1

1. WSTĘP

PROJEKT EKOLOGIA

Wydział Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiskaul. Kuźnicza 3550-138 Wrocław

Magdalena Lazopoulos

przykłady dobrych praktyk

2

1. WSTĘP

Projekt graficzny okładki:MP Design Marta Płonka

Skład komputerowy:KAMBIT Graf Marcin Klekotko

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej książki, zarówno w całości, jak i we fragmentach, nie może być reprodukowana w sposób elektroniczny, fotograficzny i inny bez zgody wydawcy i właścicieli praw autorskich.

© Copyright by Uniwersytet WrocławskiWrocław 2013

Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżet państwa.

„Projekt Ekologia – innowacyjny, interdyscyplinarny program nauczania przedmiotów matematyczno- -przyrodniczych metodą projektu” realizowany jest pod nadzorem Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w partnerstwie czterech podmiotów:

Lider – Dobre Kadry, Centrum badawczo-szkoleniowe Sp. z o.o.,

Partner 1 – Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska,

Partner 2 – SGS Eko-Projekt sp. z o.o. Pszczyna,

Partner 3 – Dr. Kerth + Lampe Geo-Infometric GmbH (Niemcy).

Publikacja dystrybuowana bezpłatnie

ISBN: 978-83-61518-48-8

3

1. WSTĘP

SPIS TREŚCI

1. Wstęp ............................................................................................................................................... 4

2. Współpraca ze środowiskiem ........................................................................................................... 5

3. Praca zespołowa ............................................................................................................................... 7

4. Współpraca nauczycieli .................................................................................................................... 11

5. Integracja nauczania ......................................................................................................................... 13

6. Literatura .......................................................................................................................................... 16

4

1. WSTĘP

1. Wstęp

Projekt „EKOLOGIA – innowacyjny, interdyscyplinarny program nauczania przedmiotów matematyczno--przyrodniczych metodą projektu” realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz z budżetu Państwa pod nadzorem Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach Priorytetu III Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki – Wysoka jakość systemu oświaty, działanie 3.5. – projekty innowacyjne.

Projekt, którego czas realizacji przewidziano od 1 lipca 2010 r. do 31 października 2013 r. jest reali- zowany w partnerstwie czterech podmiotów: Uniwersytetu Wrocławskiego, SGS Eko-Projekt Sp. z o.o. Pszczyna, dr Kerth+Lampe Geo-Infometric GmbH (Niemcy) oraz Dobre Kadry. Centrum badawczo-szkoleniowe Sp. z o.o. – lider projektu.

Celem projektu jest rozwijanie zainteresowań przedmiotami matematyczno-przyrodniczymi wśród uczniów poprzez wypracowanie i przetestowanie do 2013 r. kompleksowego, innowacyjnego, interdy- scyplinarnego programu nauczania przedmiotów matematyczno-przyrodniczych metodą projektu w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych, co w konsekwencji powinno doprowadzić do zwiększenia zainteresowania uczniów kontynuacją kształcenia na kierunkach technicznych. Do realizacji projektu zakwalifikowano 21 szkół podstawowych, 12 gimnazjów oraz 13 szkół ponadgimnazjalnych (w tym zespoły szkół).

Szkół i placówek deklarujących chęć udziału w projekcie było znacznie więcej. Spłynęło łącznie 90 aplikacji z terenu całego kraju, co pozwala na pozytywną ocenę trafności doboru obszaru działań, diagnozy problemów oraz metod przyjętych do realizacji założonych celów.

W ramach działań projektowych przeprowadzono badania (ankiety, wywiady) wśród uczniów i nau- czycieli dolnośląskich szkół, na podstawie których specjaliści opracowali „Analizę przyczyn problemów nauczania przedmiotów matematyczno-przyrodniczych”. Autorzy dostrzegli trzy główne źródła problemów w nauczaniu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych: systemowe, do których działania w projekcie nie odniosły się bezpośrednio, środowiskowe oraz wewnątrzszkolne. Założenia i sposoby realizacji celów projektu pozwoliły na podjęcie próby zniwelowania problemów mających swoje źródła w otoczeniu (środowisku) szkoły, jak i w samej szkole. W tym celu zmodyfikowano programy nauczania przedmiotów matematyczno-przyrodniczych pod kątem możliwości realizacji projektów ekologicznych (powiązanie efektów nauczania różnych przedmiotów, praktyczne wykorzystanie wiedzy, prowadzenie eksperymentu, badań, analiz z wykorzystaniem nowoczesnych pomocy i technologii ICT) oraz wypracowano i testowano wdrożenie nowatorskiego, innowacyjnego, interdyscyplinarnego programu nauczania przedmiotów matematyczno--przyrodniczych metodą projektu.

W trakcie realizacji projektu, tj. czterech semestrów (lata szkolne 2011/2012 i 2012/2013), grupy uczniów pod opieką nauczycieli realizowały zadania z zakresu przedmiotów przyrodniczych, a realizowane treści zostały podzielone według trzech żywiołów: woda, ziemia i powietrze. Dla każdego z żywiołów przygotowane zostały zadania do realizacji metodą projektu. Szkoły biorące udział w projekcie zamieszczały informacje i relacje na temat realizowanych właśnie zadań na stronie internetowej projektu: www.innowacyjnyekolog.pl.

5

2. WSPÓŁPRACA ZE ŚRODOWISKIEM

2. Współpraca ze środowiskiem

Prowadzone działania obejmowały pracę w sali lekcyjnej, pracowni przedmiotowej, laboratorium a także w terenie. Zamieszczane na stronie projektu relacje oraz treści nadsyłanych na konkurs prezentacji multimedialnych pokazują, że wiele tematów realizowanych było poza murami szkoły, w terenie, z wyko- rzystaniem zaangażowania środowiska lokalnego szkół. Wobec konieczności realizowania zadanych treści w terenie, szkoły rozwijały lub nawiązywały współpracę z przedstawicielami instytucji i przedsiębiorstw zlokalizowanych w sąsiedztwie. Dzięki takiej współpracy możliwe było m.in. zwiedzanie oczyszczalni ścieków, stacji uzdatniania wody czy obserwacja pracy laboratoriów stacji sanitarno-epidemiologicznej. Poniżej zamieszczono przykłady instytucji, które na co dzień nie przyjmują wycieczek szkolnych, ale z którymi szkoły biorące udział w projekcie współpracowały przy realizacji tematów z zakresu trzech żywiołów:

1. Kopalnia Węgla Brunatnego w Bełchatowie – XIX LO im. Powstańców Warszawy z Warszawy2. Aeroklub Jeleniogórski – SP im. Caspara Davida Friedricha w Kopańcu3. Nadleśnictwo „Śnieżka” w Kowarach – Szkoła Podstawowa nr 1 w Kowarach4. Elektrociepłownia „Siekierki” – XIX LO im. Powstańców Warszawy z Warszawy5. Stacja uzdatniania wody w Goczałkowicach-Zdroju – Liceum Ogólnokształcące w Gilowicach6. Mała Elektrownia Wodna na Odrze na Zwierzyńcu – Szkoła Podstawowa nr 8 im. gen. Karola Rolow-

-Miałowskiego w Oławie7. Starostwo Powiatowe w Oławie, Naczelnik Wydziału Ochrony Środowiska – Szkoła Podstawowa nr 8

im. gen Karola Rolow-Miałowskiego w Oławie8. Stacja Uzdatniania Wód w Suchej Górnej – Szkoła Podstawowa Integracyjna im. Twórców Polskiej

Miedzi w Jędrzychowie9. Stacja uzdatniania wody w Ostrzeszowie – I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie

w Ostrzeszowie10. Wrocławska Oczyszczalnia Ścieków „Janówek” – Szkoła Podstawowa nr 61 im. Janusza Korczaka

we Wrocławiu11. MPWiK we Wrocławiu v Gimnazjum nr 28 im. Kawalerów Orderu Orła Białego we Wrocławiu12. Składowisko śmieci w Lubinie – Szkoła Podstawowa nr 3 im. Bronisława Malinowskiego w Ścinawie13. Zakład Sortowania i Przetwarzania odpadów Alba S.A. we Wrocławiu – Szkoła Podstawowa nr 15 im.

Księżnej Jadwigi Śląskiej we Wrocławiu14. Stacja Uzdatniania Wody i Żywiecka Oczyszczalnia Ścieków – MPWiK Spółka z o.o. Żywiec –

Szkoła Podstawowa nr 1, im. Wojska Polskiego w Żywcu15. Żywiec – Zdrój S.A. w Jeleśni i Cięcinie – Szkoła Podstawowa nr 1, im. Wojska Polskiego w Żywcu16. Wilkowska przepompownia wody i jej uzdatniania – Szkoła Podstawowa im. Stanisława Staszica

w Wilkowie-Osiedlu17. Miejska Oczyszczalnia Ścieków w Obornikach Śl. – Publiczne Gimnazjum w Pęgowie18. Stacja uzdatniania wody w Rembertowie – Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki

w Warszawie19. Gospodarstwo rolne w Grzybowie, stowarzyszenie ZIARNO – XIX Liceum Ogólnokształcące

im. Powstańców Warszawy w Warszawie20. Zakład Uzdatniania Wody w Kędzierzynie-Koźlu – Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących

w Kędzierzynie-Koźlu21. Stacja uzdatniania wody w Bolesławcu – Szkoła Podstawowa nr 4 im. Jana Matejki w Bolesławcu22. Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Złotoryi - Gimnazjum w Złotoryi23. Składowisko odpadów w Kostrzycy – Szkoła Podstawowa im. Orła Białego w Podgórzynie24. Centrum Badań Jakości w Lubinie – Specjalne Gimnazjum dla Dzieci i Młodzieży Upośledzonych

Umysłowo w Stopniu Lekkim w Zespole Szkół i Placówek Oświatowych w Lubinie

6

2. WSPÓŁPRACA ZE ŚRODOWISKIEM

Ponadto realizując projekt, uczniowie odwiedzili m.in.: 1. Centrum Edukacji Ekologicznej i Krajoznawstwa „Salamandra” w Myśliborzu – Zespół Szkół

Integracyjnych we Wrocławiu2. Fundację „Wrzosowa Kraina” – Gimnazjum w Złotoryi3. Multicentrum w Jaworze – Szkoła Podstawowa Integracyjna im. Twórców Polskiej Miedzi

w Jędrzychowie4. Zakład Klimatologii i Ochrony Atmosfery Uniwersytetu Wrocławskiego – Publiczna Szkoła Podstawowa

nr 5 im. Bolka I Świdnickiego w Strzelinie, Szkoła Podstawowa im. Caspara Davida Friedricha w Kopańcu5. Muzeum Geologiczne przy Uniwersytecie Wrocławskim – Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących

w Kędzierzynie-Koźlu6. Centrum Edukacji Ekologicznej „Jeleniówka” w Antoniowie – Szkoła Podstawowa im. Caspara Davida

Friedricha w Kopańcu7. Instytut Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego – Publiczna Szkoła Podstawowa nr 5 w Strzelinie8. Zakład i Obserwatorium Meteorologii i Klimatologii Uniwersytetu Wrocławskiego – Szkoła

Podstawowa nr 3 im. Bronisława Malinowskiego w Ścinawie9. Humanitarium. Ogrody doświadczeń we Wrocławiu – Gimnazjum im. Jana Pawła II w Nielubi

Celem projektu jest m.in. powiązanie efektów nauczania różnych przedmiotów, praktyczne wykorzystanie wiedzy, prowadzenie eksperymentów, badań, analiz z wykorzystaniem nowoczesnych pomocy i technologii ICT. W relacjach zamieszczanych na stronie internetowej uczestnicy podkreślają znaczenie zajęć terenowych, pomocnych w nauce przedmiotów przyrodniczych. Aktywny i efektywny udział w takich zajęciach wymaga opanowania przez uczniów niezbędnych umiejętności, takich jak planowanie prostych doświadczeń, planowanie i prowadzenie obserwacji w terenie, praktyczne wykorzystywanie wiedzy przyrodniczej i matematycznej, wyszukiwanie, weryfikowanie i systematyzowanie informacji z wykorzystaniem technologii informacyjnej, jasne i jednoznaczne formułowanie wniosków oraz rekomendacji wobec zagrożeń lokalnego środowiska naturalnego.

Poza planowanymi zajęciami praktycznymi, prowadzonymi przez przedstawicieli partnerów projektu, uczestnicy projektu realizowali oprócz doświadczeń, badań i analiz przedsięwzięcia według własnych pomysłów. Były to m.in. inscenizacje, debaty, wystawy, sejmiki, sesje popularnonaukowe, prace plastyczne, quizy, degustacje, wywiady z nauczycielami zaangażowanymi w edukację ekologiczną czy konkurs literacki. Na uwagę zasługuje inicjatywa uczniów i nauczycieli Elektronicznych Zakładów Naukowych we Wrocławiu, którzy przygotowali w języku niemieckim prezentację na temat dolnośląskich uzdrowisk i przedstawili ją swoim niemieckim kolegom w Verl w Niemczech w czasie szkolnej wymiany młodzieży. W tym przypadku współpraca ze środowiskiem miała charakter międzynarodowy.

Źródło: www.innowacyjnyekolog.pl/uploads/konkurs-2012-06/EZN_Konkurs%20Ekologia.pdf

7

3. PRACA ZESPOŁOWA

3. Praca zespołowa

Inicjatywy uczniowskie wymagały pracy zespołowej zarówno w przypadku planowania doświadczenia jak i przy spontanicznie podejmowanych działaniach. Tak było m.in. w czasie akcji „Zostawcie nam czysty las” przeprowadzonej w maju 2013 r. przez uczniów Szkoły Podstawowej im. Caspara Davida Friedricha w Kopańcu:

Podczas wycieczki w terenie odkryliśmy dużą ilość różnych odpadów w pobliskim lesie. Wspólnie podjęliśmy decyzję, że trzeba to wysypisko zlikwidować. Opracowaliśmy plan działań, zachęciliśmy do współpracy rodziców i przystąpiliśmy do realizacji. Podzieliliśmy się na kilka grup, ponieważ śmieci były rozrzucone na dość dużym obszarze (…). Choć była to niełatwa praca, przyniosła nam jednak ogromną satysfakcję.

Źródło: www.innowacyjnyekolog.pl/zywioly/331/zostawcie-nam-czysty-las

Współpracę w grupie doskonale opanowali także uczniowie klasy VIb Szkoły Podstawowej nr 2 im. Henryka Sienkiewicza w Ziębicach, przygotowując w ramach szkolnego Dnia Nauki przedstawienie dla uczniów klas młodszych. W rolach głównych przedstawienia o trzech stanach skupienia wody wystąpili: Kropelka, Atmosferus, Ocean, Nimbus, Ziema, Wiatrus i Deszcz. Przedstawieniu towarzyszyły pokazy i doświadczenia:

Osoby, które nie miały ról przygotowały dla młodszych kolegów rozmaite doświadczenia ukazujące podstawowe właściwości wody, np.: pływanie różnych przedmiotów na wodzie ukazujące napięcie powierzchniowe wody, ruch cząsteczek wody za pomocą kolorowych farb, które rozpuszczają się w wodzie. (…) Dziewczynki zademonstrowały doświadczenie z kwiatkiem z zamkniętymi płatkami z papieru, który wskutek nasiąkania wodą powoli rozchylał płatki.

Źródło: www.innowacyjnyekolog.pl/zywioly/309/trzy-zywioly

8

3. PRACA ZESPOŁOWA

Źródło: www.innowacyjnyekolog.pl/uploads/galerie/ac57704b422701a6eb15aff28b116c0fc2ac4729.jpg

Zespół redakcyjny, złożony z uczniów i nauczycieli Gimnazjum im. Macieja Rataja w Żmigrodzie, powołał do życia specjalnie na potrzeby projektu i prowadzi nadal stronę internetową pod adresem www.ekologia.mrat.pl

Uczniowie realizujący projekt zamieszczają tam prezentacje, opisy doświadczeń i eksperymentów, relacje z zajęć terenowych. Współpraca ta została uwieńczona sukcesem: zgłoszony do konkursu na najciekawszą prezentację problemu badawczego film pt.: „Dlaczego balon lata?” autorstwa uczniów szkoły zdobył I nagrodę w kategorii szkół podstawowych. Nagrodzony film można obejrzeć pod adresem: http://innowacyjnyekolog.pl/aktualnosci/29/wreczenie-nagrod-w-konkursie#.

9

3. PRACA ZESPOŁOWA

Innowacyjność programu nauczania wdrażanego w projekcie oparta jest głównie na przygotowywaniu i przeprowadzaniu przez uczniów doświadczeń i eksperymentów. Szkoły w relacjach z realizacji projektu zawarły liczne opisy zajęć terenowych i doświadczeń laboratoryjnych. Doświadczenia i eksperymenty wymagały zaplanowania i ścisłego przygotowania materiału badawczego, sprzętu, podziału zadań w grupie i wykonania ich w określonej kolejności. Nabycie i wyćwiczenie takich umiejętności przyczyniło się do wzrostu aktywności uczniów na zajęciach, ich zaangażowania i poczucia odpowiedzialności.

www.innowacyjnyekolog.pluploadskonkurs-2012-06 Zmigrod-2.pdf

10

3. PRACA ZESPOŁOWA

Zaangażowanie nauczycieli w realizację zadań projektowych przekłada się na wzrost efektywności pracy uczniów, zainteresowanie nauką przedmiotów przyrodniczych i ścisłych, a także na atmosferę panującą w szkole. Potwierdzają to relacje i sprawozdania umieszczane na stronie internetowej projektu w zakładce „szkoły”:

11

4. WSPÓŁPRACA NAUCZYCIELI

4. Współpraca nauczycieli

Małgorzata Taraszkiewicz stwierdza:

W skomplikowanym współczesnym świecie nikt nie potrafi wszystkiego. Działania grupowe pozwalają na wtopienie umiejętności i wiedzy członków grupy we wspólne uczenie się i działanie. Dobra współpraca daje większe efekty, wyższą jakość, niż gdyby to była suma indywidualnych działań każdego z osobna (…). Współpraca i umiejętność pracy zespołowej stanowią ważne wymiary kompetencji społecznych, obok empatii, umiejętności wpływania na innych, porozumiewania się, łagodzenia konfliktów, przewodzenia, katalizowania zmian i tworzenia więzi.

Sukces nie zdarzy się bez współpracy nauczycieli, korzyści z niej wynikające środowisko oświatowe zauważyło już wcześniej. Konsekwencją tego było wprowadzenie w 2004 roku, w ramach procedury awansu zawodowego nauczycieli na stopień nauczyciela dyplomowanego, konieczności wzajemnej współpracy.

W polskiej szkole współpraca nauczycieli ogranicza się zazwyczaj do spraw doskonalenia lub spraw technicznych typu: przygotowywanie dokumentacji szkolnej, promocja szkoły, problemy wychowawcze, ewentualnie sprawy przedmiotowe.

Tymczasem potrzebna jest współpraca pracowników dydaktycznych szkoły w zakresie wspólnych inicjatyw interdyscyplinarnych, dotyczących dydaktyki, metodyki nauczania, treści, rozwijania zainteresowań i zdolności uczniów. Nie da sie zaprzeczyć, że na wyniki edukacyjne uczniów oraz ich poziom motywacji istotny wpływ mają nauczyciele.

W Polsce daleko idąca autonomia nauczyciela utrwaliła „prywatyzację” procesu dydaktycznego. Sytuacja ta doprowadziła do przekonania, że samotnie pracujący ze swoimi uczniami nauczyciel najlepiej wie, jak realizować obowiązujący program nauczania (formułuje ambitne cele ogólne, stawia obszerne wymagania szczegółowe), jakie metody pracy stosować. Skutkuje to tym, że działania nauczycieli wśród uczniów są chronione podobnie jak tajemnica zawodowa. Metody nauczania, jakie stosują poszczególni nauczyciele, nie stają się przedmiotem analizy i refleksji nikogo poza nimi samymi i ich uczniami, ponieważ to nauczyciele mają autonomiczne prawo doboru stosowanych metod i środków dydaktycznych.

Nieuchronnym skutkiem tego procesu jest rozczarowanie efektami pracy szkół. Powszechne stały się narzekania na zbyt niski poziom wymagań lub złe wyniki egzaminów, niezrozumiały materiał, brak umiejętności wykorzystywania narzędzi matematycznych do opisywania zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie, brak umiejętności integrowania wiedzy z różnych dyscyplin naukowych, brak umiejętności łączenia nabywanej wiedzy ze zjawiskami zachodzącymi w przyrodzie.

W związku z tym coraz częściej artykułowane są przez uczniów negatywne doświadczenia szkolne: napięcia, uczenie się niezrozumiałych formuł, szybkie zapominanie. Przywoływane są statystyki informujące, jak wielu uczniów w szkole się nudzi i nie lubi do niej chodzić. Konsekwencją tych przekonań są błędne i budzące poczucie zagrożenia u pedagogów koncepcje reform. Jedną z nich jest zawarta w ogłoszonym pod koniec 2011 r. projekcie rządowej strategii Polska 2030 propozycja wymiany obecnych nauczycieli (którzy rzekomo stali się nauczycielami w wyniku negatywnego wyboru) na nowych, lepiej wykształconych i lepiej certyfikowanych.

Polski system oświatowy nie stymuluje bodźców do współpracy nauczycieli i do trudnego, lecz koniecznego doskonalenia metod nauczania. Nauczyciele więc zazwyczaj nie współpracują ze sobą, mimo że jest to jeden z warunków sukcesu dydaktycznego.

Zajęcia realizowane w ramach wdrażania programu nauczania opracowanego na potrzeby projektu „Ekologia – innowacyjny, interdyscyplinarny program nauczania przedmiotów matematyczno-przyrodniczych metodą projektu” pokazały, że daje on możliwość nabywania i doskonalenia współpracy nauczycieli. Program został skonstruowany w sposób wymuszający profesjonalizację nauczania i poddanie praktyki nauczania refleksji osób bezpośrednio w nią zaangażowanych oraz sojuszników uczniów i nauczyciela.

Kluczowym ogniwem zaproponowanego procesu dydaktycznego była współpraca nauczycieli przedmiotów matematyczno-przyrodniczych wynikająca z integracji nauczanych treści. Miało to miejsce

12

4. WSPÓŁPRACA NAUCZYCIELI

zarówno podczas spotkań szkoleniowych prowadzonych przez Uniwersytet Wrocławski – partnera projektu, jak i podczas planowania i realizacji poszczególnych przedsięwzięć w szkołach. Zaplanowanie, przeprowadzenie i zrealizowanie zakładanych celów zajęć terenowych wymuszała wręcz współpracę między nauczycielami przedmiotów przyrodniczych i ścisłych. Przy redagowaniu treści sprawozdań i prezentacji bezcenna okazywała się współpraca z nauczycielem języka polskiego, a w jednej ze szkół ponadgimnazjalnych – języka niemieckiego. Taka współpraca jest bardzo istotna, zwłaszcza na III i IV etapie edukacyjnym. Procesy nauczania i uczenia się były widoczne dla uczniów, nauczycieli i innych zainteresowanych oraz przez nich obserwowane i analizowane. Nauczanie polegało na obserwacji, omawianiu, wymianie dobrych doświadczeń w grupach współpracujących ze sobą nauczycieli, a wspólne omawianie zakresu i sposobu realizacji treści zintegrowanych wpłynęło na atrakcyjność i skuteczność procesu dydaktycznego. Wiedza i praktyka profesjonalna podczas prowadzonych zajęć nie rozwinęłyby się bez wspólnego rozwiązywania problemów i wspólnej analizy zagadnień. W szkole odbywały się merytoryczne rozmowy pomiędzy nauczycielami. Niezbędne było wspólne planowanie i analizowanie procesów nauczania i uczenia się uczniów. Nie zastąpią tego comiesięczne protokółowane rozmowy podczas posiedzenia rady pedagogicznej.

Jednym z zadań uczestników projektu było tworzenie wirtualnych raportów, swoistych blogów na stronie www.innowacyjnyekolog.pl w zakładce „szkoły”. Ponad 100 stron wpisów, od lakonicznych do bardzo wyczerpujących, świadczy o tym, że jest to bardzo dobre narzędzie dzielenia się wiedzą. Im większe było zaangażowanie zespołów w działania, tym bardziej szczegółowo były one opisywane. Liczba odsłon i wpisy szkół świadczą o dużym zainteresowaniu taką formą wymiany doświadczeń. Na przykład: Pewnie wykorzystamy również pomysły innych nauczycieli (zamieszczone na stronie projektu). Ta wymiana doświadczeń była dla nas bardzo cenna. – wpis Szkoły Podstawowej nr 1 w Kowarach z dnia 1 czerwca 2013 r.

Efekty uzyskane dzięki projektowi, pokazały, że elementem koniecznym dla rozwoju pracy szkoły jest zorganizowanie stałej, formalnej i nieformalnej, współpracy nauczycieli w małych zespołach skoncentrowanych na procesie nauczania. Pokazały, że potrzebna jest modernizacja używanych środków i zabiegów dydaktycznych. Wskazane jest przejście od wąskiej specjalizacji nauczycieli do ich szerszego przygotowania (zwłaszcza na niższych poziomach edukacyjnych), jak również współpraca między nauczycielami, co doprowadzi do spójności programów nauczania i wychowania. W konsekwencji uczniowie są lepiej przygotowani do życia, lepiej rozumieją otaczający ich świat.

13

5. INTEGRACJA NAUCZANIA

5. Integracja nauczania

Dobrą praktyką wynikającą realizacji projektu „Ekologia – innowacyjny, interdyscyplinarny program nauczania przedmiotów matematyczno-przyrodniczych metodą projektu” było także przedstawienie uczniom, dzięki integracji treści nauczania, spójnego obrazu świata (ziemia, woda, powietrze). Każdemu z żywiołów poświęcony był jeden semestr. Taka konstrukcja programu w zakresie treści i metod zapoczątkowała, wzmocniła lub utrwaliła (zależnie od poziomu edukacyjnego) wśród uczniów kompleksowe postrzeganie problemów oraz zachodzących w przyrodzie zależności.

Dzięki konieczności współpracy nauczycieli o różnych specjalnościach udało się osadzić wiedzę w kontekście zrozumiałym dla uczniów, możliwym do zintegrowania z wiedzą ponadprzedmiotową oraz z codziennym doświadczeniem uczniów. To zrozumienie widoczne jest u wszystkich nagrodzonych w I i II edycji konkursu na najciekawszą prezentację problemu badawczego. Wymaganie od uczestników stworzenia dokumentacji działań w projekcie oraz przedstawienia jej w czasie publicznej prezentacji powoduje, że uczestnicy przekładają język ściśle naukowy na indywidualny, swój, używając do przedstawienia treści schematów, obrazów, map czy grafów. Publiczne prezentacje pozwalały także nauczycielom sprawdzić, czy badane zjawisko zostało przez uczniów zrozumiane, czy tylko „wykute”, w myśl zasady „Jeżeli nie umiesz czegoś opowiedzieć własnymi słowami, to znaczy, że tego nie rozumiesz”. „Dużo satysfakcji dostarczały uczniom prezentacje projektów przed społecznością szkolną” – zauważa opiekun projektu ze Szkoły Podstawowej nr 1 w Kowarach.

Źródło: materiały Gimnazjum im. Macieja Rataja w Żmigrodzie: www.innowacyjnyekolog.pl/zywioly/124/dzien-otwartych-drzwi-u-zmigrodzkich-ekologow

14

5. INTEGRACJA NAUCZANIA

Źródło: materiały Szkoły Podstawowej nr 10 z Oddziałami Sportowymi w Bielawie: www.innowacyjnyekolog.pl/zywioly/279/woda%2C-ziemia-i-powietrze-odkryly-przed-nami-swoje-tajemnice-

Konieczność stawiania pytań, nawet najdziwniejszych, było instrumentem stymulującym mózg. Formułowane problemy rzucały intelektualne wyzwania i zmuszały uczniów do przeszukiwania coraz to bardziej przepastnych zasobów pamięci, by zrozumieć dane zagadnienie. Prowadziło to do interesujących porównań i nietypowych skojarzeń, które są jedną z mnemotechnicznych metod zapamiętywania informacji.

Źródło: materiały Szkoły Podstawowej nr 8 im. Gen. Karola Rolow-Miałowskiego w Oławie: www.innowacyjnyekolog.pl/zywioly/273/podsumowanie-projektu-pt--slonce-i-wiatr-zasoby-czystej-energii

15

5. INTEGRACJA NAUCZANIA

W dobie reformy systemu edukacyjnego holistyczne pojmowanie wiedzy i w takiej formie przekazywanie jej uczniom, jest szczególnie pożądane na II etapie edukacyjnym. Takie całościowe ujęcie problemów dało możliwość lepszego zrozumienia otaczającego świata, a tym samym lepszego w nim funkcjonowania. Uczniowie szkoły podstawowej znajdowali wiele odniesień do rzeczywistości, a dzięki temu skorelowane ze sobą treści z różnych przedmiotów stały się lepiej przyswajalne. Wskazanie ich praktycznego zastosowania uświadomiło, że opanowanie ich jest przydatne i tym samym celowe.

Wzbudzenie właściwej motywacji uczenia się jest bardzo ważnym i jednocześnie bodaj najtrudniejszym zadaniem dla nauczyciela. To właśnie motywacja leży u podstaw sukcesu pedagogicznego nauczyciela i sukcesu szkolnego dziecka. Integrowanie treści pozwala ma stworzenie w umyśle dziecka spójnego obrazu poznawanego świata. W początkowej fazie obserwacji uczeń nie dzieli występujących i obserwowanych zjawisk na chemiczne, matematyczne, biologiczne czy fizyczne. Spoglądając na zabytek architektoniczny, nie analizuje swych przeżyć estetycznych w kategoriach naukowych. Dla niego są to zdarzenia, które można podzielić na piękne i brzydkie, niebezpieczne lub bezpieczne, przydatne i nieprzydatne, oczywiste bądź dziwne, zrozumiałe i niezrozumiałe.

Projekt „Ekologia – innowacyjny, interdyscyplinarny program nauczania przedmiotów matematyczno- -przyrodniczych metodą projektu”, stworzył doskonałą okazję do współdziałania nauczycieli i uczniów, uczył dążenia do realizacji wspólnych celów, stwarzał okazję do zdrowej rywalizacji, angażował nawet tych, którzy niechętnie integrują się z grupą. Małgorzata Taraszkiewicz pisała:

O sukcesie wielu przedsięwzięć decyduje wspólna myśl i wysiłek wielu współpracujących ze sobą ludzi. Świat specjalizacji i atomizacji wiedzy preferuje działania kolektywne. Współpraca to umiejętność, a zatem trzeba się jej nauczyć; trzeba się nauczyć współtworzenia celów funkcjonowania danej grupy, przyjmowania ról, przyjmowania odpowiedzialności za wspólne efekty pracy.

A nauczyciele Szkoły Podstawowej nr 1 im. III Tysiąclecia w Sycowie zauważyli:

To, że w zajęciach tych (zaj. terenowe – przyp. autorki) brali uczniowie z różnych klas, dało im okazję do jeszcze większej integracji, nawiązywania przyjaźni, do nauki współdziałania, dzielenia się zadaniami. Mieli oni okazję do wykorzystania swoich różnych umiejętności (polonistycznych, matematycznych, informatycznych i artystycznych) oraz rozwijania zainteresowań.

Dzięki integracji treści i metod w zakresie przedmiotów matematyczno-przyrodniczych zrealizowany projekt ukazał uczniom scalony obraz świata. Umożliwił rozpatrywanie faktów, zjawisk, procesów i wydarzeń z różnych punktów widzenia. Umożliwił wyjście od posiadanych doświadczeń i wiedzy uczniów do stopniowego ich poszerzania oraz scalenie całości z części. Nauczycielom zaś pokazał, że możliwa jest realizacja treści w innym niż przedmiotowym ich układzie. Program został zintegrowany wokół określonych kategorii zagadnień (wspólnych idei, tematów). Dzięki temu zatarły się granice między treściami z różnych dyscyplin wiedzy. Zaproponowany program nie dzielił czasu edukacyjnego na wyraźne odcinki. Nauczyciele mogli elastycznie dysponować czasem, dzieląc go w dowolny sposób ze względu na potrzeby uczniów. Zaproponowano metody akcentujące proces dochodzenia ucznia do wiedzy. Nauczyciel, aby właściwie zaplanować realizację zajęć, zmuszony był postawić sobie pytanie: „Jakie sytuacje edukacyjne powinien zorganizować uczniom, aby im pomóc w zdobyciu określonych wiadomości i umiejętności?” W tym typie programu w trakcie zajęć aktywni musieli być przede wszystkim uczniowie. Nauczyciel zaś stwarzał im ku temu odpowiednie warunki. Uczniowie stawali się partnerami nauczyciela w zdobywaniu wiedzy, ucząc się stopniowo samodzielności poznawczej. Organizacja czasu była podporządkowana zadaniom, możliwościom i potrzebom ucznia.

Projekt poprzez integrację treści i zaproponowane metody nauczania pomagał uczniom nabywać umiejętność uczenia się, samodoskonalenia, autoedukacji, kształtować samodzielność poznawczą i wiarę we własne możliwości oraz uświadamiał, że źródłem wiedzy jest nie tylko on sam, lecz także jego koledzy, inni pracownicy, instytucje, media, środowisko.

W szkole podstawowej nauczanie odbywa się w sposób zintegrowany, ale i tutaj dobrą praktyką było posadowienie treści w tematyce ekologii. Natomiast na III poziomie edukacyjnym treści realizowane są przedmiotowo, zaś integracja wiedzy, jako dobra praktyka, może być wykorzystana przy realizacji projektów edukacyjnych będących jednym z warunków ukończenia gimnazjum. Natomiast na IV etapie dobrą praktyką byłoby wykorzystanie treści zawartych w projekcie przy realizacji bloków przedmiotowych.

Treści i metody zostały tak zaprojektowane, że można je włączyć do przedmiotowych programów nauczania lub szkolnych zestawów programów nauczania.

16

6. LITERATURA

6. Literatura

1. Małgorzata Taraszkiewicz: „Jak uczyć jeszcze lepiej”, Arka, Poznań 2001 r.2. Marek Grondas: „Rozwój zawodowy nauczyciela. Materiały edukacyjne. Szkolenie ekspertów

ds. awansu zawodowego”3. http://zajaczkowski.org/2011/06/20/zapytac-medrca-czyli-13-wartosciowych-wywiadow-z-

intelektualistami-myslicielami-i-ludzmi-nauki/4. Sprawozdania szkół zamieszczane na stronie www.innowacyjnyekolog.pl