PRZECIWDZIAŁANIE SZAREJ STREFIE W POLSCEungc.org.pl/wp-content/uploads/2017/12/SzS2017_web.pdf ·...

PRZECIWDZIAŁAN

IE SZAREJ STREFIE W POLSCE 2017

PRZECIWDZIAŁANIE SZAREJ STREFIE W POLSCE

THE CONCEPT OF THE PROGRAM ORIGINATEDFROM THE 10th PRINCIPLE OF THE UN GLOBAL COMPACT:

Anti-Corruption - Businesses should work against corruptionin all its forms, including extortion and bribery.

THE AREAS OF INTERVENTIONARE DIRECTLY LINKED TO IMPLEMANTATION OF SDG 8, 9, 10, 12,

WITH SPECIAL FOCUS TOWARDS SDG 16:16.4/ By 2030, significantly reduce illicit financial and arms flows,

strengthen the recovery and return of stolen assetsand combat all forms of organized crime

16.5/ Substantially reduce corruption and bribery in all their forms.

Przeciwdziałanie Szarej Strefie w PolSce

Network Poland

Spis treści

Słowo wStępne 5

Countering Shadow eConomy in poland 9program Summary – 2014/2017

przeCiwdziałanie Szarej Strefie w polSCe 29

meChanizmy wprowadzone 43przez miniSterStwo finanSów

Szara Strefa i Strefa wyłudzeń w polSCe 75– ujęcie horyzontalne

Szara Strefa i Strefa wyłudzeń w polSCe 97– ujęcie sektorowe

zapobieganie korupCji goSpodarCzej 133

analiza zmian wprowadzonyCh 139w zakreSie wymiaru SprawiedliwośCi oraz organów śCigania

podSumowanie i rekomendaCje 147

global CompaCt 155

6 global compact | przeciwdziałanie szarej strefie w polsce 7

Słow

o w

stęp

ne

Mateusz Morawiecki wiceprezes rady Ministrów, Minister rozwoju i Finansów

Dziś o gospodarczej sile rozwiniętych państw decyduje do-pasowany do wyzwań system podatkowy, a o ich powadze – efektywność i szczelność tych systemów. Od wielu lat mię-dzynarodowe organizacje analityczne oraz instytucje unijne raportowały, że Polska, nie przykładając odpowiedniej wagi do kwestii ściągalności danin publicznych, traci na tej bier-ności stosownych instytucji państwa, nie pojedyncze miliar-dy złotych, ale dziesiątki miliardów złotych rocznie. To ude-rzało wprost w interesy polskiego biznesu i Skarbu Państwa, a ponadto sprzyjało rozwojowi i profesjonalizacji mafii gospodarczych, w szczególności VAT-owskich.

Dopiero od dwóch lat państwo polskie wykazuje determina-cję i skuteczność w walce z lekceważonymi dotychczas pa-tologiami, czy wręcz przestępstwami w obszarze obrotu go-spodarczego. To jedyny sposób, by odbudować fundamenty nowoczesnego, silnego i odpowiedzialnego Państwa. Państwa, które nie ulega presji ze strony rozmaitych mafii, czy reży-serów szarej strefy. Nie wchodzi z nimi w układy i dysku-sje, ale twardo przyjmuje kurs na wzrost gospodarczy, wzrost

atrakcyjności Polski dla inwestorów oraz uczciwe i równe dla wszystkich warunki gry rynkowej.

Ministerstwo Finansów, po zidentyfikowaniu licznych dys-funkcji w polskiej gospodarce, z pełną konsekwencją wdraża racjonalne zasady funkcjonowania przedsiębiorczości, kła-dąc szczególny nacisk na uszczelnienie systemu podatkowego i walkę z luką VAT. Cel to poskromić nadużycia i zreduko-wać zakres ich oddziaływania na nasz kraj. Zadanie nie jest proste, gdyż wszelkie układy dążą do zachowania status quo. Jednak konsekwentny sprzeciw wobec zastanych, patologicz-nych reguł gry daje widoczne rezultaty, czego odzwierciedle-niem są rosnące wpływy budżetowe.

Po trzech kwartałach 2017 r. dochody budżetowe z podat-ku VAT wzrosły (rok do roku) o ponad 23 proc., a podatku CIT o blisko 13 proc., mimo obniżenia tej stawki podatkowej z 19 do 15 proc. z początkiem 2017 roku. Również nieza-leżne od rządu instytucje podkreślają skokową poprawę jakości w uszczelnianiu polskiego systemu podatkowego.

Każde państwo doświadcza negatywnych skutków – ekonomicznych i społecznych – wynikających z funkcjonowania szarej strefy gospodarki i strefy wyłudzeń podatkowych. Polska nie jest tu wyjątkiem. Decydująca jest jednak determinacja i efektywność instytucji państwa w walce z tymi patologiami.

9słowo wstępne

Według szacunków Narodowego Banku Polskiego, w latach 2016-17 luka VAT uległa zmniejszeniu łącznie o ponad 9 pkt. proc., a ostatnie raporty PwC oraz CASE wskazują, że powoli domykamy lukę VAT-owską do poziomu najbardziej rozwi-niętych państw Europy: Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii. I na koniec 2018 r. Polska może być liderem w skuteczności zwalczania przestępstw podatkowych.

Kluczowe zmiany legislacyjne o charakterze systemowym, jakie zostały wprowadzone, to: pakiety paliwowy i transpor-towy, ustawa hazardowa, uszczelniająca nowelizacja usta-wy o VAT, szerokie wdrożenie Jednolitego Pliku Kontrolne-go, który od 2018 roku obejmie wszystkich przedsiębiorców w Polsce; przyjęta bez poprawek przez Senat nowelizacja ustawy o podatkach dochodowych, której istotą jest rozdział zysków kapitałowych od operacyjnych, co powstrzyma po-stępującą erozję bazy podatkowej, czy wreszcie prace nad wprowadzeniem w podatku VAT mechanizmu podzielonej płatności (split payment).

Natomiast w sferze instytucjonalnej, dokonaliśmy komplek-sowej reformy służb skarbowych i podatkowych, zakończonej powołaniem, 1 marca 2017 r., Krajowej Administracji Skar-bowej – instytucji konsolidującej i standaryzującej rozpro-szone dotychczas jednostki administracji podatkowej, kon-troli skarbowej i Służby Celnej. KAS została powołana, aby zabezpieczyć finanse publiczne Państwa, a równocześnie chronić uczciwych podatników przed uporczywymi dotych-czas kontrolami. Ostrze KAS wymierzone jest bowiem w nie-rzetelnych podatników i przestępców karuzelowych, a decyzje o kontroli motywowane wynikami analityki Big Data z uży-ciem nowoczesnych narzędzi matematycznych i informatycz-nych. Równocześnie trwają prace nad wdrożeniem Systemu Teleinformatycznego Izby Rozliczeniowej (STIR) – to narzę-dzia informatyczne tworzone, by zapobiec wykorzystywaniu sektora bankowego do popełniania przestępstw skarbowych.

W przekonaniu, że nieefektywne i słabe Państwo jest ka-talizatorem nielegalnych zachowań w sferze publicznej, systemowe zmiany legislacyjne i instytucjonalne wspie-rane są programami informacyjnymi. Buduje to przeko-nanie opinii publicznej, że dla wspólnego interesu war-to i trzeba działać uczciwie w relacji Państwo–Obywatel

oraz Państwo–Biznes, wpływa na zmianę postaw oraz uwraż-liwia społeczeństwo na tę tematykę. Przykładowo młodzi in-formatycy, uczestnicy krakowskiego hackatonu „HackYeah!” w październiku br. z pełnym zaangażowaniem deklarowali, że przestrzeganie prawa to misja każdego obywatela w Polsce, a oni chcą pomagać rządowi w ograniczaniu pola do nad-użyć. Budująca jest również postawa dużej grupy przedsię-biorców, a także części przedstawicieli sektora doradztwa i usług konsultingowych – środowiska te aktywnie włączyły się w nowatorski cykl konsultacji oraz prace Zespołów Robo-czych prowadzonych pod egidą Ministerstwa Finansów tak w zakresie określenia przesłanek należytej staranności, jak i praktyk stosowania klauzuli przeciwko unikaniu opodat-kowania. Dzięki podjętym przez nasz rząd kompleksowym działaniom w obszarze patologii i przestępczości podatko-wych, państwo polskie odzyskuje swoją instytucjonalną powagę, finanse publiczne są w lepszej kondycji niż w la-tach ubiegłych, a w obrocie gospodarczym minimalizowane są skutecznie praktyki związane z nieuczciwą i nieupraw-nioną konkurencją.

8 global compact | przeciwdziałanie szarej strefie w polsce


Cou

nter

ing

Shad

ow E

cono

my

in P

olan

d Pr

ogra

m S

umm

ary

- 201

4/20

17

1312 global compact | przeciwdziałanie szarej strefie w polsce countering shadow economy in poland i program summary - 2014/2017

NOTES ON THE PROgRAM

The conctept for the Program originated from the 10th Principle of the UN Global Compact: Anti-Corruption – Businesses should work against corruption in all its forms, including extortion and bribery.

The areas of intervention are directly linked to imlpementation of SDG 8, 9, 10, 12, with special focus towards SDG16: 16.4 By 2030, significantly reduce illicit financial and arms flows, strengthen the recovery and return of stolen assets and combat all forms of organized crime 16.5/ Substantially reduce corruption and bribery in all their forms.

Corruption and shadow economy’s pervasive effect transcends the political, economic and social spheres of the communi-ties and spreads like a virus in the global world of today. They undermine development, prosperity, democracy, justice and

rule of law. There is abundance of proofs for that and a de-sperate need for sound policies and consistent implementa-tion of regulations.

THE INITIAl STAgES

The Program was inaugurated on 30 June 2014 du-ring the meeting with the heads of the Ministries of Finance and Economy, representatives of Par-liament, Central Anticorruption Bureau, Inter-nal Security Agency, Police and Customs Service.

As during the meeting the scale and growth of the non-observed economy in Poland was named as the most significant threat to the country de-veloment and stability, global Compact Network Poland with BCC and Partners declared to im-plement a dedicated Program. The most exposed economy sectors were named (petroleum sector, alcohol, tobacco, construction steel) and its repre-sentatives were invited to participate in the study and case analyses.

In 2015 the research and analyses were conducted by EY, a contracted consultancy - established the scale of shadow economy to reach conservatively 12.4% of the Polish gDP, while in most infiltra-ted sectors (petroleum, tobacco) it reached at least 23%. The more worrying was also the swift deve-lopment of professional criminal organizations sucking the profits from the growing part of the shadow economy.

In monetary terms, the value of the shadow eco-nomy in Poland was estimated to reach 400 bln PlN a year (ca. 100 bln USD), and despite many efforts and declarations of the officials the totals appear to remain stable. Although shadow econo-my, as an economic phenomenon, is related to any economic activity not to be completely controlled, its growth in Poland remain increasingly signifi-cant and worrying.

Professional criminal organizations that get the hold over illicit economy are more and more effi-cient in avoiding detection and law enforcement - already making some sectors of the economy in-creasingly difficult to operate in for the law abi-ding companies - including huge state owned cor-porations. Their gains remain and grow, posing a threat to internal security, as well as a serious drain on the Polish fiscal capabilities and finan-cing for growth.


3. Such liability shall be without prejudice to the criminal liability of the natural persons who have committed the offences.

4. Each State Party shall, in particular, ensure that legal persons held liable in accordance with this article are subject to effective, proportionate and dissuasive criminal or non-criminal sanctions, including monetary sanctions.

article 33 - protection of reporting personsEach State Party shall consider incorporating into its dome-stic legal system appropriate measures to provide protection against any unjustified treatment for any person who reports in good faith and on reasonable grounds to the competent authorities any facts concerning offences established in ac-cordance with this Convention.

The follow up to the document were analyses of the imple-mentation of the Convention articles. Although most of the articles are addressed by the Polish authorities in some way, they are at the same time not very efficiently enforced yet.

Clearly not operationalized and increasingly urgent (having in mind the scale of shadow and illegal economy) became the issues under the articles below:

article 20 - illicit enrichmentSubject to its constitution and the fundamental principles of its legal system, each State Party shall consider adopting such legislative and other measures as may be necessary to establish as a criminal offence, when committed ntentionally, illicit en-

richment, that is, a significant increase in the assets of a public official that he or she cannot reasonably explain in relation to his or her lawful income.

article 26 - liability of legal persons1. Each State Party shall adopt such measures as may be

necessary, consistent with its legal principles, to establish the liability of legal persons for participation in the offences established in accordance with this Convention.

2. Subject to the legal principles of the State Party, the liability of legal persons may be criminal, civil or administrative.

POlAND AND UN CONVENTION AgAINST CORRUPTION

countering shadow economy in poland i program summary - 2014/2017

16 17global compact | przeciwdziałanie szarej strefie w polsce

THE STRATEgIC TARgETS INClUDE:

✓ improving the quality and effectiveness of public administration;

✓ improving the quality and enforcement of laws and regulations;

✓ implementation and dissemination of practices of responsible and sustainable corporate policies.

THE MEANS FOR THE PROgRAM IMPlEMENTAITON:

✓ the business-government cooperation platform, developed and facilitated by global Compact in Poland,

✓ focused task groups for identified risk sectors of the economy

THE MAIN PROgRAM OUTCOME DOCUMENT (ANNUAl)

Annual analytical report on the scale of the shadow economy in Poland, consisting:

✓ estimates on the sector’s exposures,

✓ risk areas (sectors, processes, regulations and factors,

✓ system malfunctions

✓ responsible parties „owners of the problem”

✓ horizontal & sector-specific recommendations

PROgRAM’S OBJECTIVES & TOOlS

The overall aim of the Program - to counteract corruption and diminish barriers for economic and social

development related to the existence of shadow economy (and/or relaed criminal activities).

SUPPORTINg TOOlS FOR PROgRAM IMPlEMENTATION:

✓ Sectoral or issue-specific Discussion Papers (quarterly or event – related)

✓ Expert team meetings/ seminars

✓ Steering commite and partner meetings

✓ Sectoral debates

✓ Final Conference (annual)



✓ Meetings hosted in turns by the Ministry of Finance, Ministry of Development, Business Centre Club and global Compact Poland

✓ Establishing and operationalizing the private sector coalition against illicit business practices and corruption

✓ Data gathering and analyses of shadow or illicit economy

✓ Naming and debating wrongful practices, illicit activities or legal loopholes

✓ Debating potential systems of monitoring and information exchange

✓ Discussing effective and efficient fiscal and oversight systems

✓ Recommendations on regulatory packages strenghtening the rule of law, at the same time leveling the field for business and protecting the freedoms of economic activity

THEMATIC gROUPS


27 NOV 2017

Sectoral debate Petroleum induStry Ministry of Finance

21

PROgRAM TIMElINE AND EVENTS

27-29 SEPT 2017

exPert debate euroPean Forum For new ideaSSopot

3 NOV 2017

miniStry oF Finance Sectoral debate Food And Beverages (HoReCa) Industry

19 JUlY 2017

Sectoral debate electronicS induStryMinistry of Finance

9 JUNE 2017

iV Sectoral congreSS Sectoral debate alcohol induStry

14 NOV 2017

Sectoral debate tobacco induStry Ministry of Finance

2017

21 JUNE 2017

Parliamentary committee meeting SuPPorting entre-PreneurShiP Parliament of the Republic of Poland

19 JUlY 2017

Sectoral debate electronicS induStryMinistry of Finance

5-7 SEPT 2017

diScuSSion Panel buSineSS-PeoPle-StateKrynica Economic Forum

12 SEPT 2017

conFerence "Payment witholding a Scurge oF conStruction Sector"SARP Warsaw

08 DEC 2017

conFerence and Publication oF the annual rePort "countering Shadow economy. iii edition"Ministry of Finance

December/September September/March

14 NOV 2017

Sectoral debate alcohol induStry Ministry of Finance


29 MAY 2017

media debate Petroleum Sector reForm Package Rzeczpospolita Daily

23

9 DEC 2016

conFerence and Publication oF the annual rePort counter-ing Shadow Economy – ii Edition. throuhg the eFFectiVeneSS oF the legaland judiciary SyStem Ministry of Finance

17 JAN 2017

training For journaliStS Shadow economy / new PolicieS and data gCNP Office

6 DEC 2016

Sectoral debate alcohol induStry Ministry of Finance

28 NOV 2016

Sectoral debate tobacco induStryMinistry of Finance

7 OCT 2016

conSultation meeting un buSineSS centre club eFFectiVeneSS oF judicary SyStem BCC

16 MARCH 2017

media debate hazard and betting induStry reForm Package Ministry of Finance

2017/16

27 OCT 2016

media debate "new toolS For countering illicit economy"Ministry of Finance

11 OCT 2016

diScuSSion Panel why it iS worth to Fight Shadow economyEuropean Congress of SME, Katowice

30 NOV 2016

Sectoral debate Petroleum induStry Ministry of Finance

6 MARCH 2017

PreSS conFerence hazard induStryPolish Information Agency

1 JUNE 2017

thematic conFerence imPlementation oF the reForm oF the treaSury adminiStrationMinistry of Finance



6-8 SEPT 2016

diScuSSion Panel Krynica Economic Forum

25

23 JUN 2016

exPert debate analySing the Scale oF the Shadow economyBCC

1 JUl 2016

meeting with journaliStS PolicieS For countering Shadow economy gCNP Office, with W. Jasinski, Undersecretary of State, Ministry of Finance

19 JUN 2016

diScuSSion Panel the State oF the Shadow economy European Economic Congress – Katowice

11 FEB 2016

conSultation meeting Shadow economy aS a obStacle For growthMinister M. Zagórski, Ministry Of Treasury

14 JUl 2016

Sectoral debate tobacco induStry

Ministry of Finance

2016

3 MARCH 2016

conSultation meeting aVailable data and meaSuring methodology Shadow economy BCC

18 FEB 2016

conSultation meeting State owned comPanieS and Shadow economyMinister M. Zagórski, Ministry Of Treasury

7 APR 2016

conFerence and Publication oF the annual rePort countering Shadow economy Ministry of Finance

6 JUl 2016

Sectoral debate alcohol induStryMinistry of Finance

27 SEPT 2016

conSultation meeting State owned comPanieS and Shadow economyMinistry of Finance



25 JAN 2016

conSultation meeting tranSParency oF buSineSS, PracticeS and bidding ProcedureSMinistry of Development, Undersecretary of State M. Haladyj

27

30 JUN 2015

exPert Seminar main iSSue areaS, SyStematic ProblemSwith participation of Business Centre Club, Ministries of Finance and Economy, CBA, CBŚ, Police HQ

8 SEPT 2015

exPert debate the growth oF the Shadow economyKrynica Economic Forum

23 JUN 2015

SuPreme audit oFFice conSultation meeting Cooperation of State Agencies in combating corruption

2016/14

8 SEPT 2014

exPert debate analySing the growth oF the Shadow economy

30 JUN 2014

exPert debate how to combat Shadow economyInauguration of the gCNP Program (BCC)

19 JUN 2015

debate oF the gcnP Program board the coalition againSt corruPtionRepresentation of the European Commission

23 NOV / 15 DEC 2015 / 15 JAN 2016

conSultation meetingS economy -wide iSSueS eelated to Shadow economy, concluSionS and PlanS For control rocedureS in Public inStitutionS supreme control office

28 JAN 2016

conSultation meeting, exPoSed SectorS and mF Strategy For conFronting Shadow economyMinistry of Finance




MAIN PROgRAM REPORTS AND PUBlICATIONS

Thematic Discussion PaperThe Reform of the National Treasury Administration, 2017

Thematic Discussion PaperThe New Law on the Protection of the Whistleblowers, 2017

Initial ReportCountering Shadow Economy in Poland, 2015

Initial ReportCountering Shadow Economy in Poland, 2016



Prze

ciw

dzia

łani

e sz

arej

stre

fie w

Pol

sce

32 global compact | przeciwdziałanie szarej strefie w polsce 33przeciwdziałanie szarej strefie w polsce

Marian Banaś sekretarz stanu,

szef krajowej administracji skarbowej, Ministerstwo Finansów

Widoczna na przestrzeni ostatnich kilku lat ewolucja oszustw podatkowych, szczególnie w obszarze podatku od towarów i usług, związana jest z powstaniem skomplikowanych i zorganizowanych mechanizmów o typowo przestępczym charakterze, w których udział biorą także zorganizowane grupy przestępcze. Dlatego działania KAS i przepisy prawa zmierzają w kierunku ograniczenia szarej strefy oraz uszczelniania systemu podatkowego.

wpływ krajowej adMinistracji skarBowej na przeciwdziałanie

szarej i czarnej streFie

Utworzenie Krajowej Administracji Skarbowej wiązało się ze zmianami organizacyjnymi i legislacyjnymi, które pozwalają skuteczniej walczyć z szarą strefą i chronić uczciwy biznes. W ramach wdrożenia ustawy o KAS:1. wprowadzono nową metodologię prowadzenia działań

kontrolnych w obszarach zwiększonego ryzyka oszustw VAT, wykorzystując nową procedurę kontroli celno--skarbowej,

2. trwa proces wdrażania narzędzi analitycznych dostoso-wanych do przetwarzania bardzo dużych zbiorów da-nych,

3. zapewniono właściwą koordynację działań analitycznych i kontrolnych na poziomie centralnym i na poziomie po-szczególnych izb administracji skarbowej,

4. uruchomiono system monitorowania drogowego prze-

wozu towarów (SENT), który przyczynił się do uszczel-nienia systemu podatkowego.

Mniej kontroli, ale większa skuteczność

Wprowadzenie nowych rozwiązań pozwoliło na znaczne ogra-niczenie potrzeby prowadzenia kontroli przy jednoczesnym wzroście ich efektywności, widocznej w postaci dodatkowych wpływów budżetowych. Ograniczono liczbę kontroli w szcze-gólności wobec najmniejszych podmiotów. W analizach staty-stycznych widoczny jest:1. spadek liczby kontroli wszczynanych w I półroczu 2017 r.

o 30,0% w porównaniu z I półroczem 2015 r. Najbardziej zmniejszyła się liczba kontroli u mikroprzedsiębiorców – z 23,4 tys. kontroli w I połowie 2015 r. do 10,7 tys. kontro-

li w analogicznym okresie 2017 r. (patrz załącznik nr 1)2. istotny wzrost dodatkowych wpływów z tytułu kontroli -

z 418 mln zł w I półroczu 2015 r. do 1.021 mln zł w I pół-roczu 2017 r.

nowoczesna analityka danych

Wdrożono zautomatyzowany i centralny mechanizm anali-zowania bardzo dużych wolumenów danych (big data). Efek-tem jego funkcjonowania są zidentyfikowane w krótkim cza-sie kolejne łańcuchy karuzeli podatkowych. Tylko od czerwca do połowy listopada zdiagnozowano 37 łańcuchów transakcji obejmujących ok. 426 podmiotów, które noszą cechy udziału w przestępstwie karuzelowym. Szacowana kwota uszczupleń wynosi 362 mln zł.

Trwa dalsza rozbudowa systemu analitycznego. Jednym z kolej-nych etapów jego rozwoju będzie współpraca z projektowanym systemem przeciwdziałania wykorzystywaniu sektora finanso-wego do wyłudzeń skarbowych. Rozwiązanie to bazować bę-dzie na realizowanej w trybie ciągłym (24h/7) analizie przepły-wów finansowych pomiędzy przedsiębiorcami, prowadzonej z wykorzystaniem zasobów informacyjnych resortu finansów. Tym samym będzie to narzędzie, które poprzez identyfikację transakcji służących popełnianiu oszustw podatkowych, istot-nie wpłynie na skuteczność, adekwatność, a także szybkość re-akcji organów KAS na oszustwa w VAT.

nielegalny hazard w odwrocie

Wprowadzenie zmian w przepisach regulujących rynek gier hazardowych i skuteczne ich egzekwowanie przez KAS zna-cząco zwiększyło wpływy w podatku od gier. Wdrożono pro-cedurę dokonywania wpisu do rejestru domen służących do oferowania gier hazardowych niezgodnie z ustawą o grach ha-zardowych. Do dnia 13 listopada 2017 r. wpisano do tego re-

jestru nazwy 1.052 domen. Przeprowadzono około 2.650 kon-troli stosowania przepisów ustawy o grach hazardowych, w wyniku których zatrzymano ponad 21.000 nielegalnych au-tomatów do gier.

Efektem zmian legislacyjnych i skutecznych działań KAS jest wzrost dochodów z tytułu podatku od gier od zakładów wza-jemnych w okresie trzech pierwszych kwartałów 2017 r. o ok. 130 mln zł, czyli o ok. 95% w stosunku do analogicznego okre-su roku 2016 r.

sent i kontrole na drogach uderzają w MaFie paliwowe

System monitorowania drogowego przewozu towarów (SENT) polega na gromadzeniu, przetwarzaniu, analizowaniu danych o przewozie towarów oraz kontroli wypełniania obowiązków wynikających z ustawy. Działania KAS w tym obszarze mają na celu wyeliminowanie nieewidencjonowanego obrotu towa-rami i wyrobami akcyzowymi, a przez to wzmocnienie kon-kurencyjności i stabilności gospodarki.

Odnotowany wzrost sprzedaży paliwa przez koncerny paliwo-we przełożył się na wzrost wpłaconych podatków do budżetu państwa. Dla przykładu, porównując dane za wrzesień rok do roku (2016/2017) wysokość podatku VAT, akcyzy i opłaty pa-liwowej odprowadzanych przez dwa największe koncerny pa-liwowe wzrosła o ponad 430 mln zł.

Od wprowadzenia systemu monitorowania (czyli od 18 kwietnia 2017 r.) do połowy listopada 2017 r. dokonano ponad 1 mln 860 tys. zgłoszeń przewozu, przeprowadzono ponad 200 tys. kon-troli i ujawniono ponad 2 tys. przypadków nieprawidłowości.

W wyniku monitorowania przewozu oleju smarowego ograni-czono możliwość jego nielegalnego wprowadzenia jako paliwa na rynek krajowy bez uiszczenia należnych podatków. Objęcie systemem monitorowania przewozu olejów roślinnych spowo-dowało również ograniczenie możliwości wyłudzenia podatku VAT na podstawie fikcyjnie realizowanych dostaw wewnątrz- wspólnotowych. Efekty wprowadzonego pakietu przewozowe-go obrazuje załącznik nr 2.

KAS wykorzystując SENT zwalcza nieprawidłowości, ale funk-cjonowanie tego systemu ma też znaczenie prewencyjne w za-kresie przestępstw skarbowych.

eliMinacja szarej streFy w Branży tytoniowej i spirytusowej

KAS odnosi także sukcesy w walce z przestępczością tytonio-wą. W 2017 r. zlikwidowano już 59 fabryk nielegalnych papie-

kategoria przedsiębiorców

dodatkowe wpływy budżetowe w wyniku działalności kontroli skarbowej (mln zł)

odmowa zwrotu Vat w wyniku działalności kontroli skarbowej(mln zł)

Razem(mln zł)

I pół. 2015 r. 349,2 68,5 417,7

II pół. 2015 r. 674,5 99,3 773,8

I pół. 2016 r. 471,1 266,1 737,2

II pół. 2016 r. 688,7 762,2 1.450,9

I pół. 2017 r. 873,6 147,0 1.020,6

Źródło: Ministerstwo Finansów

Szczegółowe dane dotyczące dodatkowych wpływów budżetowych będących wynIkIem kontrolI Skarbowych w okreSIe 2015 r. – I półrocze 2017 r.


wdt/eksport rok 2016 rok 2017

olej rzepakowy 29.350 ton 2.992 tony

Źródło: Polskie Stowarzyszenie Producentów Oleju

2. oleje roślInne

Kategoria przedsiębiorców Udział w zmniejszeniu liczby kontroli ii pół. 2016r.

Udział w zmniejszeniu liczby kontroli i pół. 2017r.

mikroprzedsiębiorcy 83,0% 79,0%

mali przedsiębiorcy 12,0% 12,2%

średni przedsiębiorcy 5,0% 6,5%

pozostali przedsiębiorcy 0,1% 2,3%

razem 100,0% 100,0%

Źródło: dane Ministerstwa Finansów

udzIał poSzczególnych kategorII przedSIębIorców w Spadku lIczby kontrolI w II pół. 2016 r. I w I pół. 2017 r.

Struktura wSzczynanych kontrolI wg kategorII przedSIębIorców określonych w uStawIe o SwobodzIe dzIałalnoścI goSpodarczej

kategoria przedsiębiorców

Liczba kontroli wszczętych w i pół. 2015

Liczba kontroli wszczętych w ii pół. 2016

Liczba kontroli wszczętych w i pół. 2017

Zmianai pół. 2015 / ii pół. 2016

Zmianai pół. 2015 / i pół. 2017

mikroprzedsiębiorcy 23.439 15.834 10.699 67,6% 45,6%

mali przedsiębiorcy 4.598 3.502 2.624 76,2% 57,1%

średni przedsiębiorcy 1.885 1.429 833 75,8% 44,2%

pozostali przedsiębiorcy 655 649 285 99,1% 43,5%

razem 30.577 21.414 14.414 70,0% 47,1%



eFekty wprowadzonego pakietu przewozowego

1. olej Smarowy wIelkość doStaw wewnątrzwSpólnotowych olejów Smarowych nISko-lepkoścIowych realIzowanych ze Składów monItorowanych (w mln lItrów)

załą

czni

k nr

1za

łącz

nik

nr 2

rosów oraz krajalni tytoniu, zajęto 280 mln sztuk nielegalnych papierosów i 205 ton nielegalnego tytoniu. Dzięki wzmożonym działaniom KAS (zwalczanie przemytu i nielegalnej produk-cji wyrobów tytoniowych) odnotowany został znaczny spadek konsumpcji papierosów bez znaków akcyzy. Według badań nie-zależnych ekspertów szara strefa na tym rynku w roku 2015 wynosiła 19%, tymczasem dzięki działaniom służb skarbowych w II kwartale 2017 r. spadła do niecałych 14%.

Działania te automatycznie przełożyły się na większą sprze-daż papierosów przez koncerny tytoniowe.

Istota szarej strefy w wyrobach alkoholowych to przede wszystkim wprowadzanie do obrotu alkoholu sprowadzone-go lub wyprodukowanego jako skażony (zwolnionego z po-datku akcyzowego) i następnie jego sprzedaż przez hurtow-nie chemiczne na paragony fiskalne (w takim procederze nie jest znany odbiorca końcowy i to, czy alkohol ten został zu-żyty do celów niespożywczych).

Według szacunków KAS szara strefa w obszarze wyrobów alkoholowych w roku 2016 r. zmniejsza się z 9% do 8%. W ostatnich 2 latach wielkość wpływów z tytułu podatku akcyzowego od alkoholu etylowego wzrosła o przeszło 1 mld zł (z 6,6 mld zł w 2014 r. do 7,6 mld zł w 2016 r.). Dane za pierwsze półrocze 2017 r. wskazują na utrzymanie trendu wzrostowego.

W 2016 r. w ramach ogólnopolskich działań kontrolnych ujawniono 130 268 litrów nielegalnego alkoholu, co stano-wi wzrost o 16% w stosunku do roku 2015. Dodatkowo wy-kryto 13 nielegalnych rozlewni/odkażalni alkoholu, tj. o 2 więcej niż w 2015 r. W I półroczu 2017 r. zlikwidowano ko-lejnych 6 odkażalni.

kas partnereM uczciwych przedsięBiorców

Naszym założeniem było stworzenie administracji skarbowej wspierającej uczciwych podatników i przedsiębiorców, zwal-czającej oszustwa podatkowe i celne oraz chroniącej rynek i społeczeństwo. Już pierwsze miesiące funkcjonowania KAS pokazały, że nie myliliśmy się w ocenie sytuacji i reforma ad-ministracji skarbowej była potrzebna. Dobra kondycja budże-tu państwa jest wynikiem uszczelnienia systemu podatkowego, które nie byłoby możliwe bez powstania KAS i bez współpracy KAS z przedstawicielami biznesu. Nasze cele są spójne. KAS stoi na straży finansów państwa, a walcząc z szarą strefą ochra-nia uczciwy biznes. Sukces legalnie działającego przedsiębiorcy jest warunkiem rozwoju ekonomicznego kraju, dlatego mogą Państwo zawsze liczyć na nasze wsparcie.

Spadek konSumpcjI papIeroSów bez znaków akcyzy

Udział papierosów (%) bez znaków akcyzy PL w konsumpcji ogólnej


wiesław janczyk sekretarz stanu, Ministerstwo Finansów

Zawarte w ustawie rozwiązania (notyfikowane KE) mają cha-rakter systemowy i przewidują m.in.:

– zaostrzenie kar pieniężnych za nielegalne urządzanie gier na automatach (w ujęciu zarówno kwotowym, jak i podmiotowym – w tym objęcie odpowiedzialnością administracyjną posiadaczy lokalu, w którym znajdują się niezarejestrowane automaty do gier),

– ograniczenie możliwości posiadania automatów do gier, – utworzenie Rejestru domen służących do oferowania gier

hazardowych niezgodnie z ustawą, z którym wiąże się obowiązek blokowania dostępu do stron internetowych nielegalnych operatorów gier hazardowych online przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych, jak i zakaz

udostępniania przez dostawców usług płatniczych swoich usług na tych stronach,

– administracyjne kary pieniężne za niewykonywanie ww. obowiązków.

Ustawa weszła w życie 1 kwietnia 2017 r., z wyjątkiem przepi-sów dotyczących obowiązków przedsiębiorców telekomuni-kacyjnych i dostawców usług płatniczych, które weszły w ży-cie 1 lipca 2017 r.

Od 1 kwietnia 2017 r. do 29 października 2017 r. organy KAS zajęły blisko 21 tysięcy nielegalnych automatów do gier.

Jednym z celów ustawy z 15 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o grach hazardowych oraz niektórych innych ustaw było ograniczenie szarej strefy w środowisku gier hazardowych, w tym w szczególności w odniesieniu do gier na automatach i gier hazardowych w sieci Internet.

wpływ nowelizacji ustawy o grach hazardowych

na ograniczenie szarej streFy w polsce

37przeciwdziałanie szarej strefie w polsce

W ww. Rejestrze do końca października 2017 r. dokonano po-nad 1000 wpisów. Wymaga podkreślenia, że jedynie w kilku przypadkach zakwestionowano zasadność dokonania wpisu do Rejestru, przy czym w żadnym przypadku nie powoływano się na okoliczność nieoferowania gier hazardowych.

Ministerstwo Finansów zaobserwowało wzrost wpływów po-datkowych z tytułu podatku od gier odprowadzanego przez bukmacherów online. Za okres styczeń – wrzesień 2017 r. pod-mioty te zadeklarowały podatek na poziomie 180 mln zł, tj. o ok. 200 % więcej niż w analogicznym okresie 2016 r. Z ana-liz MF wynika, że porównując lata 2015 i 2017 wartość legal-

nego rynku zakładów wzajemnych online wzrosła o ponad 1,6 mld zł (rozumiana jako wartość obstawionych zakładów), co oznacza zmniejszenie szarej strefy1 zakładów wzajemnych online z ok. 84% do ok. 62 % porównując jako punkt odnie-sienia 2015 r.

Wskazać jednakże należy, że proces wdrażania nowelizacji ustawy o grach hazardowych jest na początkowym etapie i osiągnięte efekty nie są ostateczne.

1 w oparciu o dane z raportu roland berger Strategy consultants z 2014 r.


Środki, które zostaną przekazane na rachunek VAT, mogą być wykorzystane wyłącznie w dwóch zasadniczych celach: do zapłaty VAT wynikającego z faktur, które podatnik otrzy-muje od swoich dostawców oraz do opłacenia zobowiązania podatkowego z tytułu VAT do urzędu skarbowego. Ograni-czenie korzystania ze środków zgromadzonych na rachunku VAT pochodzących od nabywców, którzy zdecydowali się na zastosowanie mechanizmu podzielonej płatności, jest celowe i ma przeciwdziałać oszustwom podatkowym – oszust nie może po prostu zagarnąć dla siebie kwoty VAT i zniknąć. Wykorzystanie środków na rachunku VAT do celów innych, niż wskazane wyżej, jest oczywiście możliwe, ale tylko po uprzednim „uwolnieniu” tych środków z rachunku VAT na rachunek rozliczeniowy. Uwolnienie to nie może być doko-nane bez zgody urzędu skarbowego.

Projektowany mechanizm opiera się na dobrowolności, gdyż o jego zastosowaniu będą swobodnie decydowały strony transakcji (przede wszystkim nabywca, ale dostawca bę-dzie mógł, w drodze ustaleń umownych, odmawiać zgody na rozliczenia w podzielonej płatności). Mechanizm ten bę-dzie mógł być stosowany wybiórczo, tj. nabywca będzie mógł zdecydować o zapłacie w mechanizmie podzielonej płatno-ści za dowolnie wybraną fakturę lub wybranemu dostawcy towarów lub usługodawcy.

A zatem, jeżeli nabywca będzie miał wątpliwości co do uczci-wości swojego kontrahenta, lub też będą budziły wątpliwości elementy transakcji, będzie on mógł zastosować mechanizm podzielonej płatności, którego podstawową korzyścią będzie bezpieczeństwo nabywcy. Zapłata w podzielonej płatności będzie bowiem jedną z podstawowych przesłanek, świad-czących o zachowaniu tzw. należytej staranności.

Ustawa przewiduje również konkretne zachęty dla przed-siębiorców stosujących mechanizm podzielonej płatności, w szczególności zniesienie solidarnej odpowiedzialności i brak sankcji w VAT.

Projektowany mechanizm jest rozwiązaniem innowacyjnym i unikalnym na skalę międzynarodową. Będzie to niejako odwrócenie obecnego systemu, który jest nastawiony raczej na próby odzyskiwania już powstałych zaległości przez bu-dżet państwa.

paweł gruza podsekretarz stanu, Ministerstwo Finansów

Wdrażane dotychczas środki mające przeciwdziałać temu procederowi okazały się niewystarczające. Stosowane roz-wiązania stanowiły co do zasady odpowiedź na zidentyfi-kowane problemy i były wprowadzane tylko w zakresie tych zagadnień, gdzie te problemy zostały zidentyfikowane. Taka filozofia walki z oszustwami VAT nie skutkowała przeciw-działaniu tym zjawiskom ani nie rozwiązywała problemu w szerszym wymiarze ani w samym zarodku problemu.

Koniecznym było więc sięgnięcie po nowe, choć znane wcze-śniej, rozwiązanie – mechanizm podzielonej płatności (ang. split payment).

Mechanizm ten jest niezwykle ważny i skuteczny, ponie-waż celuje w samą idee wyłudzania VAT – eliminuje ryzyko znikania podatników wraz z zapłaconym im przez kontra-hentów, a nieodprowadzonym jeszcze podatkiem VAT. Me-chanizm ten praktycznie uniemożliwia więc powstawanie nadużyć już na etapie samej transakcji.

głównym założeniem tego mechanizmu jest podzielenie płatności za dostarczone towary lub wyświadczone usługi na dwa strumienie: 1) kwotę netto, która wpłacana jest przez nabywcę na normalne konto dostawcy lub usługodawcy oraz 2) kwotę VAT, która trafia na specjalny rachunek VAT.

Polska od wielu lat boryka się z problemem wyłudzeń VAT. Proceder wyłudzania VAT jest szczególnie dotkliwy, ponieważ w jego wyniku z budżetu państwa wyprowadzane są pieniądze, które trafiają do oszustów, bardzo często do zorganizowanych grup przestępczych.

podzielona płatność – nowe narzędzie do walki z wyłudzeniaMi Vat


piotr walczak podsekretarz stanu, zastępca szefa krajowej administracji

skarbowej, Ministerstwo Finansów

Rozwiązania pakietu paliwowego skutecznie zapobie-gają oszustwom, polegającym na wykorzystywaniu me-chanizmu wewnątrzwspólnotowych nabyć paliw za po- średnictwem zarejestrowanych odbiorców oraz braku realnego nadzoru nad podmiotami, korzystającymi z koncesji na obrót paliwami ciekłymi z zagranicą (OPZ). Z danych Ministerstwa Finansów oraz organizacji branżowych wynika, że pakiet paliwowy skutecznie wyeliminował ten pro-ceder, nie ograniczając przy tym samego przywozu paliw.

zMiany na rynku paliwowyM

Prowadzone analizy potwierdziły znaczny wzrost obrotów większości firm paliwowych oraz zmianę struktury przywo-zu paliw do Polski. Od sierpnia 2016 r. obserwujemy syste-

matyczny spadek ilości paliwa przywożonego przez zareje-strowanych odbiorców na rzecz przywozu paliw do składów podatkowych. Spadki dla zarejestrowanych odbiorców wyno-szą odpowiednio: rok 2017 do 2016 i rok 2017 do 2015 spadek o 72%, natomiast wzrosty dla składów podatkowych odpo-wiednio o 40% i 103% (2017/2016 i 2017/2015). Ponadto wzra-sta oficjalny import. W 2017 r. odnotowujemy wzrost na po-ziomie 123% w porównaniu do 2016 r.

wsparcie uczciwego Biznesu to wyższe wpływy do Budżetu

Obok wzrostu sprzedaży bardzo ważnym efektem ograni-czenia szarej strefy jest możliwość funkcjonowania branży w warunkach normalnej konkurencji, co przekłada się na

Pakiet paliwowy był jednym z pierwszych projektów zrealizowanych w celu uszczelnienia systemu podatkowego. Zmiany legislacyjne w zakresie przywozu paliw ciekłych z zagranicy wpłynęły na uszczelnienie poboru podatku VAT i skuteczną walkę z nieprawidłowościami w obszarze obrotu paliwami.

wpływ wprowadzenia pakietu paliwowego na ograniczenie

szarej streFy w polsce


rozwój gospodarki i wzrost PKB. Zmiany wprowadzone pa-kietem paliwowym pozwoliły na uzyskanie dodatkowych wpływów z podatku VAT od sprzedaży paliw, szacowane po I półroczu 2017 r. na poziomie 2,5 mld zł, czyli na poziomie zaplanowanym na cały rok.

Kluczem do skutecznego wykorzystania pakietu paliwowe-go były skuteczna egzekucja przygotowanych rozwiązań oraz monitorowanie przemieszczania paliwa do kraju i reakcji sza-

rej strefy na nasze działania. Konsolidacja służb skarbowych w ramach Krajowej Administracji Skarbowej powala realizo-wać te zadania jeszcze efektywniej. W naszych działaniach wykorzystujemy również nowe narzędzie w postaci syste-mu monitorowania drogowego przewozu towarów (SENT).

Jestem przekonany, że wdrożone rozwiązania pozwolą trwale ograniczyć szarą strefę i wspierać tym samym rozwój bran-ży paliwowej.


paweł cyBulski podsekretarz stanu, zastępca szefa krajowej administracji

skarbowej, Ministerstwo Finansów

Rzetelna ewidencja obrotu i kwot podatku VAT w sprzedaży detalicznej przełoży się na zwiększenie poboru tego podatku na ostatnim etapie obrotu towarami i usługami. Dodatkowym celem wprowadzenia rejestracji on-line jest wzmocnienie mo-nitoringu systemu ewidencji sprzedaży detalicznej. W tym aspekcie możemy mówić o działaniu prewencyjnym, ponie-waż podatnicy będą wiedzieć, że dysponujemy narzędziem pozwalającym monitorować prawidłowość prowadzonej przez nich rejestracji bez konieczności wizyty urzędnika w miejscu wykonywania działalności gospodarczej. Elektroniczny mo-nitoring ograniczy działalność niezgodną z prawem. Tym sa-mym wzmocnimy uczciwą konkurencję i te podmioty, które nie uchylają się od płacenia podatków.

geneza i założenia zMianyStosowane aktualnie w Polsce rozwiązania i model działania w obszarze rejestrowania obrotu przy wykorzystaniu kas fi-skalnych i kontroli podatkowej nie przynoszą oczekiwanych efektów w zakresie długofalowego zmniejszania skali nieujaw-nionych transakcji oraz trwałego ograniczania luki podat-kowej. Dane niezbędne do pełnej weryfikacji prawidłowości ewidencji sprzedaży są trudno dostępne, a możliwość pre-cyzyjnego doboru podmiotów do czynności sprawdzających i kontrolnych ograniczona. Funkcjonujący obecnie system fiskalizacji nie jest dostosowany do realizacji centralnego ra-portowania transakcji. System taki powinien być wyposażo-ny w narzędzia analityczne do badania prawidłowości prowa-

System rejestracji on-line sprzedaży jest kolejnym narzędziem pozwalającym na uszczelnienie systemu podatku VAT. Skoncentrowany jest w szczególności na ograniczeniu szarej strefy w sprzedaży detalicznej. Wdrożenie nowego systemu pozwoli wzmocnić pozycję przedsiębiorców, którzy uczciwie prowadzą biznes.

wpływ Fiskalizacji on-line na ograniczenie szarej streFy

w polsce


dzonej przez podatników ewidencji sprzedaży. Stąd potrzeba wprowadzenia nowych narzędzi i zmiany jakościowej, która korzystnie wpłynie na efektywność działania administracji skarbowej, ściągalność podatków i transparentność transak-cji rynkowych. Możliwość zdalnego monitorowania sprze-daży ograniczy konieczność prowadzenia kontroli w miejscu wykonywania przez podatników działalności gospodarczej. Działania analityczne pozwolą bowiem na kierowanie kon-troli tylko tam, gdzie jest to uzasadnione.

centralnyM repozytoriuM danych o sprzedaży detalicznej

Aby było to możliwe, niezbędny jest powszechny standard po-łączenia kas fiskalnych z Centralnym Repozytorium, a także z terminalami płatniczymi. W dniu 2 sierpnia 2017 r. Minister Finansów powołał projekt pt. „Centralne Repozytorium Da-nych o Sprzedaży Detalicznej (CR)”. Projekt dotyczy wszyst-kich podatników VAT, w szczególności dokonujących sprze-daży na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych.

Podatnicy posiadający kasy rejestrujące to obecnie grupa ok. 1,2 mln podmiotów.

Celem głównym (strategicznym) projektu jest ograniczenie szarej strefy, poprzez usprawnienie procesów związanych z re-jestrowaniem i kontrolą sprzedaży detalicznej on-line, przy wykorzystaniu kas fiskalnych. Cele szczegółowe to:

– umożliwienie podatnikom fiskalizacji kas fiskalnych przez Internet od 1 stycznia 2019 r.,

– zwiększenie skuteczności Krajowej Administracji Skarbowej w zakresie zwalczania nierejestrowanej sprzedaży detalicznej oraz unikania i uchylania się od opodatkowania w zakresie podatku VAT, poprzez wdrożenie zmian prawnych, organizacyjnych oraz niezbędnych rozwiązań informatycznych.

systeM rejestracji on-line to wzMocnienie uczciwej konkurencji

Modernizacja systemu kas rejestrujących umożliwi groma-dzenie przez służby skarbowe na poziomie centralnym da-nych na temat obrotu i kwot podatku ewidencjonowanych przez podatnika na poszczególnych urządzeniach. Przyczyni się to do zmniejszenia szarej strefy. Analiza BIg DATA zwięk-szy skuteczność działań wymierzonych w oszustów podatko-wych. Pozwoli również na zmniejszenie liczby prowadzonych kontroli, ponieważ będą one precyzyjnie kierowane tam gdzie istnieje ryzyko wystąpienia nieprawidłowości.

Wdrożenie systemu kas fiskalnych on-line, to nie tylko zwięk-szenie wpływów budżetowych i zmniejszenie luki w podat-ku VAT, ale również wzmocnienie konkurencyjności. Celem zmian jest ochrona uczciwego biznesu – takiego działania oczekują od nas przedsiębiorcy.

System kas fiskalnych on-line przyniesie korzyści zarówno administracji skarbowej jak i podatnikom.

korzyści dla przedsięBiorców:

1. Zmniejszenie uciążliwości czynności sprawdzających i kontroli podatkowych poprzez precyzyjne ukierunko-wanie działań kontrolnych KAS na walkę z oszustwami podatkowymi.

2. Poprawa konkurencyjności podmiotów prawidłowo re-alizujących zobowiązania podatkowe poprzez ogranicze-nie destruktywnej działalności oszustów.

3. Zmniejszenie czasu oczekiwania na zwrot podatku VAT.4. Możliwość tworzenia i przechowywania wszelkich do-

kumentów z kasy w formie elektronicznej.5. Uproszczenie zasad związanych z meldowaniem do urzę-

du skarbowego zmian miejsca użytkowania kasy.

korzyści dla adMinistracji skarBowej:

1. Zwiększenie skuteczności KAS w ujawnianiu podatni-ków biorących udział w przestępstwach podatkowych oraz wykrywaniu pozostałych nieprawidłowości podat-kowych.

2. Zwiększenie skuteczności dochodzenia zaległości podat-kowych w postępowaniu egzekucyjnym w wyniku po-prawy szybkości wykrywania nieprawidłowości.

3. Efektywne zarządzanie kontrolą podatkową oraz kontro-lą celno-skarbową poprzez dobór czynności weryfikacyj-nych adekwatny do potencjalnego ryzyka.

4. Zwiększenie wpływów podatkowych do budżetu państwa.

Szacujemy, że w wyniku wdrożenia CR dodatkowe wpływy z podatku VAT wyniosą około 122 mln zł do końca 2021 r.


Mec

hani

zmy

wpr

owad

zone

pr

zez M

inist

erst

wo

Fina

nsów

47

Wstęp

W roku 2017 nastąpiła intensyfikacja działań organów publicznych w celu ograniczenia skali nielegalnej działalności gospodarczej i przestępczości ekonomicznej. Działania te koncentrują się przede wszystkim na przeciwdziałaniu wyłudzeniom podatkowym. Istotny jest także trend w kierunku centralizacji i koordynacji organów państwa. Wciąż jednak istnieje obszar do dalszego uszczelnienia systemu oraz do bardziej skutecznej walki ze zorganizowanymi grupami przestępczymi.

49mechanizmy wprowadzone przez ministerstwo finansów

Już w zeszłorocznej edycji raportu dokonano takiego podzia-łu, opierającego się o charakterystykę rodzaju działalności gospodarczej, które nie podlega rejestracji. Rozróżniono na-stępujące rodzaje takiej działalności:

✓ Działalność nielegalna, w przypadku, gdy obie strony są dobrowolnymi partnerami niedozwolonej transakcji gospodarczej

✓ Działalność ukryta, w przypadku której, w ramach legalnie prowadzonej działalności gospodarczej nie rejestruje się niektórych transakcji

✓ Działalność nieformalna, w sytuacji, gdy sama działalność nie podlega rejestracji

W tej edycji raportu klasyfikacja ta jest dodatkowo wzbo-gacona o ocenę skali szkodliwości społecznej i ekonomicz-nej poszczególnych rodzajów nierejestrowanej i nielegalnej działalności.

W ramach prac podjęto także próbę oceny zmian skali niele-galnej działalności w ciągu ostatnich lat. W tym celu posłu-żono się istniejącymi szacunkami rynkowymi, oceną zmian wskaźników ekonomicznych skorelowanych ze skalą wystę-powania szarej strefy, a także informacjami od przedstawi-

cieli branż objętych raportem, które są szczególnie narażone na występowanie nierejestrowanej i nielegalnej działalności.

W kolejnej częściach raportu przedstawiony jest przegląd zmian prawnych i administracyjnych o wymiarze horyzon-talnym, których celem jest ograniczenie skali nielegalnej działalności. Do zmian horyzontalnych zaliczono rozwią-zania o charakterze systemowym, które dotykają wszystkie lub większość analizowanych w raporcie branż.

Każda zmiana została w raporcie oceniona z trzech różnych perspektyw:

– z puntu widzenia jej istotności, czyli siły z jaką może ona przeciwdziałać występowaniu niepożądanych zjawisk w gospodarce,

– z puntu widzenie poziomu jej wdrożenia, – oraz z punktu widzenia rodzaju, bądź rodzajów,

nierejestrowanej bądź nielegalnej działalności, której przeciwdziała.

Należy przy tym zaznaczyć, że ocena ekspercka, której do-konano w niniejszym raporcie, ma charakter wstępny. Więk-szość analizowanych zmian została wprowadzona w ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy i trudno jest w tak krótkim czasie – nie posiadając precyzyjnych danych liczbowych – ocenić rzeczywistą skuteczność wszystkich instrumentów.

Zarówno dla celów analitycznych, jak i w celu skuteczniejszego przeciwdziałania patologiom ważne jest bardzo wyraźne rozdzielenie pomiędzy nierejestrowaną działalnością gospodarczą, czyli tym, co jest potocznie nazywana „szarą strefa”, a prowadzeniem działań przestępczych, które na potrzeby tego raportu można określić „czarną strefą”.

30%

ocena z Punktu widzenia

PoZiomU wdrożEnia

Nazwa zmian horyzontalnych

nazwa zmiany horyzontalnej i jEj PoZiom iStotności

oddz

iały

wan

ie p

raw

no-s

połe

czne

wpływ na gospodarkę

obSZar wPływU na dZiałaLność niErEjEStrowaną

LUb niELEgaLną

51

Wdrożone reformy

53mechanizmy wprowadzone przez ministerstwo finansów i wdrożone reformy

Celem Jednolitego Pliku Kontrolnego jest skrócenie i zwięk-szenie efektywności kontroli skarbowych oraz umożliwienie przepływu informacji pomiędzy poszczególnymi jednost-kami Krajowej Administracji Skarbowej – jest to zbiór ksiąg i dokumentów księgowych wprowadzanych poprzez dedy-kowane programy komputerowe na żądanie organów kon-troli. Ma on dwojaką funkcję – z jednej strony jest to narzę-dzie kontrolne, a z drugiej hurtownia danych obejmująca wszystkie transakcje objęte podatkiem VAT. Należy jednakże wspomnieć, że Jednolity Plik Kontrolny to nie tylko wysyłane co miesiąc rejestry VAT. Wszystkich rejestrów jest łącznie 7, pozostałe są wysyłane na żądanie, a jedynie rejestr VAT jest przesyłany cyklicznie.

W raporcie JPK, przesyłanym co miesiąc przez przedsiębiorstwa drogą elektroniczną, znajduje się ewidencja zakupu i sprzedaży VAT. Pozwala to na krzyżową kontrolę wszystkich transakcji podlegającej opodatkowaniu VAT, a tym samym natychmia-stowe ustalenie, czy transakcja ta została zgłoszona przez oba podmioty – zarówno sprzedający, jak i kupujący. Dzięki JPK wszelkie próby wyłudzeń i oszustw podatkowych mogą być na bieżąco monitorowane. Analizując dane miesięczne z JPK Kra-

jowa Administracja Skarbowa może wytypować podmioty do dokładniejszej kontroli i zobowiązać je do przekazania dodatko-wych plików. Z perspektywy podatnika najważniejszą zmianą , jaką wprowadza JPK, jest skrócenie czasu kontroli podatkowej oraz poprawa jej efektywności. Od 1 lipca 2018 roku obowią-zek przesyłania Jednolitego Pliku Kontrolnego też będzie do-tyczył wszystkich małych i średnich przedsiębiorstw. Łącznie daje to około 1,6 miliona płatników VAT oraz ponad 1 miliard rekordów do analizy. Będzie to pierwszy tak innowacyjny i roz-budowany system w UE do walki z „szarą” i „czarną” strefą.1 Przed wejściem w życie przepisów ustawy z 10 września 2015 r. o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2015 r. poz. 1649) zobowiązujących przedsiębiorców do comiesięcz-nych sprawozdań, była możliwość prowadzenia rachunkowo-ści w formie elektronicznej. Przed wejściem w życie przepisów o JPK nie było żadnych wiążących regulacji dotyczących opro-gramowania służącego do prowadzenia rachunkowości – po-datnik mógł wybrać dowolny program spełniający jego wy-magania. Nie dawało to rękojmi niewprowadzania wstecznie

1 wypowiedź wiceministra leszka Skiby dla dziennik gazeta prawna z dnia 30 października 2017

Jednolity Plik Kontrolny (JPK)

Jednolity Plik Kontrolny został wprowadzony na mocy art. 193a Ordynacji podatkowej. Na jego mocy od 1 lipca 2016 roku JPK zostaje wprowadzony dla największych przedsiębiorstw, tj. tych zatrudniających powyżej 250 pracowników lub generujących powyżej 50 mln euro i których suma aktywów bilansu przekracza 43 mln euro.

Jednolity Plik Kontrolny 60%

oddz

iały

wan

ie p

raw

no-s

połe

czne


barometr zmian


Wcześniej mechanizm ten obowiązywał w przypadku obrotu wybranymi wrażliwymi towarami, np: wybranymi produkta-mi metalowymi, elektronicznymi i odpadami. Jest on opar-ty na przesunięciu obowiązków rozliczenia podatku VAT na nabywcę. W praktyce nabywca wykazuje zarówno naliczony jak i należny (tj. naliczony od sprzedaży) podatek VAT. Sprze-dawca w tym samym czasie wykazuje wartość netto sprzeda-ży. Mechanizm odwrotnego obciążenia ma zastosowanie tylko gdy jednolita transakcja gospodarcza przekroczy wartość netto 20 000 zł. Jednolita gospodarczo transakcja jest określona przez kontekst w jakim doszło do transakcji. Przykładowo: jeśli z za-pisów umowy wynika, że odbędą się dostawy urządzeń elek-tronicznych w ośmiu transzach po 3 000 zł mechanizm od-wróconej płatności będzie miał zastosowanie. Jeśli natomiast dojdzie w firmie do dwóch transakcji po 15 000 zł na urządzenia elektroniczne, ale transakcje te nie są powiązane, mają różny kontekst i dotyczą różnych sytuacji – mechanizm odwróconej płatności nie będzie miał zastosowania.

1 ustawa z 1 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw2 dyrektywa 2006/112/we rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie ogólnego systemu podatku od wartości dodanej

Rozszerzanie mechanizmu odwrotnego obciążenia na kolejne branże jest elementem walki z problemem tzw. „znikającego podatnika”. Zjawisko to polega na nieopłaceniu należności po-datkowej i likwidacji podmiotu płacącego VAT po uzyskaniu należności od kolejnego podmiotu w łańcuchu dostaw.

Przestępcy wykorzystują w tym schemacie fakt, że każdy z pod-miotów w łańcuchu dostaw wpłaca efektywnie do budżetu pań-stwa tylko kwotę podatku VAT od wygenerowanej przez siebie wartości dodanej – czyli (w uproszczeniu) wpłacając należność podatkową do skarbu państwa odejmuje od kwoty VAT uzy-skanej ze sprzedaży swoich towarów lub usług, kwotę VAT za-płaconą swoim dostawcom. „Zniknięcie” jednego z elementów w łańcuchu wykorzystującego ten mechanizm powoduje, iż na-bywający od niego podmiot odzyskał w ramach swojej działal-ności podatek, którego „znikający podatnik” nigdy nie wpłacał do skarbu państwa. Skarb państwa tracił więc należny podatek.

Mechanizm odwróconego obciążenia zmienia kolejność wpły-wania podatków do urzędów skarbowych. To ostatni podmiot w łańcuchu dostaw płaci łączny podatek, ale wykazuje wartość

Mechanizm odwrotnego obciążenia (odwróconej płatności)

1 stycznia 2017 roku weszła w życie tzw. Duża nowelizacja ustawy VAT1. Nowelizacja ta rozszerza funkcjonujący dotychczas mechanizm odwrotnego obciążenia o usługi budowlane. Mechanizm odwrotnego obciążenia został wprowadzony na mocy art. 199 dyrektywy 2006/112/WE2 dotyczącej odwrotnego obciążenia.

barometr zmian

Mechanizm odwróconej płatności 90%

oddz

iały

wan

ie p

raw

no-s

połe

czne


zmian w rachunkowości firmy. To samo dotyczyło ksiąg prowa-dzonych w wersji papierowej. Dopiero JPK, poprzez uniformi-zację źródeł danych rachunkowych oraz obowiązek bieżącego przesyłania ich do KAS, zapewnił stałą, comiesięczną kontrolę nad transakcjami VAT.

Obecnie prowadzenie rachunkowości w sposób elektroniczny stanowi podstawę do działań kontrolnych, a nieskładanie JPK jest traktowane jako wykroczenie skarbowe i karane grzywną.

Według najnowszych informacji z Ministerstwa Finansów KAS co miesiąc wysyła 3 tys. alertów do 100 tys. podmiotów składa-jących JPK. Oznacza to, że u 3% składających Plik diagnozowa-ne są nieprawidłowości. 70% ze wskazanych 3 tys. dobrowolnie koryguje swoje deklaracje. Należy jednocześnie pamiętać, że wysoki odsetek dobrowolnej korekty obejmuje również pod-mioty, które nie chcą przechodzić przez proces postępowa-nia administracyjnego ze względów ekonomicznych, pomi-mo iż utrzymują, że racja jest po ich stronie. W przyszłości należy zatem zwrócić większą uwagę czy pomimo dokładne-go sprawdzania składanych deklaracji każdy przypadek został prawidłowo zdiagnozowany. Przypadki te częściej jednak wy-stępują w sytuacji, gdy jeden z podmiotów deklaruje jakąś fak-turę, podczas gdy drugi podmiot tego nie robi. Zwykle jednak wartości takich faktur są niewielkie – dlatego też jest zgoda na korektę lub ewentualne zapłacenie kary po analizie korzyści po stronie przedsiębiorcy.2

Dotychczasowo wzajemne przekazywanie sobie danych przez organy takie jak Urząd Kontroli Skarbowej i Urząd Skarbowy odbywało się tradycyjną drogą – za pomocą listów poleconych, choć występowały też sprawniejsze metody komunikacji. Taki sposób przepływu informacji nie wpływał pozytywnie na pro-ces przekazywania i analizowania informacji. Obecnie, dzięki powstaniu tzw. Fundamentu Danych, czyli wspólnej, jednoli-tej, cyfrowej platformy służącej do przechowywania danych Ministerstwa Finansów, Urzędu Kontroli Skarbowej, Urzędu Skarbowego oraz Służby Celnej (a dzisiaj już Krajowej Admi-nistracji Skarbowej) proces ten stał się znacznie uproszczony oraz dużo bardziej efektywny. Fundament gromadzi w jednym miejscu dane ze wszystkich systemów informatycznych wyżej wymienionych instytucji dając im szerszy dostęp do informacji. Oznacza to możność bezpośredniego porównywania danych podatników nawet jeśli posiadają oni firmy w dwóch różnych województwach – dzięki Fundamentowi Danych nie trzeba wy-syłać listów pomiędzy instytucjami kontroli w dwóch różnych województwach aby porównać ze sobą zbiorczo dane. Obecnie Fundament Danych jest w ostatnim etapie odbioru w wersji 1.0

2 wypowiedź wiceministra leszka Skiby dla dziennik gazeta prawna z dnia 30 października 2017

– pozwala ona na zestawianie oraz łączenie danych pochodzą-cych z różnych organów Krajowej Administracji Skarbowej.

JPK stanowi także fundament systemu, który dodatkowo bę-dzie wspierany przez mechanizm centralnego fakturowania oraz kasy fiskalne online. JPK gromadzi kompleksowe dane, jednakże częstotliwość ich przesyłania ogranicza się do jednej wysyłki miesięcznie. Mechanizm centralnego fakturowania oraz kasy fiskalne online miałyby w domyśle charakteryzować się dużo wyższą częstotliwością przekazywania informacji, aby wspierać gromadzenie danych JPK – dla przykładu, kasy fiskal-ne online miałyby przesyłać informacje o transakcjach co dwie godziny. Niemniej trwają dyskusje o wzmożeniu częstotliwości spływania danych z jednego przesyłu w miesiącu do przesyła-nia ich na bieżąco3, jednak w opinii ekspertów zajmujących się infrastrukturą teleinformatyczną, którzy są zapoznani z me-chanizmem JPK, będzie to stanowiło bardzo duże wyzwanie i w tej formie raczej nie wejdzie w życie, chociaż zwiększenie częstotliwości przesyłania i gromadzenia danych jest możliwe.

Wdrożenie JPK pozwoliło uszczelnić system podatkowy w Pol-sce. Zmiana ta wpłynęła nie tylko na legalnie działające przed-siębiorstwa czy „szarą strefę”, na której wymusza wdrożenie zmian, ale działa też odstraszająco na „czarną strefę”. JPK nie jest w stanie zwalczyć samodzielnie „czarnej strefy”, co skutkuje oceną częściową w kategorii wpływu na działalność nielegalną. Jednolity Plik Kontrolny jest w trakcie wdrażania – obecnie ob-jęte są nim największe firmy, ale docelowo ma objąć wszystkie przedsiębiorstwa. W przyszłości planowane są także kolejne elementy rozwoju systemu – rozszerzenie zakresu obowiązywa-nia, oraz udoskonalenie technik analitycznych będących w dys-pozycji Krajowej Administracji Skarbowej. Baza JPK będzie sta-nowiła punkt odniesienia dla kosztów transakcji oraz operacji. Z tego powodu łatwiej będzie śledzić trendy oraz rejestrować sytuacje, które znacząco odbiegają od standardów rynkowych, a także łatwiej będzie typować podmioty do kontroli. Pomimo iż JPK są objęte tylko największe firmy, już dzisiaj można mo-nitorować działania mniejszych podmiotów, które dokonują transakcji z największymi firmami. Rejestrowanie transakcji powoduje, iż dużo trudniejsze staje się dokonywanie transakcji nie pozostawiających śladów elektronicznych będących w ob-szarze monitorowania przez służby skarbowe. Z tego powodu JPK może mieć też wpływ na utrudnienia podejmowania dzia-łalności w czarnej strefie utrudniając grupom przestępczym organizację nieprzejrzystych dla organów skarbowych łańcu-chów pozornie legalnych transakcji mających ukryć prowadzo-ną przez nie działalność przestępczą.

3 http://podatki.gazetaprawna.pl/artykuly/1080057,ministerstwo-finansow-krotsze-okresy-przesylania-jpk-vat.html

mechanizmy wprowadzone przez ministerstwo finansów i wdrożone reformy

57global compact | przeciwdziałanie szarej strefie w polsce56

Pakiet ma charakter prewencyjny i odstraszający – kary do-chodzą do 46% wartości netto przewożonego towaru, przy czym nie mogą być niższe niż 20 000 zł. Ważną zmianą, jaką wprowadza pakiet, jest konieczność opuszczenia terytorium Polski przez zdeklarowany tranzyt. Niemożliwym staje się więc deklarowanie transportu jednego towaru oraz wypro-wadzanie innego co znacznie utrudnia funkcjonowanie gru-pom przestępczym.

Według analiz Ministerstwa Finansów implementacja Pakie-tu powinna przynieść Skarbowi Państwa 1,4 mld zł wpływu w ciągu roku, a w latach 2017-2026 powinno wpłynąć 6,5 mld zł.

W czerwcu na RCl pojawiła się propozycja rozszerzenia dzia-łania Pakietu nakładająca nowe obowiązki na przewoźników oraz wykorzystania w tym celu urządzeń gPS – w przypadku zaistnienia nieprawidłowości przewoźnicy będą podlegali ka-rze do 10 000 zł. W sierpniu natomiast Ministerstwo Finan-

1 ustawa z dnia 9 marca 2017 roku o systemie monitorowania drogowego przewozu towarów

sów przedstawiło propozycję, aby rozszerzyć zakres działa-nia Pakietu również o olej rzepakowy. MF przewiduje, że do końca 2017 roku uda się wprowadzić omawiane zmiany. Roz-waża się także pomysł, aby urządzenia gPS zostały zamie-nione na każde urządzenie posiadające lokalizator satelitarny – np. telefony lub tablety.

Wzorując się na węgierskim EKAER oraz analizach sytu-acji w Polsce, Pakiet Transportowy ma zostać rozszerzony na transport kolejowy oraz o produkty farmaceutyczne. Podobnie jak produkty tytoniowe, spirytusowe i paliwa, wyroby medycz-ne miałyby być monitorowane od momentu wkroczenia na te-rytorium Polski – zarówno jako docelowe miejsce importu czy też państwo tranzytowe pomiędzy dwoma innymi krajami UE lub krajem UE a krajem trzecim.

Pakiet transportowy oraz inne powiązane zmiany wpłynęły korzystnie zarówno na odprowadzane do Skarbu Państwa po-datki, jak i na wyniki objętych nim branż. Pozytywny wpływ oddziaływania pakietu dostrzegają zarówno przedstawiciele branży tytoniowej, jak i paliwowej. Samo wprowadzenie pa-

Pakiet transportowy18 kwietnia 2017 roku wszedł w życie Pakiet transportowy, czyli ustawa o systemie monitorowania drogowego przewozu towarów1. Jest to kompleksowy pakiet, mający na celu uszczelnienie wpływów z podatku VAT, a także wpływu z akcyzy od olejów smarowych i opałowych. Pakiet transportowy swoim działaniem obejmuje paliwa, wyroby alkoholowe oraz susz tytoniowy. Ustawa o systemie monitorowania drogowego przewozu towarów wymaga cyfrowej rejestracji przewożonych towarów oraz elektronicznego nadzorowania za pomocą systemów satelitarnych.

Pakiet transportowy 75%

oddz

iały

wan

ie p

raw

no-s

połe

czne


barometr zmian

podatku. Wciąż może ubiegać się o zwrot należnego podatku, ale jednocześnie zapewnia wpływ łącznej sumy wszystkich po-datków z łańcucha dostaw do skarbu państwa.

Dzięki konstrukcji mechanizmu odwróconego obciążenia zo-staje wyeliminowana sytuacja występowania tzw. „znikające-go podatnika”, dzięki czemu skarb państwa nie ponosi strat.

Istotność zmian wprowadzanych przez mechanizm odwrot-nego obciążenia należy ocenić jako średnią. Jest to rozwiąza-nie punktowo ograniczające wyłudzenia podatku naliczone-go. Wciąż pozostaje ryzyko przenoszenia wyłudzeń na inny asortyment towarowy bądź wyłudzenia zakupu bez VAT. Na-leży jednak mieć świadomość, że nie wszystkie rozwiązania są kompleksowe i uszczelniają w pełni system – dopiero dzia-łanie kilku elementów może to zapewnić.

Należy mieć na uwadze, że jest to ocena wysoce uproszczo-na. Ocena średnia jest podyktowana faktem, iż problem dla jednej branży zostaje rozwiązany, ale kosztem przerzucenia

części obowiązków na inne branże. Problem zatem nie zo-staje tyle rozwiązany, co raczej zostaje rozlokowany w in-nych sektorach rynku.

Etap wdrożenia rozwiązania należy zatem ocenić na 90% – rozwiązał on problemy niektórych szczególnie wrażliwych branż, wciąż możliwe są jednak jego rozszerzenia. Wydaje się to jednak mało prawdopodobne. Mechanizm został za-implementowany przede wszystkim w branżach, w których było szczególnie dużo wyłudzeń podatku VAT – odwróco-na płatność zatem uszczelnia objęte branże oraz zapewnia większą transparentność. Należy jednak pamiętać, że mecha-nizm ten nie jest w stanie wyeliminować wyłudzeń opartych o inny asortyment.

Sytuacja teoretyczna w dotychczaSowym SyStemie

mechanizm odwróconej PlatnoSSci


59

loteria paragonowa ma charakter przede wszystkim eduka-cyjny względem konsumenta. Jej zadaniem nadrzędnym jest wyczulenie na działalność „szarej strefy” oraz konieczności po-bierania paragonów fiskalnych za zakup towarów bądź usług. Wyedukowany konsument – świadomy znaczenia zobowiązań wobec państwa – jest w stanie wywrzeć wpływ na przedsiębior-cach do wydawania paragonów i fiskalizacji obrotu.

W 2016 roku została podjęta decyzja o przedłużeniu loterii, ostatnia edycja zakończyła się w marcu 2017 roku. W momen-cie pisania niniejszego raportu nie ma jeszcze potwierdzonej informacji o kontynuowaniu loterii – jedynie informacje nie-potwierdzone mówią o kolejnej edycji. Można zatem domnie-

mywać, że skuteczność działań loterii – tj. w zakresie edukacji konsumenckiej – przynosi oczekiwane rezultaty.

loteria paragonowa okazała się relatywnie skuteczna, ale nie ma dużej wagi w porównaniu do innych narzędzi. Jest to na-rzędzie adresowane w znacznej mierze do konsumentów ce-lem zwiększenia świadomości. loteria cieszy się popularno-ścią i dzięki chęci konsumentów do gromadzenia paragonów zmienia kształt rynku oraz podejście przedsiębiorców, którzy nie chcą zachowywać pełni transparentności. Działanie to jed-nak jest w nieznacznym stopniu wymierzone w szarą strefę oraz uszczelnianie skarbu państwa, nie jest to bowiem najsilniejsze narzędzie do zwalczania zjawisk niepożądanych.

loteria paragonowa

Loteria paragonowa funkcjonuje od 1 października 2015 roku. Celem loterii jest wspieranie fiskalizacji oraz zachęcanie konsumentów do pobierania paragonów w trakcie dokonywania zakupów. Loteria jest ukierunkowana przede wszystkim w stronę branż, gdzie rozwija się „szara strefa”.

Loteria paragonowa 100%

oddz

iały

wan

ie p

raw

no-s

połe

czne


barometr zmian

kietu nie stanowiło w ocenie wdrażających branż dużego pro-blemu ani obciążenia. Pojawiały się typowe trudności w pierw-szych dniach funkcjonowania systemu informatycznego, ale nie miały one istotnego znaczenia, ani nie wpłynęły nieko-rzystnie na ostateczne wyniki finansowe.

Pomimo utrudnienia dla funkcjonowania grup przestępczych określanych w niniejszym raporcie jako „czarna strefa”, Pakiet wciąż nie zwalcza pewnych wyzwań. Pakiet bowiem nakłada przede wszystkim obowiązki na firmy legalne – dostawcy mu-szą się podporządkować, posiadając w ten sposób więcej obo-wiązków administracyjnych i sprawozdawczych. Należy więc przyjąć, że pakiet transportowy ma działanie odstraszające i we-ryfikujące, jednak nie stanowi całkowitej blokady dla podmio-tów z „czarnej strefy”, które będą stosowały się do wytycznych ustawy o monitorowaniu drogowego przewozu towarów. Przy-kładem takiego działania jest wjazd do Polski cysterny ze spiry-tusem, który ma być docelowo sprzedawany do nielegalnej kon-sumpcji w Polsce. Skażony spirytus przekracza granicę legalnie i jest rejestrowany jako np. płyn do dezynfekcji. Następnie po przekroczeniu granicy sama cysterna poruszająca się po dro-gach jest monitorowana, jednakże podczas odbioru spirytusu ten zostaje rozporcjowany i staje się trudny do śledzenia, tzn.

nie można ustalić, jaka jego część wciąż jest spirytusem prze-mysłowym, a jaka jego ilość mogła zostać „odkażona” już po za-kupie i wprowadzona na rynek jako spirytus spożywczy. Część lub całość porcji zakupionego spirytusu w ilościach nieznanych jest „oczyszczana” i sprzedawana jako spirytus spożywczy. Po-mimo prawidłowego funkcjonowania Pakietu Transportowe-go nie uda się zidentyfikować tych grup, które świadomie będą wprowadzały spirytus odkażony do nielegalnego obrotu.

Poziom istotności wdrożenia Pakietu należy ocenić jako wyso-ki. Pakiet transportowy dotyczy branż, które są w szczególny sposób narażone na przestępstwa gospodarcze. Konstrukcja Pakietu pozwala stwierdzić, że każdy zatrzymany, a nieza-rejestrowany transport spirytusu, suszu tytoniowego lub pa-liwa będzie jednoznacznie oznaczał przemyt. Należy zatem postrzegać wdrożenie Pakietu jako działania ograniczające mechanizmy „czarnej strefy”. Wyzwaniem wciąż pozostaje istnienie mechanizmów, które pozwalają omijać zapisy pakie-tu, których przykład został opisany w rozdziale. W dłuższej perspektywie Pakiet ma wprowadzać kolejne zmiany, takie jak włączenie do monitorowania transportu kolejowego oraz re-jestracja produktów farmaceutycznych, dlatego też nie można jeszcze ocenić Pakietu jako w pełni wdrożonego.

mechanizmy wprowadzone przez ministerstwo finansów i wdrożone reformy58


nia z perspektywy pojedynczych osób. Dotychczasowy limit w Polsce wynosił 15 000 euro, ale tak duże transakcje większość klientów chciała realizować za pośrednictwem banku lub konta elektronicznego w obawie przed kradzieżą tak dużej ilości go-

tówki. Omawiana zmiana pozwala zatem utrudnić funkcjono-wanie w „czarnej strefie” bez obciążenia dla uczciwej działal-ności i przeciętnych osób.

Struktura wSzczynanych kontrolI wg kategorII przedSIębIorców określonych w uStawIe o SwobodzIe dzIałalnoścI goSpodarczej

Kraj wielkość limitu w Euro

bułgaria ok. 5000 euro*

grecja 1500

włochy 1000

hiszpania 2500

portugalia 1000

belgia 3000

czechy 14 000

Słowacja 5000

dania ok. 1300 euro*

Francja 1000

polska do końca 2016 roku 15 000

polska od 2017 roku ok. 3500 euro*

*Wartości podane po zaokrąglonych kursach walut krajowych do euro Ograniczenia płatności

gotówkowych 100%

oddz

iały

wan

ie p

raw

no-s

połe

czne


barometr zmian

Ustawa ta wprowadza dwie zasadnicze zmiany:

– obniża dopuszczalny limit transakcji gotówkowych z 15 000 € do 15 000 zł

– pozbawia przedsiębiorców możliwości zaliczenia wydatków przekraczających 15 000 zł, dokonanych z pominięciem pośrednictwa rachunku płatniczego, do kosztów uzyskania przychodów. Zanim wprowadzono sankcję w postaci braku możliwości zaliczania do kosztów uzyskania przychodów transakcji gotówkowych powyżej określonej kwoty, regulacja ta nie była w praktyce przestrzegana.

Dzięki takiej zmianie, tj. przejściu na bezpieczny i przejrzysty system elektronicznych płatności możliwym staje się śledzenie większych transakcji oraz ograniczenie możliwości ukrywa-nia transferu pieniędzy do działalności przestępczej. Praktyka tzw. „prania brudnych pieniędzy” polega między innymi na wyprowadzeniu pieniędzy z działalności nielegalnej, podzie-leniu jej na mniejsze kwoty i za pomocą wielu operacji wpro-

wadzenie ponownie do obiegu w formie legalnych transakcji. Wysoki limit ułatwia przeprowadzenie takich operacji, ogra-niczenie limitu z 15 000 EUR do 15 000 zł znacznie utrudnia ponowne i niewidoczne wprowadzenie do obiegu pieniędzy z działalności przestępczej.

Kierunek ten jest zgodny z przyjętym przez kraje Unii Eu-ropejskiej. W tabeli (str. 61) przedstawiamy wybrane kraje Europy wraz z wprowadzonymi limitami płatności gotów-kowych podanych w euro.

Ograniczenie płatności jest jednym z najsilniejszych wprowa-dzonych rozwiązań. Transakcje elektroniczne należą do cał-kowicie bezpiecznych i pozostawiających trwały ślad cyfrowy. Stwarza to duże utrudnienie dla grup przestępczych zajmują-cych się tzw. „praniem brudnych pieniędzy”. Rozdrobnienie kapitału będzie musiało być jeszcze większe, przez co trudniej będzie niepostrzeżenie dokonać zabiegu „prania brudnych pie-niędzy”. Zmiana ta ma też znaczenie w obliczaniu wpływów podatkowych czy PKB, a nie będzie miała większego znacze-

Ograniczenia płatności gotówkowych

1 stycznia 2017 weszła w życie ustawa z dnia 13 kwietnia 2016 roku o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.



tu definicji, osoby zajmujące się przestępstwami gospodarczy-mi dokonują intensywnych starań, aby zmieścić się w definicji i uniknąć kary. Z drugiej strony pojawiają się głosy, że admi-nistracja wykorzystuje brak jednoznacznej definicji, aby obcią-żyć odpowiedzialnością uczciwych podatników uwikłanych w oszustwa podatkowe, podczas gdy główny inicjator już za-kończył działania.

Mechanizm solidarnej odpowiedzialności nakłada dużo wię-cej obowiązków na kupującego oraz zmusza go do weryfikacji podmiotów, z którymi współpracuje. Jest to utrudnienie, jed-

nakże mechanizm ten wspiera działania uszczelniające skarb państwa. Wytwarza to pożądaną sytuację rynkową – zwięk-szonej transparentności podmiotów oraz odsuwania tych, któ-rzy stają się mniej przejrzyści w transakcjach. Nie eliminuje to całkowicie problemu – wszystkie sztucznie zbudowane modele dalej mogą być niewykrywalne pomimo wprowadzenia mecha-nizmu oraz większej kontroli.

Mechanizm ten miał na celu ograniczenie zjawiska „znikające-go podatnika”, podobnie jak wprowadzenie mechanizmu od-wrotnego obciążenia. Celem jest zmotywowanie podatników do bardziej wnikliwej weryfikacji swoich kontrahentów. Skut-kiem czego jest wprowadzenie solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe nabywcy, szczególnie w przypadku towarów narażonych na działania wyłudzające podatek VAT. Dokładniejsza kontrola ze strony każdego z przedsiębiorców nabywającego taki rodzaj towaru ma wesprzeć działania za-bezpieczające skarb państwa. 1

Mechanizm solidarnej odpowiedzialności obejmuje przede wszystkim grupy towarów szczególnie narażone na oszustwa karuzelowe, jednocześnie obejmując te towary, które zostały objęte mechanizmem odwróconej płatności, tj.:

– niektóre wyroby stalowe, – paliwa, – materiały eksploatacyjne do drukarek, – cyfrowe aparaty fotograficzne

1 załącznik nr 13 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług

– niektóre metale szlachetne oraz części do wyrobów jubilerskich z tych metali.2

Należy przy tym zaznaczyć, że mechanizm ma zastosowanie w sytuacji, gdy wartość łączna wymienionych towarów net-to przekroczyła w miesiącu kwotę 50 000 zł oraz w momencie dokonania dostawy towarów podatnik wiedział lub mógł mieć uzasadnione podejrzenie, że część lub cała kwota operacji nie zostanie wpłacona do urzędu skarbowego.

W obecnym kształcie ustawy istnieje możliwość zwolnienia podatnika z odpowiedzialności solidarnej jeżeli udowodni, że dołożył on należytej staranności w trakcie dokonywania ope-racji. Zgłoszone zostały opinie dotyczące wadliwego funkcjo-nowania prezentowanego systemu – przede wszystkim obcią-żaniem uczciwych przedsiębiorców obowiązkami organów powołanych do identyfikacji podmiotów nieuczciwych. Istotą problemu jest tutaj bowiem jednoznaczna definicja należytej staranności. Niezależnie od zaprezentowanych ram i kształ-

2 http://ksiegowosc.infor.pl/podatki/vat/rozliczenia-vat/746900,Solidar-na-odpowiedzialnosc-za-zaleglosci-podatkowe-w-Vat-zmiany-od-2017-roku.html

Mechanizm solidarnej odpowiedzialności

Mechanizm solidarnej odpowiedzialności, podobnie jak w wielu państwach Unii Europejskiej, został wprowadzony w Polsce 1 października 2013 roku. Od 1 stycznia 2017 poszerzony został katalog towarów objęty solidarną odpowiedzialnością nabywcy wraz z podmiotem dokonującym dostawy.1

Mechanizm solidarnej odpowiedzialności 80%

oddz

iały

wan

ie p

raw

no-s

połe

czne


barometr zmian



zastosowania. Sytuację będącą przykładem wykorzystania instytucji konfiskaty stanowi zabezpieczenie dokonane na po-czet grożącego przepadku korzyści uzyskanej z przestępstwa w postępowaniu przeciwko zorganizowanej grupie działającej na terenie Polski, Niemiec, litwy, Łotwy, Czech i Rumunii. grupa ta zajmowała się wyłudzeniami podatkowymi, w tym VAT i akcyzy związanych z obrotem olejem smarowym, a war-tość osiągniętej korzyści z tytułu tej działalności oceniono na ponad 40.000.000,00 złotych. Dzięki zastosowaniu domnie-mania z art. 45 § 3 kodeksu karnego doszło do zabezpieczenia udziałów w spółce z o.o. o wartości 2.150.000,00 złotych, samo-chodów, biżuterii oraz pieniędzy w gotówce.

Kolejnym przykładem jest zastosowanie zabezpieczenia mająt-kowego w związku z korzyścią uzyskaną z przestępstw zwią-zanych z uszczupleniami podatkowymi w zakresie podatku VAT (karuzeli podatkowej), popełnianych w ramach zorgani-zowanej grupy przestępczej działającej na terenie Polski, Sło-wacji i Chorwacji, a także Wielkiej Brytanii w obrocie paliwa-mi płynnymi. Korzyść osiągnięta z przestępstw zarzucanych członkom grupy została określona na ponad 600.000.000,00 złotych, a zabezpieczenie dokonano m.in. na środkach finan-

sowych w wysokości ponad 200.000,00 €. Przykłady takiego zastosowania konfiskaty rozszerzonej można mnożyć, jednak istotne w tym przypadku nie są same zabezpieczone kwoty, ale szybkość działania organów ścigania. Zabezpieczeń dokonywa-no już na etapie postepowania przygotowawczego, co skutecz-nie powstrzymało grupy przestępcze przed ukryciem majątku.

Konfiskata rozszerzona jest jednym z najważniejszych rozwią-zań w walce z „czarną strefą” – jest ona mechanizmem sku-tecznego odstraszania poprzez poszukiwanie majątku (nieza-leżnie od podmiotu, który obecnie go posiada), który został zbudowany na działalności przestępczej. Dodatkowo pozwala odebrać majątek nawet jeżeli przez długi czas był ukrywany. Ma to więc działanie nie tylko odstraszające, ale także demon-tujące „czarną strefę”. Dotychczasowe mechanizmy transfe-rowania majątków pomiędzy członków rodziny lub przepisy-wania na firmy nie wpłynie na możliwość skonfiskowania go. Dzięki temu państwo będzie mogło przejąć dobra, które zostały pozyskane w wyniku działalności przestępczej, a zatem odzy-skać ukradzione mienie.

Rozwiązanie obu tych problemów zapewniła tzw. konfiskata rozszerzona wprowadzona na mocy ustawy z dnia 23 marca 2017 r. o zmianie ustawy – kodeks karny oraz niektórych in-nych ustaw (Dz.U.2017.768), która weszła w życie 27 kwietnia 2017 r. Ta nowa instytucja wprowadziła do kodeksu karnego możliwość skonfiskowania majątku w czterech przypadkach:

– wobec osób skazanych za przestępstwo, – wobec osób trzecich, którym przestępca przekazał

mienie: za darmo lub sprzedając je po kwocie poniżej faktycznej wartości,

– bez wyroku skazującego, gdy sprawca zmarł, nie został wykryty lub gdy oskarżonego nie można ująć. Przepis ten będzie dotyczył również oskarżonych, którzy nie mogą brać udziału w postępowaniu (np. w wyniku choroby) oraz

– całego przedsiębiorstwa.

Ten ostatni przypadek dotyczy również przedsiębiorstw, które nie służyły bezpośrednio do procederu, ale były używane np. jako tzw. „pralnie brudnych pieniędzy” pochodzących z handlu towarami bez akcyzy. W ten sposób uda się skutecznie walczyć z przestępczością zorganizowaną, nawet jeśli kryje ona część swojej działalności pod przykrywką legalnego przedsiębiorstwa.

Konfiskata jako instytucja zawiera dwa elementy: sprawiedli-wościowy (skutecznie pozbawia sprawców najpoważniejszych przestępstw owoców ich przestępczego procederu) oraz pre-wencyjny (pozbawia sprawców również ekonomicznej bazy po-pełniania kolejnych czynów zabronionych).

Ta sama ustawa zmodyfikowała Rozdział 32 kodeksu postępo-wania karnego, co umożliwia obecnie natychmiastowe i sku-teczne zabezpieczenie mienia pochodzącego w sposób pośredni z przestępstw gospodarczych (art. 291 kpk).

Konfiskata rozszerzona stanowi implementację do polskiego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady P 2014/42/UE z dnia 3 kwietnia 2014 r. w sprawie za-bezpieczenia i konfiskaty narzędzi służących do popełnienia przestępstwa i korzyści pochodzących z przestępstwa w Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE l 127 z dnia 29 kwietnia 2014 r., s. 39). Celem dyrektywy jest zharmonizowanie przepisów doty-czących konfiskaty na terenie całej Unii Europejskiej.

Aby ukazać skuteczność instytucji konfiskaty rozszerzonej, wystarczy powołać się na kilka przykładów jej skutecznego

Konfiskata rozszerzona

W przypadku zwalczania przestępczości gospodarczej istotnym czynnikiem wpływającym na skuteczność działalności organów wymiaru sprawiedliwości jest pozbawianie przestępców majątku zdobytego w wyniku nielegalnej działalności. Dotychczasowo na niekorzyść organów ścigania działał czas – podczas całego procesu administracyjnego sprawca mógł skutecznie ukryć majątek. Dodatkowym sposobem ukrywania majątku było przepisywanie go na bliskich, niezwiązanych bezpośrednio z nielegalną działalnością.

Konfiskata rozszerzona 100%

oddz

iały

wan

ie p

raw

no-s

połe

czne


barometr zmian



się zwalczaniem przestępstw skarbowych. Aktualnie w KAS wdrażany jest tzw. Fundament Danych (w wersji 1.0), który jest narzędziem pozwalającym na natychmiastową i automatyczną wymianę informacji pomiędzy jednostkami KAS.

Jednym z praktycznych objawów poprawy obiegu informacji jest na przykład brak konieczności wysyłania listów z prośbą o udostępnienie informacji do innych podmiotów z innych wo-jewództw. Takie usprawnienie działania pozwala na znaczne przyspieszenie działań kontrolnych, skutkuje usprawnieniem działań organów zwalczających zarówno „szarą”, jak i „czarną strefę”. Do bardziej skutecznego zwalczania nielegalnej dzia-łalności gospodarczej ma się także przyczynić utworzenie pio-nów kontroli i zwalczania przestępczości ekonomicznej, które będą odpowiadać za likwidację istniejącej szarej strefy i walkę z innymi wykroczeniami.

Koordynacja i centralizacja kontroli, podobnie jak konfiskata rozszerzona, są najważniejszymi narzędziami, jakie wdrożo-no do walki z działalnością nielegalną. Pozwala to na wczesne wykrywanie nieprawidłowości systemu oraz szybką reakcję.

Krajowa Administracja Skarbowa łączy kompetencje, które do tej pory były rozbite pomiędzy szereg innych organów. Dodatkowo usprawniony zostaje system komunikacji poprzez centralizację informacji – dotychczas prośba o pozyskanie da-nych dotyczących potencjalnego przestępstwa gospodarczego odbywała się listownie (wyłączając centra analityczne poszcze-gólnych UKS, które specjalizowały się w konkretnych prze-stępstwach, gdzie komunikacja odbywała się elektronicznie). Tak wydłużony proces porównywania danych oraz komuni-kacji stwarzał ryzyko nieuchwycenia potencjalnego przestępcy. Z powodów wyżej opisanych należy ocenić poziom istotności wdrożenia jako wysoki a poziom implementacji jako maksy-malny, ze względu na obszary wpływu zarówno na „szarą” jak i „czarną strefę”.

KAS tworzy aktualnie 16 izb administracji skarbowej, 400 urzę-dów skarbowych oraz 16 urzędów celno-skarbowych (45 wraz z delegaturami i 143 wraz z oddziałami celnymi). 1

Dyrektorzy izb administracji skarbowej sprawują kontrolę za-równo nad naczelnikami urzędów skarbowych, jak i nad na-czelnikami urzędów celno-skarbowych. Urzędy skarbowe prze-jęły kompetencje działających do lutego 2017 roku urzędów skarbowych i urzędów celnych związane z poborem podatków i ceł oraz obsługą bieżącą podatników. Urzędy celno-skarbo-we odpowiadają za kontrolę skarbową, ustalanie i określanie podatków, opłat i niepodatkowych należności budżetowych, a także odpowiadają za obejmowanie towarów procedurami celnymi. Koncentracja sił administracji celnej i skarbowej w ra-mach KAS służy przede wszystkim poprawie sprawności i efek-tywności działania samych organów kontroli. Należy przy tym wspomnieć, że efektywność prac uzależniona jest od jakości za-rządzania, więc sama zmiana instytucjonalna nie będzie mia-ła tak jednoznacznego wpływu. Usprawnieniem też jest moż-liwość wykonywania czynności kontrolnych na terenie całej

1 ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o krajowej administracji Skarbowej

Polski. Należy jednak zauważyć, że już przed 1 stycznia 2017 roku generalny Inspektor Kontroli Skarbowej mógł wyznaczać dyrektora kontroli skarbowej z jednego województwa do kon-troli podmiotu z innego województwa.

Utworzenie scentralizowanej instytucji odpowiadającej za kon-trolowanie przestrzegania obowiązków podatkowych i celnych przez podatników oraz ściganie przestępczości karno-skarbo-wej było jednym z najważniejszych postulatów i ocenianym jako jeden z najwyższych i najbardziej istotnych czynników. Przytaczany był przykład Belgii, gdzie udało się ograniczyć oszustwa VAT o 85% w ciągu dwóch lat tylko dzięki podjęciu efektywnej współpracy między organami. Dzisiaj postulat ten wszedł już w życie i funkcjonuje. Wciąż pozostaje aspekt ciągłej poprawy współpracy pomiędzy administracją skarbową i celną i wybranymi organami siłowymi, tj. CBŚ i ABW. Jest jeszcze za wcześnie, by stwierdzić, czy wprowadzenia KAS w znaczący sposób wpłynęło na tę współpracę.

Nadrzędnym celem wdrożonych zmian była centralizacja ko-munikacji oraz obiegu informacji wśród organów zajmujących

Koordynacja i centralizacja kontroli

Wprowadzenie od 1 marca 2017 roku Krajowej Administracji Skarbowej1 wdrożyło wiele zmian, operacyjnie większość jednak pozostała niezmieniona z perspektywy podmiotów kontrolowanych. Przede wszystkim zmieniła się struktura organizacji. Nie zmienia się system kontroli i nie zmieniają się uprawnienia podatnika względem organu kontroli.

Koordynacja i centralizacja kontroli 100%

oddz

iały

wan

ie p

raw

no-s

połe

czne


barometr zmian

mechanizmy wprowadzone przez ministerstwo finansów i wdrożone reformy 67

69

Reformy w trakcie wdrażania

71

STIR to system mający na celu namierzenie i uniemożli-wienie przestępcom korzystanie z majątku pochodzącego z nielegalnych działań, zgromadzonego na kontach banko-wych. System, stanowiący współpracę banków z Krajową Izbą Rozliczeniową, będzie uzupełnieniem wprowadzonej do kodeksu karnego konfiskaty rozszerzonej. Zarówno ban-ki, jak i SKOKi będą zobowiązane do przekazywania do sys-temu STIR, informacji dotyczących historii transakcji na kontach należących do przedsiębiorstw.

STIR będzie monitorował i analizował w sposób wielowy-miarowy poszczególne konta. Przeprowadzane będą analizy geograficzne, przedmiotowe, ekonomiczne, relacyjne oraz behawioralne. geograficzna analiza transakcji będzie pole-gała na identyfikacji częstych przelewów do, oraz z państw będących tzw. rajami podatkowymi oraz znanych z duże-go zagrożenia oszustw skarbowych. Przedmiotowa analiza transakcji będzie odbywała się na podstawie ryzyka związa-nego z prowadzeniem danej działalności (handel samocho-dami używanymi i innymi przedmiotami o wysokiej cenie jednostkowej). Analiza pod względem relacji z innymi pod-

miotami związanymi z przestępstwami skarbowymi, niety-powych zachowań przedsiębiorcy oraz transakcji z perspek-tywy ekonomicznej to ostatnie elementy STIR.

W przypadku, gdy system wykryje konto o podwyższonym stopniu ryzyka, analitycy będą mogli natychmiastowo prze-prowadzić manualną kontrolę transakcji. Kolejnym etapem w celu potwierdzenia podejrzeń będą kontrole terenowe, sprawdzające czy dana firma funkcjonuje pod podanym ad-resem i faktycznie zajmuje się wskazaną działalnością. Jeśli w wyniku wszystkich tych działań podejrzenia zostaną po-twierdzone, KAS będzie mógł zarządzić blokadę konta (od 72 godzin do 3 miesięcy). Wejście w życie STIR umożliwi na-tychmiastową dezaktywację kont w przypadku identyfika-cji zachowań dążących do przestępstwa skarbowego, zanim możliwe stanie się wyprowadzenie majątku.

1 projekt ustawy o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania wykorzystania sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych. druk nr 1880 z dnia 2 października 2017 r.

System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej (STIR)

Wprowadzenie Systemu Teleinformatycznego Izby Rozliczeniowej zostało ujęte w druku sejmowym nr 18801 – w trakcie pisania niniejszego raportu skierowanego jako projekt ustawy do Sejmu.

mechanizmy wprowadzone przez ministerstwo finansów i reformy w trakcie wdrażania

global compact | przeciwdziałanie szarej strefie w polsce72 73

Split payment to mechanizm służący zapobieganiu oszu-stwom podatkowym polegającym na przywłaszczeniu po-datku VAT przez nieuczciwych podatników. Idea polega na rozdzieleniu kwoty brutto na dwa odrębne strumienie płatności – kwotę netto, należną sprzedawcy, oraz kwo-tę podatku przekazywaną na specjalny rachunek bankowy. W praktyce rozdzielenie płatności jest możliwe jedynie w przypadku, gdy transakcja odbywa się drogą elektroniczną.

Na świecie funkcjonują dwa główne rodzaje split paymentu – automatyczny i manualny. Automatyczny split payment za-kłada ograniczony udział płatnika w procesie. Należna Skar-bowi Państwa kwota podatku trafia na dedykowane konto bankowe bez jego udziału. Manualny split payment polega natomiast na dokonywaniu podziału kwoty brutto na kwo-tę płatności netto oraz podatek przez podatnika – nabywcę. W tym przypadku koszty transakcyjne procesu spadają na podatnika, a koszty ponoszone przez administrację podat-kową i banki są niższe.

Split payment stanowi narzędzie służące ograniczaniu luki w podatku VAT poprzez zmniejszenie skali wyłudzeń tego podatku. Wprowadzenie tego mechanizmu do obrotu go-spodarczego łączy się co prawda z dodatkowymi kosztami, ale w długim okresie wpływa na zmniejszenie szarej strefy oraz zwiększenie źródeł finansowania wydatków rządowych.

Ponieważ automatyczny split payment wiąże się ze względ-nie wysokimi kosztami administracji, w praktyce najczęściej obserwuje się manualną wersję mechanizmu podzielonej płatności zastosowaną jedynie w odniesieniu do wybranych transakcji. Państwami korzystającymi ze split paymentu w Europie są Włochy, Czechy, Hiszpania i Turcja, natomiast na świecie rozwiązanie to wprowadziły m.in. Kolumbia, Ko-

1 druk nr 1864 z 27 września 2017 r. dotyczący projektu ustawy o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw2 „przeciwdziałanie szarej strefie w polsce poprzez efektywny wymiar sprawiedliwości”, ungc 2016

staryka i gwatemala. Dokładny mechanizm działania split paymentu oraz kategorie produktów objętych procesem róż-nią się oczywiście pomiędzy państwami, dość powszechnie uznaje się jednak, że rozwiązanie jest skutecznym narzę-dziem w ograniczaniu luki podatkowej.

W opisywanym mechanizmie kwota brutto jest rozdzielana na dwa strumienie – netto i brutto. Kwota netto jest prze-kazywana bezpośrednio na konto sprzedawcy, natomiast brutto wędruje na specjalne konto, przeznaczone tylko do przechowywania na nim podatku VAT. Transakcje takie są możliwe do przeprowadzenia tylko w przypadku płatności drogą elektroniczną. W przypadku automatycznej transak-cji nie ma praktycznie udziału płatnika w procesie podziału – wszystko dzieje się w sposób zautomatyzowany. W manu-alnym wariancie transakcji podzielonej to sam nabywca jest odpowiedzialny za przekazanie kwoty na dwa osobne ra-chunki po uprzednim podzieleniu jej na kwotę netto i brutto.

Płatność podzielona działa na zasadzie wpłaty przez na-bywcę towaru lub usługi podatku VAT na rachunek ban-kowy kontrolowany przez organy skarbowe. Celem jest od-cięcie potencjalnych przestępców od pieniędzy z podatku VAT, oraz poznanie przez organy rzeczywistych transak-cji w celu weryfikacji należności podatkowych. Dodatko-wo jest to wyeliminowanie procesu rozliczeń gotówkowych pomiędzy przedsiębiorstwami, korespondujące z już wpro-wadzonymi ograniczeniami w płatnościach gotówkowych – od 1 stycznia 2017 r. transakcje na kwoty od 15 000 zł mu-szą być opłacone za pośrednictwem rachunku płatniczego. Rozwiązanie to dotyczy transakcji pomiędzy przedsiębior-cami (zarówno krajowymi, jak i zagranicznymi). Oznacza to czterokrotne zmniejszenie limitu płatności gotówkowych dla przedsiębiorców.

Mechanizm podzielonej płatności (split-payment)

Mechanizm podzielonej płatności – tzw. „split payment” został przedstawiony w druku sejmowym nr 1864 z 27 września 2017 roku.1 Celem wprowadzenia mechanizmu podzielonej płatności jest ograniczenie luki VAT. Polska bowiem znajduje się w czołówce państw UE za Rumunią, Grecją i Włochami2.

Dzięki systemowi możliwym będzie w czasie rzeczywistym rejestrowanie zachodzących transakcji, a także przekazanie ich do rejestrów organów podatkowych. Ogranicza to moż-liwość operacji z pominięciem płatności podatkowych (np. transakcji zawieranych na tzw. zeszyt lub rachunki kelner-skie) oraz daje zwiększoną transparentność rynkową i po-datkową. W zestawieniu z poszerzoną edukacją konsumenc-ką stanowi to podstawę do poprawy uczciwości rynkowej względem Państwa. Pozwala to także na analizowanie odbie-gających od normy transakcji (nagły ich nieproporcjonalny wzrost lub spadek) w stosunku do standardowej działalności.

Według ostatnich doniesień projekt ma wejść w życie od stycznia 2018 roku, nie zaś w 2017 roku jak pierwotnie za-kładano1. Istotną zmianą będzie uproszczenie zasad wyda-wania papierowych oraz elektronicznych paragonów. Kasy online będą wprowadzane przede wszystkim wśród branż o zwiększonym ryzyku nadużyć podatkowych. Kasy według obecnych założeń będą przekazywały informacje do central-

1 rozporządzenie ministra rozwoju w sprawie kryteriów i warunków technicznych, którym muszą odpowiadać kasy rejestrujące.

nego rejestru nie rzadziej niż co dwie godziny, jednak we-dług oceny eksperckiej, taka częstotliwość może być trud-na do wprowadzenia. Wciąż trwają prace nad ostatecznym kształtem funkcjonowania systemu kas online – m.in. mo-delu udostępniania paragonów, określeniu wymogów gwa-rantujących ochronę danych osobowych, czy dotyczących standardów technicznych kas i ich infrastruktury.2

Założeniem, jest aby kasy fiskalne online wspierały działanie JPK poprzez uzupełnianie danych raportowaniem co dwie godziny. Poddawane jest pod wątpliwość, czy raportowanie z takim krótkim interwałem rzeczywiście wejdzie w życie. Wymaga to sprawnego i niezawodnego systemu oraz infra-struktury. Należy przy tym pamiętać, że system kas online dotyczy tylko transakcji B2C, czyli pomiędzy podmiotem a klientem.

2 http://ksiegowosc.infor.pl/podatki/vat/kasy-fiskalne/760611,kasy-fiskalne-on-line-bez-paragonow-papierowych-od-2018-roku.html

Kasy fiskalne online

Kasy fiskalne online mają zostać wprowadzone w 2018 roku na podstawie projektu rozporządzenia ministra rozwoju z 17 sierpnia 2016 roku.1 Mechanizm będzie działał na zasadzie gromadzenia bezpośrednich danych z transakcji. Wszystkie kasy fiskalne zostaną bezpośrednio połączone z siecią oraz będą przekazywały cyfrową informację o zaksięgowanych transakcjach – zarówno dotyczących paragonów fiskalnych czy faktur, jak paragonów i faktur anulowanych.

mechanizmy wprowadzone przez ministerstwo finansów i reformy w trakcie wdrażania


Wiadomo już, że CRF nie zostanie wdrożony do połowy 2018 roku. Nie jest znana jeszcze dokładna data wprowadzenia systemu w życie, ale oczekiwana (w momencie pisania ni-niejszego raportu) jest przed końcem 2018 roku.

Celem centralnego fakturowania jest stworzenie central-nej bazy rejestrów faktur oraz rejestrów VAT zapewniają-cych wgląd organom kontroli podatkowej. Dzięki scentra-lizowaniu i informatyzacji rejestru możliwe byłoby bieżące monitorowanie przepływów finansowych oraz szybsze iden-tyfikowanie anomalii. Zwiększa to możliwości reagowania oraz szybkość działania organów skarbowych, przeciwdzia-łaniu przestępstwo gospodarczym, a tym samym wsparcie w uszczelnianiu luki podatkowej skarbu państwa.

Podobnie jak mechanizm podzielonej płatności – central-ne fakturowanie cechuje się wysoką skutecznością w walce z „szarą” i „czarną strefą” dzięki możliwości kontroli przez organy skarbowe wszystkich faktur oraz odliczeń VAT.

Mankamentem mechanizmu jest jednak uzależnienie od powszechnego stosowania. Może się to przełożyć na wy-soki koszt implementacji oraz wysoki koszt szkoleń osób, które będą odpowiedzialne za administrację powszechne-go narzędzia.

główna różnica pomiędzy centralnym fakturowaniem a kasa-mi fiskalnymi online dotyczy rodzajów transakcji. O ile kasy fiskalne online generują transakcje B2C – czyli transakcje z konsumentami, centralne fakturowanie powinno rejestro-wać transakcje B2B – czyli transakcje pomiędzy przedsiębior-stwami.

1 ustawa z dnia 13 maja 2016 r. o zmianie ustawy – ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw (dz. u. z 2016 r. poz. 846), art. 109 ustawy o Vat, ustęp 8a

Centralny Rejestr Faktur

Centralny Rejestr Faktur ma być ogólnokrajowym repozytorium wiedzy obok Jednolitego Pliku Kontrolnego jako ewidencja elektroniczna na podstawie zmian w Ordynacji podatkowej1. Za wdrożenie Centralnego Rejestru Faktur odpowiada spółka Aplikacje Krytyczne.

Ministerstwo Finansów opublikowało projekt ustawy o VAT wprowadzający w bankach i SKOKach mechanizm podzie-lonej płatności. Dzięki nim od 1 stycznia 2018 roku nabyw-cy towarów i usług będą mogli dokonywać jednej płatności, ale poprzez użycie specjalnego komunikatu bank lub SKOK będzie samodzielnie przelewał kwotę netto na konto kontra-henta (jak to się odbywało do tej pory), a należny podatek na konto VAT dostawcy. Komunikat ten będzie działał tylko w transakcjach B2B.

System należy uznać za skuteczny w walce z szarą i czarną strefą ze względu na stałą kontrolę przez organy podatko-we każdej z przechodzących faktur. Wraz z usprawnieniami

płatności – tj. pojawieniem się jednej płatności dla kupują-cych z wykorzystaniem specjalnego komunikatu efektyw-ność funkcjonowania mechanizmu wzrosła jeszcze bardziej.

Należy się spodziewać stopniowego wprowadzania obligato-ryjnej płatności podzielonej w niektórych branżach, takich jak budowlana, stalowa czy też elektroniczna.

mechanizmy wprowadzone przez ministerstwo finansów i reformy w trakcie wdrażania 75


Szar

a st

refa

i st

refa

wył

udze

ń w

Pol

sce

– uj

ęcie

hor

yzon

taln

e

carlos piñerúa przedstawiciel Banku światowego

na polskę i kraje bałtyckie

Dotychczas władze podatkowe na świecie koncentrowały się na dwóch aspektach tego problemu. Po pierwsze, na aspekcie fiskalnym, czyli na mniejszych wpływach z podatków do bud- żetu państwa. Po drugie, na aspekcie efektywności, czyli na przykład na tym, jak niepewność co do przyszłości systemu podatkowego może negatywnie wpływać na zagraniczne inwe-stycje bezpośrednie lub w dłuższym okresie obniżać rentow-ność przedsiębiorstw. Dużo mniej uwagi poświęca się temu, jak obserwowane trendy podatkowe wpływają na kondycję krajów rozwijających się i kto jest zwycięzcą, a kto przegranym tych procesów na poziomie globalnym.

To właśnie władze krajów rozwijających się, w których często znajdują się oddziały (a nie siedziby) wielkich, międzynarodo-wych korporacji, borykają się z problemem spadających podat-ków CIT. Muszą więc to kompensować podnoszeniem innych podatków, w tym także podatków dla najbiedniejszych grup spo-łecznych. Ci z kolei – widząc, że administracja publiczna nie ra-dzi sobie z poborem podatków od najbogatszych jednostek i firm – również nie czują się w obowiązku, aby płacić należne państwu daniny. To powoduje szereg napięć i problemów. Krajom rozwija-jącym się będzie bardzo trudno spełnić ambitne cele zrównowa-

żonego rozwoju (Sustainable Development goals), jeśli ci, którzy dysponują dużymi środkami – zarówno osoby indywidualne, jak i firmy – nie będą płacić swojej uczciwej części. Aby tak się stało, potrzebne są jednak rozwiązania na szczeblu globalnym.

Bank Światowy wspiera rozwiązania lokalne jak i międzynaro-dowe w kierunku bardziej sprawiedliwego i uczciwego systemu podatkowego. Z jednej strony stale analizujemy i monitorujemy międzynarodowe przepływy podatkowe, a z drugiej wspieramy kraje we wprowadzaniu reform, które mogą poprawić admini-strowanie systemami podatkowymi. W ostatnich latach pro-blem niższych wpływów podatkowych dotknął również Polskę. Podczas gdy ściągalność podatków w wielu krajach Unii Euro-pejskiej powróciła już do poziomów sprzed kryzysu finanso-wego w 2008 roku, w Polsce to jeszcze nie nastąpiło, głównie z powodu tak zwanej dziury w systemie VAT. Działania polskiej administracji skarbowej w kierunku zmniejszenia tej dziury na-leży ocenić pozytywnie. Z drugiej strony, nie wolno zapominać o kompleksowych reformach aparatu skarbowego. Inwestycje w systemy teleinformatyczne, wzmacnianie instytucji nadzoru, inwestycje w kompetencje urzędników – to są także zmiany, których polski system podatkowy pilnie potrzebuje.

Zagadnienia związane z szarą strefą czy niepłaceniem podatków, także w kontekście globalizacji czy agresywnej optymalizacji podatkowej, od pewnego czasu przykuwają uwagę międzynarodowej opinii publicznej i mediów. Nie tak dawno temu, afera Panama Papers pokazała, że bardzo często istnieje ścisła więź pomiędzy unikaniem płacenia podatków a nielegalnymi przepływami pieniędzy.

79szara strefa i strefa wyłudzeń w polsce – ujęcie horyzontalne


Mariusz haładyj podsekretarz stanu, Ministerstwo rozwoju

650 tys. przedsiębiorców zatrudniających od 1 do 19 osób. Prawo powinno być tak skonstruowane, żeby nie zachęca-ło do obchodzenia go. A małe firmy odczuwają obciążenia administracyjne dużo mocniej niż duże przedsiębiorstwa. Z kolei osoby, które dopiero zaczynają przygodę z biznesem, z pewnością docenią pakiet ułatwień dla nowo powstałych firm zaproponowany przez nas w pakiecie Konstytucji Biz-

nesu – ulgę na start i tzw. działalność nierejestrową. To taka wędka, która od samego początku ma zachęcać do działania w ramach prawa.

Pracujemy teraz nad kolejnymi pakietami ułatwień. Nasza oferta skierowana jest do uczciwych przedsiębiorców. Dla nich jesteśmy partnerami.

W tamtym momencie byliśmy na początku wdrażania waż-nych projektów, zarówno proprzedsiębiorczych, jak i skie-rowanych przeciwko wyłudzeniom w podatkach. Chociaż oba te działania są sobie często przeciwstawiane, to tak na-prawdę mówimy o dwóch stronach tego samego medalu. Nie ma uczciwej konkurencji bez skutecznej walki z oszu-stami. Ale także państwo powinno ułatwiać prowadzenie działalności uczciwym przedsiębiorcom. Trzymając się po-etyki gwiezdnych Wojen, można powiedzieć, że rolą pań-stwa jest bycie rycerzem Jedi, który szerząc dobro, walczy jednocześnie ze złem.

W czerwcu 2016 r., czyli jeszcze przed publikacją zeszłorocz-nego raportu, ogłosiliśmy pakiet #100zmianDlaFirm. Jesie-nią 2017 r. 90 proc. ułatwień już obowiązuje. Są wśród nich m.in. zmiany pozornie niezwiązane z walką z szarą strefą, ale bardzo odczuwalne w codziennej praktyce gospodar-czej. To choćby uproszczenia w sposobie załatwiania spraw urzędowych. Nikt bardziej od przedsiębiorców nie zna praw-dy zawartej w powiedzeniu, że czas to pieniądz. Docierają

do nas już sygnały, że wprowadzone w czerwcu ułatwienia działają w praktyce. Mam na myśli np. szybką ścieżkę za-skarżenia do sądu administracyjnego urzędowych rozstrzy-gnięć, tzw. decyzji kasatoryjnych, które sprawiają, że sprawy przedsiębiorców krążą pomiędzy urzędami niczym piłeczka pingpongowa. Im bardziej przejrzyste, proste i sprawne jest załatwianie spraw urzędowych, tym mniejsza skłonność do poszukiwania działań w szarej strefie.

Wśród naszych rozwiązań są też takie, które przyczyniają się do ograniczenia szarej strefy poprzez uproszczenie przepi-sów. Na przykład, od 1 stycznia firmy prowadzą pełną księ-gowość dopiero po osiągnięciu przychodów w wysokości 2 mln euro rocznie. Wcześniej było to 1,2 mln euro. Od po-czątku roku przedsiębiorcy nie muszą też tworzyć Zakła-dowego Funduszu Świadczeń Socjalnych, jeśli zatrudniają mniej niż 50 osób. Przed 1 stycznia limitem było 19 pracow-ników. Nie trzeba więc sztucznie dzielić firmy lub zatrud-niać na umowy cywilnoprawne. Dotyczy to nie tylko blisko 50 tys. firm, które mają od 20 do 49 pracowników ale też

W tekście sprzed roku do raportu Global Compact, wskazywałem, że walka z szarą strefą to m.in. tworzenie korzystnego klimatu do rozwoju uczciwej przedsiębiorczości. Zwracał na to uwagę również wicepremier Morawiecki podkreślając, że rolą państwa jest budowanie takiego ekosystemu dla działalności gospodarczej, by „ciemna strona mocy” ostatecznie straciła moc przyciągania.

szara strefa i strefa wyłudzeń w polsce – ujęcie horyzontalne


drago kos przewodniczący grupy roboczej ds. problemu łapownictwa,

organizacja współpracy gospodarczej i rozwoju

As any other post-communist country entering modern de-mocratic processes and European and global integrations, Poland is carrying along a heavy burden of corruption, deve-loped under the previous one-party regime. However, while many countries of so-called „new Europe” were dealing with conflict or post-conflict devastation and different nationa-listic problems, Poland was in a favourable position to im-mediately start eliminating circumstances and conditions, which enabled the existence and development of corrup-tion emanating from the old times but also its new forms and appearances.

Poland was very susceptible to „hints” from Brussels, as many other countries were, on what needs to be done in or-der to fulfil a political criterion of fight against corruption when acceding to the European Union. The system of car-rots and sticks, used by the EU, was the most effective tool in influencing countries to quickly improve their legislati-ve, institutional and practical anti-corruption mechanisms,

except it only functioned until the big accession day. After the accession, there were no more tools, which European Commission could apply against 10 newcomers who joined the EU in 2004 as they have already achieved their most im-portant political goal. Due to the fact that in majority of the new EU Member States effective fight against corruption was not result of a genuine domestic political will but more of the external EU pressure, the anti-corruption efforts in all new EU countries have slowed down over the years after accession and sometimes even stalled.

Poland is no exemption. Being one of the flagships of the an-ti-corruption achievements of „new Europe” at the begin-ning of the new millennium, Poland turned into a country, where 45% of survey respondents1 asked still think they have been prevented to win a public tender or a public procure-

1 Natural and legal persons.

corruption in poland: Quo Vadis?The phenomen of corruption in Poland – general perspective and comparison of the phenomenon in the international arena.

83

ment contract2 due to corruption. However, something po-sitive has still happened in Poland. When asked about their practical experience with bribery in accessing basic services3, only 7% of the households responded that they have really used bribes to secure those services. This result puts Poland in better position than and ahead of Czech Republic, Slovak Republic, Hungary, greece, Romania, Bulgaria, etc in anti--corruption endeavours.

Some might mistakenly believe that such result does not ac-count for any special anti-corruption efforts anymore. Wi-thout any doubt, there is less corruption in Poland than at the beginning of democratic processes. On the other hand, the result of 7% of all households still implicates many people. Plus, it is always easier to achieve major improvements when the starting situation is a very bad one since there is plenty of low-hanging fruits. When it comes to systemic changes in specific and special areas, the pace of positive changes slows down. And that’s exactly what is happening now in Poland. In some areas such as the integrity of members of the Sena-te, where some very encouraging activities have been initia-ted, the process has come to almost a complete stop. After parliamentary elections in October 2015 the work on new legislation concerning reporting of assets of officials perfor-ming public functions has also stopped, leaving even such important professions as judges and prosecutors outside of a really effective monitoring system of their assets4. Interna-tional organisations are far from being satisfied with level of sanctions for legal persons and with protection of whistle-blowers in the Polish legal system5.

2 European Commission: EU Anti-Corruption Report, p. 25, Brussels, 2014, https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/e-library/documents/policies/organized-crime-and-human-trafficking/corruption/docs/acr_2014_en.pdf.3 The road police, public agencies issuing official documents, the civil courts, public education (primary or secondary), public education (vocational), public medical care, public agencies in charge of unemployment benefits and public agencies in charge of other social security benefits.4 GRECO Fourth Evaluation Round: corruption prevention in respect of members of parliament, judges and prosecutors, Second Compliance Report , March 2017, https://rm.coe.int/1680702abf.5 OECD Working Group on Bribery: Poland, Follow-up to the Phase 3 Report and Recommendations, October 2015, http://ww.w.oecd.org/daf/anti-bribery/Poland-Phase-3-Written-Follow-Up-Report-ENG.pdf.

Poland has achieved plenty in general terms of fight against corruption, but there are still many outstanding areas and problems, which will have to be dealt with priority. It is cle-ar that the speed of anti-corruption reforms in the country is slowing down. It is not only the matter of finalising the processes, which have started some decades ago, but it is also a matter of a pace with which Poland will do it. In other words, Poland will have to further engage in order to keep its image of a country devoted to fighting corruption and minimizing the negative consequences of corruption that continue to harm its citizens and companies.

szara strefa i strefa wyłudzeń w polsce – ujęcie horyzontalne

krzysztoF kwiatkowski prezes najwyższej izby kontroli

Do funkcjonowania „szarej strefy” niezbędna jest sieć wzajem-nie powiązanych ze sobą podmiotów – zarówno formalnie jak i w sposób mniej sformalizowany. W „szarej strefie” są prowa-dzący daną działalność i ci, którzy z tego korzystają.

W 2013 r. straty dla budżetu państwa z tytułu wyłudzeń podatku VAT w obrocie samym tylko olejem napędowym szacowane były na ok. 5 mld zł. Dane statystyczne gUS wykazały trwający od 2011 r. spadek konsumpcji krajowej paliw w Polsce, pomimo sta-łego wzrostu PKB oraz spadku światowych cen ropy naftowej .

NIK w ubiegłym roku przeprowadziła kontrolę „Zapobieganie nielegalnemu obrotowi paliwami ciekłymi”. Jej wyniki przed-stawione zostały Sejmowi w lipcu 2017 r.

W okresie objętym tą kontrolą, tj. od 1 stycznia 2015 r. do 30 czerwca 2016 r. nie doprowadzono do ograniczenia liczby pod-miotów działających w „szarej strefie” na rynku paliw ciekłych.

Ustalenia kontroli wykazały brak współpracy pomiędzy orga-nami administracji rządowej, do których kompetencji należały sprawy związane z rynkiem paliw ciekłych. NIK zwróciła uwa-

gę na fakt, iż dwa główne podmioty tj. Minister Energii (po-przednio Minister gospodarki), jak i Prezes URE, nie dostrze-gały negatywnego wpływu „szarej strefy” na przedsiębiorców legalnie działających na rynku, przy czym zdaniem Ministra Energii „szara strefa” miała negatywny wpływ głównie na kwe-stie fiskalne. Minister Energii nie doprowadził do opracowania polityki energetycznej w odniesieniu do paliw ciekłych, a jego prace legislacyjne podejmowane w celu zapewnienia konkuren-cyjności na rynku paliw okazały się niewystarczające. Działania Prezesa URE sprowadzały się do technicznej realizacji zadań ustawowych, związanych z koncesjonowaniem obrotu paliwami.

Największą aktywność w zwalczaniu „szarej strefy” na rynku paliw ciekłych wykazywał Minister Finansów i podległe mu służby: administracja podatkowa, kontrola skarbowa i służba celna. Jednak i one działały praktycznie oddzielnie, opierając się na własnych, odrębnych procedurach i systemach informa-tycznych. W tym kontekście, NIK skonkludowała, że utworze-nie jednolitej Krajowej Administracji Skarbowej powinno służyć wzmocnieniu zwalczania oszustw podatkowych i odzyskiwania należności, co widać już w realizowanych aktualnie większych wpływach z tytułu akcyzy na paliwa.

Tak jak do występowania i rozwoju „szarej strefy” niezbędne jest występowanie grupy wzajemnie powiązanych podmiotów, tak i do skutecznego zwalczania tego zjawiska niezbędna jest współpraca organów państwa.


87

Szara i czarna strefa – klasyfikacja działalności

nierejestrowanej i nielegalnej

Aby lepiej zrozumieć walkę ze zjawiskami niepożądanymi, musimy umiejętnie ocenić, z czym mamy do czynienia. Z perspektywy czysto ekonomicznej „szara strefa”, polegająca na prowadzeniu nierejestrowanej, ale legalnej działalności gospodarczej, choć zawsze oznacza zaburzenie konkurencji oraz negatywne skutki fiskalne, może mieć także pozytywny wpływ gospodarczy. Często na przykład dzięki jej występowaniu aktywizowane są osoby wykluczone z rynku pracy, które w normalnych okolicznościach nie byłyby aktywne zawodowo1. Nie należy jednak zapominać o tym, że jest to działanie poza prawem. Z tej perspektywy trzeba umiejętnie dobrać narzędzia walki oraz system kar do wagi popełnianego przestępstwa bądź wykroczenia.

1 patrz na przykład: bednarski m., kryńska e., pater k., walewski m. „przyczyny pracy nierejestrowanej w polsce”, warszawa, ministerstwo pracy i politykiSpołecznej, 2008.


legalnie działające firmy „kupujące” faktury na drobne usługi zestawia się natomiast z przestępcami trudniącymi się wyłudzaniem podatku VAT. Często z punktu widzenia prawa popełniają oni te same przestępstwa.

W rzeczywistości jednak ci pierwsi są często ubogimi osoba-mi „dorabiającymi”, by utrzymać swoje rodziny, a ci drudzy działają w zorganizowanych grupach przestępczych, które stać na zakup drogich maszyn do produkcji i nielegalnej dystrybucji papierosów lub na zorganizowanie skompliko-wanych karuzel VAT-owskich. Ci pierwsi działają w „szarej strefie”, ci drudzy są już częścią ”strefy czarnej”.

Aby skuteczniej zwalczać sytuacje niepożądane, należy zro-zumieć najważniejsze różnice charakterystyczne zarówno dla szarej, jak i czarnej strefy gospodarczej.

Na poniższym schemacie zaprezentowano próbę klasyfika-cji działalności nierejestrowanej i nielegalnej, która odzwier-ciedla zarysowane powyżej różnice. Jest on skonstruowany w taki sposób, by z jednej strony odzwierciedlać podstawo-we różnice pomiędzy działalnościami będącymi częścią PKB o relatywnie niewielkiej szkodliwości społecznej, a działal-nościami destrukcyjnymi z punktu widzenia gospodarczego i o dużej szkodliwości społecznej.

Schemat ten oparty jest o podział działalności gospodarczej na cztery ćwiartki wyznaczone poprzez dwie osie. Oś oznaczającą negatywny bądź pozytywny wpływ gospodarczy oraz oś ozna-czającą negatywne bądź pozytywne oddziaływanie społeczne, gdzie granicą jest działanie zgodne lub niezgodne z prawem.

Ćwiartka I zakładałaby połączenie działalności legalnej z punktów widzenia prawnego i korzystnej społecznie, która jednocześnie miałaby negatywny wpływ gospodarczy. Ponie-waż trudno jest nam dostrzec tego rodzaj działalności, ćwiart-ka ta pozostaje pusta.

Ćwiartka II to obszar działań legalnych. Są to działania zgod-ne z prawem oraz korzystne gospodarczo i społecznie. Obej-muje ona każdą zarejestrowaną i opodatkowaną działalność gospodarczą, oraz w pełni opodatkowane i oskładkowane za-trudnienie.

Ćwiartka III – to dominująca część szarej strefy. Są to dzia-łania legalne co do zasady, choć prowadzone przez niereje-strowane podmioty, a także działalność nierejestrowana lub nierejestrowane zatrudnienia oficjalnie działających pod-miotów gospodarczych. Działania te mogą być realizowane z premedytacją, ale mogą także wynikać z niewiedzy lub zbyt dużych obciążeń administracyjno-finansowych. Tak rozu-miana „szara strefa” może mieć pozytywny wpływ gospo-darczy. Obejmuje ona także osoby, które działając legalnie i opłacając należne podatki i składki na ubezpieczenia spo-łeczne nie mogłyby utrzymać swojej aktywności i musiałyby ją zamknąć. Dzięki szarej strefie osoby te nie są wykluczone gospodarczo i mogą pracować wprowadzając do gospodar-ki towary lub usługi wpływające na nią korzystnie. Choć nie zmienia to faktu, że ich działanie może stanowić także zabu-rzenie konkurencji.

Ćwiartka IV to „czarna strefa”. Jest to zbiór działań, które są nielegalne, niekorzystne społecznie oraz szkodliwe gospodar-czo. Przestępczość gospodarcza tego rodzaju może charak-teryzować się znaczną szkodliwością społeczną. Jest często podejmowana przez zorganizowane grupy przestępcze dyspo-

nujące znacznymi środkami materialnymi i finansowanymi, które umożliwiają im działalność na dużą skalę oraz ułatwiają skuteczną ochronę swoich interesów.

Walka z tego rodzaju przestępstwami jest domeną organów ścigania, a nie organów podatkowych i w przypadku planowa-nia środków zaradczych oraz w debacie publicznej nie powin-na być utożsamiana z ograniczaniem szarej strefy. Działania legislacyjne opisywane w następnej części raportu skierowa-ne są zarówno w celu ograniczania „szarej strefy” (np. lote-ria paragonowa), jak i utrudniania podejmowania działalno-ści w „czarnej strefie” (np. pakiety paliwowy i transportowy, rozszerzenie odwróconej płatności w VAT). Zmiany w admi-nistracji skarbowej mają ułatwiać wykrycie objawów działal-ności prowadzonej głównie w „czarnej strefie”, a reformy wy-miaru sprawiedliwości mają usprawnić lub nawet umożliwić podejmowanie skutecznych działań skierowanych na elimi-nacje osób i grup w nią zaangażowanych.

Wierzymy, że dzięki zaproponowanej przez nas „mapie sza-rej i czarnej strefy” łatwiej będzie zrozumieć wagę poszcze-gólnych działań niepożądanych, jak i dobranych narzędzi do walki z nimi. Wskazanie obszaru problemowego dotykanego przez opisywane przez nas poniżej działania zmierzające do ograniczenia szarej i czarnej strefy stanowi element opisane-go wcześniej barometru zmian legislacyjnych.

W debacie publicznej często brakuje rozróżnienia dla „szarej” i „czarnej strefy” – czyli zorganizowanej przestępczości gospodarczej. Przysłowiowych „sprzedawców na bazarze” często stawia się w jednym rzędzie z osobami, które, na przykład, nielegalnie produkują lub sprowadzają papierosy, alkohol lub paliwo w masowych ilościach.

szara strefa i strefa wyłudzeń w polsce – ujęcie horyzontalne i szara i czarna strefa – klasyfikacja działalności nierejestrowanej i nielegalnej

91

Ocena zmian skali szarej strefy w Polsce w latach 2015-2017

W niniejszym raporcie badanie zmian skali występowania szarej strefy w Polsce oparto o części składowe modelu wykorzystanego w opracowaniu UNGC i EY „Przeciwdziałanie szarej strefie w Polsce” z 2015 roku. W opracowaniu tamtym dokonano wspólnego szacunku skali występowania szarej strefy w Polsce i innych krajach regionu, w oparciu o metodykę składającą się z trzech kroków:

– Szacunku wstępnego wykorzystującego badanie zmian popytu na pieniądz

– Podziałowi szarej strefy na aktywną i pasywną w oparciu o analizę danych z rynku pracy

– Zastosowaniu zmodyfikowanego modelu typu MIMIC1 w celu precyzyjnego oszacowania skali zmian szarej strefy w ostatnich latach

1 model mImIc (multiple Indicators and multiple causes) to ekonometryczny model badający zmianę szarej strefy z wykorzystaniem analizy porównawczej do państw modelowych, wykorzystany został w raporcie ungc z 2015 roku.

93

Zastosowano podejście uproszczone. Oceny zmiany skali wy-stępowania szarej strefy w Polsce dokonano w oparciu o dy-namiki zmiennych, których zmiany są skorelowane ze skalą występowania szarej strefy. Analiza tych danych została także uzupełniona o przegląd wyników innych opracowań dotyczą-cych szarej strefy w Polsce zawierających już szacunki za lata 2015 i 2016, a także o analizę informacji uzyskanych od przed-stawicieli objętych raportem branż szczególnie narażonych na występowanie nierejestrowanej bądź nielegalnej działalności. Ostatnim czynnikiem wziętym pod uwagę w celu oszacowa-nia zmiany skali szarej strefy w Polsce w ostatnich latach były wyniki analiz PwC dotyczących zmian rozmiarów luki w po-borze podatku VAT, tzw. „luki VAT-owskiej”.

Dodatkowo, tam gdzie było to możliwe, dokonano także oce-ny znaczenia zmian następujących w 2017 roku z punktu widzenia ich wpływu na pomiar skali szarej strefy.

Schemat logiczny zastosowanej analizy zaprezentowany jest na poniższym wykresie.

Instytut Badań nad gospodarką Rynkową (IBngR)1 co roku przygotowuje szacunek szarej strefy, w którym do wyliczenia jej wielkości wykorzystuje metodologię głównego Urzędu Statystycznego (gUS). gUS mierzy szarą strefę wykorzystując tzw. metodę bezpośrednią, polegającą na eksperckim określeniu dla poszczególnych typów przedsiębiorstw (w zależności od prowadzonej działalności, rodzaju miejscowości i liczby pracujących) przeciętnej wydajności pracy i przeciętne-go wynagrodzenia przypadającego na jednego pracującego przy założeniu, że przedsiębiorstwa te rejestrują całą swoją działalność. Wyniki te porównuje się z analogicznymi miara-mi obliczonymi na podstawie sprawozdań statystycznych wy-pełnianych przez przedsiębiorstwa. Według szacunków gUS2 w latach 2012-2014 udział szarej strefy w PKB wzrósł z 13% do 13,3%. W roku 2015 także odnotowano kolejny wzrost jej poziomu do 13,5%. Szacunki gUS wskazują więc na sta-bilizację poziomu szarej strefy, przynajmniej w roku 2015.

1 patrz raport Ibngr „Szara strefa w polskiej gospodarce w 2016 roku”, warszawa, marzec 20162 patrz “rachunki narodowe według sektorów i podsektorów instytucjonalnych 2012-2015”, guS, 2016

W ramach prac nad niniejszym raportem, skupiającym się przede wszystkim na sytuacji w Polsce w ciągu ostatnich dwóch lat, niemożliwe było pełne przeszacowanie modelu opartego o długookresowe dane z wielu krajów, wykorzystanego w opracowaniu bazowym.

szara strefa i strefa wyłudzeń w polsce – ujęcie horyzontalne i ocena zmian skali szarej strefy w polsce w latach 2015-2017


podatkowych i dochodów składkowych FUS było wyższe niż tempo przyrostu funduszu płac.

W latach 2012-2014 wpływy z PIT rosły przeciętnie o 5% rocz-nie, podczas gdy wartość funduszu płac w przedsiębiorstwach rosła średnio o 3,3% rocznie. W latach 2015-2016 wzrosty te wynosiły odpowiednio 6,9% i 4,7% rocznie. Wpływy składko-we do FUS w latach 2012-2014 rosły przeciętnie o 13,7% rocz-nie, podczas gdy wartość funduszu płac w przedsiębiorstwach rosła średnio o 3,3% rocznie. W latach 2015-2016 natomiast dochody składkowe FUS rosły przeciętnie o 13,1% rocznie, a fundusz płac o 4,7% rocznie. Obserwacje zmian obu tych re-lacji oznaczałaby stabilizację lub kontynuację trendu spadko-wego rozmiarów szarej strefy zarówno w latach 2012-2014, jak i 2015-2016. W świetle innych dostępnych informacji bardziej prawdopodobny jest jednak trend stabilizacyjny.

Ostatnim czynnikiem branym pod uwagę przy ocenie kierun-ku zmian szarej strefy w latach 2015-2016 i 2017 jest analiza sytuacji w objętych niniejszym raportem branżach szczególnie narażonych na występowania szarej strefy lub/i przestępczości gospodarczej. Szczegółowe informacje dotyczące poszczegól-nych branż podane są w dalszej części raportu.

Informacje z branży tytoniowej oraz paliwowej jednoznacznie wskazują, iż od roku 2016 mamy do czynienia z wyraźną re-dukcją skali nielegalnej działalności w tych branżach. To wła-śnie wtedy po raz pierwszy od roku 2012 zaobserwowano nie tylko wzrost dochodów budżetu państwa z akcyzy na wyroby tytoniowe, ale również badania rynkowe wskazały na spadek udziału rynkowego nielegalnie importowanych papierosów. Podobnie dane POPiHN dotyczące konsumpcji i importu pa-liw, głównie oleju napędowego, wskazują na potencjalną reduk-cję problemu szarej strefy w roku 2016 oraz jeszcze silniejsze jej ograniczenie w roku 2017. Branża hazardowa także wskazuje na redukcje szarej strefy, głównie poprzez zablokowanie dostępu polskim graczom do zagranicznych serwisów internetowych. Nieco inne informacje płyną z branż spirytusowej i gastrono-micznej, które pomimo dostrzeżenia działań zmierzających do ograniczenia niepożądanej działalności w ich branżach, nie do-strzegają na razie pozytywnych efektów tych działań.

Analiza istniejących szacunków zmian szarej strefy w latach 2015 i 2016, danych dotyczących zmiennych ekonomicznych skorelowanych ze skalą występowania szarej strefy oraz infor-macji napływających z branż wrażliwych pozwala wyciągnąć wniosek, iż w latach 2015 i 2016 mieliśmy w Polsce do czynie-nia ze stabilizacją skali zjawiska szarej strefy. Jednak w wybra-nych branżach już w roku 2016 zaobserwowano ograniczenie nielegalnej działalności. Dostępne informacje dotyczące roku 2017 pozwalają przypuszczać, iż w tym roku skala szarej stre-fy w Polsce ulegnie ograniczeniu. Przyjmując za punkt odnie-

sienia szacunki z raportu UNgC z roku 2015, wedle których w roku 2014 udział szarej strefy w PKB wynosił 12,4%, można oceniać, iż w latach 2015-2016 utrzymywał się on na tym sa-mym poziomie. W roku 2017 można oczekiwać spadku skali zjawiska nawet do około 11% PKB.

Ponieważ szacunki gUS dotyczą tylko mikroprzedsiębiorstw (do 9 zatrudnionych) oraz firm niebędących spółdzielniami (do 49 osób), IBngR doszacowuje do tej wartości wielkość zorga-nizowanej przestępczości w takich branżach jak energetyczna, tytoniowa, alkoholowa, hazardowa czy handlowa. Wg tak przy-gotowanego opracowania szara strefa w Polsce w latach 2012-2014 spadała z 21,1% do 19,5%. W latach 2015-2016 podlega-ła ona natomiast nieznacznym wahaniom najpierw spadając do 19,2%, a potem rosnąc do 19,7%. Instytut argumentuje, że spadek dynamiki wzrostu PKB o ok. 1% pomiędzy 2015 a 2016 zwiększył konkurencję, co zachęca do przeniesienia działal-ności do szarej strefy. Ponadto podnoszona jest kwestia zwięk-szenia poziomu fiskalizacji polskiej gospodarki, a także możli-wość ukrywania części swoich dochodów przez rodziny, które ubiegać się będą o pieniądze z programu 500+ także na pierw-sze dziecko. Oceny te, podobnie jak szacunki gUS, wskazują na stabilizację szarej strefy w latach 2015-2016 w porównaniu do poziomu z roku 2014.

Od 2013 PwC dokonuje corocznych pomiarów skali luki VAT w Polsce. luka ta mierzy różnice pomiędzy teoretyczną wiel-kością dochodów z podatku VAT wynikającą z wielkości para-metrów gospodarczych i aktualnych przepisów podatkowych, a rzeczywistymi kwotami wpływającymi do budżetu państwa z podatku VAT. Choć metodyka wyliczeń luki VAT przyjęta przez PwC nie pozwala na jej dekompozycję na poszczególne przyczyny jej występowania, to można z dużym prawdopo-dobieństwem twierdzić, iż jej zmiany odzwierciedlają wzrosty i spadki wielkości „szarej” oraz „czarnej strefy” (przestępczości gospodarczej – głównie wyłudzeń podatku VAT).

W latach 2012-2014 wielkość luki VAT wahała się – najpierw wzrosła z 2,3% PKB w roku 2012 do 2,9% PKB w roku 2013, by w roku 2014 spaść do 2,4% PKB, co było zbieżne z dynami-ką rozmiarów szarej strefy według szacunków gUS. W roku 2015 szacowana luka VAT znowu wzrosła do poziomu 2,9% PKB, by w roku 2016 ustabilizować się na tym poziomie, (choć warto zauważyć, że gdyby Ministerstwo Finansów nie doko-nało przyspieszonych zwrotów kwoty ok. 6 miliardów PlN podatku VAT w grudniu 2016, to rozmiar luki VAT w tym roku skurczyłby się do 2,5% PKB). W roku 2017 możemy na-tomiast mieć do czynienia ze znaczącym spadkiem rozmiarów luki VAT w relacji do PKB – według wstępnych szacunków PwC spadnie ona do około 2% PKB. Zmiany luki VAT w latach 2015-2017 wskazywałyby stabilizację lub wzrost szarej strefy w latach 2015-2016 oraz jej spadek w roku 2017.

Podstawowym czynnikiem wykorzystanym w raporcie UNgC w 2015 roku do oszacowania wartości szarej strefy są zmiany w wielkości popytu na pieniądz gotówkowy. Wynika to z fak-tu, że brak automatycznego rejestru transakcji gotówkowej (w przeciwieństwie do np. przelewu czy płatności kartą) sta-

nowi zachętę dla uchylających się od płacenia podatków do po-pełniania czynu zabronionego. Analiza tej wielkości jest także elementem tegorocznej oceny.

Do oceny kierunku zmian rozmiarów szarej strefy w polskiej gospodarce użyto w tym przypadku relacji dynamiki wzrostu wartości pieniądza gotówkowego poza kasami banków w go-spodarce oraz zmian wielkości nominalnych PKB3. Analizowa-ne dane wskazują, iż zarówno w latach 2012-2014, jak i w latach 2015-2016 obserwowano wyższą dynamikę przyrostu wartości pieniądza gotówkowego w gospodarce niż przyrostu PKB. Na-leży jednak wspomnieć, iż w latach 2015 i 2016 różnica ta była znaczenie wyższa i wynikało to przede wszystkim ze znaczące-go wzrostu tempa przyrostu wartości pieniądza gotówkowego. W latach 2012-2014 rosła ona w średnim tempie 8,3% rocznie, by w latach 2015-2016 przyspieszyć do 15,5% rocznie. Pierw-sza połowa 2017 roku przyniosła natomiast tendencję odwrot-ną – średnie tempo wzrostu wartości pieniądza gotówkowego w obiegu spadło w tym okresie do 11,3%. Co ważne, działo się to przy jednoczesnym przyspieszeniu tempa wzrostu nomi-nalnego PKB z około 3,7% rocznie w latach 2015-2016, do 5,8% w pierwszej połowie 2017. Zastosowanie jako punktu odniesie-nia dynamiki popytu krajowego zamiast dynamiki PKB nie zmienia ogólnych wniosków z tych obserwacji. Dane te wskazy-wałby na narastanie problemu szarej strefy w latach 2015-2016 oraz jego stopniowe ograniczanie w roku 2017.

Jednym z podstawowych objawów problemu szarej strefy jest występowanie zatrudnienia nierejestrowanego, czyli niefor-malnych umów o pracę nieobjętych żadnymi zobowiąza-niami wobec Państwa. Na rynku występują także inne for-my niepełnego bądź nieobjętego pełnym opodatkowaniem i oskładkowaniem zatrudnienia, związane z rejestracją i opo-datkowaniem tylko części wykonywanej pracy i wypłacanego wynagrodzenia.

Przybliżoną miarą dynamiki występowania podobnych zja-wisk może być relacja zmian przychodów budżetu państwa z podatku PIT i wpływów do Funduszu Ubezpieczeń Spo-łecznych do tempa przyrostu funduszu płac w gospodarce. Do oceny zmian tych wartości użyto danych gUS dotyczących wartości funduszu płac w firmach zatrudniających powyżej 9 pracowników, danych Eurostat dotyczących rozmiarów fun-duszu płac w firmach do 9 pracowników, a także danych Mini-sterstwa Finansów dotyczących dochodów finansów publicz-nych w podatku PIT i danych ZUS dotyczących dochodów ze składek Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS). Zesta-wienie tych informacji pokazuje, iż zarówno w okresie 2012-2014, jak i w okresie 2015-2016 tempo przyrostu dochodów

3 dane o wartości pieniądza gotówkowego w obiegu pochodzą z informacji nbp dotyczących podaży bilansowej pieniądza m3 http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/statystyka/pieniezna_i_bankowa/m3.html



informacja Sytuacja w 2014 i wcześniej Zmiany w latach 2015-2016

Szacunki guS2012-13% pkb2013-13,8%2014 - 13,3%

2015- 13,5%2016 - brak informacji

Szacunki Ibngr 2012 – 21,1% pkb2013 – 19,9%2014 – 19,5%

2015 – 19,2%2016 – 19,7%

luka Vat – szacunekpwc

2012 – 2,3% pkb2013 – 2,9%2014 – 2,4%

2015 – 2,8%2016 – od 2,5% do 2,9%

Ilość gotówki poza kasami banków w obiegu w relacji do pkb

Średni roczny wzrost wartości gotówki w obiegu w latach 2012-2014 to 8,3%, wobec średniego wzrostu nominalnego PKB 3,2%.

W latach 2015-2016 wartość gotówki w obiegu rośnie o średni o 15,5% rocznie, podczas gdy PKB o 3,7% rocznie.

Przychody z PIT w relacji do funduszu płac

W latach 2012-2014 wpływy z PIT rosły przeciętnie o 5% rocznie, podczas gdy wartość funduszu płac w przedsiębiorstwach rosła średnio o 3,3% rocznie.

W latach 2015-2016 wpływy z PIT rosły przeciętnie o 6,9% rocznie, a fundusz płac o 4,7% rocznie.

Przychody z FUS w relacji do funduszu płac

w latach 2012-2014 wpływy składkowe do FuS rosły przeciętnie o 13,7% rocznie, podczas gdy wartość funduszu płac w przedsiębiorstwach rosła średnio o 3,3% rocznie.

W latach 2015-2016 dochody składkowe FUS rosły przeciętnie o 13,1% rocznie, a fundusz płac o 4,7% rocznie.

rynek papierosów

w latach 2012-2014 badania almareS wskazywały na wzrost odsetka nielegalnych papierosów importowanych w polsce z ok. 13% do ok. 17%. dochody akcyzowe z wyrobów tytoniowych spadły w tym samym czasie o 3,5%.

Spadek udziału nielegalnych papierosów importowanych w polsce od roku 2014 do 2016 z ok. 17% do ok. 14%. wzrost dochodów z akcyzy na wyroby tytoniowe 3,1% (w 2015 spadek o 0,7%, w 2016 wzrost o 3,9%)

paliwaSzara strefa na rynku oceniana stabilnie 15-20% na rynku oleju napędowego.

2015 – intensyfikacja kontroli służb skarbowych2016 – wzrost oficjalnego importu oleju napędowego o 93%

rynek spirytusowyod 2004 obserwowany jest powolny spadek udziału szarej strefy. w latach 2008-2014 następuje stabilizacja.

w latach 2015-2016 nie obserwuje się istotnych zmian w skali szarej strefy w branży

gastronomiaSkala uszczupleń podatkowych sięga 1-2 miliarda złotych, co wskazywałoby na ok. 10%-20% udział szarej strefy.

Stabilna skala szarej strefy.

hazardrozwój szarej strefy poprzez wzrost liczby nielegalnych automatów i rosnący dostęp do nielegalnych zagranicznych gier on-line.

prace nad nowelizacją ustawy o grach hazardowych. brak zmian w skali szarej strefy w branży.

Znaczenie z punktu widzenia szarej strefy Zmiany w 2017 Znaczenie z punktu widzenia szarej strefy

Stabilizacja

Stabilizacja

2015 2016 Stabilizacja

2017 – prognoza ok. 2%

2017

2016 możliwy rozrost

W pierwszej połowie 2017 tempo wzrostu wartości gotówki w obiegu zwalnia do 11,3%, a tempo wzrostu nominalnego PKB przyspiesza do 5,8%.

2017 możliwy spadek

Stabilizacja lub kontynuacja trendu spadkowego

2016

Stabilizacja lub kontynuacja trendu spadkowego

pomiędzy Q4 2016 - Q2 2017 spadek udziału nielegalnych papierosów rynku (z 14,3% do 13,8%). kontynuacja trendu wzrostowego dochodów z akcyzy na wyroby tytoniowe. wzrost o 1,2% za pierwsze 8 miesięcy 2017.

2017

2016

na skutek wprowadzonych zmian prawnych oczekuje się wzrostu obrotów w branży i spadek udziały szarej i czarnej strefy.

2017

do 2016 Stabilizacja


2017 – b/z

do 2016 Stabilizacja


2017 – b/z

Stabilizacja

przepisy nowej ustawy o grach hazardowych doprowadziły do ograniczenia szarej strefy, głownie w segmencie on-line.

2017

Zach

owan

iE in

nyc

h w

SKaź

niK

ów

wSK

aZUj

ącyc

h n

a Zm

ian

y SZ

arEj

Str

Efy

info

rmac

jE Z

bra

nż

obję

tych

raP

ortE

m

SZcZ

EgóL

niE

nar

ażon

ych

na

wyS

tęPo

wan

iE S

ZarE

j Str

Efy

iStn

iEją

cE S

ZacU

nKi

Sz

arej

Str

eFy

w P

olSc

e



Szar

a st

refa

i st

refa

wył

udze

ń w

Pol

sce

– uj

ęcie

sekt

orow

e


W tej sytuacji wprowadzanie nielegalnego i nieopodatkowane-go paliwa za niższą cenę opłaca się samym grupom przestęp-czym, jak i klientom, którzy chętnie sięgają po tańszy produkt i często nie wiedzą lub nie chcą znać źródła taniego paliwa.

Według szacunków skala wyłudzeń w 2015 roku w obrocie paliwami wyniosła 10 mld zł1. Wprowadzone zmiany regu-lacyjne w roku 2016 (Pakiet paliwowy i Pakiet energetycz-

1 raport roczny 2016 polskiej organizacji przemysłu i handlu naftowego

ny) spowodowały odwrócenie trendu i ograniczanie wielko-ści szarej oraz czarnej strefy. Zmiany te zostały wprowadzone w konsultacjach z przedsiębiorcami. Wciąż można zidentyfi-kować szereg wyzwań stojących przed branżą. Wciąż bowiem branża paliwowa jest w szczególności narażona na działania czarnej strefy i zorganizowanych grup przestępczych zaanga-żowanych w obrót paliwami i wyłudzeniami na wielką skalę.

Należy sobie uświadomić, że branża paliwowa jest szczególnie narażona na wyłudzenia i oszustwa. Na każdym etapie dostar-czania i produkcji paliw możliwe są działania niepożądane. W związku z tym potrzebne są regulacje lub podjęcie działań na wszystkich etapach – produkcji, transportu, infrastruktu-ry, logistyki, rafinacji lub mieszania, obrotu hurtowego i de-talicznego na administracji kończąc.

Sama branża informowała już w swoich publikacjach2 o ko-nieczności stworzeniu rozwiązań systemowych dla sektora paliwowego, które dostrzegają się wzajemnie i uzupełniają. Obecnie bowiem elementy te znajdują się różnych regula-cjach prawnych, bywają ze sobą niespójne i mogą zawierać rozbieżne definicje.

Jednym z rozwiązań prawnych, które w ostatnim czasie mia-ły istotny wpływ na obniżenie skali nielegalnego handlu pa-liwami, jest opisywany już w innej części tego raportu pakiet transportowy, który wkrótce ma objąć także kolej. Dzięki re-jestracji przewozów drogowych, praktycznie niemożliwe jest dzisiaj zadeklarowanie w transporcie drogowym paliwa tran-zytu, a następnie pozostawienie go w Polsce i wprowadzenie do nielegalnej sprzedaży. Cysterna legalnie wjeżdżająca do Polski jest monitorowana i śledzona zgodnie z zadeklarowa-nym celem. Wyzwaniem stojącym w tej chwili przed organa-mi skarbowymi i organami ścigania jest dalsze uszczelnienie systemu mające na celu walkę z „klasycznym” przemytem. Istnieją podejrzenia, że część grup przestępczych mogła lub może przerzucić się na tego typu działania.

Wprowadzenie pakietu transportowego oraz opisanych poni-żej dedykowanych branżowo pakietów paliwowego oraz ener-getycznego w istotny sposób przyczyniło się do redukcji nie-legalnego obrotu paliwami w Polsce.

Według danych Polskiej Organizacji Przemysłu i Handlu Naf-towego od momentu wprowadzenia rozwiązań pakietów pali-wowego i energetycznego, czyli od sierpnia 2016 roku znaczą-co wrósł wolumen legalnej konsumpcji paliw w Polsce – w tym w szczególności oleju napędowego. W okresie od sierpnia 2016 do lipca 2017 roku legalna konsumpcja paliw w stosunku

2 raport roczny 2016 polskiej organizacji przemysłu i handlu naftowego

do analogicznego okresu ubiegłego roku wzrosła o 18%, a konsumpcja oleju napędowego o 23%.

Jeszcze wyraźniej skutki wprowadzenia ww. rozwiązań widać w danych dotyczących legalnego importu, który w przypad-ku całego rynku paliw w wzrósł o 94%, a w przypadku oleju napędowego o 111%.

Jednocześnie w znaczący sposób obniżyła się skala rejestro-wanego eksportu, który w podobnych okresach porównaw-czych dla całego rynku paliw obniżył się 66%, a w przypad-ku oleju napędowego o 78%. Spadek ten może z jednej strony wynikać z rzeczywistego obniżenia eksportu przez lokalnych producentów w związku z rosnącymi możliwościami sprze-daży paliwa na rynku lokalnym. Częściowo jednak może być także spowodowany ograniczeniem skali eksportu pozornego realizowanego przez grupy przestępcze, którego celem było nielegalne uplasowanie paliwa „wyeksportowanego” paliwa na rynku polskim.

Na uwagę zasługuje także fakt rozwiązania części proble-mów dotyczących koordynacji oraz należytego przepływu informacji pomiędzy organami publicznymi zaangażowany-mi w funkcjonowanie branży. Mowa tu zarówno o regulato-rach, jak i instytucjach kontroli. Reguluje to w tym momen-cie Pakiet energetyczny gwarantujący wymianę informacji, aktualizację koncesji czy jawność rejestrów pomiędzy URE, IH i UOKiK. Wciąż są jednak oczekiwania dotyczące elek-tronizacji gromadzonych danych oraz sprawna koordyna-cja współpracy.

Zmiany te w oczywisty sposób przekładają się na wpływy z akcyzy, które rosły szybciej niż w latach ubiegłych. Według

Branża paliwowa

Branża paliwowa została jako pierwsza wzięta pod uwagę podczas wprowadzania zmian dążących do uszczelnienia systemu oraz walkę ze zorganizowanymi grupami przestępczymi wyspecjalizowanymi w przestępstwach gospodarczych. W przypadku cen paliw zawsze około 50% ceny to daniny publiczne (około 48% w przypadku oleju napędowego i 53,5% w przypadku benzyny).

Viii 2015-Vii2016 Viii 2016- Vii 2017 Zmiana procentowa

benzyny 495 688 584 807 11%

on 3 090 130 6 516 476 111%

loo 144 676 126 976 -12%

razem 3 730 494 7 228 259 94%

Import palIw do polSkI w okreSIe VIII2016 – VII2017 VS. VIII2015 – VII 2016


benzyny 844 683 457 226 -46%

on 1 476 331 332 168 -78%

loo 0 0

razem 2 321 014 789 394 -66%

ekSport palIw do polSkI w okreSIe VIII2016 – VII2017 VS. VIII2015 – VII 2016 [m3]


benzyny 5 252 946 5 679 500 8%

on 15 552 294 19 083 050 23%

loo 872 832 904 928 4%

razem 21 678 072 25 667 478 18%

konSumpcja palIw w okreSIe VIII2016 – VII2017 VS. VIII2015 – VII 2016

szara strefa i strefa wyłudzeń w polsce – ujęcie sektorowe

Pakiet paliwowy; pakiet energetyczny

90%

oddz

iały

wan

ie p

raw

no-s

połe

czne


85%

barometr zmian

+

Pakiet paliwowy

Pakiet energetyczny

Pakiet transportowy

Uprawnienia KAS

–

Nieszczelność pakietu transportowego

Przejście zorganizowanych grup wyłudzeń podatkowych na "klasyczny" przemyt

103102 global compact | przeciwdziałanie szarej strefie w polsce szara strefa i strefa wyłudzeń w polsce – ujęcie sektorowe

danych Ministerstwa Finansów przychody z podatku akcy-zowego za okres styczeń-sierpień 2017 roku wyniosły 20,3 miliarda złotych i były o 7,1% wyższe niż w analogicznych okresie roku ubiegłego.

Wyzwaniem wciąż jest edukacja konsumencka i świadomość zakupu paliw z legalnych źródeł. Konsumenci najczęściej po-dejmują decyzje w oparciu o kryterium ceny. Wymagany jest większy nacisk na uświadomienie, że podatki z paliw są ko-rzystne społecznie, a wspieranie grup przestępczych nie tylko osłabia państwo, ale może być szkodliwe dla samych pojaz-dów wykorzystywanych przez konsumentów. Nie ma bowiem kontroli nad jakością oraz składem chemicznym paliw wpro-wadzanych do obrotu nielegalnie.

PAKIET PAlIWOWY

Pierwszego sierpnia 2016 roku zaczął obowiązywać w Polsce Pakiet Paliwowy. Na pakiet paliwowy składają się nowelizacje ustaw o VAT i akcyzie, prawa energetycznego oraz o zapasach paliw3. Przygotowany przez resort finansów pakiet miał na celu uszczelnienie luki VAT wynikającej z poboru podatku z paliw, olejów oraz obrót paliwami za granicą.

Regulacja dotyczy wewnątrzwspólnotowego nabywania paliw oraz zapłaty VAT związanego z tą operacją. Zobowiązanie cią-ży aktualnie nie tylko na nabywcach, ale na zarejestrowanych odbiorcach oraz składach podatkowych. Termin wpłaty został skrócony do 5 dni od momentu wejścia paliwa do składu po-datkowego. Zmiany dotyczą także koncesji na obrót paliwami, które może uzyskać wyłącznie podmiot mający siedzibę i za-rejestrowany w Polsce.

Zmiany te są w oczywisty sposób korzystne z perspektywy mo-nitorowania obrotu paliwami oraz śledzenia zobowiązań po-datkowych, choć z drugiej strony stanowią obciążenie admi-nistracyjne i finansowe dla samych kupujących.

Pakiet Paliwowy powstał w odpowiedzi na liczne sygnały doty-czące nadużyć i wyłudzeń na rynku paliw płynnych i ma istotny wpływ na ograniczenie nielegalnej działalności na tym rynku. Przyspieszona do pięciu dni płatność VAT redukuje możliwość wyłudzeń. Ograniczając możliwość nielegalnego obroty pali-wami oraz wyłudzeń podatku VAT w oparciu o handel na tym rynku, przyczynia się on przede wszystkim do ograniczenia możliwości działania „czarnej strefy”.

3 ustawa z dnia 7 lipca 2016 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw

PAKIET ENERgETYCZNY

Jako „Pakiet energetyczny” określa się ustawę o zmianie ustawy Prawo Energetyczne oraz niektórych innych ustaw.4 Jej nadrzędnym celem jest zwiększenie transparentności ryn-kowej, wprowadzenie mechanizmów uczciwej konkurencji, a także zaostrzenie kar, w tym możliwości cofnięcia konce-sji na obrót paliwami ciekłymi. Dodatkowo pakiet wzboga-ca prezesa URE w zwiększone możliwości kontrolne. Razem z Pakietem paliwowym mają stanowić tandem zmian, które wesprą funkcjonowanie legalnego rynku obrotu paliw oraz uniemożliwią rozwój „czarnej strefy”.

Pakiet obejmuje przede wszystkim następujące zmiany: ujednolicenie definicji paliw ciekłych, podmiotów zobowią-zanych do tworzenia zapasów obowiązkowych i realizacji Narodowego Celu Wskaźnikowego, wprowadzenie mecha-nizmów koordynacji działań administracji publicznej, roz-budowanie mechanizmów sprawozdawczych o rynku pali-wowym oraz wprowadzenie sankcji karnych za brak koncesji na obrót paliwami.

Pakiet ten w znaczący sposób przyczynił się do ograniczenia możliwości nielegalnego obrotu paliwami. Stworzono podsta-wy do utworzenia w ramach bazy koncesjonariuszy oraz reje-stru podmiotów przywożących prowadzonych przez Prezesa URE jednolitej bazy danych o rodzajach, ilości oraz lokaliza-cji infrastruktury paliw ciekłych w Polsce. Regulację rynku oparto poza tym o zasady jawności i transparentności danych i informacji rynkowych. Mają one budować mechanizmy sa-moregulacji rynku oparte o weryfikację podmiotów na nim działających przez samych uczestników rynku.

Pakiet energetyczny został wdrożony w odpowiedzi na po-stulaty branży, która była dotknięta przez nieuczciwą kon-kurencję oraz grupy przestępcze obracające nielegalnie pa-liwami płynnymi.

Działanie Pakietu zostało wymierzone bezpośrednio w dzia-łalność nielegalną. Opiera się na zwiększonych możliwościach kontroli i uprawnieniach prezesa URE, możliwości karania a także cofania koncesji w uzasadnionych przypadkach. Opi-sane zmiany pozwalają ograniczyć działania niepożądane – działają odstraszająco na wszystkie podmioty, które chcą być nietransparentne i przystąpić do działań poza prawem. Pakiet energetyczny ze względu na swój kształt oraz termin wdroże-nia należy rozpatrywać równolegle z pakietem paliwowym. Z tego powodu oceny przyznane dla obu Pakietów powinny być identyczne.

4 ustawa z dnia 22 lipca 2016 r. o zmianie ustawy – prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw

leszek wieciech prezes-dyrektor generalny

polska organizacja przemysłu i handlu naftowego

„Pakiet paliwowy” (ustawa z dnia 7 lipca 2016 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw), „pakiet energetyczny” (ustawa z dnia 22 lipca 2016 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw) oraz „pakiet przewozowy” (ustawa z dnia 9 marca 2017 r. o systemie monitorowania drogowego przewo-zu towarów), będące w dużym stopniu realizacją propozycji branży paliwowej, sprawiły, że znacząco wzrosła oficjalna konsumpcja paliw, a pole działania dla szarej i czarnej strefy w obrocie paliwami płynnymi w Polsce stało się ograniczone.

W 2016 roku rynek paliw silnikowych (BS, ON i autogaz) wzrósł w stosunku do roku 2015 o 13%. Pierwsza połowa 2017 roku charakteryzowała się kontynuacją trendu wzrostowego. Po 8 miesiącach rynek wzrósł w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego o około 14% (ON o 18%, benzyny o 7%). Nastąpiło ograniczenie nieopłacalnego z punktu widzenia pro-ducentów i budżetu państwa eksportu, a jednocześnie znaczą-co wzrósł oficjalny import. Świadczy to o skuteczności przyję-tych regulacji prawnych, a także o tym, że szacunki POPiHN odnośnie do skali szarej i czarnej strefy nie były zawyżone.

Tym niemniej potrzebne są dalsze działania, mające na celu permanentne ograniczenie szarej strefy w obrocie paliwami. Nadal część podmiotów działających na rynku łamie prawo poprzez działalność bez koncesji lub wpisu do rejestru pod-miotów przywożących. Duża część spraw, zgłaszanych przez różne instytucje kontrolne, jest umarzana lub niepodejmo-wana przez prokuratorów ze względu na rzekomą „znikomą szkodliwość społeczną czynu” lub „brak znamion przestęp-stwa”. Takie podejście sprawia, że niektóre przepisy przyjęte w celu zwalczania przestępczości gospodarczej w obrocie pa-liwami ciekłymi, w tym mającymi uszczelniać system konce-sjonowania tego rynku, nie mogą być efektywnie i skutecznie egzekwowane, co utrudnia walkę z przestępczością na rynku paliw ciekłych w Polsce.

Uważamy, że kluczowe dla powodzenia zwalczania sza-rej i czarnej strefy w obrocie paliwami jest wzmoc-nienie Krajowej Administracji Skarbowej oraz Urzę-du Regulacji Energetyki. Chodzi zarówno o zwiększenie liczby personelu, jak też odpowiednie go wyposażenie i dofinansowanie. Ważną kwestią jest skoordynowany, jed-

Regulacje prawne, które weszły w życie na przestrzeni ostatnich kilkunastu miesięcy, a także intensywne działania kontrolne organów ścigania i służb podległych Ministrowi Finansów, spowodowały zasadnicze ograniczenie przestępczości w obrocie paliwami.

104 global compact | przeciwdziałanie szarej strefie w polsce 105szara strefa i strefa wyłudzeń w polsce – ujęcie sektorowe

noinstancyjny nadzór nad poszczególnymi organami admi-nistracji i służbami, zaangażowanymi w zwalczanie prze-stępczości w obrocie paliwami. Konieczne jest powierzanie spraw, związanych z przestępczością podatkową, odpowied-nio przeszkolonym prokuratorom i sędziom, posiadającym odpowiednią wiedzę specjalistyczną. Powinno się częściej sięgać po kary administracyjne, związane z brakiem realiza-cji Narodowego Celu Wskaźnikowego oraz zapasów obowiąz-

kowych, pozwalające na efektywne, materialne uderzenie w przestępców bez czekania na zakończenie przedłużają-cych się postępowań sądowych.

Dalszemu uporządkowaniu rynku sprzyjałoby przyjęcie kompleksowego „prawa naftowego” grupującego przepisy dotyczące branży paliwowej w jednym miejscu, jak ma to miejsce w przypadku gazu ziemnego, czy energii elektrycznej.

Istnieją dwa główne źródła nielegalnych wyrobów spirytuso-wych na polskim rynku. Pierwszym z nich są produkty na bazie odkażanego alkoholu przemysłowego, natomiast drugie źródło to wyroby spirytusowe przemycane zza wschodniej granicy. główne rekomendacje zawarte w raporcie z 2016 roku dotyczyły zarówno sposobów walki z odkażaniem spirytusu, jak i również walki z przemytem wyrobów alkoholowych. Dodatkowo istot-ną kwestią poruszaną w poprzednim raporcie był brak świado-mości konsumentów, nieprecyzyjne przepisy z zakresu prawa własności intelektualnej oraz brak rozwiązań horyzontalnych.

WAlKA Z ODKAżANIEM AlKOHOlU NIEPRZEZNACZONEgO DO SPOżYCIA

Walka z odkażaniem alkoholu wymaga zarówno weryfikacji i zmiany przepisów dotyczących alkoholu skażonego całkowi-cie, jak i częściowo. Istnieją dwie metody skażanie – skażanie częściowe oraz całkowite. Oba typy skażenia skutkują koniecz-nością zwolnienia danego produktu z podatku akcyzowego – zwolnienie to jest uregulowane zarówno na poziomie wspólno-

Branża spirytusowa

Branża spirytusowa, ze względu na wysokie obciążenie podatkiem akcyzowym jest szczególnie narażona na naruszanie jej interesów przez przestępców – suma danin publicznych wynosi 75% wartości produktu finalnego.

Pakiet spirytusowy 100%

oddz

iały

wan

ie p

raw

no-s

połe

czne


barometr zmian

+

Powołanie KAS

Pakiet transportowy

Działanie organów siłowych w tym CBŚP i KAS

Pakiet spirytusowy

–

Brak skoordynowanych działań przeciwko mafiom spirytusowym

Bardzo duże przyzwolenie społeczne

Powolne zmiany40%


towym (w dyrektywie 92/83/EWg oraz rozporządzeniu (WE) nr 3199/93) jak i krajowym, w art. 30 ust. 9 pkt 1 oraz art. 32 ust. 4 pkt 2 ustawy o podatku akcyzowym (Dz.U.2017.0.43 t.j).

O ile w przypadku obu typów skażeń obowiązuje zwolnie-nie z podatku akcyzowego, to jednak obostrzenia dotyczą-ce transportu obu rodzajów alkoholu są inne – w przypadku alkoholu skażonego całkowicie, transport jest całościowo mo-nitorowany od wejścia w życie ustawy z dnia 9 marca 2017 r. o systemie monitorowania drogowego przewozu towarów (Dz.U. 2017 poz. 708). Jeśli chodzi o alkohol skażony częścio-wo to nadal istnieje możliwość omijania przepisów pakie-tu transportowego – nie wszystkie produkty składające się z alkoholu częściowo skażonego są objęte monitoringiem. Mniejsza restrykcyjność w przypadku przewozu alkoholu częściowo skażonego może doprowadzić do przerzucenia się przestępców na ten typ alkoholu. Co ciekawe, liczba podmio-tów mogących skażać częściowo alkohol uległa powiększeniu w 2017 roku o producentów wyrobów biobójczych i środków medycznych. Branże te nabyły możliwość częściowego skaża-nia w dniu 28 stycznia 2017 r. na podstawie rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 11 stycznia 2017 r. zmie-niającego rozporządzenie w sprawie dokumentu dostawy, warunków i sposobu zwrotu wyrobów akcyzowych objętych zwolnieniem od akcyzy ze względu na ich przeznaczenie oraz środków skażających alkohol etylowy (Dz. U. 2017 poz. 91).

W przypadku alkoholu całkowicie skażonego udało się rozwią-zać nie tylko problem związany z brakiem kontroli nad trans-portem, ale również nieprawidłowości związane z alkoholem skażonym tzw. metodą węgierską. Alkohol ten był łatwiejszy w odkażaniu niż alkohol skażany na terenie Polski. Podmio-ty dokonujące przywozu skażonego spirytusu nie były objęte żadną regulacją – wwóz i sprzedaż alkoholu odbywały się bez nadzoru i rejestracji odbiorców towaru, jedynie na podstawie dokumentu dostawy. Duże ilości alkoholu węgierskiego impor-towane do Polski w celu odkażenia go zmusiły prawodawcę do wdrożenia przepisów zarówno umożliwiających nadzór trans-portu, jak i unifikujących metodę skażania. Tę drugą funkcję pełni opisany w raporcie tzw. „pakiet spirytuowy”, czyli noweli-zacja ustawy o podatku akcyzowym (Dz.U 2017 r. poz. 937) z 7 kwietnia 2017 r. uniemożliwiająca import do Polski alkoholu skażonego metodami krajowymi.

Istnieje szansa, że tzw. „pakiet spirytusowy” istotnie zmniej-szy skalę problemu odkażanego alkoholu, jednak nie zlikwi-duje całkowicie nielegalnych wytwórni – pierwszym powodem jest wskazany wyżej problem alkoholu skażonego częściowo, natomiast drugim jest nieujęcie w „pakiecie transportowym” przewozu małych ilości alkoholu skażonego całkowicie. Pro-blemem pozostaną wytwórcy o mniejszej skali, których zapo-trzebowanie na nielegalny spirytus można zaspokoić poprzez nabywanie rozpuszczalników/płynu do dezynfekcji w opako-waniach mniejszych niż 500 litrów. Nielegalny producent alko-holu może dokonać zakupu takiego alkoholu w formie środka biobójczego nie podając swoich danych – poprzez sprzedaż de-taliczną, na paragon. Taki preparat po odkażeniu można łatwo rozlać do butelek w warunkach domowych. Kapslownice oraz nakrętarki są ogólnodostępne i nawet po odkryciu przez poli-cję nielegalnego punktu produkcyjnego można szybko i małym kosztem odtworzyć warsztat produkcyjny. Istotną w tej sytuacji rekomendacją jest uszczelnianie przepisów, aby uniemożliwić zwolniony z akcyzy, niezarejestrowany zakup paragonowych produktów, takich jak płyn do dezynfekcji, płyny do spryski-waczy czy też alkohol przemysłowy.

Dalsze regulacje mające na celu utrudnienie przestępcom wy-korzystywanie alkoholu częściowo skażonego mogą pomóc w ograniczeniu procederu odkażania alkoholu przemysło-wego na terenie Polski i sprzedaży go jako produktu spożyw-

czego.

AlKOHOl PRODUKOWANY W POlSCE

Rozpowszechniona w Polsce tradycja „domowej” produkcji al-koholu powoduje, iż w Polsce panuje społeczne przyzwolenie na obrót towarem uznawanym formalnie za nielegalny. Korzystają na tym nielegalni wytwórcy szkodliwych produktów wytwa-rzanych z odkażonego alkoholu.

Nieakcyzowane wyroby spirytusowe są często postrzegane jako wyrób lokalny, wytwarzany zgodnie z tradycją. O ile skala pro-dukcji domowej jest drobna i nie stanowi dużego zagrożenia dla Skarbu Państwa, to jednak samo jej istnienie wpływa ne-

wyroby spirytusowe

2013 2014 2015 2016 2017 (i - iV)

Liczba ujawnień

ilość [szt.] Liczba ujawnień




ilość [szt.]

Służba celna 2 857 166 785,10 3 698 168 825,90 3 623 112 174,00 4 051 130 267,80 1 593 38 507,60

Suma 2 857 166 785 3 698 168 826 3 623 112 174 4 051 130 268

dynamika 29,4% 1,2% -2,0% -33,6% 11,8% 16,1%

gatywnie na nastawienie konsumentów. Poza samodzielnymi producentami destylatu istnieją również mali lokalni wytwór-cy produkujący nalewki na bazie legalnie kupionego spirytu-su. Konsument, wiedząc że istnieje pewna ilość małych produ-centów nierejestrujących swojej działalności zgodnie z ustawą z dnia 2 marca 2001 r. o wyrobie alkoholu etylowego oraz wy-twarzaniu wyrobów tytoniowych, nabywa świadomość istnie-nia pewnej ilości wyrobów niepochodzących z odkażanego alkoholu. Świadomość ta może dawać konsumentom złudne uczucie, że skala samodzielnie destylowanego alkoholu w Pol-sce jest większa niż faktycznie. Konsument taki kupuje alkohol odkażany sądząc, że nabył on lokalny, tradycyjny produkt. Nie-uczciwa konkurencja ze strony przestępców, którzy podszywają się pod producentów wyrobów regionalnych, jest szczególnie dotkliwa dla legalnie działających przedsiębiorstw rodzinnych.

Ustawa z dnia 2 marca 2001 r. o wyrobie alkoholu etylowe-go oraz wytwarzaniu wyrobów tytoniowych na równi penali-zuje wytwórców alkoholu etylowego oraz osoby trudniące się odkażaniem bez zezwolenia, jednak motywacja obu grup jest odmienna: mali wytwórcy alkoholu często chcą kontynuować lokalną tradycję, jednak ilość wymogów, jakie muszą spełnić, jest zbyt duża. Aby rozwiązać problem małych, niezareje-strowanych producentów alkoholu, należałoby umożliwić im uproszczoną legalizację. Zmian w tym wypadku wymagają głównie przepisy, które zmniejszyłyby obciążenia finansowe dla legalnie działających producentów o małej skali produkcji oraz znoszące bariery biurokratyczne i formalne. Branża spi-rytusowa jest branżą przeregulowaną, często wsparcie dorad-ców podatkowych lub prawników jest konieczne, aby móc le-galnie prowadzić działalność. Aby konsumenci zaczęli kojarzyć alkohol bez banderoli z niebezpiecznym dla zdrowia odkaża-nym produktem o przeznaczeniu przemysłowym, koniecz-na jest edukacja na ten temat. Mała jest świadomość na temat niebezpieczeństw płynących ze spożycia nielegalnego alkoholu.

BRAK DANYCH NA TEMAT SKAlI ZJAWISKA

Istotnym warunkiem przeprowadzenia skutecznej walki z nielegalnymi wyrobami spirytusowymi zarówno z punktu widzenia legislacji, jak i działań operacyjnych, jest określenie wielkości czarnego rynku oraz modus operandi uczestników nielegalnego obrotu. Zarówno tzw. „szara”, jak i „czarna” strefa, są niezwykle trudne do oszacowania – przestępcy nie raportu-ją wielkości produkcji. Także badania konsumenckie dotyczą-ce spożycia i zakupu nielegalnego alkoholu nie są wiarygodne – ankietowani nie lubią chwalić się łamaniem prawa lub nie mają tej świadomości. Źródłem trudności w estymacji wielko-ści nielegalnego rynku alkoholi jest również brak koordynacji danych – aby dokonać precyzyjnych szacunków, dane powinny

spływać z wielu miejsc jednocześnie, tj. zarówno od służb skar-bowych, jak i celnych. Dotychczasowo były to dwie oddzielne instytucje, jednak w wyniku powstania KAS istnieje możli-wość lepszego koordynowania spływających danych o „szarej” strefie. Niemniej oszacowanie samej „szarej” i „czarnej” strefy w obrocie napojami spirytusowymi wciąż będzie wyzwaniem. Wynika to z opisywanego wcześniej przykładu dotyczącego wprowadzania spirytusu – legalnego, ale do celów przemysło-wych i zamienianiu go poprzez „oczyszczenie” na spirytus spo-żywczy. Tylko ujawnieni uczestnicy takiego procederu mogą stanowić źródło informacji ilościowej o wielkości rynku.

Nie tylko obecny, ale i historyczny rozmiar zjawiska jest trud-ny do oszacowania – nie ma dokładnych, ogólnodostępnych dla branży spirytusowej danych dotyczących importu skażo-nego alkoholu w poprzednich latach ani skoordynowanej bazy danych zebranych od wszystkich służb o wykrytych dotych-czasowo przypadkach odkrycia odkażalni spirytusu, składów nielegalnego alkoholu czy też wprowadzania go do obrotu. NIK szacuje rozmiar szarej strefy na poniżej 10%1.

BRAK EDUKACJI KONSUMENTóW

Niewyedukowany konsument jest potencjalnym, nieświado-mym nabywcą nielegalnych wyrobów spirytusowych. Bra-ki edukacyjne konsumentów można podzielić na dwa obsza-ry – związany ze szkodliwością picia odkażonego alkoholu oraz z pochodzeniem rzekomo destylowanych metodą domo-wą tradycyjnych nalewek. Drugi problem jest omawiany sze-rzej w podrozdziale poświęconym alkoholowi produkowane-mu w Polsce. Pierwszy z problemów wynika z faktu, iż brakuje kampanii uświadamiających konsumentów o skutkach picia skażonego alkoholu. Skażalniki, takie jak izopropanol, są szko-dliwe dla zdrowia, jednak dla małych producentów nielegal-nego alkoholu wytrącenie tych składników jest mniej istotne niż pozbycie się gorzkiego Bitrexu z roztworu.2 Oznacza to, że konsument kupuje alkohol, który nie został w całości od-każony, natomiast smakuje jak etanol. Produkt taki często nawet nie próbuje udawać legalnego alkoholu – sprzedawany jest w plastikowych butelkach w pojemności od 1 do 5 litrów, bez etykiet. Typowy konsument alkoholu sprzedawanego w ta-kiej formie wie, że nie pochodzi on z legalnego źródła, jednak nie zdaje sobie sprawy z tego, że nie jest on do końca odkażony – bądź z powodu celowego zaniedbania producenta, bądź też w wyniku niedoskonałości procesu technologicznego. Oprócz konsumentów nastawionych na zakup nielegalnego alkoholu

1 raport nIk: „działania organów kontroli skarbowej i organów służby celnej w celu ograniczenia szarej strefy w gospodarce” 20172 Informacje prasowe, http://www.radiowroclaw.pl/articles/view/38700/odkazony-alkohol-z-laboratorium-chemicznego-sprzedam


istnieje również grupa, która kupuje go w sposób nieświado-my. Są to konsumenci, którzy kupują produkt m.in. na lokal-nym targu produktów regionalnych i nie zwracają uwagi na to, że zamiast banderoli jest przyklejona imitująca ją naklejka bez znaku akcyzy. Po czym taki konsument może poznać, że kupuje autentyczny produkt? Najlepiej jest rozpoznać oryginał po banderoli oraz po nadruku na butelce wymuszonym przez unijne przepisy prawa żywnościowego. Zdaniem branży spiry-tusowej fałszerze oryginalnych opakowań nie przykładają sta-rań do nanoszenia nadruku laserowego z numerem seryjnym na szyjce butelki. Dla konsumenta, który chce mieć pewność zaku-pu bezpiecznego, legalnego alkoholu, istotną wskazówką może być informacja, że nie można trafić na odkażany alkohol w du-żych sieciach handlowych z kontrolowanym łańcuchem dostaw.

OCHRONA ZNAKóW TOWAROWYCH

Istotnym problemem jest podrabianie znaków towarowych przez producentów nielegalnych wyrobów spirytusowych. Ze względu na duży stopień profesjonalizacji większych grup przestępczych, pewna część alkoholu może trafiać do sieci de-talicznych bądź gastronomii. Były przypadki, zgłoszone przez branżę spirytusową, kiedy nielegalny producent zamawiał serię butelek identycznych z butelkami legalnego producenta w hucie szkła – problem ten dotyczy jednak tylko mniejszych sklepów, ponieważ duzi detaliści posiadają podpisane umowy sprzeda-żowe bezpośrednio z producentami czy też dystrybutorami.

PAKIET SPIRYTUSOWY

Pakiet spirytusowy to potoczna nazwa ustawy zmieniającej ustawę o podatku akcyzowym (Dz.U 2017 r. poz. 937) z 7 kwiet-nia 2017 r. Pakiet, wchodząc w życie w dniu 27 maja ujednolicił zasady dotyczące dopuszczalnych typów alkoholu skażonego całkowicie – obecnie dzięki tej nowelizacji nie ma możliwości importowania do Polski na zasadach handlu wewnątrzwspól-notowego alkoholu skażanego tzw. „metodą węgierską”. Im-port tego produktu do Polski, spirytusu niezwykle łatwego do odkażenia, był zjawiskiem o znacznej skali. Import alkoholu niespożywczego z Węgier do Polski w latach 2014-2015 wy-niósł ok. 8,8 mln litrów.3 Był on zwolniony z akcyzy na podsta-wie rozporządzenia Komisji Europejskiej z 2013 r. dotyczącego wzajemnego uznawania procedur całkowitego skażenia alko-holu etylowego. Po wejściu w życie wyżej wymienionej ustawy dopuszczonymi do zwolnienia z akcyzy metodami skażania alkoholu w Polsce pozostały:

3 Szacunki służb celnych

– euroskażalnik (normę dla euroskażalnika wyznacza rozporządzenie Komisji nr 3199/93 z dnia 22 listopada 1993 w sprawie wzajemnego uznawania procedur całkowitego skażenia alkoholu etylowego do celów zwolnienia z podatku akcyzowego)

– metody dozwolone przez polskiego fiskusa.

Dodatkowo pakiet spirytusowy nałożył na firmy sprowadzają-ce do Polski skażony alkohol obowiązek rejestrowania się jako podatnicy akcyzy oraz powiadamiania urzędu celno-skarbo-wego o planowanym nabyciu wewnątrzwspólnotowym. Przed wejściem w życie pakietu zdarzało się, że transport deklarowa-ny jako przeznaczony na potrzeby przemysłu kosmetycznego, nigdy nie trafiał do odbiorców działających legalnie – w całości był odkażany. Kolejnym obowiązkiem nałożonym na impor-terów jest prowadzenie rejestru transakcji – dane te są przeka-zywane do właściwego naczelnika urzędu skarbowego, który monitoruje przestrzeganie przepisów przez podmioty sprowa-dzające alkohol. Dane przekazywane do naczelników pozwolą na dokładne zwymiarowanie ilości alkoholu skażonego, który jest wwożony do kraju oraz jego źródeł.

Dotychczasowe efekty pakietu spirytusowego są trudne do osza-cowania – zapewne dopiero dane zebrane z całego roku pozwolą na ocenienie jego skuteczności i wdrożenie kolejnych kroków.

Pomimo wprowadzenia jednej istotnej zmiany należy ocenić wprowadzenie Pakietu jako wysoki. Wprowadzenie standar-du dopuszczalnych w Polsce skażalników, które trudno jest odkazić, zawęża mocno wprowadzenie na rynek spirytusu od-każonego. Nie rozwiązuje to całości problemu, jednak trudniej będzie w świetle prawa wprowadzić na rynek spirytus o zasto-sowaniu przemysłowym skażony ustalonym, dopuszczalnym typem skażalnika, odkazić i wprowadzić na rynek jako spirytus do konsumpcji za dużo wyższą cenę. Na efekty działania zmian należy poczekać oraz monitorować statystykę wprowadzania na rynek innego rodzaju produktów.

leszek wiwała prezes zarządu

związek pracodawców polski przemysł spirytusowy

Innymi słowy do produkcji kosmetyków stosuje się „lek-kie” skażalniki, a do rozpuszczalników czy płynów do spry-skiwaczy trzeba wykorzystać formuły trudne do usunięcia. Substancje zawierające alkohol skażony zostały objęte sys-temem monitorowania transportu (SENT). Wprowadzono rejestr podmiotów sprowadzających alkohol skażony z za-granicy oraz rejestr podmiotów kupujących alkohol całko-wicie skażony lub wyroby przemysłowe z dużym stężeniem alkoholu (powyżej 50%).

Do niedawna jednym z głównych źródeł zaopatrywania nie-legalnego rynku był spirytus skażony z Węgier. Dzięki zaan-gażowaniu polskiego rządu udało się uporządkować na po-ziomie UE metody całkowitego skażania alkoholu. W efekcie od 1 sierpnia br. przestały wjeżdżać do Polski miliony litrów łatwego do oczyszczenia alkoholu. Jednak dziś za wcześnie, by ogłosić zwycięstwo. Przestępcy, którzy zaopatrywali się na Węgrzech szybko znaleźli inne źródła. Jednym z nich

są substancje dezynfekujące, które korzystają z tym samych „lekkich” skażalników, co wyroby kosmetyczne.

Skażony alkohol po odpowiedniej obróbce jest nadal sprze-dawany jako: bimber, nalewki, czy śliwowice itp. Na litr spi-rytusu śliwkowego trzeba 15 kg śliwek. Zbiory tych owoców w tym roku były wyjątkowo małe, więc szansa na prawdziwą nielegalną łącką jest znikoma. Niebanderolowane regional-ne wyroby był licznie ujawniane przez Służbę Celna Skar-bową na festynach i targach. Chociaż liczba kontroli w tym zakresie spadła o połowę (z 248 w 2016 r. do 112 w 2017 r.), to były one bardziej skuteczne. Każde zgłoszenie na telefon interwencyjny KAS jest sprawdzane. Ponadto medialne za-interesowanie kontrolą przeprowadzoną na Festiwalu Sma-ku w grucznie (19-20 sierpnia) dało też efekty edukacyjne. Od września na imprezach plenerowych znacznie poprawił się poziom legalnej sprzedaż, z czego skorzystali mali pol-scy producenci.

Uszczelnianie przepisów i lepiej sprofilowane kontrole sprawiają, że rosną wpływy budżetowe i nie ma potrzeby podnoszenia podatków. Dotyczy to również alkoholu. Wprowadzono nowy mechanizm powiązania formuł skażania z konkretnym wykorzystaniem.


Firmy rodzinne liczą, że KAS będzie coraz skuteczniej ści-gał wystawców podszywających się pod producentów re-gionalnych. Przestępcy ci nie tylko nie płacą akcyzy, VAT, ani opłaty za zezwolenia, ale też sprzedają towar niskiej ja-kości. Większość z badanych próbek nielegalnego alkoholu zawiera rakotwórczy chloroform, efekt wytrącenia jednego ze skażalników. Według Narodowego Funduszu Zdrowia, w

2016 roku alkoholem metylowym zatruły się w Polsce 152 osoby, a 37 zmarło. Z kolei glikolem zatruły się 192 osoby, a 24 zmarły. Dane te obejmują jedynie osoby hospitalizowa-ne. liczba osób zatrutych alkoholem skażonym może być znacznie większa i sięgać kilku tysięcy. Nielegalny alkohol to nie tylko straty dla budżetu i legalnych przedsiębiorstw, lecz również poważne zagrożenia dla zdrowia konsumentów.

111szara strefa i strefa wyłudzeń w polsce – ujęcie sektorowe

Są one wysoko opodatkowane – łączna wielkość danin pań-stwowych znacznie się zwiększyła po wejściu Polski do UE, m.in. na mocy dyrektywy Rady 2011/64/UE z dnia 21 czerwca 2011 r. w sprawie struktury oraz stawek akcyzy stosowanych do wyrobów tytoniowych (Dz. Urz. UE l 176/24). Kolejnym problemem jest niedostateczne zarządzanie klientem – poprzez brak odpowiedniej edukacji klienci nie są „stygmatyzowani” jako partycypujący w nielegalnym, negatywnie postrzeganym procederze. Dodatkowo, nie ma odpowiedniej penalizacji dla osób posiadających małe ilości nieakcyzowanych papierosów – często wymierzana jest najniższa kara grzywny uregulowana w Art. 65. § 4, czyli grzywna za wykroczenie skarbowe. Kolej-nym elementem działającym na niekorzyść legalnych produ-centów są zaostrzenia prawa, które dotykają tylko zarejestro-wane podmioty – są to m.in. efekty implementacji Dyrektywy w sprawie wyrobów tytoniowych (2014/40/UE), która weszła w życie 19 maja 2014 r., a 20 maja 2016 r. zaczęła obowiązy-wać w państwach członkowskich. Zmniejszyła ona różnorod-ność legalnych produktów tytoniowych, których wiele rodza-jów zniknęło z półek w 2017 roku, po wyprzedaniu zapasów wyprodukowanych przed majem 2016. Czynnikiem mogącym

zmniejszyć rozmiar handlu nielegalnymi wyrobami tytoniowy-mi jest zacieśnienie współpracy producentów, żywo zaintere-sowanych chronieniem polskiego rynku przed „szarą” strefą, ze służbami odpowiedzialnymi za walkę z przestępstwami go-spodarczymi. Dodatkowo, obecnie istniejące instytucje prawne dotyczące penalizacji nielegalnych działań nie są wystarczające, by skutecznie pełnić funkcję odstraszającą.

Walką z nielegalnym tytoniem musi odbywać się w dwóch wymiarach:

– zwalczanie przemytu oraz – likwidacja rodzimego rynku nielegalnych wytworów

tytoniowych.

Uniemożliwianie rodzimej produkcji nielegalnych wyrobów tytoniowych.

Tzw. „szara strefa” pozyskuje nadal tytoń do wyrobów tyto-niowych korzystając z nieszczelnego łańcucha dostaw – jesz-cze w 2015 roku była możliwość obrotu suszem tytoniowym poprzez fikcyjną sprzedaż w ramach dostaw wewnątrzwspól-notowych. Oficjalnie tytoń zakupiony przez podmiot pośred-

Branża tytoniowa

Branża tytoniowa jest szczególnie dotknięta działaniami w obszarze „szarej” i „czarnej” strefy. Są liczne, zarówno finansowe, jak i pozafinansowe przyczyny tego stanu.

barometr zmian

+

Powołanie KAS

Pakiet transportowy

Działanie organów siłowych w tym CBŚP i KAS

–

Niskie kary dla przestępców

Możliwość odkupowania maszyn produkcyjnych na aukcjach

Przyzwolenie społeczne i brak edukacji konsumenta50%


niczący miał wyjechać z Polski i docelowo trafić do legalne-go producenta unijnego, jednak nigdy nie opuszczał granic kraju. Faktycznym kupcem był krajowy odbiorca, który pro-dukował nielegalne papierosy. Nie było możliwości skutecz-nego ograniczenia nielegalnego handlu ukrytego pod pozo-rami sprzedaży wewnątrzwspólnotowej. Stan ten zmienił się 18 kwietnia 2017 roku, w chwili wejścia w życie ustawy z dnia 9 marca 2017 r. o systemie monitorowania drogowego prze-wozu towarów (Dz.U. 2017 poz. 708). Monitoring przewoźni-ków tytoniu pomógł ograniczyć ten proceder – obecnie trasa przewozu wyrobów akcyzowych jest znana służbom, które mają możliwość kontroli transportu i sprawdzenia czy opusz-cza on granice kraju.

Najstarszym źródłem nielegalnego suszu był zakup pro-sto od plantatora – pod pozorem zakupu na własny użytek przez konsumenta. Po opodatkowaniu sprzedaży bezpośred-nio do konsumenta nielegalni producenci musieli szukać in-nych źródeł surowca. W 2013 roku, na mocy ustawy z dnia 7 grudnia 2012 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z re-alizacją ustawy budżetowej (Dz.U. 2012 poz. 1456), jedynymi podmiotami, które mogły legalnie nabyć tytoń bez akcyzy, były podmioty pośredniczące w handlu tytoniem. Aby za-pewnić dalszy dopływ surowca dla nielegalnych producen-tów, powstało wiele podmiotów, które bez podatku mogły pośredniczyć w handlu tytoniem. Jedynym warunkiem za-legalizowania takiej działalności była notyfikacja o jej roz-poczęciu. Proceder przestępczy zaczynał się w momencie, w którym podmiot pośredniczący w handlu kupował susz od plantatora nie rejestrując transakcji. W przypadku kontroli drogowej zatrzymującej transport suszu wystarczyło wylegi-tymowanie się dokumentami potwierdzającymi posiadanie zezwolenia na pośrednictwo w handlu tytoniem, natomiast dopiero ewentualna kontrola Urzędu Celnego skutkowała zapłaceniem zaległej akcyzy, jednak tyko wtedy, kiedy uda-ło się zidentyfikować właściciela suszu przechowywanego poza składem podatkowym. Wiele z firm pośredniczących w handlu tytoniem było zarejestrowanych na tzw. „słupy” – proceder ten był ułatwiony przez brak zabezpieczeń skła-

danych przez podmioty handlujące tytoniem. Z początkiem 2016 roku wszedł w życie obowiązek składania zabezpiecze-nia akcyzowego równego średniemu miesięcznemu obrotowi – stało się to na mocy ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o zmia-nie ustawy o podatku akcyzowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1479). Był to sposób na walkę ze stwier-dzonymi nieprawidłowościami w działalności podmiotów pośredniczących. Dodatkowo akt ten wprowadzał obowią-zek rejestracji podmiotów. Ponadto ww. ustawą nałożono na podmioty obowiązek prowadzenia ewidencji suszu tytonio-wego. Z dniem wejścia w życie nowelizacji doszło do regu-lacji obrotu tytoniem przez podmioty pośredniczące oraz gwałtownego zmniejszenia się ilości podmiotów handlują-cych tytoniem – z ponad 158 pod koniec 2015 roku do zale-dwie kilkunastu. Zmiany zawarte w obecnie procedowanym w sejmie tzw. „pakiecie tytoniowym” mają na celu objęcie handlu tytoniem całkowitą kontrolą – od momentu hodowli aż do punktu sprzedaży detalicznej. Dotychczasowo dopiero transakcja sprzedaży pomiędzy pośrednikami i producentem podlegała rejestracji. Produkty tytoniowe nie były monitoro-wane od momentu zakupu od plantatora po moment wjazdu do fabryki, a sama transakcja zakupu tytoniu od plantato-ra w większości przypadków w ogóle nie była rejestrowana. Nieuczciwi producenci papierosów mogli przewozić tytoń tyl-ko na podstawie zezwolenia na obrót wyrobami tytoniowymi – nie musieli nigdzie rejestrować transakcji. Zgłaszanie za-kupu odbywało się tylko w przypadku kontroli policyjnej transportu towaru – jeśli transport przejechał niezauważony, nie było potrzeby zgłaszania go służbom skarbowym.

O ile sama transakcja kupna nadal nie jest rejestrowana, to przewóz niezgłoszonego, kupionego od plantatora tyto-niu, grozi karą finansową nawet do 46% wartości niezgło-szonego towaru. Pierwsze kilka dni istnienia pakietu było kłopotliwe, ale dzięki współpracy Ministerstwa Finansów i producentów udało się rozwiązać wszelkie problemy tech-niczne i wypracować dobre praktyki. Obecnie system po-zwala zapobiec dużym stratom – zarówno Skarbu Państwa, jak i producentów.

Papierosy2013 2014 2015 2016 2017 (i - iV)

Liczba ujawnień





ilość [szt.]

Służba celna 93 697 372 529 295 105 040 382 162 200 112 199 428 139 705 128 772 514 061 940 66 526 209 055 030

ukS 523 5 372 760 562 8 029 735 460 10 002 790 206 1 975 540 26 217 740

Suma 94 220 377 902 055 105 602 390 191 935 112 659 438 142 495 128 978 516 037 480

dynamika 12,1% 3,3% 6,7% 12,3% 14,5% 17,8%

Pakiet tytoniowy będzie ostatnim ogniwem domykającym regulacje zapobiegające nierejestrowanej sprzedaży tytoniu. Nałoży on na plantatorów obowiązek rejestracji upraw oraz notyfikowania o podmiotach, które zakontraktowały tytoń. Zmiana ta jest o tyle istotna, że dwa lata temu dopłaty bez-pośrednie do tytoniu zaczęły się kurczyć – moment, w któ-rym rolnicy przestali starać się o dopłaty był tym samym, w którym zniknęła możliwość nieformalnego monitorowa-nia ilości upraw.

Pakiet tytoniowy to nie jedyna istotna zmiana w obrocie produktami tytoniowymi. 8 września 2016 roku w życie we-szły zmiany w ustawie z 9 listopada 1995 o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytonio-wych (Dz.U. 1996 nr 10 poz. 55). Na mocy tych zmian za-kazana jest sprzedaż wyrobów tytoniowych na odległość do konsumenta ostatecznego. Oznacza to niemożność zamawia-nia różnego rodzaju produktów tytoniowych przez Internet. W tej sytuacji wiele sklepów w sieci instruuje swoich klientów, że zamówienie może zostać zrealizowane tylko jeśli zamawia-jący jest firmą i poda NIP. Prowadzi to oczywiście do zamó-wień grupowych w wąskich kręgach przez osoby posiadające działalność gospodarczą.

Obecnie pojawiają się sygnały, ze względu na wzmożoną kon-trolę KAS, nielegalne fabryki przenoszą się do Belgii i Francji – tamtejsze służby napotykają na liczne problemy ze zwalcza-niem tego zjawiska, jednak dzięki współpracy w ramach Eu-ropolu istnieje możliwość wymiany wiedzy i doświadczenia z polskimi służbami.

WAlKA Z PRZEMYTEM TYTONIU ZZA WSCHODNIEJ gRANICY

Tytoń pochodzący z przemytu, zasilający czarną strefę ma dwa źródła pochodzenia: jedną z nich są tzw. „mrówki”, czyli pojedyncze osoby przekraczające granicę posiadając dopusz-czalną, jednorazową ilość towarów – często jednak przekra-czają granicę kilka razy dziennie, o ile nie zostaną zatrzyma-ni przez Straż graniczną. Drugim, o wiele poważniejszym źródłem są zorganizowane grupy przemycające jednorazowo cały samochód ciężarowy pełen nielegalnie przemycanych pa-pierosów ze wschodu.

HANDEl UlICZNY – WYZWANIE DlA ORgANóW ŚCIgANIA

Źródło: materiały własne

Jakie są miejsca zbytu nielegalnych papierosów? Nie ma możliwości wprowadzenia ich do dużych sieci handlowych. Najczęściej są one rozprowadzane pomiędzy znajomymi czy też w ramach ulicznego handlu. To ostatnie zjawisko cie-szy się dużym przyzwoleniem społecznym i jest uważane za działalność o małej szkodliwości społecznej. Na potrze-by niniejszego raportu prezentujemy przykłady obrazują-

global compact | przeciwdziałanie szarej strefie w polsce 115114 szara strefa i strefa wyłudzeń w polsce – ujęcie sektorowe

ce taki handel na jednym z głównych bazarów w lublinie. Wybór padł ze względu na dostępność materiałów, choć wie-my też o podobnych przykładach w innych miastach. Pro-blem jest głównie związany z przemytem ze wschodu, zatem im dalej na zachód kraju, tym mniejsze występowanie, po-nieważ koszt transportu i koszt operacji przemytu nielegal-nych papierosów powoduje, że cena nie jest konkurencyjna w stosunku do legalnych produktów. Konsumenci chęt-nie się zaopatrują u nielegalnych sprzedawców ze względu na cenę. Edukacja konsumencka pomogłaby ograniczyć popyt na tego rodzaju produkty.

Walkę z tym zjawiskiem utrudnia problem dopasowania kary i interpretacji prawa w odniesieniu do osób, które handlują nie-legalnymi wyrobami akcyzowymi. Zwykle dystrybutorzy wie-dzą jaka ilość papierosów jest traktowana jako wykroczenie oraz przestępstwo. Walka z handlem bazarowym powinna za-tem rozpocząć się zarówno od kontroli przez policję, jak i przez organy kontroli skarbowej.

SAMODZIElNY WYRóB PAPIEROSóW BEZ AKCYZY

Istnieje jeszcze jedna niewielka grupa konsumentów, którzy samodzielnie przygotowując papierosy szukają sposobu na za-kup tańszego tytoniu – czy to w postaci nisko akcyzowanego towaru omijającego w pewien sposób prawo czy to kupując susz samodzielnie, prosto od plantatora tytoniu. Pierwszym znaczącym krokiem w walce z szarą strefą było wyelimino-wanie tzw. cygar imprezowych. Były one pomysłem na unik-nięcie opłacenia akcyzy, która była płacona od sztuki, a nie od wagi cygara. Takie cygaro potrafiło ważyć nawet pół kilo-grama i wystarczyło na wiele samodzielnie skręcanych papie-rosów. Cygara imprezowe można było nawet umieścić w ma-szynie, która je rozcinała i rozdrabniała na mniejsze porcje. Problem ten rozwiązano ustawą z dnia 5 grudnia 2014 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją ustawy budżetowej (Dz.U. 2014 poz. 1877) poprzez zmianę sposobu akcyzowania cygar i cygaretek.

Do 2013 roku susz sprzedawany bezpośrednio do konsumen-ta nie był opodatkowany – zmieniła to ustawa z dnia 7 grud-nia 2012 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją ustawy budżetowej (Dz.U. 2012 poz. 1456). Przepisy te w sku-teczny sposób utrudniły zakup suszu nieobciążonego akcyzą do własnego wyrobu papierosów.

EFEKTY ZMIAN ORgANIZACYJNYCH I STRUKTURAlNYCH ORgANóW

ŚCIgANIA

Branża tytoniowa dostrzega zarówno istotny wkład Mini-sterstwa Finansów w walce z sytuacjami niepożądanymi, jak i również zmianę organizacyjną w Prokuraturze. Dzięki nim zwiększyły się tak samo obroty branży, jak i wpływy do Skar-bu Państwa. Dzięki dotychczasowym działaniom związanym z nielegalnym tytoniem, zarówno producenci, jak i Skarb Pań-stwa zarejestrowali wzrost dochodów z wyrobów tytoniowych.

Ministerstwo Sprawiedliwości ma nadal wiele możliwości ak-tywnego wpłynięcia na prawo – zarówno karne, jak i admini-stracyjne. Proponowane zmiany zostaną omówione w rozdziale poświęconym rekomendacjom.

PAKIET TYTONIOWY

Pakiet tytoniowy wprowadza m. in.: opodatkowania sprzedaży suszu połączonej z dostawą wewnątrzwspólnotową lub ekspor-tem przez rolnika. Dotychczasowy mechanizm przestępczy po-legał na tym, że rolnik mógł sprzedać susz do innego kraju unij-nego, przy czym fizycznie susz nigdy nie opuszczał granic Polski. Był on nabywany przez podmioty nieuprawnione do obrotu su-szem bez opłacenia podatku akcyzowego. Kolejną istotną zmia-ną jest obniżenia górnej granicy zabezpieczenia ryczałtowego, które składają pośredniczące podmioty tytoniowe lub podmioty reprezentujące przedsiębiorcę zagranicznego, z obecnych 30 mln zł do 15 mln zł. Oznacza to większą możliwość przystąpienia no-wych podmiotów do handlu suszem, co zwiększa konkurencję na rynku. Konkurując ze sobą podmioty są w stanie zapewnić atrakcyjniejsze ceny dla plantatorów – im bardziej atrakcyjny i otwarty jest legalny rynek, oraz im więcej jest źródeł legalnego zbytu dla tytoniu, tym częściej plantatorzy nie mają problemu ze zbytem i nie szukają go poza legalnym rynkiem.

Rozwiązanie zawarte w pakiecie tytoniowym przewiduje, że zamiast pośredniczącego podmiotu tytoniowego oraz podmio-tu reprezentującego przedsiębiorcę zagranicznego, lub łącz-nie z nim, wymagane zabezpieczenie akcyzowe może złożyć osoba trzecia. Rozwiązanie takie zostało wprowadzone w celu ułatwienia prowadzenia działalności podmiotom handlują-cym suszem – mogą one mieć problem ze złożeniem zabez-pieczenia akcyzowego dla zagwarantowania płatności akcy-

zy z tytułu zobowiązań podatkowych, jakie mogą powstać od suszu tytoniowego. W celu zabezpieczenia roszczeń Skarbu Państwa wynikających z łamania warunków prowadzenia han-dlu suszem wprowadzono solidarną odpowiedzialność osoby trzeciej – odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiąza-nia podmiotu, za który złożyła ona zabezpieczenie akcyzowe. Zmiany te powstały ze względu na zgłaszane przez podmioty niewspółmiernie wysokie zabezpieczenie akcyzowe w stosun-ku do ceny skupu na rynku. Drugim argumentem przeważają-cym za wprowadzeniem możliwości wpłacania za zabezpiecze-nia przez osoby trzecie jest skala przedsiębiorstw handlujących tytoniem: są to głównie małe i średnie przedsiębiorstwa dys-

ponujące ograniczonymi zasobami finansowymi. Aby ułatwić składanie zabezpieczenia akcyzowego wprowadzono nową jego formę w postaci hipoteki na nieruchomości. Ma to maksymal-nie zwiększyć możliwość tworzenia nowych podmiotów skupu-jących tytoń. Powyższe rozwiązania były postulowane zarówno przez branżę producentów wyrobów tytoniowych, jak i również przez podmioty trudniące się handlem tytoniem.

Istotny ze względu na odcięcie szarej strefy od dostaw surowca będzie nowy obowiązek ewidencjonowania nieopodatkowa-nego suszu przez podmiot, który magazynuje go poza skła-dem podatkowym.


dragos constantinescu prezes zarządu British american tobacco

polska trading sp. z o.o.

W trakcie ostatnich dwóch lat wyraźnie da się zaobserwować wzrost aktywności organów ścigania w zwalczaniu przestęp-czości zorganizowanej, co bezpośrednio przekłada się na spa-dek wolumenu nielegalnych wyrobów tytoniowych. Również zainicjowany przez Ministerstwo Finansów we współpracy z Ministerstwem Rolnictwa projekt wprowadzenia systemu monitorowania upraw tytoniu powinien przynieść pozytyw-ne rezultaty.

Duże znaczenie ma także fakt, że brak podwyżek akcyzy w ostatnich latach nie wypycha konsumentów z legalnego rynku. Do rozwiązania pozostaje kwestia prewencji ogólnej tj. wprowadzenie takich regulacji karnych (zmiana kodek-su karnego skarbowego), które skutecznie będą odstraszać

od popełniania przestępstw związanych z obrotem nielegal-nymi wyrobami tytoniowymi a sprawców surowo karać, tak, aby nie powracali do przestępczego procederu.

Na uwagę zasługuje również rosnąca szara strefa w obsza-rze płynów nikotynowych do papierosów elektronicznych. W związku z planowanym przez Ministerstwo Finansów wprowadzeniem akcyzy na wyżej wymienione wyroby, nale-ży podjąć działania prewencyjne, które zapobiegną rozwojowi nowego segmentu szarej strefy.

Z zadowoleniem obserwujemy liczne inicjatywy różnych or-ganów państwowych i deklarujemy wolę pełnej współpracy i wsparcia przy wprowadzaniu efektywnych rozwiązań.

British American Tobacco od lat wspiera aktywnie wszelkie inicjatywy zmierzające do ograniczenia szarej strefy na rynku wyrobów tytoniowych. Szczególne znaczenie mają działania podejmowane przez odpowiednie władze państwowe w ramach wprowadzania regulacji prawnych, których celem jest eliminacja niepożądanych zjawisk.


andrzej lewandowski członek zarządu jti polska sp. z o.o.

dyrektor ds. korporacyjnych i komunikacji

Z nadzieją czekamy na skuteczne wdrożenie tzw. pakietu tytoniowego. Regulacje, o które od wielu lat prosiła bran-ża tytoniowa (np. monitorowanie obrotu suszem tytonio-wym), to kolejny ważny krok w uszczelnianiu systemu podatkowego. Wydaje się, że w obliczu rosnącego ruchu na granicach i znaczących dysproporcji w cenach papie-rosów między Polską a jej wschodnimi sąsiadami, dużym wyzwaniem w najbliższej przyszłości będzie również dal-sze ograniczanie przemytu papierosów do kraju.

W naszej ocenie, niezwykle istotnym i wciąż zaniedba-nym problemem pozostaje handel nielegalnymi wyroba-mi tytoniowymi na bazarach. Mając na uwadze ograniczo-ne zasoby służb takich jak Policja i KAS, należy rozważyć większe zaangażowanie władz samorządowych, np. straży miejskich w walkę z nielegalnym handlem. Jednocześnie powinno się zwiększać świadomość konsumentów, choć-by poprzez społeczne kampanie informacyjne.

Aktualnym problemem do rozwiązania pozostaje nadal nieadekwatność kar za przestępstwa akcyzowe. Obec-

nie są one niewspółmierne do strat budżetowych i często nie uwzględniają zorganizowanego charakteru przestęp-czej działalności. Przegląd przepisów karnych, w tym Ko-deksu Karnego Skarbowego i powiązanie kar z wysoko-ścią uszczuplenia wpływów budżetowych powinny być kolejnym elementem skutecznej walki z przestępczością tytoniową.

Ograniczaniu nielegalnego handlu sprzyja również prze-widywalna polityka akcyzowa. Przykłady wielu euro-pejskich krajów pokazują, że wypracowanie kilkuletniej „mapy drogowej”, obejmującej racjonalne stawki akcyzy i komunikującej z wyprzedzeniem czas ich wprowadzenia, pomaga stabilizować sytuację legalnego rynku i zwalczać szarą strefę, a tym samym zwiększać wpływy budżetu pań-stwa. Jeżeli w przyszłości rząd zdecyduje się na zakończe-nie akcyzowego moratorium, to zdaniem JTI Polska wła-śnie „mapa drogowa” byłaby najlepszym rozwiązaniem w celu uniknięcia negatywnych efektów ewentualnego sko-kowego podwyższenia akcyzy, w tym – ponownego wzro-stu szarej strefy w Polsce.

Wytężona walka państwa z tytoniową szarą strefą zaczyna przynosić pozytywne rezultaty. W 2016 r. polskie służby zlikwidowały rekordową liczbę 26 dużych nielegalnych fabryk wyrobów tytoniowych. Ostatnie szacunki wskazują, że udział w rynku papierosów bez opłaconej polskiej akcyzy spadł poniżej 14%. Dzięki temu stabilizuje się rynek legalny, a co za tym idzie – rosną wpływy budżetowe z akcyzy od wyrobów tytoniowych.


Michał Mierzejewski prezes zarządu i dyrektor zarządzający

philip Morris polska i kraje Bałtyckie

W 2016 roku w Polsce zlikwidowano rekordową liczbę nielegal-nych fabryk wyrobów tytoniowych. Jest to niewątpliwą zasługą intensywnych działań polskich służb państwowych. Niestety, 47 nielegalnych fabryk papierosów, które zostały zamknięte wska-zuje, że plasujemy się na pierwszym miejscu w Unii Europej-skiej, i z pewnością w czołówce światowej, pod względem licz-by powstających nielegalnie fabryk w poszczególnych krajach.

Jednym z czynników stwarzających sprzyjające warunki dla zorganizowanych grup przestępczych do uruchamiania niele-galnych fabryk w naszym kraju jest „łagodne” prawodawstwo w stosunku do innych krajów Unii Europejskiej. W ciągu ostat-nich dwóch lat wprowadzono wiele regulacji, które coraz sku-teczniej pozwalają kontrolować łańcuch dostaw surowca ty-toniowego i zapobiegać zaopatrywaniu nielegalnych fabryk. Jednak w tym samym okresie nie nastąpiły konieczne zmiany w przepisach karnych, które byłyby związane z podwyższeniem kar, w tym bezwzględnego pozbawienia wolności za przestęp-stwa związane z nielegalną produkcją wyrobów tytoniowych.

Negatywnym zjawiskiem, które obserwujemy od wielu lat, jest łatwość nabycia nielegalnych wyrobów tytoniowych na pol-

skich ulicach. Warto rozważyć wprowadzenie nowych przepi-sów karnych wymierzonych w sprzedawców nielegalnych wy-robów tytoniowych, a także zaangażować w ten proces służby takie jak Straż Miejska czy gminna, które dobrze znają struk-turę lokalną. Pozwoliłoby to z łatwością zidentyfikować miejsca nielegalnego handlu. Wyposażenie tych służb w odpowiednie uprawnienia karno-kontrolne umożliwiłoby skuteczną walkę z ulicznymi sprzedawcami wprowadzającymi do obrotu niele-galne wyroby tytoniowe. Przyczyniłoby się to również do ochro-ny zysków małych i średnich sklepów, a także zabezpieczyło wpływy z podatku akcyzowego do budżetu państwa.

Mając na uwadze planowane od 1 stycznia 2018 roku rozszerze-nie katalogu wyrobów opodatkowanych akcyzą o wyroby nowa-torskie i płyny do e-papierosów, konieczne będzie opracowanie nowych, odpowiednich dla tych wyrobów, procedur kontrol-nych. Krokiem we właściwym kierunku byłoby opodatkowa-nie tych produktów adekwatną stawką podatku akcyzowego, odpowiednią dla geograficznego położenia naszego kraju oraz regulowany procedurami system kontroli i monitoringu. Zbyt wysoka stawka podatku akcyzowego stanowić będzie niewątpli-wie zachętę do nielegalnego przywozu tych wyrobów.

Jednym z czynników stwarzających sprzyjające warunki dla zorganizowanych grup przestępczych do uruchamiania nielegalnych fabryk w naszym kraju jest „łagodne” prawodawstwo.


W analizach branży hazardowej na światowych rynkach naj-częściej wyróżnia się 4 znaczących rozmiarów segmenty:

– Segment loteryjny (wg. polskiej Ustawy o grach Hazardowych reprezentują go gry liczbowe i loterie pieniężne)

– Segment zakładów wzajemnych (np. zakłady buk-macherskie)

– Segment kasyn gier – Segment automatów do gier poza kasynami.

Na niektórych rynkach jako segmenty branży traktowane są niektóre, bardzo popularne gry, takie jak poker czy bingo.

NIEZAlEżNE RYNKI POD KONTROlą PAńSTWA

Jako że sektor hazardowy nie jest objęty harmonizacją na te-renie Unii Europejskiej, regulacje dotyczące gier różnią się za-leżnie od kraju. Powszechna w całej Unii Europejskiej i więk-szości krajów świata jest ścisła państwowa kontrola segmentu loterii (gier liczbowych i loterii pieniężnych), który najczęściej

objęty jest monopolem państwa, tak jak ma to miejsce w Pol-sce, w Niemczech, we Francji czy w krajach skandynawskich. Natomiast w segmencie zakładów wzajemnych da się zauwa-żyć istotne różnice w podejściu regulatorów. W Finlandii jest to obszar monopolu państwa wykonywanego przez ten sam podmiot, który wykonuje monopol w pozostałych obszarach rynku hazardowego. Z kolei w Wielkiej Brytanii, Czechach, Danii czy też Polsce w segmencie zakładów wzajemnych pa-nuje konkurencja podmiotów licencjonowanych przez lo-kalnego regulatora. Również regulacje dotyczące kasyn gier i urządzania gier na automatach są zróżnicowane w zależno-ści od rynku. gra na automatach poza kasynami objęta jest monopolem państwa m.in. w krajach skandynawskich – Nor-wegii i Finlandii. Bardziej liberalne podejście stosowane jest w Czechach czy Wielkiej Brytanii, gdzie mamy do czynienia z rynkiem konkurencyjnym.

Intencją wprowadzenia obowiązującej od 1 stycznia 2010 r. ustawy o grach hazardowych z 19 listopada 2009 (Dz.U. 2009 nr 201 poz. 1540) było wzmocnienie kontroli państwowej nad rynkiem gier hazardowych oraz zwiększenie ochrony spo-łeczeństwa przed negatywnymi skutkami hazardu. Ustawa

Branża hazardowa

barometr zmian

+

Blokowanie stron internetowych

Zwiększenie liczby interwencji dzięki współpracy KAS i CBŚ

Blokowanie przelewów przez banki

–

Niski poziom edukacji społeczeństwa

Ograniczenia dotyczące informowania o prowadzeniu działalności

Niekorzystne opodatkowanie legalnego hazardu40%

W Polsce branża hazardowa jest regulowana znowelizowaną ustawą z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz.U. 2009 nr 201 poz. 1540). Zawiera ona przepisy dotyczące legalności poszczególnych gier hazardowych, warunków otrzymania licencji na organizowanie gier, opodatkowania, dozwolonej reklamy oraz sankcji, które grożą za organizację gier bez zezwolenia.


na liście nielegalnych podmiotów stworzonej przez Minister-stwo Finansów. O obowiązku blokowania płatności przez pol-skie instytucje finansowe informowała również Komisja Nad-zoru Finansowego.

Jednym z efektów nowelizacji jest również chęć uzyskania legalnych licencji na prowadzenie zakładów wzajemnych na terenie Polski przez dużych operatorów, którzy złożyli swo-je wnioski o licencje w Ministerstwie Finansów.

lEKCJA DO ODROBIENIA – EDUKACJA KONSUMENTóW

Hazard nigdy nie powinien być traktowany przez konsumen-tów jako sposób na pomnożenie majątku. Świadomy konsu-ment traktuje go jako rozrywkę oraz wie, że grając w niektóre rodzaje gier, często wspiera realizację szczytnych celów, takich jak budowa obiektów sportowych czy kulturalnych (w Polsce, tak jak w innych krajach UE znaczna ilość środków pozy-skanych dzięki działalności podmiotów rynku hazardowego przeznaczana jest na rozwój sportu i kultury).

Wysoka świadomość graczy na temat hazardu, znajomość za-sad gier i strategii gry jest w interesie zarówno graczy jak i or-ganizatorów gier. Klienci znając zasady i strategie są w stanie lepiej zarządzać środkami wydawanymi na gry, a organiza-torzy przy tym są w stanie osiągać zyski, gdyż zasady gier, w myśl popularnego powiedzenia „kasyno zawsze wygrywa” stawiają ich w uprzywilejowanej pozycji.

Istnieje wysokie ryzyko, że w Polsce, ze względu na bagaż wi-zerunkowy hazardu, jest stosunkowo niewielka liczba świado-mych, wyedukowanych graczy. Przyczyn takiego stanu rzeczy można upatrywać w:

– zakazie prowadzenia działalności informacyjnej i reklamowej przez legalnie działające kasyna i salony gier na automatach (np. informowania o zasadach przeprowadzanych gier),

– ogólnospołeczne napiętnowanie hazardu jako działalności szkodliwej, co zniechęca do zapoznania się w sposób rzetelny z legalnymi grami.

Rekomendacją autorów raportu mającą na celu zmianę tego stanu rzeczy jest wykorzystanie Funduszu Rozwiązywania Problemów Hazardowych do przeprowadzania akcji infor-macyjnej na temat:

– możliwości legalnego uczestnictwa w grach hazardowych na terenie Polski (informowanie

o tym kto ma zezwolenie na organizowanie gier, czym charakteryzują się legalne kasyna i salony gier),

– jakie są obowiązujące zasady w legalnych grach hazardowych,

– gdzie można szukać informacji na temat legalnych i nielegalnych zachowań organizatorów gier hazardowych.

PYTANIA O KONKURENCYJNOŚĆ lEgAlNEgO HAZARDU

Ze względu na wysoki i niejednolity sposób wyliczania pod-stawy opodatkowania w przypadku wszystkich legalnych gier hazardowych, mogą one być mniej konkurencyjne wobec nie-legalnych gier nieobciążonych daniną państwową. Niespój-ność opodatkowania nie dotyczy wyłącznie sposobu oblicza-nia samej podstawy opodatkowania – również stawki podatku są różne w przypadku większości gier. Przykłady:

gry liczbowe (np. lOTTO) – podatek od stawki zakładu – 20%. Aby wyliczyć podatek od gier w grze lOTTO należy pomnożyć wartość stawki zakładu przez stawkę podatku, przy czym stawką zakładu nie jest kwota, za którą klient nabył ku-pon lOTTO, lecz kwota nabycia kuponu pomniejszona o do-płatę monopolisty. W ten sposób na kupon lOTTO o wartości 3 PlN składa się 60 gr dopłaty monopolisty i 48 gr podatku od gier przy stawce zakładu 2,40 PlN (3,00-0,6=2,40 PlN).

Zakłady bukmacherskie – podatek od stawki zakładu – 12%. Oznacza to, że w grze bierze udział kwota powstała po odję-ciu podatku. Przy kursie 2,5x na dane wydarzenie, stawiając 10 PlN na zaistnienie tego wydarzenia ewentualną wygraną przez klienta kwotą będzie nie 25 PlN, lecz 22 PlN (10 PlN x 0,88 x 2,5 = 22 PlN). W przypadku zakładów zawieranych u nielegalnych operatorów ewentualna wygrana kwota wy-nosiła 25 PlN.

Kasyno – podatek od tzw. przychodu brutto stanowiącego różnicę między sumą wpłaconych stawek, a sumą wypłaco-nych wygranych – 50%. Przy założeniu, że łączna wartość wpłaconych stawek w kasynie w danym miesiącu wyniosła 1 mln PlN, a łączna wartość wypłaconych wygranych 800 tys. PlN, podstawa opodatkowania wyniesie 200 tys. PlN, a podatek 100 tys. PlN.

To wszystko prowadzi do jednego – organizator gier hazar-dowych odprowadza duży, skomplikowany dla przeciętne-go gracza podatek, który może sprawiać, że wygrana w nie-których przypadkach (np. zakładów wzajemnych) będzie

zdelegalizowała automaty do gier poza kasynami, zwiększy-ła obciążenia podatkowe podmiotów legalnie działających na rynku, nie zezwoliła legalnie działającym podmiotom na sprzedaż internetową, co istotnie zahamowało rozwój bran-ży (zakaz dotyczył również monopolisty w obszarze gier licz-bowych i loterii pieniężnych) i nie dała odpowiednim służbom narzędzi do zwalczania nielegalnej działalności hazardowej. Reasumując, akt ten nie spełnił swojej roli w zakresie ochrony graczy, a jego konsekwencją był wzrost szarej strefy w obszarze gier na automatach oraz hazardu w internecie. W konsekwen-cji wydatki konsumentów na legalny hazard w Polsce spadły o połowę z 20,4 mld PlN w roku 2009 do nieco ponad 10,1 mld PlN w roku 2015. Nie było to jednak związane z faktem, że Polacy przestali grać, lecz z kwitnącą szarą strefą.

Warto również odnotować, że w krajach o potencjale gospo-darczym i poziomie dochodu rozporządzalnego per capita zbliżonym do Polski, wydatki na legalny hazard na 1 osobę dorosłą były w 2015 roku zdecydowanie wyższe. W Cze-chach wynosiły one 621 EUR rocznie, na Węgrzech 210 EUR, w Bułgarii 392 EUR, podczas gdy w Polsce oscylowały wokół 85 EUR rocznie na 1 dorosłego mieszkańca kraju.

W STRONę ODPOWIEDZIAlNEJ gRY

W związku z wymienionymi wyżej problemami niezbędna była ustawa z dnia 15 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o grach hazardowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2017 poz. 88). Nowelizacja rozszerzyła katalog dostępnych legalnie dla klientów gier hazardowych. liberalizacja dotyczyła m.in.:

– ponownego udostępnienia klientom gier na automatach poza kasynami gry,

– wprowadzenia możliwości oferowania gier liczbowych i loterii pieniężnych przez internet,

– umożliwienia klientom legalnego dostępu do gier kasynowych (gry w karty, w kości, ruletka, automaty) w internecie,

– umożliwienia wprowadzenia na rynek gier liczbowych i loterii pieniężnych organizowanych wspólnie z innymi krajami (gry multijurysdykcyjne),

– umożliwienia organizacji turnieju pokera poza kasynami.

Nowelizacja objęła też monopolem państwa organizację gier na automatach i oferowanie gier hazardowych przez inter-net z wyłączeniem zakładów wzajemnych (monopol obejmu-je m.in. gry liczbowe, loterie pieniężne, gry w kości, poker, gry w karty i gry na automatach online). Od wejścia w ży-cie ustawy jedynym organizatorem ww. gier może być jed-

noosobowa spółka skarbu państwa, a gracze są zobowiąza-ni do rejestracji przed przystąpieniem do gry na pieniądze. Ma to na celu ochronę osób niepełnoletnich oraz, poprzez cen-tralizację systemu gry, możliwość pełnej realizacji środka kar-nego, jakim jest zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych. Środek ten jest uregulowany w art. 41c kodeksu karnego oraz w ustawie o grach hazardowych i zo-stał wprowadzony między innymi po to, by pomóc osobom uzależnionym. Dotychczasowo, gdy system nie był scentrali-zowany, a każdy podmiot umożliwiający grę na automatach działał nielegalnie, nie było możliwości chronienia osób uza-leżnionych przed dostępem do automatów. Jednym z kluczo-wych argumentów za wprowadzeniem monopolu państwa w obszarze gier na automatach i gier kasynowych w interne-cie była kwestia odpowiedzialnej gry. Regulator chciał mieć gwarancję, że wprowadzone będą wysokiego poziomu zabez-pieczenia, które będą chronić klientów przed uzależnieniem od hazardu. Największą gwarancję niewątpliwie daje w takiej sytuacji powierzenie działalności podmiotowi, na który ma się bezpośredni wpływ nie tylko poprzez regulacje, ale także przez nadzór właścicielski.

Efektem wejścia w życie nowelizacji i aktów wykonawczych z nią związanych było również zaopatrzenie służb w większe niż dotychczas możliwości ścigania osób nielegalnie organi-zujących gry hazardowe oraz zaostrzenie kar.

OCHRONA RYNKU lOKAlNEgO – BlOKOWANIE NIElEgAlNYCH

PODMIOTóW W INTERNECIE

Kolejną ważną zmianą, którą wprowadziła ustawa w obszarze walki z szarą strefą gier hazardowych w internecie były obo-wiązki nałożone na operatorów telekomunikacyjnych, opera-torów płatności oraz banki. Ustawa zobowiązuje te podmio-ty nie tylko do blokowania stron internetowych operatorów gier hazardowych działających w sprzeczności z polską usta-wą, ale również do blokowania wszelkich płatności od graczy na rzecz operatorów gier wymienionych w Rejestrze Domen Służących do Oferowania gier Hazardowych Niezgodnie z Ustawą (https://hazard.mf.gov.pl/). W ślad za wprowadzeniem blokad wiele znaczących podmiotów wycofało się z polskie-go rynku. Decyzję o zaprzestaniu oferowania usług klientom z Polski podjęły m.in. znaczące serwisy oferujące zakłady buk-macherskie i gry kasynowe, takie jak Bet365, Betfair, Come On. Z kolei popularni na rynku hazardowym operatorzy płat-ności internetowych – Skrill/Neteller – oświadczyli, że będą blokować płatności na rzecz operatorów znajdujących się


oznaczała wypłatę niższą, niż wyniosła wartość zawartego zakładu. Taka sytuacja miała miejsce w przypadku meczów legii Warszawa z Realem Madryt w lidze Mistrzów, kiedy to kursy niektórych bukmacherów na zwycięstwo hiszpań-skiej drużyny były tak niskie, że postawienie u legalnego bukmachera na Real w przypadku jego zwycięstwa ozna-czałoby odebranie niższej wygranej niż wynosiła wartość wpłaconej stawki.

Przeciętny konsument nie rozróżnia obciążeń podatkowych dotyczących poszczególnych typów gier hazardowych – je-dyne co jest dla niego interesujące to wysokość wygranej, którą może on otrzymać. Jeśli gracz porówna wysokość prze-ciętnej wygranej w nielegalnym, nieopodatkowanym auto-macie/zagranicznym kasynie internetowym/u organizato-ra zakładów wzajemnych będącego pod inną jurysdykcją podatkową i zauważy znaczną różnicę na niekorzyść legal-nych organizatorów, może poczuć się zniechęcony do legal-nego grania i będzie szukał innych możliwości gry. Istotną rekomendacją autorów raportu jest rozważenie wdrożenia jednolitego, jasnego i atrakcyjnego dla graczy sposobu wy-liczania podstawy opodatkowania oraz wysokości podatku przy wzięciu pod uwagę potencjalnych korzyści skarbu pań-stwa i aspektów odpowiedzialnej gry. Będzie to wymagało zmiany w art. 72-74 ustawy o grach hazardowych, które re-gulują ww. aspekty.

MONITOROWANIE SZKODlIWEgO HAZARDU

Szkodliwość uzależnień od hazardu jest niepodważalnym fak-tem – można się uzależnić od gier hazardowych tak samo jak od używek, zakupów, czy gier wideo. Uzależnienie od hazar-du jest tzw. uzależnieniem behawioralnym. Jak każde uza-leżnienie, również to od hazardu wpływa na życie osobiste i zawodowe osoby dotkniętej problemem. Tak jak w przypad-ku każdej choroby, najważniejsza jest wczesna diagnoza pro-blemu oraz działania profilaktyczne. Dlatego też, nowelizacja ustawy o grach hazardowych z 15 grudnia 2016 roku oraz jej akty wykonawcze zawierają szereg wytycznych w zakresie od-powiedzialnej gry. Podstawową kwestią w przypadku gier na automatach i hazardu w internecie będzie gra zarejestrowa-nych użytkowników, których wiek zostanie zweryfikowany. Monopolista będzie musiał również wprowadzić tzw. Regula-min Odpowiedzialnej gry i udostępnić go klientom zarówno w internecie, jak i placówkach stacjonarnych. W przypadku gier online i gier na automatach, klienci będą mieli możliwość samowykluczenia się z gry na wskazany przez siebie okres i ustawienia limitów wydatków i czasu gry.

Istotną rekomendacją jest zwiększenie nakładów na Fun-dusz Rozwiązywania Problemów Hazardowych, którego dysponentem jest Minister Zdrowia, oraz stworzenie stra-tegii wydatkowania tego funduszu. Fundusz ten został utwo-rzony na mocy ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz.U. 2009 nr 201 poz. 1540) i początko-wo miał na celu jedynie zwalczanie i zapobieganie patolo-gicznej grze w gry hazardowe. Na mocy nowelizacji ustawy z dnia 26 maja 2011 roku (Dz.U. 2011 nr 134 poz. 779) roz-szerzyła możliwość wydatkowania funduszu na walkę z innymi uzależnieniami „niechemicznymi”, tj. od inter-netu, gier komputerowych, nałogowych zakupów, seksu czy też pracy. Dysponentem funduszu jest Krajowe Biuro Do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii, które finansu-je liczne badania, publikacje i analizy dotyczące problemu uzależnień behawioralnych. Co daje się zauważyć, publi-kacje te nie są zazwyczaj powiązane ze sobą tematycznie, ani nie tworzą spójnej całości. Istotna jest zmiana wydatko-wania funduszu poprzez stworzenie spójnej strategii walki z uzależnieniem od hazardu. Istotnym elementem powinna być edukacja, nie tylko wśród młodzieży, na tematy zwią-zane z uzależnieniem od gier losowych, zakładów wzajem-nych i gier na automatach oraz miejsc, w których można znaleźć pomoc. Ważne jest również stałe, systematyczne pro-wadzenie monitoringu problemu za pomocą jednej, spójnej metodologii.

Ważnym zakazem, który wprowadziła nowelizacja ustawy o grach hazardowych z 2016 roku, jest wprost wyrażony zakaz reklamowania w salonach gier na automatach oraz na stronie internetowej, na której urządzane są gry hazardo-we, czynności bankowych, takich jak np. : udzielanie kredy-tów, udzielanie pożyczek, sprzedaż i skup dewiz. Ma to na celu zniechęcanie graczy z problemem hazardowym do zaciągania pożyczek na dalszą grę.

olgierd cieślik prezes zarządu,

totalizator sportowy sp. z o.o.

Powierzenie Totalizatorowi Sportowemu monopolu państwa w zakresie gier na automatach i większości gier internetowych na pieniądze to dla naszej firmy szansa na wielki krok naprzód. Z kolei dla polskich graczy, bo oni są tu najważniejsi, to szansa na atrakcyjną ofertę produktową u odpowiedzialnego organizatora gier. W szarej strefie nie mogą na to liczyć.

wielka szansa i odpowiedzialność

Autorzy raportu „Przeciwdziałanie Szarej Strefie w Polsce w Roku 2017”, jak sama nazwa wskazuje, w swoim artykule o branży hazardowej, skupili się na sytuacji w naszym kraju. Warto jednak pamiętać, że nie tylko Polska boryka się z nie-legalnie organizowanymi grami hazardowymi. Według fir-my analitycznej H2gC gromadzącej dane na temat rynków hazardowych z całego świata, w skali globalnej szara strefa tzw. gamingu online (gier hazardowych dostarczanych przez internet) jest większa od działalności legalnej. Proporcje wy-noszą 60 do 40% na korzyść nielegalnych operatorów. lokal-ne regulacje i operatorzy w wielu krajach przegrywają wal-kę z globalizacją i międzynarodowym przepływem funduszy w serwisach gamingowych. Dzieje się tak również w krajach

postrzeganych jako bardziej rozwinięte od Polski, w których społeczeństwa są uważane za uczciwsze od naszego (na przy-kład według kryterium indeksu percepcji korupcji organizacji Transparency International).

Za przykład niech posłuży Finlandia – jeden z najbardziej rozwiniętych rynków hazardowych na świecie. Króluje tam hazard online, a oferta dla klientów jest bardzo atrakcyjna ze względu na niskie obciążenia podatkowe lokalnego monopolu hazardowego. Mimo to monopolista coraz mocniej odczuwa wpływ nielegalnej konkurencji ze strony serwisów gamin-gowych zarejestrowanych na Wyspach Alandzkich. Rów-nież inne kraje skandynawskie nie są wolne od nielegalnego



gamingu. Osoby spoza naszej branży hazardowej może też dziwić, że najprawdopodobniej największa hazardowa szara strefa rozwija się w Stanach Zjednoczonych. Mimo że zakła-dy bukmacherskie w tym kraju, za wyjątkiem stanu Nevada, są nielegalne, to miliony Amerykanów w całym kraju mają "swojego bukmachera". Obstawienie wyniku meczu NBA, NFl, czy jakichkolwiek innych rozgrywek, nie jest tam żad-nym problemem.

Przykładów zresztą można szukać także bliżej naszych gra-nic. W Czechach, pomimo że automaty są legalne, wciąż po-jawiają się ludzie, którzy nie chcą płacić podatków i próbują omijać prawo oferując grę poza ramami regulacji. Podobnie sytuacja wygląda w grecji, gdzie po wprowadzeniu mono-polu w zakresie gier na automatach, nielegalne punkty gier nie zniknęły. Ich właściciele zaczęli natomiast stosować bar-dziej wyrafinowane metody omijania prawa. Całe szczęście klienci coraz chętniej korzystają tam z usług lokalnego ope-ratora, w miarę jak ten rozszerza ofertę i zwiększa liczbę sa-lonów gier.

Oczywiście fakt, że inni również borykają się z problemem szarej strefy, jest dla nas w Polsce marnym pocieszeniem. Do-brze jednak wiedzieć, że w tej walce nie jesteśmy sami. Może-my uczyć się od naszych kolegów z innych rynków, wierzę, że z czasem my również będziemy przekazywać im naszą wiedzę

i doświadczenie. Model, który staramy się wdrożyć, jest uni-kalny w skali światowej. W obszarze gier online regulator za-stosował metody, które zmusiły do wycofania się z polskiego rynku wielu nielegalnych operatorów oraz kluczowego gracza – popularnego dostawcę płatności w serwisach gamingowych. Z kolei, jeżeli chodzi o grę na automatach poza kasynami gry, mówimy o ogromnej inwestycji w sprzęt i infrastrukturę IT, potrzebne do uruchomienia tej działalności. Współpracując z innymi Spółkami Skarbu Państwa dążymy w tym obszarze do takich rozwiązań, które mają dać klientom wysokiej ja-kości doświadczenie związane z grą, przy najwyższej trosce o ich bezpieczeństwo.

Totalizator Sportowy w najbliższych latach będzie inwestował także w produkcję gier i systemów wspierających e-commer-cie. W ramach założeń Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju będziemy liczyć przede wszystkim na współpra-cę z polskimi start-upami oraz scale up-ami, które pomogą nam w sposób odpowiedzialny zaoferować klientom cieka-we gry i atrakcyjny dla gracza zwrot w postaci wygranych. Uważam to za wielką szansę dla nas i naszych klientów. Je-żeli ją wykorzystamy, wygramy na tym wszyscy. Klienci, bo zyskają legalny dostęp do odpowiedzialnie oferowanych gier; budżet państwa, bo zyska wpływy podatkowe i Polska ogó-łem, dzięki redukcji szarej strefy i nielegalnych bądź półle-galnych interesów.

Biorąc pod uwagę, iż zgodnie z dostępnymi danymi rynkowy-mi wielkość sprzedaży branży wynosi około 30 miliardów zło-tych rocznie, a roczna skala całkowitych zobowiązań podatko-wych wynosi około 10 miliardów złotych, oznaczałoby to udział szarej strefy w branży mieszczący się w granicach 10%-20%.

Uszczuplenia podatkowe rzędu 1-2 mld złotych nie są porów-nywalne z wyłudzeniami VAT wynikającymi z pustych fak-tur, ale z uwagi na duże rozdrobnienie szarej strefy w branży gastronomicznej, można szacować, iż liczba podmiotów zaan-gażowanych w nieprawidłowości podatkowe w branży gastro-nomicznej jest dużo wyższa, niż w przypadku wyłudzeń VAT.

SYTUACJA W BRANżY gASTRONOMICZNEJ W 2017 R.

gastronomia jest biznesem konsumenckim, a więc bezpośred-nim klientem przedsiębiorców gastronomicznych – w większo-ści przypadków – jest osoba fizyczna korzystająca z dostarczo-nych usług lub towarów.

Z uwagi na fakt, iż sprzedaż następuje na rzecz konsumentów, gastronomia jest obwarowana szeregiem obostrzeń i kontroli o charakterze niepodatkowym, jak np. w zakresie jakości ofero-wanych towarów i usług, czy w zakresie przestrzegania wymo-gów sanitarnych. Kontrole są prowadzone na poziomie lokal-nym według niewystandaryzowanych wytycznych, co często skutkuje trudnościami administracyjnymi na poziomie biz-nesu, a także wysokimi kosztami np. dostosowywania lokali gastronomicznych do wymogów administracji.

Wbrew pozorom gastronomia to biznes działający na ogra-niczonej marży, która może wahać się od kilku do kilkuna-stu procent w zależności od rodzaju lokalu gastronomicznego (np. lokal typu fast-food powinien teoretycznie mieć lepszą ren-towność niż lokal restauracyjny). Specyfika tego biznesu powo-duje wysoką elastyczność po stronie sprzedaży (zmiana ceny sprzedaży może skutkować odpływem klientów) i bardzo wy-soką wrażliwość na zmiany kosztów zakupu.

W tym kontekście należy zwrócić uwagę na dwa trendy ma-kroekonomiczne, które negatywnie rzutują na sytuację bran-ży gastronomicznej w 2017 r. Pomijając rosnącą konsumpcję,

Branża gastronomiczna

Szara strefa w branży gastronomicznej jest kształtowana przez dwa główne negatywne zjawiska – brak fiskalizacji sprzedaży na rzecz konsumentów oraz brak w pełni legalnego zatrudnienia załogi w lokalach gastronomicznych. Wstępne szacunki branży gastronomicznej określają wartość uszczupleń wynikających z nieprawidłowego naliczenia podatków na około 1-2 mld złotych w obrębie roku kalendarzowego.

barometr zmian

+

Loteria paragonowa

Ostrzeżenia resortu finansów o konsekwencjach braku fiskalizacji

–

Liczba i rodzaj kontroli

Oczekiwania cenowe konsumentów i ,,Opłacalność" prowadzenia działalności

Brak zmian regulacyjnych w walce z „szarą” strefą w branży

15%


szarej strefy nie tylko w jednym wymiarze – jako uszczuplenia należności budżetowych – ale wielowymiarowo, w szczególno-ści jako ograniczenie możliwości inwestycyjnych i ograniczenie jakości życia społeczeństwa. Z tej perspektywy, działania admi-nistracji ukierunkowane na ograniczenie szarej strefy w detalu należy traktować jako pozytywny początek pracy, jaka czeka społeczeństwo w kolejnych latach.

POSTUlATY ZMIAN REgUlACYJNYCH CElEM OgRANICZENIA

SZAREJ STREFY W BRANżY gASTRONOMICZNEJ

Skuteczne zapobieganie i walka z szarą strefą w gastronomii to wynik wzajemnego oddziaływania czterech sił (elementów):

1. poczucia stałej kontroli i monitoringu po stronie przedsiębiorcy, a także brania pod uwagę ewentualności nałożenia kary na przedsiębiorcę, przy jednoczesnym ograniczeniu nadmiernego przeregulowania branży gastronomicznej (np. w obszarze fitosanitarnym),

2. świadomych konsumentów uczestniczących w procesie kontroli przedsiębiorców,

3. posiadania odpowiednio sparametryzowanego oprogramowania przez administrację, pozwalającego na stały monitoring sytuacji przedsiębiorców,

4. posiadania odpowiedniej ekspertyzy i zasobów merytorycznych po stronie administracji pozwa-lających na typowanie przedsiębiorców do efektywnych kontroli.

Tylko łączne oddziaływanie tych elementów pozwala na samo-kontrolę rynku, przy zachowaniu niskich kosztów. Kluczowe jest więc nie tylko samo kontrolowanie, ale wyzwolenie świado-mości, że uczciwość jest premiowana, zaś jej brak może zostać nieuchronnie spenalizowany (nie tylko przez administrację, ale również przez konsumentów).

Aby osiągnąć powyższe, postulowane jest wdrożenie następu-jących rozwiązań:

Ad 1. – konieczne jest zwiększenie poziomu kar za wykroczenia

związane z brakiem fiskalizacji, a także rozszerzenie zakresu instytucji i organów, które takie kary mogą

nakładać (tak żeby przedsiębiorca miał poczucie 24-godzinnej ewentualności nałożenia kary),

– konieczne jest publiczne i szerokie informowanie o przypadkach kontroli w gastronomii, a także o nakładanych karach,

– oczekiwane byłoby stworzenie mechanizmu komunikacji pomiędzy administracją a konsumentami (np. portal internetowy), aby konsumenci wskazywali zidentyfikowane przypadki szarej strefy, zaś organ administracja miałaby obowiązek reakcji,

– oczekiwane byłoby uproszczenie i uspójnienie procedur administracyjnych m.in. w zakresie dopuszczenia lokali gastronomicznych czy uzyskiwania koncesji na sprzedaż alkoholu w restauracjach;

Ad 2. – konieczne jest stałe budowanie świadomości społecznej

dotyczącej cech charakterystycznych szarej strefy, jej konsekwencji społecznych i indywidualnych oraz możliwości działania (przez branżę i przez administrację),

– oczekiwane byłoby rozszerzenie systemu zachęt dla konsumentów pobierających paragony fiskalne za nabyte towary i usługi w detalu (rozszerzenie loterii paragonowej bądź zastanowienie się nad wprowadzeniem możliwości odliczania od podatku dochodowego wydatków udokumentowanych paragonami, co może mieć miejsce po wprowadzeniu kas on-line i paragonów dystrybuowanych drogą elektroniczną);

działanie Skutek Skuteczność

loteria paragonowa zainteresowanie konsumentów fiskalizacją sprzedaży niska

ostrzeżenie resortu finansów zainteresowanie konsumentów problemem szarej strefy oraz koniecznością fiskalizacji sprzedaży (ograniczony zasięg i mało atrakcyjne nagrody)

nagłośnione kontrole zainteresowanie konsumentów problemem szarej strefy oraz koniecznością fiskalizacji sprzedaży niska / średnia

zmiany w kasach fiskalnych Fiskus będzie miał bieżący dostęp do danych z kas fiskalnych przedsiębiorców prowadzących sprzedaż konsumencka

(ograniczony zasięg w społeczeństwie, ale temat przebił się do mediów)

co akurat korzystnie wpływa na gastronomię, w bieżącym roku zauważalny jest wzrost cen surowców oraz kosztów za-trudnienia, co istotnie obniża rentowność branży. Szczególnie problemy ze znalezieniem pracowników, a także rosnące płace (co wynika z regulacji regulacji minimalnej stawki godzinowej oraz malejącej podaży pracowników), negatywnie odkładają się na działalności gastronomicznej.

SZARA STREFA W BRANżY gASTRONOMICZNEJ W 2017 R.

Wskazane powyżej trendy w działalności gastronomicznej, mają wpływ na sytuację w zakresie szarej strefy w bran-ży w 2017 r. Obserwacja otoczenia rynkowego (m.in. ilość dokumentów o charakterze niefiskalnym wydawanych np. w Warszawie, które to mają potwierdzać wykonanie usług gastronomicznych) wskazuje, iż brak jest większych zmian w zakresie działalności nierejestrowanej w Polsce. Wciąż odsetek szarej strefy wydaje się być istotny i raczej się nie zmniejsza.

Niestety, niekorzystne trendy rynkowe, tj. spadająca ren-towność i nadmierne przeregulowanie branży, powodują, że sprzedaż poza kasą fiskalną bądź wynagradzanie pracow-ników z pominięciem warunków ustawowych, pozwalają na wytrzymanie naporu konkurencji. Prowadzi to do nie-korzystnego zachowania, jakim jest ucieczka w szarą stre-fę, aby zachować konkurencyjność na rynku. Wydaje się, że taki scenariusza dla większości polskiej drobnej gastro-nomii jest prawdopodobny, aby utrzymać się na rynku i nie zamknąć działalności.

ZMIANY REgUlACYJNE WPROWADZONE

BąDŹ PROPONOWANE W 2017 R. ISTOTNE DlA BRANżY

gASTRONOMICZNEJ

Bieżący rok kalendarzowy nie przyniósł znaczących zmian w zakresie regulacji czy działań, które byłyby ukierunko-wane na walkę z szarą strefą w branży gastronomicznej. Wydaje się, że przeciwdziałanie czy też zwalczanie szarej strefy w detalu to aktywność długoterminowa, która wyma-ga wdrożenia szeregu precyzyjnych narzędzi, przy założeniu, że ich stosowanie nie będzie bardziej kosztochłonne niż efekty, które przyniosą.

Trzeba bowiem pamiętać, że szara strefa w gastronomii (czy też szerzej – w detalu) jest niezwykle rozdrobniona z uwa-gi na skalę biznesu (w branży funkcjonuje ponad 70 tysięcy punktów gastronomicznych, z czego zdecydowana większość to odrębni, pojedynczy przedsiębiorcy), tak więc potencjal-ne uszczuplenia fiskalne na poziomie jednego przedsiębior-cy są niewielkie (dopiero masa tworzy skalę). Stąd też, z per-spektywy Państwa, kontrolowanie takiej branży musi być, po pierwsze, tanie, po drugie, dobrze sprofilowane, aby kosz-ty kontroli (a tym samym walki z szarą strefą) nie przewyż-szały domiarów. Dlatego, mając na względzie sytuację w Pol-sce w ostatnich latach, zrozumiałe jest, że głównym punktem koncentracji Ministerstwa Finansów i fiskusa w 2017 r. były wyłudzenia VAT, gdzie skala nieprawidłowości i stopień pa-tologii wydają się być bardziej dolegliwe niż w przypadku szarej strefy w gastronomii, czy detalu.

Pomimo tego, pewne działania zostały podjęte przez admi-nistrację w 2017 r., które to działania były ukierunkowane na walkę ze zidentyfikowanymi przypadkami szarej strefy oraz budowaniem świadomości, kiedy taka szara strefa występuje:

– resort finansów w 2017 r. kontynuował loterię paragonową, która obejmowała swoim zakresem również działalność gastronomiczną;

– resort finansów w lipcu 2017 r. opublikował ostrzeżenie dotyczące konsekwencji braku fiskalizacji sprzedaży paragonów i wydawania dokumentów niebędących paragonami fiskalnymi;

– zostały przeprowadzone przykładowe akcje kontrolne w zakresie szarej strefy ukierunkowane na identyfikację sprzedaży poza kasą fiskalną czy sprzedaży alkoholu bez koncesji i zostało to szeroko upublicznione w mediach (przykładowo – skoordynowane akcje f iskusa w sierpniu 2017 r., w tym kontrola w trakcie Festiwalu Smaku, które skutkowały mandatami w łącznej kwocie kilkudziesięciu tysięcy złotych);

– resorty rozwoju i finansów opublikowały projekty aktów prawnych, których celem jest wprowadzenie elektronicznych kas fiskalnych zapewniających f iskusowi dostęp on-line do przedsiębiorców użytkujących kasy fiskalne.

Działania te, ograniczone w swoich skutkach, zapoczątkowały długotrwały proces zwracania uwagi przedsiębiorców i konsu-mentów na problem szarej strefy oraz braków w należytej fiska-lizacji obrotu. Nie spowodowały one ani drastycznego spadku odsetka szarej strefy, ani też nie zwiększyły istotnie wpływów budżetowych, na pewno jednak pozwoliły opinii publicznej dostrzec dylemat, a z jakim boryka się całe społeczeństwo. Po-zwoliły zresztą, pierwszy raz w historii, na pokazanie problemu


sylwester cacek przewodniczący rady, związek pracodawców hoteli,

restauracji i cateringu (zp horeca)

Ograniczenie szarej strefy w branży gastronomicznej wymaga wspólnego i spójnego działania biznesu, administracji i konsumentów. Im większa szara strefa, tym konkurencja na rynku jest bardziej zachwiana. Więc pomimo, iż nie da się w pełni wyeliminować szarej strefy, na pewno można z nią walczyć i ograniczyć do akceptowalnego minimum. Takie zadanie stawiają przed sobą Członkowie Związku Pracodawców HoReCa i od ponad roku starają się je aktywnie realizować.


Teoretycznie, sytuacja w branży gastronomicznej powinna być dobra, z uwagi na rosnącą konsumpcję. Nie każdy jed-nak orientuje się, że efektywność biznesu gastronomiczne-go drastycznie ograniczają rosnące koszty pracy i trudności w pozyskaniu pracowników. Ma to bezpośrednie przełożenie na utrzymywanie się negatywnego zjawiska, jakim jest brak pełnej fiskalizacji obrotu czy zatrudnianie załogi z pominię-ciem wymogów prawa. Niestety, spadająca rentowność skut-kuje albo coraz częstszymi zamknięciami albo świadomym przechodzeniem w szarą strefę.

Szara strefa jest problemem wartościowo mniej dolegliwym niż np. wyłudzenia VAT czy przemyt alkoholu, jednak moc-niej oddziaływającym na społeczeństwo. Szarą strefą może zo-stać zainfekowany większy odsetek społeczeństwa, może one również powodować ekspansję niepożądanego zachowania na nowych uczestników rynku. Dlatego też zwalczenie szarej strefy jest w interesie wszystkich.

Kontrola szarej strefy na ten moment jest bardzo ograniczo-na. główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest rozdrobnienie tego zjawiska, relatywnie niewielkie uszczuplenia powodo-

wane przez poszczególnych uczestników rynku oraz wysokie koszty kontroli, często przewyższające rezultaty.

Dlatego też zwalczanie szarej strefy – dopóki nie zostaną zaangażowane odpowiednie narzędzia i dopóki nie zosta-ną zaangażowaniu wszyscy uczestnicy rynku – może oka-zywać się nieskuteczne. Administracja, konsumenci i bran-ża gastronomiczna powinni iść ręka w rękę, żeby walczyć ze zjawiskiem, które destabilizuje konkurencję oraz uszczu-pla portfel społeczny.

Rolą Związku Pracodawców HoReCa jest umiejętny dia-log z administracją oraz eskalowanie problemu szarej strefy do konsumentów i przedsiębiorców, tak by wypracować sze-reg rozwiązań zapewniających samokontrolę rynku i ograni-czenie patologii do minimum. Wierzymy, że najbliższe lata – w ramach postępującego trendu transparentności podatko-wej – to wytężona wspólna praca na rzecz walki z szarą strefą, pozostająca w interesie nas wszystkich.

Ad 3. – poza wprowadzeniem kas fiskalnych on-line, sugerowane

byłoby rozszerzenie zakresu raportowania o dane istotne dla wykrywania fraudów (np. dane dotyczące receptur oraz poziomu zapasów czy czynszu za lokal),

– w długim okresie można rozważyć certyfikację nie tylko oprogramowania do kas fiskalnych, ale również oprogramowania do zarządzania sprzedażą gastronomiczną (detaliczną), za szczególnym uwzględnieniem magazynu oraz relacji pomiędzy magazynem a sprzedażą i fiskalizacją,

– w zakresie identyfikacji danych istotnych dla wykrycia fraudów w gastronomii, sugerowane jest skorzystanie z doświadczeń branży, a w szczególności przedsiębiorców działających w modelu tzw. twardej franczyzy bądź w modelu operatorskim;

Ad 4. – konieczne jest zapewnienie transferu wiedzy z branży

do administracji (w szczególności przedsiębiorców działających w modelu tzw. twardej franczyzy bądź

w modelu operatorskim), tak aby stworzyć odpowiednie i właściwe algorytmy kontroli danych, pozwalające na natychmiastową identyfikację potencjalnych nieprawidłowości w gastronomii, wyzwalających kontrolę podatkową.

Wydaje się, że powyższe postulaty nie są wymagające i trud-ne do spełnienia, trzeba jednak pamiętać, że szara strefa w gastronomii czy detalu to zjawisko funkcjonujące wła-ściwie od zawsze. Walka z nim wymaga czasu i powolnego zmieniania ludzkich nawyków, tak aby poprzez różne formy oddziaływania ukształtować trend, w którym prawidłowe naliczanie podatków jest w interesie wszystkich i wszyst-kim daje wymierne korzyści (innymi słowy, aby oczekiwać od branży, należy również ją wspierać w przezwyciężeniu przeszkód, które szarą strefę kreują).


Mechanizm ten posiada zdefiniowany podział ról podmiotów zaangażowanych w „karuzelę”. Częstym elementem z nich jest „znikający podatnik”, (ang. missing trader), który korzysta z WNT (Wewnątrzwspólnotowego Nabycia Towarów) nie de-klarując go i nie odprowadzając podatku w państwie przezna-czenia, jednak dokonuje dalszej dostawy produktów w obrębie jego terytorium na rzecz podatników prowadzących tam dzia-łalność. Dowodami transakcji są faktury, na podstawie których kolejni podatnicy odliczają VAT naliczony, natomiast wysta-wiający je „znikający podatnik” nie wpłaca do urzędu skarbo-wego swojej należności podatkowej VAT.

Rolą „znikającego podatnika” jest dokonanie dostaw towarów o jak największej wartości, w jak najkrótszym czasie. Zwykle osobami, które kierują podmiotem „znikającego podatnika” są tzw. „słupy”. Osoby te są najczęściej nieświadome całości procederu. W tym celu grupy przestępcze korzystają z „usług” bezdomnych nieposiadających adresu lub nieświadomych stu-dentów, dla których często ważniejsza jest wysokość zarobków niż pełna transparentność i legalność przedsięwzięcia, w które są zaangażowani. Jako „słupy” relatywnie często rekrutowano

studentów kierunków ekonomicznych i biznesowych – mogli oni stawiać pierwsze kroki w biznesie (zakładali prawdziwe firmy na własne nazwisko) i otrzymywali niewielkie wynagro-dzenie oraz obietnice jego zwiększenia jeśli bieżąca współpra-ca będzie owocna.1

Nabywany towar następnie jest przerzucany pomiędzy tzw. „buforami”. Ich liczba jest dowolna i zależy od stopnia skom-plikowania. „Buforem” mogą być stworzone zarówno powołane do tego spółki, założone i zarządzane przez „słupy” lub normal-nie działające przedsiębiorstwa, zarządzający którymi najczę-ściej nie są świadomi uczestnictwa w przestępczym procede-rze. Uczciwa spółka zajmująca się legalną działalnością nadaje większej wiarygodności i zaburza rzeczywisty obraz łańcucha transakcji w oczach organów skarbowych. W mediach opisy-wany był przykład firmy Nexa, której nowy dyrektor handlowy włączył firmę w mechanizm „karuzeli” bez wiedzy prezesa.2

1 http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/rynek/1620315,1,przekrety-na-podatku-vat-studenci-jako-slupy.read2 https://gf24.pl/wydarzenia/kraj/item/690-czlowiek-z-vat-u

Branża urządzeń elektronicznychBranża urządzeń elektronicznych – w przeciwieństwie do branż spirytusowej, tytoniowej i paliwowej – nie jest objęta podatkiem akcyzowym. Podobnie jednak do wymienionych branż narażona jest na działanie grup przestępczych. Podstawowym zagrożeniem, z jakim spotykają się firmy tej branży w związku z nielegalnymi działaniami, jest nieświadome uczestnictwo w mechanizmie tak zwanej „Karuzeli VAT”. Jest to szczególnie złożona struktura wymagająca dużej wiedzy oraz rozbudowanej sieci relacji międzynarodowych.

barometr zmian

+

Mechanizm odwróconej płatności

Mechanizm solidnej odpowiedzialności

Wprowadzenie JPK

–

Utworzenie KAS

Nieuchwytne „mózgi operacji” karuzel VAT

Możliwość uczestniczenia firm RTV/AGD nieświadomie w branży przestępczej60%

Ostatnim elementem w „karuzeli” jest „broker”. Ma on na celu wyprowadzenie towaru z państwa będącego ofiarą wyłudze-nia i umożliwienie jego dalszej cyrkulacji. Jedną z możliwości jest odsprzedaż w kraju taniej zakupionych towarów. Częst-szą praktyką jest odsprzedaż towaru za granicę i wystąpienie o zwrot podatku. Im proces bardziej skomplikowany tym ła-twiej jest ukryć, że towar nigdy nie opuścił kraju, a faktury pomiędzy firmami mają utrudnić identyfikację poszczegól-nych podmiotów.

„Kanał dystrybucyjny” to podmiot, który może od „brokera” zakupić towar, a na samym początku procesu był podmiotem sprzedającym towar będący w obiegu faktur. „Kanał dystry-bucyjny” jest zlokalizowany poza jurysdykcją kraju, w którym dokonywane jest przestępstwo.

MECHANIZM WAlKI Z KARUZElAMI VAT

głównymi organami wyspecjalizowanymi do wal-ki z wyłudzeniami podatku VAT są Urzędy Celno-Skar-bowe oraz CBŚP. Do wykrywania podejrzanych trans-akcji obecnie używany jest JPK – po przeprowadzeniu

analizy raportowanych danych można wstępnie wytypo-wać podmioty, które mogą być używane w celu wyłudza-nia podatku VAT. Do podejrzanych transakcji należą te przeprowadzane z dużą ilością podmiotów zagranicznych, których przedmiotem są produkty będące często używane do tworzenia karuzel VATowskich oraz te, które są przepro-wadzane na znaczne kwoty przez nowoutworzone podmioty.

Pierwszymi krokami organu podatkowo-celnego po odkryciu nieprawidłowości we wstępnych analizach są czynności ope-racyjne w terenie (np. weryfikacja, czy podmiot, który zajmu-je się sprzedażą sprzętu RTV posiada jakąkolwiek przestrzeń magazynową i zaplecze logistyczne, bądź też czy ma podpisa-ne umowy na takie usługi, z których faktury byłyby zarapor-towane w JPK) bądź też dalsze analityczne (wezwanie firmy do przekazania pełnego raportu JPK).

gdy podejrzenia dotyczące przestępstw z kodeksu karnego do-tyczących tzw. „pustych faktur” (sankcje za nie są określone w art. 270a, 271a, 277a oraz 277b) zostaną potwierdzone, ko-lejnym krokiem jest zawiadomienie prokuratury o procederze. Prokurator, po przeprowadzeniu postępowania przygotowaw-czego może wystąpić z aktem oskarżenia, na podstawie którego zostaną dokonane kolejne czynności – mogą one zostać zlecone Policji (w tym CBŚP) czy też ABW.


Ważnym krokiem jest zabezpieczenie majątku – zarówno w postaci ruchomości (towaru), jak i pieniędzy. Czynność ta odbywa się na mocy obowiązującej w Polsce ustawy kodeks postępowania karnego (art. 291-295) i może być wykonana wobec oskarżonego o czyn przestępny.

W tym momencie należy przypomnieć, że również organy będące w składzie KAS mają pewne uprawnienia prokura-torskie przyznane przez prawodawcę – m.in. finansowe orga-ny postępowania przygotowawczego mogą bez wnioskowania do prokuratora, samodzielnie wydać postanowienie o doko-naniu zabezpieczenia majątkowego (art. 122 § 1 pkt 1 k.k.s). W przypadkach określonych w kodeksie karnym skarbowym finansowy organ postępowania przygotowawczego, czyli KAS, jest uprawniony do prowadzenia takiego postępowania, a na-stępnie do wniesienia i popierania aktu oskarżenia przed są-dem. Oznacza to, że aż do momentu ewentualnego przejęcia śledztwa przez prokuraturę KAS może być jedynym podmio-tem odpowiedzialnym za wszystkie czynności.

Do marca 2017 w przypadku blokad kont ważna była współ-praca z generalnym Inspektorem Informacji Finansowej – obecnie, na mocy ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajo-wej Administracji Skarbowej gIIF zastąpił Szef KAS. Oznacza to zmniejszenie ilości podmiotów, które biorą udział w likwi-dacji tzw, „karuzel”.

Blokad kont i zabezpieczeń rzeczy ruchomych należy dokonać jednocześnie – w ten sposób podmioty dokonujące wyłudzeń nie będą mogły przenieść części majątku w bezpieczne miej-sce. Obecnie czynności te mogą zostać przeprowadzone wśród dwóch grup podmiotów – zarówno tych, które bezpośrednio zajmowały się wyłudzeniami nienależnych zwrotów podat-ku VAT, jak i tych, które były używane do „prania” zysków z przestępczego procederu. Jest to możliwe dzięki noweliza-cji kodeksu postepowania karnego (więcej o tzw. „konfiskacie rozszerzonej” można przeczytać w rozdziale poświęconym organom ścigania).

Jak można zaobserwować po powyższym opisie standar-dowych procedur służących do likwidacji tzw. „karuzel” VATowskich, istotną rolę odgrywa tutaj połączenie wszystkich służb skarbowych w jedną strukturę – ma to znaczenie nie tylko w przypadku szybkości zbierania i analizy informacji, ale również późniejszego prowadzenia postępowania przygo-towawczego w sposób skonsolidowany.

BRAK EDUKACJI WŚRóD POTENCJAlNYCH OFIAR KARUZEl

Istnieją dwie grupy podmiotów, które mogą stanowić poten-cjalne ofiary procederu wyłudzania zwrotów nienależnego podatku VAT. Są to z jednej strony osoby fizyczne, które mogą stać się tzw. „słupami”, a z drugiej, osoby prawne będące le-galnie działającymi przedsiębiorstwami z branż często wyko-rzystywanych do wyłudzania zwrotów podatku (RTV, AgD, metale nieżelazne, samochody).

W przypadku osób fizycznych istotna jest edukacja w zakre-sie odpowiedzialności karnej za uczestnictwo w „karuzeli” jako podmiot, na który zarejestrowana jest firma. Jako że do-niesienia prasowe informują o rosnącej liczbie studentów bę-dących uczestnikami karuzel poprzez „wypożyczenie” swo-ich danych osobowych i pozwolenie na zarejestrowanie na swoje nazwisko firmy, istotna jest akcja informacyjna uświa-damiająca konsekwencje – nie tylko bezpośrednie, takie jak kara więzienia czy też grzywny wynikające z kodeksu kar-nego bądź karnoskarbowego. Inne konsekwencje, o których często się zapomina, to m.in. brak możliwości przestawienia pracodawcy zaświadczenia o niekaralności. Zaświadczenia takie są wymagane od przyszłych pracowników szkół, przed-szkoli (art. 10 ust. 8a Karty Nauczyciela) uczelni wyższych czy też w sektorze publicznym (urzędy). Niezatarty wyrok za przestępstwo karne skarbowe może również stać na prze-szkodzie w wykonywaniu zawodów zaufania publicznego (radca prawny, policjant).

Student po poznaniu konsekwencji takich, jak wymiar kary czy też niemożność podjęcia pracy w wymarzonym zawodzie, może mniej lekkomyślnie podchodzić do szafowania swoimi danymi osobowymi oraz wchodzenia w „interes życia”.

Druga grupa, przedsiębiorcy, na pozór może wydawać się bardziej świadoma w zakresie karuzel VATowskich, jednak często dobre wyniki pracowników mogą uśpić czujność za-rządu. W przypadku przedsiębiorców karuzela może zostać „rozkręcona” przez pracowników działu sprzedaży, często również poleconych przez znajomych. Należy edukować przedstawicieli działów controllingu, finansowego, czy też członków zarządu, że dziwne transakcje, nagłe wzrosty wpły-wów, bądź też wyniki odbiegające od normy mogą budzić ich podejrzenia.



Zapo

bieg

anie

kor

upcj

i gos

poda

rcze

j


obszarach tj.: gospodarka półlegalna, nazywana szarą sferą oraz gospodarka nielegalna określana jako czarny rynek. Szara sfera w literaturze przedmiotu2 określana jest z pozy-cji dwóch perspektyw: jako ,,czynnik pozytywny” oraz jako zagrożenie funkcjonowania gospodarki. Klasyfikacja wska-zanego podziału oparta jest o prostą analizę odnoszącą się do osiągnięcia założonego celu. Czynnik pozytywny uspra-wiedliwiany jest (podczas stosowania praktyk nielegalnych, w tym korupcyjnych) koniecznością utrzymania zdolności funkcjonowania przedsiębiorstwa, natomiast czynnik nega-tywny przekłada się na zaburzenie podstawowych zasad go-spodarki narodowej, a jego przejawem jest chociażby unikanie opodatkowania. gospodarka nielegalna (czarny rynek) odwo-łuje się do stosowania praktyk przestępczych, wśród których znajdują się zachowania o zabarwieniu korupcyjnym kore-spondujące z przestępczością zorganizowaną, fałszerstwem dokumentów oraz fikcyjnymi transakcjami3. Praktyki korup-cyjne są zatem identyfikowane w dwóch wymienionych ob-szarach (szara sfera i czarny rynek).

Korupcja gospodarcza stanowi poważny problem dla rozwoju gospodarki narodowej, ponieważ jest przyczyną powstawania nieformalnych sektorów (szarej sfery i czarnego rynku) w roz-wijających się gospodarkach państw, a to z kolei prowadzi do popełniania przestępstw gospodarczych. Powodowane przez zdarzenia korupcyjne zależności pomiędzy uczestnikami ob-rotu gospodarczego mogą wpłynąć (i wpływają) na ogranicze-nie wzrostu przedsiębiorstw, a firmy przechodzą do działalno-ści kreowanej regułami czarnego rynku. Przywołana sytuacja hamuje rozwój firm i zmniejsza ich wydajność. Dodatkowym przejawem funkcjonowania przedsiębiorstwa na czarnym ryn-ku jest ograniczenie ekspansji gospodarczej, w celu zminima-lizowania ryzyka przyciągania niepotrzebnej uwagi zarówno organów skarbowych, jak i organów ścigania. Korupcja gospo-darcza dotyczy małych i dużych firm, a środki przekazywana na łapówki pochłaniają te, które mogłyby być wydatkowane na innowacyjność. Należy jednocześnie zauważyć, iż nie wszyst-kie firmy narażone są na ponoszenie kosztów z powodu prak-tyk korupcyjnych, konieczność płacenia łapówek za kontrakty uzależniona jest od siły przetargowej firmy oraz od jej pozycji na rynku, jak też od zdolności do przeniesienia działalności do innego sektora. Korupcja w biznesie przyczynia się ponadto do zmniejszenia poprawnych relacji pomiędzy uczestnikami obrotu gospodarczego, a wykorzystywanie środków finanso-wych firm na łapówki powoduje znaczną szkodę dla przedsię-biorstwa. Oprócz strat finansowych, przedsiębiorstwa stosu-jące praktyki korupcyjne – po ujawnieniu przypadku korupcji

2 Szerzej na ten temat zob. F. Schneider, K. Raczkowski, Sfera nieoficjalna w gospodarce, ,,Infos. Zagadnienia społeczno-gospodarcze” (Biuro Analiz Sejmowych) 2013, nr 21 (158), s. 1.3 F. Schneider, K. Raczkowski, Sfera nieoficjalna w gospodarce, ,,Infos. Zagadnienia społeczno-gospodarcze” (Biuro Analiz Sejmowych) 2013, nr 21 (158), s. 1-2.

– tracą szacunek i zaufanie personelu do biznesmenów odpo-wiedzialnych za politykę przedsiębiorstwa. Korupcja wywołu-je jednocześnie inne niekorzystne koszty, ponieważ prowadzi do podejmowania szeregu odmiennych zabiegów związanych chociażby z zaangażowaniem dodatkowych pracowników od-powiedzialnych za prowadzenie działań maskujących przy-padki korupcji. Koszty generowane są także poprzez utrzy-mywanie skorumpowanych przedstawicieli zamawiającego (zarówno w sektorze publicznym, jak i w prywatnym). Ob-ciążeniem dla firmy stosującej praktyki korupcyjne jest po-noszenie kosztów wynikających z uczestniczenia w sprawach sądowych (opłacanie adwokata) oraz należności powstałych w wyniku orzeczenia (nieprzychylnego dla firmy) wyroku ska-zującego. Nie bez znaczenia pozostaje (coraz częściej) kwestia weryfikacji partnera handlowego, w ramach której wyklucza-ne są podmioty, których przedstawiciele zostali skazani lub są podejrzewani o łapówkarstwo.

Podmiot gospodarczy, który zamierza podjąć czynności nie-zgodne z prawem musi zakładać wyższe koszty transakcyjne w początkowej fazie działań, ponieważ będzie dążył do zbudo-wania reputacji, marki i zdobycia zaufania. Koszty tego rodza-ju związane będą z: pozyskiwaniem określanych informacji (o branżach, rynkach, miejscach lokowania zysków z nadużyć finansowych), negocjacją umów i kontraktów (koszty łapó-wek, wydatków reprezentacyjnych, sprzedaż towarów poniżej kosztów produkcji) oraz realizacją umów i kontraktów. Pod-miot gospodarczy zainteresowany działaniem zgodnym z li-terą prawa musi stale liczyć się z rosnącymi kosztami transak-cyjnymi związanymi z podwyższeniem zabezpieczeń w sferze bezpieczeństwa obrotu gospodarczego4.

Zapobieganie korupcji gospodarczej jest przedsięwzięciem wymagającym zrozumienia (chociażby w zarysie) mechani-zmów towarzyszących popełnianiu tego typu przestępstw. Już sam proces identyfikacji korupcji gospodarczej dostarcza trudności w płaszczyźnie poznawczej. Pomocnym narzędziem identyfikacji korupcji gospodarczej (menadżerskiej) jest anali-za przepisów karnych penalizujących zachowania korupcyjne. Korupcja gospodarcza dotyczy zdarzeń przestępczych popeł-nianych w sferze transakcji handlowych, w których brak jest ustawowego ,,zapewnienia”, iż sprawcą korupcji biernej (oraz w innych formach) może być jedynie funkcjonariusz publicz-ny lub osoba pełniąca funkcje publiczną. W tym przypadku sprawcą korupcji gospodarczej może być podmiot indywidu-alny, który pełniąc funkcję kierowniczą w jednostce organiza-cyjnej wykonującej działalność gospodarczą (bądź pozostając z nią w stosunku pracy, umowy lub zlecenia o dzieło), żąda lub przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obiet-

4 K. Raczkowski, Współczesny model tetrarchii zarządzania a bezpieczeństwo ekonomiczne obrotu gospodarczego [w:] Bezpieczeństwo ekonomiczne obrotu gospodarczego. Ekonomia. Prawo .Zarzadzanie, red. K. Raczkowski, Warszawa 2014. S. 38-39.

137zapobieganie korupcji gospodarczej

dr jacek Bil adiunkt wydziału logistyki

wojskowej akademii technicznej

Potoczne rozumienie korupcji sytuuje niniejsze nadużycie w obszarze zachowań urzędniczych oraz funkcjonowania sze-roko rozumianego aparatu administracyjnego, co jest sta-nowiskiem niepełnym, wynikającym z braku dostatecznego zrozumienia omawianego problemu. Dominującym sekto-rem stosowania narzędzi korupcyjnych jest obszar zamówień towarów i usług. W przypadku podmiotów prosperujących w obszarze dystrybucji środków publicznych reguły konku-rencyjności w uzyskaniu zamówienia opierają przede wszyst-kim na przepisach ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz.U. 2004 nr 19 poz. 177). Podmioty funkcjonujące poza sektorem środków publicznych starające się o uzyskanie określonej usługi lub określonych towarów nie są zmuszone do stosowania procedur objętych wskazaną ustawą i poruszają się według wewnętrznych przepisów. Na-

leży jednocześnie wspomnieć o przedsiębiorstwach prywat-nych, których przedstawiciele ubiegający się o uzyskanie za-mówienia publicznego zobowiązani są przestrzegania zasad określonych stosowną ustawą. Przedmiotem niniejszego ar-tykułu są przede wszystkim nieprawidłowości mające miej-sce w ramach transakcji handlowych podejmowanych przez podmioty sektora prywatnego.

Przedsiębiorstwa prowadzące nielegalne interesy dokłada-ją wszelkich starań, by ich aktywność gospodarcza poparta praktykami korupcyjnymi nie powodowała zainteresowania organów ścigania oraz by nie wywoływała negatywnej opinii innych uczestników obrotu gospodarczego1. gospodarka nie-oficjalna występuje w każdej gospodarce narodowej w dwóch

1 J. Bil, Korupcja w (prywatnym) sektorze gospodarczym, Szczytno 2015, s. 28.

Obrót gospodarczy w realiach wolnorynkowych postrzegany jest w pryzmacie respektowania zasad konkurencyjności. Niestety – analiza zjawiska zachowań korupcyjnych dotyczących relacji handlowych pomiędzy podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą uwidacznia odmienny obraz – wskazujący na stosowanie praktyk łapownictwa także i w tym obszarze1.

1 Szerzej na ten temat zob. J. Bil, Korupcja w (prywatnym) sektorze gospodarczym, Szczytno 2015, s. 123-148.

zapoBieganie korupcji gospodarczej


opracowanymi w kulturze organizacyjnej podmiotów gospo-darczych, realizujących zadania w gospodarkach państw wy-sokorozwiniętych. Jednocześnie należy zauważyć, iż propono-wane podczas szkoleń antykorupcyjnych zasady budowania systemu przeciwdziałania korupcji (przede wszystkim doty-czące informowania o przypadkach nadużyć) w organizacji spotykają się z niechęcią i niezrozumieniem ze strony osób biorących udział w zajęciach i tym samym określane są ,,po-wrotem zasad propagowanych w systemie komunistycznym”9. Identyfikacja tego rodzaju odbioru przekazu budzi szczegól-ny niepokój i uprawnia do stanowiska przemawiającego za wnioskiem o niegotowości części kadry przedsiębiorstw do przyjęcia zasad sprawdzonych w środowisku wolnego rynku prosperującego w warunkach demokracji skonsolidowanej.

Niezbędnym aspektem budowania postawy antykorupcyj-nej jest włączenie tej problematyki do programu nauczania realizowanego na kierunkach studiów przygotowujących przyszłych menadżerów i pracowników do pełnienia funkcji kierowniczych w organizacjach gospodarczych. Kluczowym elementem transparentności obrotu gospodarczego jest ak-tywne uczestnictwo organizacji pożytku publicznego oraz organizacji pozarządowych w monitorowaniu procesu wdra-żania i stosowania reguł antykorupcyjnych.

Druga płaszczyzna eliminacji korupcji z życia gospodarcze-go realizowana jest przez podmioty państwowe wyposażone w niezbędne narzędzia do zwalczania przestępczości korup-cyjnej. Skomplikowane mechanizmy tego rodzaju przestęp-czości korupcyjnej wymagają od organów ścigania stosowania metod pracy przypisanych jeszcze niedawno wyłącznie zwal-czaniu przestępczości kryminalnej, w tym zorganizowanej. Ustawodawca przyznał w tym zakresie możliwość korzystania z tak zaawansowanych metod pracy śledczej jak: kontrola ope-racyjna, kontrolowane wręczenie, przyjęcie korzyści majątko-wej, uzyskiwanie informacji stanowiących tajemnicę bankową oraz możliwość wykorzystani instytucji świadka koronnego. W tym miejscu należy zaznaczyć, iż ważnym elementem zwal-czania przypadków korupcji w sektorze biznesu jest współ-praca przedsiębiorców z przedstawicielami organów ścigania.

9 Stanowisko to zostało oparte o doświadczenia trenerskie autora artykułu, które dotyczyły szkoleń antykorupcyjnych przeprowadzonych zarówno w organizacjach publicznych, jak i sektora prywatnego.

PODSUMOWANIE

Funkcjonowanie podmiotów gospodarczych w warunkach wolnego rynku przy wykorzystywaniu przez nie narzędzi przestępczych – korupcyjnych, zagraża konkurencyjności gospodarczej. Niepokojącym jest wciąż obecne przekonanie wśród części przedsiębiorców o atrakcyjności praktyk ko-rupcyjnych, które sprzyjają uzyskiwaniu intratnych zamó-wień. Przywołane stanowisko obarczone jest jednak błędem, m.in. z uwagi na koszty organizacji w utrzymaniu procesu łapownictwa oraz wyodrębnienie oferenta, który wielokrot-nie nie jest w stanie sprostać wymaganiom zamówienia. Pod-jęcie starań w zakresie ograniczenia zdarzeń korupcyjnych w biznesie jest niezbędnym warunkiem dla ograniczenia szarej, a właściwie nielegalnej sfery obrotu gospodarczego. Próba eliminacji praktyk korupcyjnych w obszarze obrotu gospodarczego dotyczyć powinna przede wszystkim pod-miotów prywatnych, które stanowią istotny element systemu gospodarczego państwa. Identyfikowanie zjawisk korupcyj-nych zobrazowane jest obecnie przede wszystkim w obsza-rze działalności podmiotów państwowych, pozostawiając omawiany sektor biznesu w niszy problematyki korupcyj-nej. Stanowisko to poparte jest chociażby krótką analizą sta-tystyki w zakresie zwalczania korupcji, z której wynika, iż rozpoznawanie i ściganie korupcji gospodarczej przedstawia dużo niższy wskaźnik niż przestępstwa korupcyjne w prze-strzeni państwowej10.

Działania zmierzające do ograniczenia zjawisk korupcyjnych w biznesie będą efektywne jedynie w przypadku połączenia wysiłków uczestników obrotu gospodarczego, które poprzez wprowadzenie trafnych rozwiązań organizacyjnych (polity-ka antykorupcyjna) oraz w ramach współpracy z organami kontrolnymi i organami ścigania przyczynią się do komplek-sowego działania antykorupcyjnego. Wykluczenie mechani-zmów korupcyjnych z obrotu gospodarczego sprzyjało będzie konkurencyjności firm oraz wpłynie na jakość dostarczanych produktów i świadczonych usług, jak też obniży koszty pro-wadzenia działalności gospodarczej.

10 Dane statystyczne uwzględnione przez Centralne Biuro Antykorupcyjne w opracowaniu Mapa Korupcji. Stan przestępczości korupcyjnej w Polsce w 2015 r., Warszawa 2016.

139zapobieganie korupcji gospodarczej

nicę, w zamian za nadużycie mu udzielonych uprawnień lub niedopełnienie ciążącego nas nim obowiązku, co może spo-wodować szkodę majątkową tej jednostce lub też będzie sta-nowiło czyn nieuczciwej konkurencji lub też niedopuszczalną czynność preferencyjną na rzecz nabywcy lub odbiorcy to-waru, usługi lub świadczenia (art. 296a ustawy Kodeks karny, Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553)5. Jednocześnie należy zauważyć, iż przypadki korupcji mające miejsce w obrocie gospodarczym, dotyczącym funkcjonowania państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych określone zostały regulacjami ar-tykułów 228 (sprzedajność), 229 (przekupstwo), 230 (płat-na protekcja) i 231§2 (nadużycie i przekroczenie uprawnień w związku z uzyskaniem korzyści majątkowej) ustawy Kodeks karny i są przepisami uniwersalnymi penalizującymi zacho-wania korupcyjne funkcjonariuszy publicznych oraz osób peł-niących funkcje publiczne.

Pomocnym wydaje się być także interpretacja omawianego zjawiska na podstawie zapisów zawartych w Decyzji ramowej Rady Europejskiej w sprawie zwalczania korupcji w sektorze prywatnym. Korupcją czynną (przekupstwo) jest: ,,obiecywa-nie, oferowanie lub przekazywanie, bezpośrednio lub przez pośrednika osobie, która sprawując jakąkolwiek funkcję kie-rowniczą w podmiocie działającym w sektorze prywatnym lub w nim pracując, nienależnej korzyści jakiegokolwiek rodzaju, z przeznaczeniem dla tej osoby lub dla strony trzeciej, w ta-kim celu, aby ta osoba podjęła działania lub powstrzymała się od podjęcia działań, z naruszeniem obowiązków tej osoby”. Natomiast korupcją bierną (sprzedajność) jest: ,,żądanie lub otrzymywanie – bezpośrednio lub przez pośrednika – nie-należnej korzyści jakiegokolwiek rodzaju, lub też przyjmo-wanie obietnicy takiej korzyści, z przeznaczeniem dla siebie lub strony trzeciej, przy zarządzaniu podmiotem w sektorze prywatnym lub wykonywaniu w nim pracy na jakimkolwiek stanowisku, w celu podjęcia działań lub powstrzymania się od podjęcia działań, z naruszeniem obowiązków tej osoby”6.

Eliminacja korupcji gospodarczej powinna być przedsię-wzięciem obejmującym płaszczyznę zapobiegania i zwalcza-nia tego rodzaju nadużyć. Sfera zapobiegania dotyczy przede wszystkim kwestii legislacyjnej, organizacyjnej, szkoleniowej, edukacyjnej oraz inicjowania budowania świadomości spo-łecznej na zagrożenia korupcyjne. Drugi obszar obejmujący zwalczanie korupcji przypisany jest wyspecjalizowanym pod-miotom państwowym, które posiadają uprawnienia do sto-sowania środków represyjnych.

5 Szerzej na ten temat zob. J. Bojarski, T. Oczkowski, Penalizacja korupcji gospodarczej w polskim prawie karnym, [w:] Prokuratura i Prawo, 2004, nr 4, poz. 80 oraz J. Głuchowski, Znamię karalnego skutku czynu zabronionego z art. 296a Kodeksu karnego, [w:] Palestra 2012, nr 5-6, poz. 296.6 Decyzja ramowa Rady 2003/568/WSiSW z 22 lipca 2003r., w sprawie zwalczania korupcji w sektorze prywatnym, Dz. Urz. UE L z 2003r., nr 192, poz. 54, art. 2.

Przepisy karne określające korupcyjne zachowania w prywat-nym sektorze gospodarczym oraz kary przewidziane za jego popełnienie, wprowadzone tzw. nowelą antykorupcyjną w 2003 roku zdają się być klarowne i nie budzą większego niepokoju7.

Istotnym jednak akcentem legislacyjnym w zakresie przeciw-działania (i poniekąd zwalczania) korupcji jest wprowadze-nie do polskiego systemu prawnego instytucji umożliwiają-cej ochronę osób informujących o zdarzeniach korupcyjnych w organizacji, czyli tzw. sygnalistów. Odpowiedzią na oczeki-wane zmiany legislacyjne jest ogłoszony w dniu 23 październi-ka br. projekt ustawy o jawności życia publicznego, w ramach którego ma zostać uwzględniony status sygnalisty. Dokument ma określać sygnalistę jako ,,osobę zgłaszającą wiarygodne in-formacje o podejrzeniu popełnienia przestępstwa korupcyjne-go dotyczące urzędu lub przedsiębiorstwa, w którym lub dla którego świadczy pracę. Osoba, której prokurator przyzna taki status, uzyska od państwa ochronę i pomoc prawną polegającą m.in. na ochronie zawodowej oraz prawnej”8. Na chwilę obec-ną ustawa jest w fazie przygotowania i nie znane są szczegóły odnoszące się do możliwości stosowania wskazanego środka.

Ważnym składnikiem systemu przeciwdziałania korupcji go-spodarczej jest uwzględnienie tematyki antykorupcyjnej przy budowaniu i propagowaniu kultury organizacyjnej przedsię-biorstw. Jednym z podstawowych elementów polityki antyko-rupcyjnej w podmiotach gospodarczych jest kodeks etyczny, który określa m.in. zasady kontaktu z klientem zewnętrznym oraz sposób zachowania się w przypadku wysyłania jedno-znacznych sygnałów o możliwości podjęcia działań korupcyj-nych. Ustalenie zasad ładu organizacyjnego poparte jednak musi zostać odpowiednio przygotowanym szkoleniem, które powinno być przeprowadzone z uwzględnieniem podziału zajęć odpowiednio dla kadry menadżerskiej i dla pracowni-ków. Szkolenia antykorupcyjne ukierunkowane powinny być przede wszystkim na aspekt praktyczny obejmujący m.in.: zasady kontaktu z klientem, określenie sposobów przekazy-wania komunikatu antykorupcyjnego zarówno wewnątrz or-ganizacji, jak i w stosunku do podmiotów współpracujących, zasady informowania o podejrzeniu zachodzenia zjawiska ko-rupcji, zasady informowania podmiotów wewnętrznych w or-ganizacji odpowiadających za identyfikowanie i zapobieganie zdarzeniom korupcyjnym oraz sposób reagowania w przy-padku próby korumpowania. Menadżerowie polskich przed-siębiorstw dążąc do budowania polityki antykorupcyjnej mają możliwość korzystania z uniwersalnych rozwiązań określo-nych chociażby odpowiednimi regulacjami (w tym normami)

7 Uwagi na temat niepełnej implementacji – zobacz w: Raport. Realizacja wybranych postanowień Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji w Polsce, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2015 r.8 PiS przedstawia ustawę o jawności życia publicznego: http://wiadomosci.onet.pl/kraj/pis-przedstawia-ustawe-o-jawnosci-zycia-publicznego/v9hjzgn, dostęp 24.10.2017.


Ana

liza

zmia

n w

prow

adzo

nych

w za

kres

ie w

ymia

ru

spra

wie

dliw

ości

ora

z org

anów

ścig

ania

143

Wymiar sprawiedliwości i organy ścigania – stopień

realizacji rekomendacji Kluczowe elementy walki z przestępczością skarbową przez organy ścigania i wymiar sprawiedliwości – stan realizacji rekomendacji z ubiegłorocznego raportu Global Compact Network Poland.

145144 global compact | przeciwdziałanie szarej strefie w polsce analiza zmian wprowadzonych w zakresie wymiaru sprawiedliwości oraz organów ścigania i stopień realizacji rekomendacji

Jedną z podstawowych obserwacji zeszłorocznego raportu był brak korelacji pomiędzy wzrostem udziału szarej stre-fy i intensyfikacja działań grup przestępczych – głównie w obszarze wyłudzeń VAT – a liczbą ujawnień przestępstw gospodarczych.

Z kluczowych obserwacji wynikało, iż brak istotnych postę-pów w skutecznej walce z przestępczością gospodarczą wy-nikał między innymi z nadmiernego przenikania się kom-petencji różnych organów konkurujących ze sobą o większą wykrywalność przestępstw karnoskarbowych.

Szczególnie trudna sytuacja była w przypadku konkurowania ze sobą urzędów kontroli skarbowej i Służby Celnej. Nieefek-tywna alokacja uprawnień i brak koordynacji działań służb nie pozwalały na wykorzystanie ich pełnego potencjału – ilość postępowań przygotowawczych kończących się aktem oskarżenia nie korespondowała z ilością wyroków skazują-cych. Najpowszechniejszą karą, nawet za poważne przestęp-stwa, skutkujące dużymi stratami dla Skarbu Państwa, była grzywna.

Wykonana w poprzednim raporcie analiza zaowocowała sze-regiem konkretnych rekomendacji w tym obszarze działań państwa. Do najważniejszych z nich zaliczyć należy:

– zawarcie w przepisach odpowiednich definicji czynów karalnych, umożliwiające subsumpcję szerokiego zakresu stanów faktycznych związanych z produkcją, przemytem i handlem nieakcyzowanymi produktami,

– przystosowanie zarówno struktury, jak i uprawnień organów ścigania zaangażowanych w zwalczanie przestępstw skarbowych pod kątem sprawnego wykrywania czynów oraz skutecznego stawiania zarzutów,

– zapewnienie odpowiedniego instrumentarium organów ścigania pod kątem gromadzenia i analizy danych w ramach postępowań przygotowawczych, jak i również możliwości wymiany niezbędnych informacji pomiędzy organami,

– dostosowanie wysokości kar do faktycznych strat poniesionych przez Skarb Państwa oraz,

– skuteczność i dolegliwość kar, w tym przepadku majątku, orzekanych za przestępstwa gospodarcze.

W dalszej części niniejszego raportu będziemy dążyć do oce-ny zmian w opisanych wyżej sferach oraz opisania podej-ścia prawodawcy do realizacji rekomendacji w odniesieniu do organów ścigania.

PROKURATURA. ZMIANA ORgANIZACJI

Nie podlega dyskusji, że organizacja organów ścigania wy-maga dostosowania do współczesnej przestępczości gospo-darczej – grupy przestępcze ulegają postępującej specjaliza-cji i profesjonalizacji. Aby podążyć za nimi niezbędne było zrealizowanie rekomendacji zalecającej większą specjalizację organów ścigania i dostosowanie ich struktury do potrzeb walki z przestępczością gospodarczą. Istotna zmiana na tym polu miała miejsce w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 28 stycznia 2016 r. Prawo o prokuraturze (Dz.U. z 2017 r. poz. 1767, ze zm.).

Reforma Prokuratury zaczęła obowiązywać 4 marca 2016 r. – dzięki głębokim zmianom strukturalnym doprowadziła do większej specjalizacji organów ścigania poprzez utwo-rzenie dedykowanych wydziałów. Do marca 2016 wydziały do spraw przestępczości gospodarczej były tylko w najwięk-szych prokuraturach okręgowych, natomiast wydziałów wy-specjalizowanych w przestępczości finansowo-skarbowej nie było w ogóle, na żadnym szczeblu. Brakowało również ogólnokrajowej koordynacji działań prokuratorskich w za-kresie zwalczania przestępczości gospodarczej. Obecnie, za-równo na poziomie okręgów, jak i prokuratur regionalnych, funkcjonują wydziały do spraw przestępczości gospodar-czej. Wybrano również największe prokuratury regionalne do utworzenia z nich wydziałów do walki z przestępczością finansowo-skarbową.

W miejsce Prokuratury generalnej została utworzona Pro-kuratura Krajowa – powstał w niej specjalny Departament do Spraw Przestępczości gospodarczej. Departament ten ma na celu – poza zwalczaniem przestępstw o dużej skali – również zadania koordynacyjne wobec prokuratur niższe-go szczebla. Funkcja koordynacyjna Departamentu do Spraw

Przestępczości gospodarczej ma na celu integrację śledztw prowadzonych przez lokalne struktury, co pozwoli walczyć z dotychczasowymi problemami, takimi jak rozdrobnienie i brak koordynacji postępowań przygotowawczych.

Dotychczasowo Prokuratury Rejonowe często nie posiadały aktualizowanej na bieżąco wiedzy na temat przestępczości gospodarczej i jej skali – patrząc na wycinek, tj. zatrzyma-nych handlarzy z towarem, nie określały i nie weryfikowały rozmiaru strat skarbu państwa kryjących się za tą działalno-ścią. Przykładem wykroczeń wprowadzających organy ściga-nia w błąd co do skali stojącego za nimi procederu jest m.in. uliczny handel papierosami lub alkoholem bez akcyzy. Oba te procedery są efektem sprofesjonalizowanej i zorganizo-wanej działalności – wymagają maszyn, personelu, opraco-wanej logistyki oraz inwestycji w surowce (bibułki, susz, ska-żony alkohol, butelki). Znaczne bariery wejścia oznaczają, że faktycznym producentem nie może być drobny sprzedawca – źródłem towaru jest grupa przestępcza, która z produkcji nielegalnych towarów tworzy sobie kolejne źródło dochodu. Brak całościowego spojrzenia na problem, nietraktowanie przedstawicieli sieci dystrybucyjnej producentów towarów nieobjętych akcyzą z należytą powagą stanowią tylko jedną stronę problemu.

Aby lepiej walczyć z przestępczością gospodarczą w Depar-tamencie do Spraw Przestępczości gospodarczej Prokuratu-ry Krajowej opracowywana jest metodyka prowadzenia po-stępowań z poszczególnych jej dziedzin. Metodyka ta będzie obejmowała zarówno mechanizm prowadzenia spraw z za-kresu wyłudzeń podatku VAT w ramach tzw. „przestępstw karuzelowych”, uszczupleń podatku akcyzowego, w związku z obrotem paliwami, papierosami jak też w zakresie legaliza-cji korzyści majątkowych, uzyskiwanych z tych przestępstw oraz organizacji gier hazardowych. Jest to niezwykle szerokie spektrum zagadnień, niemalże wyczerpujące tematykę ra-portu o przeciwdziałaniu szarej strefie. Opracowanie i prze-słanie tej metodyki do poszczególnych jednostek prokuratur oraz wykorzystanie jej w ramach współpracy przez inne or-gany i instytucje niewątpliwie spowoduje ujednolicenie me-chanizmów prowadzonych postępowań, przyczyni się do ich efektywności i szybkości.

ORgANY ŚCIgANIA A PRZESTęPSTWA ZWIąZANE Z PODATKIEM OD

TOWARóW I USŁUg

luka VAT, czyli różnica pomiędzy realnymi wpływami z po-datku VAT a wpływami możliwymi do osiągnięcia, wyniosła w 2016 roku ok. 52 mld złotych, natomiast mniej niż 50 osób skazano za wyłudzenia zwrotu VAT wynoszące minimum 925 tysięcy złotych. Kara bezwzględnego więzienia została orzeczona wobec zaledwie 60% z nich. Taki stan faktyczny był spowodowany niedostosowaniem kodeksu karnego skar-bowego do nowych realiów gospodarczych – brak stosownej penalizacji tzw. „pustych faktur” uniemożliwiał doprowa-dzenie do skazania większości przestępców. Obecne zmiany w prawie, takie jak wprowadzenie ustawą z dnia 10 lutego 2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2017 r. poz. 244) kar więzienia za wystawia-nie tzw. „pustych faktur” mają na celu dostosowanie prawa do nowych metod wyłudzania zwrotu podatku VAT.

Tzw. „puste faktury” to nazwa używana w odniesieniu do dokumentów sprzedażowych wystawianych w oderwaniu od faktycznych transakcji. Podatek z faktury niedokumentu-jącej rzeczywistego obrotu pomiędzy podmiotami jest wyka-zywany w deklaracjach VAT-7, a następnie nabywcy korzystają nielegalnie z możliwości uzyskania zwrotu wykazanego w de-klaracji podatku. Dotychczasowo konsekwencje takiej prak-tyki były umiejscowione w art. 108 ust 1 ustawy o podatku od towarów i usług z dnia 11 marca 2004 r. (j.t. Dz. U. z 2017 r. poz. 1221) oraz w art. 62 § 2 kodeksu karnego skarbowego. Przepisy karnoskarbowe wyrażały się o fikcyjnych fakturach w sposób nieprecyzyjny, co częstokroć przedłużało i kompli-kowało postępowania w fazie postępowania głównego.

Od 1 marca 2017 r. podrobienie, przerobienie faktury oraz użycie takiego dokumentu jako prawdziwego jest za-grożone karą pozbawienia wolności na mocy art. 270a oraz 271a ustawy kodeks karny dodane przez dodany przez art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 10 lutego 2017 r. (Dz.U.2017.244). Wymiar kary w przypadku wyłudzenia nienależnego zwrotu podatku wynosi od 6 miesięcy do 8 lat. W przypadku spraw-ców, którzy uczynili sobie z takiego procederu stałe źródło

Poprzedni raport Global Compact Network Poland dotyczący walki z szarą strefą, został prawie w całości poświęcony zagadnieniu wzmocnienia możliwości przeciwdziałania nielegalnej działalności gospodarczej poprzez odpowiednie reformy obejmujące organy ścigania oraz wymiar sprawiedliwości.


dochodu wymiar kary wzrasta – jest to od 3 do 15 lat więzie-nia. Taką samą sankcją jest objęte posłużenie się fałszywą gdy kwota należności na fakturze ogółem przekroczy 5 mln zł. W przypadku faktur powyżej 10 mln złotych kara wynosi od 5 do 25 lat pozbawienia wolności.

Wprowadzenie nowego przestępstwa do kodeksu karne-go umożliwiło nie tylko skuteczniejsze, ale i szybsze ściga-nie wyłudzeń VAT. Dotychczasowo prokurator w pierwszej kolejności zlecał kontrolę skarbową, która po zakończeniu się decyzją najczęściej wędrowała do sądu administracyjne-go. Dopiero uprawomocnienie się wyroku administracyjne-go mogło doprowadzić do postawienia zarzutów prokurator-skich. Teraz już przy podejrzeniu podrobienia faktury jest możliwość wszczęcia śledztwa, postawienia zarzutów i przy-stąpienia do zabezpieczania majątku. Obecnie w prokuratu-rach w całej Polsce toczy się około 700 postępowań karnych dotyczących wyłudzeń podatku VAT na łączną kwotę co naj-mniej 14 miliardów złotych.

Kolejnym istotnym elementem wprowadzonym przez pro-kuraturę, mającym znaczenie dla zwalczania przestępstw skarbowych było przeprowadzenie szkoleń dla prokurato-rów i pracowników KAS z zakresu przestępczości gospodar-czej oraz instytucji idealnego zbiegu przestępstw. Szkole-nia te przeprowadzono w latach 2016 – 2017, a mogło w nich uczestniczyć niemalże 1500 osób na co dzień zajmujących się ściganiem przestępczości gospodarczej. Zbieg idealny jest to instytucja prawna umożliwiająca orzekanie wyższych kar dla sprawców tych przestępstw, w przypadku których można stwierdzić, że wyczerpują one znamiona jednocześnie prze-stępstw powszechnych jak i skarbowych. Umiejętność do-konania podwójnej subsumpcji przestępstw wypełniających jednocześnie znamiona czynu łamiącego kodeks karny jak i karny skarbowy i w konsekwencji prowadzi do możliwości orzekania kar odzwierciedlających w większym stopniu szko-dliwość społeczną przestępstw skarbowych. Instytucja ta jest szczególnie istotna w przypadku prowadzenia spraw o prze-stępstwa skierowane przeciwko wiarygodności dokumentów, w związku z którymi nastąpiło uszczuplenie lub narażenie na uszczuplenie należności publicznoprawnej.

Ministerstwo Sprawiedliwości podkreśla, że w toku szkoleń podkreślano, iż postępowania przygotowawcze prowadzo-ne w tego rodzaju sprawach powinny być ukierunkowane na całościowe zwalczanie grup przestępczych zaangażowanych w proceder. Elementami tego jest ustalenie sprawców odgry-wających w przestępczej działalności rolę wiodącą, jak też osób współdziałających z nimi, w ramach ustalonej zorgani-zowanej grupy przestępczej, w celu jak najszybszego zebra-nia materiału dowodowego oraz właściwego ukierunkowania prowadzonego postępowania, w tym także w zakresie sporzą-

dzenie i ogłoszenie postanowień o przedstawieniu zarzutów, zastosowania lub wystąpienia do sądu z wnioskami o zastoso-wanie środków zapobiegawczych oraz wydania postanowień o zabezpieczeniu majątkowym.

ŚCIągANIE NAlEżNEJ DANINY PO WYKRYCIU PRZESTęPSTWA

Często po wykryciu przestępstwa przez CBŚ brakuje uzupeł-nienia śledztwa o współdziałanie z KAS w sprawie ściągnię-cia należnej daniny państwowej z podmiotu, który nielegalnie wprowadzał towary akcyzowe na rynek. W ten sposób prze-stępcy ponoszą odpowiedzialność tylko na podstawie prze-pisów zawartych w ustawie z dnia 2 marca 2001 r. o wyrobie spirytusu, wyrobie i rozlewie wyrobów spirytusowych oraz wytwarzaniu wyrobów tytoniowych (Dz.U. 2001 nr 31 poz. 353). Dalszymi rekomendacjami jest konsekwentne obciąża-nie przestępców niezapłaconym podatkiem akcyzowym po wykryciu nielegalnego procederu – w ten sposób Skarb Pań-stwa będzie mógł odzyskać utracone wpływy, a przestępcy skarbowi w pełni odczują uciążliwość kary.

KOORDYNACJA DZIAŁAń SŁUżB – ZARóWNO NA POlU OPERACYJNYM,

JAK I WYMIANY WIEDZY

Brak koordynacji działań służb, a czasami nawet konkuro-wanie ze sobą o statystyki wykrywalności może być istotnym czynnikiem wpływającym negatywnie na walkę z grupami przestępczymi. Problemy koordynacyjne możemy podzielić na wewnętrzne – tj. brak współpracy w ramach jednej służby, oraz zewnętrzne – brak współpracy pomiędzy poszczególny-mi służbami o zbliżonych kompetencjach.

Problemy wewnętrzne, zarówno w przypadku prokuratury, jak i również organów zrzeszonych w KAS zostały rozwią-zane na mocy ustawy z dnia 28 stycznia 2016 r. prawo o pro-kuraturze oraz stawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej. W prokuraturze powstał Departa-ment do Spraw Przestępczości gospodarczej koordynujący i nadzorujący śledztwa zarówno na poziomie krajowym, jak i w poszczególnych prokuraturach regionalnych. Powstanie Krajowej Administracji Skarbowej doprowadziło do kolej-nej korzystnej zmiany – wyodrębnienia specjalnego Pionu Celno-Skarbowego koordynowanego przez Izby Administra-cji Skarbowej. IAS nadzorują zarówno Urzędy Skarbowe, jak i Urzędy Celno-Skarbowe. Ten drugi organ jest wyspecjalizo-

wany głównie w wykrywaniu przestępstw na szkodę Skarbu Państwa popełnianych na szeroką skalę.

Kolejnym elementem umożliwiającym lepszą koordynację we-wnętrzną działań jest powstanie Fundamentu Danych, któ-ry obecnie jest uruchamiany w wersji 1.0. Umożliwia on nie-zwłoczne przekazywanie danych pomiędzy poszczególnymi organami zrzeszonymi w KAS.

W celu zwiększenia koordynacji zewnętrznej pomiędzy pro-kuraturą i KAS ustanowiono zasady udostępniania KAS danych przez prokuraturę oraz współpracy z tych dwóch podmiotów. Zostały one uregulowane w rozporządzeniu w sprawie współpracy organów Krajowej Administracji Skar-bowej z niektórymi podmiotami z 25 lipca 2017 r.

Wspólne akcje operacyjne KAS i CBŚ będące rezultatem współpracy organów karnych i skarbowych są to m.in. zli-kwidowanie w październiku 2017 nielegalnej fabryki pa-pierosów, która mogła narazić Skarb Państwa na utratę ok. 22 mln złotych.

Rekomendacją będzie tu przeprowadzanie szkoleń przez pra-cowników KAS oraz prokuratury wyspecjalizowanych w wy-krywaniu przestępczości gospodarczej dla prokuratorów pro-kuratur regionalnych nieposiadających wyspecjalizowanych Wydziałów ds. Przestępczości gospodarczej oraz pracowni-ków KAS mających mniejszy kontakt z takim typem przestęp-czości. Ma to na celu szerzenie wiedzy wśród przedstawicieli organów ścigania i organów podatkowych i zwiększanie ich świadomości na temat skali i sposobów działania grup zajmu-jących się przestępczością gospodarczą.

UTWORZENIE INSTYTUCJI EKSPERCKIEJ

Instytucja ekspercka, umożliwiająca organom ścigania oraz wymiaru sprawiedliwości dostęp do narzędzi i wiedzy specja-listycznej bez zbędnej zwłoki pozwoliłaby na szybkie i precy-zyjne analizy ekonomiczne. Analizy takie są niezbędne przy wyliczaniu faktycznie poniesionych strat przez Skarb Państwa – nieodzowny element przestępczości skarbowej i gospodar-czej. Obecnie Prokuratura korzysta z pomocy doradców i spe-cjalistów z zakresu przestępczości gospodarczej, jednak taka pomoc jest świadczona ad hoc i jej dostęp jest uzależniony od dostępnych środków finansowych.

Ministerstwo Sprawiedliwości dostrzega ten problem i obec-nie prowadzi analizy związane z koniecznością utworzenia in-stytucji, dzięki której Prokuratura, sądy czy też organy ściga-

nia mogłyby mieć dostęp do grona ekspertów gospodarczych, którzy szybko i precyzyjnie byliby w stanie wydawać opinie z zakresu spraw gospodarczych, jak też w kwestiach związa-nych z praniem brudnych pieniędzy. Instytucja taka mogłaby istotnie przyspieszyć tok trwania postępowań karnych wyma-gających niejednokrotnie specjalistycznych i złożonych opi-nii. Opinie wydawane w przypadku sprawców oskarżonych o udział w procederze „prania brudnych pieniędzy” mogłyby być pomocne do odgraniczenia i ustalenia wielkości mienia legalnego sprawcy, od tego które uzyskał z korzyści pocho-dzących z przestępstwa.

Należy rekomendować dalsze prace dążące do utworzenia takiego organu.

DAlSZE ZAOSTRZANIE WYMIARU KARY ZA PRZESTęPSTWA AKCYZOWE

Dodatkową rekomendacją jest zaostrzenie kar obowiązują-cych w ustawie z dnia 2 marca 2001 r. o wyrobie spirytusu, wyrobie i rozlewie wyrobów spirytusowych oraz wytwarzaniu wyrobów tytoniowych. Ustawa ta przewiduje bardzo niskie kary, niewspółmierne ze stratami skarbu państwa. W zesta-wieniu z obecną możliwością karania za puste faktury, któ-ra w przypadku faktur o wysokości powyżej 10 mln złotych wynosi aż do 25 lat pozbawienia wolności, wyżej wymieniona ustawa sprawia wrażenie niezwykle łagodnej. Straty Skarbu Państwa często wynoszą więcej niż 10 mln złotych na jednej nielegalnej fabryce papierosów – optymalnym rozwiązaniem byłaby penalizacja przestępstw akcyzowych różnicowana pod względem strat budżetu. Rozwiązanie takie może zostać in-korporowane do kodeksu karnego, tak jak stało to się w przy-padku przestępstw fakturowych.

analiza zmian wprowadzonych w zakresie wymiaru sprawiedliwości oraz organów ścigania i stopień realizacji rekomendacji


Pods

umow

anie

i re

kom

enda

cje

151

PODSUMOWANIE I REKOMENDACJE

Niewątpliwie ostatni rok był sukcesem z punktu widzenia zwalczania szarej strefy. Choć opracowania dokładnych szacunków jej zmian w kończącym się roku 2017 nie jest jeszcze możliwe, to zarówno dane dotyczące wpływów z podatku VAT oraz informacje napływające z branży paliwowej, czy tytoniowej świadczą o zdecydowanym ograniczeniu skali tego zjawiska.

podsumowanie i rekomendacje

Nie ulega wątpliwości, iż obserwowane ograniczenie szarej strefy spowodowane jest także tzw.

„komponentem cyklicznym”, czyli naturalną tendencją do legalizacji działalności gospodarczej

w okresie prosperity. Skala obserwowanych zmian świadczy jednak o tym, że istotną rolę odgry-

wają także przeprowadzone w ostatnich latach zmiany inicjowane i realizowane przez Państwo.

Sukcesy ostatnich lat na polu przeciwdziałania szarej strefie i przestępczości gospodarczej były re-

zultatem serii działań podejmowanych przez zainteresowane ministerstwa oraz podległe im służby.

Podejmowano reformy legislacyjne i organizacyjne. Część wprowadzanych zmian miała charakter

horyzontalny, części przyświecał cel zwalczania konkretnych rodzajów przestępstw, część natomiast

miała charakter stricte branżowy.

Poziom różnorodności oraz skomplikowania opisywanych w raporcie zagadnień dotyczących zwal-

czania szarej i czarnej strefy (przestępczości gospodarczej) w Polskiej gospodarce powoduje, iż pró-

ba podsumowania poruszanych zagadnień i rekomendacji w formie krótkiego tekstu może być nie-

przejrzysta dla czytelnika. Dlatego też uczynione to zostało w formie tabelarycznej.

W tabeli poniżej przedstawiamy listę wprowadzonych reform, wraz z podsumowaniem ich znaczenia

dla ograniczania szarej strefy, a także z rekomendacjami dalszych działań w konkretnych obszarach.

153152 global compact | przeciwdziałanie szarej strefie w polsce podsumowanie i rekomendacje

temat Poziom wdrożenia Znaczenie Podsumowanie rekomendacje

mechanizm solidarnej odpowiedzialności

średnie

Istotny czynnik, który zwiększa poziom ostrożności na rynku i utrudnia nielegalne działania. z drugiej strony powoduje on wzrost poziomu niepewności uczciwych przedsiębiorców.

wprowadzenie jasnych wytycznych dla organów skarbowych w celu zwiększenia poziomu ochrony uczciwych przedsiębiorców.

Konfiskata rozszerzona

Istotne

jedno z najważniejszych rozwiązań służących walce z przestępczością gospodarczą. pozwala skutecznie ścigać majątek zgromadzony dzięki działalności przestępczej.

Stały monitoring wdrożenia narzędzia w polsce oraz współpraca z innymi krajami ue, które także wdrażają dyrektywę w zakresie dobrych praktyk.

Koordynacja i centralizacja kontroli

Istotne

koordynacja analiz, kontroli i działań organów zwalczających szarą strefę i przestępczość gospodarczą jest konieczna. Stworzenie kaS jest istotnym krokiem w tym kierunku.

ponieważ kaS już działa, poziom wdrożenia reformy został oceniony na 100%. należy jednak kontynuować budowę wspólnej bazy analitycznej (Fundament danych) oraz wzmacniać poziom współdziałania osobnych wcześniej organów. konieczne jest także dalsze wzmacnianie współpracy kaS z innymi służbami.

Zmiana organizacji prokuratury

Istotne

Koordynacja śledztw prowadzonych przez nowo utworzony Departament do Spraw Przestępczości Gospodarczej oraz wydzielenie wydziałów do walki z przestępczością finansowo-skarbową może pomóc w śledztwach dotyczących przestępstw gospodarczych.

Konieczna jest bieżąca analiza śledztw w celu ustalania na bieżąco skali występowania poszczególnych rodzajów przestępstw oraz zakończenie opracowywania metodyki prowadzenia postępowań dotyczących przestępstw gospodarczych.

Zaostrzenie sankcji za przestępstwa związane z Vat

Istotne

Wprowadzenie przestępstwa fałszowania faktur VAT do kodeksu karnego, wraz z potencjalnie dotkliwą sankcją, umożliwia szybkie i skuteczne prowadzenie postępowań związanych z tego rodzaju czynami zabronionymi.

Konieczne jest prowadzenie monitoringu stosowania nowych przepisów.

Koordynacja działań KaS i innych służb

nd.

Istotne

utworzenie kaS oraz departamentu do Spraw przestępczości gospodarczej w prokuraturze oraz określenie zasad współpracy pomiędzy nimi, a także innymi służbami powinno w istotny sposób poprawić efektywność prowadzonych działań.

kontynuacja prowadzonych już przez kaS szkoleń dla prokuratorów oraz funkcjonariuszy innych służb.

temat Poziom wdrożenia Znaczenie Podsumowanie rekomendacje

zagadnienia horyzontalne

Skala szarej strefy

W roku 2017 oczekiwany spadek z ponad 12% do ok. 11%.

nd.

Większość dostępnych informacji wskazuje na to, iż w latach 2015-2016 mieliśmy do czynienia ze stabilizacją skali szarej strefy w Polsce. Spadek nastąpił na rynku paliw. W roku 2017 najprawdopodobniej skala szarej strefy spada.

Należy kontynuować i pogłębiać dotychczasowe działania w kierunku ograniczania szarej strefy. Bardzo istotny jest też jej stały monitoring, który jest problemem szczególnie dla niektórych branż.

jednolity plik kontrolny

IstotneWdrożenie JPK ma istotny wpływ na ograniczenie zarówno szarej jak i czarnej strefy.

Wyzwaniem jest sprawne wdrożenie JPK dla MŚP oraz wykorzystanie zebranych danych w ramach efektywnego wykorzystania analitycznego Fundamentu Danych. Stanem docelowym jest też zapewnienie przepływu danych w czasie rzeczywistym, ale niesie to poważne wyzwania techniczne.

mechanizm odwrotnego obciążenia

średnie

mechanizm ten ogranicza skalę wyłudzeń Vat na rynkach, na których jest wprowadzony. nie jest jednak skuteczny systemowo.

wprowadzenie innych skutecznych mechanizmów systemowych powinno prowadzić do ograniczenia stosowania tego mechanizmu, który należy traktować jako wyjątek.

Pakiet transportowy

Istotne

wprowadzony w kwietniu 2017 jest udoskonalany i rozszerzany na nowe produkty. znacznie utrudnia, choć nie uniemożliwia nielegalnej działalności gospodarczej w zakresie działania.

wyzwaniem jest sprawne działanie systemu, tak by był on minimalnie odczuwany przez legalnie działające firmy, w tym przewoźników.

Loteria Paragonowa

wspomagające

ma istotne znaczenie z punktu widzenia budowania świadomości społecznej, choć nie jest w stanie bezpośrednio przyczynić się do ograniczenia szarej strefy.

dalsza kontynuacja loterii.

ograniczenie płatności gotówkowych

Istotne

jedno z najsilniej oddziałujących rozwiązań znacząco utrudniających działalność w szarej strefie.

potencjalnie możliwe dalsze obniżanie poziomu ograniczenia w ramach wzrostu poziomu digitalizacji małych i średnich firm w polsce.

100%

100%

90%

60%

75%

80%

100%

100%

100%

80%

global compact | przeciwdziałanie szarej strefie w polsce154 155podsumowanie i rekomendacje

Poziom wdrożenia Znaczenie Podsumowanie rekomendacje

PLanowanE roZwiąZania horyZontaLnE

System Stir

(w trakcie prac legislacyjnych)

Istotne

System ma wykrywać operacje finansowe o podwyższonym ryzyku. będzie kluczowym elementem utrudniającym obracanie nielegalnymi środkami.

wdrożenie systemu.

Kasy fiskalne online

średnie

ograniczenie możliwości zawierania transakcji niepodatkowych w relacjach b2c. może prowadzić do ograniczenia szarej strefy w branżach narażonych – np. gastronomia.

wdrożenie systemu oraz opracowanie systemu efektywnej analizy danych w powiązaniu z jpk.

mechanizm podzielonej płatności

Istotne

rozdzielenie płatności Vat od należności netto za towar lub usługę praktycznie uniemożliwi stosowanie dotychczasowych schematów wyłudzeń Vat. zwiększy też poziom pewności stosujących rozwiązanie przedsiębiorców.

wdrożenie systemu musi być realizowane w pełnym porozumieniu z przedsiębiorcami oraz z bankami, które muszą być technicznie przygotowane do jego obsługi.

centralny rejestr faktur

Istotne

narzędzie powinno zapewnić organom kontroli skarbowej pełną możliwość kontroli faktur Vat, co w istotny sposób ograniczy możliwości nadużyć.

Skuteczność rejestru będzie uzależniona od jego powszechności oraz efektywności i wydolności narzędzi i zespołów analitycznych oraz powiązania go z danymi jpk.

Utworzenie eksperckiej instytucji analitycznej.

nd.

nd.

celem instytucji powinno być zapewnienie organom ścigania stałego dostępu do ekspertów gospodarczych.

kontynuacja prac zmierzających do utworzenia organu.

Poziom wdrożenia Znaczenie Podsumowanie rekomendacje

SytUacja w branżach

branża tytoniowa nd. Pozytywny wpływ na zwalczanie szarej strefy w branży miało wprowadzenie pakietu transportowego oraz lepsza koordynacja działania służb skarbowych i organów ścigania.

Ważnym elementem kontynuacji zwalczania szarej strefy w branży będzie wprowadzenie pakietu tytoniowego. Konieczna jest także lepsza edukacja konsumentów, podwyższenie kar dla przestępców, skuteczna konfiskata maszyn oraz skuteczniejsza walka z tzw. "handlem bazarowym".

branża spirytusowa nd. Ważnym elementem ograniczającym możliwości nielegalnych działań było wprowadzenie pakietu spirytusowego. Zapisy pakietu transportowego są już tylko częściowo skuteczne.

Konieczna jest lepsza edukacja konsumentów dotycząca szkodliwości nielegalnie kupowanego alkoholu. Należy też wzmocnić kontrole nad handlem nawet małymi ilościami alkoholu skażonego oraz wzmocnić działania organów skarbowych i organów ścigania wobec mafii spirytusowych. Konieczny jest też lepszy pomiar skali zjawiska.

branża urządzeń elektronicznych

nd. głównym rodzajem przestępczości w branży były oparte o nią wyłudzenia Vat. wszystkie działania skierowane przeciw wyłudzeniom poprawiają sytuację w branży.

Istotna jest ochrona uczciwych przedsiębiorców nieumyślne uczestniczących w karuzelach Vat. odpowiednie wytyczne powinny zostać skierowane do organów skarbowych.

branża gastronomiczna

nd. przeciwdziałanie szarej strefie w sektorze b2c jest najmniej zaawansowane. loteria paragonowa jest jedynie działaniem wspierającym i edukacyjnym. Istotnym elementem przeciwdziałania będzie wprowadzenie kas fiskalnych online.

konieczne jest zwiększenie kar za brak fiskalizacji, utworzenie mechanizmu wzajemnej komunikacji i edukacji pomiędzy branżą i administracją, oraz dalsze działania edukacyjne wobec społeczeństwa.

branża hazardowa nd. Istotnym elementem walki z szarą strefą w branży było zablokowanie stron internetowych zagranicznych operatorów oraz blokowanie przelewów przez banki. poprawia się też współpraca pomiędzy kaS a cbś.

poza koniecznością dalszej edukacji konsumentów co do zagrożeń związanych z nielegalnym hazardem, istotne jest także monitorowanie skali zjawiska. ważnym elementem walki z nielegalnym hazardem powinny być także zmiany w sposobie opodatkowania legalnych gier, tak by były one konkurencyjne.

branża paliwowa nd. wejście w życie pakietów paliwowego i energetycznego oraz poprawa koordynacji działań służb przyczyniły się do znacznego ograniczenia skali szarej strefy na rynku paliw w polsce.

konieczne jest skupienie działań na zapobieżeniu przeniesienia działalności grup zajmujących się nielegalnym obrotem paliwem na działalność stricte przemytniczą.

50%

10%

40%

40%

15%

85%

60%


glo

bal C

ompa

ct

159

UN Global CompaCt

Została powołana w lipcu 2000 roku z inicjatywy Sekretarza generalnego ONZ Kofiego Annana.

un global Compact wzywa sektor prywatny na całym świecie do powiązania swoich strategii

biznesowych z uniwersalnymi zasadami dot. praw człowieka, standardów pracy, ochrony środo-

wiska i przeciwdziałania korupcji oraz wspierania celów Organizacji Narodów Zjednoczonych.

un global Compact jest największą na świecie biznesową inicjatywą posiadającą ponad

13 500 członków w 170 krajach. Koordynuje działania w ramach UN Business Action Hub,

gdzie Organizacja Narodów Zjednoczonych tworzy partnerstwa z biznesem, na rzecz implementacji

Celów Zrównoważonego Rozwoju.

Global CompaCt Network polaNd

Sieć krajowa, działająca na mocy oficjalnej autoryzacji united nations global Compact.

W Polsce została uruchomiona w lipcu 2001 roku, działając w ramach United Nations Development

Programme, a od 2013 roku prowadzona i zarządzana jest ze wsparciem fundacji global Compact

poland. Stanowi ona sekretariat polskich członków UN global Compact, biuro projektowe oraz lo-

kalny punkt kontaktowy i informacyjny UN global Compact. Jej zadaniem jest promowanie i wdra-

żanie globalnych inicjatyw UN global Compact i celów ONZ na polskim gruncie. Wszystkie inicja-

tywy global Compact Poland są prowadzone w formule partnerstwa pomiędzy światem biznesu,

administracji i środowisk naukowych.

kNow-How HUb

Think-Tank i fundacja naukowa. Stworzony w ramach Programu UNDP w Polsce w 2011 roku,

gromadzi ekspertów tworzących i wdrażających projekty rozwojowe. Obecnie KHH pełni również

funkcję rady naukowej dla global Compact network poland.

Global CompactNetwork Poland

Spis treściSłowo wStępNe 5

MATEUSZ MORAWIECKI, Wiceprezes Rady Ministrów, Minister Rozwoju i Finansów ____________________ 6

CoUNteriNG SHadow eCoNomy iN polaNd 9program Summary - 2014/2017

NOTES ON THE PROgRAM _________________________________________________________________ 10

PROgRAM’S OBJECTIVES & TOOlS __________________________________________________________ 14

THEMATIC gROUPS _______________________________________________________________________ 17

PROgRAM TIMElINE AND EVENTS _________________________________________________________ 18

MAIN PROgRAM REPORTS AND PUBlICATIONS______________________________________________ 26

przeCiwdziałaNie Szarej Strefie w polSCe 29 MARIAN BANAŚ, Sekretarz Stanu, Szef Krajowej Administracji Skarbowej, Ministerstwo Finansów __________ 30 Wpływ Krajowej Administracji Skarbowej na przeciwdziałanie szarej i czarnej strefie

WIESŁAW JANCZYK, Sekretarz Stanu, Ministerstwo Finansów ______________________________________ 34 Wpływ nowelizacji ustawy o grach hazardowych na ograniczenie szarej strefy w Polsce

PAWEŁ gRUZA, Podsekretarz Stanu, Ministerstwo Finansów ________________________________________ 36 Podzielona płatność – nowe narzędzie do walki z wyłudzeniami VAT

PIOTR WAlCZAK __________________________________________________________________________ 38 Podsekretarz Stanu, Zastępca Szefa Krajowej Administracji Skarbowej, Ministerstwo Finansów Wpływ wprowadzenia pakietu paliwowego na ograniczenie szarej strefy w Polsce

PAWEŁ CYBUlSKI _________________________________________________________________________ 40 Podsekretarz Stanu, Zastępca Szefa Krajowej Administracji Skarbowej, Ministerstwo Finansów Wpływ fiskalizacji on-line na ograniczenie szarej strefy w Polsce

meCHaNizmy wprowadzoNe przez miNiSterStwo fiNaNSów 43 wstęp ______________________________________________________________________ 45wdrożone reformy ____________________________________________________________ 49

Jednolity Plik Kontrolny (JPK) _________________________________________________________________ 51

Mechanizm odwrotnego obciążenia (odwróconej płatności) __________________________________________ 53

Pakiet transportowy _________________________________________________________________________ 55

loteria paragonowa __________________________________________________________________________ 57

Ograniczenia płatności gotówkowych ____________________________________________________________ 58

Mechanizm solidarnej odpowiedzialności ________________________________________________________ 60

Konfiskata rozszerzona _______________________________________________________________________ 62

Koordynacja i centralizacja kontroli _____________________________________________________________ 64

reformy w trakcie wdrażania ____________________________________________________ 67System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej (STIR) ______________________________________________ 69

Kasy fiskalne online __________________________________________________________________________ 70

Mechanizm podzielonej płatności (split-payment) __________________________________________________ 71

Centralny Rejestr Faktur ______________________________________________________________________ 73

Szara Strefa i Strefa wyłUdzeń w polSCe 75 – ujęcie horyzontalne

CARlOS PIñERúA, Przedstawiciel Banku Światowego na Polskę i kraje bałtyckie ________________________ 77

MARIUSZ HAŁADYJ, podsekretarz stanu, Ministerstwo rozwoju ___________________________________ 78

DRAgO KOS, Przewodniczący grupy roboczej ds. problemu łapownictwa, ______________________________ 80 Organizacja Współpracy gospodarczej i Rozwoju CORRUPTION IN POLAND: qUO VADIS? The phenomen of corruption in Poland – general perspective and comparison of the phenomenon in the international arena

KRZYSZTOF KWIATKOWSKI, Prezes Najwyższej Izby Kontroli______________________________________ 82

Szara i czarna strefa – klasyfikacja działalności nierejestrowanej i nielegalnej _____________ 85ocena zmian skali szarej strefy w polsce w latach 2015-2017 ___________________________ 89

Szara Strefa i Strefa wyłUdzeń w polSCe 97 – ujęcie sektorowe

Branża paliwowa ____________________________________________________________________________ 98

lESZEK WIECIECH, Prezes-Dyrektor generalny, Polska Organizacja Przemysłu i Handlu Naftowego _______ 101

Branża spirytusowa _________________________________________________________________________ 103

lESZEK WIWAŁA, Prezes Zarządu, Związek Pracodawców Polski Przemysł Spirytusowy _________________ 107

Branża tytoniowa ___________________________________________________________________________ 109

DRAgOS CONSTANTINESCU, Prezes Zarządu British American Tobacco Polska Trading Sp. z o.o. ________ 114

ANDRZEJ lEWANDOWSKI _________________________________________________________________ 115 Członek Zarządu JTI Polska sp. z o.o., Dyrektor ds. Korporacyjnych i Komunikacji

MICHAŁ MIERZEJEWSKI ___________________________________________________________________ 116 Prezes Zarządu i Dyrektor Zarządzający, Philip Morris Polska i Kraje Bałtyckie

Branża hazardowa __________________________________________________________________________ 117

OlgIERD CIEŚlIK, Prezes Zarządu, Totalizator Sportowy Sp. z o.o. __________________________________ 121 Wielka szansa i odpowiedzialność

Branża gastronomiczna ______________________________________________________________________ 123

SYlWESTER CACEK _______________________________________________________________________ 127 Przewodniczący Rady, Związek Pracodawców Hoteli, Restauracji i Cateringu (ZP HoReCa)

Branża urządzeń elektronicznych ______________________________________________________________ 128

zapobieGaNie korUpCji GoSpodarCzej 133 DR JACEK BIl, Adiunkt Wydziału logistyki Wojskowej Akademii Technicznej _________________________ 134 Zapobieganie korupcji gospodarczej

aNaliza zmiaN wprowadzoNyCH w zakreSie 139 wymiarU SprawiedliwośCi oraz orGaNów śCiGaNia

wymiar sprawiedliwości i organy ścigania – stopień realizacji rekomendacji _____________ 141

podSUmowaNie i rekomeNdaCje 147

Global CompaCt 155UN glOBAl COMPACT, glOBAl COMPACT NETWORK POlAND, KNOW-HOW HUB _____________ 157

Network PolandNetwork Poland

wydawca

global compact Polandul. Emilii Plater 25/64, 00-688 Warsaw, Polandtel +48 22 646 52 58e-mail [email protected]

ZESPół anaLitycZny

łukasz Kolanodeputy director

olga Siedlanowska-chałudahead of Programme Section

ZESPół

Patryk Słowicki assistant

nadzór

Kamil wyszkowskigeneral director

tłumaczenIe

global compact network poland

projekt graFIczny I Skład

agata Skupniewicz

druk

mazowieckie centrum poligrafiiwarsaw 2017

ISbn 978-83-946251-5-3

mateusz walewski Senior economist, litigation&regulatory

adam wudarczyk konsultant

ewa kindler konsultant

Opinie i poglądy zaprezentowane w raporcie nie odzwierciedlają opinii i poglądów wydawcy. Materiały graficzne wykorzystane w publikacji pochodzą z zasobów UN Global Compact, Global Compact Network Poland, zasobów autorów oraz ogólnodostępnych źródeł.

Specjalne podzIękowanIa dla:

mInISterStwa FInanSów

mInISterStwa rozwojumInISterStwa SprawIedlIwoścImInISterStwa zdrowIamInISterStwa rolnIctwa I rozwoju wSInajwyżSzej Izby kontrolIbanku śwIatowegoorganIzacjI wSpółpracy goSpodarczej I rozwoju (oecd)prokuratury krajowej

partnerów zaangażowanych w realIzację programu „przecIwdzIałanIe Szarej StreFIe w polSce”:

PRZECIWDZIAŁAN

IE SZAREJ STREFIE W POLSCE 2017

PRZECIWDZIAŁANIE SZAREJ STREFIE W POLSCE

THE CONCEPT OF THE PROGRAM ORIGINATEDFROM THE 10th PRINCIPLE OF THE UN GLOBAL COMPACT:

Anti-Corruption - Businesses should work against corruptionin all its forms, including extortion and bribery.

THE AREAS OF INTERVENTIONARE DIRECTLY LINKED TO IMPLEMANTATION OF SDG 8, 9, 10, 12,

WITH SPECIAL FOCUS TOWARDS SDG 16:16.4/ By 2030, significantly reduce illicit financial and arms flows,

strengthen the recovery and return of stolen assetsand combat all forms of organized crime

16.5/ Substantially reduce corruption and bribery in all their forms.

PRZECIWDZIAŁANIE SZAREJ STREFIE W POLSCEungc.org.pl/wp-content/uploads/2017/12/SzS2017_web.pdf ·...

Documents

Transcript of PRZECIWDZIAŁANIE SZAREJ STREFIE W POLSCEungc.org.pl/wp-content/uploads/2017/12/SzS2017_web.pdf ·...