CZASOPISMO NAUKOWE SOPOCKIEJ SZKOY WYSZEJ

ISSN 2353-0987

PRZESTRZE

EKONOMIA

SPOECZESTWO

SPACE ECONOMY SOCIETY

NUMER 1/I/2012

SOPOCKA SZKOA WYSZA SOPOT POLSKA

PRZESTRZE EKONOMIA SPOECZESTWO

PRZESTRZE EKONOMIA SPOECZESTWO

procznik wydawany przez Sopock Szko Wysz

Recenzent Jerzy Gierusz, Uniwersytet Gdaski Redaktor Naczelny Teresa Martyniuk, Sopocka Szkoa Wysza Rada Naukowa Teresa Czerwiska, Uniwersytet Warszawski przewodniczcy Roman Gajewski, Akademia Sztuk Piknych w Gdasku Helena Gluszczuk, ytomierski Pastwowy Uniwersytet Technologiczny, Ukraina Maria Jastrzbska, Uniwersytet Gdaski Jerzy Ossowski, Politechnika Gdaska Renata Paczyska-Gociniak, Sopocka Szkoa Wysza Grzegorz Pczek, Sopocka Szkoa Wysza Katarzyna Romanczuk, ytomierski Pastwowy Uniwersytet Technologiczny, Ukraina Anna Szymczak, Politechnika Gdaska Redaktor Wydania Renata PaczyskaGociniak, Sopocka Szkoa Wysza Sekretarz Maria Basandowska

Sopocka Szkoa Wysza 81-855 Sopot ul. Rzemielnicza 5 Polska

Tel. 48-58-555-83-80, e-mail: office@ssw.sopot.pl

Sopocka Szkoa Wysza ISSN 2353-0987

SPIS TRECI CONTENTS

Wstp Introduction

1. Sw par o publikacji A few words about the publication ............................................................. 5

2. A. C. Leszczyski, Hermeneutyka jako sztuka interpretacji tekstu Hermeneutics as art interpretation of the text ............................................. 7

Cz I Part I

W poszukiwaniu pienidza In search of money

1. J. Gwizdaa, Project Finance w finansowaniu spek specjalnego przeznaczenia w Polsce dylematy. Project finance in SPV Financin in Poland dilemmas) ............................ 25

2. B. Waberska, Zastosowanie instrumentw finansowych w finansowaniu inwestycji w nieruchomoci Applying of financial instruments in financing estate investments ............ 37

3. M. Jastrzbska, Alternatywne rda finansowania jednostek samorzdu terytorialnego Alternative sources of funding of local government ................................... 49

4. J. Zarzecki, J. Lisowska, Finansowanie innowacji przedsibiorstw z funduszy wsplnotowych Financing of businesses` innovation with union funds ............................... 65

5. R. Paczyska - Gociniak, F. Graj, M. j, Odwrcony kredyt hipoteczny jako dodatkowe rdo finansowania gospodarstw domowych Reverse mortgage as the source of extra financial means ........................... 85

Cz II Part II

Partnerstwo publiczno-prywatne Public-private partnership

1. T. Bojar-Fijakowski, M. Dziedzic, Zakres podmiotowy umowy o partnerstwie publiczno-prywatnym na gruncie ustawodawstwa polskiego Subjective scope of the public-private partnership agreement in polish law ................................................................................................ 99

2. J. Karnowski, Partnerstwo publicznoprywatne jako alternatywne rdo finansowania zada publicznych. Dlaczego z tego nie korzystamy? Public-private partnership as an alternative source of financing public projects. Why don`t we make use of it? ...................................................... 109

3. K. Brzozowska, Jak skutecznie realizowa projekty partnerstwa publiczno-prawnego? How effectively execute public- private partnership projects? ................... 117

Cz III Part III

Forum dyskusyjne Forum

1. M. Kawa, Istota i przedmiot outsourcingu pytania oczekujce odpowiedzi Nature and object of outsourcing questions need to answer .................... 131

2. R. Muniak, Analiza ryzyk w badawczych projektach informatycznych Risk analysis of information research projects ...........................................

3. K. Kochaski, Przesanki budetowania kosztw dziaalnoci marketingowej przedsibiorstw sektora MSP Premises of budgeting marketing costs in the sector of small and medium size enterprises ..............................................................................

Cz IV Part IV

Studencki ruch naukowy Students scientific movement

1. A. Lewinska, J. Trzeciska, Analiza rynku ubezpiecze na ycie Analysis of the life insurance market ..........................................................

2. E. Pestka, Rynek leasingu rodkw transportu w Polsce w latach 2000-2010 A development of means of transport leasing market in Poland in 2000-2010 ...............................................................................................

3. M. Janikowska, E. Pestka, Oferta kredytowa w opinii kredytobiorcw na przykadzie Banku Spdzielczego w Starogardzie Gdaskim Credit card offer in the opinion of the borrowers on the example of the Cooperative Bank in Starogard Gdanski ...........................................

7

8

WSTP

SW PAR O PUBLIKACJI

Czasopismo, ktre Pastwu przekazujemy, zawiera artykuy powicone zagadnieniom z dziedziny nauk ekonomicznych, ujte w czterech czciach opracowania, poprzedzone filozoficznym esejem na temat sztuki interpretowania tekstw literackich, rde historycznych oraz wszelkich treci symbolicznych.

Zakres tematyki poruszanej w czasopimie naukowym Sopockiej Szkoy Wyszej stanowi przede wszystkim dorobek trzeciej konferencji naukowej z cyklu Wyzwania Wspczesnej Rachunkowoci i Audytu, zorganizowanej w dniu 16 padziernika 2012 roku przez Sopock Szko Wysz i Krajow Izb Biegych Rewidentw Oddzia Regionalny Gdask wraz z Katedr Rachunkowoci Uniwersytetu Gdaskiego pt. W poszukiwaniu pienidza. Merytoryczna dyskusja w trakcie konferencji obejmowaa dwa zagadnienia: poda rodkw finansowych na rynku finansowym i problemy z uzyskaniem tyche rodkw, oraz zagadnienia partnerstwa publiczno-prywatnego. Znalazo to odzwierciedlenie w poszczeglnych artykuach czci I i czci II niniejszej publikacji. Autorami tych artykuw s pracownicy naukowi wyszych uczelni oraz przedstawiciele ycia gospodarczego.

Trzecia cz czasopisma naukowego ma charakter forum dyskusyjnego ujto w niej opracowania oparte na przygotowywanych dysertacjach doktorskich jako zaprezentowanie bada prowadzonych w takich dyscyplinach naukowych jak ekonomia, finanse i zarzdzanie.

Ostatni cz opracowania zajmuj artykuy przygotowane przez studentw w ramach studenckiego ruchu naukowego. Podstaw tych artykuw stanowi badania zrealizowane przez studentw Wydziau Zamiejscowego w Chojnicach Sopockiej Szkoy Wyszej, dziaajcych w Studenckim Koo Naukowym ECONOMICUS.

Renata Paczyska-Gociniak

9

Andrzej C. Leszczyski

HERMENEUTYKA JAKO SZTUKA INTERPRETACJI TEKSTU Sowa kluczowe: tekst, rozumienie, interpretacja, tekstocentryzm, pretekstualno.

HERMENEUTICS AS ART INTERPRETATION OF THE TEXT Key words: Text. Understanding. Interpretation. Text-centrism. Pre-textuality.

1. Etymologia

Leksykalnie hermeneutyka zakorzeniona jest w grece, gdzie hermneuein oznacza tumaczenie, wyjanianie, wykadanie, ogaszanie; hermneia to wypowiadanie myli. Niektrzy badacze robi tak np. Arno Anzenbacher1 - termin ten wywodz od Hermesa, posaca bogw2. Syn Zeusa i Tytanki Mai nie by jednak zwykym dorczycielem. Owszem, przekazywa czasami wiadomoci dosownie, czciej jednak tumaczy je tak, by byy zrozumiae dla wszystkich. Akt tumaczenia nie mia ju charakteru neutralnego, lecz oznacza wskazywanie sensu. Dlatego te hermneia wykracza poza zawiadamianie i oznacza te domaganie si posuchu, przyjcie okrelonej wykadni i rozumienia przekazu. U Platona3 sowo to oznacza wypowiadanie myli krla bd herolda, majce charakter nakazu, nie tylko informacji (hermeneus to tumacz, ale i herold).

Kroly Kernyi, uznany i niezwykle wnikliwy badacz mitw oraz ich jzyka, twierdzi jednak, e nie ma zwizku filologicznego midzy Hermesem i hermeneutyk. Istnieje natomiast midzy tymi terminami zwizek znaczeniowy, dlatego te mona uznawa Hermesa za patrona sztuki hermeneutycznej. Hermes, wysannik bogw, jawi nam si jako porednik midzy bogami i ludmi. [] Std przypisuje mu si wynalezienie wszelkich rzeczy potrzebnych dla porozumienia (hermeneia), a zwaszcza mowy i pisma, dziki ktrym myli ludzkie przybieraj okrelon posta []. Istot hermeneia stanowi wic to, co Rzymianie nazywaj elocutio: nie rozumienie, pojmowanie myli, lecz czynienie myli zrozumiaymi4.

Maria Janion woli uywa liczby mnogiej i mwi nie o hermeneutyce, lecz o hermeneutykach5. Wymienia takie zwizane z poszczeglnymi epokami ich postaci, jak hermeneutyka grecka (Platon) rozumiana jako sztuka (tchne); hermeneutyki ydowskie rabinistyczna (wykadnia Talmudu), mistyczna (wykad-nia Kabay); hermeneutyka Ojcw Kocioa (egzegezy redniowieczne); hermeneu-tyka humanistyczna (Odrodzenie); hermeneutyka protestancka (Reformacja, nowe

1 A. Anzenbacher, Wprowadzenie do filozofii, Krakw 1987, s. 64. 2 Imi to suyo potocznie do okrelenia zgubionego i nastpnie znalezionego na drodze przedmiotu. 3 Platon, Polityk 260d. 4 Cyt. za: M. Janion, Humanistyka: poznanie i terapia, Warszawa 1982, s. 126. 5 Ibidem, s. 123.

10

czytanie Biblii); hermeneutyka romantyczna (Fryderyk Schlegel); hermeneutyka rozumiejca (Wilhelm Dilthey, Paul Ricoeur, Georges Poulet). Co si tyczy hermeneutyki najnowszej, dziewitnasto- i dwudziestowiecznej, rnie pojmowano jej status teoretyczny. Fryderyk Schleiermacher skupia si na interpretacji, Wilhelm Dilthey na rozumieniu. Dla Martina Heideggera hermeneutyka ma sens ontolo-giczny, mwi o byciu w wiecie (In-der-Welt-Sein), a dla Hansa-Georga Gadamera estetyczny. Sama nazwa pojawia si dopiero w XVII wieku (Johann Conrad Dannhauer, 1654); wczeniej uywano aciskiego okrelenia ars interpretandi.

Spord wszystkich tych rozumie interesuje mnie wycznie pierwsze. Bd mwi o hermeneutyce tak, jak pojmowali j antyczni Grecy jako o s z tuce in t e rp re towan ia .

2. Sztuka. Tekst. Interpretacja

2.1. Sztuka

Sztuka jest sztuczna. Jest fikcj w rdowym sensie tego sowa. Nie: wymysem czy kamstwem, ale zrobieniem czego od pocztku, stworzeniem (ficti). Sztuka jest przesad i znieksztaceniem, pisze Imre Kertsz w swej autobiograficznej powieci6 - zagszczajc syntez poczon z deformacj rzeczywistoci. Podobne przekonanie wyraa w tytule swego zbioru esejw Mario Vargas Llosa: sztuka jest prawd kamstw dokonywanych ze znajomoci rzeczy przez artyst7. Gdyby sztuka zechciaa unika deformacji, znieksztace czy kamstw, pozostaaby - stwierdza Llosa - marn, realistyczn publicystyk.

Sam termin sztuka wywodzi si z aciskiej ars, ta za z greckiej tchne. Od wczesnego Antyku a do Odrodzenia utrzymywao si takie rozumienie sztuki, ktre wizao si z umiejtnoci praktyczn8. Umiejtno, jak pojmowali j Grecy, bliska bya technice, fachowoci, rzemiole, biegoci warsztatowej. Hans-Georg Gadamer w podobnym duchu mwi o sztuce jako o kunsztownej praktyce, praktycznej sprawnoci (Fertigkeit), odmiennej od wiedzy (Wissenschaft). Umiejtno ma by oparta na reguach: one wanie wzite z kultury sprawiaj, e sztuka jest sztuczna, tzn. przekracza stan naturalny. Nie ma sztuki bez prze-pisw, sdzili Grecy, dlatego nie uznawali za sztuk poezji dziea natchnionego i amicego rygory rozumu9. Poeta to wieszcz, nie artysta.

Pocztkowo termin sztuka odnosi si do wszelkich umiejtnoci (mwiono wic o sztuce malowania, budowania, rzebienia, gotowania czy uprawiania ziemi; take o sztuce ycia (ars vivendi10), sztuce umierania (ars moriendi) czy o sztuce mioci (ars amandi). Z czasem - pisze Wadysaw Tatarkiewicz w cytowanej pracy sztuki ulegy zrnicowaniu. Wyej ceniono umiejtnoci oparte na pracy umysu 6 I. Kertsz, Fiasko, Warszawa 2003. 7 M.V. Llosa, Prawda kamstw, Pozna 1999. 8 W. Tatarkiewicz, Dzieje szeciu poj, Warszawa 1988, passim. 9 Platon pisze o poecie w Ionie: [] nie prdzej potrafi co zrobi, zanim bg w niego nie wejdzie, zanim zmysw nie straci i nie pozbdzie si rozumu (122d). 10 Znaczcy jest tytu wstpu Aliji Dukanovi do Dziennikw Cesare Pavese: Rzemioso ycia.

11

(sztuki wyzwolone, liberales), niej za te, ktre byy zwizane z wysikiem fizycznym (sztuki pospolite, vulgares). Odrodzenie oddzielio sztuki pikne (oparte na bezinteresownej tsknocie za piknem, desiderio di belezza) od uytecznych rzemios. W XVIII wieku zakres pojcia sztuki zawa si do sztuk plastycznych (wizualnych) byy to tzw. sztuki pikne (les beaux arts) w dzisiejszym sensie tego sowa, tzn. takie, jakie mona studiowa w Akademiach Sztuk Piknych (grafika, malarstwo, rzeba). Inna sprawa, e przynajmniej od wystpienia dadaistw, nad-realistw czy turpistw trudno byoby uznawa pikno za kategori konstytutywn dla tych sztuk.

Mwic o hermeneutyce jako sztuce mam na myli pierwotny sens tego sowa. Sztuka jest opart na reguach umie j tnoc i dyspozycj, ktr mona posi praktykujc, wprawiajc si pod okiem kogo, kto ju j opanowa. Oznacza to take, e pojcie sztuki bd odnosi raczej do czynnoci ni ich wytworw, cho oczywicie trudno byoby radykalnie oddzieli jedno od drugiego.

2.2. Tekst

Sowo tekst swego podstawowego sensu nabiera w jzyku aciskim, gdzie textus to plecionka (std dzisiejsze tekstylia), a textere znaczy tyle, co splata, tka, budowa. Wczeniej bya greka: tchne (umiejtno) i tekton (ciela, budowniczy). Najwczeniejszym, indoeuropejskim prasowem, z ktrego wyksztaciy si pniej-sze leksemy, byo tekb, oznaczajce plecenie, zwijanie w jedno. Tekst to utrwalony jzyk system (plecionka) znakw11. Tadeusz Milewski owo utrwalenie pojmuje jako wytwr ywych aktw mowy12.

Tradycyjne rozumienie tekstu wie go wycznie z jzykiem werba lnym: s to sowa utrwalone jako rkopisy, maszynopisy, druki itp. Werbalno (utrwa-lona, ale rwnie ywa, mwiona!) jest podstawowym wyznacznikiem tekstu dla Johna Lyonsa: Zgodnie ze zwyczajem rozpowszechniajcym si obecnie w jzykoznawstwie, wszelki cigy zbir kolejnych zachowa jzykowych lub ich wytworw bdziemy nazywa tekstem bez wzgldu na to, czy jest on mwiony, czy pisany, i czy jest on rozmow czy monologiem13.

Wspczenie zakres pojcia tekstu ulega znaczcemu rozszerzeniu. Badania z zakresu antropologii strukturalnej i poststrukturalizmu (Jacques Derrida, symbo-liczny interakcjonizm) doprowadziy do uznania, e tekstem mog by wszelkie wytwory kultury (tzw. teksty kultury), traktowane jako systemy jzykowe zawierajce pewne komunikaty. Taki sposb pojmowania tekstu rozwijany jest przez amerykaskich badaczy nalecych do szkoy New Historicism, ktrzy d do pojmowania [] caej kultury jako dziedziny bada literackich, jako tekstu,

11 System pojmuj jako zbir spjny wewntrznie, tzn. taki, ktrego elementy powizane s pewnymi prawami. Znakiem jest cokolwiek, co oznacza co innego (Znak to substytut: co, co stoi zamiast czego [], T. Nowak, Jzyk w wietle odkry nauki, Krakw 2011, s. 23). 12 T. Milewski, Jzykoznawstwo, Warszawa 1965, s. 7-8. 13 J. Lyons, Semantyka, t.1, Warszawa 1984, s. 32.

12

ktry musi wci od nowa podlega interpretacji14. Warto nadmieni, e tak szerokie rozumienie tekstu widoczne byo ju u trzech wielkich mistrzw podejrze, Karola Marksa, Fryderyka Nietzschego i Zygmunta Freuda, ktrzy odczytywali czowieka i kultur przez pryzmat stosunkw produkcji (Marks), hipokryzji moralno-religijnej (Nietzsche) i podwiadomoci (Freud).

Tekstem dla wikszoci badaczy jest dzi wszelka cao semantyczna, wszelkie zbiory wypowiedzi sensownych to wszystko, co napotykane jest jako nonik sensu i co moe by rozumiane (czytane). Wida z tego, e tekst jako tekst jest konstytuowany przez podmiot czytajcy, przez kogo, kto potrafi czyta i deszyfrowa kody zawarte w danym wytworze kultury. Jeli nie potrafi dowiad-cza nie tekstu, ale chaosu dwikw, rytmw, barw, linii; zadowala si waci-wociami najprostszymi, zmysowymi (kolory powane, muzyka radosna itp.)15. Bez znajomoci kodw kulturowych (alfabetu) nie sposb przej [] od pierwotnej warstwy znaczenia, ktr da si przenikn na podstawie egzysten-cjalnego dowiadczenia, do warstwy znacze dalszych16. Znajc stosowne kody mona czyta krajobraz, architektur, ubir, ciao, twarz, wystrj mieszkania itp. Tekstem dla znawcy staje si dzieo sztuki i sztuka jako taka. Sztuka moe najwyraniej wida to w sztuce redniowiecznej ma swj sownik (zbir znakw ikonicznych) i skadni (pole semantyczne bdce struktur, w ktrej znak nabiera znaczenia w zalenoci od miejsca zajmowanego w tej strukturze). Jak pisze Richard Schechner, teksty Mog by wyryte w kamieniu, napisane atramentem na welinie, wydrukowane na papierze, wyryte w krzemowych kociach. Mog by take ustalonymi poczeniami neuronw albo pamici ciaa u tancerza, malowidami lub planami architektonicznymi i mog by zrealizowane w wielu innych technikach zapamitywania, opisu, reprezentacji, inicjowania i powtarzania zdarze. Mona je czyta jako spjne systemy komunikacji pismo, sztuki pikne, muzyk, teatr. Mona nawet odczytywa miasto lub epok dziejw jako spjny tekst17. Przeciwko ograniczaniu pojcia tekstu do werbalnoci protestuje Franciszek Starowieyski: Zredukowalimy wiedz do umiejtnoci czytania i czerpania ze znakw graficznych tak dalece, e nie potrafimy przyglda si przyrodzie. [] Zamiast zajmowa si lektur ndznych kryminaw, potrafi wzi ze sob wieczorem do poczytania przed zaniciem na przykad yeczk renesansow. Ile z niej mona wyczyta! To lektura na dwa wieczory. Ciekawi mnie w niej kady lad skucia, polerowania, rzeby powstajcej z odlewu na wosk, ktry ma swj mat, czy z cyzelowania, ktry ma swoje linie, albo ze stanu zuycia. Dowiaduj si, jak bya uywana, patrzc, po ktrej stronie jest starta. Zauwayem, e zawsze bardziej po lewej, poniewa nie jado si z niej jak dzisiaj, lecz pio bokiem. Interesuje mnie, jak leaa, czyli po ktrej stronie zosta wytarty czerpaczek oraz jej ty. Miaa zwykle dwa punkty podparcia. Patrz te, czy zostaa skrzywiona. Nie jest atwo znale te szczegy w pltaninie zadrapa na starym przedmiocie. 14 L. Montrose, Badania nad Renesansem: poetyka i polityka kultury, [w:] H. Markiewicz (red.), Wspczesna teoria bada literackich za granic. Antologia, t. 4, Krakw 1996, s. 322. 15 P. Bourdieu, Dystynkcja. Wstp, Kultura Popularna 2006, 2. 16 E. Panofsky, Ikonografia i ikonologia, [w:] Studia z historii sztuki, Warszawa 1971, s. 17. 17 R. Schechner, Procesy performatywne, Dialog 2005, 4.

13

Zastanawiaj mnie detale stylistyczne: skd si wzi anio, jakie ma skrzyda, na co wskazuj ornamenty, jaka litera jest na niej, jakie punce, czyli znaki zotnicze, i jak utwardzano srebro, aby osign odpowiedni twardo yki. A te wymylne napisy! Na jednej yce jest napisana taka sentencja: A sztuk Pan Bg da nam za darmo. [] Uwane czytanie przedmiotw odkrywa przed nami tajemnice. Dowia-dujemy si, z jakiej kuni pochodzia zbroja, jak heblowano drewno aby powstaa barokowa szafa. [] Najwicej wiedzy czerpi z przygldania si przedmiotom, liciom, niebu, kobiecym piersiom. Nazywam siebie patrzaczem. [] Jestem prze-raony niewiedz czytaczy i sposobem ich poznawania wiata. [] Odczuwam pogard do biegaczy po literkach, ktrzy s tacy pewni siebie18.

Tak szerokie pojmowanie tekstu widoczne na przykad u Mirona Biao-szewskiego, mwicego o wiecie jako wielkim jzykowisku jest zdaniem historyka sztuki i kultury, Jana Biaostockiego, ledwie mod, ktra ma charakter przejciowy. Dzi utwr sowny i utwr wizualny modnie jest sprowadza do nadrzdnej kategorii tekstu, jako zorganizowanej przez twrc i odbiorc tkanki znaczcych elementw, bdcych ludzkim produktem, skadajcym si na system kultury19. Coraz wicej danych wskazuje jednak, e mamy do czynienia z czym wicej, ni z sezonow manier humanistyczn.

2.3. Interpretacja

Trzeba odrni interpretacj od rozumienia. Rozumie to ujawnia co, co jest ukryte przez empati (Wilhelm Dilthey i humanistyka rozumiejca), albo przez krytyczn socjologi poznania (Karol Marks). Interpretacja jest pojciem znacznie pojemniejszym i ma, zdaniem Ewy Rzanny, przynajmniej trzy znaczenia20. Moe to by: (a) wyjanianie, gdy tekst jest nie do przejrzysty; (b) tumaczenie, kiedy pojcia i terminy pozostaj nie do zrozumiae; (c) rozumienie w pewien sposb, bo tekst zawiera nadmiar moliwych znacze.

W dalszym cigu bd mia na uwadze przede wszystkim trzeci (c) sposb pojmowania interpretacji. Podobnie jak Tadeusz Sawek21 sdz, e w akcie interpretacji wszystko, co najwaniejsze, rozgrywa si midzy. Interpretowa to przede wszystkim budowa przestrze midzy podmiotem i przedmiotem czytania - tak, w ktrej ujawnia si aktywna rola podmiotu. Mona wtedy zadawa tekstowi swoje wasne pytania (sam tekst nie zawiera ich w sobie), czyli czyta po swojemu. Jako pierwszy aktywn rol poznajcemu podmiotowi przyzna Immanuel Kant, piszc we Wstpie do Krytyki czystego rozumu: Gdy Galileusz kaza swym kulom spada po rwni pochyej z wybran przez siebie prdkoci, lub gdy Toricelli kaza powietrzu dwiga ciar, ktry sam sobie pomyla jako rwny znanemu sobie supowi wody [], wtedy wszystkim przyrodnikom rozjanio si w 18 I. Grnicka - Zdziech, Przewodnik inteligentnego snoba wedug F. Starowieyskiego, Warszawa 2009, s. 154-159. 19 J. Biaostocki, Sowo i obraz. Materiay sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Nieborw 29 wrzenia 1 padziernika 1977 r., Warszawa 1982, s. 7. 20 E. Rzanna, Lekcje interpretacji. Shakespeare, Kronos 2011, 3. 21 Inter-pretacja oddycha powietrzem tego, co midzy (inter), T. Sawek, Tu i tam. Pi leksji interpretacji, Dialog 2003, 5.

14

gowie. Zrozumieli, e rozum wnika w to tylko, co sam wedug swego pomysu [Entwurf] wytwarza, e kierujc si staymi prawami winien z zasadami swych sdw i na czele i skoni przyrod do dania odpowiedzi na jego pytania, nie powinien za da si tylko jakby wodzi przez ni na pasku22. Rzeczywisto, z jak mamy do czynienia, to jej dowiadczana wprost sfera zjawiskowa. By wyjani, co ley u podstaw owych zjawisk, trzeba zwrci si ku rozumowi, ktry pozwala budowa moliwe odpowiedzi. Hans-Georg Gadamer pisze, e interpreta-cja jest konieczna wszdzie tam, [] gdzie nie chce si zaufa temu, czym dane zjawisko bezporednio jest23. Bardziej stanowczo ujmuje ten problem Martin Heidegger, twierdzc, e nie ma w ogle takiej sytuacji, w ktrej mona by zaufa wprost rzeczywistoci danej w dowiadczeniu poznawczym. W opozycji do pozytywizmu [] powiedziabym: nie, fakty wanie nie istniej istniej jedynie interpretacje. Nie moemy ustali adnego factum w sobie: chcie dokona czego podobnego jest zapewne bezsensem24.

Interpretacja jest jedyn dostpn czowiekowi form poznawcz: teza ta w najbardziej radykalny sposb wyraana jest przez Fryderyka Nietzschego. Gwne tezy Nietzschego25 (I) Bg umar; (II) Nie ma faktw, s tylko interpre-tacje cz si ze sob organicznie: tylko Bg moe by gwarantem wiedzy obiektywnej (prawdy). Dzi nawet nauka rezygnuje z odwoywania si do prawdy obiektywnej, dostrzegajc wpyw obserwatora (badacza) na obraz wiata. Jeli zatem wszystko jest interpretacj (fikcj w sensie rdowym), to wszystko jest w dostpny czowiekowi sposb prawdziwe. Zatem: nie jest zadaniem czowieka poszukiwanie prawdy. Jest jej wszdzie peno (prawda zawsze czyja). W nadmiarze prawd trzeba przebiera. Mona albo (a) otworzy si na t wielo, by poznawczo wszystkoernym, szuka wsplnych wtkw. To strategia relatywisty. Mona te (b) podj prb selekcji prawd, przebierania, bycia wybrednym w wiecie relatywnym. To strategia kogo, kto nie chce by gupim (naiwnym) tam, gdzie nie sposb by mdrym. Trzeba odrzuci prawd (interpre-tacj), ktra jest najbardziej prawdopodobna, gdy to oznaczaoby akceptacj dostpu do prawdy jedynej, obiektywnej. Fryderyk Nietzsche krytykuje wol prawdy (obiekty-wizmu) jako wcielenie kapastwa i nieczystego sumienia. Naley zatem dystansowa si od prawd atwych, oczywistych, bliskich. Trzeba szuka oddalenia, spojrzenia z perspektywy wyszej. Szuka maksymalistycznego doboru inkluzyw-nego. W ten oto sposb miejsce prawdy zajmuje kategoria mocy: najlepsza jest interpretacja najmocniejsza. Jest: (1) ciekawa, ciekawsza od samej rzeczywistoci czyli j afirmuje; (2) przynosi rado, nie smutek; (3) wyraa rozwj i wzrost ycia nie: trwanie, stagnacj: (4) rozwija umys i ciao.

O tym, e na interpretacje skazana jest take nauka, pisze znany astrofizyk, ks. prof. Micha Heller. Wyobramy sobie, e mamy superokulary, cud nowoczesnej

22 I. Kant, Krytyka czystego rozumu, t. 1, Warszawa 11968, s. 26. 23 H.-G. Gadamer, Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, Krakw 1993, s. 315. 24 M. Heidegger, o istocie prawdy, Aletheia 1990, 1(4). 25 W tym miejscu opieram si na analizach Jacka M. Dobrowolskiego zawartych w eseju Nietzsche i moc interpretacji, Twrczo 2009, 8.

15

technologii. Moemy przez te superokulary obserwowa wiat protonw, elektro-nw, neutrin i kwarkw. Widzimy superpozycj stanw i redukcj pakietu falowe-go Ale okulary maj jedn techniczn wad: wszystko widz na czerwono. Korzystamy z nich, bo dziki nim postp w badaniach jest ogromny. Po jakim czasie mimo woli nabieramy przekonania, e wiat subatomowy jest czerwony. Przestajemy myle o tym, e tak wanie skonstruowalimy nasze superokulary. Sami w cigu wiekw wypracowalimy matematyczno-empiryczn metod badania wiata. Jest ona niezwykle skuteczna, ale za pewn cen. Nie dostrzega wszystkiego. Pewne rzeczy s dla niej przezroczyste. Nasze superokulary wygaszaj niektre obrazy26.

3. Tekstocentryczno

Hermeneutyka jest sztuk, czyli jak to wczeniej wskazano umiejtnoci opart na reguach. Tekstocentryczno to pierwsza z tych regu. Jej sens zawiera si w samej nazwie: podejcie hermeneutyczne kae skupia si na tekcie i pomija jego autora. Bada si dzieo nie wic go z twrc (artyst). Zawiesza si badania biograficzne i psychologiczne, pomija sfer intencjonaln, zwizan z tradycyjnym pytaniem: Co autor chcia powiedzie? itp.

Ju na pierwszy rzut oka mona dostrzec jedn przynajmniej zalet takiego podejcia. Chroni przed pokus magla wcibstwem, plotkarstwem, erowaniem na prywatnych wzlotach i upadkach autora, wkraczaniem w sfery intymne jego ycia, ocenianiem postaw politycznych bd ideowych itp. Stanisaw Ignacy Witkiewicz ktrego burzliwa biografia bya przedmiotem szczeglnego zainteresowania wspczesnych podobne praktyki uznawa za niedyskretne, niestosowne, nieden-telmeskie. W Sonacie Belzebuba pisze: Ale co nas obchodz przeycia ludzi zwykych? U artystw zamieniaj si one na co innego, przenosz si w inny wymiar i dlatego kady szczeg z ycia artysty ma tak szalon warto, dlatego to a do miesznoci zajmuj si szczegami tymi biografowie27. Jerzy Stempowski rwnie nie znajduje zrozumienia dla tego rodzaju wojeryzmu: Krytyk lub historyk literatury, wchodzcy do autora przez kuchni, zagldajcy do garnkw, w ktrych gotuje si obiad dla wielkiego czowieka, badajcy suc, czy wielki autor nie cierpi na fistu lub inn chorob, z ktrej mona by wysnu nieoczekiwane wnioski literackie, napeniaj czytelnika nud i obrzydzeniem28. Wreszcie Jerzy Giedroyc, zniesmaczony lustracyjnym rozliczaniem yciorysw pisarzy i artystw polskich, pisze: Zawsze mwiem, e gdyby przykada do pisarzy bezwzgldne miary poli-tyczne i moralne, literatura polska przestaaby istnie. Dlatego uwaam, e naley odrnia autora od jego dziea i osdza dzieo osobno. Inaczej bdziemy mieli nieustajc spraw Brzozowskiego29.

26 M. Heller, Przez czerwone okulary, Tygodnik Powszechny 2010, s. 52. 27 S.I. Witkiewicz, Sonata Belzebuba, czyli Prawdziwe zdarzenie w Mordowarze, akt I, kwestia Istvana Sentmichalyiego. 28 J. Stempowski, Czytelnik o krytyce, [w:], tego, Szkice literackie, Warszawa 1988, s. 38. 29 Cyt. za: K. Maso, Brzozowski, mot na prawic, Plus Minus, dodatek do Rzeczpospolitej , 2012, 11, 17-18. 03.

16

Manifestem tekstocentryzmu staa si wydana w 1968 roku (w jzyku polskim ukazaa si ponad trzydzieci lat pniej) praca Rolanda Barthesa zatytuowana mier autora30. Chodzio oczywicie o symboliczne umiercenie instancji ograni-czajcej wolno interpretacji i podmiotowo czytelnika. Barthes postuluje autono-miczno tekstu, uwolnienie go od narzucanej, odautorskiej interpretacji, odejcie od biografizmu (metafizyki twrczoci, psychoanalizy itp.). Bardzo podobne sdy mona znale w pismach Hansa-Georga Gadamera, dla ktrego fundamentem hermeneutyki jest rozmowa, dialog31. Nie interesuje go jednak rozmowa z autorem (komunikacja dusz), lecz rozmowa z tekstem. Sens tekstu, zdaniem Gadamera, wykracza daleko poza to, co chcia w nim zawrze autor twrca z reguy nie potrafi przewidzie efektu swej twrczoci. Robert Wilson w rozmowie z Umberto Eco ujmuje to radykalnie: Nie wierz, e Mozart rozumia, co napisa. Nie wierz te, e Szekspir rozumia, co napisa... Dzieo jest pojemniejsze ni autor... Mog czyta Krla Lira jednej nocy w taki sposb i zupenie inaczej nastpnej32.

Mona sobie wyobrazi, e tekstocentryczno jest trudna do przyjcia przede wszystkim dla samych autorw, uniewanianych jako przedmiot uwagi. Nie dla wszystkich jednak. S twrcy wyzbyci mioci wasnej i unikajcy eksponowania siebie. Jerzy Nowosielski (Sztuka jest tym autentyczniejsza, im mniej wiemy o autorze. Sztuka powinna by anonimowa33) nie podpisywa swoich obrazw. Oscar Wilde powtarza, e celem sztuki jest objawianie dziea i ukrywanie artysty. Znany malarz Balthus (Balthasar Klossowski) zada, by w katalogu do jego wystawy w Tate Galery zamiast biogramu napisano, e autor jest malarzem, o ktrym nic nie wiadomo ogldajmy jego obrazy. Krakowski artysta Stefan Gierowski od ponad p wieku nie tytuuje swych obrazw, by nie ogranicza odbiorcy pola interpretacji. Podobnie postpowa Mark Rothko nie oprawia swoich obrazw, nie tytuowa, opatrujc je tylko kolejnymi numerami. Zbigniew Herbert mwi o pragnieniu uzyskania trwaoci dziea: Jednym ze sposobw wydaje mi si wyrzucenie go daleko poza siebie, zatarcie zwizkw, jakie cz go z twrc. Tak rozumiem zalecenie Flauberta: artysta powinien ukrywa si w swojej twrczoci, podobnie jak bg nie ukazuje si w przyrodzie34.

Jak jednak uzasadni prawo do pomijania tych twrcw, ktrzy chcieliby zachowa sw autorsk obecno35? Trzeba w tym wypadku odwoa si do aktu szczeglnego i wacego na dalszych losach dziea: publikacji. Akt ten jest szcze-gln form wyrzeczenia si dziea, oddania w cudze rce, utraty. Przejmujco pisze o tym szesnastowieczny poeta Klemens Janicki (Ianicius): Id ju ksieczko, nagl przyjaciele./ Musisz si z mroku wynurzy na wiato./ Staniesz si suk 30 R. Barthes, mier autora, Teksty Drugie 1999, 1-2. 31 H.-G. Gadamer, Czowiek i jzyk, [w:], idem, Rozum, sowo, dzieje, Warszawa 1979, s. 53. 32 Cyt. za: T. Cyz, Czarodziejski flet wedug Mozarta, Zeszyty Literackie 2006, 94. 33 Z, Podgrzec, Mj Chrystus. Rozmowy z Jerzym Nowosielskim, Biaystok 1993, s. 79. 34 Cyt. za: Kwartalnik Artystyczny, 2004, 4. 35 Pomijam teraz szczegln sytuacj tzw. twrczoci natchnionej, kiedy autor staje si bezwiadomym medium wyraajcym gos pochodzcy z rzeczywistoci wyszego rzdu. Omawiam to bliej w: A.C. Leszczyski, Twrczo jako egzystencjalne zagroenie, [w:], idem, Ojciec czowieka. Szkice afiniczne, Gdask 2012.

17

tumu, za grosz kupn,/ I strac wadz ojcowsk nad tob. Kto ci znieway, kto rzuci w pomienie []36. O ryzyku spoecznego funkcjonowania pisa ju Platon w Fajdrosie: A kiedy tylko mow raz si napisze, wtedy si ta pisana mowa toczy zaczyna na wszystkie strony i wpada w rce zarwno tym, ktrzy j rozumiej, jak i tym, ktrym nigdy w rce wpa nie powinna, i nie wie, do kogo warto mwi, a do kogo nie37.

Zdaniem Hansa-Georga Gadamera funkcjonujce w spoecznym obiegu dzieo zyskuje autonomi wobec swego twrcy, ktry moe teraz zajmowa postaw tylko jednego, nie wyrnionego w aden sposb, z odbiorcw. Uznaje to Ewa Lipska, ktra w wypowiedzi po uzyskaniu Nagrody Literackiej Gdynia stwierdzia: Pisz wiersze dla siebie, ale gdy decyduj si na wydanie ksiki, przestaj one nalee do mnie. Staj si wasnoci czytelnika. To drugie ycie ksiki, na ktre nie mam wpywu. W dodatku zachowuj si jak wyrodna matka porzucam wiersze ju napisane, prawie nic mnie one ju nie obchodz38. Z utrat, o jakiej tu mowa, godzi si Zbigniew Libera: Artysta uczestniczy w swoim projekcie do momentu wysta-wienia pracy i postawienia pytania. Dalej to ju spoeczestwo nadaje moim filmom znaczenie, nie mam ju nad tym adnej kontroli, za swj przyjmuj ten oglny odbir39.

Taka jest nieuchronna konsekwencja obiektywizacji e traci si prawo was-noci do tego, co zobiektywizowane. Tylko nie opublikowane dziea pozostaj was-noci twrcy, dlatego s autorzy, ktrzy pisz do szuflady (Tadeusz Rewicz w latach 1968 1980), reyserzy, ktrzy rezygnuj z prezentacji scenicznej swych prac (Jerzy Grotowski po Apocalipsis cum figuris) itp.

Poetka Urszula Kozio ze stoickim spokojem akceptuje nieuchronno powy-szego wyboru, nie widzi w nim zreszt niczego szczeglnie dramatycznego. Tym bowiem, co najwaniejsze, pozostaje samo dzieo, sam tekst, niezalenie od tego, do kogo naley i przez kogo jest czytany. Nie jest wane nazwisko autora. Nie jest wany jego wiek ani to, e on jest i kim jest. Wany jedynie jest sam tekst. Ten tekst natychmiast przestaje by wasnoci tego, kto go napisa czy zredagowa. Jest w takim samym stopniu niczyj, jak i kadego, kto go przygarn do wasnej pamici. [] Autorowi musi wystarczy, e by pierwszym czowiekiem na wiecie, ktremu dane byo go przeczyta. e jest jego pierwszym czytelnikiem. e w jego gestii bya jeszcze przez jak chwil decyzja, czy ma wypuci w tekst na wolno, czy go unicestwi40.

Hermeneutyczna tekstocentryczno zapewne dominujca od jakiego czasu w literaturoznawczych strategiach badawczych napotyka na opr ze strony wik-szoci odbiorcw i czytelnikw, ktrzy zwykli w tradycyjny (szkolny) sposb wiza tekst z nazwiskiem autora, jego uwikaniami egzystencjalnymi, wyborami

36 K. Janicki, Elegia I. 37 Platon Fajdros, Hippiasz mniejszy, Hippiasz wikszy, Ion, Warszawa 1999, s. 73. 38 Cyt. za: Gazeta Wyborcza z dnia 19. 06. 2011 r. 39 Z. Libera, Czarne objawienie, Tygodnik Powszechny 2010, 13. 40 U. Kozio, Z poczekalni, Odra 2008, 6.

18

estetycznymi, ideowymi itp. Podobne nastawienie wida zreszt take u wcale licznych twrcw i krytykw. Ksika, tekst twierdzi Eustachy Rylski to jeszcze nie literatura. Nie ma wielkiej literatury bez jej autora. Czym byyby dylematy moralne Lorda Jima, gdybymy nic nie wiedzieli o Conradzie? Co by nas obchodzi Hemingway i jego opowiadania, gdyby mia powierzchowno i ycie Woody`ego Allena? Co znaczyby Gombrowicz wypreparowany z wasnej twrczoci? Literatura to pisarz i jego dzieo. Zaryzykowabym twierdzenie, e w takiej wanie kolejnoci41. Karol Maliszewski rwnie przeciwstawia si odrywaniu wypowiedzi literackich od ich autora: konkretnego czowieka z okrelon biografi, z jasno nieraz artykuowanym przesaniem. Wierszyki maj sobie pywa w kulturowym akwarium niczym zdeche, acz wielobarwne, karasie, i kto tam chce, a samozaparcie w nim due, niech je sobie na osobiste ryzyko wyawia i trzyma si, rzecz jasna, na dystans, bo troch ju cuchn. Zaleca si dystans w widzeniu tej relacji midzy autorem i tekstem, i podobny dystans zaleca si w charakteryzowaniu lustrzanej relacji midzy tekstem a czytelnikiem. I ten zdystansowany dystans, ta rosnca przestrze (uciekajca mgawica?) zaczynaj wypenia olbrzymi gmach literatury, ktry z daleka wyglda jak napompowany neum, za z bliska przypomina zimn hal pustego lotniska, po ktrej hula wiatr oglnych intencji: bo przecie teksty si odczytuje, interpretuje, dekonstruuje, wynosi pod eksplikacyjne oboki []42.

Moda na zajmowanie si tekstem w oderwaniu od jego autora wywouje reakcje czysto psychologiczne niedalekie od zwyczajnej przekory. Kiedy wic epigoni podniecaj si mierci autora pisze Micha Larek - hasem, ktre w jakim sensie jest na pewno cigle zobowizujce, mnie zaczynaj coraz bardziej intrygowa poeci, ktrzy niespokojnie artykuuj strach przed niepewnym losem wasnych jak pisali renesansowi mistrzowie ksieczek. Strach przed niechcia-nymi egzegezami, przed czytelniczymi gwatami43. Na wszystkie te i inne, dajce si wyobrazi obiekcje tekstocentrysta odpowie krtko: niechciane egzegezy i czytelnicze gwaty s prost konsekwencj publikacji tekstu: wydania go, ktre w jakim szczeglnym sensie jest jego zdrad. Ostateczn nierozstrzygalno powyszego dylematu opisuje Fryderyk Nietzsche w jednym z aforyzmw: Jeli wyobrazi sobie Beethovena nagle powracajcego i suchajcego, jak brzmi jego utwr zgodnie z najbardziej nowoczesnym stanem duszy i wysublimowaniem nerww, ktre stanowi saw naszych mistrzw w wykonaniu, prawdopodobnie przez czas dugi pozostawaby niemy i wahajcy si, czy ma podnie rk do przeklestwa, czy do bogosawienia, w kocu jednak rzekby moe: Niech tam! Niech tam! Nie jestem to ja ani nie ja, tylko co trzeciego wydaje mi si, e tak by powinno, cho waciwie tak by nie powinno44.

41Na miejscu Boga czubym wstyd. Z Eustachym Rylskim rozmawia Agnieszka Papieska, Twrczo 2012, 2. 42 K. Maliszewski, Czytanie wiersza, czytanie czowieka, Znaczenia 2011, 5. 43 M. Larek, Zuchwae marzenie czyli Edward Balcerzan jako autor czyli, Tekstualia 2005, 2. 44 F. Nietzsche, Wdrowiec i jego cie, aforyzm 126.

19

4. Pretekstualno

Pretekstualno stanowi kolejn, drug regu sztuki hermeneutycznej. Istota tak okrelonej cechy ley w pojmowaniu tekstu danego w dowiadczeniu odbior-czym jako pretekstu w dwojakim sensie tego sowa. Pretekst, to [1] przed-tekst tekst moliwy, lecz jeszcze nie zaktualizowany (tekst in statu potentia). To jednoczenie [2] okazja, sposobno, by napisa wasny tekst powstaje on w akcie podmiotowej lektury. Czytanie = pisanie: niepokojce to rwnanie oznacza, e w sensie obiektywnym istniej wycznie umowne znaki jzyka (czernienie farby na papierze, barwy na ptnie itp.). Dopiero przeczytane nabieraj znaczenia, staj si tekstem. Tekst jako tekst posiada subiektywny status ontologiczny, mieci si kadorazowo w czyjej wiadomoci odbiorczej. Olga Tokarczuk wyraa to lapi-darnie i jednoznacznie: Ksika staje si nie wtedy, kiedy jest pisana, ale wtedy, kiedy jest czytana. To dziki czytelnikowi jest w stanie nabra myli, wej w wiat, rozrosn si45. Zblionego ujcia mona dopatrzy si w teorii dziea literackiego Romana Ingardena46. Dzieo literackie, jak opisuje je Ingarden, jest przedmiotem intencjonalnym, tzn. konstytuuje si w wiadomociowych aktach twrczych. Ma jednoczenie niepsychiczny istnienia, dziki czemu mog do niego dotrze inni ludzie. Dzieo to ma budow warstwow i schematyczn: w kadej jego warstwie s miejsca niedookrelone (schematy)47. S one dookrelane, czyli konkretyzowane (interpretowane), przez odbiorc48. Nie oznacza to jednak dowolnoci interpre-tacyjnej, ani tego, e przedmiotw estetycznych moe by tyle, ilu jest odbiorcw dziea. Roman Ingarden w samym dziele widzi granice dopuszczalnych wypenie49, czym rni si od radykalnych pretekstualistw, nie uznajcych takich granic.

Teza, zgodnie z ktr poza odbiorc nie ma tekstu (jest tylko jego moliwo), znajduje potwierdzenie w przernych obszarach jzykowych, take w tekstach natury. Obiektywnie istnieje moliwo barwy, jak jest fala wietlna, natomiast sama barwa aktualizuje si w oku, do ktrego trafia. Podobnie ma si rzecz z dwikiem: bez odbiorcy (ucha) fala akustyczna pozostaaby jedynie moliwoci dwiku, nie za samym dwikiem. Muzyk nie s nuty zapisane na piciolinii, ale sposb ich odczytania i wykonanie przez muzyka. Kady kolejny Konkurs Szopenowski pokazuje odmienno aktualizacji (wykona) tych samych pretekstw (zapisw nutowych). Jest tak, mimo e sam kompozytor pozostawi wiele wska-zwek wykonawczych (kropki przeduajce dwik, uki legato, szczegowa pedalizacja, dynamika itp.). Mamy do czynienia z sytuacj, ktr do podobnie okrela wielu znanych twrcw i badaczy hermeneutyki. Paul Ricoeur: Uczynienie

45 Cyt. za: Gazeta Wyborcza z dnia 07. 10. 2002 r. 46 R. Ingarden, Das literarische Kunstwerk. Eine Untersuchung aus dem Grenzgebiet der Ontologie, Logik und Literaturwissenschaft, Halle 1931. Polski przekad: O dziele literackim. Badania z pogranicza ontologii, teorii jzyka i filozofii, Warszawa 1960. 47 K. Bartoszyski, Teoria miejsc niedookrelenia na tle Ingardenowskiego systemu filozoficznego, [w:] M. Gowiski, J. Sawiski (red.), Wypowied literacka a wypowied filozoficzna, Wrocaw 1982, s. 183n. 48 R. Ingarden, O dziele literackim, op. cit., s. 322. 49 R. Ingarden, O poznawaniu dziea literackiego, Warszawa 1976, s. 53.

20

swoim wasnym tego, co wczeniej byo obce, pozostaje ostatecznym celem wszelkiej hermeneutyki50. Richard Schechner: Kady tekst zachca do tego, eby przetworzy go w inny51. Tzvetan Todorow: Tekst jest tylko piknikiem, na ktry autor przynosi sowa, a czytelnik przynosi sens52. Gnter Grass z ubolewaniem opowiada o obowizujcych w Niemczech jednoznacznych reguach interpreta-cyjnych, z ktrymi od lat prowadzi walk. Mwi o ludziach, ktrzy wieloznaczno dziea sztuki uznaj za niebezpieczn. Jednak wszelkie znaczce dziea s z natury wieloznaczne. Prosty przykad. Ustawmy dziesiciu ludzi przed obrazem Picassa albo dajmy im do przeczytania jedn ksik. U kadego lektura lub obraz wywoa inne przeycia i reakcje, nie zmieniajce przecie samego obrazy lub ksiki53. I jeszcze Witold Lutosawski: [] muzyka nie wyraa adnych okrelonych uczu, stanowi tylko ramy formalne, w ktre przy jej odtwarzaniu kady wlewa swoje wasne emocje, takie, na jakie go sta54.

Problemy pretekstualnoci ze szczegln wyrazistoci ujawniaj si w obszarze teatru, gdzie dotycz relacji midzy tekstem literackim (dramaturgicz-nym) i tekstem scenicznym (inscenizacj). Czy dramat, rozumiany jako trzeci (obok epiki i liryki) rodzaj literacki, jest tekstem teatralnym sensu stricte, czy te stanowi tylko (a) moliwo takiego tekstu? Od antyku a do XVII wieku (Molier) problem ten w ogle nie istnia, gdy dramaturg z reguy by czonkiem zespou teatralnego, teatr i tekst stanowiy wic jedno55. Rozdzielenie sceny i dramatu nastpuje w romantyzmie, za cakowita autonomi przynosi scenie Wielka Reforma Teatral-na: teatr uniezalenia si od tekstu, dominuje w nim inscenizacja rozumiana jako twrcza konkretyzacja interpretacyjna literatury dramatycznej. Jeden z eksponentw Wielkiej Reformy, Antonin Artaud, pisze: [] teatr, ktry podporzdkowuje inscenizacj i urzeczywistnienie, a wic wszystko, co jest w nim swoicie teatralne, samemu tekstowi, jest teatrem idioty, wariata, zboczeca, gramatyka, episjera, antypoety i pozytywisty, to znaczy Czowieka Zachodu56. Wyrazicielem trady-cyjnego pogldu, kacego respektowa tekst dramaturgiczny, jest Konrad Grski: [] pod hasem wyzwalania teatru z rzekomo suebnej roli wobec literatury traktuje si tekst jako pretekst do uruchomienia caego zespou rodkw teatralnych, uznawanych za cel sam w sobie, bez liczenia si z najistotniejszymi wartociami, ktre dzieo dramatyczne przekazuje jako tekst literacki57.

Jako przykad kontrowersji, o jakich tu mowa, przywouje si czsto twrczo Williama Szekspira. Pomijam teraz wtpliwoci dotyczce rzeczywistego autorstwa

50 Cyt, za: P. liwiski, Kunszt, kicz i poezja wspczesna, Topos 2003, 1-3. 51 R. Schechner, Procesy performatywne, Dialog 2005, 4. 52 Cyt. za: A. Szahaj, Granice anarchizmu interpretacyjnego, Teksty Drugie 1997, 6. 53 Grass, Hegel, Syzyf. Rozmowa z Gnterem Grassem, [w:] W. Owczarski (red.), Colloquia Gdaskie, Gdask 2008, s. 84. 54 W. Lutosawski, Tsknota za nieznanym wiatem, Tygodnik Powszechny 2004, 7. 55 A. Adamiecka-Sitek, Teatr i tekst. Inscenizacja w teatrze postmodernistycznym, Krakw 2006. 56 A. Artaud, Teatr i jego sobowtr, Warszawa 1978, s. 58. 57 K. Grski, Literatura i teatr, [w:] Problemy teorii dramatu i teatru, wybr i opracowanie J.Degler, t. I., Wrocaw 2003, s. 371.

21

wizanych z tym nazwiskiem dramatw58. Badacz hermeneutyczny powiedziaby, e nie ma znaczenia, kto jest autorem; istotne jest to, e dysponujemy tekstami, ktre s pretekstami dla teatru. O czym na przykad mwi literacki tekst Hamleta? Czy da si to jednoznacznie okreli i wyrazi na scenie? Warto wiedzie, e tekst dramatu, gdyby przedstawi go wiernie, musiaby zaj prawie sze godzin; jeeli nie spotykamy tej dugoci spektaklu, znaczy to, e mamy do czynienia z insceni-zacj korzystajc ze skrtw, dekompozycji itp. Rzeczywicie, kady Hamlet sceniczny ma swoj wasn dugo i mwi o czym sobie tylko waciwym, do wspomnie znane inscenizacje Jurija Lubimowa, Andrzeja Wajdy czy niezreali-zowan ostatecznie z powodu mierci reysera Konrada Swinarskiego. Chc przytoczy w tym miejscu znan, czsto cytowan opini Stanisawa Kotta: Szekspir jest jak wiat albo ycie. Kada epoka znajduje w nim to, czego sama szuka i co sama chce zobaczy59. Ju lwowski Hamlet Wojciecha Bogusawskiego z 1798 roku mwi o Polsce o krlewiczu, ktrego zaborcy pozbawili tronu i ojczyzny. Antoni Libera podczas rozmowy powiconej wspczesnym insceniza-cjom szekspirowskim rwnie nie broni kanonicznoci tekstu dramatycznego: [] nie sdz, nie wierz, e w wielki artysta, poproszony, aby wyjani, co mia na myli [], co chcia przez to powiedzie, jak to pytaj w szkole zgodziby si odpowiedzie i... umia odpowiedzie. [] Szekspir pyta. Pyta sam siebie i pyta nas: co to waciwie znaczy?60.

Peter Brook, reyser majcy za sob wiele spotka z dramatami Szekspira, kiedy syszy, e naley gra to, co napisane, odpowiada, e zapisane s tylko okrelone znaki na papierze. To ledwie zapis sw, ktre dopiero maj by wypo-wiedziane jako dwiki, tony, pauzy, rytmy i gesty. Lee Strasberg, twrca synnego nowojorskiego Actors Studio, bardzo podobnie o tym myli: Piciu rnych aktorw grajcych te sam rol moe stworzy pi kompletnie rnych postaci. Sowa to dla aktora jedynie zarys61. Peter Brook trzymanie si kanonu szekspi-rowskiego wywiedzionego z jego epoki uznaje za najpewniejsz drog do teatru cakowicie martwego. Co mona powiedzie modemu aktorowi, ktry przymierza si do tych wielkich rl? Zapomnij Szekspira. Zapomnij, e kiedykolwiek istnia czowiek o tym nazwisku. Zapomnij, e te sztuki maj autora. Myl tylko, e jeste odpowiedzialny jako aktor, by da ycie ludzkim istnieniom. [] Szekspir nigdy nie chcia, eby kto studiowa Szekspira. To nie przez przypadek strzeg swojej

58 Syn rkawicznika - twierdz sceptycy - ktry po szeciu klasach szkoy podstawowej zaj si biznesem ojca, wielodzietn rodzin, handlem zboem, lichw (przyniosa mu bogactwo), take produkowaniem przedstawie i gr aktorsk, nie mia warunkw, by zyska widoczne w dramatach erudycj i literackie wyrafinowanie. Nie zachowa si aden jego rkopis, aden list. Pozostao kilka podpisw, testament, dokument kupna tytuu szlacheckiego dla ojca. Wrd domniemanych autorw przypisywanych Szekspirowi utworw wymienia si najczciej Francisa Bacona, Christophera Marlowe`a, Edwarda de Vere, Emili Bassano a nawet Elbiet I. Por. J.Th Looney, `Shakespeare` Identified (1920); Ch. Ogburn, The Mistrious William Shakespeare (1984); J. Michell, Who wrote Shakespeare? (1999). 59 Cyt. za: J. Paach, Polskie mylenie Makbetem, Teatr 2003, 7-9. 60 J. Bolewski SJ, A. Libera, Dialog o Szekspirze, Wi 2002, 2. 61 L. Strasberg, G. Steiner, Trening teatralny, Dialog 2002, 11.

22

anonimowoci. Tylko zapominajc o nim, moemy zacz go odnajdywa62. Z tak wyraonym pogldem zgadza si znany teoretyk teatru, twrca gdaskiego Teatru Szekspirowskiego, Jerzy Limon. Jego zdaniem [] Brook tworzy przedstawienie znacznie odbiegajce w swej wymowie od Szekspirowskiego oryginau. Czyli od znacze, jakie tekst szekspirowski jako dramat tworzy dzisiaj. Co do znacze z pocztku XVII wieku moemy si ich co najwyej domyla. Dlatego mao sensowne jest mwienie o znaczeniu oryginau: po prostu nie wiemy, co orygina znaczy63.

5. Czyta sob. Czyta siebie.

Wskazane wyej reguy kace zajmowa si wycznie tekstem i traktowa go jako pretekst dla wasnych docieka oraz interpretacji oznaczaj w ostatecz-noci, e cay hermeneutyczny wysiek zamyka si z koniecznoci w obszarze subiectum. Mwic nieco inaczej, rozumienie i interpretowanie tekstu jest kadorazowo poprzedzone jakim przedrozumieniem wynikajcym z okrelonej struktury psychicznej i dotychczasowego dowiadczenia egzystencjalnego podmiotu. Skoro czytam (pisz) w taki a nie inny sposb, znaczy to, e taki wanie jestem. Ma to co wsplnego ze znan formu: Piotr mwicy o Pawle mwi o Piotrze. Ju Wilhelm Dilthey zauway, e historia jest obrazem piszcego j spoeczestwa, nie przeszoci. Skoro redniowiecze odczytywao antyk inaczej ni Renesans gdy przecie Antyk by jeden, tosamy z sob znaczy to, e epoki te w znacznie wikszym stopniu ujawniay swoje wasne cechy, ni cechy Antyku. Dziecica lektura ksiki o Indianach wprowadza w magiczny wiat przygody, ktry zanika podczas dorosej lektury tej samej przecie ksiki: nie ona si zmienia, ale czytelnik. Widzimy rzeczy nie takimi, jakimi s, lecz jakimi my jestemy t myl Tollisona przytacza Neil Postman64, by wskaza na niemoliwo uwolnienia si od siebie poznajcego. Uwolnienia si od siebie, ale i co moe waniejsze - uwolnienia od siebie wiata, wci deformowanego w ludzkich aktach poznaw-czych. By moe taki jest sens zdania zapisanego przez Simone Weil: Niech znikn, aby te rzeczy, ktre widz, stay si, poniewa nie bd ju rzeczami widzianymi przeze mnie, doskonale pikne65. Problem w tym, e nie widziane przez nikogo nie bd pikne bd brzydkie: pozostan poza ludzkimi (jzyko-wymi) kwalifikacjami. Doskonale pikne byyby rzeczy widziane przez doskonale piknego czowieka.

Mona spotka bardzo wiele wiadectw takiego wanie pojmowania istoty podmiotowoci. Znany ekspresjonista austriacki Egon Schiele, oskarany (a nawet aresztowany w 1911 roku) za obsceniczno swoich aktw, odpowiedzia, e wszystko zaley od tego, jak si patrzy: sztuka erotyczna staje si nieprzyzwoita tylko wtedy, kiedy widz jest wini. Jerzy Nowosielski wyraa podobny pogld: Jeli kto sprawy erotyczne uwaa za brudne, tym samym jest pornografem.

62 P. Brook, Zapomnie Szekspira, Teatr 2003, 7-9. 63 J. Limon, Kto tam? Hamlet Petera Brooka. Wi 2002, 11. 64 N. Postman, W stron XVIII stulecia, Warszawa 2001, s. 80. 65 S. Weil, Wybr pism, Krakw 1991, s. 115.

23

[- A wic zaley to od odbiorcy?] - Tak. To zaley od odbiorcy. Artysta, ktry stwarza kreacj na dany temat, jest w pierwszym rzdzie odbiorc wasnych wyobrae na ten temat66. A w innym miejscu dodaje: Myl, e pieko i niebo jest tym samym miejscem, tylko jeden je oglda jako niebo, a drugi jako pieko. Wszystko zaley od wiadomoci czowieka67. Heinrich Heine take sdzi, e pikno wiata odpowiada piknu spogldajcego na umysu: czowiek dobry znajdzie tu raj, a zy zakosztuje pieka. Eklezjasta mawia o gupcach, e z powodu swej gupoty wszystkich uwaaj za gupcw. Cnotliwi sdz dobrze o blinich, a li le (w. Alfons Ligouri). Plotyn w Enneadach pisze: Nigdy nie zobaczyoby oko soca, gdyby samo nie byo soneczne68. Chyba najwczeniej opisa owo skazanie na siebie jeden z joskich filozofw przyrody, Empedokles: Bo ziemi widzimy przez pierwiastek ziemi w nas, wod widzimy przez pierwiastek wody; przez powietrze widzimy jasne powietrze, przez niszczycielski ogie widzimy ogie. Przez mio widzimy mio, nienawi za przez cik nienawi69.

Powysze sdy pozwalaj poj ostateczn konsekwencj strategii hermeneu-tycznej. To, co potocznie okrelamy mianem tekstu, okazuje si przede wszystkim pretekstem do poznania samego siebie; za czytanie, ktre jest rdem samowiedzy, staje si aktem terapeutycznym, oczyszczajcym. Oczywicie nie kady czytelnik przyjmie tak konstrukcj, nie kady zgodzi si na wasn odpowiedzialno za ksztat lektury. Czytelnikowi siedzcemu nieruchomo w fotelu i wpatrzonemu w zadrukowane strony Lalki towarzyszy niezachwiane przekonanie, e oddaje si lekturze tekstu napisanego doni Bolesawa Prusa. Ile ksiek odstawi na pk, nim pojmie, i ulega naiwnemu zudzeniu, bowiem nieprzerwanie czyta siebie?70. Bo te wybr i akceptacja zarysowanej tu strategii czytelniczej oznacza akt podmiotowy, ktry budujc samowiedz i ksztatujc ja - zamyka drog do przedmiotowoci; wiat wewntrzny (mikrokosmos) nie przedostanie si do rzeczywistoci dookolnej (makrokosmosu).

Zapewne: cakowicie inaczej byoby wtedy, gdyby przyj zaoenia realistycz-ne, zblione do tradycyjnej biografistyki. Tam zachowany jest kontakt z realnym wiatem autora. Tyle tylko, e moemy go przyj i uwewntrzni w taki sposb, w jaki pracownica hotelu przyjmuje kolejnych goci: w drodze recepcji, ktra nie stawia warunkw. Mona by zatem sdzi, e mamy do czynienia z dylematem dotyczcym wyboru dwu wykluczajcych si moliwoci: formowa i chroni sw osobow niepowtarzalno za cen utraty zwizku z zewntrzn faktycznoci71 czy, przeciwnie, szuka wiata przedmiotowego wiedzc, e oznacza to rozprosze-nie si, wypenienie si nim bez reszty. Myl, e jest to dylemat pozorny. Nie ma 66 Z. Podgrzec, Rozmowy z Jerzym Nowosielskim. Wok ikony Mj Chrystus Mj Judasz, Krakw 2009, s. 96. 67 Ibidem, s. 393. 68 Plotyn, Enneady, I, 6, 9). Zdanie to przypisywane jest J. W. Goethemu (Gdyby oko nie byo soneczne, nie mogoby zobaczy soca). 69 Cyt. za: E. Jedliska, Maski pomiertne obrazw Arnulfa Rainera, Odra 2002, 12. 70 R. Papieski, wiczenia z patrzenia, Twrczo 2002, 7-8. 71 Czesaw Miosz okrela to jako narcystyczne utosamianie si czowieka ze swoim ja, zob. Metafizyczna pauza, Krakw 1989, s. 111.

24

innej moliwoci docierania do rzeczywistoci przedmiotowej ni ta, ktra polega na podmiotowym jej uwewntrznieniu. Nie ma innego wiata, o ktrym mona sensownie orzeka, ni wiat goszczony przez podmiot72.

Bibliografia:

1. Interpretacja oddycha powietrzem tego, co midzy (inter), T. Sawek, Tu i tam. Pi lekcji interpretacji, Dialog 2003/5.

2. Adamiecka-Sitek A., Teatr i tekst. Inscenizacja w teatrze postmodernistycznym, Ksigarnia Akademicka, Krakw 2006.

3. Anzenbacher A., Wprowadzenie do filozofii, Polskie Towarzystwo Teolo-giczne, Drukarnia Diecezjalna w Katowicach, Krakw 1987

4. Artaud, A. Teatr i jego sobowtr, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1978,

5. Barthes R., mier autora, Teksty Drugie 1999/ 1-2. 6. Bolewski J., A. Libera, Dialog o Szekspirze, Wi 2002/ 2. 7. Bourdieu P., Dystynkcja. Wstp, Kultura Popularna 2006 8. Brook P., Zapomnie Szekspira, Teatr 2003, 7-9. 9. Cyz, T. Czarodziejski flet wedug Mozarta, Zeszyty Literackie 2006/ 94. 10. Gadamer H.G., Czowiek i jzyk, [w:], idem, Rozum, sowo, dzieje, Warszawa

1979 11. Gadamer H.G., Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, Inter Esse,

Krakw 1993, 12. Grnicka-Zdziech I., Przewodnik inteligentnego snoba wedug F. Staro-

wieyskiego, Warszawa 2009, 13. Grski K., Literatura i teatr, [w:] Problemy teorii dramatu i teatru, wybr

i opracowanie J. Degler, t. I., Wrocaw 2003, 14. Grass, Hegel, Syzyf. Rozmowa z Gnterem Grassem, [w:] W. Owczarski (red.),

Colloquia Gdaskie, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2008, 15. Heidegger M., o istocie prawdy, Aletheia 1990/1(4). 16. Heller M., Przez czerwone okulary, Tygodnik Powszechny 2010/52 17. Jedliska E., Maski pomiertne obrazw Arnulfa Rainera, Odra 2002/ 12. 18. Kozio U., Z poczekalni, Odra 2008/ 6. 19. Larek M., Zuchwae marzenie czyli Edward Balcerzan jako autor czyli,

Tekstualia 2005/ 2. 20. Libera Z., Czarne objawienie, Tygodnik Powszechny 2010/ 13. 21. Limon J., Kto tam? Hamlet Petera Brooka. Wi 2002, 11. 22. Llosa M.V., Prawda kamstw, Pozna 1999 23. Lutosawski W., Tsknota za nieznanym wiatem, Tygodnik Powszechny

2004, 7. 24. Lyons J., Semantyka, t.1, Warszawa 1984 25. Maliszewski K., Czytanie wiersza, czytanie czowieka, Znaczenia 2011/ 5.

72 Podmiotowo poznawcz rozumiem szeroko. To wszelka struktura (forma) porzdkujc to, co poznawane; moe tu chodzi o struktury kulturowe, jzykowe, gatunkowe czy osobowe.

25

26. Maso K., Brzozowski, mot na prawic, Plus Minus, dodatek do Rzeczpospolitej , 2012, 11, 17-18. 03.

27. Milewski T., Jzykoznawstwo, Pastwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965,

28. Na miejscu Boga czubym wstyd. Z Eustachym Rylskim rozmawia Agnieszka Papieska, Twrczo 2012/ 2.

29. Nowak T., Jzyk w wietle odkry nauki, PETRUS, Krakw 2011 30. Paach J., Polskie mylenie Makbetem, Teatr 2003/ 7-9. 31. Panofsky E., Ikonografia i ikonologia, [w:] Studia z historii sztuki, Warszawa

1971, 32. Podgrzec Z,, Mj Chrystus. Rozmowy z Jerzym Nowosielskim, Wydawnictwo

"Luk", Biaystok 1993, 33. Podgrzec Z., Rozmowy z Jerzym Nowosielskim. Wok ikony Mj Chrystus

Mj Judasz, Polskie Towarzystwo Teologiczne, Drukarnia Diecezjalna w Katowicach, Krakw 2009,

34. Postman N., W stron XVIII stulecia, Ksika i Wiedza, Warszawa 2001 35. Rzanna E., Lekcje interpretacji. Shakespeare, Kronos 2011/ 3. 36. Schechner R., Procesy performatywne, Dialog 2005 37. Schechner R., Procesy performatywne, Dialog 2005/ 4. 38. Stempowski J., Czytelnik o krytyce, [w:], tego, Szkice literackie, Warszawa

1988, 39. Strasberg L., G. Steiner, Trening teatralny, Dialog 2002/ 11. 40. Szahaj A., Granice anarchizmu interpretacyjnego, Teksty Drugie 1997/ 6. 41. Tatarkiewicz W., Dzieje szeciu poj, PWN, Warszawa 1988, 42. Weil S., Wybr pism, Wydawnictwo Znak, Krakw 1991.

Streszczenie

Hermeneutyka jest sztuk, umiejtnoci opart na reguach. Umiejtno ta dotyczy interpretacji, czyli rozumienia w szczeglny wasny sposb tekstu: wszelkiej caoci semantycznej. Reguy sztuki interpretacji, to tekstocentryczno pomijanie osoby autora; oraz pretekstualno uznanie tekstu za moliwo urzeczywistnian w wiadomoci odbiorczej.

Summary

Hermeneutics is an art, the skill based on rules. That skill concerns interpretation, which is understanding in particular own way - the text: all semantic whole. Rules of interpretation art, mean text-centrism omitting the person of the author, and pre-textuality treating the text as the realised possibility in the consciousness of the audience.

dr Andrzej C. Leszczyski Sopocka Szkoa Wysza

Katedra Nauk Spoecznych

26

CZ I PART I

W POSZUKIWANIU PIENIDZA

IN SEARCH OF MONEY

Jerzy Gwizdaa

PROJECT FINANCE W FINANSOWANIU SPEK SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA W POLSCE DYLEMATY

Sowa kluczowe: Partnerstwo Publiczno- Prywatne, spki specjalnego przeznaczenia, Project Finance.

PROJECT FINANCE IN SPV FINANCING IN POLAND DILEMMAS

Key words: Public Private Partnership, special purpose company, Project Finance.

Wprowadzenie

Od dziesicioleci przedsibiorcy, ktrzy zdecydowali si rozpocz dziaalno gospodarcz, borykaj si z problemem pozyskania kapitau czy to na zaplanowane inwestycje, poszerzenie zakresu dziaalnoci lub zaspokojenie biecych potrzeb. W tym samym okresie wyksztacio si wiele metod finansowania przedsiwzi, w tym zaprezentowana metoda Project Finance.

Celem opracowania jest przedstawienie metody Project Finance w finanso-waniu spek specjalnego przeznaczenia w Polsce i udowodnienie, e na polskim rynku finansowym ronie zapotrzebowanie na przedsiwzicia, ktre mog by finansowane badan metod.

Zazwyczaj na podmioty udzielajce finansowania Project Finance skada si kilku, a nawet kilkunastu inwestorw czy inicjatorw, do ktrych mona zaliczy banki oraz inne instytucje finansowe zaopatrujce przedsiwzicie w kapita obcy. Sponsorzy s zdywersyfikowan grup, ktra w duej mierze zalena jest od specyfikacji przedsiwzicia objtego Project Finance, jednak to co czy wszyst-kich sponsorw to fakt inwestowania kapitaw wasnych oraz aktywne uczestni-czenie w yciu projektu [5, s. 24]. Inwestorzy otrzymuj od spki specjalnego przeznaczenia (SPV) aktywa pod zastaw, ktre stanowi zabezpieczenie w przypadku problemw z dotrzymywaniem warunkw umw kredytowych. Przed-siwzicia objte formu Project Finance, ze wzgldu na skal projektw, na ktre

27

opiewaj, finansowane s wieloma sposobami zaczynajc od kredytw przez leasing a po finansowanie typu Venture Capital. Ze wzgldu na innowacyjno oraz moliwoci jakie niesie ze sob, Project Finance jest prnie rozwijajcym si kierunkiem rozwoju finansowania przedsibiorstw co wida w rosncym zainteresowaniu t formu [6, s. 4].

1. Zasig dziaalnoci Project Finance

Project Finance jest metod finansowania stosowan dla duych, zoonych inwestycji, ktra znajduje zastosowanie w wielu sektorach gospodarek caego wiata. Pocztkowo koncentrowaa si w sektorach transportu, bezpieczestwa bd energetyki, jednak wraz z poznawaniem tej metody zaczto wdraa j w takich obszarach jak transport, obronno i infrastruktura elektroenergetyczna, umoliwia-jc tym samym lepsz jako tych infrastruktur. W wielu krajach projekty Part-nerstwa Publiczno Prywatnego (PPP) finansuje si na zasadach Project Finance. PPP jest koncepcj finansowania z udziaem sektora prywatnego i publicznego, ktre moe by dalej lewarowane przez kredyt bankowy na przykad w formie Project Finance. W rezultacie, tryb PPP moe by realizowany w formule Project Finance, przy czym, jest oczywiste, e nie kade partnerstwo bdzie miao cechy Project Finance [13, s. 189].

Koncepcja PPP w formie Project Finance przynosi znaczce korzyci w zakre-sie budowy i modernizacji miejskich systemw transportowych, infrastruktury wodno- kanalizacyjnej oraz sieci cieplnych, jak rwnie w obszarach infrastruktury penitencjarnej oraz suby zdrowia i szkolnictwa [1, s. 3]. Poniszy wykres ukazuje trend wzrostowy finansowania przedsiwzi Partnerstwa Publiczno Prywatnego w Europie na zasadach Project Finance. Zauwaalne jest podwyszenie si wiado-moci przedsibiorcw oraz inwestorw o hybrydowych metodach finansowania przedsibiorstw, na przekroju ostatniego dwudziestolecia. Co wicej cennym aspektem PPP jest fakt, i pozwala on osiga cele socjalne, komercyjne oraz rodowiskowe[4, s. 222]. Wanie cele rodowiskowe s bardzo wane w krajach rozwijajcych si, a sama koncepcja jest uwaana za sprzyjajc zielonemu porzdkowi, poniewa skupia si na caym cyklu ycia projektu.

28

Wykres 1. Warto projektw partnerstwa publiczno-prywatnego finansowanych na zasadach Project Finance w Europie 1990-2009

rdo: Arndt M.: Public Private Partnerships in TEN-T project financing, European Investment Bank, 2010, s.7

Warto jednak zaznaczy, e Project Finance nie jest now koncepcj. Bya wykorzystywana w staroytnej Grecji i Rzymie do finansowania morskich wypraw handlowych. We wczesnych latach dwudziestego wieku bya uywana do sfinanso-wania takich przedsiwzi jak budowa Kanau Panamskiego lub projektu infra-struktury wydobywczej oleju i gazu dla Stanw Zjednoczonych. Project Finance zosta uyty w wielu sawnych przedsiwziciach infrastrukturalnych na caym wiecie m.in. Eurotunel pod Kanaem Angielskim, Euro Disneyland we Francji, port lotniczy w Atenach czy kolej szybkich prdkoci pomidzy Seulem a Pusan w Korei Poudniowej [7, s. 835]. Project Finance bardzo czsto znajdowao szerokie zastosowanie w finansowaniu projektw dotyczcych brany wydobywczej.

Opisujc szczegowo lokalizacje aplikacji formuy Project Finance naley wskaza Stany Zjednoczone Ameryki, Kanad oraz Japoni, jednak coraz czciej sigaj po ni rwnie kraje europejskie. Rysunek 1 prezentuje w ujciu globalnym w jakich sektorach gospodarek wiatowych, formua Project Finance znajduje najszersze zastosowanie.

29

Rysunek 1. Obszary zastosowania Project Finance w ujciu globalnym

rdo: Slivker A.: What Is Project Finance and How Does It Work?, April 2011

Najczciej finansowane s przedsiwzicia w branach bardzo kapitaochon-nych tj. energetyka czy transport, poniewa infrastruktura tego sektora gospodarki jest zoona, a co za tym idzie kosztowna w budowie i utrzymaniu. Trzeba te zauway, i s to obszary wielkoskalowe, ktre s szczeglnie wane z punktu widzenia pastw, ktre niejednokrotnie s beneficjentami wielkich przedsiwzi tworzonych na warunkach Project Finance.

Project Finance mona rwnie stosowa w sektorze usugowym, do ktrych mona zaliczy projekty typu prywatne szpitale czy wizienia. Jednak sektor usu-gowy jest mniej popularny ni przemys ciki lub wydobywczy. W krajach rozwinitych historia Project Finance zacz si od projektw opartych na twardych, ekonomicznych przesankach a przetransformowa si do finansowania projektw infrastrukturalnych.

W Polsce, Project Finance znajdowa dotd zastosowanie przede wszystkim w finansowaniu projektw nieruchomoci komercyjnych, budownictwa mieszkanio-wego, rewitalizacji, kultury fizycznej i wypoczynku oraz systemach wodno-sanitarnych [13, s. 308]. Ronie wiadomo polskich przedsibiorstw w zakresie Project Finance, dziki m.in. Unii Europejskiej oraz niezalenemu Instytutowi Partnerstwa Publiczno Prawnego, ktry publikuje wiele materiaw i poszerza wiedza na temat finansowania przedsibiorstw metodami hybrydowymi. Polskie przedsibiorstwa s doceniane na arenie midzynarodowej za wprowadzanie

30

przedsiwzi typu Project Finance. W 2008 roku Grupa Lotos otrzymaa nagrod Emeafinances Project Finance Awards oferowana dla krajw rozwijajcych si z Europy rodkowej i Wschodniej, za najlepszy projekt finansowy Project Finance. Instytucjami kredytujcymi to przedsiwzicie byy m.in. Societe Generale, Calyon oraz BNP Paribas. Project Finance jest sposobem finansowania coraz bardziej rozpowszechnionym, ktry atwo zaaplikowa w rnych sektorach gospodarek. Stosowanie tej metody przynioso wymierne korzyci w zakresie rozwoju infrastruktury zarwno w krajach europejskich, jak i na caym wiecie, a w Polsce od kilku lat prnie si rozwija.

2. Regulacje prawne wyznaczajce funkcjonowanie Project Finance w gospodarce

W globalnej gospodarce przenikaj si rne koncepcje w zakresie mecha-nizmw finansowania spek SPV, w tym regulacji prawnych. Pocztki Project Finance sigaj dziejw staroytnych, jednak podwaliny prawne oraz dziaania legislacyjne majce na celu uprawomocnienie tej metody finansowania na rynkach finansowych zostay wprowadzone w drugiej poowie XX wieku w Stanach Zjedno-czonych Ameryki oraz Anglii [6, s. 1]. Znaczna cz zapisw w polskim prawie dotyczcych finansowania metod Project Finance jest oparta na podstawie regulacji prawnych pastw zachodnich, w tym rwnie regulacji dotyczcych sektora bankowego, ktre okrelaj metody dziaania bankw, ich uprawnienia oraz prawa wzgldem spek SPV. Regulacje prawne sektora bankowego dotyczce finanso-wania metod Project Finance poruszaj gwnie kwesti zabezpieczania si kredytodawcw tj. najczciej bankw komercyjnych, przed ryzykiem nieotrzyma-nia zwrotu kapitau. Jednak ze wzgldu na skal projektw finansowanych na zasadach Project Finance oraz mnogo ryzyk, z ktrymi dany projekt si wie - aspekty prawne oraz regulacje wyznaczajce funkcjonowanie w gospodarce tych spek s bardzo obszerne. Dotycz one kadego podmiotu, ktry bierze udzia w przedsiwziciu, a ich gwnym celem jest przejrzyste sprecyzowanie praw i obo-wizkw poszczeglnych uczestnikw projektu.

Bardzo istotnym aspektem prawnym funkcjonowania Project Finance jest tworzenie spki projektowej specjalnego przeznaczenia . Ten proces wymaga wielu uregulowa prawnych, ktre maj ogromne znaczenie w trakcie caego cyklu ycia projektu. Przy procesie tworzenia spki specjalnego przeznaczenia naley uwzgld-ni m.in. form prawn jak przyjmie wspomniana spka, prawo, ktremu bdzie podlega czy sposb ewidencji ksigowej spki lub formy opodatkowania. Pomi-dzy sponsorami, ktrzy zakadaj spk specjalnego przeznaczenia, a samym SPV zawierana jest umowa spki. Jest to porozumienie operacyjne, ktre jest nijako gwarantem powodzenia inwestycji, gdy potwierdza obustronne zaangaowanie w projekt [11, s. 342].

Wadze administracyjne pastwa, ktre udzielaj koncesji okrelone s mianem wadz koncesjonujcych. Pozwolenie na realizacj danego przedsiwzicia daje SPV prawo na wyczno wykonania wspomnianego projektu. Naley jednak pamita, i w umowie koncesyjnej zawarty jest czas, po ktrym koncesja wygasa i wraca

31

w posiadanie wadz koncesjonujcych. Z perspektywy spki specjalnego przezna-czenia, otrzymanie koncesji jest kluczowym dokumentem bez ktrego przedsiwzi-cie nie zostanie rozpoczte. Bardzo wany jest rwnie fakt, i okres wanoci kontraktu wpywa bezporednio na dugo okresu kredytowania, jak rwnie na spodziewany okres zwrotu z inwestycji [3, s. 201]. Z tego powodu koncesja na wykonanie danego przedsiwzicia jest podstawowym aktem prawnym wyznacza-jcym funkcjonowanie Project Finance w gospodarce.

Kolejnymi regulacjami prawnymi w Project Finance s umowy spki specjal-nego przeznaczenia z wykonawcami, dostawcami oraz operatorem. Najwaniejszym aspektem umw pomidzy wyej wspomnianymi stronami jest okrelenie odpowie-dzialnoci za wystpienie rnych ryzykownych zdarze. Jest to proces mudny i wymagajcy wielu ustpstw i kompromisw kadego podmiotu, jednak ustano-wienie jasnych regu w kwestii alokacji ryzyka jest niezbdne do zakoczenia przedsiwzicia sukcesem.

Najwiksz cz umw i regulacji dotyczcych Project Finance jest aspekt finansowania przedsiwzicia, ktry zakada ustalenie struktury finansowania, procedury jego zmian, okres finansowania i metody spaty kapitau dunego. W ramach finansowania Project Finance kredyty udzielane s na cele inwestycyjne a nie na biec dziaalno. Kolejn wan cech Project Finance z prawnego punktu widzenia jest to, e banki udzielaj kredytu z ograniczon odpowiedzialno-ci kredytobiorcy. Taki kredyt jest korzystny dla kredytobiorcw jednak z drugiej strony z tytuu tego kredytu banki posiadaj m.in. prawo do wystpowania z rosz-czeniami o spat kredytu wraz z odsetkami do wysokoci majtku spki projekto-wej i tylko tych skadnikw, ktre s objte zabezpieczeniami na rzecz kredyto-dawcw [9, s. 3]. Polski sektor bankowy jest tak uregulowany prawnie pod ktem finansowania Project Finance, aby minimalizowa moliwo wystpienia niewy-pacalnoci przedsiwzicia lub minimalizowa skutki jego wystpienia. Klauzule umowne czy umowy bezporednie, rozkadaj ryzyko kredytowe na wszystkie podmioty biorce udzia w przedsiwziciu oraz stanowi ochron kredytodawcw, zabezpieczajc przed skutkami niedotrzymania warunkw umowy kredytowej. Dziki tym zapisom w prawie sektora bankowego kredytodawcy s uprawnieni do aktywnego udziau w yciu inwestycyjnym projektu, jako e kapita udzielany dla spki specjalnego przeznaczenia jest przeznaczony na inwestycje, w okresie od udzielenia finansowania do spaty zaduenia przez spk projektow [14, s.16].

W polskim prawie ustaw, ktra reguluje pojcie zabezpieczenia finansowania dunego w Project Finance jest ustawa z dnia 6.12.1996 o zastawie rejestrowym i rejestrze zastaww. Artyku 27 powyszej ustawy odnosi si szczeglnie do metody Project Finance. Jeeli w umowie zastawniczej postanowiono, e wierzy-telno zastawnika bdzie zaspokojona z dochodu, jaki przynosi przedsibiorstwo zastawcy, w ktrego skad wchodzi przedmiot zastawu rejestrowego, przedsi-biorstwo to moe by przejte w zarzd; zarzdc takiego przedsibiorstwa wyznacza si w umowie zastawniczej. Oprcz uregulowania prawnego dla stron kredytodawcy i kredytobiorcy, ustawa przewiduje ustanowienie zarzdu, ktry jest zobowizany do wykonywania wszystkich czynnoci, ktre maj na celu sprawne

32

zarzdzanie przedsibiorstwem, generowanie nadwyek pieninych, ktre stanowi rdo spaty kapitau dunego. Przedstawione instrumenty prawne wyposaaj kredytodawcw w dodatkowe mechanizmy kontroli nad dziaalnoci spki projektowej, jak rwnie rodek zapobiegawczy w stosunku do kredytobiorcy.

Z drugiej strony naley jednak wspomnie, i w przepisach prawnych funkcjo-nowania polskiego sektora bankowego brakuje wielu zapisw, ktre cakowicie regulowayby tak metod finansowania. Ta sytuacja przyczynia si do mniejszej atrakcyjnoci metody dla inwestorw krajowych i zagranicznych. Przykadem tego zjawiska jest fakt, i banki decyduj o wyborze projektu, ktry maj sfinansowa na podstawie konwencjonalnych metod oceny przedsiwzi inwestycyjnych, tych samych dla przedsibiorstw majcych swoj histori na rynku oraz dla innowa-cyjnych przedsibiorstw chccych sfinansowa si za pomoc Project Finance [13, s. 303]. Co wicej polskie prawo bankowe jest skomplikowane dla zagranicznych bankw, dla ktrych rnica pomidzy obligacjami emitowanymi przez SPV, a kre-dytem komercyjnym jest niewyranie zarysowana, natomiast wycena ryzyka jest odmienna. Jednym z podstawowych problemw sektora bankowego w Polsce finansujcego Project Finance jest niewystarczajca ilo specjalistw. Powyej przedstawione czynniki wpywaj bezporednio na nisk wydajno mechanizmu Project Finance w polskiej gospodarce.

Podsumowujc, wszystkie przedstawione regulacje prawne maj na celu przy-gotowanie przedsiwzicia finansowanego na zasadach Project Finance poprzez ustanowienie przejrzystych zasad dla kadego podmiotu w nim uczestniczcego. Co wicej, przeanalizowane regulacje prawne ustalaj relacje spki specjalnego przeznaczenia z pozostaymi uczestnikami projektu w rozumieniu alokacji ryzyka, co w takiej formule jak Project Finance jest to bardzo istotnym zagadnieniem.

3. Prognozy rozwoju koncepcji Project Finance w Polsce

Spki specjalnego przeznaczenia, ktre powstaj przy finansowaniu inwestycji na zasadach Project Finance, napotykaj szereg barier w Polsce, ktre w niedalekiej przyszoci powinny by wyeliminowane, tak aby stworzy szanse rozwoju dla opisywanej metody. Na wielko rynku finansowania inwestycji ma rwnie wpyw sytuacja finansowa polskiej gospodarki, jak rwnie pozostaych krajw Unii Europejskiej oraz pastw, od ktrych polska gospodarka jest zalena np. Stanw Zjednoczonych Ameryki.

Po kryzysie finansowym z 2008 roku oraz cikiej sytuacji na rynkach finansowych, rok 2012 moe si wydawa jako przeomowy w wychodzeniu z kry-zysu europejskich gospodarek. Mimo to, w Europie panuje spoeczny niepokj oraz niestabilno polityczna. Wikszo analitykw finansowych uznaje dat upadku banku Lehman Brothers z 15 wrzenia 2008, za oficjalny moment wybuchu kryzysu finansowego na wiecie.

Wikszo analitykw finansowych uznaje dat upadku banku Lehman Brothers z 15 wrzenia 2008r., za oficjalny moment wybuchu kryzysu finansowego na wiecie [8, s. 9]. Skutki kryzysu, ktre miay wpyw na finansowanie

33

przedsiwzi na zasadach Project Finance, s widoczne na polskim i zagranicznych rynkach inwestycyjnych. Warto inwestycji finansowanych t metod we wszyst-kich sektorach jest o poow mniejsza w roku 2009. Warto jednak zauway, e pomimo kryzysu nie zmieniy si trendy, gdy inwestorzy nie zmienili preferencji i udzielali finansowania tym samym sektorom w caym badanym okresie (wykres 2).

Przeprowadzona analiza wskazuje na korelacje koniunktury gospodarczej z rynkiem Project Finance, jednak globalne trendy inwestowania sektorowego na zasadach Project Finance s zachowane. Z tego powodu przyszo spek specjalnego przeznaczenia naley rozpatrywa w kontekcie sektorw, ktre s obiektem zainteresowania pastw stosujcych znacznie czciej opisywan metod finansowania.

Wykres 2. Warto inwestycji finansowanych metoda Project Finance na wiecie, w trzech pierwszych kwartaach roku 2008 i 2009

rdo: Thomson Reuters: Global Project Finance Review, 2009, s.4

34

W nastpnych dwudziestu latach w Polsce planowane jest wiele kapitao-chonnych inwestycji, w ktrych prawdopodobnie Project Finance odegra du rol. W sektorze transportowym i energetycznym w Polsce przewiduje si wiele nowych oraz rewitalizujcych infrastruktur inwestycji. Od wielu lat Polska zastanawia si nad wybudowaniem pierwszej elektrowni jdrowej w pnocnej czci kraju. Wedug planw budowa ma rozpocz si w 2016, a zakoczy w 2022 roku. Tak innowacyjna oraz kapitaochonna inwestycja jest wymarzonym celem do wdroenia metody Project Finance. Najwikszy udzia w finansowanych rde energii odnawialnej ma energia soneczna oraz energia wiatrowa. Te dwa typu energii staj si coraz chtniej finansowane poniewa s o wiele bardziej bezpieczne w porwnaniu z elektrowniami jdrowymi, ktrych katastrofy s brzemienne w skutkach.

W sektorze transportowym szacuje si, e w latach 2007-2015, warto inwestycji wyniesie okoo 60 miliardw dolarw. Jednak finansowanie spek specjalnego przeznaczenia na zasadach Project Finance w Polsce w najbliszych latach znajdzie rwnie szerokie zastosowanie w brany deweloperskiej czy infrastrukturze spoecznej, powielajc takie projekty jak projekt Centrum Zagospodarowania Sopotu rozpoczty w 2006 roku i zakoczony sukcesem, oddajc do uytku zrewitalizowan infrastruktur hotelow oraz drogow, co wpyno na zwikszenie bazy hotelowej, popraw komunikacji i oglnie popraw wizerunku Sopotu jako nowoczesnego kurortu wypoczynkowego.

Jeeli przyszociowe projekty takie jak budowa elektrowni atomowej na pnocy kraju czy te inne projekty infrastrukturalne bd wcielone w ycie, zostan przeprowadzone prawidowo i zakocz si sukcesem to formua Project Finance zyska na znaczeniu na rynku finansowania inwestycji w Polsce. W kontekcie Project Finance nie wolno zapomnie o wprowadzaniu nowych technologii, ktre bd niezaprzeczaln szans do rozwoju formuy Project Finance w Polsce. Analizowana metoda finansowania, ktra bardzo czsto stosowana jest w innowa-cyjnych przedsiwziciach bdzie moga znale zastosowanie m.in. w rewolucji technologicznej transportu. Za tak rozumie si transport przy wykorzystaniu samochodw elektrycznych oraz napdzanych niekonwencjonalnymi paliwami, prognozuje si rozkwit innowacyjnych technologii transportowych w najbliszych dwudziestu latach.

4. Podsumowanie Do wanych czynnikw, ktre mog przyczyni si do rozpropagowania

Project Finance naley zaliczy szeroko pojt edukacj, ktra ma na celu oglnospoeczne zwikszenie wiadomoci na temat tej metody finansowania. Nauczanie ma na celu zapobieganie niepokojom spoecznym zwizanym z powo-ywaniem spek SPV do celw realizacji kapitaochonnych, a co za tym idzie zajmujcych due obszary terenu, inwestycji. Edukacja ma rwnie kolosalne znaczenie w przekonaniu inwestorw do tej metody finansowania inwestycji. Project Finance nie jest rozpowszechnione w Polsce, dlatego naley propagowa ten rodzaj finansowania, tak jak robi to m.in. Unia Europejska. Wzrost wiadomoci

35

spoeczestwa, a co najwaniejsze inwestorw, wpynie na powszechne stosowanie Project Finance w wielu sektorach polskiej gospodarki. Czynnik rozwoju edukacji naley rwnie rozpatrywa w rozumieniu poszerzenia wiedzy przyszych bankowcw, ktrzy za kilka lat bd zajmowali si ocen opacalnoci inwestycji czy wycen ryzyka projektu. W Polsce brakuje specjalistw na tych stanowiskach, dlatego ju dzi naley zadba o utworzenie przyszej kadry kompetentnych specjalistw, ktrzy bd odpowiedzialni za projekty inwestycyjne na zasadach Project Finance w przyszoci. Edukacja politykw oraz urzdnikw wszystkich szczebli pozwoliaby na uzyskanie poparcia tej grupy podmiotw w Project Finance w przypadku wystpienia ryzyka politycznego, administracyjnego czy legisla-cyjnego, dlatego czynnik edukacji inwestycyjnej powinno si wprowadzi we wszy-stkich krgach spoecznych.

Do najwaniejszych barier utrudniajcych rozpowszechnianie Project Finance jest wspominany wczeniej, zmienny system prawny oraz mudny proces otrzymy-wania pozwole administracyjnych. Polscy ustawodawcy powinni uregulowa normy prawne dotyczce finansowania i organizowania spek SPV tak, aby zdynamizowa rynek Project Finance w najbliszej przyszoci.

Podsumowujc, prognozowanie rozwoju Project Finance jest trudnym zadaniem. Analizowana metoda finansowania w Polsce nie jest rwnie popularna jak w innych krajach rozwinitych np. w Wielkiej Brytanii, dziki czemu stoj przed ni wielkie szanse przyszego rozwoju, jednak opieszao ustawodawcw nie pozwala na swobodny rozkwit. Wany jest jednak kierunek rozwj, ktry powinien prowadzi do statusu jaki Project Finance posiada w Stanach Zjednoczonych Ameryki. W tym kraju metoda ta nie jest konkurencyjna, a komplementarna do Corporate Finance. Wykorzystywana jest jako element strategii zarzdzania ryzykiem przez bogate przedsibiorstwa, a nie w sytuacji ograniczonych rde finansowania [13, s. 311]. Kiedy w Polsce Project Finance osignie taki status, proces rozwoju bdzie mona uzna za zakoczony sukcesem.

Bibliografia:

1. Amerykaska Izba Handlowa w Polsce, Partnerstwo Publiczno-Prywatne jako metoda rozwoju infrastruktury w Polsce, AmCham, 2002

2. Arndt M.: Public Private Partnerships in TEN-T project financing, European Investment Bank, 2010

3. Brzozowska K.: Finansowanie inwestycji infrastrukturalnych przez kapita prywatny na zasadach project finance, CeDeWu, Warszawa 2005

4. Grimsey D., Lewis M. K.: Public Private Partnership The Worldwide Revolution in Infrastructure Provision and Project Finance, Cheltenham 2004

5. Kowalczyk M.: Zarzdzanie ryzykiem w Project Finance, Materiay i studia NBP, Warszawa 2001

6. Krl M. K.: Project finanse jako metoda finansowania strukturalnego, 4PM Project Management

7. Megginson W.L., Smart S.B: Introduction to corporate finance, Thomson South-Western, Mason

36

8. Nouriel Roubini, Stephen Mihm: Ekonomia kryzysu, Wolters Kluwer 2011 9. Pitek H., Project finance w prawie polskim i angielskim. Cz. I, Monitor

prawniczy:, 2001, nr 16 10. Slivker A.: What Is Project Finance and How Does It Work?, April 2011 11. Stacharska-Targosz J.: Finansowanie dziaalnoci przedsibiorstw, WSB,

Pozna 2005 12. Thomson Reuters: Global Project Finance Review, 2009 13. Wojewnik-Filipkowska A.: Project finance w inwestycjach infrastrukturalnych,

CeDeWu, Warszawa 2008 14. Yescombe E.R.: Project Finance, Wydawnictwo Oficyna, Krakw 2007

Streszczenie

Project Finance jest prnie rozwijajcym si kierunkiem rozwoju finansowania przedsibiorstw, co wida w rosncym zainteresowaniu t formu. Celem opracowania jest przedstawienie metody Project Finance w finansowaniu spek specjalnego przeznaczenia w Polsce i udowodnienie, e na polskim rynku finanso-wym ronie zapotrzebowanie na przedsiwzicia, ktre mog by finansowane badan metod.

Summary

Project Finance is supplely developing direction of entities financing, which is seen in growing interest in this formula. The aim of the article is to present Project Finance method in SPV financing in Poland and to prove, that on Polish finance market demand for enterprises, which may be financed by this method, grows.

dr hab. Jerzy Gwizdaa, prof. nadzw. UG Uniwersytet Gdaski Wydzia Zarzdzania

Katedra Finansw

37

38

Boena Waberska

ZASTOSOWANIE INSTRUMENTW FINANSOWYCH W FINANSOWANIU INWESTYCJI W NIERUCHOMOCI

Sowa kluczowe: rda finansowania inwestycji w nieruchomoci, formy finansowania, metody finansowania, instrumenty pochodne

APPLYING OF FINANCIAL INSTRUMENTS IN FINANCING ESTATE INVESTMENTS

Key words: sources of investment in real estate, financing arrangements, methods of financing, derivatives

Wprowadzenie

Inwestowanie w nieruchomoci wie si z koniecznoci angaowania znacz-nych rodkw finansowych (kapitau). Podejmowane decyzje inwestycyjne poci-gaj za sob nieodcznie decyzje finansowe, zmierzajce do pozyskania niezbd-nych do realizacji inwestycji rodkw finansowych [szerzej: 7, s.13-17]. Finanso-wanie polega zatem na pozyskiwaniu oraz wydatkowaniu rodkw na inwestycje.

Problematyka finansowania inwestycji wymaga zdefiniowania takich poj jak: rda finansowania, formy finansowania, metody finansowania, instrumenty finansowe.

W literaturze brak jest jednoznacznych definicji tych poj. S one czsto uywane zamiennie i nieprecyzyjnie. Wymienione wyej okrelenia pozostaj ze sob w cisym zwizku. Podstawowym i zarazem najbardziej oglnym pojciem jest rdo finansowania. W ramach poszczeglnych rde finansowania wystpuj rne formy finansowania. Metody finansowania stwarzaj moliwo zastosowania kombinacji rnych form finansowania. Natomiast instrumenty finansowe to narzdzia, za pomoc ktrych wprowadzane s w ycie, w ramach ustalonej metody finansowania, okrelone formy finansowania.

1. rda finansowania rda finansowania oznaczaj miejsce pochodzenia oraz tytu prawny do rod-

kw przeznaczonych na finansowanie inwestycji w nieruchomoci. Wyrnia si finansowanie wasne i obce. [5, s. 37-38]

rodki wasne na finansowanie inwestycji w nieruchomoci pochodzce z oszczdnoci gospodarstw domowych lub zyskw podmiotw gospodarczych tworz rda wasne bezporednie. Natomiast z emisji akcji, czy z funduszy kapita-owych wchodzcych na czas inwestowania w wasnym kapitaem do spek, stanowi rda wasne porednie.

39

rodki obce na rynku finansowym od podmiotw dysponujcych nadwykami finansowymi, mona pozyskiwa bezporednio lub porednio, przez wyspecjali-zowanych porednikw. Rol porednikw na rynkach finansowych peni banki uniwersalne i specjalistyczne, w tym banki hipoteczne, firmy leasingowe, fundusze kapitaowe itp. Pozyskane od porednikw finansowanie stanowi finansowanie zewntrzne obce.

Obydwa wymienione rda finansowania, maj wady i zalety, ktrych umie-jtne poczenie przez inwestora pozwala osign wymierne korzyci z inwestycji. W przypadku finansowania inwestycji wasnymi rodkami inwestor ma swobod dysponowania nieruchomoci i prawo do wszystkich zyskw spodziewanych z inwestycji. Przy wysokiej kapitaochonnoci inwestycji w nieruchomoci nawet niski udzia finansowania kapitaem wasnym moe by rwnoznaczny z wysokimi kwotami zaangaowania rodkw wasnych. Finansowanie inwestycji rodkami stanowicymi wasno innych podmiotw powoduje powstanie zobowizania wobec tych podmiotw.

Finansowanie obce przyjmuje charakter dugu zabezpieczonego lub niezabez-pieczonego, co wynika z ustanowienia prawnych form zabezpieczenia zwrotu rod-kw jego wacicielowi. W przypadku pozyskania finansowania obcego wystpuje szeroko opisany w literaturze efekt dwigni finansowej [szerzej: 6]. Skutki dwig-ni mog by dwojakiego rodzaju: korzystne w przypadku osigania stabilnych wysokich dochodw z inwestycji lub niekorzystne powodujcych zwielokrotnione poniesienie straty.

Ponadto, istnieje ryzyko niewypacalnoci polegajce na tym, i dochody generowane z inwestycji mog nie pokry kosztw obsugi zaduenia (ryzyko kredytowe).

Ze wzgldu na kryterium pochodzenia rodkw rda finansowania inwes-tycji, dzieli si na: wewntrzne i zewntrzne (w literaturze nazywane take finanso-waniem wewntrznym i zewntrznym)[5, s.29-37; 9, s.41-63]. rodki dostpne w ramach wewntrznych rde finansowania mog mie jedynie charakter rodkw wasnych. Finansowanie wewntrzne dotyczy wydatkw pokrywanych z wasnych, wygospodarowanych przez inwestora rodkw finansowych. W przypadku gospo-darstw domowych s to oszczdnoci, w przypadku podmiotw gospodarczych s to wygospodarowane zyski z dziaalnoci (nadwyki finansowe) i odpisy amortyza-cyjne.

Natomiast rda zewntrzne obejmuj zarwno rodki wasne jak i obce. Jest to finansowanie przez wacicieli ze rodkw pochodzcych z innych dochodw lub przez innych inwestorw z ich nadwyek finansowych lub oszczdnoci, przez czas: nieokrelony - finansowanie wacicielskie, lub okrelony - finansowanie wierzycielskie.

Finansowanie wacicielskie (udziaowe) daje prawo dawcy kapitau do udziau w majtku emitenta instrumentu udziaowego. Waciciel kapitau uzyskuje prawo do korzyci w postaci udziau w zyskach emitenta (dywidenda). Finansowanie

40

wierzycielskie ma charakter dugu, co oznacza, i w momencie zapadalnoci emitent musi zwrci kapita jego wacicielowi. Spord rde finansowania zewntrznych preferowane s rda o charakterze wierzycielskim, gdy poszerzenie grona wacicieli ogranicza przysze zyski inwestorw-inicjatorw, czsto w wikszym stopniu ni koszty finansowania wierzycielskiego. Z drugiej strony poziom kapitaw wasnych musi take spenia oczekiwania wierzycieli. W ustabilizowanej gospodarce koszty kapitau obcego s zazwyczaj nisze od kosztw kapitau wasnego, co wynika z efektu tarczy podatkowej [19, s. 253].

2. Formy finansowania Forma finansowania to okrelony sposb wykorzystania rodkw finansowych.

Pord form finansowania wyrnia si formy bezzwrotne i zwrotne. Finansowanie bezzwrotne dotyczy wszystkich form finansowania wewntrznego oraz finansowania zewntrznego wasnego jak i wybranych form finansowania zewntrznego obcego takich jak: dotacje, ulgi, spadki, darowizny itp. Finansowanie zwrotne obejmuje formy zewntrzne obce, poza: dotacjami, ulgami, spadkami i darowiznami. Do tej grupy form finansowania zalicza si kredyty bankowe, w tym kredyty hipoteczne, leasing i emisj papierw dunych.

Struktura finansowania inwestycji w Polsce jest zdominowana przez formy finansowania ze rodkw wasnych.1 W 2008 roku 73% nakadw inwestycyjnych byo finansowanych ze rodkw wasnych, 11,53% z krajowych kredytw bankowych, 2,32% z zagranicznych kredytw bankowych, 2,46% ze rodkw budetowych, 3,01% z pozostaych form, a 4,06% stanowiy nakady niesfinansowane. rodki publiczne s zaliczane przez organy samorzdowe i budet pastwa do rodkw wasnych. rodki budetowe s wic pomniejszone o te kwoty.

W zakresie obcych form finansowania dominuj kredyty bankowe. Inne formy finansowania, jak: leasing, dotacje, dune papiery wartociowe, maj duo mniejsze znaczenie. [szerzej: 14; 10, s. 245; 2, s. 54-64]

3. Metody finansowania Metoda2 to okrelony sposb finansowania inwestycji, z wykorzystaniem

rnych form finansowania, uwzgldniajcych charakter i potrzeby inwestorw oraz specyfik przedmiotu finansowania. Niektrzy autorzy stosuj zamiennie do pojcia metody finansowania pojcie techniki finansowania [10, s. 230-252; 13, s. 155]. W praktyce a take w teorii wyrnia si szereg rnych metod finansowania, z zastosowaniem rodkw wasnych i obcych, ktre podlegaj cigemu rozwojowi i czsto staj si coraz bardziej skomplikowane oraz bywaj specyficzne dla rnych krajw m.in. w zwizku z rnymi systemami prawnymi. Wielu autorw wyrnia metody tradycyjne i nowoczesne. Te drugie, ze