Przestraszony umysł

przestraszony umysł

agnieszka zienkowicz

2


Tytuł oryginału: Przestraszony umysł

Copyright © 2013 Agnieszka Zienkowicz

Ilustracja na okładce:

depositphotos.com

Opracowanie graficzne okładki:

Agencja Interaktywna E-maginacje

ISBN: 978-83-935613-0-8 (PDF), 978-83-935613-1-5 (EPUB),

978-83-935613-2-2 (MOBI)

Wydanie I

3


Spis treści

Słowem wstępu 4

Czego się boimy, a czego się lękamy? 6

Obrzydliwe, wstrętne, straszne… 12

Strach ma wielkie oczy… 18

Kiedy przerażają nas zwykłe rzeczy 24

Do czego doprowadzi Cię strach… 31

Nie wywołuj strachów z umysłu 37

Strach w tłumie, tłum w strachu 43

Co się boi w mojej głowie? 49

Kto się boi bardziej? 56

Dlaczego lubisz się bać 63

Bibliografia 69

Fotografie 71

4


Słowem wstępu

Czy lubisz się bać? Uwielbiasz oglądać horrory, a przerażające

opowieści przy ognisku w środku ciemnego lasu powodują u Ciebie

przyjemny dreszczyk? Gdy inny wybiegają z krzykiem z kina, Ty

dopiero zaczynasz się dobrze bawić?

Jeśli na powyższe pytania odpowiedziałeś TAK, to ta książka

powinna trafić w Twoje ręce.

Dzięki niej dowiesz się:

jak śmiertelnie przestraszyć osobę z arachibutyrofobią

gdzie u osób z trichofagią tworzą się kołtuny

jak przy pomocy białego szczura sprawić, że małe dziecko

będzie się bać Świętego Mikołaja

czy bez pomocy środków psychoaktywnych możesz sobie

zapewnić „adrenalinowy haj”

Przekonaj się o tym sam i spraw, że strach nie będzie mieć przed

Tobą żadnych tajemnic.

* * *

„Przestraszony umysł” to cykl artykułów o strachu, lęku i innych

potworach czających się w naszych głowach publikowany na

5


portalu qfant.pl. W niniejszej publikacji został on zebrany jako

całość oraz poszerzony i uzupełniony o słownik najważniejszych

pojęć. Dzięki temu pozwoli Czytelnikowi bardziej zagłębić się

w tematykę psychologii strachu.

24


Rozdział 4

Kiedy przerażają nas zwykłe rzeczy

Wbrew pozorom łatwo przychodzi nam zrozumienie kogoś, kto boi

się wychylić nos z domu o północy i obawia się duchów, wampirów

oraz psychopatycznych morderców. Często po obejrzeniu horroru

sami mamy wrażenie, że COŚ zaraz wypełznie z kanalizacji lub

wyciągnie swoje macki spod łóżka. Z trudem natomiast wchodzimy

w skórę osób, które uciekają z krzykiem na widok fletu czy mdleją,

gdy znajdą się w niewielkim, zamkniętym pomieszczeniu.

Uważamy taką sytuację za nienormalną, a reakcję osób za

przesadzoną, mimo że sami umieramy ze strachu, gdy ktoś każe

nam przejść o północy przez cmentarz. Kim są ludzie, którzy boją

się zwykłych rzeczy?

Fobie, czyli (nie)zwykłe lęki

Lęk wobec rzeczy, sytuacji czy miejsc, które w rzeczywistości nie są

niebezpieczne to objaw fobii – zaburzenia nerwicowego, które

w znaczącym stopniu utrudnia cierpiącym na nie osobom

funkcjonowanie w społeczeństwie. „Standardowa” fobia wygląda

następująco: jestem przerażony zupełnie niegroźnym obiektem, ale

doskonale zdaję sobie sprawę z tego, że jest to nieracjonalne. Nie

25


pomagają mi zapewnienia, że nic mi się nie stanie i ten przedmiot

nie wyrządzi mi krzywdy. Nie chcę, żeby inni wiedzieli, że to mnie

przeraża – panicznie boję się odkrycia tego przez innych.

Zetknięcie z przedmiotem fobii może powodować nagłą ucieczkę

(łącznie z wyskoczeniem przez okno, jeśli jest to jedyna droga

ucieczki) i liczne objawy ze strony organizmu: pocenie się,

przyspieszone tętno, a nawet omdlenie i zawał serca. Co może

powodować tak paniczne reakcje? Ot chociażby bakterie

(bakteriofobia), liczba 666 (heksakosjoiheksekontaheksafobia),

masło orzechowe (arachibutyrofobia) i instrumenty muzyczne

kojarzące się z członkiem (aulofobia). W związku z tym, że

obiektem paraliżującego lęku może być teoretycznie każdy

przedmiot, miejsce czy sytuacja, liczba fobii jest nieograniczona.

Kiedy rodzi się fobia?

O to, skąd bierze się paniczny strach przed zupełnie niegroźnymi

przedmiotami, trwają spory. Każdy z paradygmatów psychologii

ma swoje wyjaśnienie (jak zresztą w przypadku dowolnego

zaburzenia czy teorii). Syntetyzując trzy najpopularniejsze,

możemy jednak stworzyć całkiem logiczny i przejrzysty podział

fobii ze względu na jej przyczyny. Uwarunkowania genetyczne

akcentowane przez psychologię ewolucyjną dotyczą lęków, które

pozwalały naszym przodkom przetrwać i przekazywać swoje geny

kolejnym pokoleniom. Do fobii, które mają swoje podłoże

w ewolucji należą: lęk przed pająkami (arachnofobia), wężami

(ofidiofobia) czy też lęk przed wymiotami (emetofobia – wymioty

bowiem mogły spowodować zakażenie niebezpiecznymi

26


drobnoustrojami). Uwarunkowania kulturowe i osobowościowe

fobii są podkreślane przez psychoanalityków. Uważają oni, że fobie

biorą się z wypierania własnych emocji i projektowania ich na

obiekty naszych lęków. Dobrym przykładem jest tutaj aulofobia.

Według psychoanalizy osoba, która boi się instrumentów

muzycznych przypominających męskiego członka, wypiera swoje

frustracje i emocje związane z seksualnością. Prawdopodobnie

rodzice tej osoby byli bardzo powściągliwi i uważali seksualność za

coś ohydnego (ech, Panie Freud…). Do tego typu fobii należy

również bardzo specyficzna i występująca tylko w Azji „koro”, czyli

lęk przed wciągnięciem penisa w głąb brzucha. Jest to

uwarunkowane kulturą azjatycką, w której narządy płciowe są

uważane za ośrodek sił witalnych, a tym samym ich utrata jest

równoznaczna ze śmiercią.

Lęki małego Alberta

O fobiach uwarunkowanych społecznie, w których główną rolę

spełniają kary, nagrody oraz wytwarzanie skojarzeń mówi

behawioryzm. Taką fobią jest lęk przed ciemnością. Tutaj krótkie

wprowadzenie: ból, głód, zachwianie równowagi i głośny dźwięk to

dla niemowlęcia koniec świata i wszystkiego wokół – dziecko jest

śmiertelnie (dosłownie) przerażone. Ono jeszcze nie wie, że jak

przyjdzie mama, to wszystko wróci do normy i głód zniknie. Nie

potrafi przewidywać, bo nie ma poczucia czasu. Wracając do fobii.

Nasze głodne, przerażone dziecko leży w łóżeczku w kompletnych

ciemnościach. Pojawia się mama, zapala światło i karmi dziecko.

Głód mija – koniec świata odwołany. Ale nasze niemowlę uczy się

27


bardzo szybko. Zaczyna kojarzyć światło z przyjemnością,

a ciemność z ogromnym przerażeniem. Jeśli mama za każdym

razem, gdy dziecko będzie w nocy głodne, zapali w jego pokoju

światło, nieświadomie przyczyni się do „wdrukowania” w nim lęku

przed ciemnością. Behawioryści, w porównaniu do pozostałych

przedstawicieli psychologii, bardzo dogłębnie zbadali temat fobii.

W tym celu wykorzystali jedenastomiesięcznego Alberta (dziecko

z sierocińca), u którego za pomocą głośnego dźwięku (gongu)

wywołali lęk przed białym pluszowym szczurem. Fobia ma

natomiast taką ciekawą właściwość, że łatwo się generalizuje, czyli

przenosi na inne podobne obiekty. I tym sposobem mały Albert

zaczął się przeraźliwie bać wszystkiego, co białe i puchate, m.in.

brody św. Mikołaja. John Watson, który przeprowadził

eksperyment, potwierdził tym samym swoją teorię: „Dajcie mi

dziecko spłodzone przez dowolną parę rodziców i dajcie mi pełną

kontrolę nad środowiskiem, w jakim będzie ono wzrastać

– a sprawię, że wyrośnie na wybitnego uczonego, artystę,

politycznego przywódcę, czy też, jeśli tylko będę tego chciał,

zostanie pospolitym przestępcą”. Czy Watsonowi i jego

pomocnikom udało się maleństwo odwarunkować (wygasić lęk)?

Prawdopodobnie nie, ale dokładnie nie możemy tego stwierdzić.

Wiemy natomiast, że tego typu eksperymenty, jak i testy z LSD czy

inne wątpliwe moralnie działania dla dobra nauki, zostały prawnie

zakazane.

28


Zanurz się w lęku…

Każdy z paradygmatów psychologii podaje swój sposób leczenia

fobii. Psychoanaliza nakazuje dotrzeć do źródeł wyparcia

i „przerobić” je. Behawioryści natomiast mówią o zanurzeniu

w lęku, czyli doprowadzeniu do kontaktu z przerażającą rzeczą bez

możliwości ucieczki lub też desensytyzacji, czyli stopniowego

zastępowania nieodpowiednich reakcji (np. ucieczki) neutralnymi

(relaksem). Praca z ludźmi, którzy boją się zwykłych rzeczy jest

bardzo trudna i łatwo zaprzepaścić jej efekty.

Gdy następnym razem po obejrzeniu japońskiego horroru

będziecie dygotać ze strachu na dźwięk telefonu lub koleżanki

z rozpuszczonymi włosami, pomyślcie, że niektórzy mogą być

równie przerażeni z powodu czerwonych przedmiotów lub

natrętnej myśli, że obserwuje ich kaczka.

Erytrofobia – lęk przed czerwienieniem się i czerwonymi

przedmiotami to erytrofobia.

Anatidaefobia – strach przed tym, że zawsze, w każdym

momencie i w każdym możliwym miejscu obserwuje Ciebie

kaczka.

słowniczek

29


Psychoanaliza – nurt w psychologii zapoczątkowany przez

Zygmunta Freuda. Pierwsze założenia dotyczyły nieświadomych

konfliktów rządzących naszą psychiką. Psychoanaliza jest obecnie

bardzo złożonym i zróżnicowanym nurtem.

Behawioryzm – kierunek w psychologii, który zakłada, że

procesy i zjawiska psychiczne są wynikiem funkcjonowania mózgu.

Podstawowe „prawa” behawioryzmu to warunkowanie klasyczne

(słynny eksperyment Pawłowa z psem śliniącym się na dźwięk

dzwonka) oraz warunkowanie instrumentalne (oparte na systemie

kar i nagród).

Psychologia ewolucyjna – nurt ten uznaje, że wszystkie ludzkie

zachowania wynikają z ewolucji zarówno w sensie biologicznym,

jak i kulturowym. Przykładowo strach przed pająkami jest

uwarunkowany biologicznie – pająki mogą być jadowite

i śmiertelnie nas ukąsić. Natomiast jedzenie pająków przez

niektóre plemiona jest uwarunkowane kulturowo – nasi

dziadkowie tak robili, nasi ojcowie tak robią, więc i my tak

będziemy robić, mimo iż zniknęła już główna przyczyna takiego

zachowania (czyli brak innego jedzenia).

słowniczek

30


69


Bibliografia

Albert Hofmann, LSD… Moje trudne dziecko, Wydawnictwo

Latawiec 2011

Argyle M., Psychologia stosunków międzyludzkich, Warszawa

2002

Aronson E., Wilson T., Akert R., Psychologia społeczna. Serce i

umysł, Poznań 1997

Dollard J., Miller N. E., Osobowość i psychoterapia, Warszawa

1967

Ekman P., Davidson R., Natura emocji. Podstawowe zagadnienia,

Gdańsk 1999

Hock R., 40 eksperymentów badawczych, które zmieniły oblicze

psychologii, Gdańsk 2003

Horney K., Neurotyczna osobowość naszych czasów, Poznań

2007

http://www.eureknews.pl/index.php/psyche-i-mozg/16-

nieustraszeni-sa-wsrod-nas.html

http://www.wprost.pl/ar/68351/Choroba-w-modzie/?I=1141

70


Kępiński A., Lęk, Kraków 2002

Kępiński A., Psychopatologia nerwic, Kraków 2002

Kosslyn Stephen M., Rosenberg Robin S., Mózg. Człowiek. Świat,

Kraków 2006

Kratochwil S., Podstawy psychoterapii, Poznań 2003

Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B., Psychologia poznawcza,

Warszawa 2005

Plutchik R., Emotion: A Psychoevolutionary Synthesis, New York

1980

Walsch K., Neuropsychologia kliniczna, Gdańsk 2008

Zinker J., Proces twórczy w terapii Gestalt, Warszawa 1991

71


Fotografie:

Str. 11

Malowidła naskalne to pierwsze dzieła sztuki stworzone ludzką

ręką, jak i przejaw rodzącego się systemu wierzeń, rytuałów oraz

rozbudowanej wyobraźni.

Str. 17

Dla niektórych talerz larw to „obrzydlistwo” grożące przy

bezpośrednim kontakcie wymiotami. Dla innych smakowicie

wyglądający posiłek. A wszystko kwestią uwarunkowań

kulturowych…

Str. 23

Zwykły cień na ścianie przy odpowiednich okolicznościach potrafi

śmiertelnie przerazić.

Str. 30

Wystarczył niegroźny, pluszowy szczur, aby mały Albert zaczął się

bać dobrotliwego Św. Mikołaja (a właściwie jego białej brody).

72


Str. 36

Natrętne drapanie się, szczypanie, obgryzanie np. paznokci mogą

być przejawem poważnych zaburzeń nerwicowych.

Str. 42

Mordercze myśli rzadko idą w parze z morderczymi czynami.

Bardzo niewielu z nas ma „osobowość zabójcy”.

Str. 48

W tłumie łatwiej dajemy się ponieść emocjom. Razem z innymi

ludźmi tworzymy wielki złożony organizm myślący i reagujący jako

jedność.

Str. 55

Nasz mózg, a w nim przyczyna całego naszego przerażenia – ciało

migdałowate (mniej więcej pośrodku pola zaznaczonego na

zielono).

Str. 62

Najsilniejszy strach odczuwają kobiety z wersją genu Met158

zaniedbane we wczesnym dzieciństwie i przyjmujące środki

psychoaktywne.

Str. 68

Od strachu można się uzależnić tak samo, jak od narkotyków

i innych używek.

73


Wszystkie fotografie zamieszczone w niniejszej publikacji

pochodzą z serwisu Depositphotos.

Przestraszony umysł

Education

Transcript of Przestraszony umysł