Uniwersytet Rzeszowski

Wydział Ekonomii

STUDIA PODYPLOMOWE

„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”

VI edycja, rok akademicki 2014/2015

Katarzyna Hyclak

Nr albumu: 070383

Przyczyny i skutki kryzysu gospodarczego w strefie

euro na przykładzie krajów PIGS

Praca dyplomowa

wykonana pod kierunkiem

dr Małgorzaty Wosiek

Przyjmuję pracę

………………………………

Data i podpis promotora

RZESZÓW 2015

Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej

2

Oświadczenie autora pracy

Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została

napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z

obowiązującymi przepisami.

Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej publikowana, jest w pełni

autorska i powstała dla celów uzyskania świadectwa ukończenia studiów podyplomowych

„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” i nie była także przedmiotem procedur

związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.

Data Podpis autora pracy

3

Streszczenie

Praca podejmuje problematykę dotyczącą wpływu kryzysu gospodarczego i

finansowego w USA na funkcjonowanie państw posiadających zbliżone cechy gospodarki,

czyli Portugalii, Irlandii, Grecji i Hiszpanii.

W pracy przedstawiono działania krajów PIGS w celu spełnienia kryteriów

konwergencji w Maastricht przedstawione na danych dotyczących długu publicznego ,

deficytu budżetowego oraz inflacji w okresie1990-1998 dla Portugalii, Irlandii, Hiszpanii

i 1990-1999 dla Grecji. W ostatnim rozdziale pokazano jak sytuacja tych państw zmieniała

się po przystąpieniu do Unii Gospodarczej i Walutowej, a także jak kryzys gospodarczy z

2007 roku wpłynął na zatrudnienie oraz stopę bezrobocia.

Część empiryczna pracy opracowana została na podstawie analizy danych

statystycznych pochodzących z GUS oraz Eurostat.

Słowa kluczowe:

Strefa euro, Unia Europejska, kryzys gospodarczy, kryzys walutowy, Portugalia, Irlandia, Grecja,

Hiszpania, przyczyny kryzysu gospodarczego, skutki kryzysu gospodarczego

TYTUŁ

Reasons and effects of economic crisis in Eurozone on the example of countries PIGS

4

Spis treści WSTĘP ................................................................................................................................ 5

I. CHARAKTERYSTYKA KRYZYSU FINANSOWO-EKONOMICZNEGO W

STREFIE EURO ........................................................................................................... 7

1.1. Geneza kryzysu gospodarczego XXI wieku ................................................................ 7

1.2. Przebieg kryzysu gospodarczego w strefie euro ......................................................... 9

1.3. Program działań naprawczych w strefie euro .......................................................... 10

2.1. Kryteria wejścia do strefy euro na podstawie teorii optymalnego obszaru

walutowego .................................................................................................................. 13

2.2. Wybrane kryteria konwergencji nominalnej w krajach PIGS przed wstąpieniem

do strefy euro ............................................................................................................... 16

2.2.1. Kryteria konwergencji nominalnej w Portugalii............................................... 16

2.2.2. Kryteria konwergencji nominalnej w Irlandii ................................................... 17

2.2.3. Kryteria konwergencji nominalnej w Grecji ...................................................... 19

2.2.4. Kryteria konwergencji nominalnej w Hiszpanii ................................................ 20

2.3. Inne przyczyny wystąpienia kryzysu gospodarczego w krajach PIGS .................. 23

III. WYBRANE SKUTKI KRYZYSU W KRAJACH PIGS ................................... 25

3.1. Skutki kryzysu w Portugalii ....................................................................................... 25

3.2. Skutki kryzysu w Irlandii ........................................................................................... 27

3.3. Skutki kryzysu w Grecji ............................................................................................. 29

3.4. Skutki kryzysu w Hiszpanii ........................................................................................ 32

ZAKOŃCZENIE .............................................................................................................. 36

Bibliografia

Spis tabel

Spis ilustracji

5

WSTĘP

Utworzenie strefy euro poprzedził prawie pięćdziesięcioletni okres pogłębiania

współpracy politycznej i gospodarczej pomiędzy krajami Europy Zachodniej. Na początku

głównym celem tego procesu było utrzymanie pokoju w powojennej Europie. Następnie

istotnym motywem integracji europejskiej było powiększanie dobrobytu państw, które w

niej uczestniczyły. Bardzo ważnym elementem integracji państw należących do Unii

Europejskiej oraz wzmocnienia jej pozycji na arenie międzynarodowej miała być wspólna

waluta, a także wspólna polityka pieniężna.

Plany wdrożenia wspólnej waluty istniały już w latach sześćdziesiątych XX wieku,

jednak zostały zrealizowane dopiero po kilku próbach, równocześnie z utworzeniem strefy

euro w 1999 r. Po niecałych dziesięciu latach funkcjonowania wspólnej waluty, w strefie

euro zaczęły pojawiać się oznaki kryzysu. Były to konsekwencje zawirowań na rynku

nieruchomości w Stanach Zjednoczonych, które wzmocniły się w 2007 roku, gdy okazało

się, iż wiele kredytów hipotecznych udzielonych przez banki może być trudnych do

odzyskania.

Niedopasowanie polityki pieniężnej w strefie euro okazało się dużo większe niż się

spodziewano. To głównie przyczyniło się do nawarstwienia problemów – kryzys bankowy

przerodził się w kryzys finansów publicznych i przeniósł się także do sfery realnej

gospodarek członkowskich. Dzisiaj możemy stwierdzić, że stopy procentowe w strefie euro

okazały się zbyt niskie dla części krajów, głównie Grecji, Irlandii, Portugali i Hiszpanii.

Niskie stopy procentowe zniechęcały do oszczędzania, a zachęcały do większych

wydatków (finansowanych tanimi kredytami), co doprowadziło do napięcia w systemie

bankowym w tych krajach.

Ponieważ światowe rynki finansowe są silnie zintegrowane, napięcia te szybko

przeniosły się do innych części świata. Zaburzenia w systemie finansowym oraz

pogorszenie koniunktury na świecie wprowadziły strefę euro w stan recesji. Równocześnie

zadłużenie publiczne występujące w krajach strefy euro osiągnęło dość wysoki poziom,

który zaczął niepokoić uczestników rynków finansowych.

Głównym celem pracy jest dowiedzenie, że niewystarczające spełnienie kryteriów

konwergencji, które zostały określone w Traktacie z Maastricht, zwiększa ryzyko dla

krajów oraz że koszty z członkostwa w Unii Gospodarczej i Walutowej będą większe niż

korzyści. Posłużono się przykładem krajów PIGS, czyli Portugalii, Irlandii, Grecji oraz

6

Hiszpanii. Teza badawcza zawarta w pracy informuje o tym, iż zasadniczej przyczyny

załamania koniunktury gospodarczej w wielu krajach strefy euro, a głównie Portugalii,

Irlandii, Grecji i Hiszpanii upatrywać można w niewystarczającym spełnieniu kryteriów

nominalnej konwergencji. Analizą objęto lata przed wstąpieniem tych krajów do Unii

Gospodarczej i Walutowej ( 1990-1998/1999 rok), a także okres późniejszy - lata 2000-

2012. Szczególną uwagę zwrócono na stopień wypełnienia kryteriów nominalnej

konwergencji przez kraje PIGS, a także na skutki kryzysu gospodarczego odczuwane przez

gospodarki tych państw na rynkach pracy.

O wyborze powyższej tematyki zadecydowało to, iż Polska jako członek Unii

Europejskiej jest zobowiązana do przyjęcia wspólnej waluty. Wstąpienie do Unii

Walutowej jest bardzo odpowiedzialnym krokiem, dlatego też należy przeanalizować

wszelkie możliwe zdarzenia wiążące się z przyjęciem euro. Należy prześledzić wydarzenia

jakie miały miejsca w Portugalii, Irlandii, Grecji i Hiszpanii, w celu wyeliminowania

podobnych zjawisk w Polsce.

Część teoretyczna pracy opracowana została na podstawie przeglądu literatury

przedmiotu. Część empiryczną oparto na danych pochodzących z Głównego Urzędu

Statystycznego oraz Eurostatu.

7

I. CHARAKTERYSTYKA KRYZYSU FINANSOWO-

EKONOMICZNEGO W STREFIE EURO

1.1. Geneza kryzysu gospodarczego XXI wieku

Słowo kryzys w ujęciu słownikowym rozumiany jest jako punkt zwrotny, moment

rozstrzygający, okres przełomu1. W znaczeniu ekonomicznym kryzys rozumiemy jako

czynne obniżenie się aktywności gospodarczej zarówno w całej gospodarce, jak i w

pojedynczych przedsiębiorstwach2. Dlatego też krach gospodarczy wymaga podejmowania

szybkich decyzji, zazwyczaj pod presją czasu, gdyż jest zjawiskiem, które zagraża i

uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie przedsiębiorstwa3.

Podmioty gospodarcze są bardzo silnie uzależnione od otoczenia, a także od grupy

czynników odnoszących się do kondycji gospodarki, w której funkcjonują. Ogólna sytuacja

ekonomiczna, zarówno w kraju jak i za granicą, zależy od aktualnej fazy cyklu

koniunkturalnego. Współczesne cykle w zestawieniu z klasycznym cyklem

koniunkturalnym ulegają spłaszczeniu, co oznacza, że punkty zwrotne takie jak szczyt i

dno – nie są tak wyraziste4. Oprócz tego skraca się również czas, oraz amplituda wahań. O

ile klasyczny cykl koniunkturalny utrzymywał się 8–10 lat, o tyle współczesny zmniejszył

się do 5–6 lat. Konsekwencją tego jest ryzyko częstszego występowania okresów recesji.

W warunkach występującej globalizacji kryzysy, które dotykają pojedyncze kraje bardzo

szybko mogą rozprzestrzenić się na gospodarki innych państw i stać zaczątkiem wielkiego

kryzysu gospodarczego5.

Kryzysy gospodarcze mogą mieć różny zasięg terytorialny, od lokalnego aż po

globalny. Kryzysy lokalne mają miejsca na obszarach określonych regionów lub krajów,

gdzie zauważalne są skutki recesji. Wówczas, gdy kryzys dotyka państwo, które jest

mocarstwem gospodarczym (np. USA), wtedy lokalny kryzys może przeistoczyć się w

1Słownik wyrazów obcych, red. J. Tokarski, PWN, Warszawa 1980, s. 404 2www.encyklopediapwn.pl/haslo.phd?id=3928086. 3Por. K. Zimniewicz, Nauka o organizacji i zarządzaniu, PWN, Warszawa 1990, s. 223–224. 4L. Zienkowski, Polska gospodarka musi zwolnić, żeby się nie wywrócić,

http://www.pte.pl/pliki/2/1/pte30vzienkowski.pdf. 5 E. Mączyńska, Sytuacje kryzysowe w przedsiębiorstwach, w: Nauka o przedsiębiorstwie. Wybrane

zagadnienia, red. I. Lichniak, Ofi cyna Wydawnicza SGH w Warszawie, Warszawa 2009, s. 197.

8

ogólnoświatowy, ponieważ jego konsekwencje rozprzestrzeniają się na gospodarki innych

krajów z którymi jest powiązany.

Nowe tysiąclecie było dla gospodarki światowej okresem bardzo szybkiego i

intensywnego rozwoju oraz wzrostu gospodarczego. Wszystko uległo zmianie, gdy w

drugiej połowie pierwszej dekady XXI wieku rozpoczął się kryzys, którego konsekwencje

odczuwamy do dnia dzisiejszego6.

Kryzys XXI postrzegany jest jako „stały element gry”, który wpisany jest w

codzienność aktywności gospodarczej7. W klasycznym ujęciu zasadniczą przyczyną jego

powstania było doprowadzenie do braku równowagi między globalnym popytem oraz

globalną podażą na rynku nieruchomości w USA. Dodatkowym czynnikiem był bardzo

mocno rozwijający się w gospodarce amerykańskiej rynek finansowy (udział zysków

sektora finansowego w zyskach całej gospodarki w ciągu kilku lat wzrósł z kilku do 40%8),

który oferował produkty będące substytutem pieniądza.

Za początek tego kryzysu uznaje się bankructwo banku Lehman Brothers we

wrześniu 2008 roku, przez co wiele innych banków miało tak duże problemy, że konieczne

było ich wykupienie lub dofinansowanie ze środków publicznych. Spowodowane to było

występującą wówczas niska inflacją, która obniżyła długoterminowe stopy procentowe,

przez co wpłynęła na niskie koszty kredytów równocześnie zachęcając konsumentów do

zadłużania się. Banki aby stać się konkurencyjne, obniżały wymogi, jakie trzeba było

spełnić aby otrzymać kredyt. Bardzo często zdarzało się, iż kredyt (np. na zakup

mieszkania) otrzymywały osoby ,które nie miały odpowiedniej zdolności aby go spłacić.

W ten oto sposób bardzo dużo osób prowadziło życie na kredyt, czyli wielkość konsumpcji

przewyższała ich możliwości finansowe9.

Kryzys finansowy zapoczątkowany w USA wywołał poważne konsekwencje dla

całej gospodarki światowej. Już w 2008 roku można było stwierdzić, że dotknął on także

kraje i europejskie. Projekt integracji europejskiej, który do tej pory osiągał same sukcesy,

stanął przed największym testem w swojej historii.

6 M. Krzemiński, Kryzys gospodarczy jako wyzwanie dla zarządzania Unią Europejską. Przykład regionów i polityki

regionalnej, CENTRUM EUROPEJSKIE NATOLIN, Warszawa 2014, s.7. 7Por. B. Wieczerzyńska, Kryzys w przedsiębiorstwie, CeDeWu Sp. z o.o., Warszawa 2009, s. 17. 8J. Żakowski, Zawał, zrozumieć kryzys, Polityka, Spółdzielnia Pracy, Warszawa 2009,

s. 239. 9T.T. Kaczmarek, Globalna gospodarka i globalny kryzys, Difi n, Warszawa 2009, s.140

9

1.2. Przebieg kryzysu gospodarczego w strefie euro

Kryzys gospodarczy w strefie euro możemy uznać za konsekwencję kryzysu

finansowego, który rozpoczął się w gospodarce USA. Zaburzenia w systemie finansowym,

wraz z ciągłym pogarszaniem koniunktury na świecie spowodowały, że strefa euro

znalazła się w fazie recesji. Negatywnym czynnikiem było także to, iż zadłużenie publiczne

w krajach strefy euro osiągało poziom, który był niepokojący dla uczestników rynków

finansowych. Niektóre kraje, takie jak np. Grecja, w wyniku występującej recesji znalazły

się na skraju bankructwa.

Kryzys w Unii Europejskiej, a głównie w strefie euro, przebiegał w dwóch

następujących etapach10:

a) Pierwsza faza kryzysu w Unii Europejskiej w latach 2007–2009.

W strefie euro negatywny „szok popytowy” nałożył się na systematycznie

narastające różnice konkurencyjności poszczególnych krajów członkowskich. Kraje takie,

jak Portugalia, Irlandia, Grecja i Hiszpania posiadały szybko rosnące jednostkowe koszty

pracy. Doprowadziło to do pogorszenia ich pozycji konkurencyjnej w okresie

przedkryzysowym, a także do zmniejszenia udziału w eksporcie światowym i europejskim.

Skutkiem tego było ciągłe narastanie deficytów obrotów bieżących w tych krajach11.

Stopa wzrostu PKB osiągnięta przez strefę euro w 2009 roku była niższa o 4% od

osiągniętej w 2007 roku wynoszącej 3%. Najsilniej obniżyły się nakłady inwestycyjne w

krajach, które wcześniej notowały boom inwestycyjny, tj. Irlandia, Hiszpania, Grecja.

Państwa te doświadczyły załamania się rynku budowlanego.

W 2007 roku kraje PIGS posiadały duży deficyt salda obrotów bieżących

przekraczający ponad 10% PKB. W 2009 roku nierównowaga pomiędzy eksportem a

importem zmniejszyła się, a intensywną poprawę zaobserwować można było głównie w

Hiszpanii i Irlandii.

b) Druga faza kryzysu w Unii Europejskiej od roku 2010.

Rok 2010 przyniósł lekkie ożywienie w gospodarce europejskiej po prawie

dwurocznej głębokiej recesji. Tempo wzrostu PKB w Unii Europejskiej wyniosło 2,1% po

4,3 % spadku w 2009 r., a w strefie euro osiągnęło poziom 2% wobec 4,4% spadku w roku

poprzednim.. Wynikało to z poprawy sytuacji w handlu światowym.

10 P. Albiński, Kryzys a polityka stabilizacyjna w Unii Europejskiej, Oficyna Wydawnicza SZKOŁA

GŁÓWNA HANLOWA W WARSZWIE, Warszawa, 2012, s.33. 11 Tamże/Ibidem, s.29

10

Początkiem wybuchu drugiej fazy kryzysu w strefie euro była negatywna reakcja

światowych rynków finansowych na pogłębianie się zadłużenia sektora publicznego, a

także pogarszanie się sytuacji banków w krajach strefy euro,. Kryzys bankowy i

zadłużeniowy wymagał podjęcia działań na rzecz ugruntowania finansów publicznych w

najbardziej zagrożonych krajach. W tej grupie znalazły się: Grecja, Portugalia, Irlandia,

Hiszpania i Włochy. Wymagało to od nich zasadniczej zmiany orientacji polityki

gospodarczej. Należało bowiem z polityki skierowanej na łagodzenie skutków

negatywnego szoku popytowego przekierować ją na politykę skierowaną na odbudowę

zaufania rynków finansowych do dłużników publicznych.

Po odrodzeniu światowego popytu w 2010 r. w kolejnych latach handel globalny

rozwijał się znacznie wolniej niż przed wybuchem kryzysu. Handel wewnątrz strefy euro

uległ jeszcze większej redukcji pod wpływem pogorszenia sytuacji makroekonomicznej

szeregu krajów członkowskich UE.

Spadek popytu krajowego pociągnął za sobą silną redukcję rozmiarów importu w

Grecji i Hiszpanii. W 2012 r. wysoki deficyt salda obrotów bieżących w stosunku do PKB

(ponad 4% PKB) wystąpił tylko w dwóch krajach (Grecja -7,7% i Cypr -6%), kiedy w 2009

r. dotyczyło to siedmiu krajów (Grecja, Cypr, Malta, Hiszpania, Portugalia, Bułgaria,

Rumunia).

Niemniej jednak do załamania gospodarki w Unii Gospodarczej i Walutowej i tak by

doszło, niezależnie od zdarzeń finansowo-gospodarczych w USA. Jedynie jego przejawy

wystąpiłyby nieco później. Tak więc kryzys finansowy XXI wieku przyspieszył wyjście na

światło dzienne niewątpliwych problemów, które pierwotnie nie pojawiły się w państwach

UGiW na taką skalę i tak silnie.

W strefie euro w 2012 r. stopa bezrobocia wynosiła 11,4% i zdecydowanie wzrosła

w porównaniu z 2009 r., kiedy wynosiła 9,6%. Najwyższe bezrobocie w UGiW wystąpiło

w Hiszpanii, Grecji, Portugalii, Łotwie, Irlandii, Słowacji i Cyprze.

1.3. Program działań naprawczych w strefie euro

Podejmując próbę przezwyciężenia konsekwencji kryzysu, bardzo ważne jest

skupienie się nie tylko na objawach (czyli naprawie finansów globalnych), ale przede

11

wszystkim na wyszukiwaniu głębszych przyczyn zjawisk kryzysowych. Najważniejsze

potrzebne zmiany dotyczą12:

powrotu do koncepcji interwencjonizmu państwowego (polegającej na aktywnej

roli państwa na rynku);

potrzeby uregulowania systemu finansowego w skali ogólnoświatowej;

przeciwdziałania globalnej nierównowadze i nadmiernym podziałom na rynku

ogólnoświatowym.

Do najważniejszych procesów, dążących do wyeliminowania słabości modelu

nadzoru i koordynacji polityki fiskalnej państw członkowskich strefy euro (w tym słabości

Paktu Stabilności i Wzrostu) zaliczyć można13:

wprowadzenie nowych europejskich norm fiskalnych w celu wzmocnienia szansy,

że stosowanie tych reguł będzie ograniczać niebezpieczeństwo braku

wypłacalności kraju oraz skutkować antycykliczną polityką fiskalną. W tym celu:

wzmocniono presję na przestrzeganie kryterium długu publicznego przez

wprowadzenie reguły odnośnie tempa jego redukcji w kraju, gdzie relacja

długu sektora finansów publicznych do PKB przekracza 60%;

przy aplikacji i ocenie respektowania reguł fiskalnych przez kraje

członkowskie położony został większy nacisk na wysiłek fiskalny w ujęciu

strukturalnym. Zapewniając, że kraje będą podtrzymywały salda

strukturalne na poziomie średniookresowego celu budżetowego, czy też

szybko dążyły do tego poziomu, zaaplikowano nową zasadę dotyczącą

wydatków publicznych. Zgodnie z nią tempo wzrostu realnego PKB nie

powinno przekroczyć tempa wzrostu potencjalnego PKB. Reguła ta ma

dążyć do tego, by nadzwyczajne dochody budżetowe (wynikające z

regularnej poprawy koniunktury) były przeznaczane na redukcję długu, a

nie prowadziły do ciągłego wzrostu wydatków. Ma to za zadanie ograniczyć

ryzyko narastania nierównowag makroekonomicznych.

12 P. Włodarczyk, Stabilność fiskalna – koncepcja teoretyczna i jej znaczenie praktyczne. Analiza na

przykładzie państw Grupy Wyszehradzkiej w latach 1995–2009, Narodowy Bank Polsk, Warszawa, 2011,.

s. 9-17 13Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro, Narodowy Bank Polski Listopad 2014

r.http://www.nbp.pl/aktualnosci/wiadomosci_2014/20141120_raport_wyzwania_integracji_ze_strefa_euro.

pdf,

12

Poprzez przyjęte rozwiązania dyscyplinowanie polityki fiskalnej ma się odbywać na

przestrzeni cyklu gospodarczego, a nie tylko w okoliczności, gdy bieżący deficyt

przekracza 3% PKB. Jednocześnie ograniczone ma być ryzyko, dotyczące wypełnienia

kryterium odnoszącego się do deficytu finansów publicznych poprzez14:

wdrożenie rozwiązań, które mają za zadanie wzmocnić egzekwowalność reguł

fiskalnych przez instytucje europejskie oraz ograniczyć skalę upolitycznienia

stosowania tych reguł. Rozwiązania te obejmują15:

dodatkowe (oprócz przewidzianych już poprzednio w Traktacie - art. 126

ust. 11) sankcje finansowe;

nowy system głosowania, który zwiększa automatyzm i zmniejsza tym

samym upolitycznienie procesu decyzyjnego dotyczącego nakładania

sankcji: rekomendacja KE dotycząca sankcji finansowej uznawana jest za

przyjętą, o ile nie zostanie ona odrzucona przez Radę kwalifikowaną

większością głosów.

Wdrożenie rozwiązań zwiększających rolę reguł fiskalnych, w tym sposobów, które

mają zwiększyć utożsamianie się władz krajów członkowskich z regułami

fiskalnymi wprowadzanymi na szczeblu unijnym i poprawić realizowanie tych

reguł. W 2011 r. wprowadzono wymóg ustanowienia we wszystkich krajach UE

reguł fiskalnych o jasno zdefiniowanym celu, zakresie, sposobach monitorowania

ich przestrzegania, konsekwencjach niestosowania się do tych reguł oraz

klauzulach umożliwiających czasowe odstępstwo od reguł. Ponadto przyjmując

TSCG, państwa członkowskie strefy euro zobowiązały się do wprowadzenia do

prawa krajowego (na mocy wiążących i trwałych przepisów krajowych, w miarę

możliwości rangi konstytucyjnej).

14 Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro, Narodowy Bank Polski Listopad 2014

r.http://www.nbp.pl/aktualnosci/wiadomosci_2014/20141120_raport_wyzwania_integracji_ze_strefa_euro.

pdf, 15

Reforma zarządzania gospodarczego w UE ‐analiza rozwiązań przyjętych w ramach tzw. 6‐paku,

Narodowy Bank Polski, https://www.nbp.pl/publikacje/integracja_europejska/6-pak.pdf, Grudzień 2011

13

II. Wybrane przyczyny kryzysu gospodarczego w krajach

PIGS

2.1. Kryteria wejścia do strefy euro na podstawie teorii optymalnego obszaru

walutowego

Państwo będące członkiem Unii Europejskiej może przyjąć euro jedynie po

wypełnieniu uzgodnionych w Traktacie kryteriów (tzw. kryteriów konwergencji

nominalnej, kryteriów z Maastricht). Zostały one ustalone 11 grudnia 1991 r. oraz

podpisane 7 lutego 1992 w Maastricht w Holandii – zob. tab. 1. W traktacie tym planowano

utworzenie wspólnej waluty europejskiej. Uzgodniono to, aby przyszłe państwa

członkowskie strefy euro znalazły się na porównywalnym poziomie gospodarczym. Innym

ważnym celem było zapewnienie stabilności makroekonomicznej kraju, w którym

wprowadzone będzie euro. Stopień wykonania założonych kryteriów oceniany jest przez

Komisję Europejską oraz Europejski Bank Centralny. Raporty o konwergencji, które

przedstawiają szczegółowe dane, publikowane są raz na dwa lata (lub na wniosek państwa

członkowskiego)16. Do powodzenia procesów integracji, obok wypełniania kryteriów

konwergencji nominalnej, konieczny jest także odpowiedni stopień podobieństwa struktur

gospodarczych (konwergencja realna). Dla korzystnego bilansu kosztów-korzyści z

członkostwa w Unii Walutowej należy spełnić założenia, które prezentuje tabela 1.

16 http://www.europarl.europa.eu/atyourservice/pl/displayFtu.html?ftuId=FTU_1.1.3.html

14

Tabela 1. Podział oraz charakterystyka kryteriów konwergencji w strefie euro KONWERGENCJA NOMINALNA

Kryterium stabilności

cen (kryterium

inflacyjne)

mówi nam o tym, iż średnia stopa inflacji występująca w danym kraju

członkowskim w ciągu roku, który poprzedza badanie, nie może być wyższa

niż 1,5 punkta procentowego od średniej inflacji występującej w trzech

państwach członkowskich Unii Europejskiej posiadających najbardziej

stabilne ceny,

Kryterium fiskalne a) stosunek planowanego lub rzeczywistego deficytu sektora instytucji

rządowych

i samorządowych (general government) do PKB nie przekracza wartości

referencyjnej (określonej w Protokole w sprawie procedury dotyczącej

nadmiernego deficytu jako 3% PKB), chyba że:

• stosunek ten zmniejszył się znacznie oraz w sposób stały i osiągnął poziom

bliski wartości referencyjnej,

• przekroczenie wartości referencyjnej ma charakter wyjątkowy oraz

tymczasowy

i stosunek ten pozostaje bliski wartości referencyjnej;

b) stosunek długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB nie

przekracza wartości referencyjnej (określonej w Protokole w sprawie

procedury dotyczącej nadmiernego deficytu jako 60% PKB), chyba że

stosunek ten zmniejsza się dostatecznie i zbliża się do wartości referencyjnej

w zadowalającym tempie ;

Kryterium stóp

procentowych

średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa w danym kraju w ciągu

roku, który poprzedza badanie, nie może być większa niż o 2 punkty

procentowe od średniej stóp występującej w trzech państwach UE

posiadających najbardziej stabilne ceny (aby wyliczyć wartości referencyjne

w przypadku kryterium stóp procentowych jak i stabilności cen pod uwagę

brane są te same 3 państwa będące członkami UE). Stopy procentowe liczy się

na podstawie długoterminowych obligacji państwowych bądź

porównywalnych papierów wartościowych. Kryterium kursu

walutowego

wymagane jest przynajmniej dwuletnie uczestnictwo w ERM II (Europejskim

Mechanizmie Kursowym), gdzie kurs waluty krajowej może wahać się w

przedziale+/- 15% w stosunku do kursu centralnego. Współudział w tym

systemie ma za zadanie ustabilizowanie kursu waluty krajowej przed

zastąpieniem jej przez euro.

Kryterium zbieżności

prawnej

obowiązkowa jest znajomość przepisów prawa krajowego państwa

członkowskiego z zapisami Traktatu oraz Statutu Europejskiego Systemu

Banków Centralnych.

KONWERGENCJA REALNA

Podobieństwo

w zakresie wahań cykli

Synchronizacja cykli koniunkturalnych zwiększa symetryczność szoków

gospodarczych, co umożliwia wykorzystanie jednolitej polityki pieniężnej do

eliminacji takiego szoku, który w równym stopniu dotyka wszystkich

członków unii walutowej, bądź też przeważającą większość z nich.

Z punktu widzenia wspólnie prowadzonej polityki pieniężnej szczególnie

istotna jest zbieżność wahań cyklicznych, ponieważ przekłada się ona na

efektywność decyzji podejmowanych przez Europejski Bank Centralny.

podobieństwo

struktur gospodarek

Ważną rolę odgrywa kompozycja wytwarzanego PKB, gdyż zbyt duże różnice

pomiędzy poszczególnymi krajami wpływają na szoki dotykające różne

sektory i mogą mieć konsekwencje w gospodarkach tworzących obszar

walutowy17.

Źródło: Opracowanie na podstawie: Raport o konwergencji, Komisja Europejska 2004, www.nbp.pl, Euro

waluta dla Europy, NBP, https://www.nbp.pl/publikacje/o_euro/walutadlaeuropy.pdf; Efekty integracji

europejskiej w wybranych sektorach gospodarki, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2008, s.83;

http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/MKC2012+final.pdf, M. Pronobis, Polska w strefie euro,

C.H.Beck, Warszawa 2008, s.56

17 Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, NBP, Warszawa 2014, s.49

15

Powyżej przedstawione kryteria są interpretowane i stosowane w sposób

rygorystyczny celem zagwarantowania, że do wspólnoty euro wstąpią jedynie takie

państwa, w których występują uwarunkowania gospodarcze sprzyjające utrzymaniu

stabilności cen, a także spójności gospodarczej strefy.

Kryteria konwergencji stanowią także integralną oraz spójną całość. Kryteria

konwergencji nominalnej muszą być wypełnione jednocześnie, gdyż traktat wymienia je

równorzędnie i nie sugeruje hierarchii. Muszą być one spełnione przy rozważaniu

rzeczywistych danych. Powinny być używane w sposób konsekwentny, przejrzysty i

prosty, a ich zgodność z warunkami konwergencji musi mieć charakter trwały, a nie

tymczasowy18.

Z analizy istniejących procedur wynika, że okres jaki obowiązuje od podjęcia

strategicznej decyzji przez władze krajowe dotyczącej przystąpienia do strefy euro aż do

momentu przyjęcia wspólnej waluty wynosi co najmniej trzy lata. Długość tego okresu

uzależniona wynika z czasu potrzebnego na przeprowadzenia wymaganych procedur19:

1. Mniej więcej sześć miesięcy przed oficjalnym włączeniem waluty krajowej do ERMII

niezbędne jest rozpoczęcie przygotowań do wypracowania, wspólnie z Komisją

Europejską, jak i Europejskim Bankiem Centralnym, decyzji o przystąpieniu do ERM II.

Należy w tym czasie powiadomić KE i EBC o intencji i planowanym terminie wstąpienia

do ERMII w celu rozpoczęcia procesu nieformalnych konsultacji z tymi instytucjami

dotyczącymi wysokości kursu centralnego czy też konkretnej daty przystąpienia do ERM

II.

2. Wymogiem kryterium stabilności kursu walutowego jest to, aby waluta krajowa

przebywała w systemie ERM II nie mniej niż dwa lata. W okresie tym należy więc wypełnić

pozostałe kryteria konwergencji.

3. KE i EBC przygotowują Raporty o konwergencji, gdzie oceniają, czy został osiągnięty

w sposób trwały wysoki stopień nominalnej konwergencji, a także czy odpowiednie

elementy krajowego ustawodawstwa będą zgodne z prawem wspólnotowym.

4. Raporty stworzone przez KE i EBC przedstawiane są Radzie ECOFIN, której zadaniem

jest podjęcie decyzji o uchyleniu derogacji, która polega na wyłączeniu państwa

członkowskiego UE z obowiązku wypełniania niektórych elementów płynących z

18 Efekty integracji europejskiej w wybranych sektorach gospodarki, Wydawnictwo Uniwersytetu

Łódzkiego, Łódź 2008, s.83; http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/MKC2012+final.pdf. 19 Ireneusz Kraś, Polityka kursu walutowego przed wstąpieniem do Unii Gospodarczej i Walutowej,

Akademia im. J. Długosza, Częstochowa

16

traktatów i prawa wspólnotowego kraju członkowskiego Unii Europejskiej i wyznacza

datę, od której przestanie ona obowiązywać.

2.2. Wybrane kryteria konwergencji nominalnej w krajach PIGS przed

wstąpieniem do strefy euro

2.2.1. Kryteria konwergencji nominalnej w Portugalii

W początkowych okresach (lata 90. XX w.) Portugalia nie spełniała żadnych

kryteriów zawartych w traktacie z Maastricht. Dopiero od połowy lat dziewięćdziesiątych

nastąpił wyraźny progres w ich wypełnianiu. Dopiero w 1998 r. Portugali udało się spełnić

wszystkie wymagane kryteria, dzięki czemu udało się jej zakwalifikować do Unii

Gospodarczo-Walutowej. Przystąpienie do strefy euro miało miejsce 1 stycznia 1999 r. w

formie transakcji bezgotówkowych, a 1 stycznia 2002 roku w formie gotówkowej.

Tabela 2. Wybrane kryteria konwergencji nominalnej w Portugali w latach 1990-1998

Źródło: Europejska Integracja Monetarna od A do Z, NBP, Warszawa 2009

Dług publiczny przez pierwszą połowę lat dziewięćdziesiątych w Portugali wahał

się w okolicy wartości referencyjnej równej 60%, co w danym czasie nie pozwoliłoby na

przystąpienie tego kraju do UGiW . Najwyższą wartość osiągnął w 1991 roku, kiedy

wynosiła ona 71,1% PKB. Płynny spadek relacji długu publicznego do PKB rozpoczął się

w 1996 roku, równocześnie ze spadkiem deficytu budżetowego. Pozwoliło to Portugali,

mimo iż w roku referencyjnym (1997) przekraczał on wartość referencyjną o 0,4%, na

wypełnienie tego kryterium. Uznano bowiem, iż utrzymujący się spadek wielkości długu

w ostatnich latach daje pozytywne prognozy na obniżenie go w latach następnych.

Deficyt publiczny w latach 1990-1994 w bardzo dużym stopniu przekraczał wartość

referencyjną wynoszącą 3%. Jedynie w 1992 r. wartość ta wynosiła 3,6% PKB i zbliżona

Region(kraj)/

Lata

Dług publiczny w

% PKB

Deficyt publiczny w

% PKB

Inflacja w %

Portugalia

1990 65,3 5,1 13,4

1991 71,1 6,7 11,4

1992 63,3 3,6 8,9

1993 68,2 6,9 6,5

1994 69,6 5,8 5,2

1995 71,7 5,1 3,8

1996 65,0 3,2 2,9

1997 60,4 2,0 1,8

1998 57,8 1,5 2,2

17

była do wartości oczekiwanej. W 1996 roku rozpoczął się proces płynnego ograniczania

nierównowagi finansów publicznych. Deficyt finansów publicznych dzięki wprowadzeniu

działań w roku referencyjnym, czyli w 1997 r., wyniósł 2,0% PKB i znajdował się o 1 pkt.

procentowy poniżej założonej wartości referencyjnej.

Inflacja w latach 1990-1994 znacznie przekraczała wartość ustaloną w kryterium

konwergencji i wahała się w przedziale 5-13%. Inflacja w okresie 1997 roku wyniosła

1,8%, czyli była znacznie poniżej wartości referencyjnej, która w danym okresie wynosiła

2,7%.

Zrealizowanie budżetowego kryterium konwergencji w przypadku Portugalii nie

byłoby możliwe, gdyby okres referencyjny nie zrównał się z okresem szybko

postępującego wzrostu gospodarczego. Pozwoliło to na bardzo poważną ekspansję

fiskalną, przy jednoczesnym formalnym spełnieniu wymagań Traktatu. Skutki tej

koincydencji zdarzeń ujawniły się w okresie późniejszym.

2.2.2. Kryteria konwergencji nominalnej w Irlandii

Irlandia od początku spełniała większość założonych kryteriów, co umożliwiło jej

bezproblemowe przystąpienie do Unii Walutowej. Była to odważna decyzja, zważywszy

na znaczne powiązania rynków brytyjskiego i irlandzkiego.

Irlandia była krajem, w którym występował zbyt intensywny wzrost liczby udzielanych

kredytów, o czym świadczył wysoki poziom zadłużenia gospodarstw domowych w relacji

do PKB, który w okresie 1999-2005wynosił aż 125%. Dodatkową przyczyną kryzysu był

boom występujący na rynku nieruchomości, który stał się jedną z głównych przyczyn

załamania koniunktury w tym krajów kiedy? W jakich latach?, równocześnie utrudniając

powrót do stanu równowagi20.

Tabela 3. Wybrane kryteria konwergencji nominalnej w Irlandii w latach 1990-1998

Region(kraj)/

Lata

Dług publiczny w % Deficyt budżetowy % Inflacja w %

Irlandia

1990 96,0 2,3 3,4

1991 95,0 2,3 3,2

1992 92,0 0,3 3,1

1993 94,5 2,4 1,5

1994 87,9 1,7 2,4

1995 81,6 2,0 2,4

1996 72,7 0,4 2,2

1997 62,2 0,6 1,2

1998 49,5 2,0 2,1

20 B. Baran, Źródła zaburzeń równowagi gospodarczej krajów PIIGS w warunkach integracji walutowej,

http://www.ue.katowice.pl/uploads/media/3_B.Baran_Zrodla_Zaburzen_Rownowagi....pdf

18

Źródło: Źródło: Europejska Integracja Monetarna od A do Z, NBP, Warszawa 2009

Na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. dług publiczny w Irlandii znajdował się

na dość wysokim poziomie, gdyż jego wysokość przekraczała 90% PKB i utrzymywała

się na tym poziomie aż do 1993 roku. Od 1994 roku wartość ta zaczęła z roku na rok płynnie

spadać i tak w roku referencyjnym (podać, który to rok) wyniosła 62,2%. Podana wielkość

przekraczała ustalone w Mastricht kryterium, lecz Rada do Spraw Gospodarczych i

Finansowych uznała, że utrzymujący się spadek długu przez dwa ostatnie lata dawał

pozytywną perspektywę obniżenia się długu poniżej wartości referencyjnej w kolejnych

latach oraz że można to uznać za spełnienie kryterium długu.

Irlandia była jednym z niewielu krajów, który już od 1990 r. wypełniał kryterium

związane z wartością deficytu budżetowego. W roku referencyjnym wysokość deficytu

wynosiła zaledwie 0,6%, co bez problemu pozwoliło Irlandii na wejście do strefy euro.

Od początku lat dziewięćdziesiątych inflacja w Irlandii utrzymywała się na dość

niskim i stabilnym poziomie wynoszącym 3,4% w 1990 r., 3,2% - 1991 r. oraz 3,1% w

1992 r. W kolejnym roku nastąpił spadek tempa wzrostu cen o ponad 1,5 punktu

procentowego. W późniejszych latach - aż do 1996 r. – odnotowano lekkie pogorszenie się

poziomu inflacji gdyż jej wysokość przekraczała 2%. Irlandia w 1997 r.- czyli roku

referencyjnym - jako jedno z niewielu państw spełniała kryterium inflacyjne. dotyczącego

stabilności cen.

19

2.2.3. Kryteria konwergencji nominalnej w Grecji

Grecja początkowo (na początku lat dziewięćdziesiątych) nie spełniała ani jednego z

kryteriów konwergencji z Traktatu z Maastricht. Widoczny postęp w wypełnieniu tych

wymagań był widoczny dopiero od 1997 r. Mimo tego Grecja nie znalazła się w grupie

krajów, które przyjęły wspólną walutę w 1999 roku. Jednakże dwa lata po

zapoczątkowaniu UGW zdołała wypełnić wymagane kryteria, dzięki czemu

zakwalifikowała się do strefy euro.

Tabela 4. Wybrane kryteria konwergencji nominalnej w Grecji

Region(kraj)/

Lata

Dług publiczny w % Deficyt budżetowy % Inflacja w %

Grecja

1990 90,1 16,1 20,3

1991 92,3 11,5 19,6

1992 99,2 12,3 15,9

1993 111,7 14,2 14,5

1994 110,4 12,1 10,9

1995 111,8 9,1 9,0

1996 111,6 7,5 7,9

1997 108,5 3,9 5,2

1998 104,5 2,5 4,5

1999 104,4 1,6 2,0 Źródło: Źródło: Europejska Integracja Monetarna od A do Z, NBP, Warszawa 2009

Dług publiczny Grecji na początku lat dziewięćdziesiątych był jednym z

najwyższych występujących wśród krajów Europy Zachodniej. W 1990 r. wynosił już

ponad 90% PKB i wciąż wzrastał, aż w 1993 r. przekroczył 110% PKB. W kolejnym latach

występowało coraz wyższe zadłużenie. W 1996 r. zadłużenie sektora publicznego wzrosło

do najwyższego w historii Grecji poziomu 111,6% PKB. W 1997 r., czyli w pierwszym

okresie referencyjnym, wysokość zadłużenia Grecji spadła do 108,5% PKB, lecz nadal

pokaźnie przekraczała założoną wartość referencyjną. Dług publiczny w następnym

okresie referencyjnym, czyli w 1999 r., nie został obniżony poniżej granicy 60% i wyniósł

104,4% PKB. Rada do Spraw Gospodarczych i Finansowych (ECOFIN) uznał, iż stale

utrzymujący się spadek wielkości długu na przełomie ostatnich lat, a także perspektywa

20

dalszego obniżenia długu w kolejnych latach może być uznana jako spełnienie kryterium

długu.

W 1990 r. deficyt finansów publicznych znacznie przekroczył wartość referencyjną

sięgając aż 16,1% PKB. Pomimo prób zmierzających do ograniczenia niestabilności

finansów publicznych Grecja w połowie lat dziewięćdziesiątych wciąż odległa była od

wypełnienia fiskalnych kryteriów konwergencji. Nie udało się jej zrealizować

Średniookresowego Programu Dostosowawczego, którego wdrażanie planowano na lata

1991-1993. Skutkiem było to, że deficyt budżetowy wzrósł z 11,5% PKB w 1991 r. do

14,2% PKB w 1993 r. Również nie udało się zrealizować pierwszego Programu

Konwergencji w latach 1993-1998, a także poprawionego Programu Konwergencji w

latach 1994-1999, pomimo tego że poziom nierównowagi finansów publicznych został w

znacznym stopniu ograniczony - deficyt spadł do 3,9% PKB w 1997 r. Zatem Grecja nie

zdołała wywiązać się kryterium deficytu budżetowego w okresie referencyjnym.

Następujące zmiany polityki fiskalnej doprowadziły do obniżenia deficytu w 1999 r.

poniżej 2% PKB.

Na początku lat dziewięćdziesiątych inflacja w Grecji utrzymywała się na bardzo

wysokim poziomie porównując z innymi krajami Europy Zachodniej. Jej wartość z roku

na rok ulegała jednak stopniowemu spadkowi. W pierwszym okresie referencyjnym - od

lutego 1997 r. do stycznia 1998 r. - inflacja w Grecji wyniosła 5,2%, czyli znajdowała się

powyżej wartości referencyjnej. Kontynuacja procesu dezinflacji w kolejnych latach

pozwoliła na wypełnienie inflacyjnego kryterium konwergencji. W okresie od kwietnia

1999 r. do marca 2000 r. inflacja wyniosła 2,0%.

Na początku 2000 r. Grecja wypełniła wszystkie kryteria konwergencji i rozpoczęła

skomplikowaną prawną procedurę, która miała zmienić decyzję Rady UE z maja 1998 r.

Rada dobrze oceniła złożony jej raport z sytuacji występującej w Grecji. Na jej wniosek

Komisja uznała w maju 2000 r., że Grecja może przyjąć wspólną unijną walutę. Przypadało

to na 1 stycznia 2001 r.

2.2.4. Kryteria konwergencji nominalnej w Hiszpanii

Na początku lat dziewięćdziesiątych Hiszpania spełniała jedynie kryterium długu

publicznego, który w 1990 r. wynosił około 44% PKB. Jednak jego poziom do połowy lat

dziewięćdziesiątych nieustannie wzrastał, a w 1994 r. przekroczył 60% PKB. Postęp

21

dążący do wypełnienia kryteriów konwergencji zauważalny był dopiero od połowy lat

dziewięćdziesiątych. Ostatecznie, Hiszpania wypełniła w 1998 roku wszystkie wymagane

kryteria i zdołała zakwalifikować się do państw przystępujących do Unii Walutowej.

22

Tabela 5. Wybrane kryteria konwergencji nominalnej w Hiszpanii w latach 1990-1998

Region(kraj)/

Lata

Dług publiczny w % Deficyt budżetowy % Inflacja w %

Hiszpania

1990 44,8 4,1 6,7

1991 45,8 4,9 5,9

1992 48,4 3,6 5,9

1993 59,5 6,8 4,6

1994 63,1 6,3 4,7

1995 65,7 6,6 4,7

1996 70,1 4,6 3,6

1997 66,0 2,6 1,8

1998 64,0 2,7 1,8 Źródło: Źródło: Europejska Integracja Monetarna od A do Z, NBP, Warszawa 2009

Na początku lat dziewięćdziesiątych dług publiczny znajdował się na umiarkowanym

poziomie, jednakże ze względu na zbyt wysoki deficyt budżetowy, jego wysokość z roku

na rok wzrastała. Najwyższą wartość długu uzyskano w 1996 r., kiedy przekroczył on 70%

PKB. Płynny spadek zadłużenia od 1997 r. umożliwił Hiszpanii wypełnić kryterium długu

pomimo tego, iż dług publiczny w roku referencyjnym przekraczał zakładaną wartość 60%

PKB. Rada do Spraw Gospodarczych i Finansowych uznała, że utrzymujący się spadek

długu przez dwa ostatnie lata dawał pozytywną perspektywę obniżenia się długu poniżej

wartości referencyjnej w kolejnych latach oraz że można to uznać za spełnienie kryterium

długu.

W latach 1990-1992 deficyt publiczny przekroczył wartość referencyjną 3% PKB o

1,1% w 1990 r., 1,9% w 1991 r. oraz 0,6% PKB w 1992 roku. Jednakże w 1993 r.

przekroczył poziom 6% PKB. Sytuacja ta utrzymywała się do 1996 roku, gdyż w tym roku

rozpoczął się proces płynnego ograniczania nierównowagi finansów publicznych. Deficyt

finansów publicznych w 1997 r., tj. w okresie referencyjnym, wyniósł 2,6% PKB czyli o

0,4% PKB poniżej wartości referencyjnej. Obniżenie deficytu miało miejsce przy

jednoczesnej redukcji fiskalizmu. Przez pierwsze dwa lata przynależności do Unii

Gospodarczej i Walutowej zdyscyplinowanie finansów publicznych nadal się zwiększało,

co doprowadziło do zbilansowania wydatków i dochodów publicznych oraz doprowadziło

prawie do całkowitego wyrównania, dzięki czemu w 2000 r. deficyt wyniósł 0,3% PKB.

W latach dziewięćdziesiątych XX wieku inflacja w Hiszpanii utrzymywała się na

dość wysokim poziomie wynoszącym 6,7% w 1990 r. oraz 5,9% w latach 1991-1992.

Wynikało to przede wszystkim z szybkiego tempa wzrostu plac. W kolejnym roku nastąpił

spadek tempa wzrostu cen o ponad 1 punkt procentowy, a wynikało to głównie z panującej

23

wówczas recesji. W późniejszych latach - aż do 1996 r. - nie odnotowano postępu w

obniżaniu inflacji, mimo iż w latach 1994-1996 miał mieć miejsce pierwszy Program

Zbieżności, który zakładał realizację kryteriów konwergencji, w tym także kryterium

inflacyjne. Proces dezinflacji w Hiszpanii rozpoczął się w 1996 r. Wtedy bowiem wskaźnik

CPI obniżył się do poziomu 3,6%, by w następnym roku wynieść już mniej niż 2%.

Oznaczało to, że wzrost cen był znacznie niższy, niż wartość referencyjna, która w 1997 r.

wynosiła 1,8% oraz że Hiszpania zdołała spełnić inflacyjne kryterium konwergencji.

2.3. Inne przyczyny wystąpienia kryzysu gospodarczego w krajach

PIGS

Należy sobie zadać pytanie czy jedyną przyczyną kryzysu w strefie euro jest kryzys

światowy? Światowy kryzys finansowy był tylko iskrą zapalną kryzysu w strefie euro.

Można także powiedzieć, że nie jest on źródłem obecnych problemów, z jakimi się boryka

Unia Europejska, gdyż jest to wynikiem połączenia kilku czynników. Z jednej strony

istnieje wiele niedoskonałości w konstrukcji wspólnego obszaru walutowego, a z drugiej

strony część krajów nie jest przygotowana do radzenia sobie z wyzwaniami wynikającymi

z funkcjonowania strefy euro (założenia z Traktat z Maastricht).

Innymi źródłami kryzysu w strefie euro są21:

zbyt duże zróżnicowanie poziomu rozwoju oraz struktur gospodarczych krajów

członkowskich strefy euro.

21N. Białek, Przyczyny wybuchu kryzysu strefy euro: rola polityki monetarnej USA oraz Europejskiego

Banku Centralnego, http://workingpapers.wsiz.pl/pliki/working-

papers/PRZYCZYNY%20WYBUCHU%20KRYZYSU_WSIZ%20WP_N%20Bialek_4.pdf,

24

Rysunek 1. PKB per capita w Portugali, Irlandii, Grecji i Hiszpanii wyrażone w US$

Źródło: http://www.worldbank.org/

mała zdolność niektórych państw do radzenia sobie ze wstrząsami gospodarczymi,

która spowodowana była brakiem odpowiednich regulacji i instytucji, czy też niską

konkurencyjnością;

niska skuteczność mechanizmów wymuszających prowadzenie odpowiedzialnej

polityki fiskalnej, w tym mechanizmów rynkowych;

brak dostatecznego nadzoru nad sektorem finansowym;

nieistnienie mechanizmów zarządzania kryzysowego oraz wsparcia finansowego

dla najbardziej zagrożonych krajów strefy euro.

Niedopasowanie polityki pieniężnej w strefie euro okazało się dużo większe niż się

spodziewano. Głównie przyczyniło się to do nagromadzenia problemów, których skutkiem

był kryzys. Dzisiaj możemy stwierdzić, że niedopilnowanie spełnienia kryteriów z

Maastricht dla części krajów, głównie Grecji, Irlandii, Portugali i Hiszpanii, doprowadziło

do negatywnych skutków w tych krajach, jak i poza nimi.

0

10

20

30

40

50

60

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

PKB per capita

Portugalia Irlandia Grecja Hiszpania

25

III. WYBRANE SKUTKI KRYZYSU W KRAJACH PIGS

3.1. Skutki kryzysu w Portugalii

Występujące trudności w państwach, które w dużym stopniu odczuły kryzys

gospodarczy i finansowy, są nie tylko skutkiem spekulacji oraz złego zarządzania

finansami publicznymi, lecz biorą się także z niezdolności państw do tworzenia bogactwa.

Przykładem takiego państwa jest Portugalia, która tak naprawdę nie potrafiła dostosować

się do warunków Unii Gospodarczo-Walutowej.

Jedną z głównych przyczyn portugalskiej recesji była „gorączka kredytowa” i boom

konsumpcyjny (nie tylko mieszkaniowy), co wpłynęło na wzrost inflacji. Rząd tego kraju

rozwój ekonomiczny oparł na imporcie, a nie eksporcie – co doprowadziło do

niebezpiecznego zwiększenia się deficytu handlowego.22

Wzrostowi uległy także koszty pracy, co doprowadziło do przenoszenia produkcji

przez wielkie korporacje w inne bardziej opłacalne miejsca. Portugalia notorycznie

marnowała pieniądze, które płynęły do niej po wstąpieniu do Unii Europejskiej od 1986

roku. Nie przeprowadzono gruntownych reform ekonomicznych, a środki finansowe

kierowano na tymczasowe inwestycje, które tak naprawdę nie doprowadzały do

zwiększenia się konkurencyjności gospodarki23.

22L. Kafarska, Sedlak & Sedlak, Iberyjski kryzys, czyli rynek pracy w Hiszpanii i Portugalii, 03.12.2013,

http://rynekpracy.pl/artykul.php/typ.1/kategoria_glowna.27/wpis.737 23L. Kafarska, Sedlak & Sedlak, Iberyjski kryzys, czyli rynek pracy w Hiszpanii i Portugalii, 03.12.2013,

http://rynekpracy.pl/artykul.php/typ.1/kategoria_glowna.27/wpis.737

26

Rysunek 2. Wskaźnik zatrudnienia w Portugalii w latach 2003-2013 w grupie 15-64 lata

wyrażony w %

Źródło: Eurostat

Portugalia posiadała do 2010 roku większy wskaźnik zatrudnienia niż występował

w strefie euro. Od 2011 roku, jak i obecnie zanotowała duże spadki zatrudnienia. W ramach

walki z kryzysem sprywatyzowano państwowe firmy i zwolniono kilkadziesiąt tysięcy

pracowników sektora publicznego. Największy spadek zatrudnienia miał miejsce w 2012 i

2013 roku. Wskaźnik ten pokazuje także spadek liczby ludności, gdyż osoby pozostające

bez pracy wyjeżdżają do innych krajów w poszukiwaniu zatrudnienia oraz lepszych

warunków bytowych24. Liczba emigrantów stale emigrujących z kraju od 2010 roku stale

rośni i w 2013 roku wynosiła aż 53,78 tys. osób porównując do 2003 roku gdzie wynosiła

8,9 tys.

24L. Kafarska, Sedlak & Sedlak, Iberyjski kryzys, czyli rynek pracy w Hiszpanii i Portugalii, 03.12.2013,

http://rynekpracy.pl/artykul.php/typ.1/kategoria_glowna.27/wpis.737

68,1 67,8 67,5 67,9 67,8 68,2

66,365,6

64,2

61,861,1

56

58

60

62

64

66

68

70

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Portugalia-wskaźnik zatrudniena w grupie wiekowej 15-64 wyrażony w %

Strefa euro- wskaźnik zatrudniena w grupie wiekowej 15-64 wyrażony w %

7,40 7,808,80 8,90 9,10 8,80

10,7012,00

12,90

15,8016,40

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

10,00

12,00

14,00

16,00

18,00

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Portugalia- stopa bezrobocia w % Strefa euro- stopa bezrobocia w %

27

Źródło: Eurostat

Portugalia posiadała na początku XXI wieku bezrobocie na dość niskim poziomie -

7,1. Jednak stopa bezrobocia w Portugalii systematycznie rośnie od czasu wstąpienia do

Unii Walutowej. Do roku 2008 bezrobocie w Portugalii miało akceptowalny poziom 8,8%.

Od roku 2009 do roku 2012 bezrobocie rosło już o kilka punktów procentowych rocznie.

W roku 2012 osiągnęło już prawie 16%.

Aby walczyć ze złą sytuacją panującą w kraju postanowiono podnieść wiek

emerytalny oraz obniżyć wysokość emerytur zależnie od możliwości budżetu. W budżecie

państwa zaplanowano poważną redukcję wydatków, zmniejszenie zatrudnienia w

administracji państwowej, obniżenie wydatków na oświatę i badania naukowe.

Zapowiedziano także podwyżki podatków m.in. od dochodów, nieruchomości, zysków

kapitałowych, wyrobów tytoniowych i towarów luksusowych.25

3.2. Skutki kryzysu w Irlandii

Spośród krajów Unii Europejskiej to Irlandia została dotknięta najgłębszą recesją.Za

początek kryzysu w tym kraju można uznać załamanie się rynku nieruchomości – ceny

apartamentów spadły o połowę, a wiele budowanych osiedli mieszkaniowych nie zostało

dokończonych. Zadłużenie Irlandii z tytułu pożyczek hipotecznych sięgało aż połowy

irlandzkiego PKB.26

Wszystko za sprawą dwóch towarzystw budowlanych oraz czterech banków, które

przyczyniły się do powstania i wzrostu „bańki spekulacyjnej” poprzez pożyczanie

znacznych środków pieniężnych deweloperom, a także nakłaniając klientów do zakupu

nieruchomości o wygórowanej cenie. Irlandzkim rynkiem nieruchomości kierowała chęć

zdobycia zysków krótkoterminowych oraz chciwość. Rynek ten dodatkowo wspierany był

przez wysokie ulgi podatkowe. Rząd w za dużej mierze pokładał ufność we wzroście

sektora nieruchomości oraz wpłatach z opłat skarbowych. W grudniu 2008 okazało się, iż

25 Portugalia przyjęła budżet, 11-10-2012, http://www.ekonomia.rp.pl/artykul/941457.html?print=tak&p=0 26 M. Rosiska-Bukowska, KRYZYS W STREFIE EURO – WYBRANE ASPEKTY MAKRO I

MIKROEKONOMICZNE, http://www.katedramsg.uni.lodz.pl/wgrane_pliki/kryzys-w-strefie-euro-

magdalena-rosinska-bukowska-345-371.pdf

28

Anglo Irish Bank dokonał nie zgłoszonych do instytucji państwowej legalnych, lecz bardzo

ryzykownych operacji obrotu aktywami za granicą.27

Akcje tegoż banku od grudnia 2008 r. straciły aż ok 98% swojej wartości. Aby

zapobiec upadkowi banku Anglo Irish Bank w styczniu 2009 r. rząd Irlandii zmuszony był

przekazać ok. 2 mld euro pochodzących ze składek podatników. Doprowadziło to do

powiększenia deficytu budżetowego do około 11% PKB (kryterium z Maastricht zakłada

3%)28. Aby ratować Bank Anglo- Irish kraj ten zmuszony był także do zwrócenia się o

pomoc do Unii Europejskiej i Międzynarodowego Funduszu Walutowego, gdyż koszty

ratowania banku wynosił 35 mld euro i przewyższały możliwości państwa. Cała sytuacja

w sposób negatywny odbiła się na całej gospodarce, dotykając społeczeństwa29.

Rysunek 3. Wskaźnik zatrudnienia w Irlandii w latach 2003-2013 w grupie 15-64 lata wyrażony

w %

Źródło: Eurostat

Zatrudnienie w Irlandii miało imponujące wzrosty w latach 2001-2007. Należy

zauważyć, że w ciągu trzech lat (2005-2007) gospodarka Irlandii generowała miejsca pracy

na poziomie ponad 67 %. Kryzys w 2009 r. doprowadził do spadku zatrudnienia. Stopa

27 J. Giżyński, R. Wierzba, E. Gostomski, M. Penczar, M. Liszewska, P. Górski, E. Małecka, Polski sektor

bankowy wobec wyzwań związanych z kryzysem finansowym w strefie euro, Wydział Zarządzania

Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2014, s. 33-34 28 Sytuacja gospodarcza w Grecji, Hiszpanii, Irlandii, Islandii, Estonii, na Litwie i Łotwie oraz w Polsce –

skutki kryzysu, Artur Dragan 16.04.2010

r.http://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/121/plik/012.pdf 29Irlandia w recesyjnej dziurze, Tomasz Wybranowski, 12.12.2010http://www.tygodnikprzeglad.pl/irlandia-

recesyjnej-dziurze/

65,566,3

67,668,7 69,2

67,6

61,9

59,658,9 58,8

60,5

52

54

56

58

60

62

64

66

68

70

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Irlandia- wskaźnik zatrudniena w grupie wiekowej 15-64 wyrażony w %

Strefa euro- wskaźnik zatrudniena w grupie wiekowej 15-64 wyrażony w %

29

zatrudnienia zmniejszyła się aż o 7,3%. Lata 2010-2012 to także spadek zatrudnienia choć

trend ten jest malejący, a w 2013 roku można zauważyć lekki wzrost zatrudnienia30.

Rysunek 4. Stopa bezrobocia w Irlandii w latach 2003-2013wyrażona w %

Źródło: Eurostat

Od września 2008 roku systematycznie wzrastał wskaźnik stopy bezrobocia. W roku

2009 bezrobocie z 6,4% skoczyło podwójnie do poziomu 12%. Gospodarka Irlandii

zachwiała się w wyniku kryzysu. W latach następnych wzrost bezrobocia się utrzymał i

zwiększył do 14,7%. Dopiero w 2013 roku nastąpiła poprawa i stopa bezrobocia obniżyła

się do 13,1%.

3.3. Skutki kryzysu w Grecji

Jedną z przyczyn obserwowanego w 2010 r. kryzysu w Grecji w dużej mierze jest

niewystarczające przygotowanie do integracji walutowej. Na kryzys wpływ miała także

podupadająca pozycja konkurencyjna gospodarki greckiej przed przystąpieniem do strefy

euro. Brakowało również wypełnienia założeń konwergencji nominalnej, a także reform o

skutkach średnio- i długookresowych. Wszystko to świadczyło o tym, że Grecja była

nieprzygotowana do wprowadzenia wspólnej waluty w 2001 r. Przez długie okres budżet

Grecji notował duży deficyt, zaś kolejne ponoszone wydatki finansowane były z nowych

30 IRLANDIA - wskaźniki gospodarcze Irlandii, http://euro-dane.com.pl/irlandia

4,60 4,50 4,40 4,50 4,70

6,40

12,00

13,9014,70 14,70

13,10

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

10,00

12,00

14,00

16,00

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Irlandia- - stopa bezrobocia w % Strefa euro- stopa bezrobocia w %

30

emisji obligacji. Rzeczywista sytuacja była ukrywana dzięki kreatywnej księgowości i

naginanym statystykom.31

Czynnikiem który wpłynął na spadek zaufania do Grecji wśród jej partnerów

europejskich była informacja o przekazywaniu przez greckie władze do Eurostatu

nieprawdziwych danych statystycznych. Dopiero podczas przeprowadzonej jesienią 2009

roku rewizji danych statystycznych pokazano ogromną skalę problemów greckich

finansów publicznych. Reakcją na wynikłą sytuację było obniżenie przez agencje

ratingowe ocen wiarygodności kredytowej Grecji, co doprowadziło do spadku cen greckich

aktywów na rynkach finansowych. W rezultacie obniżki ratingów greckie papiery

skarbowe uzyskały status tzw. obligacji śmieciowych (które charakteryzuje wysokie

ryzyko kredytowe) na skutek czego znalazły się one poza obszarem zainteresowania

instytucji finansowych, które nie inwestują w aktywa o niskiej ocenie ratingowej32.

Podniesienie ryzyka niewypłacalności Grecji na rynkach finansowych strefy euro

miało wpływ na pogorszenie sytuacji gospodarczej i płynnościowej greckiego systemu

bankowego. Do tej sytuacji przyczyniły się między innymi takie czynniki jak: sztywność

rynku pracy, konstrukcja systemu ubezpieczeń społecznych, która doprowadziła do

zbytniego rozwoju drobnej przedsiębiorczości, a także do braku przejrzystości

instytucjonalnej i legislacyjnej. Niebagatelnym czynnikiem, który miał wpływ na niską

konkurencyjność greckiej gospodarki oraz przeciągał proces jej modernizacji był zbyt

wysoki poziom regulacji rynku pracy.33

31 Kryzys grecki- geneza i konsekwencje, Ministerstwo Finansów,

https://polskawue.gov.pl/files/polska_w_ue/Euro/Ramy_dok_uzupelniajacy_grecja.pdf 32 Kryzys grecki- geneza i konsekwencje, Ministerstwo Finansów,

https://polskawue.gov.pl/files/polska_w_ue/Euro/Ramy_dok_uzupelniajacy_grecja.pdf 33 Kryzys grecki- geneza i konsekwencje, Ministerstwo Finansów,

https://polskawue.gov.pl/files/polska_w_ue/Euro/Ramy_dok_uzupelniajacy_grecja.pdf

31

Rysunek 5. Wskaźnik zatrudnienia w Grecji w latach 2003-2013 w grupie 15-64 lata wyrażony w

%

Źródło: Eurostat

Gospodarka Grecji stosunkowo dobrze radziła sobie z generowaniem miejsc pracy

w latach 2003-2008. Wskaźnik zmian zatrudnienia osiągał w tych latach dodatnie wartości.

Grecja była także krajem, który przyjmował emigrantów zarobkowych. Dopiero rok 2009

spowodował spadek osób pracujących. W roku 2012 zatrudnienie w Grecji zaczęło

gwałtownie spadać, co świadczyło o coraz gorszej sytuacji gospodarczej w tym kraju.

Wpłynęło to także na powiększenie się stopy bezrobocia – zob. rys. 7.

Rysunek 6. Stopa bezrobocia w Grecji w latach 2003-2013 wyrażona w %

Źródło: Eurostat

58,7 59,4 60,1 61 61,4 61,9 61,2 59,655,6

51,3 49,3

0

10

20

30

40

50

60

70

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Grecja- wskaźnik zatrudniena w grupie wiekowej 15-64 wyrażony w %

Strefa euro- wskaźnik zatrudniena w grupie wiekowej 15-64 wyrażony w %

9,7010,60 10,00

9,00 8,40 7,809,60

12,70

17,90

24,50

27,50

0,00

5,00

10,00

15,00

20,00

25,00

30,00

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Grecja- stopa bezrobocia w % Strefa euro- stopa bezrobocia w %

32

Stopa bezrobocia w Grecji utrzymywała się na poziomie akceptowalnym społecznie

do roku 2009, gdyż bezrobocie między 7,8% a 10,6% nie wywołuje głębokich niepokojów

i demonstracji. W roku 2010 bezrobocie w Grecji zaczęło rosnąć do poziomu 12,7%. W

roku następnym wynosiło już aż 17,9%. Trend wzrostowy utrzymał się także w 2012 i 2013

roku, - wtedy stopa bezrobocia osiągnęła bardzo wysoki poziom 24,5% w 2012 roku oraz

27,5% w 2013 roku co świadczyło o pogłębiającej się recesji tego kraju.

Możliwość wystąpienia spirali zadłużenia w Grecji miała swoje odbicie także w

innych państwach strefy euro ,co wymagało bezzwłocznego wypracowania reakcji na

zaistniałą sytuację. Wśród proponowanych rozwiązań kryzysu wymieniano34:

wykluczenie Grecji ze strefy euro;

dopuszczenie do bankructwa;

udzielenie jej pomocy finansowej.

3.4. Skutki kryzysu w Hiszpanii

Hiszpania do 2007 r. przeżywała okres dużej aktywności gospodarczej. W 2007 r.

PKB per capita osiągnęło poziom 90% średniej unijnej, a jednocześnie w kraju zanotowano

najwyższy w historii poziom zatrudnienia który wynosił 20,5 mln ludzi zatrudnionych

wobec 1,8 mln bezrobotnych. Wzrost gospodarczy w tym kraju opierał się na nadmiernej

ekspansji sektora budowlanego, a rozwój nie był powiązany ze wzrostem wydajności.

Skutkowało to utratą konkurencyjności Hiszpanii w stosunku do pozostałych krajów Unii

Europejskiej35.

Boom występujący na rynku nieruchomości połączony był ze zbyt łatwym

dostępem do tanich kredytów. Spowodował on bowiem ciągły przyrost miejsc pracy

(również wzmożony napływ imigrantów), podwyżkę cen nieruchomości, zapotrzebowanie

na nowe domy i mieszkania, zwiększona liczba kredytów hipotecznych a także wzrost

zadłużenia społeczności. Duży niepokój mogły budzić bardzo łatwo dostępne i często

nieodpowiedzialnie przyznawane kredyty hipoteczne. W USA trzymano się zasady, by

kredyt hipoteczny wynosił maksymalnie 250% dochodu kupującego, zaś w Hiszpanii

34E. Latoszek, K. Sachurski, Instrumenty zarządzania kryzysem w obszarze polityki budżetowej w Unii

Gospodarczej i Walutowej, 03.2013 r. http://www.ce.uw.edu.pl/pliki/pw/latoszek_e.pdf 35 K. Mroczek, A. Więcek, Kryzys gospodarczy w Grecji i Hiszpanii a jego skutki w ujęciu sektorowym,

01.2013 r. https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/6084/1/PPES12013_KMAW.pdf

33

stosunek ten wynosił 8/1. Wysokość kredytów w 2008 r udzielonych developerom i

inwestorom budowlanym wyniosła aż 50% PKB36.

Należy zwrócić uwagę na fakt, że pierwsza faza kryzysu nie uderzyła bardzo silnie

w hiszpańskie banki komercyjne (nie potrzebowały one bowiem zewnętrznego

dofinansowania). Kredyty bankowy wysokiego ryzyka ( zwane subprime) nie były w tym

państwie tak popularne jak w innych krajach, gdyż banki Hiszpańskie zachowywały

wystarczające rezerwy. Dużo mocniej odczuły kryzys finansowy lokalne banki

oszczędnościowe (tzw. cajas), gdyż to ich zadaniem było finansowanie lokalnych

projektów i przedsięwzięć powiązanych z rynkiem nieruchomości37.

Pogłębiający się kryzys doprowadził do spadku wiarygodności kredytowej oraz

ekonomicznej pewności dużych banków, jak i samego rządu, z powodu coraz to niższych

ocen nadawanych przez instytucje ratingowe. Jakość aktywów należąca do banków

hiszpańskich wciąż się pogarsza, natomiast konsekwencje utraty wiarygodności kraju są

bardzo dotkliwe38.

Pęknięcie „bańki” było kwestią oczywistą i wynikło z kryzysu finansowego, który

w 2008 r. zaczął przemieszczać się ze Stanów Zjednoczonych na rynki europejskie.

Skończył się wówczas w Hiszpanii czas „złotej dekady”. W 2008 r. kraj ten znalazł się w

stanie recesji. Krach w branży budowlanej, nagły spadek cen nieruchomości a także

zmniejszenie dostępu do tanich kredytów oraz ogólny wzrost cen miały największe wpływ

na rynk pracy. Zatrudnienie w 2010 uległo obniżeniu w stosunku do szczytowego 2007

roku o 2 mln osób39.Od 2008 roku następuje ciągły spadek liczby osób zatrudnionych.

Różnica pomiędzy rokiem 2007 a 2013 wynosi już 10 % i w najbliższych latach może ulec

ciągłemu pogarszaniu.

36 K. Mroczek, A. Więcek, Kryzys gospodarczy w Grecji i Hiszpanii a jego skutki w ujęciu sektorowym,

01.2013 r. https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/6084/1/PPES12013_KMAW.pdf 37 Sytuacja gospodarcza w Grecji, Hiszpanii, Irlandii, Islandii, Estonii, na Litwie i Łotwie oraz w Polsce –

skutki kryzysu, http://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/121/plik/012.pdf 38 Sytuacja gospodarcza w Grecji, Hiszpanii, Irlandii, Islandii, Estonii, na Litwie i Łotwie oraz w Polsce –

skutki kryzysu, http://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/121/plik/012.pdf 39 39 K. Mroczek, A. Więcek, Kryzys gospodarczy w Grecji i Hiszpanii a jego skutki w ujęciu sektorowym,

01.2013 r. https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/6084/1/PPES12013_KMAW.pdf

34

Rysunek 7. Wskaźnik zatrudnienia w Hiszpanii w latach 2003-2013 w grupie 15-64 lata

wyrażony w %

Źródło: Eurostat

Liczba bezrobotnych powiększyła się w tym samym okresie 2,5 razy (z 1,8 mln do

4,6 mln – zob. rys. 9).Od 2008 roku wysokość stopy bezrobocia rośnie w bardzo szybkim

tempie i w 2013 roku wynosiła już 26,1 % to jest ponad 3 razy więcej niż w roku 2007.

Problemem braku pracy w największym stopniu zostali dotknięci ludzie młodzi. W 2010 r.

bezrobocie wśród osób poniżej 25 roku życiu wyniosło prawie 42%40.

Rysunek 8. Stopa bezrobocia w Hiszpanii w latach 2003-2013 wyrażona w %

Źródło: Eurostat

40 Michalska K., Wojciechowski W., Dlaczego rynek pracy w Hiszpanii nie działa, Forum Obywatelskiego

Rozwoju, http://www.for.org.pl/upload/File/analizy/AnalizaFOR12011Hiszpaniarynekpracy.pdf.

59,8 61,163,3 65 65,8 64,5

60 58,8 5855,8 54,8

0

10

20

30

40

50

60

70

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Hiszpania- wskaźnik zatrudniena w grupie wiekowej 15-64 wyrażony w %

Strefa euro- wskaźnik zatrudniena w grupie wiekowej 15-64 wyrażony w %

11,50 11,009,20 8,50 8,20

11,30

17,9019,90

21,40

24,8026,10

0,00

5,00

10,00

15,00

20,00

25,00

30,00

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Hiszpania- stopa bezrobocia w % Strefa euro- stopa bezrobocia w %

35

Rząd hiszpański, nie posiadając własnych środków przeznaczonych na

dofinansowanie banków musiał zwrócić się w 2012 r. o pomoc do Unii Europejskiej.

Skala i głębokość konsekwencji kryzysu ujawniły konieczność reform, przede

wszystkim w odniesieniu do sektora budowlanego, rynku pracy, a także systemu

bankowego. Kryzys spowodował również zwiększenie się deficytu budżetowego i

długu publicznego. Należy jednak zauważyć, że przed wystąpieniem kryzysu Hiszpania

należała do nielicznych krajów, które bez większych problemów spełniały kryteria

konwergencji41.

41Sytuacja gospodarcza Hiszpanii, Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Madrycie,

http://www.madryt.msz.gov.pl/pl/wspolpraca_dwustronna/wspolpraca_gospodarcza/sytuacja_gospodarcza_

hiszpanii/

36

ZAKOŃCZENIE

We wszystkich omawianych krajach PIGS w pierwszej połowie lat

dziewięćdziesiątych występował wysoki deficyt finansów publicznych, który

systematycznie się zwiększał . W efekcie, zarówno w Irlandii, Hiszpanii, Portugalii, jak i

Grecji szybko rosła relacja długu publicznego do PKB. Inflacja (CPI) w tym czasie była na

poziomie umiarkowanym w Hiszpanii, także umiarkowanym, lecz niestabilnym w

Portugalii i wysokim w przypadku Grecji. We wszystkich krajach w pierwszej połowie lat

dziewięćdziesiątych podjęto nieudane próby realizacji programów zbieżności, których

celem miało być zbliżanie się do realizacji kryteriów z Maastricht , a w szczególności

redukcji deficytu fiskalnego i inflacji. W Portugalii program zbieżności ogłoszono w

grudniu 1991 r., w Hiszpanii w kwietniu 1992 r., a w Grecji w grudniu 1992 r. Wszystkie

te próby okazały się nieudane wskutek niedostatecznych reform i zbyt optymistycznych

założeń dotyczących wzrostu gospodarczego. W 1993 r. zanotowano ujemne tempo

wzrostu w każdym z omawianych krajów. W związku z tymi niepowodzeniami konieczna

stała się modyfikacja programów konwergencji.

Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić że największym

problemem dla krajów PIGS było spełnienie kryterium fiskalnego (dług publiczny nie

może przekraczać 60%, zaś maksymalna wysokość deficytu budżetowego wynosi 3%) .

Pomimo tego, iż nie spełniły one pierwotnie przyjętego kryterium w Maastricht, zostały

one przyjęte do Unii Gospodarczej i Walutowej które doprowadziło do załamania się

gospodarek tych krajów a także negatywnie wpłynęło na inne państwa należące do strefy

euro jak i Unii Europejskiej.

Po przebytym kryzysie Unia Europejska musi przekonać państwa pozostające poza

strefą euro, że dołączenie do niej jest konieczne dla zamknięcia pewnego rozdziału w

tworzeniu spójnej polityki ponadnarodowej. Jeżeli uda się to osiągnąć, to do końca tej

dekady strefa euro może stać się dużo efektywniejsza i praktycznie tożsama z całą Unią

Europejską.

37

Bibliografia:

Literatura:

1. Albiński P., Kryzys a polityka stabilizacyjna w Unii Europejskiej, Oficyna Wydawnicza

SZKOŁA GŁÓWNA HANLOWA W WARSZWIE, Warszawa, 2012, s.33

2. Giżyński J.,. Wierzba R,. Gostomski E, Penczar M., Liszewska M., Górski P., Małecka E.,

Polski sektor bankowy wobec wyzwań związanych z kryzysem finansowym w strefie euro,

Wydział Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2014, s. 33-34

3. Kaczmarek T., Globalna gospodarka i globalny kryzys, Difi n, Warszawa 2009, s.140

4. Krzemińsk M. Kryzys gospodarczy jako wyzwanie dla zarządzania Unią Europejską.

Przykład regionów i polityki regionalnej, CENTRUM EUROPEJSKIE NATOLIN, Warszawa

2014, s.7.

5. Mączyńska E., Sytuacje kryzysowe w przedsiębiorstwach, w: Nauka o przedsiębiorstwie.

Wybrane

zagadnienia, red. I. Lichniak, Ofi cyna Wydawnicza SGH w Warszawie, Warszawa 2009, s.

197.

6. Pronobis M., Polska w strefie euro, C.H.Beck, Warszawa 2008, s.56

7. Tokarski J. Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1980, s. 404

8. Wieczerzyńska B., Kryzys w przedsiębiorstwie, CeDeWu Sp. z o.o., Warszawa 2009, s. 17.

9. Włodarczyk P., Stabilność fiskalna – koncepcja teoretyczna i jej znaczenie praktyczne.

Analiza na przykładzie państw Grupy Wyszehradzkiej w latach 1995–2009, Narodowy Bank

Polsk, Warszawa, 2011 r. s. 9-17

10. Zimniewicz K., Nauka o organizacji i zarządzaniu, PWN, Warszawa 1990, s. 223–224.

11. Żakowski J. i, Zawał, zrozumieć kryzys, Polityka, Spółdzielnia Pracy, Warszawa 2009,

s. 239.

Strony internetowe:

http://euro-dane.com.pl/hiszpania

http://euro-dane.com.pl/grecja

http://euro-dane.com.pl/portugalia

http://euro-dane.com.pl/irlandia

http://www.madryt.msz.gov.pl/pl/wspolpraca_dwustronna/wspolpraca_gospodarcza/sytua

cja_gospodarcza_hiszpanii/

http://www.for.org.pl/upload/File/analizy/AnalizaFOR12011Hiszpaniarynekpracy.pdf./

https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/6084/1/PPES12013_KMAW.pdf

http://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/121/plik/012.pdf

http://www.nbp.pl/aktualnosci/wiadomosci_2014/20141120_raport_wyzwania_integracji

_ze_strefa_euro.pdf

https://www.nbp.pl/publikacje/integracja_europejska/6-pak.pdf

http://rynekpracy.pl/artykul.php/typ.1/kategoria_glowna.27/wpis.737

http://www.ce.uw.edu.pl/pliki/pw/latoszek_e.pdf

http://www.for.org.pl/upload/File/analizy/AnalizaFOR12011Hiszpaniarynekpracy.pdf.

http://rynekpracy.pl/artykul.php/typ.1/kategoria_glowna.27/wpis.737

http://www.pracaizycie.pl/artykuly/praca-za-granica/iberyjskie-rynki-pracy-pograzone-w-

recesji

38

SPIS ILUSTRACJI:

Rysunek 1. PKB per capita w Portugali, Irlandii, Grecji i Hiszpanii wyrażone w US$ ................. 24

Rysunek 2. Wskaźnik zatrudnienia w Portugalii w latach 2003-2013 w grupie 15-64 lata

wyrażony w %................................................................................................................................. 26

Rysunek 4. Wskaźnik zatrudnienia w Irlandii w latach 2003-2013 w grupie 15-64 lata wyrażony

w % .............................................................................................................................................. 28

Rysunek 5. Stopa bezrobocia w Irlandii w latach 2003-2013wyrażona w % ................................. 29

Rysunek 6. Wskaźnik zatrudnienia w Grecji w latach 2003-2013 w grupie 15-64 lata wyrażony w

% ..................................................................................................................................................... 31

Rysunek 7. Stopa bezrobocia w Grecji w latach 2003-2013 wyrażona w % .................................. 31

Rysunek 8. Wskaźnik zatrudnienia w Hiszpanii w latach 2003-2013 w grupie 15-64 lata

wyrażony w %................................................................................................................................. 34

Rysunek 9. Stopa bezrobocia w Hiszpanii w latach 2003-2013 wyrażona w % ............................ 34

SPIS TABELI:

Tabela 1. Podział oraz charakterystyka kryteriów konwergencji w strefie euro............................. 14

Tabela 2. Wybrane kryteria konwergencji nominalnej w Portugali w latach 1990-1998 ............... 16

Tabela 3. Wybrane kryteria konwergencji nominalnej w Irlandii w latach 1990-1998 .................. 17

Tabela 4. Wybrane kryteria konwergencji nominalnej w Grecji .................................................... 19

Tabela 5. Wybrane kryteria konwergencji nominalnej w Hiszpanii w latach 1990-1998 .............. 22