 30,9 mld zł). Trudna sytu-acja dochodowa tegorocznego budżetu jest wyni-kiem zbyt optymistycznych założeń przyjętych dojego konstrukcji, m.in. opartych na znacznie za-


16

wyżonym przewidywanym poziomie PKBw 2000 r. oraz przewidujących poprawę ściągal-ności podatków i ceł. Podczas realizacji budżetusytuację jeszcze bardziej pogorszył niski poziomaktywności gospodarczej. Osłabienie popytu we-wnętrznego wpłynęło na znaczne obniżenie za-równo tempa wzrostu gospodarczego, jak i infla-cji, co z kolei negatywnie odbiło się na wysokościrealizowanych wpływów podatkowych2.

W obliczu niskich dochodów budżetu podjętezostały decyzje o zwiększeniu deficytu budżeto-wego o 8,6 mld zł (patrz ramka 1) oraz ogranicza-niu wydatków.

Wydatki budżetu państwa sięgnęły po trzechkwartałach br. 124,6 mld zł, a więc 68,6% po-

ziomu zapisanego w ustawie. W analogicznymokresie ub.r. zaawansowanie wydatków do planubyło wyższe i wynosiło 71,6%. W samym trze-cim kwartale br. wydatki wyniosły 38,1 mld zł,a zatem o 3% więcej niż w analogicznym okresie

2 Według szacunków Ministerstwa Finansów z końca października br.,łączne dochody budżetu wyniosą w br. około 141,5 mld zł, a zatem o19,6 mld zł mniej niż założono w ustawie budżetowej (przed nowelizacją).Tymczasem jeszcze w sierpniu br., przedstawiając Założenia do projektubudżetu na rok 2002, Ministerstwo Finansów przewidywało niedobór do-chodów w wysokości 17,3 mld zł, co wówczas uznawane było za dość pe-symistyczną prognozę.

Ramka 1Nowelizacja ustawy budżetowej na 2001 r.

W dniu 28 lipca br. Sejm przyjął rządowy projekt nowelizacji ustawy budżetowej na rok 2001. Projekt prze-widuje:

– obniżenie kwoty spodziewanych dochodów budżetowych do poziomu 152,5 mld zł, tj. o 8,6 zł i zwiększeniedeficytu budżetowego o tę samą kwotę,

– pozostawienie wydatków budżetowych na poziomie 181,6 mld zł, przy jednoczesnym założeniu ich ograni-czania w zależności od sytuacji dochodowej budżetu w drugim półroczu br.

Należy podkreślić, iż w momencie przyjmowania projektu nowelizacji budżetu Ministerstwo Finansów szaco-wało wykonanie dochodów w br. już na poziomie 143,8 mld zł. Nowelizacja ustawy nie rozwiązała problemu nie-doboru dochodów w tegorocznym budżecie, a konieczność równoczesnego ograniczania wydatków państwa zosta-ła w niej tylko zapowiedziana, lecz nie usankcjonowana (rozporządzenie o blokowaniu wydatków w br. zostałowprowadzone dopiero w październiku). Nowy minister finansów zapowiedział, że ze względu na bardzo trudną sy-tuację dochodową budżetu w br. można spodziewać się kolejnej jego nowelizacji, zwiększającej deficyt o około4 mld zł.


17

przed rokiem. Jednakże ograniczaniu wydatkówtowarzyszy w br. narastanie zobowiązań. Świad-czy o tym m.in. niski poziom dotacji do Fundu-szu Ubezpieczeń Społecznych, który na koniecwrześnia wyniósł zaledwie 57,2% wielkości zapi-sanej w ustawie budżetowej. W efekcie ograni-czania dotacji do FUS, a konkretnie jej częściprzeznaczonej dla Otwartych Funduszy Emery-talnych (OFE), w br. następuje dalszy przyrostzaległości sektora finansów publicznych wobectych jednostek. W ciągu pierwszych trzechkwartałów br. OFE otrzymały od ZUS tylko 6,7mld zł składek emerytalnych, co stanowi 47,5%planu sprzed nowelizacji ustawy budżetowej.

Tablica 2Wykonanie budżetu państwa w trzech kwartałach 2001 r.

Wielkości nominalne Stopień realizacji ustawy budżetowej

(mld zł) (%)I II III I II III Razem

kwartałyDochody 31,6 36,1 35,1 20,7 23,7 23,0 67,4Dochody podatkowe 26,9 27,2 30,8 20,8 21,1 23,8 65,7Podatki pośrednie 19,1 20,1 21,0 21,9 23,1 24,1 69,1Podatek dochodowy od osób prawnych 3,1 2,3 3,6 18,8 14,0 22,0 54,8Podatek dochodowy od osób fizycznych 4,7 4,8 6,2 18,3 18,7 24,1 61,2Dochody państwowych jednostek budżetowychw tym: 4,5 3,6 3,5 27,7 22,1 21,5 71,3

wpływy z cła 1,0 1,1 0,9 20,8 22,9 18,9 62,5opłata koncesyjna UMTS 0,9 0,8 1,0 28,8 25,6 32,6 87,0

Pozostałe dochodyw tym: 0,3 5,3 0,8 4,2 74,8 10,8 89,8

wpłata z zysku NBP 0,0 4,9 0,0 0,0 99,9 0,0 99,9Wydatki 46,7 39,8 38,1 25,7 21,9 21,0 68,6Obsługa długu krajowego 4,8 4,1 2,6 28,9 24,8 15,5 69,1Obsługa zadłużenia zagranicznego 0,7 1,4 1,1 12,5 26,6 18,8 56,3Dotacja dla Funduszu Pracy 0,7 0,9 0,2 36,9 45,5 12,8 97,2Dotacja dla FER 3,9 3,6 3,8 25,3 23,2 24,3 73,0Dotacja dla FUS 6,6 3,8 4,7 24,9 14,3 17,8 57,2Subwencje ogólne dla jednostek samorządu 9,8 7,6 6,6 34,4 26,6 23,2 84,3Deficyt budżetowy 15,1 3,7 3,0 51,8 12,7 10,3 74,9

Źródło: Ministerstwo Finansów.


18

Ustawa ta zakładała przekazanie OFE w br. 14,2mld zł składek. Tymczasem w lipcowej noweliza-cji ustawy budżetowej kwota ta została zmniej-szona do 12,2 mld zł, zaś przedstawiony przezodchodzący rząd projekt ustawy budżetowej narok 2002 zakłada jej ograniczenie do 9,6 mld zł.Decyzje te oznaczają dalsze pogłębianie proble-mu zaległości wobec OFE.

W III kwartale nie uzyskano znaczących przy-chodów z prywatyzacji. Tym samym tegorocznewpływy z tego tytułu nadal utrzymują się na bar-dzo niskim poziomie. Na koniec września wynio-sły one łącznie 2,6 mld zł, co stanowi zaledwie14,5% planu rocznego. Przewiduje się, iż na ko-niec roku przychody z prywatyzacji mogą sięgnąć13 mld zł3, wobec założonego w ustawie budżeto-wej poziomu 18 mld zł.

Wobec zwiększenia deficytu budżetowego do29,1 mld zł oraz niskich przychodów z prywaty-zacji, bardzo duże są w 2001 r. potrzeby pożycz-kowe budżetu. W ciągu pierwszych trzech kwar-tałów br. w celu sfinansowania tych potrzebgwałtownie wzrosła emisja skarbowych papierówwartościowych. W okresie tym przychody nettoz tytułu sprzedaży skarbowych papierów warto-ściowych wyniosły około 20,2 mld zł wobec 10,8mld zł w analogicznym okresie ub.r.

Deficyt ekonomiczny budżetu państwa, tj. de-ficyt fiskalny powiększony o wypłaty rekompensatdla pracowników sfery budżetowej oraz emerytówi rencistów (2,1 mld zł) i wpływy z opłaty konce-syjnej UMTS (2,7 mld zł) oraz pomniejszonyo przekazane przez ZUS do otwartych funduszyemerytalnych składki ubezpieczeniowe (6,7 mldzł), wynosił po trzech kwartałach br. 19,9 mld zł,tj. stanowił około 3,8% PKB. W analogicznymokresie ubiegłego roku deficyt ten kształtował sięna poziomie około 2,3% PKB, a zatem w br. na-stąpiło znaczące rozluźnienie polityki fiskalnej.

1.3. Podaż krajowa

Według wstępnych szacunków w III kwartalebr. tempo wzrostu wartości dodanej wyniosło

3 Szacunki Ministerstwa Skarbu. xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx


19

0,6% (w II kwartale br. 0,8%). Spadek wartościdodanej w przemyśle zwiększył się z 1,3% do1,5%, a w budownictwie z 8,0% do 8,2%. Wyż-sze było natomiast tempo wzrostu w usługachrynkowych (4,1% wobec 3,7%). Wzrosła teżwartość dodana w rolnictwie.

Produkcja sprzedana przemysłu w III kwartalebr. (w dużych i średnich przedsiębiorstwach) byłao 1,2% mniejsza niż w analogicznym okresie ub.r.(w II kwartale br. o 0,9%). Utrzymał się spadekprodukcji przemysłu przetwórczego (o 1,4% wo-bec 1,5% w poprzednim kwartale) głównie wsku-tek pogłębienia spadku sprzedaży przedsiębiorstwwytwarzających dobra inwestycyjne (z 3%w I półroczu do 5% w ciągu trzech kwartałówbr.). Przedsiębiorstwa przemysłu przetwórczegowytwarzające głównie dobra zaopatrzeniowew okresie trzech kwartałów br. zwiększyły pro-dukcję o około 1%, a wytwarzające dobra kon-sumpcyjne – o około 3% (w I półroczu br. – od-powiednio o 2% i 3%).

Wzrost obrotów przedsiębiorstw handlu deta-licznego i hurtowego, a także sprzedaży usługłączności oraz usług przedsiębiorstw zajmującychsię obsługą nieruchomości i działalności gospo-darczej przyczynił się do przyspieszenia wzrostuwartości dodanej w usługach rynkowych.Zmniejszyła się sprzedaż usług transportu. Sza-cuje się, że niższa niż w ub.r. była dynamika war-tości dodanej w sekcji pośrednictwa finansowegoi ubezpieczeń.

Według tzw. przedwynikowego szacunku,zbiory zbóż w br. były o 20,8% większe niżw 2000 r., rzepaku i rzepiku – o 12,0%, owocówz drzew – o 45,3%, owoców jagodowych –o 27,8%. Mniejsze natomiast były zbiory ziem-niaków – o 15,6%, buraków cukrowych – o 5-10% oraz warzyw gruntowych – o 5%. Wielkośćzbiorów wskazuje, że po dwóch latach spadkuwzrośnie globalna produkcja roślinna. Wzrostcen żywca spowodował poprawę opłacalnościchowu i przyspieszenie procesów odbudowy po-głowia zwierząt gospodarskich. Można w związkuz tym szacować, że mimo spadku skupu żywca,w 2001 r. poziom produkcji zwierzęcej będziezbliżony do notowanego w ub.r. W sumie można


20

spodziewać się wzrostu globalnej produkcji rolni-czej i wartości dodanej w rolnictwie.

W III kwartale br. pogłębił się spadek warto-ści dodanej w budownictwie. Niski popyt na ro-boty inwestycyjne i zmiana jego struktury (wzrostudziału inwestycji modernizacyjnych oraz wydat-ków na zakup maszyn i urządzeń w nakładach)przyczynił się do spadku o ponad 12% produkcjiśrednich i dużych przedsiębiorstw budowlanych.Sprzedaż robót o charakterze inwestycyjnymw ciągu trzech kwartałów br. była mniejsza niżw analogicznym okresie ub.r. o 11,1%, a robótremontowych – o 8,2%. Wartość w cenach bieżą-cych robót budowlano-montażowych wykonywa-nych przy realizacji budynków mieszkalnych byłao 12,8% mniejsza niż w analogicznym okresieub.r. (w tym jednorodzinnych – o 31,8%), bu-dynków przemysłowych i magazynowych –o 17,4%, a budynków biurowych – o 18,5%.


21

2. Handel zagraniczny,bilans płatniczy

W III kwartale 2001 r. pogłębiła się – widocz-na już w I połowie br. – tendencja słabnącego po-pytu krajowego (por. rozdział 1) i zagranicznego.Zjawiskom tym towarzyszyło obniżanie się dyna-miki wartości obrotów w polskim handlu zagra-nicznym (eksportu odpowiednio o 7,6 pkt. proc.,importu o 1,1 pkt. proc.).

Pogarszające się od początku br. oceny rozwo-ju koniunktury ze strony przedsiębiorstw w USAi strefie euro znalazły swoje potwierdzenie w zani-kającej dynamice wzrostu gospodarek tych regio-nów. Po praktycznie zerowym wzroście PKBw USA w II kwartale br., III kwartał przyniósłobniżenie poziomu PKB o 0,4% wobec II kwar-tału br. Wrześniowe ataki terrorystyczne w Sta-nach Zjednoczonych drastycznie pogorszyły kli-mat zaufania – przede wszystkim konsumentówamerykańskich. Także w krajach strefy euro w IIkwartale br. ponownie obniżyła się dynamika

90

100

110

120

130

140

96

100

104

108

112

IIIIVIIIIIIIVIIIIIIIVIIIIIIIVIIIIII

Popyt krajowy - prawa skalaImport - lewa skala

1997 2001200019991998

Wykres 1Dynamika wolumenu importu krajowego

(analogiczny okres poprzedniego roku = 100)

Źródło: dane GUS.


22

wzrostu PKB4, co powodowało dalszy spadekprzyrostów importu tego regionu (patrz tablica3). Osłabienie w II kwartale br. dynamiki warto-ści dodanej w przemyśle i jej bezwzględny spadekw budownictwie negatywnie wpływały przedewszystkim na import inwestycyjny i zaopatrze-niowy. Przykładowo, w II kwartale br. import ze-wnętrzny Unii Europejskiej w grupie maszyni sprzętu transportowego obniżył się o prawie 9%wobec analogicznego okresu ub.r. (podczas gdyjeszcze w I kwartale br. odnotowano jego wzrost– odpowiednio o 4,3%)5. W III kwartale br.

-2

0

2

4

6

8

10

-12

-8

-4

0

4

8

IXVIIIVIIVIVIVIIIIIIXIIXIX

Produkcja przemys³owa (lewa skala)

2000 2001

WskaŸnik zaufania w przemyœle przetwórczym (prawa skala)

WskaŸnik zaufania konsumentów (prawa skala)

zmia

na %

w s

tosu

nku

do p

oprz

edni

ego

roku

Wykres 2Dynamika produkcji przemysłowej oraz wskaźniki zaufania w strefie euro

Źródło: dane Eurostat i Handelsblatt.

4 Euro-Indicators, News Release, nr 105/2001 – 11 October 2001,Eurostat. 5 Import UE w zakresie tzw. różnych wyrobów przemysłowych utrzymałsię w II kwartale br. na poziomie z analogicznego okresu ub.r. (w I kwar-tale wzrósł odpowiednio o 3,2%). Najwyższą dynamiką charakteryzowałsię przywóz produktów chemicznych, jednak i w tym przypadku wzrostimportu w II kwartale br. (3,5%) był wolniejszy niż w I kwartale (8,8%).Import produktów chemicznych okazał się najmniej wrażliwy na wyraźneobniżenie się koniunktury w krajach Unii. Tendencja do zwiększania sięudziału produktów chemicznych w obrotach handlowych obserwowanajest od wielu lat w większości krajów rozwiniętych. Nie znajduje to jednakodzwierciedlenia w polskim eksporcie. Produkty chemiczne mają w nimniewielkie znaczenie (6,4% w I połowie br.), a dynamika ich sprzedaży jestw ostatnich latach wolniejsza niż eksportu ogółem.


23

znacznie pogorszyły się oceny dalszego rozwojukoniunktury w strefie euro, zarówno ze stronykonsumentów, jak i producentów (patrz wykres2), na co wpłynęły także psychologiczne efektyataku na USA. Jest zatem prawdopodobne, że –podobnie jak gospodarka amerykańska – takżestrefa euro może wejść w IV kwartale br. w fazęrecesji.

Korzystniej przedstawiała się natomiast ko-niunktura na rynkach wschodnich. PKB Rosjizwiększył się w I półroczu br. o 5,4% w porówna-niu z I połową ub.r., a import wzrósł w cenachbieżących w okresie styczeń-czerwiec br. o 21,2%(podczas gdy w całym 2000 r. wzrósł o 8%)6.

W I półroczu br. (por. pkt. 4.2. Ceny ze-wnętrzne) poprawiły się warunki cenowe w pol-skim handlu zagranicznym. Dolarowe ceny trans-akcyjne rosły szybciej w eksporcie (o 1,5% w po-równaniu z I połową ub.r.) niż w imporcie (odpo-wiednio – o 0,3% ). W III kwartale br. nastąpiłapoprawa warunków kursowych realizacji transak-cji eksportowych; uległa bowiem odwróceniu po-głębiająca się od końca ub.r. tendencja do nomi-nalnej i realnej aprecjacji złotego (patrz wykres 3).Realny efektywny kurs złotego, skorygowanyo zmiany cen produkcji sprzedanej przemysłu

6 Źródło: Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego Federacji Rosyjskiej.

Tablica 3Wybrane wskaźniki ekonomiczne dla strefy euro i Niemiec

(zmiany w % w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku, w cenach stałych)

Strefa euro Niemcy2000 2001 2000 2001

III IV I II III IV I IIkwartały

Produkt krajowy brutto 3,2 2,8 2,4 1,7 3,2 2,5 1,8 0,6Popyt krajowy 2,7 2,3 1,6 1,0 2,1 2,1 1,0 -0,3Inwestycje 4,2 3,1 1,8 0,4 2,5 1,7 -0,7 -2,4Import 11,3 10,5 6,6 3,2 10,2 13,4 7,0 4,9Wartość dodana w przemyśle 4,5 4,3 3,5 1,3 6,6 5,5 4,9 0,6Wartość dodana w budownictwie 1,0 0,5 -1,2 -1,8 -4,3 -4,4 -8,0 -7,4

Źródło: Eurostat.


24

-5.000

-4.000

-3.000

-2.000

-1.000

0

1.000

2.000

3.000

IIIIIIIVIIIIIIIVIIIIIIIVIIIIII

1998 2000

Bilans obrotów bie¿¹cych

1999 2001

Saldo pozosta³ych pozycji

Saldo p³atnoœci towarowych

Saldo niesklasyfikowanych obrotów bie¿¹cych

mln USD

Wykres 4Bilans obrotów bieżących(dane kwartalne)

Źródło: dane NBP.

95

105

115

125

135

145

155

VIIIIVXIIVIIIIVXIIVIIIIVXIIVIIIIVXIIVIIIIVXIIVIIIIVXIIVIIIIVXIIVIIIIVXII

cenami produkcji sprzedanej ogó³em

1993 1998

cenami produkcji sprzedanej w przetwórstwie przemys³owym

cenami towarów i us³ug konsumpcyjnych

1994 1995 1996 1997 1999 2000 2001

Kurs efektywny deflowany:

wzr

ost w

arto

œci i

ndek

su =

apr

ecja

cja

Wykres 3Realny efektywny kurs złotego w latach 1994-2001(grudzień 1993 = 100)

Źródło: obliczenia NBP.


25

w przetwórstwie przemysłowym, zdeprecjonowałsię w III kwartale br. o 6,4%, wobec aprecjacjio 6,1% w II kwartale i o 3,5% w I kwartale br.i powrócił do poziomu z I kwartału 2001 r. Przy-czyną osłabienia realnego efektywnego kursu zło-tego była przede wszystkim jego nominalna de-precjacja o 6,7%, która znacznie przewyższałaniewielkie, ale niekorzystne zmiany cen relatyw-nych. Nieznaczny wzrost cen krajowych (o 0,2%w stosunku do II kwartału 2001 r.) oraz spadekcen zagranicznych (odpowiednio o 0,4%) działałyna kurs realny aprecjacyjnie, jednakże jego zmia-ny nominalne zniwelowały, a nawet istotnie prze-wyższyły ich wpływ na kształtowanie się konku-rencyjności.

W III kwartale br. wyraźnie poprawił się wy-nik na rachunku bieżącym bilansu płatniczego,zarówno w stosunku do II kwartału br., jak też doanalogicznego okresu ub.r. Po rocznym okresiestabilizacji deficyt w obrotach bieżących obniżyłsię w III kwartale br. o ponad połowę – do 1 mldUSD, osiągając poziom najniższy od II kwartału1998 r. Jak wskazuje wykres 4, ostatnia poprawao podobnej skali wystąpiła w II kwartale 2000 r.,a wpłynęło na nią najsilniej obniżenie deficytu ob-rotów towarowych.

Do zmniejszenia się ujemnego salda bilansu ob-rotów bieżących w III kwartale br. przyczyniły się:poprawa salda dochodów (o 0,5 mld USD), obro-tów niesklasyfikowanych (o 0,4 mld USD) i trans-ferów (o 0,3 mld USD). A zatem nie było to udzia-łem najważniejszych pozycji rachunku bieżącego:obrotów towarowych i usługowych, których defi-cyt ustabilizował się na poziomie II kwartału br.

Zarówno dane statystyki płatniczej, jak i rze-czowej (po wyeliminowaniu wahań sezonowychi nieregularnych), wskazują na obniżającą się odpoczątku 2001 r. dynamikę eksportu towarówprzy lekko słabnącym (od II kwartału br.) tempiewzrostu importu (patrz wykresy 5 i 6). Eksportwzrastał we wrześniu br. w tempie 9,7%, wobec15,4% w styczniu br.; dynamika importu nato-miast nieznacznie osłabiła się z 2% w kwietniu do1% we wrześniu7. Wyraźne spowolnienie dyna-

7 Obliczenia NBP na podstawie danych GUS. vvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvv


26

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000

4.500

IXVIIVIIIIXIIXVIIVIIIIXIIXVIIVIIIIXIIXVIIVIIIIXIIXVIIVIIII

Import

1997 2000

Trend importu

1999 20011998

Eksport Trend eksportu

w mln USD

Wykres 5Obroty handlu zagranicznego na bazie płatności(dane miesięczne)

Źródło: dane NBP i GUS.

80

90

100

110

120

130

VIIIVIXVIIIVIXVIIIVIXVIIIVIXVIIIVI1997 2000

Eksport

1999 20011998

Trend eksportu Import Trend importu

Wykres 6Dynamika wartości eksportu i importu w USD(analogiczny okres poprzedniego roku = 100)

Źródło: dane GUS, obliczenia NBP.


27

miki eksportu było w głównej mierze efektem po-głębiającej się od III kwartału 2000 r. aprecjacjizłotego oraz słabnącej od I kwartału br. dynami-ki popytu gospodarek strefy euro (patrz tablica3). Deprecjacja złotego, która miała miejsce w IIIkwartale br. mogła nieznacznie złagodzić tenden-cję spadku dynamiki obrotów w polskim handluzagranicznym, co znalazło odzwierciedlenie w da-nych GUS za sierpień i wrzesień br.

Analiza zmian w strukturze towarowej pol-skiego handlu zagranicznego w I półroczu br.(patrz tablica 4) wskazuje, że w okresie tym po-datne na osłabienie popytu zewnętrznego okazałysię przede wszystkim wyroby przetworzone. Naj-większy wpływ na spowolnienie wzrostu eksportumiało obniżenie dynamiki sprzedaży maszyni sprzętu transportowego, w tym przede wszyst-kim samochodów oraz części samochodowych.Niższą dynamiką w porównaniu z eksportemogółem odznaczała się także sprzedaż tzw. róż-nych wyrobów przemysłowych (gdzie klasyfiko-wane są przede wszystkim wyroby pracochłonnei surowcochłonne). Spowodowane to było bez-względnym spadkiem eksportu drewna i wyro-bów z drewna oraz niewielkim wzrostem sprzeda-ży wyrobów metalurgicznych. Zmiany w ekspor-

Tablica 4Udział zmian wartości poszczególnych grup towarów w zmianach wartości polskiego

eksportu i importu (zmiana w stosunku do poprzedniego roku – w %)

Eksport Import2000 2001 2000 2001

III IV I II III IV I IIkwartały

OGÓŁEM 18,8 13,5 21,2 12,2 4,3 -0,8 5,4 0,4Produkty nieprzetworzone 1,3 1,5 3,3 2,7 4,5 2,8 1,4 1,3

Produkty rolno-spożywcze 0,9 0,8 1,6 1,0 -0,2 -0,5 0,4 0,9Surowce -0,4 0,1 0,0 -0,2 0,5 0,2 0,1 -0,1Paliwa mineralne 0,9 0,6 1,7 1,9 4,2 3,0 1,0 0,6

Wyroby przetworzone 17,5 12,0 18,0 9,6 -0,2 -3,6 4,1 -1,0Produkty chemiczne 2,4 1,5 1,6 0,4 0,5 -1,2 1,1 0,3Maszyny i sprzęt transportowy 12,1 7,7 11,0 6,0 -0,8 -0,9 1,4 -2,0Różne wyroby przemysłowe 2,9 2,8 5,4 3,2 0,1 -1,5 1,7 0,8



28

cie w tych pozycjach związane są ze zmniejsze-niem importu zaopatrzeniowego w krajach UniiEuropejskiej.

Dalsze spowolnienie tempa wzrostu gospodar-czego w Polsce, któremu towarzyszyło osłabieniepopytu krajowego, znalazło odzwierciedleniew obniżeniu dynamiki importu w I półroczu br.we wszystkich ważniejszych grupach towaro-wych. Nastąpiło obniżenie importu maszyni sprzętu transportowego, co w dużej mierze byłoefektem zmniejszenia importu części do montażusamochodów, spowodowanego spadkiem krajo-wej produkcji. Również dynamika przywozu go-towych samochodów była znacznie wolniejsza niżw latach poprzednich. Spośród wyrobów prze-tworzonych najszybciej rósł import produktówchemicznych, w tym głównie wyrobów farmaceu-tycznych (o 16% w porównaniu z ub.r.). Wyraź-nie wolniejszy niż w poprzednim roku wzrostwartości importu paliw mineralnych wynikałprzede wszystkim ze spadku (o 8% w porównaniuz I połową 2000 r.) wartości dostaw ropy nafto-wej. Obniżeniu się cen ropy na rynkach świato-wych towarzyszył spadek wolumenu jej importu.Wzrost importu paliw podtrzymywało natomiastzwiększenie wartości dostaw gazu ziemnegowskutek jednoczesnego wzrostu jego cen i wolu-menu importu.

Deficyt obrotów bieżących w III kwartale br.został w całości sfinansowany napływem długo-terminowego kapitału zagranicznego w postaciinwestycji bezpośrednich. Ich dodatnie saldow wysokości 1,3 mld USD było wyższe o prawie50% od poziomu uzyskanego w III kwartale ub.r.Salda pozostałych pozycji rachunku finansowegozrównoważyły się: saldo pozostałych inwestycjiwyniosło około 0,3 mld USD, saldo pochodnychinstrumentów finansowych około -0,3 mld USD,a saldo inwestycji portfelowych -30 mln USD.

Jak wskazuje tablica 5, w III kwartale br. istot-nie poprawiły się wskaźniki oceny równowagi ze-wnętrznej w polskiej gospodarce, na co wpłynąłprzede wszystkim znacznie obniżony poziom de-ficytu w obrotach bieżących, wyższy napływ za-granicznych inwestycji bezpośrednich oraz depre-cjacja kursu złotego.


29

Tablica 5Wybrane wskaźniki ostrzegawcze (w %)

Wskaźnik ostrzegawczy 2000 2001I II III

kwartałySaldo obrotów bieżących/PKB -6,2 -5,3 -5,2 -4,4Saldo płatności towarowych/PKB -8,3 -7,7 -7,2 -6,8Inwestycje bezpośrednie/saldo obrotów bieżących 95,2 56,5 63,6 132,0Wniesienie kapitału/saldo obrotów bieżących* 83,7 41,6 52,3 111,4(Saldo obrotów bieżących-inwestycje bezpośrednie)/PKB -0,4 -2,3 -1,8 0,7Saldo obrotów bieżących/oficjalne aktywa rezerwowe (lata) 2,8 3,2 3,1 7,1Obsługa zadłużenia zagranicznego/eksport 19,1 23,6 21,7 20,6Oficjalne aktywa rezerwowe - w miesiącach importu 8,0 7,9 7,9 8,3Realny efektywny kurs walutowy ** 5,8 6,5 14,0 1,8

* Napływ netto kapitału z tytułu inwestowania w udziały i akcje oraz dopłat do kapitału.** Realny efektywny kurs złotego skorygowany o zmiany cen produkcji sprzedanej w przetwórstwie przemysłowym; analogiczny

kwartał poprzedniego roku = 100; wzrost wartości indeksu oznacza aprecjację.

Źródło: dane GUS, NBP, obliczenia NBP.


30

3. Rynek pracySpadek przeciętnego zatrudnienia w gospodar-

ce narodowej w III kwartale br. w porównaniuz III kwartałem ub.r. był większy niż w analogicz-nym okresie przed rokiem i wyniósł 3,8%,a w porównaniu z II kwartałem br. 1%. Zmniej-szenie zatrudnienia w III kwartale br. było teżwiększe niż w dwóch poprzednich kwartałach.

W sektorze przedsiębiorstw wyraźne przyspie-szenie spadku zatrudnienia notowano począwszy odII kwartału br., a w kolejnych miesiącach III kwar-tału br. postępowało ono w jeszcze szybszym tem-pie, nienotowanym od początku lat dziewięćdzie-siątych. W rezultacie we wrześniu br. zatrudnieniew sektorze przedsiębiorstw było mniejsze niż przedrokiem o 4%. Natomiast jego spadek liczony nara-stająco od stycznia do września br. był słabszy niżw porównywalnym okresie ub.r. o 0,4 pkt. proc.i wyniósł 3%. Zmniejszenie zatrudnienia następo-wało w większości działów przetwórstwa przemy-słowego, w budownictwie, a także w niektórychsekcjach usług rynkowych (tablice 6 i 7). Coraz czę-ściej zwalniani byli pracownicy z małych zakładów(nie objętych miesięczną sprawozdawczością GUS).Rosła też – według badań GUS – liczba przedsię-biorstw deklarujących zwolnienia pracowników.

Jak wynika z badań ogólnego klimatu ko-niunktury w przemyśle, w IV kwartale br.8, re-dukcje zatrudnienia planuje aż 38% responden-tów, co stanowi najwyższy odsetek w dotychcza-sowych badaniach ankietowych. Jako bezpośred-nia przyczyna zwolnień podawana jest koniecz-ność zmniejszenia kosztów produkcji, która wyni-ka ze spadku popytu.

Analiza zmian zatrudnienia w 48 działach go-spodarki (na podstawie sprawozdania F-01 zaokres 1999-2001) wskazuje na kontynuację pro-cesu zmian stosunku kapitału do pracy. Procesten był wynikiem zarówno substytucji siły robo-czej kapitałem, jak też redukcji nadmiaru zatrud-nienia.

8 „Wstępna informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnymuwzględnieniem stanu koniunktury w IV kwartale 2001 r.” NBP, Depar-tament Statystyki.


31

Zmiany zatrudnienia w przedsiębiorstwachw badanym okresie wynikały po pierwsze, zespadku ogólnego zatrudnienia, co sygnalizujeproces zwolnień zbędnej siły roboczej. Po drugie,obserwowany wraz ze spadkiem zatrudnieniaw danym dziale wzrost liczby przedsiębiorstwoznacza, że nowo tworzone przedsiębiorstwa za-trudniają mniej pracowników niż te, które ulega-ją likwidacji. Wiąże się to z dążeniem przedsię-biorstw do optymalnego wykorzystania czynni-ków produkcji.

Jednocześnie w br. dalszemu spowolnieniu(szczególnie w III kwartale) uległy procesy re-strukturyzacyjne w górnictwie i hutnictwie, cospowodowało, że mimo przyspieszenia tempaspadku zatrudnienia, szczególnie w przetwór-stwie przemysłowym i w budownictwie, skalazwolnień w całym sektorze przedsiębiorstww okresie trzech kwartałów br. była mniejsza niżw analogicznym okresie ub.r.

Osłabienie koniunktury, trudności ze zbytemprodukcji, pogarszająca się konkurencyjność

Tablica 6Zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw według sekcji

Wyszczególnienie Przeciętne zatrudnienie Przeciętne zatrudnieniew okresie I-IX 2001 w III kwartale 2001(I-IX 2000 = 100) (II kwartał 2001 = 100)

Sektor przedsiębiorstw ogółem 97,0 99,6Przemysł razem 95,0 99,3Górnictwo węgla kamiennego i brunatnego 91,6 99,4Przetwórstwo przemysłowe 95,1 99,3w tym

- produkcja artykułów spożywczych i napojów 94,9 99,8- produkcja metali 85,2 98,8- produkcja maszyn i urządzeń 91,9 97,5- wytwarzanie i zaopatrywanie w energię

elektryczną, gaz, wodę 97,1 99,6Budownictwo 92,5 99,6Handel i naprawy 98,8 99,9Hotele i restauracje 102,3 101,2Transport, gospodarka magazynowa i łączność 95,9 99,6Obsługa nieruchomości i firm 107,5 100,8

Źródło dane GUS, obliczenia własne.


32

i efektywność produkcji stanowiły silne bodźcedla przedsiębiorców do obniżania kosztów pro-dukcji, w tym kosztów pracy. Najprostszą i naj-szybszą metodą zmniejszenia tych ostatnich są re-dukcje zatrudnienia.

Obowiązujące obecnie regulacje systemoweznacząco podnoszą koszty związane z zatrudnie-niem. W okresie ostatnich dziesięciu lat, na sku-tek wprowadzenia przepisów zwiększających opo-datkowanie pracy, koszty pracy, a ściślej pozapła-cowe koszty pracy obciążające pracodawcę, wzro-sły z około 45-47% do ponad 90% płacy netto(ramka 2). W znaczący sposób przyczyniło się todo wzrostu bezrobocia.

Istotną barierę wzrostu zatrudnienia w Polscestanowi też wysoka i niezróżnicowana regionalniepłaca minimalna, tj. najniższe obowiązujące wy-nagrodzenie miesięczne. Ogranicza ona szczegól-nie możliwości zatrudnienia młodzieży i pracow-

Tablica 7Przeciętne zatrudnienie w przemyśle oraz stopa bezrobocia według województw

Województwo Przeciętne zatrudnienie w przemyśle Stopa bezrobocia w %III kwartał 2001 I-IX 2001 w dniu w dniu

(poprzedni (I-IX 2000 30.09.2000 30.09.2001kwartał = 100) = 100)

POLSKA 99,3 95,0 14,0 16,3Dolnośląskie 99,5 95,6 17,0 19,7Kujawsko-pomorskie 98,0 95,2 18,3 20,7Lubelskie 100,0 95,1 13,2 14,6Lubuskie 98,5 93,6 19,3 22,6Łódzkie 100,0 95,2 15,2 17,0Małopolskie 99,5 95,2 11,1 13,0Mazowieckie 99,5 93,8 10,4 12,5Opolskie 98,5 92,4 14,2 16,3Podkarpackie 99,3 96,3 14,9 16,3Podlaskie 100,0 95,6 12,7 14,1Pomorskie 99,3 98,7 14,9 18,0Śląskie 99,0 93,0 12,0 14,8Świętokrzyskie 100,0 94,8 15,6 17,3Warmińsko-mazurskie 98,8 95,2 23,2 26,3Wielkopolskie 99,6 98,2 11,3 14,9Zachodniopomorskie 100,0 95,0 18,9 22,4



33

Ramka 2Wzrost kosztów związanych z zatrudnieniem na skutek zmian systemowych prze-prowadzonych w ostatnim dziesięcioleciu

Koszty związane z zatrudnieniem, poza wynagrodzeniami, obejmowały:

w 1990 r.:– składki ZUS, FP, PFRON w łącznej wysokości około 45% od wynagrodzeń brutto, po wyłączeniu

m.in. wypłaconych premii i nagród z zysku do podziału lub z nadwyżki bilansowej w spółdzielniach,rekompensat z tytułu wzrostu kosztów utrzymania, umów zlecenia;

– podatek od płac w wysokości 20%, po wyłączeniu płatności, od których nie odprowadza się składkiZUS;

– podatek od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń – obliczany wg szczegółowych przepisów;– łącznie – około 65-67% płacy netto.

w 1991 r.:– obciążenia jak w 1990 r.;– ponadto składkami ZUS objęto również wypłaty z zysku, co spowodowało wzrost kosztów o kolejny

1% – łącznie do około 66-68% płacy netto.

w 1992 r.– wprowadzono podatek dochodowy od osób fizycznych, odprowadzany przez pracownika w miejsce

podatku od płac. Podniesione zostały w związku z tym wynagrodzenia pracowników o kwotę, którapo odliczeniu podatku zapewniałaby pracownikowi wynagrodzenie na dotychczasowym poziomie.W rezultacie kwoty odprowadzanych składek ZUS i na FP wzrosły o około 12%;

– od 1 marca 1992 r. wzrosły do 45% płacy netto (z 43% poprzednio) składki ZUS, co łącznie ze skład-ką na FP stanowiło 47% płacy netto.

Łącznie pozapłacowe koszty pracy zwiększyły się do około 80-82% płacy netto.

1993 r. Od 1 stycznia 1993 r. o 1 pkt proc., tj. do 3% płacy netto, wzrosła składka na FP, co podniosło wymiarskładki na ZUS i FP do 48% płacy netto.Łączne obciążenia pozapłacowe stanowiły tym samym już 81-83% płacy netto.

1999 r.Reforma ubezpieczeń społecznych – opłacaniem składek obciążony został zarówno pracownik, jak i pra-codawca. Obciążenia pracodawców z tego tytułu nie zmieniły się.

Niektóre z pozostałych zmian dokonane w omawianym okresie, których skutki są trudne do oszacowania,a obciążają koszty przedsiębiorców:

– wprowadzenie negocjacyjnego systemu kształtowania wynagrodzeń, który w zasadzie od momentuwejścia w życie, tj. od 1995 r. realizowany jest niezgodnie z założeniami i powoduje nadmierny, nie-uzasadniony wzrost płac; na skutek presji załóg podwyżki wynagrodzeń dokonywane były bowiemczęsto niezależnie od sytuacji finansowej przedsiębiorstwa;

– od 1996 r. pracodawca obowiązany jest wypłacać wynagrodzenie za czas choroby do 35 dni w ciąguroku;

– stopniowo skracany był wymiar czasu pracy, bez dokonywania obniżki wynagrodzeń, co automatycz-nie podnosiło koszt 1 godziny pracy (zgodnie z ostatnią zmianą od 1 stycznia 2003 r. będzie obowią-zywał 40 godzinny wymiar godzin, przy 5-dniowym tygodniu pracy);

– wydłużeniu uległy urlopy wypoczynkowe. Według naszych szacunków zmiany te wpłynęły na wzrost pozapłacowych kosztów pracy o dalsze 10-15%. Łącznie więc wszystkie obciążenia pozapłacowe ukształtowały się na poziomie 90-95% płacy netto.


34

ników o niższych kwalifikacjach, których rynko-wa cena pracy jest często niższa od płacy mini-malnej. Do 1999 r. płaca minimalna była walory-zowana kilkakrotnie w ciągu roku. Dopierow 2000 r. i w 2001 r. waloryzacji dokonano razw roku. Od stycznia 1995 r. do stycznia 2001 r.najniższe wynagrodzenie miesięczne wzrosło no-minalnie blisko trzykrotnie (wynosi obecnie 760zł, tj. blisko 40% przeciętnej płacy w gospodarcenarodowej). Był to wzrost nieco wyższy niż wzrostprzeciętnych płac w gospodarce narodowej, a na-wet w sektorze przedsiębiorstw w tym okresie.W ujęciu realnym płaca minimalna zwiększyła sięod 1995 r. do końca III kwartału br. o około152%, podczas gdy przeciętna płaca w gospodar-ce narodowej – o około 144%.

W ciągu trzech kwartałów br. w stosunku doporównywalnego okresu ub.r., likwidacji uległoblisko 220 przedsiębiorstw państwowych (tabli-

Tablica 8Spadek liczby przedsiębiorstw państwowych według województw

Województwo Przedsiębiorstwa państwowestan na 30.09.2000 III kwartał 2001 stan na 30.09.2001(30.09.1999 = 100) (poprzedni (30.09.2000 = 100)

kwartał = 100)POLSKA 86,4 98,5 90,6Dolnośląskie 75,0 96,9 84,4Kujawsko-pomorskie 92,3 97,7 65,2Lubelskie 91,3 99,1 96,5Lubuskie 84,1 97,1 95,7Łódzkie 84,0 98,3 93,1Małopolskie 87,6 96,0 88,3Mazowieckie 94,8 99,2 96,6Opolskie 72,1 100,0 93,2Podkarpackie 68,4 97,9 70,8Podlaskie 86,4 100,0 90,0Pomorskie 83,1 98,1 92,0Śląskie 86,2 99,7 94,6Świętokrzyskie 88,7 98,8 89,4Warmińsko-mazurskie 85,2 100,0 90,7Wielkopolskie 87,2 98,4 93,4Zachodniopomorskie 90,4 98,6 92,0



35

ca 8). Na bazie likwidowanych zakładów powsta-ło wprawdzie wiele spółek handlowych, jednakprzekształceniom tym towarzyszyły redukcje za-trudnienia (związane z przerostami zatrudnieniaw przedsiębiorstwach państwowych).

Poza branżami produkcyjnymi i usługami co-raz częściej redukcje zatrudnienia mają miejscew bankowości (przekształcenia własnościowe)i w szkolnictwie (do 2006 r. 90 tys. nauczycielistraci pracę na skutek spadku do tego czasu licz-by uczniów o blisko 1,5 mln). Obok górników,hutników, inżynierów budownictwa i inżynierówmechaników, pracownicy bankowi i nauczycielenależą do najbardziej zagrożonych utratą pracygrup zawodowych.

Jak wynika z danych tablicy 9, na zmianę licz-by pracujących w gospodarce narodowej w okre-sie od września 2000 r. do września 2001 r. złoży-ły się zarówno spadki, jak i wzrosty zatrudnieniaw poszczególnych sekcjach. Blisko 70% spadku

Tablica 9Pracujący w gospodarce narodowej

Nazwa sekcji Stan na koniec IX 2001pracujący IX 2000 = 100 zmiana udział zmian

w tys. osób w porównaniu w sekcji z IX 2000 w zmianie

w tys. osób ogółem w %Ogółem 7.997 96,4 -294 100,0Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 131 94,3 -8 -2,7Przemysł 2.646 94,4 -157 -53,4Budownictwo 521 91,2 -50 -17,0Handel i naprawy 861 98,5 -13 -4,4Hotele i restauracje 107 100,0 - -Transport, gospodarka magazynowa i łączność 577 94,3 -3,4 -11,6Pośrednictwo finansowe 237 82,4 -50 -17,0Obsługa nieruchomości i firm; nauka 531 102,5 +11 +3,7Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne 521 118,7 +82 +27,9Edukacja 891 99,3 -5 -1,7Ochrona zdrowia i opieka społeczna 782 92,6 -58 -19,7

Źródło: dane GUS; dane nie obejmują rolnictwa indywidualnego i jednostek budżetowych prowadzących działalność w zakresieobrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego.


36

liczby pracujących w analizowanym okresie na-stąpiło na skutek zmniejszenia zatrudnieniaw przemyśle i budownictwie. Natomiast znacznezmiany zatrudnienia w sekcjach: pośrednictwo fi-nansowe, ochrona zdrowia i opieka społeczna orazadministracja publiczna, obrona narodowa, obo-wiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotnebyły przede wszystkim wynikiem przemieszczeń,jakie nastąpiły między tymi sekcjami wskutekzmian w klasyfikacji PKD (objęły one m.in. ZUS,KRUS, stacje epidemiologiczne).

Wraz ze spadkiem zatrudnienia następujewzrost liczby bezrobotnych. W III kwartale br.liczba zarejestrowanych bezrobotnych zwiększyłasię w porównaniu ze stanem na koniec czerwca br.o ponad 71 tys. do 2.920 tys. osób, a stopa bez-robocia wzrosła w tym czasie o 0,4 pkt. proc.W końcu września br. liczba zarejestrowanychbezrobotnych była wyższa niż przed rokiemo 391,6 tys. osób, a stopa bezrobocia wzrosłao 2,3 pkt. proc. do 16,3%.

Sytuację na rynku pracy dodatkowo pogarszapostępujący spadek liczby ofert, jakimi dysponu-

1030507090

110130150170190210230250270290310330

IXVIIIIXIIIXVIIIIXIIIXVIIIIXIIIXVIIIIXIIIXVIIIIXIIIXVIIIIXIIIXVIIII1995 1999

Liczba nowych rejestracji bezrobotnych Liczba ofert pracy

1997 20011996 1998 2000

w tys.

Wykres 7Bezrobotni nowo zarejestrowani i oferty pracy w miesiącu



37

ją urzędy pracy. Ponadto, nowe miejsca pracy róż-nią się znacząco od likwidowanych zarówno podwzględem kwalifikacji, jak i lokalizacji (lepszewykształcenie, praca głównie w sektorze usługw dużych miastach). W III kwartale br. zgłoszo-no do urzędów pracy o blisko 1,5 tys. ofert pracymniej niż w poprzednim kwartale br. i o około 34tys. mniej niż przed rokiem (wykres 7).

Od początku roku do końca III kwartału br.liczba tych ofert zmniejszyła się w porównaniuz analogicznym okresem ub.r. o prawie 118 tys.i wyniosła 372,8 tys.

Okres pozostawania bezrobotnym, a w konse-kwencji poziom bezrobocia w kraju zależy w pew-nym stopniu również od aktywności samych bez-robotnych (ramka 3, wykres 8).

Większa liberalizacja rynku pracy i obniżeniestopnia ochrony bezrobotnych mogłyby zwięk-szyć ich zaangażowanie w poszukiwanie pracy,przekwalifikowanie się, podjęcie odpowiednichszkoleń, a także skłonić do większej mobilności

Ramka 3Intensywność poszukiwania pracy

Wykorzystując metodę estymacji niejednorodnego systemu rekurencyjnego, przeprowadzono w NBP analizęprzyrostów i spadków liczby bezrobotnych w ciągu ostatnich pięciu lat. Wyniki tej analizy wskazują, że poziombezrobocia zależy nie tylko od tempa rozwoju gospodarczego, czy obowiązujących regulacji wpływających na licz-bę tworzonych miejsc pracy, ale także od zaangażowania samych bezrobotnych w poszukiwanie pracy.

Na skutek słabej intensywności poszukiwania pracy, w pierwszym miesiącu po rejestracji w urzędzie pracy tyl-ko około 4% osób znajduje zatrudnienie. Najwięcej, prawie 9% osób, podejmuje pracę w czwartym miesiącu, a odpiątego miesiąca szanse zatrudnienia ponownie maleją, spadając do 4% w dwunastym miesiącu po rejestracji.

W 1995 r. bezrobotni pozostający bez pracy ponad dwa lata stanowili około 18% ogółu zarejestrowanych.W 2000 r. udział ten wzrósł do ponad 22%, a w II kwartale br. do prawie 26%.

Przy zastosowaniu odpowiednich bodźców intensyfikujących poszukiwanie pracy od momentu jej utraty (przy-najmniej do stopnia efektywności takiego jak w czwartym miesiącu), liczba znajdujących zatrudnienie po 4 mie-siącach od rejestracji mogłaby wzrosnąć z 28 do 35 osób na 100 bezrobotnych. Stopa bezrobocia w tych warun-kach mogłaby obniżyć się w połowie br. z zarejestrowanych wówczas 16% do około 14,4%. Po 16 miesiącach odmomentu rejestracji szansa zatrudnienia maleje do 2% (tj. pracę znajdują 2 osoby na 100). Niski odsetek osóbopuszczających szeregi bezrobotnych po tym okresie nie wynika jednak wyłącznie ze słabej intensywności poszuki-wania pracy. Wiąże się to również z niechęcią pracodawców do zatrudniania osób długotrwale bezrobotnych, cha-rakteryzujących się niską przydatnością do pracy.

Zaangażowanie bezrobotnych w proces poszukiwania pracy zależy od wielu czynników. Jednym z nich jest sys-tem bodźców ekonomicznych stwarzanych przez programy ubezpieczeń i zasiłków dla bezrobotnych. W szczegól-ności przyznawanie zasiłku na stałym poziomie przez określony czas ma negatywne konsekwencje dla zaangażo-wania w proces poszukiwania pracy. Zaangażowanie to jest bowiem funkcją różnicy między obecnymi przychoda-mi z zasiłku a oczekiwanymi przychodami z pracy. Im bliżej końca okresu wypłacania zasiłku, tym większa inten-sywność poszukiwania pracy wobec perspektywy utraty jakichkolwiek dochodów (zasiłków, świadczeń socjalnych,dopłat itp.). Prowadzi to do wniosku, że pewien spadek bezrobocia można by uzyskać, wypłacając w miarę upły-wu czasu coraz niższe zasiłki dla bezrobotnych, co skłaniałoby ich do intensywniejszego poszukiwania pracy.


38

(duże zróżnicowanie terytorialne bezrobociaw Polsce) i tym samym wyeliminować bierneoczekiwanie na propozycje urzędu pracy.

Straty, jakie ponosi cała gospodarka na skutekzaniechania reformy rynku pracy, obrazuje nastę-pująca symulacja9. Wynika z niej, że gdybyw 1993 r. przeprowadzono gruntowną reformęrynku pracy, zbliżającą funkcjonowanie rynkupracy w Polsce do modelu amerykańskiego, toprzy tym samym tempie wzrostu gospodarczego,takim samym przebiegu procesów prywatyzacjioraz przy analogicznych wpływach i wydatkachbudżetowych (poza związanymi z rynkiem pracy)dziś prawdopodobnie mielibyśmy stopę bezrobo-cia na poziomie 7%, a w kasie państwa co naj-mniej 27 mld zł więcej (co odpowiada 3.7% PKBw 2001 r. – tyle wynosiłaby związana z dodatko-wym zatrudnieniem zdyskontowana łączna sumaoszczędności na wypłatach zasiłków dla bezrobot-

0,00

0,01

0,02

0,03

0,04

0,05

0,06

0,07

0,08

0,09

45434139373533312927252321191715131197531

Liczba miesiêcy

Wykres 8Prawdopodobieństwo znalezienia pracy


9 A.B. Czyżewski: Szacunkowe koszty społeczne i gospodarcze odkładaniareformy rynku pracy (na podstawie porównań międzynarodowych). Materiaływewnętrzne NBP.


39

nych oraz zwiększonych wpływów z tytułu podat-ku od dochodów osobistych).

Przy ograniczonej reformie rynku pracy, (pro-wadzącej do uzyskania elastyczności popytu napracę w sektorze prywatnym poza rolnictwem napoziomie „w połowie drogi” między tą, którą ma-my obecnie w Polsce a tą, która charakteryzujerynek pracy w gospodarce USA), stopa bezrobo-cia w 2001 r. ukształtowałaby się na poziomie12%, a oszczędności budżetowe wyniosłyby 10mld zł (1,8% PKB z 2001 r.). Pełny rachunekutraconych korzyści z powodu zaniechania refor-my rynku pracy jest znacznie wyższy, gdyż w ba-daniu nie uwzględniono efektów sprzężeń zwrot-nych (niższe koszty pracy, wyższa konkurencyj-ność, wyższa dynamika PKB) oraz efektów przy-spieszenia procesu prywatyzacji (hamowanegoobawą pracowników przed trudnościami ze znale-zieniem nowej pracy).


40

4. Inne czynniki podażowe

4.1. Czynniki strukturalne

Utrzymująca się w III kwartale 2001 r. wyso-ka dynamika wzrostu cen w sekcji wytwarzaniei zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wo-dę (patrz pkt. 5.3.) wskazuje na znaczenie, jakiedla trwałego obniżenia tempa wzrostu cen w pol-skiej gospodarce mają reformy strukturalne.W szczególności chodzi o dokończenie procesówprywatyzacyjnych w takich dziedzinach, jak ener-getyka, gaz, transport kolejowy i górnictwo orazo wzmocnienie funkcjonowania mechanizmu ryn-kowego w telekomunikacji oraz na rynkach ener-gii elektrycznej i paliw płynnych. Obserwacjaprzebiegu tych reform jest w związku z tymszczególnie istotna.

Energetyka

Procesy restrukturyzacyjne w sektorze energe-tycznym opóźniają się w stosunku do harmono-gramu, co oddala perspektywę wprowadzeniarzeczywistej konkurencji na rynku energii. Odda-lają ją również niektóre postanowienia rządowe,np. wydane na początku br. rozporządzenie mini-stra gospodarki w sprawie tzw. opłaty autoprodu-cenckiej, które od początku budziło zastrzeżenianatury prawnej i ekonomicznej. Wprowadzałoono bowiem dodatkową opłatę na rzecz zakładówenergetycznych od producentów energii elek-trycznej, którzy ponad połowę własnych potrzebpokrywają ze swojego źródła energii.

W konsekwencji ceny energii rosną dynamicz-nie (por. wykres 27). W 2001 r. podnoszono jedwukrotnie, ostatnio 1 lipca10.

W wyniku przeprowadzanej restrukturyzacjisektora energetycznego wyodrębniono w nimtrzy podsektory: wytwarzania – obejmujący 17

10 W lipcu br. ceny produkcji sprzedanej w sekcji wytwarzanie izaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę wzrosły w porównaniu zczerwcem o 2,8%. Na wzrost ten wpłynęły zatwierdzone w połowieczerwca br. przez Prezesa URE podwyżki taryf, spowodowanetegorocznym wzrostem kosztów uzasadnionych, obciążającychprzedsiębiorstwa energetyczne.


41

elektrowni i 19 elektrociepłowni, przesyłu, któ-rym zajmuje się jedno działające w skali krajuprzedsiębiorstwo – Polskie Sieci Energetyczne(PSE) oraz dystrybucji, w skład którego weszły 33zakłady energetyczne. Rządowy „Projekt prywaty-zacji sektora elektroenergetycznego wraz z korektamiwynikającymi z zaleceń Rady Ministrów z 28 listopa-da 2000 r.” zakładał zakończenie procesu prywa-tyzacji sektora elektroenergetycznego do końca2002 r. Zaktualizowany w czerwcu br. harmono-gram przewiduje najpierw prywatyzację elek-trowni i elektrociepłowni, a dopiero potem zakła-dów energetycznych. Według tego harmonogra-mu w III kwartale br. miała być przeprowadzonaprywatyzacja elektrociepłowni Zielona Góra SAi Tychy SA oraz elektrowni systemowej SkawinaSA. Prywatyzacja Elektrowni Zielona Góra SAzostała zakończona, natomiast proces prywatyza-cji Elektrowni Skawina SA zbliża się do końca –wymaga tylko podpisania umowy. PrywatyzacjęElektrociepłowni Tychy SA przesunięto na2002 r.

Istotnym elementem restrukturyzacji sektoraenergetycznego jest rozwiązanie problemu kon-traktów długoterminowych, którymi objęte jestokoło 70% wytwarzanej energii. Z tego punktuwidzenia szczególnie ważny jest rozwój giełdowe-go rynku energii oraz wprowadzenie przez UrządRegulacji Energetyki (URE) systemu opłat kom-pensacyjnych (SOK), neutralizującego skutkikontraktów długoterminowych. Od 1 wrześniabr. PSE uruchomiły tzw. rynek bilansujący dobo-wo-godzinowy, co przyczyni się do rozwoju gieł-dowego rynku energii. Natomiast system SOKnie wszedł w życie, jak zakładano, 1 lipca br.

Zagrożenie dla realizacji harmonogramu(zwłaszcza przyszłorocznego) prywatyzacji sekto-ra elektroenergetycznego mogą stanowić oddolneinicjatywy konsolidacji spółek energetycznych.Do Ministerstwa Skarbu wpłynął list intencyjnydotyczący powstania południowo-zachodniej gru-py energetycznej (z udziałem m.in. ElektrowniTurów, zakładów z Legnicy, Wałbrzycha, ZielonejGóry i elektrociepłowni Gorzów). Istnieje takżeinicjatywa utworzenia grupy zachodniej (m.in.z zakładami z Poznania, Szczecina oraz Elektrow-


42

ni Bełchatów). Propozycje te, wymagające akcep-tacji rządu, wzbudzają poważne zastrzeżenia zewzględu na możliwość zahamowania procesówprywatyzacyjnych w sektorze.

Opóźnia się prywatyzacja największej w krajugrupy ośmiu zakładów energetycznych z północyPolski, tzw. G-8 (zakłady energetyczne z Gdań-ska, Torunia, Słupska, Płocka, Elbląga, Olsztyna,Kalisza i Koszalina). Skarb Państwa zamierzasprzedać 25% akcji tej grupy i jest to jedyna za-planowana na ten rok prywatyzacja spółek pod-sektora dystrybucji. W sierpniu br. MinisterstwoSkarbu Państwa przyznało hiszpańskiemu kon-cernowi Iberdrola ograniczoną wyłączność nego-cjacyjną dotyczącą kontraktu na zakup akcji G-8.Negocjacje te zakończyły się jednak niepowodze-niem. Wkrótce zostanie podjęta decyzja o dal-szym sposobie prowadzenia procesu prywatyzacjitej grupy dystrybutorów energii.

Górnictwo węgla

Ceny w sekcji górnictwo i kopalnictwo w IIIkwartale br. były wyższe o 4,6% w stosunku doanalogicznego okresu ub.r. (przed rokiem – odpo-wiednio o 12,2%).

Górnictwo węgla kamiennego, po ośmiu mie-siącach br. osiągnęło dodatni wynik finansowy zesprzedaży węgla (382 mln zł) i dodatni wynik fi-nansowy netto (156,5 mln zł). Analogiczne danena koniec 2000 r. i I półrocza 2001 r. wyniosłyodpowiednio: wynik ze sprzedaży węgla -349,6mln zł i -137,4 mln zł; wynik finansowy netto -640,8 mln zł i -286,9 mln zł. Zobowiązania ogó-łem osiągnęły na koniec sierpnia br. 20,1 mld zł,wobec 22,4 mld zł na koniec 2000 r. i 21,0 mldzł po I półroczu 2001 r.

W III kwartale br. kontynuowano restruktury-zację finansową górnictwa. Kopalnie podpisałyz Zakładem Ubezpieczeń Społecznych umowyoddłużeniowe na 5,1 mld zł, z czego 3,2 mld złz tytułu niezapłaconych składek zostanie umorzo-ne, a 1,9 mld zł będzie spłacone do 2007 r.

Program reformy górnictwa węgla kamienne-go był realizowany dotychczas zgodnie z założe-niami. Potwierdza to decyzja Banku Światowego,


43

który udzielił w lipcu br. kolejnego kredytu naten cel w kwocie 112,8 mln euro (poprzednia po-życzka w wysokości 280 mln euro była przyznanaw latach 1999-2000).

Reforma górnictwa węgla kamiennego pozwo-liła dotychczas zmniejszyć nadprodukcję węgla,zredukować nadmierne zatrudnienie i poprawićwyniki finansowe branży. Nie doprowadziła jed-nak do prywatyzacji kopalń i pełnej restruktury-zacji branży, co zwiększyłoby efektywność kopalńi ograniczyło dopłaty budżetowe.

Transport kolejowy

Podstawowy etap reorganizacji strukturalnejPKP, podjętej na mocy ustawy z 8 września2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i pry-watyzacji przedsiębiorstwa państwowego PolskieKoleje Państwowe, zakończył się w czerwcu br.Polegał on na wyodrębnieniu ze struktury PKPnajważniejszych dla funkcjonowania kolei spółek.

Z dniem 1 lipca br. podjęły działalność czteryspółki:

• PKP Szybka Kolej Miejska Sp. z o.o. w Trój-mieście.

• PKP Warszawska Kolej Dojazdowa Sp.z o.o.

• PKP Linia Hutnicza Szerokotorowa Sp.z o.o.

• CS Szkolenie i Doradztwo Sp. z o.o.Z dniem 1 września podjęły działalność kolej-

ne spółki wydzielone z PKP SA:• PKP Intercity Sp. z o.o., z majątkiem o war-

tości 541 mln zł, która otrzymała koncesjęna wykonywanie kolejowych przewozówosób i rzeczy na obszarze RP.

• FERPOL Sp. z o.o., która będzie zajmowałasię hurtową i detaliczną sprzedażą różnegorodzaju materiałów, ich magazynowaniem,przechowywaniem oraz pakowaniem i prze-ładunkiem.

• Farmacja Kolejowa Sp. z o.o., której przed-miotem działalności jest hurtowa i detalicz-na sprzedaż wyrobów farmaceutycznych,kosmetyków oraz odżywek i środków diete-tycznych.


44

• Pięć spółek, które będą zajmowały się re-montami i utrzymaniem infrastruktury ko-lejowej.

Dla wszystkich wyłonionych spółek PKP maznaleźć inwestorów strategicznych. PKP zrezyg-nuje natomiast z prowadzenia działalności prze-wozowej na rzecz obsługi swego zadłużenia i za-rządzania całą reformą.

Spółki przejmą majątek, którym obecnie dys-ponują, po jego oddłużeniu. Zgodnie z planem re-strukturyzacji wszystkie spółki zostaną sprywaty-zowane do 2003 r. Doradcą w procesie sprzedażyspółek-córek PKP będzie firma Andersen.

Jedynym przedsiębiorstwem, które pozostaniepaństwowe, będą Polskie Linie Kolejowe (PLK).Odziedziczą one infrastrukturę, za korzystaniez której prywatni przewoźnicy będą musieli pła-cić.

Fundusze na reformę PKP mają pochodzićz kredytów udzielonych m.in. przez EuropejskiBank Odbudowy i Rozwoju oraz Bank Światowy,ze sprzedaży zbędnych nieruchomości PKPi z planowanej emisji obligacji. Reforma ma kosz-tować maksymalnie 3,9 mld zł, a kredyty w takiejwysokości są gwarantowane przez Skarb Państwai zapisane w ustawie o komercjalizacji, restruktu-ryzacji i prywatyzacji PKP.

Koszty restrukturyzacji zatrudnienia w PKPszacuje się na ponad 1 mld 153 mln zł. Tylkow 2001 r. same odprawy dla zwalnianych 30 tys.pracowników mają wynieść blisko 600 mln zł.W PKP SA działa Kolejowa Agencja AktywizacjiZawodowej, która świadczy pomoc dla zwalnia-nych osób.

W sierpniu br. zadłużenie klientów PKP z ty-tułu przewozów towarowych wynosiło 1,5 mld zł,z czego większość przypadało na huty i koksow-nie. PKP, które są w trudnej sytuacji ekonomicz-nej (zadłużenie PKP na koniec I półrocza br. wy-nosiło 7,5 mld zł), zaprzestały świadczyć usługiprzewozowe tym dłużnikom, którzy nie regulo-wali należności i nie złożyli gwarancji płatności zabieżące usługi.

Restrukturyzacja PKP przebiega zgodniez harmonogramem. Proces wydzielania z PKPwszystkich spółek ma zostać sfinalizowany w paź-


45

dzierniku br., co zakończy podstawowy etap pry-watyzacji kolei.

Rynek paliw płynnych

Procesy prywatyzacyjne kontynuowane w IIIkwartale br. w sektorze naftowym dotyczyłyprzede wszystkim najważniejszych firm sektora,tj. PKN ORLEN SA i Rafinerii Gdańskiej, którełącznie wytwarzają ponad 85% paliw na rynku.

Najważniejsze działania, jakie podjęto w tymokresie, były następujące:

• Dokonano wyboru zagranicznego partneradla PKN ORLEN SA. Węgierski koncernpaliwowy MOL ma 90 dni na wyłączne ne-gocjacje w sprawie uzgodnienia szczegółówumowy zakupu akcji.

• Ministerstwo Skarbu Państwa negocjowałosprzedaż akcji Zakładów Chemicznych Poli-ce z konsorcjum (PKN ORLEN SA i Anwilspółka – córka Orlenu), które od 10 sierpniabr. miało wyłączność na negocjacje warun-ków umowy. Transakcja nie doszła jednak doskutku z powodu ceny proponowanej przezoferenta (niższa o 30% od wartości księgo-wej).

• Nie podjęto ostatecznie decyzji w sprawieprywatyzacji Rafinerii Gdańskiej SA (sprze-daż 75% akcji). Nafta Polska, spółka SkarbuPaństwa powołana do prywatyzacji firm sek-tora naftowego, postawiła Rotch Energy do-datkowe warunki dotyczące gwarancji finan-sowych na zakup akcji i na inwestycje.

• Rząd przyjął program strategii prywatyzacjispółki z o.o. Naftobazy (zajmującej się ma-gazynowaniem produktów naftowychi przeładunkiem paliw), który zakłada sprze-daż 65% akcji inwestorowi branżowemu.Oznacza to, że do rokowań zostaną zapro-szone firmy zajmujące się magazynowaniempaliw płynnych, a wykluczeni zostaną z nichkrajowi producenci paliw płynnych.

• Brak zainteresowania prywatyzacją RafineriiJasło. Do Nafty Polskiej wpłynęła tylko jed-na oferta (nazwy oferenta nie podano) na za-kup 75% udziałów w spółce. PKN ORLEN


46

SA i Rafineria Gdańska SA złożyły propozy-cje przejęcia tylko wybranych elementówspółki.

Przedłużanie się prywatyzacji w sektorze nafto-wym prowadzi do pogorszenia sytuacji finansowejdziałających w nim spółek i będzie miało nega-tywny wpływ na warunki negocjowania przy-szłych umów prywatyzacyjnych. Powoduje totakże utrzymywanie się na rynku monopolistycz-nej pozycji spółek naftowych.

Rynek gazu

W lipcu br. Polskie Górnictwo Naftowe i Ga-zownictwo (PGNiG) podpisało kontrakt z duń-ską firmą DONG na dostawę 16 mld metrówsześciennych gazu w ciągu ośmiu lat. To pierwszykrok mający na celu zróżnicowanie źródeł zaopa-trzenia w gaz. Gazociąg ma być uruchomiony wewrześniu 2004 r. i może dać początek połączeniukilku europejskich systemów przesyłu energii.

W sierpniu br. Urząd Regulacji Energetyki od-mówił PGNiG zatwierdzenia nowych cen gazu.Mimo wezwania PGNiG nie przedstawiło bo-wiem szczegółowego uzasadnienia kosztów przy-jętych do kalkulowania cen. Ponadto przygoto-wane taryfy nie były zgodne z obowiązującymiprzepisami. Nowe taryfy nie zostały zatwierdzonedo końca III kwartału br.

3 września br. PGNiG i przedstawiciele kon-cernów norweskich zawarli kontrakt handlowy nadostawy gazu do Polski. Przewiduje on zakupprzez PGNiG w ciągu 16 lat 74 miliardów me-trów sześciennych gazu. Wartość całego kontrak-tu wynosi około 50 mld zł, a początek dostawprzewidziano na 2008 r.

Na mocy przyjętego w maju br. programu pry-watyzacji monopolisty na rynku gazu – PGNiG,wyodrębniono z tego przedsiębiorstwa czteryspółki dystrybucyjne i jedną wydobywającą gaz.Mają one rozpocząć działalność od listopada br.We wrześniu br. PGNiG przyjął harmonogramprac związanych z rozpoczęciem przez nie działal-ności. Jak dotąd nie wiadomo, jak zostanie po-dzielone zadłużenie PGNiG, sięgające kilku mi-liardów złotych.


47

Realizacja umów zawartych z Danią i Norwe-gią zróżnicuje źródła zaopatrzenia w gaz, a tymsamym poprawi bezpieczeństwo energetycznekraju i uruchomi mechanizmy konkurencji ceno-wej na rynku gazu. W tym ostatnim kierunkuoddziaływać też będzie rozpoczęta restrukturyza-cja, a później prywatyzacja monopolisty na tymrynku – PGNiG .

Telekomunikacja

W III kwartale br. w sektorze usług telekomu-nikacyjnych podjęto następujące działania, mają-ce na celu zmianę przepisów prawa telekomuni-kacyjnego oraz demonopolizację TP SA i liberali-zację usług telekomunikacyjnych:

• znowelizowane prawo telekomunikacyjneprzewiduje, że Prezes Urzędu Regulacji Tele-komunikacji (URT), po zasięgnięciu opiniiUOP i MON, będzie mógł odmówić wyda-nia zezwolenia na świadczenie usług operato-rom międzynarodowych sieci transmisji da-nych. Wprowadzono też 7% podatek VATna wszystkie usługi dostępu do internetu;

• URT uznał TP SA za dominującego operato-ra na rynku powszechnych usług telekomu-nikacyjnych; decyzja ta pozwoli wprowadzićmechanizmy, które umożliwią swobodnąkonkurencję między firmami i nie pozwoląna dyskryminację innych firm;

• URT podjął kolejne postępowanie w celuustalenia, czy TP SA ma dominującą pozycjęna rynku dzierżawy usług łączy telekomuni-kacyjnych;

• TP SA sprzedała 12,5% swoich akcji konsor-cjum France Telkom i Kulczyk Holding; potej transakcji konsorcjum ma 47,5% akcjiTP SA, a Skarb Państwa około 23%;

• trwa spór między TP SA i NiezależnymOperatorem Międzystrefowym (NOM), do-tyczący rozliczania międzystrefowych usługNOM dokonanych za pośrednictwem TPSA;

• operatorzy lokalni (Dialog, El-Net, Netia)złożyli w Urzędzie Ochrony Konkurencjii Konsumentów (UOKiK) wnioski o wszczę-


48

cie postępowania w sprawie praktyk mono-polistycznych, dotyczących oferowania przezTP SA tzw. programów pilotażowych, pole-gających na zróżnicowaniu ofert abonamen-towych oraz tańszych rozmowach między-miastowych. Dialog złożył także wnioseko rozpoczęcie postępowania w sprawie rozli-czeń międzyoperatorskich.

Utrzymywanie się dominującej pozycji TP SAna rynku telefonii stacjonarnej wynika z obowią-zujących koncesji i zapisów prawnych. Stanowiąone barierę dla wprowadzania mechanizmów ryn-kowych i utrudniają konkurencję na rynku usługtelekomunikacyjnych spółkom, które uzyskałykoncesje. W rezultacie opłaty za usługi telekomu-nikacyjne w Polsce należą do najwyższych w Euro-pie. Mimo sprzedaży kolejnego pakietu akcji TPSA nadal Skarb Państwa ma znaczny udziałw spółce, co utrudnia jej sprawne zarządzanie (ko-nieczność podejmowania decyzji przez rząd).

Rynek cukru

W III kwartale br. rynek cukru podlegał nie-ustannym perturbacjom natury prawnej, związa-nym z tworzeniem się Krajowej Spółki Cukrowej(zwanej dalej Polskim Cukrem) i z prywatyzacjąpolskich cukrowni, których kupnem zainteresowa-ne są podmioty zagraniczne. Uniemożliwiło to po-wstanie spółki w kształcie przewidzianym ustawą.

Ustawa o regulacji rynku cukru przewidujeutworzenie Krajowej Spółki Cukrowej ze wszyst-kich sprywatyzowanych cukrowni. Rząd postano-wił, że w skład spółki wejdzie 28 cukrowni. Ichudział w krajowym rynku cukru będzie wynosiłokoło 41%. Ustawa weszła w życie 23 sierpnia br.

Włączenie do Polskiego Cukru 16 cukrowniwchodzących w skład Śląskiej Spółki Cukrowej(które miały być sprzedane Saint Louis Sucre;sprawa znajduje się w sądzie) spowodowało, żeobecnie w jego skład wchodzą 44 cukrownie, czy-li ponad połowa istniejących cukrowni.

W nowym kształcie udział spółki Polski Cukierw polskim rynku cukru wynosi blisko 58%.W związku z tym Urząd Ochrony Konkurencjii Konsumentów (UOKiK) podjął badania doty-


49

czące sytuacji potencjalnego monopolisty.W sierpniu br. Prezes UOKiK rozpoczął równieżpostępowanie antymonopolowe przeciwko pozo-stałym cukrowniom pod zarzutem stosowaniaprzez nie zmowy cenowej.

Perturbacje związane z powstawaniem Krajo-wej Spółki Cukrowej wskazują, że utworzenie jejw kształcie zakładanym w ustawie nie będziemożliwe, a ustawodawca nie przewidział tworze-nia Spółki etapowo. Ustawa o regulacji rynku cu-kru będzie więc wymagała nowelizacji.

W sierpniu br. niemiecki koncern Pfeifer & Lan-gen kupił pakiety 51% akcji pięciu wielkopolskichcukrowni, które wchodzą w skład grupy konińsko--kaliskiej. Grupa Pfeifer & Langen, mająca w su-mie 11 zakładów, stała się największym zagranicz-nym udziałowcem w polskim przemyśle cukrowni-czym (około 16% udziału w produkcji cukru na ry-nek krajowy). Koncern przejął na siebie zadłużeniezakładów, wynoszące łącznie około 235 mln zł.

Roszczenia podmiotów zagranicznych, którebrały udział w procesie prywatyzacji rynku cukru,uniemożliwiają utworzenie Krajowej Spółki Cu-krowej w ostatecznym kształcie. Nie wiadomowięc, czy spółka, która powstanie, będzie de factomonopolistą na polskim rynku cukru. Jeśli tak, toograniczy to rynkowy mechanizm kształtowaniasię cen cukru na polskim rynku.

4.2. Ceny zewnętrzne

W III kwartale 2001 r. uległa przyspieszeniuspadkowa tendencja cen najważniejszych surow-ców na rynku światowym, utrzymująca się od po-łowy 2000 r. Największy wpływ miał na to silnyspadek cen ropy naftowej. Średnia cena ropy typuBrent (25,3 USD/b) była niższa o 17,3% niż w IIIkwartale 2000 r. i o 7,2% niż w II kwartale br.11

Był to wynik obniżania się popytu na ropęi w konsekwencji dalszego pogłębienia nierówno-wagi na rynku tego surowca (wykres 9). Mimogwałtownego, ale krótkotrwałego wzrostu cen pozamachach terrorystycznych w USA, w końcuwrześnia br. ceny ropy osiągnęły poziom najniższy

11 Reuters.xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx


50

72

73

74

75

76

77

78

79

0

5

10

15

20

25

30

35

IIIIIIIVIIIIIIIVIIIIIIIV20001999 20011998

Cena (prawa skala)

mln b/d USD/b

Popyt (lewa skala) Poda¿ (lewa skala)

Wykres 9Popyt, podaż i cena ropy naftowej (Brent)

Źródło: International Energy Agency – Monthly Oil Market Report oraz Reuters.

70

110

150

190

230

270

IXVIIIVIIVIVIVIIIIIIXIIXIXIXVIIIVIIVIVIVIIIIIIXIIXIX1999 2000

Ropa (Brent)

2001

Surowce nieenergetyczne ¯ywnoœæ

Wykres 10Wskaźniki cen podstawowych grup surowców na rynkach światowych(analogiczny okres poprzedniego roku = 100)

Źródło: dane „The Economist”.


51

18

20

22

24

26

28

30

32

34

36

38

31.1

2

17.1

2

03.1

2

19.1

11105

.

22.1

0

08.1

0

24.0

9

10.0

9

27.0

8

13.0

8

30.0

7

16.0

7

02.0

7

18.0

6

04.0

6

21.0

5

07.0

5

23.0

4

09.0

4

26.0

3

12.0

3

26.0

2

12.0

2

29.0

1

15.0

1

01.0

1

2000 2001

USD/b

notowania futures*

Wykres 12Cena ropy naftowej (Brent) w latach 2000 i 2001

* z 31 października 2001 r. Źródło: dane Reuters.

70

80

90

100

110

120

130

140

IXVIIIVIIVIVIVIIIIIIXIIXIXIXVIIIVIIVIVIVIIIIIIXIIXIX1999 2000

Metale

2001

Surowce przemys³owe Surowce pochodzenia rolnego

Wykres 11Wskaźniki cen podstawowych surowców nieenergetycznych na rynkach światowych


Źródło: dane „The Economist”.


52

od dwóch lat. Istotnym czynnikiem wpływającymna osłabienie popytu na ropę po 11 września br.było silne ograniczenie ruchu lotniczego na świe-cie. Natomiast praktycznie bez wpływu na wyso-kość cen pozostało zarówno rozpoczęcie działańwojennych w Afganistanie, jak i sezonowe uzu-pełnienie rezerw strategicznych przez USA.

Ceny surowców nieenergetycznych także obni-żyły się w III kwartale br. silniej niż w poprzed-nim kwartale12. Największy wpływ miał na toznaczący spadek cen na rynkach metali (o 18,8%w stosunku do III kwartału 2000 r. i o 10,4%w stosunku do II kwartału br.). Był to największyspadek cen metali od końca 1998 r. Zahamowa-ny został natomiast spadek cen produktów żyw-nościowych (wykresy 10 i 11).

Przyczyną spadkowej tendencji cen surowcówna rynku światowym było dalsze szybkie pogar-szanie się wskaźników zarówno bieżącej, jaki przewidywanej koniunktury w gospodarce świa-towej (por. rozdział 2). Potwierdza to odnotowa-ny w październiku br. dalszy spadek cen paliwi metali – surowców najbardziej wrażliwych nawahania koniunktury.

Do końca br. można oczekiwać nadal niskiegopoziomu cen ropy w związku z prawdopodobnymutrzymaniem się nadwyżki podaży nad popytemna rynku tego surowca13. Potwierdzają to takżenotowania na rynku futures (wykres 12). Jednakw przypadku rozszerzenia się działań wojennychna regiony o znaczeniu strategicznym dla wydo-bycia i transportu ropy naftowej, nie można wy-kluczyć silniejszego wzrostu cen w podobnej ska-li, jak miało to miejsce w 1990 r.

Spadkowa tendencja cen na światowych ryn-kach surowcowych przyczyniła się do spowolnie-nia wzrostu cen produkcji i cen konsumpcyjnychna największym dla polskiej gospodarki rynku –strefie euro. We wrześniu br. roczny wskaźnik cenprodukcji przemysłowej obniżył się w strefie eurodo 0,7% (jego najwyższy poziom w tym roku to

12 „The Economist”.xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx13 Według prognoz Międzynarodowej Agencji Energii, światowy popyt naropę w IV kwartale br. wyniesie 76,2 mln baryłek dziennie, a więc będzieo 900 tys. baryłek dziennie niższy niż oczekiwano w lipcu br. Oil MarketReport. International Energy Agency, October 2001.


53

4,8% w styczniu), a zharmonizowany indeks cenkonsumpcyjnych – do 2,5% (jego najwyższy po-ziom w tym roku to 3,4% odnotowane w maju)14.

W I półroczu br. na obniżenie się poziomu centransakcyjnych w polskim handlu zagranicznymwpłynęło osłabienie cen w handlu międzynarodo-wym oraz aprecjacja złotego. W wyniku szybsze-go spadku cen transakcyjnych w imporcie niżw eksporcie poprawił się wskaźnik terms of trade,wzrastając do 101,3%15 z 95,5% w analogicznymokresie ub.r. (wykres 13).

Złotowe ceny transakcyjne w imporcie byływ I połowie br. o 4,5% niższe niż w analogicznymokresie ub.r. Aprecjacja złotego w I połowie br.przyczyniła się do obniżenia cen złotowych w im-porcie o 11,8 pkt. proc. Największy wpływ na ob-niżenie się cen w imporcie ogółem miał spadekcen w grupach: maszyny i sprzęt transportowyoraz towary przemysłowe sklasyfikowane wg su-

90

95

100

105

110

115

I-VI-IIIII-XII-IXI-VIII-VI-IIIII-XII-IXI-VII1999 2000

Eksport Terms of trade

2001

Import

Wykres 13Wskaźniki cen transakcyjnych w polskim handlu zagranicznym



14 Euro-Indicators, News Release, nr 108/2001 - 17 October 2001,Eurostat.15 Dostępne dane obejmują okres I półrocza br. Handel zagranicznystyczeń-czerwiec, GUS.


54

rowca. W tym ostatnim przypadku było to zwią-zane ze spadkiem światowych cen metali. Nato-miast praktycznie nie zmienił się w I półroczu br.poziom cen transakcyjnych w imporcie paliw mi-neralnych (działały tu dwie przeciwstawne ten-dencje: spadku cen ropy – o 9,6% i wzrostu cengazu ziemnego – o prawie 60%). Niewielkiwzrost cen nastąpił natomiast w imporcie żywno-ści i zwierząt.

Złotowe ceny transakcyjne uzyskiwane w eks-porcie w I półroczu br. były o 3,3% niższe w po-równaniu z I połową ub.r. Aprecjacja złotegow I połowie br. wpłynęła na obniżenie się cen zło-towych w eksporcie o 12 pkt. proc. Najsilniejwpłynął na to – podobnie jak w przypadku cenimportowych – spadek cen maszyn i sprzętutransportowego oraz towarów sklasyfikowanychwg surowca. Wzrost cen nastąpił jedynie w eks-porcie paliw mineralnych, głównie z powoduwyższych cen węgla.

Ze względu na opóźnienia reakcji cen krajo-wych na zmiany cen zewnętrznych oraz kursu wa-lutowego, zmiany tych czynników w II kwartalebr. wpływają na kształtowanie się inflacji w IIIkwartale br. Ceny transakcyjne w polskim impor-cie, ważone jego strukturą walutową, były w IIkwartale br. wyższe o 1,3% w stosunku do cenz I kwartału br. Uwzględniając opóźnienie reakcjicen krajowych na zmiany cen zewnętrznych,wzrost tych ostatnich o 1,3% w II kwartale br.spowodował wzrost CPI o 0,1 pkt. proc. w IIIkwartale br. Natomiast aprecjacja nominalnegoefektywnego kursu złotego w II kwartale br.o 6,9% wpłynęła na obniżenie CPI w III kwartalebr. o 0,69 pkt. proc. Wypadkową oddziaływaniaobu tych czynników było więc obniżenie wskaźni-ka CPI w III kwartale br. o około 0,5 pkt. proc.


55

5. Przebieg procesów infla-cyjnych w III kwartale2001 r.

5.1. Ceny towarów i usług konsump-cyjnych

Dwunastomiesięczny wskaźnik cen towarówi usług konsumpcyjnych – po utrzymującym się odlutego 2001 r. okresie względnej stabilizacji na po-ziomie ponad 6% – w ciągu III kwartału br. obni-żył się z 6,2% do 4,3%. Stopniowe spowalnianierocznej dynamiki wzrostu podstawowych grup cen,z wyjątkiem cen żywności, następowało już od po-czątku bieżącego roku. Jednak wyraźniejsze oznakinasilenia spadkowych tendencji wzrostu cen towa-rów i usług konsumpcyjnych we wszystkich podsta-wowych grupach wystąpiły w III kwartale, kiedydodatkowo zaczęło słabnąć także roczne tempowzrostu cen żywności i napojów bezalkoholowych.

102

104

106

108

110

112

114

116

IXVIIIVIIVIVIVIIIIIIXIIXIXIXVIIIVIIVIVIVIIIIII

Ceny kontrolowane¯ywnoœæ i napoje bezalkoholoweArtyku³y nie¿ywnoœciowe po wy³¹czeniu grup o cenach kontrolowanych

2000 2001

CPI

Us³ugi po wy³¹czeniu grup o cenach kontrolowanych

Wykres 14Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz ich głównych kategorii

(analogiczny miesiąc poprzedniego roku = 100)



56

Do spadku rocznego tempa wzrostu CPI w ciąguIII kwartału br. najsilniej przyczyniło się obniżenieo 4,3 pkt. proc. tempa wzrostu cen żywności (z 7,2%w czerwcu do 2,9% we wrześniu). Spadek rocznejdynamiki cen usług (po wyłączeniu cen kontrolo-waych) wyniósł w tym okresie 1,6 pkt. proc., a cenartykułów nieżywnościowych (także po wyłączeniucen kontrolowanych) 1,1 pkt. proc. (wykres 14).

We wrześniu br. roczne tempo wzrostu cen to-warów i usług konsumpcyjnych było niemal dwui półkrotnie wolniejsze niż przed rokiem. Jedno-cześnie istotnej zmianie uległa struktura tegowzrostu: z 35% do 21% obniżył się w nim udziałwzrostu cen żywności i napojów bezalkoholowych,a z 18% do 28% zwiększył się udział wzrostu cenusług po wyłączeniu cen kontrolowanych. Nato-miast proporcje wzrostu cen w dwóch pozostałychgrupach, tj. cen kontrolowanych oraz cen artyku-łów nieżywnościowych (po wyłączeniu cen kontro-lowanych), w stosunku do CPI pozostały zbliżonedo notowanych przed rokiem (wykres 15).

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


Ceny kontrolowane

2000 2001

%

Us³ugi po wy³¹czeniu cen kontrolowanych

Artyku³y nie¿ywnoœciowe po wy³¹czeniu cen kontrolowanych

¯ywnoœæ i napoje bezalkoholowe

Wykres 15Udział dynamiki poszczególnych kategorii cen towarów i usług konsumpcyjnych wewzroście CPI (analogiczny miesiąc poprzedniego roku = 100)



57

Tablica 10Dwunastomiesięczne wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz ich

głównych kategorii (analogiczny miesiąc poprzedniego roku = 100)

Wyszczególnienie 2000 2001waga wskaźniki waga wskaźniki% VI VII VIII IX % VI VII VIII IX

CPI 100,0 110,2 111,6 110,7 110,3 100,0 106,2 105,2 105,1 104,3Żywność i napoje bezalkoholowe 30,4 109,9 113,8 112,5 111,7 30,1 107,2 104,1 103,7 102,9Grupy o cenach kontrolowanych 25,1 112,8 113,8 111,8 111,4 25,7 105,2 105,2 105,8 105,0

w tym paliwo 2,8 150,7 146,7 127,2 125,9 3,5 87,8 86,1 89,8 88,6Artykuły nieżywnościowe po wyłączeniu cen kontrolowanych 28,3 107,2 107,1 106,9 106,8 27,0 104,6 104,4 104,1 103,5Usługi po wyłączeniu cen kontrolowanych 16,2 112,3 112,2 112,1 111,8 17,1 108,7 108,2 107,9 107,1


Us³ugi po wy³¹czeniucen kontrolowanych

18,0%

Artyku³y nie¿ywnoœciowepo wy³¹czeniu cen

kontrolowanych18,3%

¯ywnoœæ i napojebezalkoholowe

35,5%

Ceny kontrolowane28,2%

w III kwartale 2000 r.

Us³ugi po wy³¹czeniucen kontrolowanych

26,2%

Artyku³y nie¿ywnoœciowepo wy³¹czeniu cen

kontrolowanych23,4%

¯ywnoœæ i napojebezalkoholowe

22,6%

Ceny kontrolowane27,8%

w III kwartale 2001 r.

Wykres 16Udział dynamiki poszczególnych kategorii cen we wzroście CPI

(analogiczny kwartał poprzedniego roku = 100)



58

Tablica 11Miesięczne wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz ich głównychkategorii

Wyszczególnienie 2000 2001wskaźniki udział wskaźniki udział

w CPI w CPIVII VIII IX VII-IX VII VIII IX VII-IXpoprzedni miesiąc VI 2000 poprzedni miesiąc VI 2001

= 100 = 100 = 100 = 100CPI 100,7 99,7 101,0 101,4 1,4 99,7 99,7 100,3 99,6 -0,4Żywność i napoje bezalkoholowe 100,7 98,9 101,4 101,0 0,3 97,6 98,7 100,7 96,9 -0,9Ceny kontrolowane 100,8 99,5 100,7 101,0 0,3 101,0 100,1 99,9 101,0 0,3

w tym paliwo 100,7 100,4 100,4 98,3 0,0 98,3 99,4 101,5 99,2 0,0Artykuły nieżywnościowe po wyłączeniu cen kontrolowanych 100,4 100,4 101,0 101,8 0,5 100,2 100,1 100,4 100,6 0,2Usługi po wyłączeniu cen kontrolowanych 101,1 100,5 100,7 102,2 0,4 100,6 100,2 100,0 100,8 0,1


94

95

96

97

98

99

100

101

102

103

IXVIIIVIIIXVIIIVII

CPI

Paliwo

20012000


Ceny kontrolowane

Artyku³y nie¿ywnoœciowe po wy³¹czeniu cen kontrolowanych

¯ywnoœæ i napoje bezalkoholowe

Wykres 17Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz ich głównych kategorii w IIIkwartale 2000 r. i 2001 r. (poprzedni miesiąc = 100)



59

Licząc narastająco od czerwca do września br.,ceny towarów i usług konsumpcyjnych obniżyłysię o 0,4% (w analogicznym okresie przed rokiem– wzrosły o 1,4%). Podobna sytuacja wystąpiładotychczas tylko w 1998 r., kiedy to na skutekspadku cen żywności ceny ogółem obniżyły sięw ciągu III kwartału o 0,2%. W tym roku sezo-nowy spadek cen zaznaczył się już w czerwcu,a dzięki korzystnej sytuacji podażowej na rynkużywności i paliw utrzymał się do sierpnia br.W przypadku artykułów nieżywnościowych (powyłączeniu cen kontrolowanych) wzrostowi cennie sprzyjał słaby popyt wewnętrzny i w rezulta-cie zwiększyły się one stosunkowo niewiele.Kształtowanie się cen poszczególnych grup towa-rów i usług w kolejnych miesiącach III kwartałupoprzedniego i bieżącego roku przedstawia wy-kres 17 oraz tablica 11.

W okresie od czerwca do września br. najsil-niej, podobnie jak przed rokiem, wzrosły cenykontrolowane (o 1,0%), przewyższając wzrostCPI o 1,4 pkt. proc. W tym roku ich rozkładw czasie był odmienny niż w ubiegłym. W IIIkwartale br. najsilniej wzrosły ceny nośnikówenergii, co wiązało się z zatwierdzaniem nowychtaryf na dostawy różnych źródeł energii (energiaelektryczna podrożała o 6,5%, a energia cieplnao 2,5%). W analogicznym okresie przed rokiemwzrost cen w tej grupie był wyraźnie słabszy.W III kwartale br. wzrosły również ceny niektó-rych podstawowych artykułów objętych podat-kiem akcyzowym, w tym napojów alkoholowychi wyrobów tytoniowych – łącznie o 1,4% (przedrokiem – tylko o 0,4%). Okresowy spadek odno-towano natomiast w przypadku cen gazu(o 0,7%) oraz usług telekomunikacyjnych(o 3,7%). Przed rokiem w obu tych grupach wy-stąpił wzrost, szczególnie wysoki w usługach tele-komunikacyjnych.

W grupie cen kontrolowanych szczególną rolęodgrywają ceny paliw, których wysoka zmien-ność w ciągu ostatnich kilku lat silnie zaburzałaogólny wskaźnik wzrostu cen. W ciągu III kwar-tału br. ceny paliw obniżyły się o 0,8% (przed ro-kiem – o 1,8%), przyczyniając się do spadkuogólnego wskaźnika CPI. We wrześniu br. ceny


60

paliw były niższe o 11,4 % niż przed rokiem (wy-kres 18).

Duża zmienność cen paliw na rynku krajo-wym wynika zarówno z działania czynników ze-wnętrznych, jak też z krajowych uwarunkowańfunkcjonowania tego rynku. O ile w III kwarta-le ub.r. głównymi czynnikami kształtującymi ce-ny paliw były podwyżki stawek podatku akcyzo-wego, zniesienie ceł na paliwa oraz zmiany cenświatowych, to w III kwartale br. największywpływ na ich poziom miały: cena importowa(iloczyn ceny światowej i kursu dolara do złote-go) oraz marże. Wzrost kursu dolara do złotegow III kwartale br., mimo jednoczesnego spadkuświatowych cen paliw, oddziaływał w kierunkupodwyższania cen paliw w kraju. Jednocześniejednak w kierunku ich obniżenia oddziaływały –i to zdecydowanie silniej – czynniki krajowe,w tym przede wszystkim obniżanie marż przezproducentów i dystrybutorów (stawki podatkuakcyzowego zostały utrzymane na niezmienio-nym poziomie). W tej sytuacji – mimo tenden-cji wzrostowych importowej ceny benzyny –w III kwartale br. nastąpiło obniżenie cen paliww kraju (tablica 12). Struktura ceny detalicznej

80

90

100

110

120

130

140

150

160

170

IXVIIVIIIIXIIXVIIVIIII XIIXVIIVIIII XIIXVIIVIIII

CPI Paliwo

200119991998 2000

Wykres 18CPI i wskaźniki cen paliw(analogiczny miesiąc poprzedniego roku = 100)



61

została opracowana na podstawie danych NaftyPolskiej SA.

W ciągu III kwartału br. ceny artykułów nie-żywnościowych po wyłączeniu cen kontrolo-wanych (tj. niepodlegające regulacjom typu ad-ministracyjnego) zwiększyły się o 0,6%, co stano-wiło zaledwie 1/3 ich wzrostu sprzed roku. Zgod-nie z rozkładem sezonowym najsilniejszy wzrosttej grupy cen w ciągu III kwartału br., choćw mniejszej skali niż w poprzednim roku, miałmiejsce we wrześniu (o 0,4% wobec 1,0% przedrokiem). Na początku sezonu jesienno-zimowegowzrosły, jak co roku, ceny opału (łącznie w IIIkwartale br. – o 4,5%, przed rokiem – o 5,5%),a także w związku z początkiem roku szkolnego –ceny podstawowych artykułów szkolnych, w tympodręczników (o 2,8%) i artykułów piśmiennych(o 1,2%).

Jednak słaby popyt konsumpcyjny, przy du-żej konkurencji wyrobów importowanych, silnieograniczał wzrost cen całej grupy artykułównieżywnościowych. Szczególnie widoczne byłoto w przypadku artykułów, na które popyt niejest sztywny. Ich ceny spadły lub wzrosły wyraź-nie słabiej niż przed rokiem. Dotyczyło tom.in.: odzieży i obuwia (spadek cen o 0,5%, roktemu wzrost o 0,7%), mebli i artykułów dourządzania wnętrz (wzrost o 0,3%, przed ro-kiem o 1,1%), sprzętu gospodarstwa domowe-go trwałego użytkowania (wzrost o 0,2%, roktemu o 0,7%) sprzętu audiowizualnego i foto-

Tablica 12Wpływ wybranych czynników na zmiany cen detalicznych benzyny EU 95

w III kwartale 2001 r. (w %)

Okres Cena Kurs Cena Wpływ ceny Czynniki Wpływ czynnikówświatowa dolara importowa importowej na krajowe krajowych na

cenę detaliczną cenę detalicznąw pkt. proc. w pkt. proc.

Lipiec -14,4 4,1 -10,9 -2,8 6,3 0,8Sierpień 5,5 3,0 8,7 2,1 -17,7 -2,5Wrzesień 6,4 -0,5 5,8 1,5 -0,4 0,0III kwartał -3,9 6,6 2,5 0,6 -12,8 -1,6

Źródło: dane Nafta Polska SA, obliczenia NBP.


62

graficznego (spadek o 1,1%, rok temu wzrosto 0,2%).

Usługi (po wyłączeniu grup o cenachkontrolowanych) wykazały w okresie odczerwca do września br., podobnie jak przed ro-kiem, wzrost silniejszy od CPI. Był on jednakniemal trzykrotnie słabszy niż rok temu. Mimowyraźnej tendencji spadkowej dynamika wzro-stu cen usług była w III kwartale br. nadalznacznie wyższa niż cen artykułów nieżywno-ściowych. Do wzrostu cen usług w tym okresienie przyczyniły się (w sposób pośredni) ceny pa-liw. Wydaje się natomiast, że wzrost ten mógłbyć konsekwencją niższego tempa wzrostu wy-dajności pracy w sektorze usług niż w przemyśle,przy jednocześnie rosnącym popycie na usługi(efekt Balassy – Samuelsona).

Najsilniej spośród analizowanej grupy cenzdrożały: opieka socjalna (o 2,6%), edukacja(o 1,3%). Poniżej średniej dla całej grupy wzrosłyceny takich usług jak: opłaty za użytkowaniemieszkań (o 0,7%), restauracje i hotele (o 0,7%),higiena osobista (o 0,9%).

Ceny żywności i napojów bezalkoholowychobniżyły się w ciągu III kwartału br. o 3,1% wo-bec wzrostu o 1,0% w analogicznym okresie po-przedniego roku. Był to wynik głębszego niżprzed rokiem sezonowego spadku cen żywności.W analizowanym okresie najbardziej staniały:warzywa (o 26,9%), owoce (o 18,6%), drób(o 2,2%), przetwory młynarskie (o 1,6%), mleko,sery i jaja (o 1,1%). Niektóre artykuły spożywczepodrożały, m.in.: pieczywo i wyroby piekarskie(o 0,2%), ryby (o 0,9%), tłuszcze zwierzęce(o 1,0%), mięso (o 1,4%) (w tym: wołowinao 2,2%, wieprzowina o 2,8%, a wędliny o 2,0%)oraz owoce południowe (o 6,5%) i grzyby(o 17,4%). Zmiany cenowe w grupie żywnościstanowiły odzwierciedlenie umiarkowanie ko-rzystnej w bieżącym roku sytuacji na rynku rol-nym.

W III kwartale br. na rynku zbóż panowaławzględna stabilizacja w związku ze zwiększonąpodażą ziarna. Od lipca br. zaczęło pojawiać sięna nim zboże pochodzące z tegorocznych zbio-rów. Popyt na nie był jednak niewielki, stąd ce-


63

ny zbóż przez pierwsze dwa miesiące kwartałuwykazywały tendencje spadkowe. Zaczęły nie-znacznie wzrastać dopiero we wrześniu. O ta-kim kształtowaniu się cen zadecydował inter-wencyjny skup zbóż prowadzony przez AgencjęRynku Rolnego. W punktach skupu rolnicyotrzymywali za dostarczane ziarno wyższe cenyniż na wolnym rynku. Jednak warunkiemsprzedaży w tych punktach były wysokie para-metry jakościowe ziarna. Podobnie jak w po-przednich latach, w przypadku ziarna skupowa-nego przez ARR obowiązywała cena minimalnai dopłaty bezpośrednie dla producentów. W ce-lu równomiernego rozłożenia podaży zbóżw okresie zbiorów obowiązywał wzrastający po-ziom dopłat. Ponadto, analogicznie jak w I i IIkwartale br., sprowadzono do kraju z Unii Eu-ropejskiej 0,1 mln t. pszenicy konsumpcyjnejz zerową stawką celną.

Na rynku mięsa ceny wykazywały w IIIkwartale br. tendencje wzrostowe. Spowodowa-ne to było małą podażą żywca wieprzowego, bę-dącą efektem tzw. „świńskiego dołka”, na co do-datkowo nałożył się typowy dla okresu pracżniwnych „dołek skupowy”. Podobnie, ale naniższym poziomie, kształtowały się ceny skupużywca wołowego. Popyt na mięso drobioweutrzymywał się, co powodowało niewielkiwzrost jego cen – z wyjątkiem września br., kie-dy się obniżyły.

Na rynku mleczarskim do sierpnia br. noto-wano spadek cen skupu mleka. Dopiero wewrześniu br., pod wpływem sezonowego spadkudostaw mleka do skupu, ceny te wzrosły.

W ciągu trzech kwartałów br. CPI w ujęciunarastającym, licząc od grudnia ub.r., wzrósło 2,8%, podczas gdy w analogicznym okresieprzed rokiem – o 7,0%. Wzrost cen kontrolowa-nych oraz cen usług po wyłączeniu cen kontrolo-wanych był w analizowanym okresie wyższy niżCPI, natomiast cen żywności i napojów bezalko-holowych, cen artykułów nieżywnościowych powyłączeniu cen kontrolowanych oraz cen paliw –niższy (wykres 19).


64

90

94

98

102

106

110

114

118

122

IXVIIIVIIVIVIVIIIIIIIXVIIIVIIVIVIVIIIIII

CPI

Paliwo

20012000


Ceny kontrolowane

Artyku³y nie¿ywnoœciowe po wy³¹czeniucen kontrolowanych¯ywnoœæ i napoje bezalkoholowe

Wykres 19Wkaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz ich głównych kategorii w okresieI-IX w 2000 r. i 2001 r. (grudzień poprzedniego roku = 100)


Tablica 13Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz ich głównych kategorii

(grudzień poprzedniego roku = 100)

Wyszczególnienie 2000 2001waga wskaźnik udział waga wskaźnik udział

% I - IX % I - IXCPI 100,0 107,0 7,0 100,0 102,8 2,8Żywność i napoje bezalkoholowe 30,4 106,3 1,9 30,1 100,3 0,1Ceny kontrolowane 25,1 108,7 2,2 25,7 104,3 1,1

w tym paliwo 2,8 117,5 0,5 3,5 93,7 -0,2Artykuły nieżywnościowe po wyłączeniu cen kontrolowanych 28,3 104,5 1,3 27,0 102,2 0,6Usługi po wyłączeniu cen kontrolowanych 16,2 110,0 1,6 17,1 105,8 1,0

Źródło: dane GUS i obliczenia NBP.


65

100

105

110

115

120

125

130

135

140

IXVIIXVIIXVIIXVIIXVIIXVIIXVI

Towary Us³ugi

200119971995 1998 20001996 1999

Wykres 20Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych



Wskaźniki z grupy cen żywności


66

Wskaźniki z grupy cen kontrolowanych

Wskaźniki z grupy cen towarów nieżywnościowych


67

5.2. Inflacja bazowa

Wszystkie analizowane dwunastomiesięcznewskaźniki inflacji bazowej w III kwartale 2001 r. wy-kazywały silną tendencję spadkową, utrzymującą sięjuż od czerwca br. Trzy spośród analizowanychwskaźników, a mianowicie: inflacja bazowa po wyłą-czeniu cen kontrolowanych, inflacja bazowa po wy-łączeniu cen o największej zmienności i cen paliworaz tzw. 15% średnia obcięta kształtowały się na po-ziomie bardzo zbliżonym do CPI. Natomiast pozo-stałe wskaźniki wyraźnie odbiegały od niego: inflacjabazowa po wyłączeniu cen najbardziej zmiennychbyła średnio o 0,7 pkt. proc. niższa niż CPI, a tzw. in-flacja „netto” – o około 1,5 pkt. proc. wyższa.

Dwunastomiesięczny wskaźnik inflacji bazo-wej po wyłączeniu cen kontrolowanych (wy-kres 21) w III kwartale br. kształtował się na po-ziomie nieznacznie niższym niż CPI. Nie obejmo-wał on bowiem następujących towarów, których

Wskaźniki z grupy cen usług


68

Tablica 14Tempo zmian różnych miar inflacji bazowej

1999 2000 2001I - XII I II III IV V VI VII VIII IX

zmiany do analogicznego miesiąca poprzedniego rokuCPI 7,3 10,1 7,4 6,6 6,2 6,6 6,9 6,2 5,2 5,1 4,3Wskaźniki inflacji bazowej po wyłączeniu z CPI:

cen kontrolowanych 6,3 9,4 7,5 6,8 6,5 6,6 7,0 6,6 5,2 4,8 4,1cen o największej zmienności 7,2 10,0 7,8 7,2 6,7 6,8 6,5 5,3 4,5 4,2 3,6cen o największej zmienności

i cen paliw 6,7 9,1 7,8 7,3 7,1 7,2 7,0 6,2 5,4 4,9 4,3cen żywności i paliw (inflacja „netto”) 9,3 9,0 7,2 6,8 6,7 7,0 7,2 6,8 6,7 6,5 5,8

15% średnia obcięta 6,9 8,4 7,4 7,1 6,8 6,8 6,5 6,0 5,5 5,0 4,6


103

105

107

109

111

113

115

IXVIIVIIIIXIIXVIIVIIIIXIIXVIIVIIIIXIIXVIIVIIII

CPI Inflacja bazowa

1998 1999 2000 2001

Wykres 21Wskaźniki inflacji bazowej po wyłączeniu cen kontrolowanych(analogiczny miesiąc poprzedniego roku = 100)



69

ceny rosły szybciej niż CPI: wyrobów spirytuso-wych, energii elektrycznej, gazu, ciepłej wody,centralnego ogrzewania, abonamentu telefonicz-nego. Natomiast spośród cen tworzących tę mia-rę inflacji bazowej najbardziej wzrosły ceny nie-których artykułów żywnościowych, takich jak:mięso surowe wieprzowe, wędliny, ryby oraz nie-które owoce. Znaczny wzrost cen odnotowanotakże w grupie usług (opłaty za użytkowaniemieszkania oraz związane z zamieszkiwaniem,w tym przede wszystkim zimna woda i usługi ka-nalizacyjne) oraz towarów nieżywnościowych(węgiel kamienny, leki, gazety i czasopisma).

Dwunastomiesięczny wskaźnik inflacji „net-to”, powstały po wyłączeniu z CPI cen żywnościi paliw (wykres 22), w ciągu całego III kwartałubr. kształtował się na najwyższym poziomie spo-śród wszystkich omawianych miar inflacji bazowej(około 1,5 pkt. proc. powyżej CPI). We wrześniubr. wskaźnik ten wzrósł o 5,8% w porównaniuz wrześniem ub.r. Wynikało to ze stosunkowo nie-wielkiego wzrostu cen wyłączanych z tego wskaź-nika elementów lub ich spadku (zwłaszcza cen pa-liw i cukru, które we wrześniu obniżyły się odpo-wiednio o 11,4% i o 19% w stosunku do wrześniaub.r., co łącznie wpłynęło na obniżenie CPI w tymokresie o 0,6 pkt. proc.). Spośród cen towarówwchodzących w skład wskaźnika inflacji „netto”najbardziej w ciągu III kwartału br. wzrosły nato-miast ceny wyrobów spirytusowych, opłat związa-nych z użytkowaniem mieszkania, a także nośni-ków energii (gaz, węgiel kamienny, koks, central-ne ogrzewanie, ciepła woda), leków, gazet i czaso-pism. Ponadto, wzrost tej miary inflacji wynikałteż z tego, że jako jedyna obejmuje ona energięelektryczną i abonament telefoniczny, które łącz-nie przyczyniły się do wzrostu dwunastomiesięcz-nego CPI na koniec września br. o 1,0 pkt. proc.

Dwunastomiesięczny wskaźnik inflacji bazo-wej po wyłączeniu cen najbardziej zmiennych(wykres 23) w III kwartale br. kształtował się nanajniższym poziomie spośród wszystkich analizo-wanych miar inflacji bazowej (0,6 – 0,9 pkt. proc.poniżej CPI). Spośród elementów tworzących tęmiarę najbardziej wzrosły ceny następujących gruptowarów: mięsa surowego wieprzowego, wędlin,


70

103

104

105

106

107

108

109

110

111

112

113

114

115

116

117

IX VIIVIIII XI IX VIIVIIIIXIIXVIIVIIIIXIIXVIIVIIII

CPI Inflacja „netto”

1998 1999 2000 2001

Wykres 22Wskaźniki inflacji „netto” po wyłączeniu cen żywności i paliw(analogiczny miesiąc poprzedniego roku = 100)


103

105

107

109

111

113

115


CPI Inflacja bazowa

1998 1999 2000 2001

Wykres 23Wskaźniki inflacji bazowej po wyłączeniu cen o największej zmienności(analogiczny miesiąc poprzedniego roku = 100)



71

103

105

107

109

111

113

115


CPI Inflacja bazowa

19991998 20012000

Wykres 24Wskaźniki inflacji bazowej po wyłączeniu cen o największej zmienności i cen paliw



103

105

107

109

111

113

115


CPI

1998

15% œrednia obciêta

2001

%

1999 2000

Wykres 25Wskaźniki inflacji bazowej – 15% średnia obcięta




72

ryb, wyrobów spirytusowych, opłat związanychz zamieszkiwaniem (usługi kanalizacyjne, zimnawoda, gaz, centralne ogrzewanie, węgiel kamienny,koks), leków, gazet i czasopism. Natomiast wśródwyłączonych grup towarów, tj. charakteryzującychsię najsilniejszym wzrostem cen, znalazły się: owo-ce, opłaty za użytkowanie mieszkania, energia, cie-pła woda, abonament telefoniczny. Analizowanywskaźnik kształtował się w III kwartale br. na po-ziomie znacznie niższym niż wskaźnik oczyszczo-ny dodatkowo z cen paliw (wykres 24), coświadczy o spadkowej tendencji wyłączonych cenpaliw, a tym samym ich hamującym wpływie nawzrost CPI w tym okresie.

Dwunastomiesięczny wskaźnik inflacji bazowej(wykres 25), otrzymany przy użyciu metody tzw.15% średniej obciętej („obcięciu” podlega 15%grup cen, które uległy największej i najmniejszejzmianie w badanym okresie), we wrześniu br. wy-nosił 4,6%. Mimo iż nie uwzględniał on wieluwskaźników cen o wysokim wzroście (np. abona-mentu telefonicznego, opłat za użytkowanie miesz-kania, energii elektrycznej, gazu, zimnej wody,owoców, ryb, gazet i czasopism), to jednak ukształ-tował się powyżej CPI. Wynikało to ze znacznegow analizowanym okresie wzrostu cen grup towarówuwzględnionych w tym wskaźniku (np. węgla ka-miennego, wyrobów spirytusowych, leków, central-nego ogrzewania, surowego mięsa wieprzowegoi wędlin), przy jednoczesnym wyłączeniu z niegowszystkich grup istotnie wpływających wówczas naobniżenie CPI (przede wszystkim paliw, krajowychrozmów telefonicznych i cukru, które łącznie przy-czyniły się do obniżenia dwunastomiesięcznego CPIna koniec września br. o 1,0 pkt proc.).

5.3. Ceny produkcji sprzedanej prze-mysłu i produkcji budowlano--montażowej

W III kwartale 2001 r. wzrost cen produkcjisprzedanej przemysłu – w stosunku do poprzed-niego kwartału – był nieco wyższy niż w II kwartalebr. Szczególnie silny wzrost cen odnotowano w sekcjiwytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną,gaz i wodę oraz w górnictwie i kopalnictwie. O ile


73

w pierwszej z tych sekcji wysoka kwartalna dynami-ka wzrostu cen utrzymuje się od początku roku, tow górnictwie i kopalnictwie jej znaczny wzrost w IIIkwartale br. nastąpił po spadku w poprzednim kwar-tale. Z kolei w sekcji przetwórstwo przemysłowe od-notowano wprawdzie niewielki wzrost cen produkcjisprzedanej, ale nastąpił on po dwóch kolejnych spad-kach cen w I i II kwartale br. (tablica 15).

Zróżnicowanie dynamiki zmian cen produkcjisprzedanej w poszczególnych sekcjach w IIIkwartale br. w porównaniu z poprzednim kwarta-łem spowodowało istotne przesunięcia w struktu-rze ich wpływu na dynamikę PPI. Porównaniez analogicznymi wskaźnikami w latach poprzed-nich wskazuje na spadek udziału dynamiki cenprzetwórstwa przemysłowego we wzroście PPI –z około 90% w III kwartale 1999 r. do 31% w IIIkwartale br.16 W rezultacie PPI w III kwartale br.

Tablica 15Dynamika cen produkcji sprzedanej przemysłu i jego trzech sekcji

w latach 1999-2001 (w %)

Wyszczególnienie 1999 2000 2001kwartały

I II III IV I II III IV I II IIIpoprzedni kwartał = 100

Przemysł 101,3 101,9 101,6 102,5 101,6 102,1 102,1 100,9 99,1 100,1 100,7w tym:Górnictwo i kopalnictwo 100,7 101,3 101,6 104,4 101,9 102,0 103,3 103,3 100,0 98,7 102,6Przetwórstwo przemysłowe 100,9 101,4 101,7 102,6 101,7 101,8 101,8 100,7 98,4 99,5 100,2Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę103 ,7 105,9 100,8 100,3 101,0 104,3 103,3 101,0 102,4 104,5 103,1

analogiczny kwartał poprzedniego roku = 100Przemysł 104,1 105,1 105,8 107,5 107,9 108,1 108,5 106,9 104,2 102,2 100,8w tym:Górnictwo i kopalnictwo 102,2 104,3 105,4 108,1 109,4 110,3 112,2 111,0 108,9 105,3 104,6Przetwórstwo przemysłowe 103,9 104,4 105,1 106,8 107,6 108,1 108,2 106,2 102,7 100,4 98,8Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę 106,0 110,5 111,0 111,0 108,1 106,5 109,1 109,9 111,5 111,7 111,4

Źródło: „Biuletyny Statystyczne” GUS.

16 Wpływ ten zmniejszył się tak znacząco, mimo iż udział sekcjiprzetwórstwa przemysłowego w produkcji sprzedanej przemysłu w IIIkwartale 2001 r. wynosił średnio 83,8% i był zaledwie o 2,5 pkt. proc.mniejszy niż w III kwartale 1999 r.


74

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

III kwarta³ 1999

%

III kwarta³ 2000 III kwarta³ 2001

Górnictwo i kopalnictwo

Przetwórstwo przemys³owe

Wytwarzanie i zaopatrywanie w energiê elektryczn¹, gaz, wodê

4,0

90,3

5,7

13,8

76,7

9,5

47,8

31,0

21,3

101,6% 102,1% 100,7%

Wykres 26Udział dynamiki cen produkcji sprzedanej poszczególnych sekcji przemysłu we wzroście PPI (poprzedni kwartał = 100)


98

100

102

104

106

108

110

112

114

IXVIIVIIIIXIIXVIIVIIIIXIIXVIIVIIII

Przetwórstwo przemys³owe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energiê elektryczn¹

PRZEMYS£ Górnictwo i kopalnictwo

1999 2000 2001

111,1%

104,8%

100,6%

98,6%

Wykres 27Wskaźniki cen produkcji sprzedanej przemysłu i trzech jego sekcji(analogiczny okres poprzedniego roku = 100)



75

kształtowało się w około 48% pod wpływemwzrostu cen w sekcji związanej z wytwarzaniemi zaopatrywaniem w energię elektryczną, gazi wodę – wobec zaledwie około 4% w 1999 r.(wykres 26).

W porównaniu z cenami notowanymi w ana-logicznym kwartale ub.r. ceny produkcji sprze-danej przemysłu w III kwartale br. były tylkonieznacznie wyższe. Spadkowi cen w sekcjiprzetwórstwo przemysłowe towarzyszył w tymokresie znaczny ich wzrost w sekcji wytwarzaniei zaopatrywanie w energię elektryczną, gazi wodę.

Z kolei w zmianach dwunastomiesięcznychwskaźników dynamiki cen produkcji sprzedanejprzemysłu od połowy ubiegłego roku widoczne sąnastępujące tendencje (wykres nr 27).

- systematyczne, z miesiąca na miesiąc zmniej-szanie się dynamiki wzrostu cen od lipca ub.r. dowrześnia br. – z 9% do 0,6%,

- w sekcji górnictwo i kopalnictwo – analogicz-na tendencja od września ub.r. do maja br.,a w następnych miesiącach br. – stabilizacja cenw granicach 4,5-5,0%,

- w sekcji przetwórstwo przemysłowe – syste-matyczne, z miesiąca na miesiąc zmniejszanie siędynamiki wzrostu cen – z 8,8% w lipcu ub.r. do0,6% w maju br.; a od czerwca do września br.spadek cen17,

- w sekcji wytwarzanie i zaopatrywanie w ener-gię elektryczną, gaz i wodę – utrzymywanie sięwysokiej, choć nieco zróżnicowanej z miesiąca namiesiąc dynamiki wzrostu cen (od listopada ub.r.– powyżej 10%).

Charakterystyczną cechą zmian zachodzącychw bieżącym roku w cenach produkcji sprzedanej prze-mysłu jest zdecydowanie odmienne kształtowanie sięcen w dwóch jego sekcjach, a mianowicie w przetwór-stwie przemysłowym oraz w wytwarzaniu i zaopatry-waniu w energię elektryczną, gaz i wodę. Różnica ta

17 We wrześniu br. największy spadek cen – w stosunku do września 2000r. – zanotowano w następujących działach: produkcja koksu, przetworówropy naftowej i pochodnych – o 15,5% (przed rokiem wzrost o 34,7%),produkcja wyrobów tytoniowych – o 2,2% (odpowiednio – wzrosto 3,7%), produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych –o 1,3% (odpowiednio – wzrost o 2,8%).


76

jest szczególnie wyraźnie widoczna w przypadku cenodnoszonych do grudnia ub.r. (por. wykres 28).

W sekcji przetwórstwo przemysłowe nastąpił w br.nie notowany dotychczas spadek cen poniżej poziomuz grudnia ub.r. We wrześniu br. ceny w tej sekcji by-ły o 0,7% niższe niż w grudniu ub.r. W poprzednichlatach tak liczone ceny rosły systematycznie z miesią-ca na miesiąc, przykładowo we wrześniu 2000 r. byływyższe o 5,4% od cen z grudnia 1999 r.

Natomiast w sekcji wytwarzanie i zaopatrywa-nie w energię elektryczną, gaz i wodę analogicznewskaźniki zawsze wykazywały wysoką dynamikęwzrostową. Charakterystyczne były przy tymskokowe wzrosty cen w tej sekcji w porównaniuz grudniem poprzedniego roku w I kwartale(w latach 1997-1998) bądź w II kwartale (w la-tach 1999-2001). W 2001 r. dodatkowy skok ce-nowy zanotowano w III kwartale.

Niska dynamika cen w sekcji przetwórstwoprzemysłowe w III kwartale br. związana byłanadal ze słabym popytem oraz z silną konkuren-cją rynkową, w tym także ze strony importu. Mi-mo to przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysło-wego zdołały poprawić swoją rentowność w po-równaniu z II kwartałem br.; ich wynik finanso-wy brutto wzrósł aż o 70,3%18. W stosunku doanalogicznego kwartału ub.r. obniżył się nato-

96

98

100

102

104

106

108

110

112

XIIXIXIXVIIIVIIVIVIVIIIIII


%

Wytwarzanie i zaopatrywanie w energiê elektryczn¹, gaz iwodê

2000

96

98

100

102

104

106

108

110

112



%

Wytwarzanie i zaopatrywanie w energiê elektryczn¹, gaz i wodê

2001

Wykres 27Wskaźniki cen w sekcjach przetwórstwo przemysłowe oraz wytwarzaniei zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (grudzień poprzedniego roku = 100)


18 Dane na temat przedsiębiorstw pochodzą ze sprawozdań finansowychF-01, a zatem dotyczą tylko zbioru dużych i średnich przedsiębiorstw.


77

miast o 37,7%, co jednak wynikało z tzw. efektubazy (w kwartale tym wystąpiły bowiem wyjąt-kowo korzystne dla przedsiębiorstw przemysło-wych warunki cenowe, które umożliwiły im re-alizację wysokich zysków: dwunastomiesięcznywskaźnik cen w sekcji przetwórstwo przemysło-we osiągnął wówczas najwyższy poziom nie tylkow całym 2000 r., ale też w okresie ostatnich czte-rech lat).

Poprawa rentowności zanotowana w III kwar-tale br. w porównaniu z poprzednim kwartałemwynikała z przeprowadzonej przez przedsiębior-stwa redukcji i restrukturyzacji kosztów produk-cji. Podstawowym źródłem oszczędności w kosz-tach w III kwartale br. w porównaniu z poprzed-nim kwartałem były koszty materiałowe i pełnekoszty pracy (redukcje zatrudnienia). W mniej-szym stopniu przedsiębiorstwa obniżyły kosztyusług obcych. Powyższe zmiany w strukturzekosztów są jeszcze wyraźniej widoczne w porów-naniu z III kwartałem ub.r. (tablica 15). Nadalnatomiast wzrastały w III kwartale br. kosztyenergii i obciążenia finansowe na rzecz budżetuoraz koszty amortyzacji. Poprawę efektywnościdziałalności przedsiębiorstw przetwórstwa prze-mysłowego w III kwartale br. potwierdza wskaź-nik poziomu kosztów19, który obniżył się w po-równaniu z poprzednim kwartałem (choć pogor-szył się w stosunku do analogicznego kwartałuub.r.) (wykres 29).

Odmiennie kształtowała się w III kwartale br.sytuacja w zakresie kosztów w sekcji wytwarza-nie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gazi wodę. Podwyżki cen energii z reguły tylkookresowo redukują poziom wskaźnika kosztóww tej sekcji, co przejściowo przyczynia się do po-prawy rentowności jej przedsiębiorstw. Dyna-micznie rosnące koszty już w następnym kwar-tale po podwyżce cen energii wywołują jednakdążenie do kolejnej podwyżki (wykres 30). Pod-noszenie cen z przyczyn kosztowych umożliwiauprzywilejowana pozycja producentów związa-nych z rynkiem energetycznym, którzy –

19 Wskaźnik poziomu kosztów jest relacją kosztów uzyskania przychodówz całokształtu działalności do przychodów z całokształtu działalności.


78

95

100

105

110

115

90

95

100

105


WskaŸnik poziomu kosztów ogó³em – 2000

WskaŸnik cen produkcji sprzedanej – 2000

WskaŸnik poziomu kosztów ogó³em – 2001

WskaŸnik cen produkcji sprzedanej – 2001

97,998,8

97,1

98,7

96,5

97,7

101,6

wsk

aŸni

ki c

en

wsk

aŸni

ki k

oszt

ów

Wykres 29Wskaźniki cen produkcji sprzedanej (grudzień poprzedniego roku = 100)oraz poziomu koszów ogółem (w kwartałach) w przetwórstwie przemysłowym


WskaŸnik poziomu kosztów ogó³em - 2000

WskaŸnik produkcji sprzedanej - 2000

95

100

105

110

115


wsk

aŸni

ki c

en

90

95

100

105

wsk

aŸni

ki k

oszt

ów

WskaŸnik poziomu kosztów ogó³em - 2001

WskaŸnik produkcji sprzedanej - 2001

94,495,4

100,3

99,2

102,9

101,5101,8

Wykres 30Wskaźniki cen produkcji sprzedanej (grudzień poprzedniego roku = 100)oraz poziomu koszów ogółem (w kwartałach) w sekcji wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę



79

w przeciwieństwie do przedsiębiorstw przetwór-stwa przemysłowego – funkcjonują w warun-kach monopolu, przy w zasadzie stałym popyciena energię, gaz i wodę. Stąd utrata rentownościnie powodowała w przedsiębiorstwach tej sekcjidążenia do obniżki kosztów.

W III kwartale br. wszystkie elementy kosz-tów w przedsiębiorstwach sekcji wytwarzaniei zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wo-dę wykazywały dużą dynamikę wzrostu. W po-równaniu z poprzednim kwartałem najbardziejwzrosły koszty usług obcych (wysokie opłaty zatransport węgla), a najmniej – koszty amortyza-cji i pełne koszty pracy. Natomiast w stosunkudo analogicznego kwartału ub.r. – najszybciejwzrosły podatki i opłaty (tablica 16). W IIIkwartale br., mimo wzrostu cen, przedsiębior-stwa analizowanej sekcji zanotowały ujemny wy-nik finansowy brutto i bardzo wysoki wskaźnikpoziomu kosztów.

Podsumowując, w przetwórstwie przemysło-wym w III kwartale br. nastąpiła obniżka kosz-tów w przeliczeniu na jednostkę wyniku finan-sowego brutto o ponad 42% w porównaniu z IIkwartałem br. (tablica 16). Natomiast przed-siębiorstwa w sekcji wytwarzanie i zaopatrywa-nie w energię elektryczną, gaz i wodę zanoto-wały w tym kwartale ujemny wynik finansowybrutto, co skłoniło je do podnoszenia cen –możliwego dzięki ich monopolistycznej pozycjina rynku.

Obserwowana od połowy 2000 r. spadkowatendencja dynamiki cen produkcji budowla-no-montażowej utrzymała się w III kwartale br.:ceny te były o 3,4% wyższe niż w III kwartaleub.r. (przed rokiem analogiczny wskaźnik osiąg-nął poziom 8,5%). Ograniczenie dynamiki wzro-stu cen produkcji sprzedanej budownictwa nastą-piło wskutek zarówno zmniejszenia się aktywno-ści inwestycyjnej w gospodarce polskiej, jak teżnasilającej się konkurencji na rynku usług budow-lanych.

W III kwartale br. przedsiębiorstwa budowla-ne obniżyły wskaźnik poziomu kosztów do98,8% (ze 100,3% w II kwartale br.) i zanotowa-ły dodatni wynik finansowy brutto (po okresie


80

ujemnej rentowności w dwóch pierwszych kwar-tałach br.). Wynik finansowy brutto był jednakprawie trzykrotnie niższy, a wskaźnik poziomukosztów o 1,6 pkt. proc. wyższy niż w analogicz-nym kwartale ub.r. Koszty w przedsiębiorstwachbudowlanych w III kwartale br. w stosunku do IIkwartale br. zwiększyły o 11%. W tym samymokresie koszty usług obcych wzrosły o 17%,a koszty zużycia materiałów – o 14%. W przeli-

Tablica 16Struktura kosztów produkcji i relacje efektywnościowe w wybranych sekcjach przemysłu

Wyszczególnienie Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie i zaopatrywaniew energię elektryczną, gaz, wodę

2000 2001 2000 2001kwartały

III II III III II III Dynamika kosztów rodzajowych (analogiczny kwartał poprzedniego roku = 100)

Koszty ogółem 123,0 97,3 94,9 118,3 105,9 114,1- koszty zużycia materiałów 132,0 94,5 90,1 116,5 101,6 110,7- koszty energii 118,1 103,0 111,0 91,9 134,5 116,7- koszty usług obcych 119,6 100,9 96,5 161,0 116,4 127,0- podatki i opłaty 106,0 102,5 105,6 93,6 183,5 199,7- pełne koszty pracy 114,3 99,1 96,2 104,6 98,1 105,9- amortyzacja 121,3 105,7 106,3 109,2 96,1 103,5

Struktura kosztów rodzajowychKoszty ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

- koszty zużycia materiałów 55,2 53,0 52,5 27,9 29,6 27,1- koszty energii 2,4 2,7 2,8 4,3 5,1 4,4- koszty usług obcych 11,5 11,6 11,7 25,6 23,6 28,5- podatki i opłaty 8,5 9,0 9,5 1,9 4,0 3,3- pełne koszty pracy 15,6 16,0 15,9 20,1 19,9 18,7- amortyzacja 4,5 4,8 5,0 18,2 16,4 16,5

Relacja kosztów do wyniku finansowego brutto (zł/zł)Koszty ogółem/wfb 23,12 60,82 35,22 -21,56 73,31 -38,04

- koszty zużycia mat./wfb 12,77 32,24 18,48 -6,02 21,68 -10,31- koszty energii/wfb 0,55 1,62 0,98 -0,93 3,74 -1,68- koszty usług obcych/wfb 2,65 7,03 4,10 -5,51 17,30 -10,83- podatki i opłaty/wfb 1,98 5,50 3,35 -0,40 2,94 -1,24- pełne koszty pracy/wfb 3,62 9,76 5,59 -4,33 14,59 -7,10- amortyzacja/wfb 1,03 2,94 1,77 -3,93 12,02 -6,29

Źródło: na podstawie sprawozdań F-01; dane GUS.


81

czeniu na jednostkę wyniku finansowego naj-większe obciążenie dla przedsiębiorstw budowla-nych w III kwartale br. stanowiły koszty usługobcych i pełne koszty pracy.


82

6. Polityka pieniężna a rea-lizacja celu inflacyjnego

6.1. Polityka pieniężna w III kwartale 2001 r.

Realizacja krótkookresowego (rocznego) celuinflacyjnego jest etapem realizacji celu średnio-okresowego, tj. obniżenia inflacji poniżej 4% dokońca 2003 r. W I półroczu br. nastąpił wyraźnyspadek inflacji – z poziomu 8,5% w grudniuub.r. do 6,2% w czerwcu br. We wszystkich mie-siącach I półrocza wskaźnik CPI mieścił sięw przedziale celu na 2001 r., tj. 6 – 8%. W IIIkwartale inflacja wyraźnie spadła poniżej dolne-go krańca przedziału celowego. We wszystkichmiesiącach III kwartału notowano (w skali mie-sięcznej) deflację, podczas gdy w analogicznymokresie ub.r. spadek cen w skali miesiąca nastąpiłtylko w sierpniu. We wrześniu inflacja w Polscew skali roku obniżyła się do rekordowo niskiegopoziomu 4,3%.

W I półroczu br. NBP trzykrotnie obniżył sto-py procentowe – w lutym, marcu i czerwcu, łącz-nie o 3,5 pkt. proc. Obniżki stóp procentowychbyły możliwe dzięki odnotowaniu wielu zjawiskkorzystnie wpływających na uwarunkowania re-alizacji celu inflacyjnego w 2001 r. W III kwarta-le br. miała miejsce kontynuacja pozytywnychtendencji w zakresie uwarunkowań procesów in-flacyjnych. Umożliwiło to kolejną obniżkę stópprocentowych NBP. Na posiedzeniu RPP w dniu22 sierpnia br. stopy: referencyjna, redyskontaweksli i lombardowa zostały obniżone o 1 pktproc. – odpowiednio do poziomu 14,5%, 17%i 18,5%.

Obniżka stóp procentowych NBP stała sięmożliwa ze względu na znaczący wzrost prawdo-podobieństwa spadku inflacji poniżej dolnej gra-nicy przedziału stanowiącego cel na rok bieżący.Wzrosło także prawdopodobieństwo osiągnięciaśredniookresowego celu polityki pieniężnej. Sytu-acja ta była wynikiem korzystnego ukształtowa-nia się czynników popytowych, podażowychi oczekiwań inflacyjnych.


83

Wewnętrzne czynniki podażowe sprzyjałyspadkowi inflacji. Ceny żywności i paliw stanowi-ły w III kwartale istotny element ograniczającytempo wzrostu cen. We wszystkich miesiącachkwartału dynamika cen żywności i paliw byłaujemna. Niepewność co do trwałości tej tendencjiwynikała jednak z tego, że spadek inflacji w IIIkwartale jest częściowo odzwierciedleniem wyjąt-kowo niskiego tempa wzrostu cen w okresie let-nim. W 2000 r. tylko w sierpniu odnotowano de-flację, podczas gdy w 2001 r. – w całym III kwar-tale. Wobec tego 12-miesięczny wskaźnik cen ob-niżył się w 2001 r. bardziej, niż wynikałoby toz trendu miesięcznego.

W III kwartale br. poprawiły się oczekiwaniazarówno osób prywatnych, jak i analityków ryn-kowych co do przyszłej inflacji. Wraz z systema-tycznym obniżaniem się CPI zmniejszyła się tak-że inercja w formułowaniu oczekiwań inflacyj-nych, co będzie miało pozytywny wpływ na ichkształtowanie się w przyszłości.

Utrzymywały się również pozytywne – z punk-tu widzenia wpływu na inflację – tendencje w za-kresie kształtowania się popytu wewnętrznego.Sytuacja w sferze realnej nie wskazywała na nie-bezpieczeństwo nadmiernego impulsu inflacyjne-go. Także niska dynamika cen produkcji sprzeda-nej przemysłu potwierdzała brak presji popytowejna wzrost cen.

Warunki na rynku pracy (rosnące bezrobocie)przyczyniały się do ograniczania presji na wzrostpłac. Niewielkie zagrożenie presją inflacyjną wią-zało się jedynie z wypłatami waloryzacji emeryturi rent oraz rekompensat i odszkodowań.

Skłonność gospodarstw domowych do oszczę-dzania została utrzymana; wzrastała dynamikadepozytów gospodarstw domowych. Tempo po-daży pieniądza pozostawało pod kontrolą.

Uwarunkowania zewnętrzne w III kwartale br.także przyczyniały się do systematycznego słab-nięcia presji inflacyjnej. Wyraźne oznaki spowol-nienia gospodarczego w USA i w strefie eurowskazywały, że wzrost gospodarczy na świecie bę-dzie zdecydowanie wolniejszy niż w ubiegłym ro-ku. Trend ten został spotęgowany przez ataki ter-rorystyczne w USA, które w znacznym stopniu


84

zwiększyły niepewność na rynkach międzynaro-dowych. Może to prowadzić do spadku popytu napolski eksport, co wpłynęłoby na dalsze osłabieniepresji na wzrost cen i spadek oczekiwań inflacyj-nych.

Głównym źródłem stopniowo narastającejw III kwartale br. niepewności co do trwałościtrendu dezinflacji była sytuacja w sektorze finan-sów publicznych. Nowelizację ustawy budżetowejw lipcu i zwiększenie deficytu na 2001 r. Radaoceniła jako działanie doraźne i nie rozwiązującezasadniczych problemów finansów publicznych.Deficyt ekonomiczny na 2001 r. został w ten spo-sób zwiększony do 4% PKB. Ponadto, w sierpniui we wrześniu pojawiła się niepewność co dokształtu budżetu na 2002 r. Zmniejszyła ją czę-ściowo decyzja rządu o graniczeniu deficytu bud-żetu państwa w 2002 r. do poziomu 40 mld zł.Choć ciężar realizacji tego deficytu położono nastronę dochodów, to jednak nie zostały jasno sfor-mułowane zasady polityki podatkowej. Nie pod-jęto też dostatecznie szeroko tematu racjonalizacjiwydatków.

6.2. Podaż pieniądza

W III kwartale 2001 r. podstawowe tendencjemonetarne, obserwowane od początku br., nieuległy zasadniczym zmianom.

Podaż pieniądza ogółem, mierzona agregatemM220, w końcu września br. ukształtowała się napoziomie 320,7 mld zł, a więc wzrosła w porów-naniu ze stanem na koniec II kwartału br. o 13,1mld zł. Roczne nominalne tempo wzrostu podażypieniądza ogółem wyniosło w III kwartale br.średnio około 14,1%, wobec 11,8% w II kwarta-le i 14,7% w I kwartale br. (niższe tempo wzrostupodaży pieniądza ogółem w II kwartale br. wyni-kało przede wszystkim z wyjątkowo wysokiejwartości tej kategorii odnotowanej w czerwcu

20 Podaż pieniądza ogółem (M2) definiowana jest jako suma pieniądza kra-jowego i depozytów walutowych sektora niefinansowego. Pieniądz krajo-wy stanowi sumę pieniądza gotówkowego w obiegu (z wyłączeniem go-tówki w kasach banków) oraz środków złotowych zgromadzonych w ban-kach na rachunkach podmiotów niefinansowych (podmiotów gospodar-czych oraz osób prywatnych).


85

ub.r.21). W ujęciu realnym średnie roczne tempowzrostu M2 w III kwartale br. również uległozwiększeniu: ze średniego poziomu około 4,9%w kolejnych miesiącach poprzedniego kwartałudo 8,8%.

Wzrost podaży pieniądza ogółem w III kwar-tale br. – podobnie jak w poprzednim kwartale –nastąpił głównie wskutek zwiększenia stanu de-pozytów złotowych sektora niefinansowego(w tym w szczególności depozytów złotowychgospodarstw domowych), jak również depozytówwalutowych gospodarstw domowych.

Wysokie tempo wzrostu depozytów złotowychludności, zarówno w ujęciu nominalnym, jak i re-alnym, utrzymało się we wszystkich miesiącachanalizowanego kwartału. W rezultacie osoby pry-watne w III kwartale br. zwiększyły stan swych

107

109

111

113

115

117

119

121

123

IXVIIIVIIVIVIVIIIIIIXIIXIXIXVIIIVIIVIVIVIIIIII2001

Pieni¹dz ogó³em

2000

Pieni¹dz krajowy

%

Wykres 31Dynamika nominalna pieniądza ogółem i pieniądza krajowego



21 Wysoki poziom podaży pieniądza ogółem odnotowany w czerwcu2000 r. związany był z akcją zapisów na walory Polskiego Koncernu Naf-towego ORLEN SA. Szczegółowe omówienie wpływu tego czynnika nakształtownie się poziomu i dynamiki zmian M2 znajduje się w Raporcieo inflacji w II kwartale 2000 roku. (s. 28), jak również w Raporcie o inflacjiw II kwartale 2001 roku. (s. 46).


86

oszczędności w systemie bankowym do poziomu171,8 mld zł, tj. o 2,1% w porównaniu ze stanemna koniec II kwartału br. Natomiast rocznywskaźnik tempa wzrostu depozytów złotowychludności kształtował się w III kwartale br. naśrednim poziomie około 19,7% nominalnie oraz14,2% realnie, a więc w ujęciu realnym był zbli-żony do poziomu z I kwartału br. Porównaniez analogicznym okresem ub.r., w którym depozy-ty złotowe osób prywatnych w systemie banko-wym zwiększyły się nominalnie o 18,2%, a real-nie o 6,6%, wskazuje na dalsze utrzymywanie sięwysokiej skłonności do oszczędzania w systemiebankowym.

W III kwartale br. odnotowano też wzrost –w stosunku do poprzedniego kwartału – depozy-tów złotowych przedsiębiorstw. W całym analizo-wanym okresie depozyty te zwiększyły się o 2,8mld zł, tj. o 4,8% w ujęciu nominalnym i o 4,9%realnie. W rezultacie na koniec września br.oszczędności złotowe podmiotów gospodarczychukształtowały się na poziomie 60,4 mld zł.

Stan zgromadzonych w systemie bankowymdepozytów złotowych podmiotów sektora niefi-nansowego ogółem zwiększył się w III kwartalebr. o 6,3 mld zł, osiągając w końcu września po-ziom 233,0 mld zł. Nominalne tempo wzrostudepozytów złotowych sektora niefinansowegowyniosło w tym okresie 2,8%, a realne 2,9%.Dwunastomiesięczne wskaźniki tempa wzrostutej kategorii w całym analizowanym okresie byłystosunkowo stabilne, zarówno w ujęciu nominal-nym, jak i realnym, kształtując się odpowiedniona średnim poziomie 16,7% oraz 11,2%.

Depozyty walutowe systemu bankowego wo-bec sektora niefinansowego na koniec wrześniabr. wynosiły 12,1 mld USD. W III kwartale br.nastąpił wzrost tej kategorii o 571 mln USDw stosunku do poprzedniego kwartału, główniew następstwie wzrostu wartości depozytów walu-towych osób prywatnych (o 471 mln USD). De-pozyty walutowe podmiotów gospodarczychzwiększyły się w tym okresie o 100 mln USD.

Stan depozytów walutowych sektora niefinan-sowego w ujęciu złotowym na koniec wrześniabr. osiągnął poziom 51,1 mld zł, co oznacza, że


87

w III kwartale br. – w przeciwieństwie do po-przedniego kwartału – miał miejsce wzrost tejkategorii o 5,2 mld zł (w II kwartale br. stan de-pozytów walutowych sektora niefinansowegow ujęciu złotowym zmniejszył się o około 0,2mld zł). W porównaniu ze stanem na koniecczerwca br. tempo wzrostu depozytów waluto-wych sektora niefinansowego w wyrażeniu złoto-wym wynosiło na koniec września br. 11,3% –nominalnie, a realnie 11,4%. Było to związaneprzede wszystkim z deprecjacją złotego, któraw III kwartale br. w stosunku do dolara USAwyniosła 6,3%. Zmiany kursowe spowodowaływ tym okresie przyrost depozytów walutowycho około 2,2 mld zł.

Zwiększenie w III kwartale br. stanu depozy-tów walutowych sektora niefinansowego w wyra-żeniu złotowym nastąpiło przede wszystkimw wyniku znacznego, w porównaniu z poprzed-nim kwartałem, przyrostu depozytów waluto-wych osób prywatnych. W końcu września br. zo-bowiązania walutowe systemu bankowego wobecosób prywatnych w ujęciu złotowym ukształto-

90

95

100

105

110

115

120

125

Ogó³em Podmiotów gospodarczych

%

Gospodarstw domowych

I kwarta³ II kwarta³ III kwarta³ IV kwarta³ I kwarta³ II kwarta³ III kwarta³2000 2001

Wykres 32Dynamika depozytów walutowych sektora niefinansowego – nominalnie

(koniec poprzedniego kwartału = 100)



88

wały się na poziomie 37,622 mld zł, co oznacza ichwzrost w III kwartale br. o około 4,0 mld zł (w IIkwartale br. kategoria ta ukształtowała się na po-ziomie zbliżonym do odnotowanego na koniecI kwartału br.). Nominalne tempo wzrostu zobo-wiązań walutowych osób prywatnych w III kwar-tale br., w porównaniu z poprzednim kwartałem,wyniosło zatem 11,8%, realne zaś 11,9%.

W III kwartale br. odnotowano też przyrostdepozytów walutowych podmiotów gospodar-czych w ujęciu złotowym o około 1,2 mld zł, dopoziomu 13,5 mld zł. W porównaniu ze stanemna koniec II kwartału br. oznaczało to nominalnetempo wzrostu około 9,7%, a realne 9,8%.

Ilość pieniądza gotówkowego w obiegu wzra-stała w każdym z kolejnych miesięcy III kwartałubr., co w skali całego kwartału złożyło się na jejprzyrost o 1,6 mld zł (tj. o 0,2 mld zł wyższy niżw II kwartale br.), a więc nominalnie o 4,6%w stosunku do poprzedniego kwartału, a realnie –o 4,7%. Na koniec września br. stan pieniądza

88

91

94

97

100

103

106

109

112

115


M1 Pieni¹dz gotówkowy

2000

%

2001

Wykres 33 Dynamika nominalna pieniądza gotówkowego i agregatu M1(analogiczny okres poprzedniego roku = 100)


22 Efekt kursowy w III kwartale 2001 r. przyczynił się do zwiększeniawartości depozytów walutowych osób prywatnych w ujęciu złotowymo około 2,1 mld zł.


89

gotówkowego w obiegu osiągnął poziom 36,6mld zł. Przyrost gotówki w III kwartale br. byłw głównej mierze konsekwencją wypłat z tytułuodszkodowań wojennych, rekompensat z tytułuniepodwyższania płac w sferze budżetowej, walo-ryzacji emerytur i rent oraz podwyżki wynagro-dzeń w sferze budżetowej. Obserwowany w bie-żącym roku wzrost ilości pieniądza gotówkowegow obiegu oznacza odwrócenie tendencji spadko-wej charakteryzującej tę kategorię w ubiegłymroku oraz zapoczątkowanie kolejnego trenduwzrostowego, podobnie jak miało to miejscew 1999 r.

Czynniki kreacji pieniądzaŹródłem kreacji pieniądza w systemie banko-

wym w III kwartale 2001 r. był przede wszyst-kim przyrost należności od osób prywatnych

Tablica 17Dynamika podaży pieniądza w III kwartale 2001 r.

Wyszczególnienie Dyna- Poprzedni Poprzedni Analogiczny okresmika miesiąc kwartał poprzedniego roku

= 100 = 100 = 100VII VIII IX III kwartał VII VIII IX

Pieniądz ogółem nom. 102,3 101,3 100,9 104,5 113,5 114,6 114,5real. 102,6 101,6 100,6 104,6 107,9 109,1 109,8

Pieniądz gotówkowy nom. 101,0 100,6 103,0 104,6 100,6 102,8 105,4real. 101,3 100,9 102,7 104,7 95,6 97,8 101,1

Depozyty złotowe nom. 101,6 101,0 100,3 103,0 117,0 117,1 116,1real. 101,9 101,3 100,0 103,1 111,2 111,4 111,4

Depozyty złotowe osób prywatnych nom. 101,0 100,6 100,7 102,4 120,2 119,9 119,3real. 101,3 100,9 100,4 102,5 114,3 114,1 114,4

Depozyty złotowe podmiotów gospodarczych nom. 103,4 102,3 99,2 105,0 108,6 109,8 108,0

real. 103,8 102,6 98,9 105,1 103,3 104,4 103,6Depozyty walutowe (w zł) nom. 106,5 102,8 102,1 111,7 108,3 112,9 114,4

real. 106,8 103,1 101,8 111,8 103,0 107,4 109,7Depozyty walutowe osób prywatnych nom. 107,8 102,7 101,3 112,2 111,7 113,5 111,4

real. 108,2 103,0 101,0 112,3 106,2 108,0 106,8Depozyty walutowe podmiotów gospodarczych nom. 102,8 102,9 104,3 110,4 99,8 111,2 123,6

real. 103,1 103,2 104,0 110,5 94,8 105,8 118,5

Źródło: NBP, Bilans skonsolidowany systemu bankowego.


90

i podmiotów gospodarczych23 (głównie kredy-tów bankowych) oraz aktywów zagranicznychnetto. Przyrost zadłużenia netto sektora budże-towego oddziaływał stosunkowo słabo na przy-rost podaży pieniądza. Natomiast saldo pozosta-łych pozycji netto zmniejszało kreację pieniądza(tablica 18).

Należności od osób prywatnych i podmio-tów gospodarczych na koniec III kwartału br.wzrosły o 10,7% w porównaniu z wrześniem ub.r.Tempo ich wzrostu utrzymywało się na podob-nym poziomie w lipcu i sierpniu br., a we wrześ-niu zmniejszyło się. Uwzględniając bieżącą sytu-ację gospodarczą i dokonane obniżki stóp procen-towych, można oczekiwać w najbliższych miesią-cach zahamowania malejącej dynamiki zadłuże-nia. Należności od podmiotów gospodarczych by-ły na koniec września wyższe niż przed rokiemo 8,4%, a należności od osób prywatnych –o 18,7% (wykres 34).

W wyrażeniu realnym24 należności od osóbprywatnych i podmiotów gospodarczych na ko-niec września br. wzrosły o 6,1% w stosunku doanalogicznego okresu ub.r.

Kredyty bankowe dla podmiotów gospodar-czych przyrosły w ciągu III kwartału br. o 8,4mld zł, a dla osób prywatnych – o 3,9 mld zł.

Tablica 18Czynniki kreacji pieniądza w 2001 r. (w mld zł)

Wyszczególnienie Przyrost Przyrost Przyrostw I kwartale w II kwartale w III kwartale

Podaż pieniądza ogółem 6,6 6,5 13,1Aktywa zagraniczne netto 5,0 -8,9 11,9Należności od osób prywatnych i podmiotów gospodarczych 4,6 2,6 12,4Zadłużenie netto sektora budżetowego -5,4 4,0 4,1Saldo pozostałych pozycji netto 2,4 8,8 -15,3

Źródło: dane NBP, Bankowa Informacja Statystyczna.

23 Należności od osób prywatnych i podmiotów gospodarczych składająsię ze wszystkich kategorii kredytów niezależnie od ich standardu, jakrównież skupionych wierzytelności, zrealizowanych gwarancji i poręczeń,odsetek, należności z tytułu dopłat do oprocentowania kredytów preferen-cyjnych na cele rolnicze.24 Po uwzględnieniu dwunastomiesięcznego wskaźnika wzrostu cen towarówi usług konsumpcyjnych, wynoszącego na koniec września br. 4,3%.


91

Największy przyrost zadłużenia odnotowanow lipcu br. na skutek deprecjacji złotego i przeli-czenia kredytów walutowych według obowiązują-cego kursu.

Tablica 19Dynamika i struktura należności ogółem od osób prywatnych

Wyszczególnienie Przyrost Struktura stanu w III kwartale należności na koniec

2000 2001 IX 2000 IX 2001w mld zł w %

Zadłużenie z tytułu kredytów bankowych ogółem, z tego: -5,2* 3,9 100,0 100,0– kredyty w rachunku bieżącym i związane

z funkcjonowaniem kart kredytowych 1,0 0,5 17,8 18,4– kredyty mieszkaniowe 1,1 2,0 18,5 24,0– pozostałe*** -7,2** 1,4 63,7 57,6

* Po uwzględnieniu spłaty zadłużenia w lipcu 2000 r. na zakup akcji PKN ORLEN SA przyrost wyniósł 3,9 mld zł.** Po uwzględnieniu spłaty zadłużenia w lipcu 2000 r. na zakup akcji PKN ORLEN SA przyrost wyniósł 1,8 mld zł. ***Zgodnie z nomenklaturą obowiązującą w Bankowej Informacji Statystycznej, pozycja ta jest sumą należności od osóbprywatnych z tytułu: kredytów dyskontowych, pozostałych kredytów i pożyczek, skupionych wierzytelności, zrealizowanychgwarancji i poręczeń oraz zapadłych odsetek.


90

100

110

120

130

140

150

160

170

180


Nale¿noœci ogó³em Nale¿noœci od podmiotów gospodarczych

2000

Nale¿noœci od osób prywatnych

2001

Wykres 34 Dynamika należności od osób prywatnych i podmiotów gospodarczych




92

Tempo wzrostu zadłużenia osób prywatnychz tytułu kredytów bankowych o charakterze kon-sumpcyjnym zmniejszyło się w III kwartale br.w stosunku do analogicznego okresu ub.r., a z ty-tułu kredytów mieszkaniowych – wzrosło (głów-nie w wyniku dynamicznego ich przyrostuw pierwszych dwóch miesiącach kwartału) (tabli-ca 19 oraz wykres 35).

Popyt na kredyty mieszkaniowe wzrósł na sku-tek utrzymywania się niskich rynkowych cenmieszkań i bogatej oferty proponowanej przez de-veloperów. O ile jednak trudna sytuacja gospo-darcza nie wpłynęła na pogorszenie spłat zadłuże-nia przez osoby fizyczne, to problemy ze sprzeda-żą mieszkań powodowały, że developerzy corazczęściej musieli negocjować z bankami przesunię-cie terminów spłat kredytów.

W III kwartale br. odnotowano wzrost popytuna kredyty walutowe, szczególnie na kredytymieszkaniowe nominowane w walutach obcych,których oprocentowanie było atrakcyjne w po-równaniu z kredytami udzielanymi w złotych.

75

95

115

135

155

175

195

215

IXVIIIVIIVIVIVIIIIIIXIIXIXIXVIIIVIIVIVIVIIIIII2000 2001

Kredyty ogó³em Kredyty w rachunku bie¿¹cym i karty kredytoweKredyty mieszkaniowe Pozosta³e

Wykres 35Dynamika należności od osób prywatnych(analogiczny miesiąc poprzedniego roku = 100)



93

Udział należności walutowych w strukturze na-leżności ogółem wyniósł na koniec września br.25,3% wobec 21,1% na koniec 2000 r.

Aktywa zagraniczne netto25 systemu banko-wego wzrosły w ciągu III kwartału br. o 9,3%, dopoziomu 140,1 mld zł. Na koniec III kwartału br.aktywa zagraniczne netto w wyrażeniu dolaro-wym wyniosły 33,1 mld USD, a w wyrażeniu zło-towym 118,4 mld zł, co oznaczało wzrost o 10,3%w porównaniu ze stanem na koniec II kwartału br.

Oficjalne aktywa rezerwowe, stanowiące głów-ną część aktywów zagranicznych netto NBP,wzrosły w ciągu III kwartału br. w wyrażeniu zło-towym o 10,9%, do 119,9 mld zł, co stanowiłorównowartość 28,3 mld USD (zmiana o 1,2 mldUSD). Na zmianę ich wartości wpłynęły przedewszystkim następujące czynniki: różnice kursowe(973,5 mln USD), zmiany z wyceny złota i papie-rów wartościowych (93,6 mln USD) oraz saldotransakcji (120,0 mln USD), na które składa sięsaldo z tytułu dochodów NBP i saldo transakcjina rzecz sektora rządowego.

Udział aktywów zagranicznych netto bankówkomercyjnych w aktywach zagranicznych nettosystemu bankowego obniżył się na koniec IIIkwartału br. do 15,5% (z 16,3% na koniec IIkwartału i 17,1% na koniec I kwartału br.). War-tość aktywów zagranicznych netto banków ko-mercyjnych zwiększyła się w tym okresie o 3,8%do 21,7 mld zł.

Zadłużenie netto sektora budżetowegow krajowym systemie bankowym osiągnęło nakoniec września br. poziom 53,6 mld zł, a więcw III kwartale br. zwiększyło się o 4,1 mld zł, tj.o 8,6%. Był to rezultat wzrostu zobowiązań sek-tora budżetowego wobec systemu bankowegoo 8,4 mld zł, który przewyższył przyrost jegośrodków na rachunkach o 4,3 mld zł. Od począt-ku br. zadłużenie netto sektora zwiększyło sięo 2,8 mld zł wobec spadku o 6,7 mld zł w analo-gicznym okresie ub.r.

25 Aktywa zagraniczne netto systemu bankowego obejmują aktywa zagra-niczne (oficjalne aktywa rezerwowe i pozostałe aktywa zagraniczne) pozo-stające w dyspozycji NBP oraz aktywa zagraniczne banków komercyj-nych, pomniejszone o pasywa zagraniczne NBP i banków komercyjnychwobec nierezydentów, w walutach obcych i w walucie krajowej.


94

Wzrost zadłużenia netto sektora budżetowegow III kwartale br. był determinowany bieżącą sy-tuacją finansową poszczególnych segmentów sek-tora finansów publicznych oraz wielkością do-stępnych źródeł finansowania potrzeb pożyczko-wych tego sektora.

Największy wpływ na wzrost omawianegoczynnika kreacji pieniądza miała – w przeciwień-stwie do sytuacji w poprzednich kwartałach br.i w 2000 r. – sytuacja finansowa budżetów tere-nowych i funduszy celowych. Zadłużenie nettotych segmentów sektora budżetowego zwiększyłosię w III kwartale br. o 3,6 mld zł, podczas gdyw I półroczu br. ich zobowiązania netto spadłyo 1,9 mld zł. Był to efekt z jednej strony przyro-stu należności budżetów terenowych i funduszycelowych wobec systemu bankowego (o 3,0 mldzł), a z drugiej – spadku środków na ich rachun-kach bankowych (o 0,6 mld zł), co stanowiło od-zwierciedlenie trudniejszej sytuacji tych segmen-tów sektora budżetowego w bieżącym roku.

Zadłużenie netto budżetu państwa wzrosłow III kwartale br. o 0,5 mld zł, a więc tylko nie-znacznie w stosunku do poprzedniego kwartału(w III kwartale ub.r. odnotowano jego spadeko 0,5 mld zł). Z porównania danych dotyczącychtrzech kwartałów wynika jednak mniej korzystnyobraz stanu budżetu państwa. Jego zadłużenienetto zwiększyło się bowiem w ciągu trzech kwar-tałów br. o 1,1 mld zł, podczas gdy w analogicz-nym okresie ub.r. zmniejszyło się o 5,3 mld zł.

Tablica 20Zadłużenie netto sektora budżetowego w trzech kwartałach 2001 r. (w mld zł)

Wyszczególnienie Stan Zmiana Stan31.12.2000 I II III I-III 30.09.2001

kwartałZadłużenie netto sektora budżetowego, z tego: 50,8 -5,4 4,0 4,1 2,8 53,6

- budżetu państwa 55,5 -2,4 2,9 0,5 1,1 56,6- funduszy celowych -2,6 -0,9 0,5 2,2 1,8 -0,8- budżetów terenowych -2,1 -2,1 0,6 1,4 -0,1 -2,2

Źródło: NBP, Bilans skonsolidowany systemu bankowego.


95

Wzrost ten był efektem znacznie większych niżw ubiegłym roku potrzeb pożyczkowych budżetupaństwa (w następstwie wysokiego deficytu bud-żetowego, przy niższym dopływie środków spozasystemu bankowego przeznaczanych na jego sfi-nansowanie – głównie w związku z niskimi wpły-wami z prywatyzacji). Trudna sytuacja finansowabudżetu państwa zmuszała do korzystaniaw większym stopniu ze środków zgromadzonychna rachunkach bankowych.

Przyrost zadłużenia netto całego sektora budże-towego zarówno w III kwartale br., jak i w trzechkwartałach br. – był znacząco większy niż w analo-gicznych okresach ub.r., a tym samym kreacja pie-niądza z tego źródła uległa istotnemu zwiększeniu.

W III kwartale br. ujemne saldo pozostałychpozycji netto wzrosło o 15,3 mld zł, tj. o 15,5%i na koniec września wyniosło minus 98,9 mld zł.Największy wpływ, decydujący o skali i kierunkuzmiany tej kategorii, miały pozostałe aktywa nettow NBP. W ciągu III kwartału pasywne saldo pozo-stałych aktywów netto NBP wzrosło o 11,3 mld zł, tj.o 32,9%. Wzrost ten spowodowany był główniezwiększeniem się stanu „rezerwy na pokrycie ryzy-ka zmian kursu złotego do walut obcych” w wyni-ku wystąpienia dodatnich różnic z wyceny akty-wów i pasywów walutowych, przeliczonych na zło-te w związku z deprecjacją kursu złotego.

Zmiany w innych składnikach salda pozosta-łych pozycji netto bilansu skonsolidowanego sys-temu bankowego, odnotowane na podstawie da-nych na koniec czerwca i września br., nie miałyznaczącego wpływu na ostateczną wartość tej ka-tegorii, jak i na podaż pieniądza ogółem.

6.3. Transmisja polityki monetarnej

6.3.1. Stopa procentowa

Polityka pieniężna a stopy procentowe narynku międzybankowym

W III kwartale br. nastąpiło nierównoległeprzesunięcie w dół krzywej dochodowości rynkupieniężnego. Stopy 1-miesięczne obniżyły sięo 100 punktów bazowych, co odpowiadało wiel-kości obniżki stóp NBP dokonanej na sierpnio-


96

13,0

13,5

14,0

14,5

15,0

15,5

16,0

16,5

12M11M10M9M8M7M6M5M4M3M2M1M

29-06-2001 31-08-2001

%

31-07-2001 28-09-2001

Wykres 36Krzywe dochodowości dla syntetycznych depozytów międzybankowych (FX swaps) w III kwartale 2001 r.

Źródło: dane Reuters, NBP.

91011121314151617181920212223242526

02-0

7-20

01

Stopa interwencyjna

%

09-0

7-20

01

16-0

7-20

01

23-0

7-20

01

30-0

7-20

01

06-0

8-20

01

13-0

8-20

01

20-0

8-20

01

27-0

8-20

01

03-0

9-20

01

10-0

9-20

01

17-0

9-20

01

24-0

9-20

01

O/N T/N 1M

Wykres 37Krótkoterminowe stopy rynku pieniężnego

Źródło: dane Reuters.


97

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23%

30-0

1-20

01

02-0

1-20

01

16-0

1-20

01

13-0

2-20

01

27-0

2-20

01

13-0

3-20

01

27-0

3-20

01

10-0

4-20

01

24-0

4-20

01

08-0

5-20

01

22-0

5-20

01

05-0

6-20

01

19-0

6-20

01

03-0

7-20

01

17-0

7-20

01

31-0

7-20

01

14-0

8-20

01

28-0

8-20

01

11-0

9-20

01

25-0

9-20

01

Stopa interwencyjna Stopa kredytu lombardowego 1 M 6 M 12 M 3 M

Wykres 39Stopy rynku pieniężnego w pierwszych trzech kwartałach 2001 r.


15,00

15,25

15,50

15,75

16,00

16,25

16,50

16,75

17,00

17,25

17,50

17,75

18,00%

09-07-2001 06-07-2001

O/N T/N 1 W 1 W 1 M 3 M 6 M 9 M 12 M

Wykres 38Zmiana położenia krzywej dochodowości na rynku depozytów międzybankowych

po wystąpieniu zaburzeń na rynku walutowym w dniu 06-07-2001 r.

Źródło: dane Reuters.


98

wym posiedzeniu RPP. Obniżenie się oprocentowa-nia instrumentów rynku pieniężnego w długimkońcu krzywej dochodowości rynku pieniężnego(stóp 12-miesięcznych) było znacznie większe i wy-niosło około 250 punktów bazowych (wykres 36).Nierównoległe obniżenie się krzywej dochodowo-ści rynku pieniężnego świadczy o występowaniuoczekiwań na kolejne obniżki stóp procentowych.

W III kwartale br. miały miejsce trzy wydarze-nia o charakterze szokowym dla rynku: silna de-precjacja złotego między 6 a 11 lipca, podanie dopublicznej wiadomości w sierpniu informacjio nieoczekiwanie dużym niedoborze przyszłychwpływów budżetowych oraz ataki terrorystycznew Stanach Zjednoczonych 11 września. Oddziały-wanie wszystkich tych wydarzeń na rynek pie-niężny okazało się krótkotrwałe. Nastąpiły tylkoprzejściowe, choć silne, wzrosty oprocentowaniadepozytów 1-dniowych (wykres 37).

Relatywnie najsilniejszy okazał się wpływ lip-cowego spadku kursu złotego. W dniu 9 lipca na-stąpił wzrost wszystkich stóp procentowych narynku pieniężnym. Jednak średnia wartość prze-sunięcia się w górę krzywej dochodowości rynkupieniężnego wyniosła zaledwie 35 punktów bazo-wych (wykres 38 i 39).

Reakcja banków komercyjnych na politykębanku centralnego

W III kwartale br. banki komercyjne zmienia-ły oprocentowanie depozytów i kredytóww związku z obniżkami stóp procentowych NBP,jakie miały miejsce pod koniec czerwca i w sierp-niu. W bieżącym roku banki bardzo szybko re-agują na zmiany stóp procentowych NBP; pierw-sze korekty oprocentowania podejmowane sąw ciągu tygodnia od decyzji NBP. Na obniżkęstóp procentowych NBP, dokonaną 27 czerwca,część banków zareagowała jeszcze przed końcemmiesiąca, a pozostałe zmieniły oprocentowaniew lipcu. Podobnie stało się po obniżeniu przezNBP stóp procentowych w sierpniu – niektórebanki obniżyły oprocentowanie w ostatnim tygo-dniu sierpnia, a reszta – w następnym miesiącu.

Po spadku stóp procentowych NBP w czerw-cu o 150 punktów bazowych, banki obniżyły


99

Tablica 21Zmiany podstawowych stóp NBP a zmiany oprocentowania kredytów i depozytów

banków komercyjnych

1.03 i 29.03 28.06 23.08 Zmianysumaryczne

Skala zmian podstawowych stóp NBP (w pkt. proc., w stosunku do wcześniej obowiązujących) -2,0 -1,5 -1,0 -4,5

Zmiany miesięczne średniego, ważonego po dziewięciuoprocentowania depozytów i kredytów (w pkt. proc.) miesiącach

31.01 28.02 31.03 30.04 31.05 30.06 31.07 31.08 30.092001

Depozyty złotowe osób prywatnychROR -0,3 -1,1 0,3 -0,4 -0,9 -1,1 -3,41-miesięczne -0,7 -0,8 -0,1 -0,4 -0,8 -0,7 -0,2 -3,73-miesięczne -1,0 -1,0 -0,1 -0,3 -0,9 -0,4 -0,4 -4,06-miesięczne -1,0 -0,9 -0,2 -1,1 -0,7 -0,3 -4,312-miesięczne -1,3 -0,9 -0,1 -1,2 -0,8 -0,2 -4,624-miesięczne -0,1 -0,8 -1,1 -1,0 -0,7 -0,7 -0,2 -4,536-miesięczne -1,2 -0,8 0,1 -0,2 -0,6 -0,5 -0,1 -3,3terminowe (średnia) -1,0 -0,9 -0,1 -0,2 -1,0 -0,6 -0,3 -4,1

Depozyty złotowe podmiotów gospodarczychbieżące -0,7 0,4 -0,9 -1,3 -0,3 -0,3 -3,11-miesięczne -0,1 -0,2 -1,0 -1,1 -0,1 -0,6 -0,2 -3,23-miesięczne -0,1 -0,7 -0,6 -0,3 -0,9 -0,4 -0,3 -3,26-miesięczne 0,1 -0,7 -0,9 -0,1 -0,3 -1,0 -0,5 -0,5 -3,812-miesięczne -0,2 -0,6 -0,8 -0,1 -0,2 -1,0 -0,7 -0,6 -4,224-miesięczne -0,8 -0,3 0,7 -1,2 -0,3 -1,8 0,1 -0,7 -4,236-miesięczne -0,1 -1,0 -0,5 -0,1 -0,5 -2,2terminowe (średnia) -0,1 -0,1 -0,9 -0,2 -0,9 -0,3 -0,5 -0,3 -3,3

Ogółem depozyty osób prywatnych i pomiotów gospodarczych -1,0 -0,8 0,0 -0,4 -0,8 -0,6 -0,3 -3,9

Kredyty złotowe dla podmiotów gospodarczychroczne -0,2 -0,2 -1,0 -0,3 -0,2 -0,3 -0,5 -0,3 -0,3 -3,32-letnie -0,2 -0,1 -1,1 -0,2 -0,2 -0,2 -0,3 -0,4 -2,83-letnie -0,2 -0,1 -1,3 -0,3 -0,3 -0,1 -0,4 -0,4 -3,15-letnie -0,2 -0,1 -1,5 -0,2 -0,1 -0,3 -0,2 -0,3 -0,4 -3,3powyżej 5 lat -0,1 -0,1 -1,4 0,1 -0,3 -0,3 -0,4 -0,3 -2,9średnia -0,2 -0,1 -1,2 -0,1 -0,2 -0,3 -0,3 -0,3 -0,4 -3,2

Kredyty złotowe dla osób prywatnych -0,7 -0,2 0,1 0,1 -0,2 0,2 0,1 -0,6Ogółem kredyty dla podmiotów gospodarczych i osób prywatnych -0,1 -0,1 -1,1 -0,2 -0,1 -0,2 -0,2 -0,3 -0,2 -2,6



100

oprocentowanie depozytów terminowych osób prywat-nych średnio o 120 punktów bazowych. Najwięk-sze i najmniejsze obniżki dotyczyły wkładów niemających istotnego udziału w ogólnej kwocie de-pozytów złotowych osób prywatnych. Najmniejobniżono bowiem oprocentowanie depozytów36-miesięcznych, najbardziej zaś depozytów 24-miesięcznych. Oprocentowanie pozostałych depo-zytów spadło o 120-130 punktów bazowych.

Na kolejną obniżkę stóp procentowych, tym ra-zem o 100 punktów bazowych, dokonaną w sierp-niu, banki zareagowały obniżką oprocentowaniadepozytów gospodarstw domowych średnio o 90punktów bazowych, a więc – w stosunku do skaliobniżki stóp procentowych NBP – nieco silniej niżpoprzednio. Podobna była natomiast struktura ob-niżek: w najmniejszym stopniu spadło oprocento-wanie depozytów 36-miesięcznych (o 60 punktówbazowych), a oprocentowanie pozostałych rodza-jów depozytów – o 80-100 punktów bazowych.

Reakcja oprocentowania kredytów dla osób prywat-nych na obie obniżki stóp procentowych NBP by-ła niewielka i – co wydaje się istotne – po drugiejz nich banki obniżyły oprocentowanie kredytówhipotecznych, lecz jednocześnie podniosły opro-centowanie kredytów konsumpcyjnych. W sumiedoprowadziło to do wzrostu średniego ważonegooprocentowania kredytów dla osób prywatnych.

Spadek średniego ważonego oprocentowania depo-zytów terminowych podmiotów gospodarczych po pierw-szej obniżce stóp procentowych przez NBP wyniósł120 punktów bazowych. Był taki sam jak spadekoprocentowania depozytów gospodarstw domo-wych. Podobnie też, jak w wypadku gospodarstwdomowych, w najmniejszym i największym stop-niu spadło oprocentowanie depozytów o długimokresie do zapadalności (36-miesięcznych i 24-miesięcznych). Nie mają one jednak znaczącegoudziału w depozytach podmiotów gospodarczych.Gros depozytów przedsiębiorstw stanowią depozy-ty o zapadalności do 1-3 miesięcy; ich oprocento-wanie obniżyło się o 110-120 punktów bazowych.

Po drugiej obniżce stóp procentowych przezNBP średnie ważone oprocentowanie depozytówterminowych przedsiębiorstw obniżyło się o 80punktów bazowych, a więc nieco mniej niż depo-


101

zytów gospodarstw domowych. W stosunku doskali obniżki stóp procentowych przez NBP reak-cja średniego oprocentowania depozytów podmio-tów gospodarczych była taka sama jak po pierw-szej z omawianych obniżek. Nieznacznej zmianieuległa natomiast struktura korekt oprocentowa-nia: o ile – podobnie jak poprzednio – najmniejspadło oprocentowanie depozytów 36-miesięcz-nych, to tym razem najbardziej obniżyło się opro-centowanie wkładów 12-miesięcznych. Oprocen-towanie depozytów 1- i 3-miesięcznych spadło od-powiednio o 80 i 70 punktów bazowych.

Spadek oprocentowania kredytów dla podmiotów go-spodarczych po pierwszej obniżce stóp procentowychprzez NBP był znacznie mniejszy, a po drugiej zbli-żony do skali spadku oprocentowania depozytów.Reakcja banków na pierwszą obniżkę wyniosła 60pkt., na drugą zaś 70 pkt. Po pierwszej z omawia-nych obniżek spadło przede wszystkim oprocento-wanie kredytów najkrótszych, o zapadalności do1 roku. Po drugiej obniżce banki zmniejszyły opro-centowanie wszystkich kredytów w podobnej skali.

Na tle przedstawionych wyżej zmian stóp pro-centowych w III kwartale br. zwraca uwagę utrzy-manie się na niezmienionym poziomie oprocento-

8

10

12

14

16

18

20

22

24

VIIIVIIVIIXIIXVIIIVIIVIIXIIXVIIIVIIVIIXII

Depozyty1998

Kredyty1999 2000 2001

Wykres 40 Średnie ważone oprocentowanie depozytów terminowych i kredytów



102

wania kredytów dla osób prywatnych. U jego źró-deł leżało kilka czynników. Jednym z nich było ro-snące w tym okresie ryzyko kredytowe, związanez osłabieniem koniunktury i wynikającą stąd trud-nością oceny zdolności kredytowej potencjalnychklientów. W takiej sytuacji banki nie obniżają stópprocentowych, by nie zachęcać do zaciągania kre-dytów osób o wiarygodności kredytowej obarczo-nej największym ryzykiem. Drugim czynnikiem,związanym w pewnym stopniu z poprzednim, byłszybki wzrost w portfelach banków tzw. złych kre-dytów, przy czym na uwagę zasługuje fakt, iżznacznie szybciej rósł portfel złych kredytów osóbprywatnych niż podmiotów gospodarczych. Z da-nych Generalnego Inspektoratu Nadzoru Banko-wego wynika, że o obniżeniu jakości należności odosób prywatnych przesądziły kredyty konsumpcyj-ne, a w szczególności ratalne. Może to tłumaczyćwzrost oprocentowania tych kredytów, jaki nastą-pił we wrześniu mimo obniżenia stóp procento-wych przez NBP. Szybki wzrost złych kredytówoznacza dla banków z jednej strony większe obcią-żenie rezerwami celowymi, z drugiej zaś przyczyniasię do spadku tzw. efektywnej stopy procentowej,tj. relacji otrzymanych przez banki przychodówodsetkowych do stanu kredytów. Kolejnym czyn-nikiem, który niewątpliwie wpływał na politykębanków dotyczącą oprocentowania kredytów dlaosób prywatnych i podmiotów gospodarczych byłoutrzymywanie się dużego popytu na kredyty zestrony osób prywatnych.

Stopy procentowe i popyt na kredyty W III kwartale br. realne tempo wzrostu należ-

ności od osób prywatnych i od przedsiębiorstwwzrosło26 (wykres 41). Stało się tak przede wszyst-kim za sprawą wzrostu realnego zadłużenia pod-miotów gospodarczych, zadłużenie osób prywat-

26 Należności od osób prywatnych obejmują: kredyty i pożyczki, skupio-ne wierzytelności oraz zrealizowane gwarancje i zapadłe odsetki. Około98% należności od osób prywatnych w III kwartale 2001 r. stanowiły kre-dyty i pożyczki. Należności od podmiotów gospodarczych obejmują wy-mienione już pozycje oraz: dłużne papiery wartościowe, operacje z przy-rzeczeniem odkupu oraz tzw. pozostałe pozycje. W III kwartale br. kredy-ty i pożyczki stanowiły około 92% należności od podmiotów gospodar-czych. Należności od osób prywatnych zostały zdeflowane wskaźnikiemcen towarów i usług konsumpcyjnych, zaś od podmiotów gospodarczych– wskaźnikiem cen produkcji sprzedanej przemysłu.


103

nych pozostawało bowiem stabilne. Wzrost real-nego zadłużenia wynikał w znacznym stopniuz deprecjacji złotego, jaka miała miejsce w lipcui w sierpniu. Z uwagi na to, że kredyty walutowestanowią około 25% należności ogółem, deprecja-cja złotego może silnie wpływać na poziom należ-ności. Ze względu na fakt, że okres silnej deprecja-cji był stosunkowo krótki (2 miesiące) i miał miej-sce w warunkach osłabienia koniunktury, nieprzyczynił się on do wzrostu presji inflacyjnej, któ-ra zmniejszyłaby realne tempo wzrostu należności.

Mimo obniżek oprocentowania kredytów dlapodmiotów gospodarczych w wyrażeniu nominal-nym, ich poziom realny pozostawał wysoki, cow połączeniu ze słabą koniunkturą sprawiało, żepopyt na kredyty zwiększał się dość powoli. Przyzałożeniu, że koniunktura nie będzie ulegać dal-szemu pogarszaniu, można oczekiwać, że w IVkwartale br. popyt na kredyty ze strony przedsię-biorstw będzie się stopniowo zwiększał. Hipotezętę wydają się potwierdzać wyniki prowadzonychprzez NBP badań ankietowych przedsiębiorstw27.

27 W badaniu wzięło udział 437 podmiotów wybranych z terenu całegokraju. Próba ta nie jest w pełni reprezentatywna i odwzorowuje główniesytuację dużych przedsiębiorstw krajowych.

-8

2

12

22

32

42

52

62

72

IXVIIIVIIVIVIVIIIIIIXIIXIXIXVIIIVIIVIVIVIIIIIIXII2001

-1,8

0,2

2,2

4,2

6,2

8,2

10,2

12,2

14,2

Nale¿noœci od osób prywatnych (lewa skala)Nale¿noœci od podmiotów gospodarczych (prawa skala)

% %

20001999

Wykres 41 Tempo wzrostu należności od osób prywatnych i podmiotów gospodarczych

(w wyrażeniu realnym, w stosunku do analogicznego miesiąca ub. r.)

Źródło: dane NBP i GUS, obliczenia NBP.


104

Wskazują one, że w III kwartale br. poziom stópprocentowych był przez przedsiębiorców wymie-niany na piątym miejscu (w poprzednim kwarta-le – na trzecim) – m.in. za niskim popytem, trud-nościami w ściąganiu należności i wysokim kur-sem walutowym – jako ważna przeszkoda w pro-wadzeniu działalności gospodarczej.

Podobnie jak w poprzednich kwartałach br.w ogólnej kwocie zadłużenia gospodarstw domo-wych w III kwartale br. szybko zwiększał sięudział kredytów mieszkaniowych. Ze względu naznaczną dodatnią różnicę między oprocentowa-niem kredytu złotowego i walutowego, popyt go-spodarstw domowych kierował się przede wszyst-kim na kredyty walutowe. Walutowe kredytymieszkaniowe stanowiły we wrześniu 62,7% su-my kredytów walutowych (w czerwcu br. –58,4%) oraz odpowiednio 10,9% i 7,9% należno-ści od osób prywatnych. Udział kredytów i poży-czek walutowych w kwocie kredytów i pożyczekogółem dla osób prywatnych zwiększył sięz 13,6% w czerwcu do 17,4% we wrześniu(w grudniu 2000 r. wynosił on 9,9%). Należy jed-nak pamiętać, że znaczny wpływ na stan i struk-turę należności w III kwartale br. miała deprecja-cja złotego. Wzrost udziału kredytów mieszka-niowych w należnościach od gospodarstw domo-wych odzwierciedlał – podobnie jak w poprzed-nim kwartale – wzrost udziału kredytów długo-terminowych (powyżej 5 lat) w tych należno-ściach. Wspomniana wcześniej niechęć bankówdo udzielania kredytów ratalnych znalazła po-twierdzenie w spadku udziału tych kredytóww strukturze zadłużenia gospodarstw domowych.

Struktura należności od podmiotów gospodar-czych z punktu widzenia podmiotu finansowanianieco się zmieniła od poprzedniego kwartału.Lekko spadł udział należności od przedsiębiorstwi spółek państwowych, zwiększył się natomiastudział należności od przedsiębiorców indywidual-nych.

Źródłami finansowania zewnętrznego dla pod-miotów gospodarczych, obok kredytów zaciąga-nych na rynku krajowym, były emisje papierówwartościowych na rynku krajowym i zagranicz-nym oraz kredyty zagraniczne. W chwili oddawa-


105

nia do druku niniejszego Raportu dysponujemy je-dynie danymi dotyczącymi zadłużenia zagranicz-nego w II kwartale br. Zadłużenie zagranicznesektora pozarządowego i pozabankowego w IIkwartale br. (wykres 42) wyniosło 29.891 mlnUSD, co oznacza minimalny spadek w stosunkudo poprzedniego kwartału. Nie zaszły żadne po-ważniejsze zmiany w strukturze tego zadłużenia.Nie bez znaczenia był jednak fakt znacznej apre-cjacji złotego w stosunku do dolara amerykań-skiego i euro, jaki miał wówczas miejsce. Ozna-czało to bowiem, że podmioty gospodarcze mogłyzadłużyć się mniej w walutach zagranicznych, byuzyskać tę samą kwotę w złotych. Należy zatemsądzić, że zahamowanie wzrostu zadłużenia za-granicznego zostało spowodowane dwoma czyn-nikami: spadkiem popytu inwestycyjnego przed-siębiorstw oraz aprecjacją złotego. Trudno jednakprecyzyjnie określić rolę każdego z nich.

Zadłużenie z tytułu emisji krótkoterminowychpapierów wartościowych na koniec III kwartałubr. wyniosło 12,0 mld zł, co oznacza, że w ciągu

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

15.000

17.000

19.000

21.000

23.000

25.000

27.000

29.000

31.000

IIIIVIIIIIIIVIIIIII

Ogó³em (prawa skala)

D³u¿ne papiery wartoœciowe w posiadaniu zagranicznych inwestorów portfelowych (lewa skala)

Kredyty i po¿yczki otrzymane (lewa skala)

Kredyty inwestorów bezpoœrednich (lewa skala)

Otrzymane kredyty handlowe (lewa skala)

1999 2000 2001kwarta³y

Wykres 42 Zadłużenie zagraniczne sektora pozarządowego i pozabankowego (w mln USD)



106

tego kwartału rosło ono nieco szybciej (o 1,1 pkt.proc.) niż zadłużenie przedsiębiorstw z tytułu kre-dytów bankowych. Zadłużenie z tytułu emisji pa-pierów długoterminowych wyniosło natomiast8,1 mld zł (wzrosło o 0,9 mln zł w stosunku dokońca poprzedniego kwartału). We wrześniu br.relacja zadłużenia podmiotów gospodarczychz tytułu emisji krótko- i długoterminowych pa-pierów wartościowych do zadłużenia wobec syste-mu bankowego wyniosła 8,9% i była tylko nie-znacznie wyższa niż w czerwcu br. Należy jednakpodkreślić, że część wyemitowanych przez przed-siębiorstwa papierów dłużnych – według danychNBP jest to około 20-30% – znajduje się w po-siadaniu banków komercyjnych, tzn. stanowiąone należności od sektora niefinansowego.

Oczekiwane stopy procentowe

Oczekiwania krótkookresowe W III kwartale br. nastąpiła rewizja wcześniej-

szych oczekiwań rynku dotyczących sekwencjii skali oczekiwanych obniżek stóp procentowych.Kształtowanie się oprocentowania kontraktu ter-minowego na stopę procentową (FRA 3x6) na po-czątku lipca br. świadczyło o występujących narynku oczekiwaniach, że w końcu grudnia br. 3-miesięczna stopa WIBOR ukształtuje się na po-ziomie około 15%. Pod koniec września, a więc3 miesiące później, stawka oprocentowania kon-traktów FRA 1x4 wskazywała, że rynek oczeki-wał, iż w styczniu 2002 r. 3-miesięczne stopyukształtują się na poziomie 13,5%28. Oznaczałoto, że w III kwartale br. pojawiły się oczekiwaniana istotną obniżkę stóp NBP na początku 2002 r.

Sierpniowa obniżka stóp NBP nie była dla ryn-ku zaskoczeniem, o czym świadczy przesunięciesię krzywej terminowych stóp procentowych o za-ledwie 6 punktów bazowych po decyzji o zmianiestóp (wykres 43). Z drugiej jednak strony w ciągucałego III kwartału br. rynek oczekiwał obniżekstóp procentowych przed każdym posiedzeniem

28 Kontrakty FRA 1x4 i 3x6 są kontraktami terminowymi wystawionymina 3-miesięczny WIBOR, których data rozliczania płatności odsetkowychzostała uzgodniona za miesiąc (1x4) i za 3 miesiące (3x6), licząc od datyzawarcia kontraktu.


107

ZA 4M ZA 5M ZA 6M ZA 9M

13,0

13,2

13,4

13,6

13,8

14,0

14,2

14,4

14,6

14,8

15,0

22-08-2001 21-08-2001

ZA 12M

%

Wykres 43Zmiana położenia 3-miesięcznej forwardowej krzywej dochodowości

przed i po posiedzeniu RPP w sierpniu


11,5

12,0

12,5

13,0

13,5

14,0

14,5

15,0

15,5

16,0

Stopa NBP (3M) 6x9

%

28-0

9-20

01

21-0

9-20

01

14-0

9-20

01

07-0

9-20

01

31-0

8-20

01

24-0

8-20

01

17-0

8-20

01

09-0

8-20

01

02-0

8-20

01

26-0

7-20

01

19-0

7-20

01

12-0

7-20

01

05-0

7-20

01

9x12

Wykres 44Kontrakty FRA na 3-miesięczny WIBOR



108

RPP. Same obniżki uważano przy tym za rzeczpewną, a niepewność dotyczyła tylko sekwencjiich dokonywania przez bank centralny. Utrzymu-jące się stale oczekiwania na obniżki stóp procen-towych były efektem spadającego tempa inflacjii słabnącego tempa wzrostu gospodarczego. Odwrześnia, po ataku terrorystycznym w USA, do-szły do tego oczekiwania, że NBP przyłączy się doobniżek stóp procentowych dokonywanych przezinne banki centralne (wykres 44).

Oczekiwania długookresoweOczekiwania inwestorów dotyczące dynamiki

stóp procentowych w przyszłości odzwierciedlakąt nachylenia krzywej dochodowości rynku skar-bowych papierów wartościowych. Miarę orazzmiany tego kąta w danym okresie można okre-ślić na podstawie analizy wynikowych krzywychterminowych.

W III kwartale br. kontynuowany był processpłaszczania rocznej wynikowej krzywej termino-wej29. Statystycznie istotne30 okazało się przesu-nięcie w dół segmentu krzywej do około 3,5 roku,natomiast powyżej tego horyzontu ruch krzywejnie był statystycznie istotny31.

Proces spłaszczania terminowej krzywej docho-dowości trwał od początku br. Od stycznia do

29 Roczna wynikowa krzywa terminowa obrazuje poziom rocznych wyni-kowych stóp procentowych w horyzoncie od 0 do 5 lat (np. roczna wyni-kowa stopa terminowa w horyzoncie 1 roku oznacza poziom rocznej sto-py procentowej za rok, jaki wynika z krzywej zerokuponowej). Rocznastopa terminowa w horyzoncie 0 jest tożsama z roczną stopą procentowąrynku kasowego. Krzywa terminowa wyznaczana jest na podstawie zero-kuponowej krzywej dochodowości.30 Statystyczna istotność dynamiki krzywej terminowej określana jest napodstawie położenia krzywej na koniec analizowanego okresu względemprzedziału ufności, wyznaczanego na podstawie zmienności krzywejw tym okresie. Innymi słowy, brak statystycznej istotności ruchu krzywejoznacza, iż w 95 przypadkach na 100 przedział ufności, skonstruowany napodstawie danych historycznych o ewolucji krzywej w analizowanymokresie, zawiera krzywą wyestymowaną na koniec okresu. Z kolei staty-styczna istotność ruchu krzywej (na poziomie a = 5,0%) oznacza, że licz-ba przypadków, w których przedział ufności zawierałby krzywą wyesty-mowaną na koniec okresu, jest mniejsza niż 95 na 100.31 Procesy dostosowawcze popytu i podaży na rynku obligacji, jak równieżczynniki decydujące o poziomie wymaganej przez inwestorów premii zaryzyko, w zasadniczym stopniu decydują o zmianach kształtu i położeniakrzywej zerokuponowej. Tym samym pośrednio determinują one ewolucjęrocznej wynikowej krzywej terminowej. Dzieje się tak dlatego, że krzyweterminowe są (w dużym uproszczeniu) obliczane jako pochodne (w sensiematematycznym) krzywej zerokuponowej. Interpretacja dynamiki rocznejwynikowej krzywej terminowej wyłącznie w kategoriach zmian oczekiwańinwestorów jest zatem obciążona błędem.


109

9,5

10,5

11,5

12,5

13,5

14,5

15,5

16,5

543210

Wstêga + Wstêga –

%

28.09.2001 02.07.2001

Lata

Wykres 45Wynikowe przyszłe roczne stopy procentowe – wstęga poziomu ufności

Źródło: NBP, Reuters.

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18%

0 1 2 3 4 5

28.09.2001 30.03.2001 29.12.200029.06.2001

Lata

Wykres 46Wynikowe przyszłe roczne stopy procentowe

Źródło: NBP, Reuters.


110

końca września br. roczne stopy terminowe w ho-ryzoncie do 2 lat włącznie obniżyły się średnioo 197 punktów bazowych, a roczne stopy termi-nowe w horyzoncie od 2 do 5 lat wzrosły średnioo 174 punkty bazowe. Najistotniejsze zmianykrzywej, jak wynika z wykresu, miały przy tymmiejsce w ciągu II kwartału br. (zwłaszcza przesu-nięcie w górę segmentu powyżej 1 roku). Charak-terystyczne dla III kwartału br. było natomiastznaczne obniżenie rocznych stóp w horyzoncie dodwóch lat – średnio o 156 punktów bazowych,przy jednoczesnej względnej ich stabilizacji w ho-ryzoncie 3 – 5 lat.

Spłaszczenie terminowej krzywej dochodowo-ści obserwowane w ostatnich miesiącach mogłoświadczyć o znacznej redukcji dynamiki oczeki-wanych przez inwestorów obniżek rocznych stópprocentowych w kolejnych latach. W rzeczywi-stości jednak zmiany oczekiwań inwestorów byłymniejsze niż wynikało to ze zmian w wysokościterminowych stóp procentowych. Te ostatnie na-leży bowiem interpretować tylko w części jako re-zultat zmian długookresowych oczekiwań inwe-storów. Zasadniczą przyczyną nierównoległegoprzesunięcia się krzywej dochodowości w IIIkwartale br. było zwiększenie się premii za ryzy-ko inwestowania na rynku obligacji.

Wzrost premii za ryzyko i będące jego konse-kwencją spłaszczenie się zerokuponowej krzywejdochodowości, były głównie efektem niepewnościinwestorów co do wielkości i struktury dodatko-wych emisji obligacji, które byłyby potrzebne dla

Tablica 22Oczekiwane obniżki rocznych stóp procentowych w horyzontach od 1 roku do 5 lat

(dane w punktach bazowych)*

1 rok 2 lata 3 lata 4 lata 5 lat28.09.2001 50 117 188 256 31529.06.2001 49 171 304 421 51030.03.2001 186 422 615 743 81129.12.2000 254 524 739 881 959

* Wyznaczone na podstawie różnicy między poziomem rocznej stopy rynku kasowego oraz wynikowej przyszłej rocznej stopyprocentowej w danym horyzoncie.

Źródło: NBP.


111

finansowania zwiększonego deficytu budżetowe-go w drugiej połowie br. i w 2002 r. (porównajpkt. 2.2.3. Deficyt budżetowy). Wzrost niepew-ności znalazł odzwierciedlenie w zmianie struktu-ry popytu na rynku obligacji. Nastąpiło bowiemsystematyczne skracanie się średniego (ważonego)terminu zapadalności obligacji w portfelach inwe-storów, co dodatkowo wzmocniło tendencję dospłaszczenia krzywej dochodowości.

Biorąc pod uwagę wszystkie czynniki, którewpłynęły na kształtowanie się krzywej dochodo-wości, należy stwierdzić, że zmiany w jej położe-niu, a w konsekwencji zmiany w wysokości termi-nowych stóp procentowych, były bardziej efektemzwiększenia się niepewności inwestorów niż rezul-tatem zmian ich długookresowych oczekiwań32.

W III kwartale br. miały miejsce dwa wydarze-nia o charakterze szokowym: między 6 a 11 lipca– silna deprecjacja złotego i 11 września – atakiterrorystyczne w Stanach Zjednoczonych. Reak-cja uczestników rynku papierów skarbowych oka-zała się w obu wypadkach krótkotrwała, a domi-nujące znaczenie dla wyceny skarbowych papie-rów wartościowych szybko zyskiwały czynnikikrajowe.

6.3.2. Kurs walutowy W III kwartale 2001 r. nastąpiło odwrócenie

pogłębiającej się od IV kwartału ub.r. tendencjido nominalnej i realnej aprecjacji polskiej walu-ty33 i złoty uległ deprecjacji. Była ona wyraźniesilniejsza w stosunku do euro niż do dolara USA(wykres 47). Początkowo jednak – w dniach 6-11lipca br. – kurs złotego osłabił się w podobnejskali (o około 10%) zarówno wobec USD, jaki euro. Następnie ustabilizował się w relacji dodolara na poziomie około 4,23 PLN/USD. W su-mie w III kwartale br. w stosunku do poprzednie-go kwartału kurs złotego obniżył się wobec dola-ra USA o 5,7%.

32 W rzeczywistości, oba wyżej omówione czynniki, decydujące o zmia-nach krzywej dochodowości (wzrost wymaganej premii za ryzyko orazprzesunięcie popytu inwestorów w kierunku krótkiego końca krzywej do-chodowości) miały wspólną przyczynę – zwiększenie niepewności uczest-ników rynku.33 Kształtowanie się realnego kursu złotego jest przedstawione w roz-dziale 2.


112

Natomiast w stosunku do euro złoty podlegałnadal stopniowo nasilającej się tendencji deprecja-cyjnej, czemu towarzyszyło wyraźne umacnianiesię wspólnej waluty europejskiej wobec dolara narynku światowym. W sumie w III kwartale br.złoty osłabił się w relacji do euro o 7,6% (w po-równaniu z II kwartałem br.), co nastąpiło po pra-wie 13% aprecjacji złotego do euro w I półroczubr. Wykres 47 pokazuje także, że w III kwartalebr. kontynuowane było widoczne w 2001 r. zjawi-sko silnego oddziaływania kursu krzyżowegoEUR/USD na kształtowanie się kursu złotego wo-bec euro34: współczynnik korelacji wyniósł 89%wobec 93% w II kwartale br. (w przypadku kursuzłotego wobec dolara – odpowiednio 31% i 26%).

Nominalny efektywny kurs złotego obniżył sięw ciągu III kwartału br. o 6,7% wobec wzrostuo 6,9% w II kwartale i o 5,8% w analogicznymokresie ub.r. (wykres 48).

34 Oddziaływanie kursu krzyżowego euro/dolar na kurs złotego wobectych walut było w III kwartale podobne jak w kwartale poprzednim:współczynnik korelacji wyniósł 31% w przypadku kursu złotego wobecdolara (przy poziomie 26% w II kwartale) oraz 89% wobec euro (przy po-ziomie 93% w II kwartale).

3,3

3,5

3,7

3,9

4,1

4,3

4,5

4,7

4,9

0,80

0,85

0,90

0,95

1,00

1,05


USD/PLN

EUR/PLN

Œredni w miesi¹cu USD/PLN

Œredni w miesi¹cu EUR/PLN

EUR/USD

PLN EUR/USD

Wykres 47Kursy złotego wobec USD i EUR oraz relacja EUR/USD



113

W III kwartale br. na rynku złotego znaczniewyraźniej niż w I połowie br. zaznaczył się wpływczynników zewnętrznych. Okres ten przyniósłprzejściowe zaostrzenie się lokalnych kryzysów fi-nansowych w regionie rynków wschodzących,a w wyniku ataku terrorystycznego na USA –istotny wzrost ryzyka inwestowania na rynkuświatowym. Wejście gospodarki amerykańskiejw fazę recesji wpłynęło na osłabienie dolarai przyśpieszyło proces obniżania stóp procento-wych w otoczeniu Polski.

Na skokowy wzrost zmienności kursu złotego(wykres 49) i jego silne osłabienie w dniach 6-11lipca br. najbardziej wpłynął tzw. efekt zarażenia(contagion effect) wywołany wydarzeniami w Ar-gentynie i Turcji (w mniejszym stopniu takżew Brazylii i RPA). Oddziaływanie czynników ze-wnętrznych zostało wydatnie wzmocnione dzia-łaniami spekulacyjnymi inwestorów na krajo-wym rynku pieniężnym (swapów walutowych)w odpowiedzi na nasilające się w II kwartale br.oczekiwania deprecjacji złotego (por. Raport o in-flacji w II kwartale 2001 roku). Lipcowa korektakursu polskiej waluty obniżyła ryzyko walutowe

95

100

105

110

115

120

125

IXVIIIVIIVIV IVIIIIIIXIIXIXIXVIIIVIIVIV IVIIIIIIXII

%

1999 2000 2001

Wykres 48Nominalny efektywny kurs złotego w latach 2000-2001

(dane miesięczne, grudzień 1999 = 100)



114

inwestowania w aktywa złotowe, co pośredniozmniejszyło wrażliwość krajowego rynku finan-sowego na zaburzenia zewnętrzne. Deprecjacjazłotego istotnie zredukowała bowiem stopieńprzewartościowania naszej waluty. Według obli-czeń NBP skala nadmiernej aprecjacji złotego –mierzona odchyleniem od długookresowegotrendu realnego efektywnego kursu złotego, de-flowanego zmianami cen produkcji sprzedanejw przetwórstwie przemysłowym – w III kwarta-le br. obniżyła się do 0,3% wobec 12,2% w po-przednim kwartale.

Bezpośredni wpływ ataków terrorystycznychna USA na kurs złotego był niewielki35. Nato-miast pośrednio wydarzenia w USA wpłynęły naumocnienie polskiej waluty, co uwidoczniło sięwyraźnie dopiero w październiku br. Szybkie re-dukcje stóp procentowych przez FED i ECB sty-mulowały bowiem wzrost oczekiwań rynku naobniżenie stóp procentowych także przez polskie

Wykres 49Zmienność kursu złotego wobec USD oraz wobec koszyka USD i EUR


35 Ograniczył się on do zaniku aktywności na krajowym rynku waluto-wym w ciągu około 4 dni. Ponadto, w wyniku wzrostu kursu euro do do-lara nastąpiło przejściowe wzmocnienie tendencji deprecjacyjnej złotegowobec euro.


115

władze monetarne. Jednocześnie inwestycje w ak-tywa złotowe nadal były postrzegane przez zagra-nicznych inwestorów jako bezpieczne, a przy tymbardzo dochodowe (wykres 50).

Na umacnianie się złotego w III kwartale br.miały wpływ utrzymujące się (chociaż o zmien-nym nasileniu) oczekiwania rynku na obniżeniestóp procentowych przez polski bank centralny.Sprzyjały temu pogarszające się dane dotyczącetempa wzrostu polskiej i światowej gospodarki,silny spadek inflacji na rynku krajowym oraz na-dal pozytywnie oceniane przez inwestorów kształ-towanie się bilansu obrotów bieżących. Pogarsza-jąca się wyraźnie sytuacja budżetu państwa niewpłynęła jeszcze znacząco na osłabienie złotegow III kwartale br. Natomiast, podobnie jak w IIkwartale br., wywołała ona wśród inwestorówwzrost niepewności co do skali zwiększenia poda-ży papierów skarbowych w IV kwartale br. Oba-wy te znalazły odzwierciedlenie z jednej stronyw nadal wysokim zaangażowaniu zagranicznychinwestorów na rynku swapów walutowych36,a z drugiej – w zmianach w strukturze portfela

5

6

7

8

9

10

11

0,20

0,22

0,24

0,26

0,28

0,30

0,32

0,34

IXVIIIVIIVIVIVIIIIIIXIIXIX

pkt. proc.

2000 2001

Dysparytet stóp WIBOR i LIBOR USD (lewa skala)

Dysparytet stóp WIBOR i EURIBOR (lewa skala)

Kurs nominalny, œredni miesiêczny PLN/USD (prawa skala)

Kurs nominalny, œredni miesiêczny PLN/EUR (prawa skala)

Wykres 50Dysparytet realny trzymiesięcznych stóp WIBOR, LIBOR,

USD i EURIBOR a aprecjacja złotego



116

polskich papierów dłużnych w kierunku wzrostuudziału aktywów krótkoterminowych (bony skar-bowe) oraz aktywów bardziej płynnych (obligacje5-letnie).

Do ponownego umocnienia się złotego w paź-dzierniku br. przyczyniły się: obniżone po depre-cjacji złotego i ustabilizowaniu się sytuacji poli-tycznej w kraju po wyborach parlamentarnychryzyko inwestowania w polskie aktywa finanso-we, powiększający się dysparytet pomiędzy pol-skimi stopami procentowymi a stopami rynkuświatowego i towarzyszące temu oczekiwaniarynku na obniżenie stóp procentowych przezRadę Polityki Pieniężnej.

Kurs złotego w istotny sposób wpływał w IIIkwartale br. na osłabienie zjawisk inflacyjnych narynku krajowym. Biorąc pod uwagę opóźnieniaw reakcji CPI na zmiany kursu można szacować,że gdyby nie zmiany kursowe, 12-miesięcznywskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnychbyłby na koniec września br. wyższy o 0,6 pkt.proc.

6.3.3. Oczekiwania inflacyjneW kształtowaniu przebiegu procesów ceno-

wych w gospodarce istotną rolę odgrywają czyn-niki psychologiczne, takie jak m.in. oczekiwaniainflacyjne różnych grup uczestników rynku (osóbprywatnych, banków, przedsiębiorstw).

Kształtowanie się oczekiwań inflacyjnychw ciągu trzech pierwszych kwartałów 2001 r. su-geruje, że wprowadzenie strategii bezpośredniegocelu inflacyjnego w Polsce oraz determinacjawładz monetarnych w konsekwentnej realizacjiprocesu dezinflacji, wywierają wpływ nie tylko naoczekiwania inflacyjne wyspecjalizowanychuczestników gry rynkowej, takich jak analitycybankowi, lecz również na stopniową zmianę spo-sobu ich formułowania przez osoby prywatne.

36 Taka strategia wynikała z wysokiej stopy zwrotu z operacji swapowych,przy relatywnie niższym w porównaniu z operacjami na rynku obligacjiryzyku inwestycyjnym.


117

Oczekiwania inflacyjne osób prywatnych w III kwartale 2001 r.

Badanie oczekiwań inflacyjnych osób prywat-nych prowadzone w Narodowym Banku Polskimkoncentruje się na dwóch elementach. Pierwszyz nich to analiza struktury odpowiedzi na pytanieankiety Demoskopu, obrazującej nastroje ankie-towanych. Drugi element, ściśle związanyz pierwszym, to kwantyfikacja oczekiwanych stópinflacji, bazująca na skorygowanej, tj. dostosowa-nej do konstrukcji ankiety Demoskopu, metodzieprobabilistycznej Carlsona i Parkina (1975)37.

Pytanie ankiety Demoskopu sformułowanejest w następujący sposób: „Jak Pan(i) sądzi, pa-trząc na to, co się obecnie dzieje, czy w ciągu najbliż-szych dwunastu miesięcy ceny: (1) będą rosły jeszcze

1,02

1,04

1,06

1,08

1,10

IXVIIIVIIVIVIVIIIIII2001

CPI y/y oczekiwany (+12 m-cy) – osoby prywatne

CPI y/y bie¿¹cy (znany w momencie przeprowadzania ankiety)

CPI y/y oczekiwany (+11 m-cy) – banki

CPI y/y oczekiwany min (+11 m-cy) – banki

CPI y/y oczekiwany max (+11 m-cy) – banki

1,102

1,093

1,085

1,082 1,076

1,0741,066

1,0651,062

1,060

1,069

1,0631,062

1,052

1,066

1,061

1,051

1,060

1,0541,0571,0561,0561,0591,0581,059

1,0661,062

Wykres 51Oczekiwania inflacyjne osób prywatnych i banków w okresie

od stycznia do września 2001 r.

Źródło: dane Demoskop, obliczenia NBP.

37 Opis metody znaleźć można w: T. Łyziak: Badanie oczekiwań inflacyjnychpodmiotów indywidualnych na podstawie ankiet jakościowych. „Bank i Kredyt”nr 6/2000. Podobna metoda kwantyfikacji oczekiwań inflacyjnych stoso-wana jest w Banku Holandii: J. M. Berk : Measuring inflation expectations:a survey data approach. DNB Staff Reports, wrzesień 1997.


118

szybciej niż teraz; (2) będą rosły w tym samym tempie;(3) będą rosły wolniej; (4) będą takie same jak teraz;(5) będą niższe; (6) trudno powiedzieć”. Analizastruktury odpowiedzi na to pytanie w okresie od1992 r. do 2000 r. wskazuje na następujące dwietendencje: zmniejszanie się udziału respondentówdeklarujących, że ceny będą rosły szybciej niż do-tychczas (z około 34% w 1992 r. do około 27%w 2000 r.) oraz wzrost udziału respondentów de-klarujących, że będą one rosły w tym samymtempie (z około 44% w 1992 r. do około 53%w 2000 r.). Pozostałe frakcje respondentów pozo-stawały względnie stabilne, a w ich zmianachtrudno było dostrzec wyraźne tendencje.

Od stycznia do lipca br. zmiany struktury od-powiedzi na pytanie ankiety Demoskopu nabrałyprzyspieszonej dynamiki, znamionującej stopnio-we weryfikowanie przez osoby prywatne statycz-nego sposobu formułowania oczekiwań inflacyj-nych (backward-looking) i przechodzenia w kierun-ku coraz większego uwzględniania czynnikówkształtujących inflację w przyszłości (forward-

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


00

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

2001

%

OdpowiedŸ 1

OdpowiedŸ 2

OdpowiedŸ 3

OdpowiedŸ 4

OdpowiedŸ 5

OdpowiedŸ 6

Wykres 52Struktura odpowiedzi na pytanie ankiety Demoskopu w okresie od 1992 do 2001 r.

Źródło: dane Demoskop.


119

looking). Nastąpił gwałtowny spadek udziału re-spondentów oczekujących, że ceny będą rosłyszybciej niż dotychczas. Jednocześnie frakcja an-kietowanych oczekujących, iż ceny będą rosływ tym samym tempie (a więc ta, do której w la-tach poprzednich „przesuwały się” w pierwszymrzędzie głosy respondentów najbardziej pesymi-stycznych) w lipcu br. pozostała na poziomie zbli-żonym do 2000 r. Zmniejszeniu się grupy respon-dentów deklarujących, że ceny będą rosły szybciejniż dotychczas towarzyszył wzrost trzech grup re-spondentów najbardziej optymistycznych (odpo-wiedzi (3), (4) oraz (5)), które w okresie od 1992r. do 2000 r. były względnie stabilne.

W procedurze kwantyfikacji oczekiwań infla-cyjnych wykorzystuje się fakt, iż składając dekla-racje dotyczące przewidywań inflacyjnych naprzyszłość, ankietowani odnoszą je do dotychcza-sowego przebiegu procesów cenowych, czyli dotzw. stopy inflacji bieżącej38. Sama poprawastruktury odpowiedzi na pytanie ankiety nieko-niecznie oznacza zatem spadek oczekiwań infla-

Tablica 23Struktura odpowiedzi na pytanie ankiety Demoskopu w III kwartale 2001 r. (w %)

Odpowiedź (1) (2) (3) (4) (5) (6)

Lipiec 2001 r. 17,3 52,6 14,9 7,0 1,2 7,0Zmiana w stosunku do 1992 r. -16,5 8,4 1,7 3,5 0,2 2,3Zmiana w stosunku do 2000 r. -9,5 -0,3 3,5 3,8 0,8 1,9Zmiana w stosunku do czerwca 2001 r. 0,6 -2,0 -0,6 1,4 -0,3 0,9

Sierpień 2001 r. 20,2 52,3 13,8 7,4 0,8 5,5Zmiana w stosunku do czerwca 2001 r. 2,9 -0,3 -1,1 0,4 -0,4 -1,5

Wrzesień 2001 r. 19,5 54,6 12,7 5,6 0,9 6,7Zmiana w stosunku do czerwca 2001 r. -0,7 2,3 -1,1 -1,8 0,1 1,2

Pytanie ankiety Demoskopu: „Jak Pan(i) sądzi, patrząc na to, co się obecnie dzieje, czy w ciągu najbliższych dwunastu miesięcy ceny:(1) będą rosły jeszcze szybciej niż teraz; (2) będą rosły w tym samym tempie; (3) będą rosły wolniej; (4) będą takie same jak teraz;(5) będą niższe; (6) trudno powiedzieć”.


38 Ankieta Demoskopu przeprowadzana jest w pierwszej dekadzie każde-go miesiąca, a zatem przed publikacją przez GUS wskaźników inflacji zamiesiąc poprzedni. Z tego względu w procedurze kwantyfikacji przyjmu-je się, iż stopą inflacji bieżącej jest stopa inflacji rocznej sprzed dwóch mie-sięcy, znana ankietowanym w momencie przeprowadzania sondażu.


120

cyjnych. Odpowiednio silny wzrost stopy inflacjibieżącej, nawet przy poprawie struktury odpo-wiedzi na zadawane pytanie, może bowiem pro-wadzić do wzrostu oczekiwań inflacyjnych.

Chociaż struktura odpowiedzi na pytanie an-kiety Demoskopu uległa w lipcu br. nieznacznejpoprawie w stosunku do czerwca39, to stopa infla-cji bieżącej, do której odpowiedzi te są odnoszone,wzrosła (z 6,6% w czerwcu do 6,9% w lipcu br.).Wynik kwantyfikacji wskazuje, iż w lipcu 2001 r.efekt wzrostu stopy inflacji bieżącej był silniejszyniż efekt zmian struktury odpowiedzi na pytanieankiety, wskutek czego oczekiwana na najbliższe12 miesięcy stopa wzrostu cen zwiększyła sięw stosunku do analogicznych oczekiwań czerwco-wych o 0,2 pkt. proc. i ukształtowała się na po-ziomie 6,3%.

Zmiany struktury odpowiedzi na pytanie an-kiety Demoskopu w sierpniu br. wskazują na nie-znaczne pogorszenie nastrojów ankietowanych.Gdyby bowiem stopa inflacji bieżącej w sierpniubr. pozostała na tym samym poziomie co w lipcu(tj. 6,9%), wówczas oczekiwana na najbliższe 12miesięcy stopa inflacji wzrosłaby z 6,3% w lipcubr. do 6,6% w sierpniu br. Jednak stopa inflacjibieżącej w sierpniu 2001 r. obniżyła się w stosun-ku do lipca 2001 r. o 0,7 pkt. proc. i była równa6,2%. Stosunkowo silny spadek stopy inflacji bie-żącej spowodował, iż mimo niekorzystnej zmianysposobu formułowania oczekiwań inflacyjnychprzez osoby prywatne, określona przez nie stopaoczekiwanej inflacji rocznej na analogiczny mie-siąc następnego roku obniżyła się z 6,3% w lipcubr. do 6% w sierpniu br.

Na podstawie wrześniowych przesunięćw strukturze odpowiedzi na pytanie ankiety De-moskopu trudno jednoznacznie ocenić, czy są onesymptomem poprawy, pogorszenia czy też brakuzmian nastrojów ankietowanych co do przyszłychprocesów cenowych. Spadkowi frakcji responden-tów najbardziej pesymistycznych (odpowiedź (1))towarzyszył bowiem istotny wzrost frakcji re-

39 Stało się tak pomimo gwałtownej deprecjacji kursu walutowego, mają-cej miejsce w okresie udzielania przez osoby prywatne odpowiedzi na py-tanie ankiety Demoskopu (6-9 lipca).


121

spondentów formułujących swoje oczekiwaniaw sposób statyczny (odpowiedź (2)), zmniejszeniesię grup respondentów bardziej optymistycznych(odpowiedź (3), (4)) oraz wzrost grupy respon-dentów nie mających zdania (odpowiedź (6)).W celu oceny kierunku zmiany nastrojów ankie-towanych można odwołać się do procedury kwan-tyfikacyjnej40. Załóżmy, że między sierpniema wrześniem 2001 r. stopa inflacji bieżącej nie ule-gła zmianie, tzn. pozostała na poziomie 6,2%.Wykorzystując sierpniową stopę inflacji bieżącejdo kwantyfikacji oczekiwanej stopy inflacji napodstawie wrześniowej struktury odpowiedzi napytanie ankiety Demoskopu, uzyskujemy skwan-tyfikowaną miarę oczekiwań inflacyjnych osóbprywatnych równą 6%, czyli dokładnie tyle sa-mo, co w sierpniu 2001 r. Oznacza to, że wewrześniu 2001 r. nastroje ankietowanych wyrażo-ne w strukturze odpowiedzi na pytanie ankietynie uległy istotnym zmianom.

Stopa inflacji bieżącej we wrześniu br. nie po-została jednak na tym samym poziomie cow sierpniu 2001 r., lecz uległa redukcji o 1 pktproc. i wyniosła 5,2%. Pomimo więc, iż strukturaodpowiedzi na pytanie ankiety Demoskopu pozo-stała neutralna dla poziomu oczekiwań inflacyj-nych, to jednak oczekiwana przez osoby prywat-ne stopa inflacji uległa zmniejszeniu w związku zespadkiem stopy inflacji bieżącej. We wrześniu br.

40 Możliwość kwantyfikacji oczekiwań inflacyjnych osób prywatnych po-zwala nie tylko na oszacowanie poziomu oczekiwań inflacyjnych, lecz rów-nież umożliwia weryfikację, czy zmiana struktury odpowiedzi na pytanieankiety oznacza poprawę, pogorszenie czy też pozostanie bez zmian nastro-jów ankietowanych oraz sposobu formułowania przez nich oczekiwań infla-cyjnych. W przypadku rozbudowanych opcji odpowiedzi na pytanie ankie-ty (obejmujących więcej niż trzy warianty: wzrost cen, spadek cen, pozo-stanie cen na tym samym poziomie), jednoznaczna ocena zmian nastrojówrespondentów na podstawie zmian struktury odpowiedzi na pytanie ankie-ty nie zawsze jest możliwa. Można jej wszakże dokonać, wykorzystując sto-sowaną metodę kwantyfikacyjną – np. przyjmując, że stopa inflacji bieżą-cej jest stała i wynosi x, by następnie, na tej podstawie, móc obliczyć –zgodnie ze stosowaną metodą kwantyfikacji – syntetyczny wskaźnik opisu-jący strukturę odpowiedzi na pytanie ankiety. Wskaźnik taki odpowiadał-by na pytanie: „Jeśli stopa inflacji bieżącej wynosi x, to ile wynoszą oczeki-wania inflacyjne na najbliższe 12 miesięcy?” Taka procedura nie wymagasubiektywnych założeń dotyczących stopy inflacji bieżącej i choć nie pro-wadzi ona do uzyskania miar poziomu oczekiwanych stóp inflacji i przesą-dzenia czy oczekiwania inflacyjne wzrosły, spadły czy pozostały bez zmian,to jednak dla każdego układu odpowiedzi na pytanie ankiety pozwala onana jednoznaczne rozstrzygnięcie, w jakim kierunku zmienił się sposób for-mułowania oczekiwań inflacyjnych osób prywatnych.


122

1,04

1,06

1,08

1,10


CPI y/y bie¿¹cy (znany w momencie przeprowadzania ankiety)

CPI y/y oczekiwany (+12 m-cy) – osoby prywatne

1,102

1,085

1,076

1,0661,062

1,0661,069

1,062

1,052

1,093

1,082

1,074

1,065

1,0601,061

1,0631,060

1,051

Wykres 53Oczekiwania inflacyjne osób prywatnych w okresie od stycznia do września 2001 r.


24% przypadków

76% przypadków

(1992 – 2000)

22% przypadków

78% przypadków

(styczeñ – wrzesieñ 2001)

Wykres 54Stopa inflacji oczekiwanej a stopa inflacji bieżącej

Źródło: dane Demoskop, obliczenia NBP.

Stopa inflacji oczekiwanej ni¿sza od stopy inflacji bie¿¹cej

Stopa inflacji oczekiwanej wiêksza od stopy inflacji bie¿¹cej


123

oczekiwana przez osoby prywatne stopa wzrostucen w ciągu najbliższych 12 miesięcy ukształto-wała się na poziomie 5,1% i była niższa od analo-gicznych oczekiwań sierpniowych o 0,9 pkt. proc.

W sumie więc we wszystkich miesiącach IIIkwartału br. oczekiwana stopa inflacji pozostawałaponiżej stopy inflacji bieżącej (podobnie zresztą jakw lutym, kwietniu, maju oraz czerwcu bieżącegoroku) Stanowi to odstępstwo od sytuacji w minio-nych latach, kiedy zdarzało się to sporadycznie(wykres 54).

Warto też zauważyć, że we wrześniu br.skwantyfikowana miara oczekiwań inflacyjnychosób prywatnych po raz pierwszy znalazła się po-niżej średniej oczekiwań inflacyjnych analitykówbankowych. Należy jednak podkreślić, że stoso-wana procedura kwantyfikacji oczekiwań inflacyj-nych osób prywatnych „przekłada” subiektywneprzewidywania respondentów na język oficjal-nych wskaźników inflacji. Wyniki te, dająceprzede wszystkim wyobrażenie co do kierunkuzmian nastrojów ankietowanych i poziomu for-mułowanych oczekiwań inflacyjnych, uzyskiwanesą przy założeniu, że procesy cenowe zachodzącew gospodarce są postrzegane przez respondentówprzez pryzmat oficjalnych statystyk. Ze względuna fakt, iż inflacja postrzegana subiektywnieprzez respondentów ankiety może różnić się odoficjalnych wskaźników dynamiki cen, możliwośćporównywania poziomów oczekiwań inflacyjnychosób prywatnych oraz analityków bankowych jestograniczona.

Oczekiwania inflacyjne analityków banko-wych w III kwartale 2001 r.

Analiza oczekiwań inflacyjnych analitykówbankowych, prowadzona w Narodowym BankuPolskim, bazuje na comiesięcznych ankietach fir-my Reuters. Dostarczają one informacji m.in.o przewidywaniach banków co do stopy inflacjirok do roku na grudzień bieżącego roku oraz namiesiąc poprzedzający analogiczny miesiąc na-stępnego roku. W trzecim kwartale br. oczekiwa-nia co do stopy inflacji rocznej na grudzień 2001r. obniżyły się o 0,3 pkt. proc., a na analogicznymiesiąc następnego roku – o 0,2 pkt. proc.


124

W lipcu br. oczekiwania inflacyjne analitykówbankowych pozostały względnie stabilne w po-równaniu z deklaracjami czerwcowymi. Stopa in-flacji rocznej oczekiwana na koniec br. wzrosłao 0,1 pkt. proc. i wyniosła 6%, natomiast stopainflacji rocznej oczekiwana na miesiąc poprzedza-jący analogiczny miesiąc następnego roku pozo-stała na niezmienionym poziomie 5,6%. W sierp-niu br. średnia stopa inflacji rocznej oczekiwanana grudzień br. obniżyła się o 0,1 pkt. proc.w stosunku do deklaracji lipcowych i wyniosła5,9%, a stopa inflacji rocznej oczekiwana na mie-siąc poprzedzający analogiczny miesiąc następne-go roku wzrosła o 0,1 pkt. proc. i była równa5,7%. We wrześniu br. oczekiwania inflacyjneanalityków bankowych uległy redukcji. Średniastopa inflacji rocznej oczekiwana na grudzień br.obniżyła się o 0,3 pkt. proc. w stosunku do dekla-racji sierpniowych i wyniosła 5,6%. Stopa inflacjirocznej oczekiwana na miesiąc poprzedzający ana-logiczny miesiąc roku następnego obniżyła sięrównież o 0,3 pkt. proc. i była równa 5,4%.

Biorąc pod uwagę oczekiwania wyrażoneprzez analityków bankowych w odniesieniu dostopy inflacji rocznej na miesiąc poprzedzający

1,054

1,056

1,058

1,060

1,062

1,064

1,066


CPI y/y oczekiwany (grudzieñ 2001 r.)

CPI y/y oczekiwany (miesi¹c poprzedzaj¹cy analogiczny miesi¹c 2002 r.)

Wykres 55Oczekiwania inflacyjne analityków bankowych (styczeń–wrzesień 2001 r.)

Źródło: dane Reuters, obliczenia NBP.


125

analogiczny miesiąc następnego roku, analizamiar zmienności rozkładu, takich jak: przedziałmiędzy minimalną a maksymalną deklaracją, od-chylenie standardowe czy współczynnik zmien-ności, wskazuje na spadek niepewności bankówco do przyszłych procesów cenowych w lipcu,a zwłaszcza w sierpniu br., a następnie na ichwzrost we wrześniu br. Wahania miar zmienno-ści rozkładu należy jednak przypisać przedewszystkim niejednakowej liczbie banków biorą-cych udział w ankiecie41.

Analiza kwantylowa wskazuje, że w III kwarta-le br. część rozkładu znajdująca się między pierw-szym a trzecim kwartylem uległa przesunięciuw kierunku niższych stóp inflacji: pierwszy kwar-tyl obniżył się o 0,5 pkt. proc., drugi kwartyl o 0,3pkt. proc., a trzeci kwartyl o 0,1 pkt. proc. W tymsamym okresie minimalna wartość rozkładu wzro-sła o 1,2 pkt. proc.42, natomiast wartość czwarte-go kwartyla – tożsama z wartością maksymalnąrozkładu oczekiwań inflacyjnych analityków ban-kowych – wzrosła o 0,4 pkt. proc.

Kształtowanie się oczekiwań inflacyjnych osóbprywatnych oraz analityków bankowych w IIIkwartale br. należy uznać za korzystne z punktuwidzenia banku centralnego. Oczekiwania te by-

41 Sierpniowy spadek oraz wrześniowy wzrost miar zmienności rozkładuoczekiwań inflacyjnych w dużym stopniu można przypisać bankowi, któ-ry w ostatnim okresie deklarował najniższe oczekiwane stopy inflacji (Cre-dit Lyonnais). W sierpniu br. nie brał on udziału w ankiecie Reutersa,w związku z czym zmniejszyły się wtedy miary zmienności rozkładu ocze-kiwań inflacyjnych analityków bankowych. Z kolei we wrześniu br. zade-klarował on najniższą oczekiwaną stopę inflacji (4,2%), w związku z czymmiary zmienności rozkładu uległy zwiększeniu. 42 Minimalna stopa inflacji rocznej oczekiwana na miesiąc poprzedzającyanalogiczny miesiąc następnego roku wzrosła z 3% w lipcu br. do 4,2%we wrześniu br.

Tablica 24Miary zmienności rozkładu oczekiwań inflacyjnych analityków bankowych

2001czerwiec lipiec sierpień wrzesień

Rozpiętość przedziału deklaracji banków 0,033 0,031 0,016 0,023Odchylenie standardowe 0,008 0,007 0,004 0,006Współczynnik zmienności 14,1% 13,1% 7,7% 11,2%



126

ły zgodne zarówno z celem krótkookresowym, jakteż średniookresowym polityki pieniężnej NBP.

6.3.4. Efekt majątkowy III kwartał 2001 r. charakteryzował się dynamicz-

nymi zmianami na rynkach finansowych, co miałoistotny wpływ na wewnętrzną strukturę środków fi-nansowych ulokowanych przez osoby fizyczne narynku papierów wartościowych. Tablica 25 przedsta-wia sytuację na początku omawianego okresu.

W III kwartale br. głównymi czynnikami ma-jącymi wpływ na preferencje inwestycyjne były:

• sygnały z kraju i zagranicy o obniżeniu tem-pa rozwoju gospodarczego,

• efekt 11 września, który zmienił postrzeganiebezpieczeństwa różnych lokat kapitałowych.

W rezultacie nastąpiło wycofywanie się inwe-storów z rynku akcji na rzecz bezpiecznych lokatw papiery dłużne. Jeden z głównych wskaźnikówdotyczących znaczenia rynku akcji, jakim jest ka-pitalizacja w stosunku do PKB w ujęciu procen-towym, obniżył się z 14,3% w połowie br. do11,8% na koniec III kwartału br.

1,025

1,030

1,035

1,040

1,045

1,050

1,055

1,060

1,065

1,070

Lipiec 2001

2. kwartyl(mediana)

Sierpieñ 2001

Wrzesieñ 2001

minimum 1. kwartyl 3. kwartyl 4. kwartyl

Wykres 56Cechy rozkładu oczekiwań inflacyjnych banków w III kwartale 2001 r.



127

Instytucjonalny napływ pieniędzy do otwartychfunduszy emerytalnych spowodował wzrost ich ak-tywów z 13,71 mld złotych w połowie br. do 15,43mld złotych w końcu III kwartału br., przy czymnowe środki finansowe lokowane były w większo-ści na rynku papierów skarbowych. Niższą dyna-mikę wzrostu notowały fundusze inwestycyjne.

Podsumowując, należy stwierdzić, że sytuacjarynkowa powodowała, iż coraz większa ilość środ-ków finansowych była lokowana w omawianymokresie w tzw. obszarach bezpiecznych, do któ-rych w warunkach polskich należy segment obli-gacji skarbowych i system bankowy.

Tablica 25Bezpośrednie i pośrednie formy inwestowania osób fizycznych na rynku

kapitałowym

Rodzaj uczestnictwa w inwestycjach kapitałowych Stan na koniec II kwartału 2001 r.

(w mld zł)1. Bezpośrednie inwestycje portfelowe – papiery wartościowe na rachunkach osób fizycznych (łącznie) 20,23

Akcje * 10,47Papiery skarbowe (łącznie) 9,76

a) obligacje rynkowe* 3,25b) obligacje oszczędnościowe 3,35c) bony skarbowe** 3,16

2. Pośrednie inwestycje portfelowe (łącznie) 18,83Fundusze inwestycyjne otwarte (aktywa netto) *** 3,85Otwarte fundusze emerytalne (aktywa netto) 13,71Instytucje ubezpieczeniowe**** 1,27

Razem (1 + 2) 39,06Relacja ww. form inwestycyjnych (łącznie) do zobowiązań złotowych i walutowych wobec osób prywatnych w systemie bankowym (w %) 19,27

* papiery będące własnością krajowych osób fizycznych ** na podstawie sprawozdań banków dealerskich *** bez funduszy specjalistycznych, w których lokują swoje środki finansowe osoby prawne**** składki ubezpieczeń posagowych, zaopatrzenia dzieci, na życie związane z funduszem inwestycyjnym, rentowe.

Źródło: materiały Ministerstwa Finansów, NBP, GUS.


128

7. Perspektywy inflacjiWe wrześniu 2001 r. inflacja w Polsce spadła

do poziomu 4,3% – najniższego od początkutransformacji. Prawdopodobne utrzymanie się ni-skiej inflacji w IV kwartale br. oznacza, że skalawzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych nakoniec roku ukształtuje się wyraźnie poniżej wy-znaczonego na ten rok przedziału celu (6-8%).

Osłabienie tendencji inflacyjnych związane jestze spadkiem popytu krajowego. Dane za IIIkwartał br. wskazują, że nie wystąpiło spodziewa-ne w tym okresie ożywienie aktywności gospo-darczej. Ponadto, po trwającym już od ponad ro-ku okresie stosunkowo niskiej dynamiki popytukrajowego, siła oddziaływania czynników proin-flacyjnych, takich jak deprecjacja złotego w po-przednim kwartale, wydaje się być mniejsza niżw przeszłości. Szybki spadek inflacji w II połowiebr. jest jednak również spowodowany czynnikamipodażowymi. W III kwartale wyraźnie obniżyłysię ceny żywności w wyniku stosunkowo dobrych,w porównaniu z poprzednimi latami, zbiorów.Spadkowi inflacji w Polsce sprzyja również sytu-acja na światowym rynku paliw. Obniżenie tem-pa wzrostu cen dokonuje się także u naszychgłównych partnerów handlowych, czemu towa-rzyszą tendencje stagnacyjne w ich gospodarkach.

W założeniach polityki pieniężnej na przyszłyrok RPP ustaliła cel inflacyjny na koniec 2002 r.na poziomie 5% wzrostu cen towarów i usługkonsumpcyjnych w porównaniu z końcem 2001 r.,przy czym granice tolerancji dla tego celu wyno-szą ±1 pkt proc. Przyjęcie takiego celu inflacyj-nego oznacza prawdopodobnie stabilizację tempawzrostu cen w końcu przyszłego roku na pozio-mie z końca br. Pozwoliłoby to na trwałą reduk-cję oczekiwań inflacyjnych i stworzyłoby korzyst-ne warunki do dalszego obniżania inflacji,a w konsekwencji do realizacji celu inflacyjnegoustalonego w Średniookresowej strategii polityki pie-niężnej na lata 1999-2003 na poziomie poniżej4% w końcu 2003 r.

Pogłębienie się zjawisk kryzysowych w gospo-darce światowej po wrześniowym ataku terrory-stycznym na USA, niepewność co do ostateczne-


129

go kształtu polityki gospodarczej nowego rządu,a także duże różnice między rzeczywistym a prog-nozowanym jeszcze niedawno poziomem podsta-wowych wskaźników ekonomicznych dla Polskipowodują, że wszelkie przewidywania co do roz-woju sytuacji gospodarczej obarczone są obecniebardzo dużym marginesem niepewności. Na pod-stawie aktualnych informacji i prognoz możnajednak stwierdzić, że utrzymanie inflacji na pozio-mie zgodnym z celem inflacyjnym na 2002 r. jestmożliwe, choć nie sposób wykluczyć, że w ciąguprzyszłego roku dojdzie do przejściowego wzrosturocznego wskaźnika inflacji. Zagrożeniem dla re-alizacji przyszłorocznego celu inflacyjnego mogło-by być rozluźnienie polityki fiskalnej w stosunkudo obecnych zapowiedzi. Taki scenariusz zwięk-szyłby bowiem znacznie ryzyko silnej deprecjacjizłotego.

Stosunkowo wysoki deficyt sektora finansówpublicznych pozostaje czynnikiem utrudniającymobniżanie i stabilizację inflacji w długim okresie.Wynikający stąd niekorzystny układ polityki ma-kroekonomicznej, tj. nadmiernie luźna politykafiskalna przy restrykcyjnej polityce pieniężnej,powoduje w konsekwencji stosunkowo wysokiekoszty obniżania inflacji.


130

Data Przedmiot uchwały Decyzja RPP Wyniki głosowaniapodjęcia Członków Radyuchwały

22.08.2001 w sprawie stopy redyskontowej obniżka podstawowych stóp Za: L. Balcerowiczweksli i oprocentowania kredytów procentowych o 1 pkt proc. B. Grabowskirefinansowych C. Józefiak

J. KrzyżewskiW. ŁączkowskiJ. PruskiD. RosatiG. WójtowiczW. Ziółkowska

Przeciw: M. Dąbrowski

22.08.2001 w sprawie zasad prowadzenia obniżka stopy referencyjnej Za: L. Balcerowiczoperacji otwartego rynku o 1 pkt proc. B. Grabowski

C. JózefiakJ. KrzyżewskiW. ŁączkowskiJ. PruskiD. RosatiG. WójtowiczW. Ziółkowska

Przeciw: M. Dąbrowski

ZAŁĄCZNIK 1

Wyniki głosowania CzłonkówRady Polityki Pieniężnej naduchwałami podjętymi w III kwartale 2001 r.*

* Z wyjątkiem uchwały z 25.09.2001 r. w sprawie określenia górnej gra-nicy zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredy-tów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych w 2002 r.


131

Data Przedmiot uchwały Decyzja RPP Wyniki głosowaniapodjęcia Członków Radyuchwały

26.09.2001 w sprawie ustalenia założeń Za: L. Balcerowiczpolityki pieniężnej na 2002 r. M. Dąbrowski

B. GrabowskiC. JózefiakJ. KrzyżewskiW. ŁączkowskiJ. PruskiD. RosatiG. WójtowiczW. Ziółkowska

Rada Polityki PieniŒ¿nej - Narodowy Bank Polski ... RPP ustali‡a cel inflacyjny na koniec 2002...

Documents

Transcript of Rada Polityki PieniŒ¿nej - Narodowy Bank Polski ... RPP ustali‡a cel inflacyjny na koniec 2002...