2

Program ogólnopolskiej studencko-doktoranckiej konferencji naukowej „Rewolucja“

zorganizowanej przez Sekcję Filozofii Społecznej i Politycznej

Koła Studentów Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz

Komisję Filozoficzną Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

Poznań, 11–13 stycznia Siedziba Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

ul. Seweryna Mielżyńskiego 27/29

Piątek, 11 stycznia: 8:45 – początek rejestracji uczestników (rejestracji będzie można dokonać przez całą konferencję) 9:00 – otwarcie „Rewolucji“ 9:30–11:30 – sesja 1:

o 9:30–10:00 – Paweł Skrzypalik, UAM, Utopie i rewolucje – Polaków ucieczki ku wolności;

o 10:00–10:30 – Radosław Ziarkowski, UŁ, Uzurpacja Tomasza Słowianina w Bizancjum w IX w. – rewolucja społeczna czy przewrót wojskowy?;

o 10:30–11:00 – Anna Jaroszewska, UAM, Sprzeciw wobec władzy – sprzeciw wobec Boga? Problem rewolucji w średniowieczu;

o 11:00–11:30 – Dawid Nowakowski, UŁ, Propaganda jako narzędzie rewolucji: wizualna propaganda niemieckiej transformacji XVI wieku;

11:30–11:45 – przerwa 11:45–13:45 – sesja 2:

o 11:45–12:15 – Przemysław Jaworski, UAM, Współczesna rewolucja a paradoksy demokratyzacji: omówienie na przykładzie „arabskiej wiosny“ w Egipcie;

o 12:15–12:45 – Piotr Sawczyński, UJ, Zbawienie jest zawsze destrukcją. Rewolucyjna apokalipsa Waltera Benjamina;

o 12:45–13:15 – Michał Szymański, UJ „Nasza cywilizacja jest barokowym pałacem, do którego wtargnęła kudłata zgraja“ – tradycjonalistyczna krytyka rewolucji na przykładzie myśli Nicolasa Gomeza Davili;

o 13:15–13:45 – Kacper Gis, UAM, Cztery rewolucje – o historiozoficznej koncepcji rewolucji Plinio Corrêa de Oliveiry.

13:45–15:30 – przerwa obiadowa 15:30–17:30 – sesja 3:

o 15:30–16:00 – Justyna Kozłowska, UAM, Krytyka tendencji rewolucjonistycznych na podstawie kantowskiego stosunku teorii do praktyki w prawie państwowym oraz etyki biernego oporu;

o 16:00–16:30 – Łukasz Pieczykolan, UAM, Stan wojny bez przemocy – jak opowiedzieć Gandhiego Hobbesem;

3

o 16:30–17:00 – Wit Wawrzyniak, KUL, Nowy paradygmat filozoficzny po rewolucji kantowskiej w filozofii i jego skutki dla współczesnego świata";

o 17:00–17:30 – Krystian Pawlaczyk, UAM, Rewolucja jako upadek – perspektywa Karla Löwitha i Alasdaira MacIntyre'a.

17:30–17:45 – przerwa 17:45–19:15 – sesja 4:

o 17:45–18:15 – Patryk Miernik, UJ, Anarchizm filozoficzny jako podstawa rewolucji;

o 18:15–18:45 – Karolina Skórka–Feć, UJ, Rewolucja – punkt newralgiczny myśli anarchistycznej;

o 18:45–19:15 – Kamil Piskała, UŁ, Rewolucja na peryferiach. Grupa „3 W“ (Warski, Wera, Walecki) o perspektywach rewolucji w międzywojennej Polsce.

19:15–19:30 – zakończenie pierwszego dnia „Rewolucji“ Sobota, 12 stycznia: 9:00 – rozpoczęcie drugiego dnia „Rewolucji“ 9:15–11:15 – sesja 5:

o 9:15–9:45 – Piotr Alexandrowicz, UAM, Harolda Bermana koncepcja rewolucji prawnej na przykładzie rewolucji papieskiej;

o 9:45–10:15 – Marcin Wróbel, UJ, Rewolucyjny nihilizm prawny. Socjalistyczna teoria prawa w zarysie;

o 10:15–10:45 – Alicja Rybkowska, UJ, Rewolucja w sztuce – sukces czy porażka? Estetyczne ujęcie problemu rewolucji;

o 10:45–11:15, Joanna Maryniak, UW, Dwa zamachy stanu w teatrze. 11:15–11:30 – przerwa 11:30–13:30 – sesja 6:

o 11:30–12:00 – Jacek Cieśla, UAM, Rewolucja (post)pedagogiczna – pajdocentryzm Jana Jakuba Rousseau i antypedagogika Hubertusa von Schoenebecka;

o 12:00–12:30 – Maciej Sawicki, UAM, Morfologia ducha w koncepcji Konstantego Noici;

o 12:30–13:00 – Katarzyna Chruszczewska, UW, Co łączy maszynę pisania z maszyną rewolucyjną? Małe literatury Gillesa Deleuze'a, czyli możliwość rewolucji;

o 13:00–13:30 – Zuzanna Kołupajło, UAM, Krnąbrna rewolucja rowerowa. Rzecz o emancypacji via rower kodowanej w literaturze.

13:30–15:00 – przerwa obiadowa 15:00–17:00 – sesja 7:

o 15:00–15:30 – Julian Jeliński, UWr, Walcząc z segregacją. Czy Ruch na Rzecz Praw Obywatelskich słusznie określany jest mianem Trzeciej Rewolucji Amerykańskiej;

o 15:30–16:00 – Karol Mrozicki, UJ, Zamiast rewolucji – Powstanie i Tymczasowe Strefy Autonomiczne Petera Wilsona;

o 16:00–16:30 – Tomasz Wiśniewski, UAM, Emil Cioran – od narodowego rewolucjonisty do nihilisty i apokalityka;

o 16:30–17:00 – Anna Kołos, UAM, Panta gar tolmēteon. Rewolucja w myśli Lwa Szestowa.

4

17:00–17:15 – przerwa 17:15–19:15 – sesja 8:

o 17:15–17:45 – Rafał Wiśniewski, UAM, Rewolucja w sprawach wojskowych (Revolution in Military Affairs) jako zmiana technologiczna, militarna i polityczna;

o 17:45–18:15 – Martyna Szeląg, UAM, (R)ewolucja naukowo-techniczna w kontekście zmiany kondycji podmiotowej człowieka. Perspektywy i możliwości;

o 18:15–18:45 – Filip Bardziński, UAM, Rewolucji nie będzie. Przyszłość rewolucji politycznych i społecznych na Zachodzie;

o 18:45–19:15 – Paweł Schmidt, Katarzyna Pietrewicz, UW-M, Od przywódcy rewolucji społecznej do zinstytucjonalizowanego przywódcy politycznego.

19:15–19:30 – zakończenie drugiego dnia „Rewolucji“ Niedziela, 13 stycznia: 9:00 – rozpoczęcie trzeciego dnia „Rewolucji“ 9:15–11:15 – sesja 9:

o 9:15–9:45 – Damian Luty, UAM, Przełomy w kosmologii dwudziestowiecznej a popularny obraz (wszech)świata;

o 9:45–10:15 – Kamil Radomski, UWr, Koniec kosmosu a Spinoza; o 10:15–10:45 – Piotr Kuligowski, UAM, Polska rewolucja francuska; o 10:45–11:15 – Agnieszka Urbańczyk, UJ, „Kobieta, która umarła

na Robespierre'a“. O historiozofii Stanisławy Przybyszewskiej. 11:15–11:30 – przerwa 11:30–13:30 – sesja 10:

o 11:30–12:00 – Przemysław Brzuszczak, UW, Prawo do prawdy jako element sprawiedliwości tranzytywnej. Perspektywa postrewolucyjna;

o 12:00–12:30 – Piotr Eckhardt, UJ, Profesjonalizacja rewolucji – rola międzynarodowych organizacji pozarządowych w odsunięciu od władzy Milošewića, Janukowicza i Szewarnadze;

o 12:30–13:00 – Łukasz Pomiankiewicz, UAM, Arabska wiosna 2.0 – Internet i media społecznościowe jako narzędzie zmiany społecznej;

o 13:00–13:30 – Anna Wójcik, UW, Niedziałanie jako akt rewolucyjny? Rozważanie o hikikomori.

13:30–15:00 – przerwa obiadowa 15:00–17:00 – sesja 11:

o 15:00–15:30 – Magdalena Wolnik, UW, Postulaty rewolucyjne awangardowych ruchów literackich XX wieku oraz ich filozoficzne implikacje;

o 15:30–16:00 – Michał Mękarski, UAM, Nowy (nie)senior – rewolucja wizerunku osoby starszej w Polsce;

o 16:00–16:30 – Błażej Borsuk, UAM, Droga do rewolucji w ustrojach autorytarnych;

o 16:30–17:00, Anna Winkler, UJ, Maj 1968 – rewolucja odegrana?. 17:00–17:15 – przerwa 17:15–19:15 – sesja 12:

5

o 17:15–17:45 – Jan Byczkowski, UAM Ruch Suwerennych – zwiastun libertariańskiej rewolucji?;

o 17:45–18:15 – Marcin Chmielowski, UPed. w Krakowie, Rozumienie rewolucji w agoryzmie;

o 18:15–18:45 – Angelika Mus, Piotr Nowak, UJ, Prawo do rewolucji w kontekście filozofii Kanta;

o 18:45–19:15 – Tomasz Lisowski, UWr, Krytyka rewolucji robotniczej Ferdynanda Lassalla.

19:15–19:30 – zakończenie i podsumowanie „Rewolucji“

6

Abstrakty referatów

11 stycznia

Sesja 1:

Utopie i rewolucje – Polaków ucieczki ku wolności

Paweł Skrzypalik, Zakład Myśli i Kultury Politycznej Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (skrzypalik@gmail.com)

Doktryny utopijne i rewolucyjne w polskiej myśli politycznej zajmują

ważne miejsce w zbiorze koncepcji, które miały doprowadzić do odzyskania niepodległości.

Wystąpienie ma na celu pokazanie dwóch postaw, które tradycyjnie (przez marksizm-leninizm) przedstawiane są jako przeciwstawne (np. socjalizm utopijny vs socjalizm naukowy). Tymczasem – traktując je szeroko – nie są sobie tak odległe; obie można odczytać, jako próby ucieczki od rzeczywistości. „Polski” XIX wiek podsuwa tutaj szczególne spektrum interpretacji.

Wydawało się czymś naturalnym, iż każdą „utopię” poprzedzać musi rewolucja (moralna). Sama rewolucja (klasowa, narodowa) często była projektem utopijnym. Nie ulega wątpliwości, że obie były wyrazem demokratycznych dążeń „wspólnoty wyobrażonej” – nowoczesnego narodu.

Referując tę złożoną interpretacyjnie problematykę należy poddać analizie dzieła nieco zapomnianych przedstawicieli rodzimej myśli politycznej: Wojciecha Gutkowskiego, Kaliksta Wolskiego, Jana Czyńskiego, czy Adolfa Bakanowskiego.

W zamyśle referat będzie próbą syntetycznego sportretowania polskiego rewolucjonisty oraz wpisanie go w kontekst tradycyjnie pojmowanej ofiarno-romantycznej wizji historii XIX wieku na ziemiach polskich.

Bibliografia: Bakanowski A., Moje wspomnienia 1840-1863-1913, wydał i objaśnieniami opatrzył ks. T. Olejniczak, Lwów 1913. Czyński J., Charles Fourier, petit résumé de sa théorie, Paris 1840. Gutkowski W., Podróż do Kalopei, do kraju najszczęśliwszego na świecie, gdzie bez pieniędzy i bez własności, bogactwa, przemysł, światło i dobre wszystkich mienie jak najwięcej wygórowało i gdzie tom drugi historii życia Bolesława II, króla polskiego, znajduje się [Polska powieść utopijna z początków XIX wieku], opracował i wstępem opatrzył Z. Gross, Warszawa 1956. Wolski K., Do Ameryki i w Ameryce: podróże, szkice obyczajowe i obrazki z życia mieszkańców Ameryki przez Kalixta Wolskiego, Lwów 1876

7

Uzurpacja Tomasza Słowianina w Bizancjum w IX w. – rewolucja społeczna czy przewrót wojskowy?

Radosław Ziarkowski, Instytut Historii Uniwersytetu Łódzkiego

(radoslaw.ziarkowski@gmail.com) W Bizancjum uzurpacje były jednym z najważniejszych sposobów zmiany

władcy – nie były uważane za coś nietypowego. Jednak jedna z nich w znacznym stopniu różniła się od poprzednich. Była to uzurpacja Tomasza Słowianina. W odróżnieniu od innych, w tej widać wyraźnie znaczne poparcie społeczne wśród niższych warstw. Wielu poważnych historyków bazując na źródłach bizantyńskich (Kontynuacja Teofanesa) mówiących o stawaniu sług przeciwko panom i żołnierzy przeciwko oficerom wysnuła teorię o próbie rewolucji w Bizancjum, czyli całkowitej zmianie systemu politycznego i społecznego. Pewnym potwierdzeniem tej teorii mogą być różnice w procesie aklamacji cesarskiej Tomasza, które wskazują na zerwanie z dawnym systemem koronacyjnym mimo pozostania pewnych elementów oraz jego niskie pochodzenie. To ostatnie nie miało aż takiego wpływu na samą aklamację cesarską, gdyż w Cesarstwie Bizantyńskim, w odróżnieniu od innych monarchii średniowiecznych, pochodzenie społeczne nie uniemożliwiało dostępu do najwyższych stanowisk w państwie, włączając tron cesarski. Powstanie Tomasza ogarnęło całą Azję Mniejszą, sam pretendent wkroczył również do Europy i obległ Konstantynopol. W źródłach możemy wyczytać, że w tym momencie miał już w armii pełen przekrój narodowości, który nakłania do porównań z różnorakimi próbami rewolucji społecznych w starożytności. Przy zmienionej sytuacji (wspomniany już ułatwiony dostęp do władzy dla ubogich) rewolucja Tomasza wedle mojej opinii polegała na próbie ogólnego zrównania warstw społecznych, a nie tylko wchłaniania przez wyższe warstwy jednostek z warstw niższych. Źródła: Leonis Diaconi Caloënsis historiae libri decem, red. Charles Benoît Hase, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae 3, Bonn 1828. Theophanes Continuatus, Chronographia, red. Immanuel Bekker, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae 45, Bonn 1838. Opracowania: Vasiliev A.A., Byzance Et Les Arabes, Paryż 1935. Bury, J.B., A history of the Eastern Roman empire from the fall of Irene to the accession of Basil I., A.D. 802-867, Londyn 1912.

8

Sprzeciw wobec władzy – sprzeciw wobec Boga? Problem rewolucji w średniowieczu

Anna Jaroszewska, Pracownia Badań nad Filozofią Antyczną i Bizantyjską,

Instytut Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (anna.bialas@ya.ru)

Średniowiecze zasłynęło trwającym kilka stuleci sporem o władzę

doczesną między papiestwem a cesarstwem. Na potrzeby tego konfliktu powstało wiele traktatów zajmujących się koncepcją władzy, jej pochodzenia i legitymizacji. Poruszano również doniosłe – zwłaszcza z punktu widzenia zwolenników dominacji papieskiej – zagadnienie sprzeciwu poddanych wobec władcy i warunki, w jakich może dojść do obalenia prawowitego monarchy. Od użycia przez świętego Augustyna terminu „sprawiedliwa wojna” zakładano, iż władza, mimo pochodzenia bezpośrednio od Boga, może zostać odrzucona przez poddanych, ale wyłącznie w pewnych konkretnych warunkach. Jednocześnie pojawiały się twierdzenia, że nawet zła władza nie może zostać zniesiona – ponieważ dobry władca jest nagrodą dla ludu, a zły stanowi dla niego karę za popełnione grzechy.

Termin „rewolucja” kojarzy się z nowożytnością, z koncepcjami filozofii polityczne powstałymi po XVI wieku, ze wzrostem świadomości politycznej nie tylko filozofów, ale też osób zajmujących się polityką w szerokim tego słowa znaczeniu. Jednakże już w wiekach średnich można znaleźć dzieła z kręgu myśli politycznej, poruszające problematykę rewolucji, wypowiedzenia posłuszeństwa władcy i warunków zmiany ustroju politycznego – po części związane ideowo z walką o dominację, lecz stanowiące zarazem samodzielne koncepcje filozofii politycznej. Średniowieczni autorzy dopuszczając rewolucję (w ściśle określonych przypadkach) jako zmianę panującego porządku polityczno-społecznego sprzeciwiali się w pewnym stopniu panującemu powszechnie przekonaniu, iż bunt wobec władcy (uświęconego Bożą łaską) jest grzechem ciężkim.

Czym wobec tego była rewolucja w epoce średniowiecznej? Czy zagadnienie to pozostawało wyłącznie w sferze koncepcji filozoficznych, na równi z rozważaniami o pochodzeniu władzy doczesnej?

Bibliografia: Bloch M., Społeczeństwo feudalne; Baszkiewicz J., Władza; Grzybowski J., Miecz i pastorał; Maneli M., Historia doktryn polityczno-prawnych; Seidler G., Myśl polityczna średniowiecza.

9

Propaganda jako narzędzie rewolucji: wizualna propaganda niemieckiej reformacji XVI wieku.

Dawid Nowakowski, Instytut Filozofii Uniwersytetu Łódzkiego

(d.nowakowski@onet.eu)

Jakkolwiek teoretyczny namysł nad rewolucją pojawił się dopiero po burzliwych przemianach historii najnowszej, prawdą jest, że rewolucja jako zjawisko istnieje bodaj od tak dawna, jak długa jest historia społecznej relacji panowania i poddaństwa. Za paradygmatycznego antenata rewolucji francuskiej, a jeszcze bardziej rewolucji komunistycznej, zwykła uchodzić wywodząca się z doktryny Lutra reformacja XVI wieku.

W swoim wystąpieniu zamierzam skoncentrować się na jednym aspekcie niemieckiej reformacji, który bezpośrednio przyczynił się do jej szerokiego powodzenia – na stojącej u jej podłoża propagandzie. Odwołując się do współczesnych psychologicznych koncepcji Pratkanisa i Aronsona zidentyfikuję i ocenię poszczególne elementy propagandowej indoktrynacji zawartej w reformacyjnych pismach ulotnych. Dalej, opierając się na konkretnych przykładach, zanalizuję mechanizm działania tej wizualnej propagandy i korzystając z psychologicznej, socjologicznej i kulturowej wiedzy uzasadnię, dlaczego rewolucyjne zamierzenia szesnastowiecznych reformatorów uwieńczone zostały sukcesem. Bibliografia: Abelson H. I., Persuasion. How opinions and attitutdes are changed, Crosby Lockwood & Son, Ltd, London 1960. Bacon F. T., Credibility of Repeated Statements: Memory for Trivia, “Journal of Experimental Psychology: Human Learning and Memory”, vol. 5, 1979. Cohn N., W pogoni za milenium. Milenarystyczni buntownicy i mistyczni anarchiści średniowiecza, tłum. M. Chojnacki, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007. Cwalina W., Falkowski A., Marketing polityczny - perspektywa psychologiczna, GWP, Gdańsk 2005. Delumeau J., Grzech i strach. Poczucie winy w kulturze Zachodu XIII i XVIII w., tłum. Szymanowski A., Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1994. Delumeau J., Strach w kulturze Zachodu. XIV-XVIII w., tłum. Szymanowski A., PAX, Warszawa 1986. Durant W., The Reformation. A History of European Civilization from Wyclif to Calvin: 1300-1564, Simon and Schuster, New York 1957. Frątczak-Rudnicka B., Cechy nadawcy i odbiorcy a efektywność reklamy (komunikatu perswazyjnego), [w:] „Percepcja reklamy. Zagadnienia psychologiczne”, (red.) A. Strzałecki, Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej, Warszawa 1998. Gołębiewska M., Demontaż atrakcji. O estetyce audiowizualności, słowo/obraz/terytoria, Gdańsk 2003. Grimm H. J., The Reformation Era 1500-1650, The Macmillan Company, New York 1954. Grisar H., Heege F., Luthers Kampfbilder, t. IV, „’Die Abbildung des Bapsttums’ und andere Kampfbilder in Flugblätern 1538-1545“, Freiburg 1923. Huizinga J., Jesień średniowiecza, t. 1, tłum. Brzostowski T., PIW, Warszawa 1967. Kłoczowski J., Kryzysy i reformy w chrześcijaństwie zachodnim XIV-XVI wieku, „Znak” XXIII, 1971, nr 205-206.

10

Lea H. Ch., The Eve of the Reformation, [w:] “The Reformation. Basic Interpretation”, Lewis W. Spitz (ed.), D. C. Heat and Company, Lexington, Massachusetts, Toronto 1972. Lewiński P. H., Retoryka reklamy, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999. Lortz J., Why did Reformation Happen?, [w:] "The Reformation. Basic Interpretations", Lewis W. Spitz (ed.), D. C. Heat and Company, Lexington, Massachusetts, Toronto 1972. Packard V., The Hidden Persuaders, Penguin Books, London 1968. Pirożyński J., Johannes Gutenberg i początki ery druku, PWN, Warszawa 2002. Pratkanis A. R., Aronson E., Wiek propagandy. Używanie i nadużywanie perswazji na co dzień, tłum. Radzicki J., Szuster M., PWN, Warszawa 2005. Schwartz M., Repetition and rated truth value of statements, „American Journal of Psychology”, vol. 95, no. 3. Scribner R. W., For the Sake of Simple Folk. Popular Propaganda for the German Reformation, Clarendon Press, Oxford 1994. Shuger D. K., Sacred Rhetoric. The Christian Grand Style in the English Renaissance, Princeton University Press, Princeton, New Jersey 1988. Smith P., The Social Background of the Reformation, Collin Books, New York 1962. Tversky A., Kahneman D., Availability: A heuristic for judging frequency and probability, “Cognitive Psychology”, 5, 1973.

Sesja 2:

Współczesna rewolucja a paradoksy demokratyzacji: omówienie na przykładzie „arabskiej wiosny” w Egipcie

Przemysław Jaworski, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

(pjaworski1985@o2.pl)

Od czasu zakończenia Zimnej Wojny oraz opublikowania przez S. Huntingtona „Trzeciej fali demokratyzacji” dominuje przekonanie, jakoby rewolucje następować mogły jedynie w systemach autokratycznych, pozbawionych mechanizmów pokojowej alternacji władzy i zmierzać musiały w kierunku demokratyzacji właśnie. Sytuację taką, jak się przynajmniej wydawało, mogliśmy (i nadal możemy) obserwować na przykładzie tzw. Arabskiej Wiosny Ludów, która po 17.12.2010 r. ogarnęła społeczeństwa muzułmańskiego Bliskiego Wschodu. Masowe wystąpienia przeciwko korupcji, nepotyzmowi i autokratyzmowi władz, spowodowane przede wszystkim pogarszającą się sytuacją ekonomiczną, przybrały w nich mniej lub bardziej brutalne formy. W 2011 r. uwaga świata skupiła się na Egipcie, w którym rewolucja doprowadziła ostatecznie do obalenia 30-letnich rządów Hosniego Mubaraka. Zachodni komentatorzy, urzeczeni oddolnymi dążeniami tamtejszych obywateli, przeczuwali rychłą demokratyzację i westernizację państw Maghrebu. Ku ich zdziwieniu, jednakże, pierwsze wolne wybory parlamentarne w Egipcie zwyciężyły ugrupowania o profilu fundamentalistycznym (a zatem – przynajmniej zgodnie z tezami Edmunda Wnuka-Lipińskiego – antydemokratycznym): Wolność i Sprawiedliwość Braci Muzułmańskich oraz al-Nur (Światło), co zdarzało się już wcześniej (choćby w Algierii) i co zdaje się być potwierdzeniem „paradoksu demokracji”, opisywanego m.in. przez wzmiankowanego Huntingtona: demokracja ma to do siebie, iż może sama siebie obalić.

11

Dlaczego tak się dzieje? Dlaczego miliony ludzi przelewają krew za ideę demokracji po to, by wkrótce potem, dobrowolnie, opowiedzieć się za jej – teoretycznym przynajmniej – zaprzeczeniem? Kluczowe zdaje się tutaj dostrzeżenie dwóch odmiennych sposobów postrzegania samej demokracji: w państwach zachodnich (w których narodziła się ona jako naturalna konsekwencja historycznej ewolucji kapitalistycznych struktur społecznych) i niezachodnich (do których dotarła z zewnątrz, jako wzór do naśladowania). W pierwszym przypadku, stanowiła ona przede wszystkim mechanizm zabezpieczenia praw bogacącej się klasy średniej, w drugim – postrzegana była przede wszystkim jako utęsknione źródło tegoż bogactwa, nadzieja na szybkie osiągnięcie zachodniego dobrobytu gospodarczego. Jak natomiast dowodzi Huntington, w pozbawionych stabilnych struktur polityczno-ekonomicznych państwach arabskich, ugrupowania fundamentalistyczne pokroju Braci Muzułmańskich, realizując funkcje zarówno polityczne, jak i socjalne, lepiej odpowiadają przyjętej przez społeczeństwa niezachodnie interpretacji ustroju demokratycznego.

Niniejsze wystąpienie koncentruje się na zestawieniu owych dwóch perspektyw w celu wyjaśnienia „paradoksu demokracji”, a tym samym – na udzieleniu odpowiedzi na pytanie, dlaczego współczesna rewolucja demokratyczna może stać się przyczynkiem do triumfu antydemokratycznego fundamentalizmu.

Bibliografia: S. Huntington, Trzecia fala demokratyzacji, Warszawa 2009 S. Huntington, Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, Warszawa 2004 E. Wnuk-Lipiński, Świat międzyepoki: globalizacja, demokracja, państwo narodowe, Kraków 2004 S. Baviskar, M. F. Malone, What Democracy Means to Citizens – and Why It Matters, [za:] http://www.cedla.uva.nl/50_publications/pdf/revista/76RevistaEuropea/76BaviskarANDMalone.pdf (30.11.2012) P. Sztompka, Socjologia zmian społecznych, Kraków 2005

Zbawienie jest zawsze destrukcją. Rewolucyjna apokalipsa Waltera Benjamina.

Piotr Sawczyński, Uniwersytet Jagielloński (piotr.sawczynski@gmail.com)

Wystąpienie ma na celu przedstawić i sproblematyzować koncepcję

rewolucji zawartą w pismach Waltera Benjamina. Tym, co wyróżnia ją spośród wizji działania rewolucyjnego rozwijanych na bazie lewicy marksistowskiej jest jej wyraźne zakorzenienie w mistyce żydowskiej. Gnostycka filozofia Benjamina widzi akt stworzenia świata jako dramatyczny upadek, którego konsekwencją jest przemoc i niesprawiedliwość. Skonfrontować się z nimi można jedynie poprzez akt mesjański, czyli wydobycie absolutnej pojedynczości spod władzy tego, co ogólne. Ocalenie (zbawienie) wymaga jednak zastosowania wobec całościowości tego samego mechanizmu, którym ona się posługuje: przemocy – tyle, że nieskażonej i szlachetnej, bo niosącej emancypację. Przemoc mesjańska

12

dąży do przerwania kieratu ustanawiania i podtrzymywania całościowego prawa, a tym samym wszystko unieważnia, jest totalną, „czystą” destrukcją, która przekracza to, co historyczne i zapewnia nowe otwarcie.

Prezentując te zasadnicze zręby myśli Benjamina postaram się nie tylko odnieść je do przeciwstawnych tradycji, z których wypływają (marksizm i kabała), ale też zaproponować krytyczne odczytanie rewolucji mesjanicznej, koncentrując się zwłaszcza na niejednoznacznym związku rewolucji i ładu normatywnego. Pytania, na które będę szukał odpowiedzi przedstawiają się następująco:

1) Czy rewolucja w ujęciu Benjamina jest przemocą autoteliczną, czy też przemoc traktowana jest przez nią instrumentalnie dla tworzenia własnego, „ujednostkowionego” prawa?

2) Czy rewolucja mesjaniczna wzniecana jest bezzałożeniowo, czy z gotową wizją ładu porewolucyjnego (a jeśli tak, to czy z pism Benjamina da się tę wizję wyprowadzić)? Bibliografia: Arendt Hannah, Walter Benjamin 1892-1940, Gdańsk 2007. Benjamin Walter, Anioł historii, Poznań 1996. Benjamin Walter, Pasaże, Kraków 2005. Lipszyc Adam, Sprawiedliwość na końcu języka, Kraków 2012. Scholem Gershom, Mistycyzm żydowski i jego główne kierunki, Warszawa 1997. „Nasza cywilizacja jest barokowym pałacem, do którego wtargnęła kudłata

zgraja” – tradycjonalistyczna krytyka rewolucji na przykładzie myśli Nicolasa Gomeza Davili.

Michał Szymański, Międzywydziałowe Indywidualne Studia

Humanistyczne Uniwersytetu Jagiellońskiego (crux16@gazeta.pl) Nicolas Gomez Davila to kolumbijski myśliciel, reprezentant katolickiego

tradycjonalizmu, który przez całe swoje życie nie był w stanie zaakceptować współczesnej rzeczywistości. Jako chrześcijanin-integrysta oraz monarchista odrzucał dziedzictwo rewolucji francuskiej i hasła o wolności, równości i braterstwie. Świat stworzony przez Boga, świat Tradycji postrzegać należy – w ujęciu „samotnika z Bogoty” – jako najbliższy doskonałości, odwzorowujący rzeczywistość metafizyczną („hierarchie są niebiańskie, w piekle wszyscy są równi”). Był to świat fideistycznej wiary, feudalnego, sprawiedliwego porządku, dominacji szlachetnych wartości nad tym, co przeciętne. Pod wpływem racjonalizmu (w tym, krytykowanego przez Gomeza Davilę, tomizmu) lud stworzył alternatywne teorie, które wcielił w życie poprzez zrywy i rewolucje – w tym przede wszystkim rewolucję francuską. Zdaniem kolumbijskiego myśliciela świat porewolucyjny jest bluźnierstwem przeciw Bogu, krytykować więc należy wszystkie jego twory – teorię o „suwerenności ludu”, demokrację, liberalizm, socjalizm, nacjonalizm, a także „otwarty” katolicyzm. Samo zjawisko rewolucji jest więc nie tylko karnawałem okrucieństwa, ale przede wszystkim atakiem na dzieło Pana. Należy też dostrzec, że prosty tłum jako taki kieruje się

13

niskimi pobudkami, a zatem takie porewolucyjne społeczeństwo będzie do cna zepsute i niemoralne. Podobnie jak u innych myślicieli tradycjonalistycznych, np. Juana Donoso Cortesa czy Juliusa Evoli, dostrzegamy u samotnika z Bogoty skrajny pesymizm. Nicolas Gomez Davila był przeciwnikiem takiej walki politycznej, która polegałaby na masowym, kontrrewolucyjnym zrywie – pozostaje nam w samotności wyczekiwać zmiany („Kiedy reakcjonista mówi o 'nieuchronnej restauracji', to nie należy zapominać, że reakcjonista liczy w tysiącleciach”) lub, co jeszcze bardziej prawdopodobne, Paruzji ( „Dla współczesnego świata nie ma innego rozwiązania jak tylko Sąd Ostateczny. Niech to się skończy”). Refleksje Nicolasa Gomeza Davili to najbardziej radykalna krytyka rewolucji. Jest ona wynikiem religijnego postrzegania zjawisk politycznych, co prowadzi do jednoznacznego odrzucenia jakichkolwiek zmian społecznych i ustrojowych, które byłyby zaprzeczeniem koncepcji proponowanych przez tradycyjne, przedsoborowe nauczanie Kościoła. Bibliografia: Gomez Davila N., Następne scholia do tekstu implicite, Warszawa 2008. Gomez Davila N., Nowe scholia do tekstu implicite, t. 1., Warszawa 2008. Gomez Davila N., Nowe scholia do tekstu implicite, t. 2., Warszawa 2009. Obidzińska B., Urbanek K., Między sceptycyzmem a wiarą. Nicolás Gómez Dávila i jego dzieło, Warszawa 2008. Urbanek K., Oczyszczenie inteligencji. Nicolas Gomez Davila – myśliciel współczesny?, Warszawa 2010. Cztery rewolucje – o historiozoficznej koncepcji rewolucji Plinio Corrêa de

Oliveiry

Kacper Gis, Instytut Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Zjawisko rewolucji – rozmaicie pojmowane – doczekało się refleksji zarówno ze strony myślicieli wychwalających, jak i krytykujących ten proces, starających się go zinterpretować możliwie szeroko i umieścić w rozmaitym kontekście przestrzenno-dziejowym. Różnie podchodzili do tego problemu historycy i ideolodzy. Rok wybuchu rewolucji francuskiej – 1789 – jest chyba najczęściej wskazywaną datą początku rewolucji, która zakończyła panujący w Europie system Starego Ładu. Szybko jednak pojawiły się koncepcje starające się przesunąć proces rewolucji wcześniej w przeszłość. Np. Ch. Tilly zaliczył do rewolucji wojnę Niderlandów o niepodległość z II poł. XVI w. i wydarzenia w Anglii z wieku XVII. F. Engels uznał za rewolucję wojnę chłopską w Niemczech z 1525 roku. W historiografii pojawiały się koncepcje nawet rewolucji rzymskiej (R. Syme). Część myślicieli używała pojęcia rewolucji do interpretacji określonego momentu dziejowego, inni natomiast posłużyli się pojęciem rewolucji w integralnych systemach historiozoficznych, popierających ją lub zwalczających. Wśród tej drugiej grupy można znaleźć licznych myślicieli konserwatywnych, mających własną koncepcję rewolucji, opisujących ją po to, by się jej sprzeciwiać.

14

Jednym z takich myślicieli był prof. Plinio Corrêa de Oliveira (1908-1995) – brazylijski historyk, pisarz, dziennikarz i działacz katolicki. W swoim dziele „Rewolucja i Kontrrewolucja” (1959) opisał rewolucję jako przyczynę kryzysu, w którym, według niego, znajduje się świat. Szerokie rozumienie tego terminu („ruch, który zmierza do zniszczenia prawowitej władzy lub porządku i zastąpienia ich nieprawowitą władzą lub stanem rzeczy”) pozwoliło mu ukazać rewolucję jako potężny proces dziejowy, przejawiający się w tendencjach, ideach, a na końcu w faktach, mający na celu upowszechnienie egalitaryzmu i liberalizmu (które przez autora – konserwatystę – były postrzegane negatywnie, szczególnie w swych skrajnych formach). Takie podejście sprawiło, że Corrêa de Oliveira wyodrębnił aż cztery rewolucje. Pierwsza była odejściem od średniowiecza poprzez humanizm, renesans i protestantyzm. Druga to rewolucja francuska, poprzedzona przez absolutyzm. Trzecia rewolucja dotyczy komunizmu. Czwarta rewolucja jest hipotezą, która dopiero czeka na dokonanie – ma być to przejście do trybalizmu.

Celem referatu będzie dokładniejsze zreferowanie powyższych poglądów autora na rewolucję i jej rozwój, a także, w miarę możliwości, umieszczenie jej w szerszym kontekście refleksji konserwatywnej na ten temat, jak i przyjrzenie się pewnym uproszczeniom, od których historiozofia rzadko kiedy bywa wolna.

Podstawę źródłową stanowić będzie polskie wydanie „Rewolucji i Kontrewolucji” P. Corrêa de Oliveiry z 2007 roku, zawierające dodatki od autora pochodzące z lat 70-tych i 90-tych.

Bibliografia: Corrêa de Oliveira P., Rewolucja i Kontrrewolucja, Kraków 2007. Fragelli F., W obliczu nowej rewolucji, "Pro Fide Rege et Lege" 2 (34), 1999. Szymański T., Anatomia rewolucji , „Pro Fide Rege et Lege”, nr 2 (66), 2010. Wielomski A., Konserwatyzm, Warszawa 2007.

Sesja 3:

Krytyka tendencji rewolucjonistycznych na podstawie Kantowskiego stosunku teorii do praktyki w prawie państwowym oraz etyki biernego

oporu

Justyna Kozłowska, Instytut Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (jus_koz@o2.pl)

Na przestrzeni wieków w rewolucji i wszelkich ruchach społecznych

dopatrywano się różnorodnych przyczyn, analizowano wywołane przezeń skutki, lecz przede wszystkim podkreślano ich (mniej lub bardziej doniosłe) znaczenie polityczne, społeczne, kulturalne, etyczne etc. Jednakże zjawisko rewolucji to nie tylko jej afirmacja, przyzwolenie na nią, przyłączanie się do niej, ale również, niejednokrotnie, jej negacja i krytyka czy też zastosowanie przeciwstawnych do niej środków, służących osiągnięciu i ukształtowaniu chociażby swoich praw.

W swoim wystąpieniu chciałabym podjąć zagadnienie krytyki rewolucjonistycznych oraz powstańczych tendencji, odwołując się do argumentów Immanuela Kanta, zawartych w krótkiej rozprawie

15

„O porzekadle: to może być słuszne w teorii, ale nic nie jest warte w praktyce”, w której to powyższa krytyka wynika z analizy pierwotnego kontraktu zawartego pomiędzy ludźmi, bazującego przede wszystkim na zasadach a priori, budujących stan obywatelski, zgodnie z którymi możliwe staje się uformowanie się państwa. Te zasady to:

1. Wolność każdego członka społeczności jako człowieka, 2. Równość każdego członka społeczności jako poddanego, 3. Niezależność każdego członka społeczności jako obywatela. Uzasadnieniem krytyki jest również prawomocność i poszanowanie dla

prawa (Gesetz), będącego najwyższą zasadą, z której to powinno się wywodzić wszelkie maksymy ludzkiego postępowania.

Podejmując owe zagadnienie rewolucję będę rozumieć w aspekcie społeczno-politycznym jako przeciwstawienie się najwyższej mocy ustawodawczej i prawodawczej celem zaprowadzenia nowego ładu i porządku, jako czynne, jawne, nieskrywane społeczne wyrazy niezadowolenia, nierzadko jako bunty przeobrażające się w zamieszki, rebelie i walkę w sensie zbrojnym.

Chcę także przybliżyć oraz posłużyć się ideą biernego oporu jako wyrazu działania niezakładającego użycia siły i przemocy, ale nieoznaczającego nie podejmowania żadnych czynności w walce o swoje racje. Należy podkreślić, że oczywiście nie każda rewolucja zakłada użycie siły; przemoc nie jest cechą charakterystyczną rewolucji. Po rekapitulacji argumentów okaże się, czy możliwe jest dojście do konkluzji na temat tego, czy rewolucja zawsze jest rozwiązaniem nie tylko najlepszym, ale słusznym i uzasadnionym oraz czy istnieją inne, równie skuteczne formy ubiegania się o swoje racje i prawa. Pragnę ukazać, że na postawiony problem nie istnieje jednoznaczna i rozstrzygająca odpowiedź, ponadto rozwiązanie zakładające połączenie założeń idei rewolucji czy biernego oporu nie może przynieść w pełni satysfakcjonujących rezultatów, bowiem skutkowałoby nieustającymi wątpliwościami co do tego, kiedy należy i powinno dążyć się do rewolucji, a kiedy nie.

Bibliografia: Jeliński Julian, „Etyka biernego oporu Martina Luthera Kinga”, 2009. Dostęp: http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,6761 (stan na dzień 29.11.2012). Kant Immanuel, Idea powszechnej historii w aspekcie kosmopolitycznym [w:] „Rozprawy z filozofii historii”, tłum. i red. Mirosław Żelazny, Wydawnictwo Antyk, Kęty 2005. Kant Immanuel, O porzekadle: to może być słuszne w teorii, ale nic nie jest warte w praktyce, tłum. Mirosław Żelazny, Wyd. COMER, Toruń 1995. King Luter Martin, Dlaczego nie możemy czekać, tłum. Daniel Passent, Wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1967. Mroziński Kamil, Rewolucja czy bierny opór?, 2005. Dostęp: http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,4107 (stan na dzień 29.11.2012). Nowak Leszek, U podstaw teorii socjalizmu, [w:] t. III „Dynamika władzy”, Wydawnictwo Nakom, Poznań 1991

16

Stan wojny bez przemocy – o tym jak opowiedzieć Gandhiego Hobbesem

Łukasz Pieczykolan, Instytut Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (pieczykolan.lukasz@gmail.com)

Mohandas Karamczand, znany szerzej jako Mahatma Gandhi (w hindi:

Wielka Dusza) stał się symbolem walki Indii o niepodległość w czasie pierwszej połowy XX w. Najpierw na terenie Republiki Południowej Afryki, potem w swojej ojczyźnie opracował i wprowadzał w czyn taktykę biernego oporu, zwaną przez Indusów satjagraha. Jej skuteczność była różna, niemniej jednak wyrażała dobitnie zaciętość i siłę woli wodza rewolucji oraz przyciągała uwagę światowej opinii publicznej.

Z drugiej strony filozofia społeczna Thomasa Hobbesa operowała obrazem czynnej przemocy i ciągłych zmagań pomiędzy jednostkami kierowanymi pędem do władzy nad innymi oraz do zaspokojenia własnych potrzeb. Na przykładzie rewolucji Mahatmy Gandhiego opisuję jak można aparat pojęciowy Hobbesa, opracowany z myślą o opisie pełnej przemocy natury ludzkiej wykorzystać do ujęcia zjawiska, którego filozofią było zerwanie z przemocą w sensie totalnym. Opisuję jak unikając otwartej konfrontacji można tym bardziej ukazać sprzeczności systemu władzy egzekwującego swój autorytet poprzez przemoc. Jednocześnie, traktując przypadek Gandhiego jako graniczny dla filozofii Hobbesa staram się tym wyraźniej ukazać racjonalność jego założeń nawet w przypadku gdy niekoniecznie znajdują oparcie w rzeczywistości – czym innym bowiem jest użyteczność systemu, a czym innym trafność jego faktualnych przesłanek. Zestawiając wyniki takiej analizy z innym przykładem z historii – zachowaniem pasażerów słynnego Lotu 93 z 11 września 2001 roku staram się opisać stany skrajnej przemocy i zagrożenia życia jako równoznaczne ze stanami przeczącymi przesłankom Hobbesa z punktu widzenia przezwyciężania stanu natury jako sytuacji skrajnego zagrożenia życia, w której więzi społeczne stają się w równym stopniu nieważne, co szczególnie podatne na kształtowanie. Bibliografia: Arendt Hanna, Kondycja ludzka, przeł. Anna Łagodzka, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2010. Hobbes Thomas, Lewiatan, przeł. Czesław Znamierowski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1954. „How Did United Flight 93 Crash?”, źródło internetowe: http://www.flight93crash.com/index.html, ostatnia wizyta: 06.IX.2012. Lloyd Sharon A., Sreedhar Susanne, Hobbes's Moral and Political Philosophy, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, http://plato.stanford.edu/entries/hobbes-moral/, ostatnio czytane 26 lipca 2012. Rousseau Jean Jaques, Umowa społeczna, przeł. Antoni Perepiatkowicz, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty 2009. Wolpert Stanley, Gandhi, przeł. Joanna i Tomasz Jurewiczowie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2003.

17

Nowy paradygmat filozoficzny po rewolucji kantowskiej w filozofii i jego skutki dla współczesnego świata

Wit Wawrzyniak, Katedra Teorii Poznania Katolickiego Uniwersyteckiego

Lubelskiego im. Jana Pawła II (witwawrzyniak@gmail.com) Głównym pytaniem Immanuela Kanta w Krytyce czystego rozumu jest

pytanie: co mogę wiedzieć? Bezsprzecznym faktem było dla niego istnienie wiedzy (w postaci sądów syntetycznych a priori) w naukach formalnych i przyrodniczych (głownie chodziło o matematyczne przyrodoznawstwo). Uzasadnienia możliwości formułowania zdań syntetycznych a priori w tych dziedzinach dokonał on przez wykazanie, że formy naoczności czasu i przestrzeni są aprioryczne. Takiego testu, zakładającego pewne rozumienie nauki związanego z jego wąską koncepcją doświadczenia, nie wytrzymała metafizyka, która, według Kanta, przekracza wszelkie możliwe doświadczenie. Tym samym klasyczne zagadnienia filozoficzne takie jak istnienie Boga, duszy oraz dotyczące ostatecznej struktury świata, zostały przez niego uznane za nierozwiązywalne (agnostycyzm). Z tego powodu można uznać go za pradziadka filozoficznego minimalizmu i zarazem można uznać go za twórcę, dominującego w dzisiejszym świecie – nie tylko w nauce, ale i w świadomości potocznej - paradygmatu „naukowości”. Paradygmat ten ograniczający zakres naszego doświadczenia do tego, co empiryczne, zgodnie z dzisiejszą nomenklaturą, będę nazywał paradygmatem naturalistycznym. Oprócz, będącego celem mojego zainteresowania, epistemologicznego aspektu paradygmatu naturalistycznego, wyróżnia się także jego ontologiczny i metodologiczny aspekt, ale z racji, że te ostatnie są w pewnym sensie zależne od pierwszego, przyjrzę się przede wszystkim wąskiej koncepcji doświadczenia jaka od Kanta stała się źródłem wielkich problemów filozoficznych.

W moim wystąpieniu pokażę jakie założenia tkwią u źródła filozofii Kanta, a które doprowadziły go do agnostycyzmu w odniesieniu do tak doniosłych zagadnień jak istnienie duszy. Następnie jak w przeobrażonej formie jego filozofia wpłynęła na późniejsze nurty filozoficzne (np. Koło Wiedeńskie) oraz na sposób rozwiązywania szczegółowych zagadnień filozoficznych (np. teoria znaczenia). Na samym końcu przestawię jakie skutki teoretyczne i praktyczne w dzisiejszym świecie są wynikiem przyjęcia „kantowskiego” paradygmatu racjonalności (naukowości) i jak ewentualnie można, traktując je raczej negatywnie, ominąć.

Bibliografia: Kant I., Krytyka czystego rozumu, tłum. R. Ingarden, PWN 1957. Graham B. ed., A Companion to Kant, Blackwell Publishing 2010. Guyer P. ed., Oxford Companion to Kant, Cambridge University Press 1992.

18

Rewolucja jako upadek - perspektywa Karla Löwitha i Alasdaira MacIntyre’a

Krystian Pawlaczyk, Instytut Filozofii Uniwersytetu im. Adama

Mickiewicza w Poznaniu (kyn@op.pl)

Celem referatu będzie porównanie dwóch koncepcji rewolucji prezentowanych przez Karla Löwitha oraz Alasdaira MacIntyre‘a. Obydwaj myśliciele w krytyczny sposób charakteryzują przemiany, jakie nastąpiły w kulturze europejskiej w osiemnastym i dziewiętnastym stuleciu, doszukując się ich źródła w filozofii Oświecenia. Rewolucja stanowi dla nich tym samym wydarzenie, które rujnuje odwieczny chrześcijański i arystotelejski porządek etyczny, oferując w zamian jedynie indywidualistyczną alienację.

Z pozoru obydwaj filozofowie opisując moralny przewrót podążają odrębnymi ścieżkami refleksji. Dla Löwitha momentem przełomowym jest dziewiętnastowieczna krytyka szeregu zapośredniczeń, jakie przedstawia w swym dorobku Hegel (szczególnie „pogodzenia“ społeczeństwa mieszczańskiego i państwa). MacIntyre natomiast skupia się na niepowodzeniach oświeceniowych prób racjonalnego uzasadnienia przekonań moralnych. Różny jest także punkt dojścia. Dla niemieckiego myśliciela konsekwencją szeregu rewolucji staje się przemoc nazistowskiego totalitaryzmu, tymczasem Szkot postrzega emotywistyczny brak konkluzywności dzisiejszych sporów moralnych jako efekt zerwania z tradycyjną etyką arystotelejską.

Pomimo powyższych różnic wspólny wydaje się być kontestacyjny stosunek obydwóch filozofów do czasów współczesnych, charakteryzujących się pogłębiającą się alienacją jednostek. Wiek dwudziesty staje się dla nich także przewrotną realizacją sztandarowych haseł epoki Oświecenia – indywidualizmu, wolności oraz racjonalizacji życia społecznego. Stąd też centralna teza wystąpienia, mówiąca, iż zarówno Löwith, jak i MacIntyre pojmują rewolucję jako drastyczne zerwanie więzi z tradycją, a w konsekwencji z myśleniem w kategoriach wspólnotowych.

W ramach referatu zostaną również przedstawione próby określenia indywidualnej postawy wobec porewolucyjnej rzeczywistości, które podejmują wprost, bądź pośrednio obydwaj myśliciele. Jednostka, która nie godzi się na „barbaryzację“ jaką przynosi realizacja oświeceniowych postulatów, ma za zadanie stać się powiernikiem arystotelesowskiej i humanistycznej tradycji oraz przekazać ją przyszłym pokoleniom. Rozważania te podejmowane będą z perspektywy kategorii wieczności, którą wyróżnia Karl Löwith w swojej interpretacji filozofii Hegla. Bibliografia: Karl Löwith, Od Hegla do Nietzschego. Rewolucyjny przełom w myśli XIX wieku, tłum. Stanisław Gromadzki, Wydawnictwo KR, Warszawa 2001. Alasdair MacIntyre, Dziedzictwo cnoty, tłum. Adam Chmielewski, PWN, Warszawa 1996. Herbert Schnädelbach, Filozofia w Niemczech 1831-1933, tłum. Krystyna Krzemieniowa, PWN, Warszawa 1992. Herbert Schnädelbach, Próba rehabilitacji animal rationale, tłum. Krystyna Krzemieniowa, Oficyna Naukowa, Warszawa 2001.

19

Sesja 4:

Anarchizm filozoficzny jako podstawa rewolucji

Patryk Miernik, Uniwersytet Jagielloński (patryk.miernik@uj.edu.pl) Na przestrzeni dziejów myśli polityczno – społecznej, powstało w istocie

nie wiele filozoficznych teorii stworzenia jednostki aspołecznej. Szczególnie bogaty w tym względzie był wiek XIX, jedną z takich anarchizujących koncepcji stworzyła w USA grupa filozoficzno-literacka transcendentalistów, pierwsza amerykańska szkoła filozoficzna. Skupię się na antypaństwowej myśli Henry’ego Davida Thoreau. Już sam tytuł jego głównego dzieła politycznego (On the Duty of Civil Disobedience) przedstawia jego stanowisko wobec pozycji na jakiej stoi obywatel w stosunku do zniewalającego go Lewiatana. W imię indywidualizmu należy, odrzucić swoją podległość nie tylko państwu ale i wszelkiej społeczności, by samodzielnie wypracować własne wartości.

Analogiczne tezy zostają stawiane mniej więcej w tym samym czasie, po drugiej stronie oceanu, przez rodzącą się, rosyjską inteligencję. Skrajna część tych myślicieli, rekrutujących się z heglowskiej lewicy, zasila szeregi anarchistów próbujących wcielić w rzeczywistość społeczną egoistyczną filozofię Maxa Stirnera. Za przykład posłuży mi tutaj Michaił Bakunin. Domaga się, za Feuerbachem, odrzucenia fikcji religii, idzie dużo dalej, dokonuje mianowicie negacji wszelkich instytucji, autorytetów i wreszcie likwidacji samego państwa.

Zestawienie tych dwóch antyspołecznych szkół filozoficznych nie jest przypadkowe. W kontekście historycznym: po pierwsze, koncepcje transcendentalistów przyczyniły się do wybuchu wojny domowej w USA, mającej wiele cech klasycznej rewolucji. Po drugie, w analogiczny sposób działalność rosyjskiej inteligencji położyła fundamenty pod przyszłą rewolucję bolszewicką. Natomiast w kontekście społecznym XX wieku, tak postulaty transcendentalistów jak i anarchistów zafascynowały ruchy kontestacji i kontrkultury lat ’50 oraz ’60 XX wieku w Stanach Zjednoczonych. Programy te doczekał się podówczas prób uspójnienia oraz praktycznej realizacji, którą przedstawię na przykładzie prekursorskiego wobec samej kontrkultury grupy Beat Generation. Wesprę się tutaj na wątkach rewolucyjnych w dziełach z kręgu bitników takich autorów jak William S. Burroughs, czy Ken Kesey. Bibliografia: Bakunin M., Federalizm, socjalizm i antyteologizm, [w:] Pisma wybrane, Warszawa 1965, Bakunin M., Imperium knuto-germańskie a rewolucja społeczna. Zeszyt drugi, [w:] Pisma wybrane, t. II, Warszawa 1965, Burroughs W. S., Ćpun, Burroughs W. S., Naked Lunch, Anagrama, Barcelona 1989, Kesey K., Lot nad kukułczym gniazdem, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1981, Thoreau H. D., Obywatelskie Nieposłuszeństwo, 9, Zielona Góra 1997, Thoreau H. D., Walden, Yale University Press New Haven and London, New Haven 2004.

20

Rewolucja – punkt newralgiczny myśli anarchistycznej

Karolina Skórka-Feć, Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego

(ala.s.fec@gmail.com) Przedmiot analizy mieści się w historii idei anarchizmu klasycznego

(tj. XIX i pierwsza połowa XX wieku). Tematyka rewolucji była wówczas głównym punktem spornym kształtujących się nurtów anarchizmu. Jakkolwiek cel dążenia anarchistów w większości pozostaje wspólny dla wszystkich podpisujących się pod czarnym sztandarem, a jest nim bezpaństwowe, bezklasowe, ahierarchiczne społeczeństwo wolnych jednostek, tak nigdy nie istniała między nimi zgoda co do środków służących osiągnięciu ideału. Na uwagę zasługuje przede wszystkim stosunek do rewolucji czołowych przedstawicieli myśli anarchistycznej, którzy stworzyli zręby argumentacji, jakimi posługują się anarchiści po dzień dzisiejszy. Czy rewolucja jest uzasadnionym i skutecznym środkiem? Jeśli tak – to jaka? Jeśli nie – dlaczego? Proponuję przyjrzeć się idei rewolucji permanentnej propagowanej przez Josepha Proudhona, subtelnym różnicom między namiętności rewolucyjnej Michała Bakunina a kropotkinowską akceptacją rewolucji oraz niezwykle interesującym liniom krytyki rewolucji dokonanym przez Maxa Stirnera i Lwa Tołstoja. Koncepcje tych ostatnich, które opierają się na skrajnie przeciwnych założeniach, jakimi są integralny egoizm dla pierwszego oraz etyka chrześcijańska dla drugiego, są nadzwyczaj zgodne w tytułowej kwestii. Celem referatu jest wskazanie na różnorodność ujęć rewolucji w łonie anarchizmu oraz na intelektualne ożywienie, jakie wzbudza w nim omawiany temat. Niejednoznaczny stosunek do rewolucji jako metody można uznać za cechę charakterystyczną anarchizmu, która wyróżnia go na tle pozostałych teorii politycznych.

Bibliografia: Daniel Grinberg, Ruch anarchistyczny w Europie Zachodniej, 1870-1914; Piotr Laskowski, Szkice z dziejów anarchizmu; Radosław Antonów, Pod czarnym sztandarem: anarchizm w Polsce po 1980 roku.

Rewolucja na peryferiach. Grupa „3 W” (Warski, Wera, Walecki) o perspektywach rewolucji w międzywojennej Polsce

Kamil Piskała, Katedra Najnowszej Historii Polski, Instytut Historii

Uniwersytetu Łódzkiego, „Praktyka Teoretyczna“ (kamil.piskala@gmail.com)

Proponowany referat poświęcony zostanie jednej z najciekawszych debat toczonych przez międzywojennych polskich komunistów. Dokonana zostanie w nim rekonstrukcja teorii rewolucji wypracowanej w przez tzw. grupę „3 W”, tworzoną przez wybitnych przywódców polskich komunistów – Adolfa Warszawskiego-Warskiego, Maksymiliana Horwitz-Waleckiego oraz Marię Koszustką „Werę”. W latach 20. tworzyli oni trzon kierownictwa KPP i podjęli próbę dostosowania leninowskiej teorii rewolucji do specyficznej polskiej sytuacji. W warunkach państwa peryferyjnego, w którym procesy proletaryzacji

21

były słabo zaawansowane, postulowali oparcie przyszłej rewolucji na ludności chłopskiej, mniejszościach narodowych, a także „uświadomionych” robotnikach. Wypracowali całościowy program rewolucji, skupiając się na analizie czynników wewnętrznych, odrzucając możliwość jej „importu” z Rosji lub Niemiec. Ich stanowisko kształtowało się w toku niezwykle ostrych debat toczonych w latach 20. w Kominternie, a także w samej KPP. W referacie podejmę próbę rekonstrukcji najważniejszych punktów spornych w tych dyskusjach, podkreślając odrębność i oryginalność poglądów grupy „3 W”.

Bibliografia: A. Warski, Wybór pism i przemówień, t. 2. H. Walecki, Wybór pism, t. 2. M. Koszutska, Pisma i przemówienia, t. 2-3. KPP: uchwały i rezolucje, t. 1-2. W. I. Lenin, „Dziecięca choroba” lewicowości w komunizmie K.Trembicka, Między utopią a rzeczywistością. Myśl polityczna Komunistycznej Partii Polski 1918-1938, Lublin 2007 H.Cimek, Komuniści a Polska (1918-1939), Warszawa 1989 B.Kolebacz, Komunistyczna Partia Polski 1923-1929. Problemy ideologiczne, Warszawa 1984

22

12 stycznia Sesja 5:

Harolda Bermana koncepcja rewolucji prawnej na przykładzie rewolucji

papieskiej

Piotr Alexandrowicz, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Międzykierunkowe Indywidualne Studia Humanistyczne UAM (p.alexandrowicz@op.pl)

Harold Berman, znany amerykański profesor prawa, był autorem

niezwykle interesującej koncepcji, która pozwala na spójne ukazanie rozwoju zachodniej tradycji prawnej. Według tej koncepcji rozwój cywilizacji zachodniej dokonywał się na przestrzeni setek lat za pośrednictwem rewolucji prawa.

Berman wyróżnił sześć takich rewolucji, które posiadają pewne cechy charakterystyczne, dają się w nich zauważyć podobne procesy. Nie oznacza to, że wszystkie one dokonały się w ten sam sposób, ale z pewnością można dostrzec w nich realizację ogólnego schematu. Najpierw następowała zasadnicza i gwałtowna zmiana systemu społecznego, dla której legitymacji poszukiwano albo w dawnym prawie, albo w wizji przyszłości, a po tej zmianie zasadą organizującą społeczeństwo stawał się nowy system prawa.

Koncepcję rewolucji prawnej można w bardzo efektywny sposób przedstawić na przykładzie rewolucji papieskiej. Miała ona miejsce na przełomie XI i XII wieku i, według Bermana, stała się początkiem zachodniej tradycji prawnej. Można w niej dostrzec obecność elementów schematu rewolucji prawnej, które zostały w niej zrealizowane w specyficzny sposób. Ta specyfika przede wszystkim objawiła się w tych elementach rewolucji, które były wyjątkowe dla rewolucji papieskiej i nigdy już się nie powtórzyły.

W referacie mają zostać przedstawione powyższe zagadnienia, czyli koncepcja rewolucji prawnej oraz jej przykładowa realizacja, a także podjęta zostanie próba spojrzenia na koncepcję rewolucji prawnej z szerszej perspektywy. Bibliografia: Jan Baszkiewicz, Państwo, rewolucja, kultura polityczna, Poznań 2009 (fragm.) Marian Banaszak, Historia Kościoła Katolickiego, t. 2 „Średniowiecze”, Warszawa 1989 Harold J. Berman, Prawo i rewolucja: kształtowanie się zachodniej tradycji prawnej, Warszawa 1995

Rewolucyjny nihilizm prawny. Socjalistyczna teoria prawa w zarysie

Marcin Wróbel, Koło Naukowe Towarzystwo Biblioteki Słuchaczów Prawa UJ, Wydział Prawa i Administracji Uniwerytetu Jagiellońskiego (marcin.m.wrobel@uj.edu.pl)

Źródeł radzieckiej teorii prawa upatrywać należy w marksistowskich

koncepcjach społecznych, przedstawiających konfliktową wizję społeczeństwa, sam zaś system normatywny prawa jako instrumentalnie używane narzędzie,

23

służące konserwacji zastanych struktur klasowych. Posłużyło to za podwaliny radzieckich teorii prawa (państwa i prawa), łączących istnienie pozytywistycznie stanowionego systemu normatywnego z państwem burżuazyjnym. Naturalną konsekwencją takiego poglądu wydaje się być teza W. Lenina, iż wraz z upadkiem burżuazyjnych państw zniknie także i prawo jako “rozkaz suwerena” oraz regulator stosunków międzyludzkich. Pierwotnym założeniem bolszewickiej teorii prawa była kreacja tymczasowej sytuacji instrumentalnego użycia porządku prawnego w czasie dyktatury proletariatu. Sytuacja taka trwać miała do momentu realizacji postulatów globalnej rewolucji oraz całkowitego zaniku państwa. Oficjalna linia poglądów socjalistycznego państwa w otwarty sposób zwalczała religię, dążąc do wyeliminowania norm tego typu z obrotu społecznego. Zdecydowanie bardziej zaskakująca jest jednak postawa nihilizmu prawnego – otwarte deklarowanie, iż socjalistyczna utopia, do której zmierza proletariat, ma być tworem (już nie państwem) w którym prawo w sposób naturalny zaniknie. Choć zderzenie z rzeczywistością pokazało porażkę tych koncepcji (z globalną rewolucją na czele), państwo socjalistyczne czasów Stalina stanowiło ucieleśnienie wizji systemu prawa stanowionego akceptującego jego omnipotencję, omawiana koncepcja teoretycznoprawna z pewnych względów warta jest uwagi. Stopień negacji kapitalistycznych struktur politycznych był na tyle znaczny, by odrzucać nie tylko sprawnie działające instytucje, lecz także całe mechanizmy porządku społecznego. Komunistyczne teorie przedstawiały wizje anomii, zakładając jednocześnie, iż socjalistyczny porządek zastąpi tradycyjną strukturę normatywną. Choć komunistyczni przywódcy podkreślali rewolucyjny charakter zakładanych przemian, ich zasadniczą odmienność od systemów aksjonormatywnych konfliktowych społeczeństw, to w istocie nie byli w stanie, nawet na płaszczyźnie teoretycznych zamierzeń czy przewidywań, wytworzyć systemu aksjonormatywnego znacząco innego w swojej konstrukcji (a nie wypełniającej jej treści) od systemów zastanych. „Sprawiedliwość socjalistyczna”, „rewolucyjne poczucie sprawiedliwości” stanowić miały podstawy stosowania prawa zastępując uchylone przepisy prawa materialnego carskiej Rosji, będąc fundamentem nowego, socjalistycznego porządku. Analizy wymaga stwierdzenie, na ile zmiana ta miała mieć charakter fasadowy, nie odrywając ZSRR od modelu prawa stanowionego. Przedmiotem referatu będzie próba przedstawienia w jakim stopniu podjęto próby dokonania rewolucji w prawie nie w swerze treści poszczególnych norm, lecz struktury systemu. Bibliografia: Bosiacki A., U źródeł „socjalizmu realnego”. Koncepcja prawa według Lenina, Studia Iuridica t. 35, 1998 Dupret B., Prawo w naukach społecznych, Warszawa 2010 Lityński A., Prawo Rosji i ZSRR, Warszawa 2011

24

Rewolucja w sztuce: sukces czy porażka? Estetyczne ujęcie fenomenu rewolucji.

Alicja Rybkowska, Międzywydziałowe Indywidualne Studia

Humanistyczne w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego (alicjarrr@op.pl)

Referat dotyczyć będzie fenomenu rewolucji na obszarze sztuk plastycznych. Prześledzenie tendencji awangardowych w sztuce wykaże, że nie były one charakterystyczne tylko dla XX wieku, który stał się okresem permanentnej awangardy w sztuce, ale także dla wieków wcześniejszych. Podniesione zostanie zagadnienie postępu w sztuce. Nowatorskie, pionierskie przedsięwzięcia od zawsze towarzyszyły rozwojowi sztuki, co pozwala zakwestionować ewolucyjną teorię rozwoju sztuk plastycznych. Analiza teoretycznej podbudowy, jaką dawali tym przedsięwzięciom artyści i filozofowie, pozwoli na wyróżnienie i omówienie trudności, na jakie natrafiają rewolucyjne próby. Trudności te związane są przede wszystkim z aporetycznym zadaniem wystąpienia poza dotychczasowo obowiązujący porządek, z którego jednocześnie się wyrasta i usiłuje się go przekroczyć. W związku z tym szczególny nacisk zostanie położony na kwestię prób przeprowadzenia rewolucyjnych postulatów teoretycznych do sfery praktyki oraz możliwość powodzenia takiego przedsięwzięcia. Przywoływanym teoriom towarzyszyć będzie materiał ilustracyjny, prezentujący najbardziej typowe dla tych prób dzieła. Podkreślone zostanie, że to właśnie dzieła nowatorskie, a nie podążające za kanonami swojej epoki, najłatwiej przedostają się do świadomości zbiorowej i najsilniej oddziałują na następne pokolenia. Zestawienie postaw epigońskich z postawami rewolucyjno-awangardowymi zostanie rozstrzygnięte na korzyść tych drugich. Celem referatu będzie nie tylko ocena realizacji rewolucyjnych postulatów, możliwa dopiero z perspektywy czasu, ale także ogólna refleksja nad postawami rewolucyjnymi i trudnościami, na jakie nieuchronnie napotykają. Bibliografia: Bürger, Peter, Teoria Awangardy, przeł. J. Kita-Huber, red. naukowa Krystyna Wilkoszewska, Kraków 2006 Gołaszewska, Estetyka i antyestetyka, Warszawa 1984 Morawski, Stefan, Na zakręcie od sztuki do po-sztuki, Kraków 1985 Osińska, Barbara, Sztuka i czas, cz. I-IV, Warszawa 2005 Polit, Krzysztof, Sztuka awangardy w teoriach estetycznych, Lublin 2000

Dwa zamachy stanu w teatrze

Joanna Maryniak, Kolegium Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego (jrmaryniak@yahoo.pl)

Dwie oddzielone o siebie o prawie dwa tysiące lat sztuki – Ijon Eurypidesa i Atalia Jeana Racine'a - są zbudowane na bardzo sobie bliskich podstawach. Podobni są główni bohaterowie, podobne miejsca akcji i podobne komentarze naukowców dotyczące obu tych sztuk. Już od XVIII wieku zauważano fragmenty zapożyczone przez Racine'a z tekstu Eurypidesa. Nikt jednak nigdy nie zestawił

25

tych sztuk w kontekście zamysłu politycznego obecnego w nich. Ten referat ma na celu wypełnienie tego braku. Pokażę jak niektórzy komentatorzy tak Ijona, jak i Atalii (oraz fragmentów Ksiąg Królewskich w Biblii, skąd Racine zaczerpnął akcję sztuki) uznają działania bohaterów dramatów za przygotowywanie (i być może także dokonywanie) zamachu stanu i zastanowię się nad skutkami tak zarysowanej paraleli dla rozumienia tych tekstów. Postaram się również przedstawić reakcje późniejszych komentatorów obu sztuk na tak postawione interpretacje (zwłaszcza na komentarze dotyczące Ijona Eurypidesa autorstwa Arthura Verralla, który jako pierwszy zinterpretował tę tragedię jako opis zamachu stanu).

Poruszona zostanie także kwestia dalszej żywotności opisanych przeze mnie wątków w dziełach czerpiących tak z Eurypidesa (Kreuza, królowa Aten Williama Whiteheada), jak i z Racine'a (Joasz, król Judy Pietro Metastasio z muzyką Johanna Sebastiana Bacha oraz Atalia Georga Friedricha Händla).

Bibliografia: Mario Liverani, Zainab Bahrani, Marc Van De Mieroop, Myth And Politics In Ancient Near Eastern Historiography, Cornell University Press, 2004 Arthur Woolgar Verrall, The Ion of Euripides, Cambridge University Press, 1890 Giorgio Buccelati, La 'carriera' di David a quella di Idrimi, re di Alalac. In: Bibbia e Oriente 4: 95–99, Sardini Editrice Centro Studi, 1962 Monique Cottret, Zabić tyrana? Tyranobójstwo w nowożytnej Europie, Czytelnik, 2012

Sesja 6:

Rewolucja (post)pedagogiczna – pajdocentryzm Jana Jakuba Rousseau i antypedagogika Hubertusa von Schoenebecka

Jacek Cieśla, Instytut Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza

(j.p.ciesla@gmail.com) Osią mojego referatu pragnę uczynić kwestię „przewrotu kopernikańskiego” jakiego w zachodniej nauce o wychowaniu dokonał Jan Jakub Rousseau. Jego traktat „Emil, czyli o wychowaniu” jest dziełem doniosłym nie tylko ze względu na swój rewolucyjny charakter (Rousseau występuje tam przeciwko powszechnie uznawanemu i „od zawsze” obowiązującemu paradygmatowi didaskalocentrycznemu), ale również z uwagi na fakt, że stanowi on podwaliny paradygmatu pajdocentrycznego w pedagogice. Spróbuję zatem dotrzeć zarówno do źródeł modelu didaskalocentrycznego, sytuującego społeczeństwo i dorosłych w pozycji uprzywilejowanej względem dziecka oraz przyjrzeć się powstałym w duchu pedagogiki Jana Jakuba Rousseau pajdocentrycznym formacjom myślowym, które odwracają stosunki między dorosłymi i dziećmi lub całkowicie rezygnują z ich wertykalnego charakteru. Jednym z takich duchowych spadkobierców pajdocentrycznej rewolucji jest w pedagogice (lub może raczej w postpedagogice jako, że postulowane jest tu zerwanie z tradycyjnym myśleniem pedagogicznym, czy wręcz nawet zrezygnowanie z wychowania) nurt określany mianem antypedagogiki. Trudno

26

tę formację myślową przedstawić w usystematyzowany sposób z racji jej niespójności i bardzo odmiennych stanowisk na jej gruncie występujących, mamy tu więc przykłady teorii zarówno nihilistycznych, anarchistycznych, jak i bardzo konstruktywnych. W związku z tym wyłącznie szkicowo naświetlę charakterystyczne i wspólne cechy antypedagogiki, aby następnie przejść do omówienia myśli jednego z czołowych jej przedstawicieli, stosunkowo dobrze znanego w Polsce Hubertusa von Schoenebecka. Chociaż jest on reprezentantem raczej zachowawczego skrzydła tego nurtu, to jednak jego postulat rezygnacji z pedagogiki jest nadal nawoływaniem do rewolucji na miarę tej pajdocentrycznej. Bibliografia: Rousseau J. J., Emil, czyli o wychowaniu, przeł. W. Husarski, E. Zieliński, Ossolineum, Wrocław 1955. Schoenebeck H. v., Antypedagogika w dialogu, przeł. D. Sztobryn, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009. Schoenebeck H. v., Antypedagogika, przeł. N. Szymańska, Jacek Santorski & Co, Warszawa 2007. Śliwerski B. (red.), Teoretyczne podstawy edukacji alternatywnej, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009.

Co łączy maszynę pisania z maszyną rewolucyjną? Małe literatury Gillesa Deleuze’a, czyli możliwość rewolucji

Katarzyna Chruszczewska, Kolegium Artes Liberales Uniwersytetu

Warszawskiego (k.chruszczewska@ibi.uw.edu.pl)

Chciałabym zaproponować pewną formę namysłu nad zagadnieniem rewolucji w języku i możliwością związanych z nią politycznych konsekwencji, jakie proponuje w koncepcji małych literatur Gilles Deleuze.

W swoim ujęciu języka Deleuze silnie akcentuje element performatywny, a więc nie tylko ścisłe powiązanie systemu języka z systemem władzy, ale i to, że język wpływa na rzeczywistość i ma moc odkształcania zastanego świata. Jako, że język jest systemem, który wyprzedza wszystkie inne systemy, warunkując je i umożliwiając ich reprodukcję, system znaczeń zostaje odzwierciedlony przez stosunki władzy. W ten sposób rewolucja w języku zyskuje wyjątkowy, uprzywilejowany status.

Pojęcie małej literatury, nazywanej przez Deleuze’a także „literaturą rewolucyjną”, określa specyficzny rodzaj twórczości pisanej w języku wielkim, postrzeganym jako zewnętrzny, opresywny, obcy. Mała literatura na sposób twórczy przekształca zbiorowe reżimy artykulacji. Naruszając porządek znaczeń, składni i melodii języka, staje się możliwością rewolucji zarówno w porządku językowym, ale i w porządku politycznym.

Mała literatura odchodzi od porządku mimetycznego naśladownictwa natury na rzecz własnej autonomicznej władzy. Literatura, która opiera się na naśladowaniu rzeczywistości, nie może być rewolucyjna, ponieważ podtrzymuje zastany porządek świata, a więc także porządek polityczny, system zależności pomiędzy jednostką a zbiorowością oraz struktur władzy. Dopiero literatura, która odchodzi od reprezentacji na rzecz czystej kreacji, która zaburza

27

zastany system, zyskuje rewolucyjny charakter. Stwarza świat, który nie naśladuje istniejącej rzeczywistości, ale staje się możliwością nadejścia przyszłej wspólnoty, nastania przyszłego, utopijnego porządku. Oparcie Deleuzjańskiej koncepcji literatury o performatywność języka zakłada przełożenie się wszelkich wibracji czy „jąkań” języka na rzeczywistość pozaliteracką, zmianę lub nawet zaburzenie stosunków władzy.

Czy jednak zakłócenie struktur wielkiego języka oraz związana z tym deterytorializacja, będąca jednym z głównych elementów pojęcia małej literatury, stanowi próbę stworzenia nowego porządku czy raczej rozsadzenia systemu języka? Dla Deleuze’a rewolucja stanowi wartość samą w sobie, jako otwarcie pola możliwości, wejście w ruch stawania-się. Skoro deterytorializacja wydaje się nie mieć żadnego innego celu poza samą sobą, nie ma więc także żadnego kresu. Deterytorializacja języka prowadzi więc do wyjścia poza sam system, ku ciszy lub czystej ekspresji. Czy wobec tego deterytorializacja struktur władzy dąży do całkowitego zniesienia i rozpadu każdego systemu?

W moim wystąpieniu zastanowię się nad charakterem rewolucji proponowanym przez Gillese’a Deleuza w jego koncepcji małych literatur, by powrócić do pytania o możliwość zaistnienia politycznych konsekwencji tak rozumianej rewolucji w języku. Bibliografia: Bogue, Ronald, Deleuze and Guattari, Routledge, London, New York 2001. Deleuze, Gilles, i Félix Guattari, Co to jest filozofia?, przeł. Paweł Pieniążek, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2000. Deleuze, Gilles, i Félix Guattari, A Thousand Plateaus, przeł. Brian Massumi, University of Minnesota Press, Minneapolis, London 2004. Deleuze, Gilles, i Félix Guattari, Kafka: Toward a Minor Literature, przeł. Dana Polan, University of Minnesota Press, Minneapolis, London 2008. Lecercle, Jean-Jacques, Deleuze and Language, Palgrave Macmillan, New York 2002. Rancière, Jacques, Deleuze, Bartelby, and the Literary Formula, przeł. Charlotte Mandell, w: idem, The Flesh of Words. The Politics of Writing, przeł. Charlotte Mandell, Stanford University Press, Stanford 2004, ss. 146-164.

Morfologia ducha w koncepcji Constantina Noici

Maciej Sawicki, Instytut Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (mcjswck@gmail.com)

Celem tego referatu jest zaprezentowanie koncepcji kultury rumuńskiego

filozofa Constantina Noici (1909-1987). Filozof szczególnie interesował się problemem rewolucyjnej dynamiki kultury, którym zajął się już w swej pracy doktorskiej pt. „Jak możliwe jest coś nowego?”. W niniejszym wystąpieniu chciałbym przedstawić tę problematykę odwołując się do dwóch jego książek przetłumaczonych na język polski: Sześć chorób ducha współczesnego (1978) oraz Europejski model kultury (opus posthumum z 1993). Przemyślenie tych dwóch dzieł ma ukazać, po pierwsze, strukturę aparatu pojęciowego, jaką

28

wykorzystuje autor w swych analizach kulturowych, i, po drugie, jak jego pojęcia służą historycznemu badaniu morfologii kultur.

Motywem przewodnim koncepcji kultury według Noici nie jest tworzenie zwykłego światopoglądu kulturalistycznego jako – powiedzmy – zbioru mniemań, albowiem twierdzi on, że kultura jest istniejącym pojęciem, jest „hipostazą ducha”. Ideę swojego projektu dynamiki kultury pokazuje Noica posługując się różnymi metodami, ale mimo to dochodzi do podobnych wniosków. Widać to w obu wspomnianych książkach, w których daje się wydobyć identyczną tezę: otwartość kultury europejskiej, która jest warunkiem jej autodynamiki i zamkniętość innych, statycznych kultur.

W ten sposób przedstawiona zostanie koncepcja rewolucji kultur w ogóle, a także jedynej w swoim rodzaju kultury europejskiej w szczególności, którą określa właściwy jej duch rewolucji. W książce Sześć chorób ducha współczesnego filozof powiada, że dynamika Europy uwarunkowana jest tym, że cierpi ona na wszystkie możliwe choroby ducha, dlatego może przechodzić nieskończone mutacje; natomiast inne kultury cierpią zwykle na mniej przypadłości, tym samym ograniczając swoją dynamiczność. W książce Europejski model kultury motyw dynamiki kulturowej filozof podejmuje badając morfologię gramatyczną. Rozumność, która – mówiąc w sensie Heglowskim – istnieje wedle Noici w języku sama w sobie, istnieje też dla siebie, ukonkretniając się w całej historiozofii jako fenomenologia części mowy. Charakterystyka ta ujawnia, że jedynie ducha Europy przenikały wszystkie części mowy, dlatego też kultura europejska mogła realizować się w nieskończonym stawaniu; w przeciwieństwie do niej, inne kultury określone były stałymi częściami mowy, co jednocześnie zamykało je na możliwość zmiany.

Po lekturze książek Noici, będącego zresztą autorem oryginalnego Traktatu ontologicznego (1981), nietrudno dojść do przekonania, że dla sceptycznego spojrzenia, które wciąż daje się odnaleźć w namyśle filozoficznym świata zachodniego jako rezultat filozofii postmodernistycznej, projekt ten musi wydać się totalizujący i utopijny. Mimo to jednak filozofowie europejscy na Zachodzie mają obowiązek przemyślenia koncepcji kultury wschodniego brata po profesji, ażeby ich sceptycyzm nie stał się na powrót dogmatyzmem. Albowiem obie strony – bez względu na to, jak pojmują byt myśli – są chyba zgodne co do tego, iż to wolna myśl była warunkiem żywotności rewolucyjnego ducha Europy i świata.

Bibliografia: Liiceanu, G., Dziennik z Păltinişu. Paideia jako model w kulturze humanistycznej, Wydawnictwo Pogranicze, Sejny 2001. Noica, C., Europejski model kultury, przeł. T. Rosca, Wydawnictwo Formicula, Kraków 2010. ---, Sześć chorób ducha współczesnego, Oficyna Literacka, Kraków 1997. Strełkowska, A., Constantin Noica – życie i twórczość, w: „Ruch Filozoficzny”, vol. LXIV, nr 2, 2007. Filozofia rumuńska w drugiej połowie XX wieku – dążenia i rzeczywistość, w: „Ruch Filozoficzny”, vol. LXIII, nr 3, 2006. Zawadzki, A., Literatura a myśl słaba, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2009.

29

Krnąbrna rewolucja rowerowa. Rzecz o emancypacji via rower kodowanej w literaturze

Zuzanna Kołupajło, Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Adama

Mickiewicza w Poznaniu (zuzanna.kolupajlo@gmail.com) W referacie konferencyjnym mam zamiar skupić się na rewolucji

społeczno-obyczajowo-kulturowej, dokonanej za pomocą roweru (Wiliam Saroyan, pisarz i rowerzysta, pokusił się nawet na następujące stwierdzenie: the bicycle is the noblest invention of mankind). Interesować mnie będzie przede wszystkim kodowanie roweru czy raczej, dokładniej rzecz ujmując, rewolucyjności poprzez rower w literaturze (w ujęciu intersekcjonalnym) w (po)nowoczesności. Z ogólnej rewolucji, jaka dokonała się za sprawą roweru, zamierzam wyabstrahować rolę roweru w emancypacji kobiet i feminizacji świata. Proponuję analizę literaturoznawczo-kulturoznawczą tej specjalnej oraz istotnej rewolucji systemu – poprzez rower właśnie. O ile rewolucja rowerowa została co nieco rozpoznana (w myśli zachodniej), o tyle na polskim gruncie literaturoznawczym dopiero musi się dokonać. Wychodząc od kulturowego znaczenia pojawienia się i użytkowania roweru (bicykla, welocypedu) przeanalizuję systemowe zmiany (semiotyczne, literackie, społeczne) dokonane i dokonujące się za jego sprawą. Przedstawię kodowanie i funkcje roweru jako narzędzia/strategii zmian w literaturze polskiej, skupiając się na pierwszych o-rowerowych tekstach oraz na tych kanonicznych lub szerzej znanych (casus twórczości H. Krall, M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, A. Bobkowskiego, B. Schulza, poetów ostatnich lat oraz tzw. powieści kobiecych). Umieszczę tę problematykę rewolucyjności rowerowych również szerzej, tj. w kontekście literatury obcej (casus A. Joergensdotter, S. Plath, S. de Beauvoir, T. Bernharda; koncept poetycki ‘kobieta-za-mężczyznę’; równościowa literatura dla dzieci). Interesować mnie też będzie próba rozstrzygania problematyki przynależności/przymierzalności aktu jazdy na rowerze i konceptu cyclingu do pankategorii flaneryzmu. Świadoma istotności zarówno samego roweru jako narzędzia i fantazmatu rewolucji/wolności, jak też różnorakich strategii i motywacji jego literackiego kodowania, z przyjemnością wygłosiłabym zarysowany pokrótce referat. Byłby on (koncepcyjnie) częścią powstającej pod kierunkiem prof. UAM dr hab. Katarzyny Kuczyńskiej-Koschany pracy magisterskiej o flaneryzmie kobiet w literaturze. Bibliografia: Cycling and Society, pod red. D. Horton, P. Rosen i P. Cox, Wydaw. Ashgate Publishing Group, Hampshire – Burlington 2007. Elmar Schenkel, Cyclomanie – Das Fahrrad und die Literatur, Wydaw. Ed. Isele, Eggingen 2008. Patrick Grueneberg, Fahrrad - Person - Organismus. Zur Konstruktion menschlicher Körperlichkeit, przedm. A. Stache, Wydaw. Peter Lang, Frankfurt/Main 2008. The Literary Cyclists: Great Bicycling Scenes in Literature, pod red. W. Saroyana i J. E. Starrsa, Wydaw. Breakaway Books, Nowy Jork 1999.

30

Sesja 7:

Walcząc z segregacją. Czy Ruch na Rzecz Praw Obywatelskich słusznie określany jest mianem Trzeciej Rewolucji Amerykańskiej

Julian Jeliński, Instytut Filozofii Uniwersytetu Wrocławskiego

(julian.jelinski@gmail.com)

„Zagrzmiały pioruny, nieustający, wzmagający się deszcz protestu spadł na cały kraj. Trzecia rewolucja Ameryki – rewolucja murzyńska – rozpoczęła się gwałtownie.” Tymi słowami Martin Luther King opisuje wydarzenia roku 1963, które jego zdaniem stanowiły apogeum walki Afroamerykanów o prawa i równość. Owa rewolucja opisywana tak barwnie przez Kinga stanowić będzie przedmiot mojego referatu. Przybliżę w nim lata walki Afroamerykanów z rasową segregacją i dyskryminacją w Stanach Zjednoczonych. Udzielę odpowiedzi, czy lata tej walki można nazwać rewolucją, a także scharakteryzuję przyczyny i uwarunkowania wybuchu tegoż masowego ruchu. By móc odpowiedzieć na zadane w temacie referatu pytanie, niezbędna będzie analiza protestów i buntów, które w latach 1954–1968 przelały się przez Stany Zjednoczone. Opisane zostaną wydarzenia stanowiące różne formy buntu – od zaskarżania rasistowskich ustaw do sądu najwyższego (sprawa Brown przeciw zarządowi szkół w Topeka z roku 1954), poprzez masowe akcje bojkotu (bojkot autobusów w Montgomery z lat 1955 – 1956), po inne formy sprzeciwu i nieposłuszeństwa wobec zastanego przez Afroamerykanów porządku społecznego w tym marsze protestacyjne, rajdy wolności, czy tzw. sit-ins. Bibliografia: T. Branch, At Canaan’s Edge. America in the King Years 1965-86, New York 2006; M.L. King, Dlaczego nie możemy czekać, tłum. D. Passent, Warszawa 1967; M.L. King, The Autobiography of Martin Luther King, Jr., New York 2000; R.R. Ludwikowski, Murzyński radykalizm w USA, Warszawa 1976; W. Osiatyński, Korzenie „Korzeni”, Warszawa 1981; J.M. Washington (ed.), Martin Luther King. I Have A Dream. Writings & Speeches, New York 1992; C. West, The Cornel West Reader, New York 1999 Zamiast rewolucji – Powstanie i Tymczasowe Strefy Autonomiczne Petera

Wilsona

Karol Mrozicki, Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego (karolzeswietokrzyskiego@gmail.com)

Peter L. Wilson, znany pod pseudonimem Hakim Bey, to współczesny kontrowersyjny myśliciel (post)anarchistyczny, czerpiący inspiracje z najróżniejszych źródeł, od Międzynarodówki Sytuacjonistycznej, przez Fiume D'Annunzia i społeczności piratów, aż po Magię Chaosu.

Wilson poddał kluczowe dla wielu środowisk skrajnej lewicy pojęcie „rewolucji” analizie i krytyce. Według niego rewolucja to pierwszy krok

31

do wprowadzenia określonej Społecznej Utopii, do której wiedzie długa, wyboista i pełna wyrzeczeń droga, a i tak nie ma pewności, na ile Utopia w praktyce nie okaże się swoim przeciwieństwem, lub na zawsze pozostanie nieosiągalnym marzeniem, majaczącym niewyraźnie gdzieś na horyzoncie. Skupienie się na dalekosiężnych wizjach oddala od tego, co – być może – dałoby się osiągnąć znacznie wcześniej – bo już teraz.

Autor tworzy koncepcję „Powstania” [ang. insurrection], które nie miałoby sprecyzowanego ani celu, ani struktury, a byłoby sposobem na rozwiązanie głównego problemu trapiącego autora, czyli jak osiągnąć wolność tu i teraz - natychmiast. Łączy się z tym koncepcja nietrwałych, przejściowych i – jak sądzą przeciwnicy Beya, z Murrayem Bookchinem na czele – niepoważnych Tymczasowych Stref Autonomicznych, wybuchających nagle, wyczerpujących się, odtwarzających się gdzieś indziej w innej formie, trwających w permanentnym chaosie, gdzie nie tyle wprowadzono by idealny, wymarzony ustrój, co cieszono by się wolnością, jaką można by dzięki nim osiągnąć.

W swoim referacie omówię główne koncepcje Petera Wilsona, przedstawię ich krytykę ze strony innych anarchistów i postaram się odpowiedzieć na pytanie – czy w tym szaleństwie jest metoda? Bibliografia: Hakim Bey „Tymczasowa Strefa Autonomiczna i inne eseje”, tłum. I. Bojadżijewa, J. Karłowski, Korporacja Ha!Art, Kraków 2009 Hakim Bey „Millennium”, tłum. K. Szlendak, Wydawnictwo Inny Świat, Mielec, 2005 Murray Bookchin „Anarchizm społeczny czy anarchizm stylu życia?”, Wydawnictwo Trojka, Poznań 2006

Emil Cioran – od narodowego rewolucjonisty do nihilisty i apokaliptyka

Tomasz Wiśniewski, Instytut Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (twisniewski91@gmail.com)

Francusko-rumuński pisarz (eseista, aforysta) Emil Cioran (1911-1995) to jeden ze znaczących świadków XX wieku, z niemalże gnostyckiego punktu widzenia głoszący krytykę doczesnego zaangażowania. Paradoksalnie, za młodu sam był zaangażowany ideologicznie – w działalność narodowo-rewolucyjnego rumuńskiego ruchu Żelaznej Gwardii/Legionu Michała Archanioła. Jednak już w czasie II wojny światowej zakończył swoje zaangażowanie i poświęcił się nihilizującej eseistyce. W powojennej Francji, gdzie zamieszkał, jego radykalna przeszłość pozostała przedmiotem wielu kontrowersji, a on sam nieustannie w dwuznaczny sposób wciąż się do niej odnosił. Bagatelizował jej efekty i donośność, lecz także usprawiedliwiał jej żywiołowe pobudki, stale drwiąc z liberalno-demokratycznej miałkości. Celem referatu jest prześledzenie ideologicznego „wypalenia się” Ciorana i próba wyjaśnienia go jako zdystansowania się od spraw doczesnych, politycznych na rzecz kwestii eschatologicznych, ostatecznych – przy czym, należy zaznaczyć, miał on niebywale skomplikowane spojrzenie na relacje pomiędzy oboma światami. Demaskował mechanizmy i pragnienia rewolucyjno-utopijne jako odgrywaną przez małych i ułomnych ludzi parodię apokalipsy. Istnieją przesłanki,

32

aby – w wielkim skrócie – uważać, iż sądził że historia zakończyła się za jego życia, że przeminęły wartości godne poświęcenia, że już nic nie jest godne zaangażowania się. Jedynie przeszłość mogła być obiektem czci, źródłem czynów zasługujących na upamiętnienie – raczej zgorzkniałych westchnięć niż wzorców do naśladowania. Należy postawić pytanie, czy u Ciorana da się postawić jasną granicę między polityką a eschatologią, między historią a bezczasem, między rewolucją a apokalipsą. Na ile wydarzenia doczesne odsłaniały prawidłowości metafizyczne, czy za pomocą rewolucji możliwe było wyrwanie się z fatalizmu Eliadowskiego „terroru historii”? Transformacja opinii wiąże się niewątpliwie ze zmianą cywilizacyjnej perspektywy z wciąż dzikich i żywiołowych historycznie bałkańskich „peryferii” na zmęczone i tonące w dobrobycie francuskie „centrum”. Sądzę, że powojenne twórczość i zachowanie Ciorana – m.in. eksponowanie niechęci do jakiegokolwiek czynu – można interpretować jako swoistą pozę, mającą pozwolić mu uporać się z własnymi politycznymi rozczarowaniami, a także przenieść właściwe mu żądze, buntowniczość i niepokorę na inny, niepodlegający doczesnemu osądowi poziom refleksji. Bibliografia: E. Cioran, Historia i utopia, przeł. M. Bieńczyk, Warszawa 2008. E. Cioran, O niedogodności narodzin, przeł. I. Kania, Warszawa 2008. E. Cioran et al., Rozmowy z Cioranem, przeł. I. Kania, Warszawa 1999. E. Cioran, Upadek w czas, przeł. I. Kania, Kraków 1994. A. Laignel-Lavastine, Cioran, Eliade, Ionesco: O zapominaniu faszyzmu. Trzech intelektualistów rumuńskich w dziejowej zawierusze, przeł. I. Kania, Kraków 2010.

Panta gar tolmēteon. Rewolucja w myśli Lwa Szestowa

Anna Kołos, Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (kolos.ann@gmail.com)

Myśl filozoficzna Lwa Szestowa dojrzewała w okresie radykalnych

i rewolucyjnych idei intelektualnych w Rosji przełomu XIX i XX wieku, a sam autor uważał się za „rewolucjonistę w filozofii”. Projekt wyzwolenia „skrępowanego Parmenidesa” – figury europejskiego myśliciela – oraz platońskiego „porwania się na wszystko” (panta gar tolmēteon) ujawnia rewolucyjny schemat myślenia, tożsamy z filozofią Nietzschego czy literaturą Dostojewskiego. Wyróżnia się także, co dalej idzie, wyjątkowym radykalizmem na tle XX-wiecznej i najnowszej filozofii postsekularnej. Mesjanizm Szestowa dąży do przywrócenia człowiekowi boskiej, demiurgicznej władzy, krępowanej przez racjonalizm „od Jonii po Jenę” (określenie Franza Rosenzweiga), absolutnej rewolucji w dotychczasowej epistemologii i podmiotowości europejskiej. Teleologicznie ukierunkowana filozofia Szestowa, opierając się na tradycji ortodoksyjnej, kreśli drogę do przebóstwienia (theosis), uniwersalizując w swoim projekcie figurę Kiriłłowa ze Zbrodni i kary. W pracy Dostojewski i Nietzsche autor stwierdza, iż bohater „zabija się nie dlatego, żeby wymigać się od życia, ale aby poznać swoją moc”. Podobnie na polu filozofii Szestow dąży do unicestwienia dotychczasowego racjonalizmu, skazującego „Parmenidesa” na niewolę, by poprzez tę symboliczną „śmierć” stworzyć nowego (nad)człowieka, znającego swoją przyrodzoną moc. Doskonale wyraża

33

to kluczowy fragment eseju Skrępowany Parmenides: „Poza rozumem i poznaniem, tam, gdzie kończy się przymus, skrępowany Parmenides, uczestnicząc w Tajemnicy wiecznego istnienia i wiecznego władania, odnajdzie wreszcie swą utraconą wolność i przemówi nie głosem zniewolonego prawdą, ale głosem władcy”. Literatura podmiotowa: Szestow Lew, Apoteoza nieoczywistości. Próba myślenia adogmatycznego, przeł. N. Karsov i S. Szechter, Londyn 1983. Szestow Lew, Ateny i Jerozolima, przeł., wstęp i przyp. C. Wodziński, Kraków 1993. Szestow Lew, Dostojewski i Nietzsche, Filozofia tragedii, przeł. i wstęp C. Wodziński, Warszawa 1987. Literatura przedmiotowa: Chwin Stefan, Samobójstwo jako doświadczenie wyobraźni, wyd. 2, Gdańsk 2011. Kavka Martin, Jewish Messianism and the History of Philosophy, Cambridge 2004. Bielik-Robson Agata, Na pustyni. Kryptoteologie późnej nowoczesności, Kraków 2008.

Sesja 8:

Rewolucja w sprawach wojskowych (Revolution in Military Affairs) jako zmiana technologiczna, militarna i polityczna

Rafał Wiśniewski, Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa

Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (rafal.wisniewski@amu.edu.pl)

W ramach mojego wystąpienia chciałbym przedstawić pojęcie, charakter

oraz polityczne i strategiczne implikacje zjawiska znanego jako rewolucja w sprawach wojskowych (Revolution in Miltiary Afairs – RMA). Stanowi ono przykład rewolucji technologicznej o dalekosiężnych skutkach, dotykających nie tylko sfery militarnej ale także politycznej, ekonomicznej i społecznej. Postaram się nakreślić genezę i uwarunkowania historycznych RMA. Najwięcej uwagi zamierzam jednak poświęcić koncepcji ostatniej RMA (związanej z informatyzacją), która stała się istotnym elementem dyskursu prowadzonego w ramach nauk wojskowych w ostatnich latach. Idea ta stała się również motorem tzw. „transformacji”, której poddano w ostatniej dekadzie siły zbrojne USA oraz (w mniejszym stopniu) innych państw zachodnich. Zaprezentowane zostaną technologiczne, militarne, społeczne, polityczne i kulturowe aspekty tych zmian.

Bibliografia: M. Boot, War Made New Technology, Warfare, and the Course of History, 1500 to Today, Gotham 2007. M. J. Thompson, Military Revolutions and Revolutions in Military Affairs: Accurate Descriptions of Change or Intellectual Constructs?, Strata, vol.3, 2011

34

Military Technical Revolution a Structural Framework, Centre for Strategic and International Studies, 1993 P. W. Singer, Wired for War The Robotics Revolution and Conflict in the Twenty-first Century, Nowy Jork 2009.

(R)ewolucja naukowo-techniczna w kontekście zmiany kondycji podmiotowej człowieka. Perspektywy i możliwości

Martyna Szeląg, Instytut Antropologii Literatury Uniwersytetu im. Adama

Mickiewicza w Poznaniu (martyna.szelag@gmail.com)

Rewolucja naukowo-techniczna, jako zjawisko charakterystyczne dla naszej epoki, wywołuje różnorodne dyskusje na temat jej genealogii, charakteru, nowych, odrębnych cech oraz perspektyw jej dalszych przemian, jak i konsekwencji w obszarze kulturowym, materialnym i społecznym. Konsekwencją dalszego rozwoju jest coraz większe zaangażowanie ludzi oraz pewnego rodzaju nacisk na udoskonalanie własnego intelektu w celu zwiększenia możliwości poznawczych, kreacyjnych itp. Z owym dążeniem powiązane jest również powstanie pewnej trudności – bariery, jaką staje się niezdolność intelektualna oraz obyczajowo-kulturowa ludzi do czynnego uczestnictwa w procesie rozwoju, co wiązać się może z poczuciem wyobcowania, zagubienia itp.

W obliczu szybko rozwijającej się technologii, która konsekwentnie narusza granice moralne, tabu, pojawiają się pełne lęku głosy przeciw i nieco bardziej racjonalne opinie o konieczności ujęcia (r)ewolucji w nowe ramy etyczne, które z jednej strony nie ograniczałyby jej rozwoju, a z drugiej zapewniły względne bezpieczeństwo.

W swoim wywodzie chciałabym spojrzeć na rewolucję naukowo-techniczną przez pryzmat podmiotowości człowieka. Niewątpliwie zaobserwować można coraz większą liczbę głosów mówiących o problemie zaniku idei człowieka – podmiotu, stanowiącego integralną i najważniejszą część świata rzeczywistego, co stanowi pozytywny kontekst dla figury Innego zmusza niejako nowoczesne badania do oddania głosu temu/tym kto/co nie jest białym Europejczykiem pochodzącym z klasy średniej (Domańska). Chciałabym poddać pod rozwagę pytanie o rodzaj drogi/dróg (posthumanizm, transhumanizm), jaką podąża rewolucja naukowo-techniczna oraz o konsekwencje wyboru którejś z nich (etyczne, moralne, kulturowe).

Pragnę również rozważyć zagadnienie dotyczące kondycji nowej podmiotowości w aspekcie zagrożeń lub ich braku dla idei humanizmu oraz człowieka i człowieczeństwa. Swój wywód chciałabym wzbogacić mnogością przykładów zarówno literackich, kulturowych, jak i z obszaru nauk technologicznych. Bibliografia: Bakke M., Bio-transfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu, Poznań 2010. Domańska E., Humanistyka nie-antropocentryczna a studia nad rzeczami, Kultura Współczesna 2008, nr 3. Estetyka wirtualności, pod red., M. Ostrowicki, Kraków 2005.

35

Freeman J. D., Słońce, genom, Internet: narzędzia rewolucji naukowej, Warszawa 2001. Gajewska G., Arcy-nie-ludzkie. Przez science fiction do antropologii cyborgów, Poznań 2010. Heidegger M., List o „humanizmie”, w: M. Heidegger, M., Budować, mieszkać, myśleć, Warszawa 1977.

Rewolucji nie będzie. Przyszłość rewolucji politycznych i społecznych na Zachodzie

Filip Bardziński, Instytut Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w

Poznaniu (fmbardzinski@gmail.com)

Idee rewolucyjne stanowiły powracający topos w debacie filozoficznej, politologicznej i socjologicznej. Wzrost zainteresowania myślą marksistowską oraz anarchistyczną przyczynił się do wytworzenia swoistego dyskursu rewolucyjnego w filozofii i socjologii. O ile jednak diagnozy Karola Marksa, Michaiła Bakunina czy Piotra Kropotkina mogły być oceniane jako prawdopodobne w społeczeństwie industrialnym, o tyle postęp cywilizacyjny (zwłaszcza w obrębie tzw. „cywilizacji Zachodu”) przekreślił wszelką możliwość aplikowania wizji rewolucyjnych w naukach społecznych i filozofii polityki. Triumf liberalizmu (niezależnie czy faktyczny, czy jedynie postulowany) oraz pluralizmu rozległych doktryn (niekoniecznie rozumnych) przekreśla możliwość wystąpienia rewolucji jako gwałtownej przemiany porządku społecznego i politycznego.

W moim wystąpieniu chciałbym unaocznić, w jaki sposób nowoczesne idee filozofii historii – zwłaszcza poglądy Francisa Fukuyamy, Jean-Françoisa Lyotarda i Jeana Baudrillarda – poprzez wykluczenie „wielkich meta-narracji” i utopijnych ideologii ostatecznie przekreśliły możliwość wystąpienia rewolucji społeczno-politycznych w świecie zachodnim. Analogicznie chciałbym ująć koncepcję pluralizmu rozległych rozumnych doktryn filozofa polityki Johna Rawlsa wskazując, w jaki sposób polityczny liberalizm – poprzez normatywne usankcjonowanie pluralizmu różnych wizji udanego życia – odbiera ideom rewolucyjnym napędzający je motor.

Punktem wyjścia chciałbym uczynić refleksję Teda Roberta Gurra, teoretyzującą zagadnienie rewolucji. Ted Robert Gurr ujmuje kolektywną frustrację – będącą odpowiedzią na rosnący rozdźwięk pomiędzy realną wartością posiadanego statusu społecznego a oczekiwanym poziomem społecznego uznania – jako źródło rewolucyjnych ruchów społecznych i politycznych. Na tej podstawie zamierzam wykazać, że zarówno pluralizm wartości w społeczeństwie liberalnym, jak i postmodernistyczne odejście od unifikujących „wielkich metanarracji” wykluczają możliwość wystąpienia frustracji kolektywnej – i tym samym rewolucji. Postmodernistyczne społeczeństwa liberalne, ze względu na inherentne wewnętrzne zróżnicowanie oczekiwań i celów, w istocie stanowią „koniec historii” rozumianej jako proces złożonych pod względem natężenia przemian.

36

Bibliografia: Hannah Arendt, O rewolucji, przeł. M. Godyń, Warszawa 2003, Wydawnictwo Czytelnik; Jean Baudrillard, The Illusion of the End, przeł. Ch. Turner, Stanford 1994, Stanford University Press; Jean Baudrillard, Symulakry i symulacja, przeł. S. Królak, Warszawa 2005, Wydawnictwo Sic!; Ted Robert Gurr, Why Men Rebel?, Princeton 1970, Princeton University Press; Francis Fukuyama, Koniec historii, przeł. T. Bieroń, M. Wichrowski, Poznań 1996, Wydawnictwo Zyk i S-ka; Jean-François Lyotard, Kondycja ponowoczesna: raport o stanie wiedzy, przeł. M. Kowalska, J. Migasiński, Warszawa 1997, Fundacja Aletheia; Érik Neveu, Sociologie des mouvements sociaux, Paryż 2005, La Découverte. Od przywódcy rewolucji społecznej do zinstytucjonalizowanego przywódcy

politycznego

Paweł Schmidt, Katarzyna Pietrewicz, Koło Naukowe Politologów Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (pawel.schmidt16081990@gmail.com; k.pietrewicz20@gmail.com)

Rewolucja, chociaż jest zmianą gwałtowną, może mieć jednak przebieg bezkrwawy i mieć różną rozciągłość czasową. Rewolucje społeczne mogą mieć więc różne oblicza. Każda jednak ma swojego wyrazistego lidera, który jest „twarzą przemian”. Jednocześnie jest on zazwyczaj głównym kreatorem i inicjatorem działań mas społecznych, na czele których staje.

W niektórych przypadkach przywódca rewolucji społecznej po jej zakończeniu i sukcesie staje się liderem politycznym. Jednak taka sytuacja nie jest dogmatem i może nie wystąpić zjawisko przywództwa politycznego lidera rewolucyjnego.

W związku z powyższym na podstawie studiów przypadku Lecha Wałęsy, Vaclava Havla oraz Muammara Kaddafiego autorzy chcą spróbować odpowiedzieć na pytanie: Czy możliwe jest stworzenie katalogu czynników, które umożliwiają liderowi rewolucji społecznej zinstytucjonalizować swoją relację przywódczą?

W ten komparatystyczny sposób podjęta zostanie próba stworzenia modelu konwersji przewodzenia masom ludzkim w niestabilnym okresie rewolucyjnym do poziomu przywództwa politycznego, mającego wyraz w zajmowaniu najwyższych stanowisk państwowych w okresie stabilizacji państwa.

Aby uzyskać taki efekt badawczy autorzy dokonają analizy biografii każdego z przytoczonych wcześniej przywódców. Następnie efekty tej analizy zostaną poddane badaniom komparatystycznym.

Warto przy tym podkreślić, że tematyka przywództwa politycznego w zakresie ciągłości jej trwania w zmieniającym się systemie politycznym nie była poruszana dotychczas w polskiej literaturze politologicznej bezpośrednio.

37

Bibliografia: Wiatr J.J., Przywództwo polityczne. Studium politologiczne, Łódź 2008. Studia nad przywództwem politycznym. Ustalenia metodologiczne i praktyka, pod red. A. Kasińskiej-Metryki, Toruń 2011. Hartliński M., Przywództwo partyjne w Polsce, Toruń 2011. Żukiewicz P., Przywództwo polityczne. Teoria i praktyka, Warszawa 2011. Żukiewicz P., Przywództwo labilne, Wrocław-Poznań 2012. Wałęsa L., Droga do prawdy. Autobiografia, Warszawa 2008. Zyzak P., Lech Wałęsa: idea i historia. Biografia polityczna legendarnego przywódcy „Solidarności” do 1988r., Kraków 2009. Brzeziecki A., Brunetko K., Skoczylas J., Wałęsa – ludzie, epoka, Warszawa 2005. Planowane jest również wykorzystanie artykułów naukowych SAGE Publications, artykułów prasowych oraz źródeł internetowych

38

13 stycznia

Sesja 9: Przełomy w kosmologii dwudziestowiecznej a popularny obraz

(wszech)świata Damian Luty, Instytut Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza

w Poznaniu (damianluty@gmail.com)

W kosmologii, która jako dyscyplina przyrodoznawcza zaczęła być traktowana dopiero w dwudziestym wieku dzięki sukcesie teorii względności Einsteina, bardzo trudno o materiał empiryczny ze względu na ontologię jej przedmiotu (Wszechświat jako jeden obiekt). Dlatego, jak zauważa Michał Tempczyk, jakiekolwiek dane obserwacyjne stanowią silny bodziec do nowych i daleko idących ustaleń. W drugiej połowie XX wieku, wraz z proliferacją massmediów, przeciętny człowiek mógł mieć wgląd w nowe i rewolucyjne osiągnięcia astronomii i kosmologii. Kolejne potwierdzenia, że Wszechświat rozpoczął się Wielkim Wybuchem (przede wszystkim dane dotyczące reliktowego promieniowania tła uzyskane dzięki satelicie WMAP) mocno dotknęły opinię publiczną i nieodwracalnie zaafektowały obraz Wszechświata żywiony przez przeciętnego człowieka. Kwestie dotyczące problemów ciemnej materii i ciemnej energii także stały się przedmiotem wzbudzającym zainteresowanie ze względu na pewien teoretyczny ferment jaki się z nimi wiąże – a to budzi ekscytację i zasila nieakademickie dyskursy. Ciemna energia także prowokowała kontrowersje związane z zasadą antropiczną, która znalazła miejsce w popularnym dyskursie religijnym i okołoreligijnym, podobnie jak problem, czy Wielki Wybuch można traktować jako moment boskiej kreacji. Celem referatu będzie zbadanie korelacji między potocznymi światopoglądami, ich zapotrzebowaniem na poglądy sankcjonowane autorytetem nauki (w przypadku niniejszego referatu – kosmologii), a rolą przełomowych odkryć w kosmologii i astronomii. Pozwoli to na uchwycenie takiego kulturowego statusu nauki (kosmologii), który sygnalizuje jej opiniotwórczy aspekt. Bibliografia: Heller M., Ewolucja kosmosu i kosmologii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985 Bondi H., Kosmologia, Warszawa 1965 Einstein A., Pisma Filozoficzne, DeAgostini & Altaya, Warszawa 2001 Chown M., Poświata stworzenia, Zysk i S-ka, 2006

Koniec kosmosu a Spinoza.

Kamil Radomski, Międzykierunkowe Indywidualne Studia Humanistyczne Uniwersytetu Wrocławskiego (kamilmarekradomski@gmail.com)

Chciałbym przyjrzeć się radykalnym zmianom, które nastąpiły

w umysłowości europejskiej na przełomie epok. Wykorzystując jako umowną cezurę przełom kopernikański i „koniec epoki zamkniętego kosmosu”, jak ujmuje

39

to Alexandre Koyre, postaram się naszkicować ogrom przewartościowań, które nastąpiły w ówczesnych „ontologiach fundamentalnych”. Rewolucja zainicjowana przez rzeczony przełom naukowy miała ogromne znaczenie nie tylko dla rozwoju technologii i techniki, ale także zdemontowała fundamenty ówczesnego wyobrażenia świata. Opierając się na nowych warunkach i aksjomatach, tworzono teorie, które we wcześniejszej epoce nie mogły z takim powodzeniem zaistnieć. W swoim wystąpieniu chciałbym pod tym kątem przeczytać pisma Barucha de Spinozy, zwłaszcza Traktat teologiczno-polityczny i Etykę.

Poza wątkiem szczegółowym, mam zamiar wypracować narzędzia, pozwalające także na analizę współczesnych związków rewolucji wyobraźni i rewolucji społecznych.

Podskórnym założeniem wystąpienia jest myśl wyrażona przez Waltera Benjamina, dla którego pojawienie się novum w sferze stosunków społecznych (czy to w wymiarze środków produkcji, czy form wyrazu sztuki) jest w pełnym wymiarze rewolucją.

Bibliografia: B. Spinoza, Traktat teologiczno-polityczny, [w: Traktaty], Warszawa 2000, Antyk A. Koyre, Od zamkniętego świata do nieskończonego wszechświata, Gdańsk 1998, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria J. Baszkiewicz, Myśl polityczna wieków średnich, Poznań 2009, Wydawnictwo Poznańskie

Polska rewolucja francuska

Piotr Kuligowski, Instytut Filozofii i Instytut Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Wystąpienie będzie miało na celu namysł nad charakterem wydarzeń

i przemian na ziemiach polskich w ostatniej dekadzie XVIII w., w szczególności zaś – insurekcji kościuszkowskiej. Zryw z 1794 r. kojarzy się bowiem nader często jedynie z walką w obronie niepodległości Rzeczypospolitej. Ujęcie to odziera go jednak z szerszego kontekstu. W 1794 r. doszło bowiem do prawdziwej rewolucji społecznej, która – przez swój radykalizm – była porównywana do Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Co także nader istotne, burzliwy okres schyłku XVIII w. charakteryzował się nie tylko znacznym wzrostem świadomości politycznej chłopów, ale także radykalizacją mas mieszczańskich, a nawet buntami wyrobników w nielicznych jeszcze manufakturach. Kraków określano wręcz jako siedlisko sankiuloterii, gdyż podnoszenie przez jego mieszkańców haseł antyszlacheckich, antyklerykalnych i antymonarchicznych było powszechne. Stanisław August Poniatowski, z obawy o swe życie, podejmował karkołomne próby studzenia gorących nastrojów poprzez np. zakazy dyskutowania o francuskich wydarzeniach w miejscach publicznych. Sympatie do polskiej rewolucji znajdowały pewien oddźwięk w radykalnych kołach politycznych Europy zachodniej (np. w irlandzkim ruchu wyzwoleńczo-demokratycznym), natomiast wyraźne antypatie i obawy można dostrzec choćby w korespondencji pruskiego i rosyjskiego dworu. Caryca Katarzyna II, chcąc ugasić niebezpieczny płomień

40

rewolucji, jeden z jej terenów znalazła właśnie w Polsce. Bywa to uznawane za faktyczny motyw II rozbioru. W podsumowaniu wystąpienia nakreślone zostaną trwałe przemiany, będące efektem nakreślonych wydarzeń, takie jak instalacja nowoczesnej polityczności czy zaszczepienie idei demokratyzmu, które wkrótce miały przybrać protosocjalistyczną i socjalistyczną formę. Bibliografia: B. Leśnodorski, Polscy jakobini. Karta z dziejów insurekcji 1794 roku, Warszawa 1960. E. Halicz, Rola nurtu plebejskiego w powstaniach polskich XIX w., Warszawa 1955. A. Storozynski, Kościuszko. Książę chłopów, Warszawa 2011.

„Kobieta, która umarła na Robespierre’a”. O historiozofii Stanisławy Przybyszewskiej

Agnieszka Urbańczyk, Międzywydziałowe Indywidualne Studia

Humanistyczne Uniwersytetu Jagiellońskiego (agnieszka.urbanczyk@op.pl)

Rewolucja francuska doczekała się ogromnej liczby interpretacji, często krystalizujących się wokół dwóch centralnych postaci – Maximiliena Robespierre'a i Georgesa Dantona. Obaj już za życia stali się symbolami i jako takie byli traktowani przez następne stulecia. Powoli wyobrażenia o ich osobowościach upraszczano, by w końcu uczynić z nich archetypy. Robespierre i Danton funkcjonują w literaturze jako emblematy, odpowiednio – rewolucji i człowieka. Te wartości starły się na przełomie marca i kwietnia 1794. Proces kordelierów poruszał wyobraźnię wielu twórców, jednak nikt chyba nie zajmował się nim z taką uwagą jak Stanisława Przybyszewska. Jej zainteresowanie szybko przerodziło się w obsesję. Pozbawiona źródła utrzymania, zamknięta w nieogrzewanym baraku, poświęciła całe życie rewolucji. W poczuciu misji pisarka narzuciła sobie żelazną dyscyplinę, codziennie godzinami poprawiając przez nikogo nieczytane teksty. Pragnę wbić w grząską materię publicznego mózgu nowy obraz Rewolucji, obraz, co by nie był śmiertelną krzywdą dla kilku herosów, pisała. W wydarzeniach z końca osiemnastego wieku widziała skumulowaną historię ludzkości, moment, w którym najwyraźniej ujawniły się możliwe postawy, epokę mitycznych bohaterów rzucających wyzwanie samej naturze. Za największego z nich uznawała Robespierre'a, postrzegając go jako wcielenie siły twórczej, która wydźwignęła Francję z moralnego upadku i zmusiła do zaistnienia na nowej płaszczyźnie. Dyktatura Komitetu Ocalenia Publicznego w wyobrażeniach Przybyszewskiej przerodziła się w projekt antropologiczny, który sama usiłowała powtórzyć w skali jednostkowej. Jej adwersarzem stała się reprezentowana przez Dantona siła rozkładu z poddanym jej bezmyślnym społeczeństwem. Rewolucja nie była już dla pisarki wydarzeniem historycznym, a stanem świadomości, pozwalającym na przekroczenie człowieczeństwa, dającym siłę i prawo do przekształcania rzeczywistości. Pojedynek pomiędzy dwójką przywódców stracił cechy rozgrywki politycznej i został przeniesiony do sfery metafizyki jako walka idei z upodlającą naturą. Celem referatu jest omówienie specyficznej koncepcji historiozoficznej manifestującej się

41

w twórczości Przybyszewskiej, w szczególności w cieszącej się dziś popularnością „Sprawie Dantona”. Literatura podmiotu: Stanisława Przybyszewska, Listy. Tom I. Grudzień 1913 - wrzesień 1929, oprac. T. Lewandowski, z niem. przeł. Cz. Karolak, z fr. K. Rogalska, z ang. J. Limon, Gdańsk 1978. Stanisława Przybyszewska, Ostatnie noce ventôse'a, oprac. Stanisław Helsztyński, Kraków 1958. Stanisława Przybyszewska, Sprawa Dantona, w: Dramaty, wstęp i oprac. Roman Taborski; posłowie Jerzy Krasowski, Gdańsk 1975. Stanisława Przybyszewska, Samowywiad, w: Wiadomości Literackie 1929 nr 42 (303), Małopolska Biblioteka Cyfrowa (http://mbc.malopolska.pl, stan na: 25.08.2012). Stanisława Przybyszewska, Thermidor, tłum. Stanisław Helsztyński, w: Dramaty, op. cit. Literatura przedmiotu: Ewa Graczyk, Ćma. O Stanisławie Przybyszewskiej, Warszawa 1994. Ewa Graczyk, Stanisława Przybyszewska. Miejsce życia, w: Transgresje 3. Osoby, red. M. Janion i S. Rosiek, Gdańsk 1984. Paweł Huelle, Przybyszewska chce wiedzieć, jakie są granice przemiany człowieka, w: Transgresje 3. Osoby, op. cit. Maria Janion, Przybyszewska pragnie stworzyć osobowość mentalną rewolucji, w: Transgresje 3. Osoby, op. cit. Maciej Karpiński, WAJDY „TEATR TOTALNY”: „Biesy”, „Noc listopadowa”, „Sprawa Dantona”, w: idem, Teatr Andrzeja Wajdy, Warszawa 1991. Hilary Mantel, ‘What a man this is, with his crowd of women around him!’, London Review of Books: http://www.lrb.co.uk/v22/n07/hilary-mantel/what-a-man-this-is-with-his-crowd-of-women-around-him (stan na: 2.02.2012). Albert Mathiez, Rewolucja francuska, tłum. Wł. Dzwonkowski, W. Łukaszewicz i T. Landecki, Warszawa 1956. Ruth Scurr, Robespierre. Terror w imię cnoty, tłum. B. Przybyłowska, Warszawa 2008. Pleśń i rdza [mówią: Maria Janion, Ewa Graczyk, Kazimierz Nowosielski, Zbigniew Majchrowski, Kwiryna Ziemba, Wacław Maksymowicz], w: Transgresje 3. Osoby, op. cit.

Sesja 10: Prawo do prawdy jako element sprawiedliwości tranzytywnej.

Perspektywa postrewolucyjna. Przemysław Brzuszczak, Kolegium Międzywydziałowych Indywidualnych

Studiów Humanistycznych Uniwersytetu Warszawskiego, Wydział Prawa i Administracji UW, Instytut Historyczny UW, Instytut Kultury Polskiej UW; Zespół Prawa Międzynarodowego „Ius Gentium”, Interdyscyplinarne Koło Naukowe Dyplomacji i Prawa, Interdyscyplinarne Koło Naukowe Globalnego Południa, Koło Naukowe „Libertas et Lex” (przemyslawbrzuszczak@wp.pl)

42

Prawo do prawdy, ostatnio niezwykle często obecne w dyskursie

prawnoczłowieczym, jest pojęciem związanym ze sprawiedliwością okresu przejściowego (transitional justice). Uznaje się je za jedno z podstawowych praw człowieka, a jego szczególny charakter uwypukla się przede wszystkim w okresie postrewolucyjnym w społeczeństwach dotkniętych uprzednio systemem totalitarnym czy autorytarnym.

Pojęcie sprawiedliwości tranzytywnej wywodzi się z okresu upadku reżimów autorytarnych w Ameryce Łacińskiej w latach 80. XX w. Z kolei dekadę później rozwiązania południowo- i środkowoamerykańskie zostały recypowane przez afrykańskie komisje prawdy i pojednania, na czele z komisją południowoafrykańską, zajmującą się osądzeniem osób odpowiedzialnych za zbrodnie okresu apartheidu. Niekiedy etymologii transitional justice doszukuje się w zasadach norymberskich, ukształtowanych przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy, a potem przyjętych przez prawo międzynarodowe.

Problem wymierzenia właściwej i proporcjonalnej kary dla osób naruszających prawa człowieka w okresie autorytarnym wykracza daleko poza dyskurs stricte prawniczy – ma on charakter filozoficzny, etyczny, historyczny, bardzo często polityczny. Właśnie ta ostatnia cecha przydaje sprawiedliwości okresu przejściowego specyficzny wymiar, wymagający, w pewnym sensie, subtelności działań wobec przedstawicieli obalonego reżimu.

Celem wystąpienia – niewyczerpującego i nakreślającego jedynie spektrum płaszczyzn sprawiedliwości tranzytywnej – jest ukazanie prawa do prawdy w aspekcie indywidualnym i zbiorowym, z wykorzystaniem orzecznictwa Międzyamerykańskiego Trybunału Praw Człowieka, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz doświadczeń poszczególnych komisji pojednania.

Referat stanowi próbę ukazania interdyscyplinarności badań nad prawem do prawdy w społeczeństwach postrewolucyjnych poprzez analizę prawną, historyczną, etyczną i filozoficzną.

Bibliografia: R. G. Teitel, “Transitional justice”, Oxford University Press 2001. N. Kritz (ed.), “Transitional justice: How emerging democracies reckon with former regimes”, 3 vol., Washington DC, US Institute for Peace Press 1995. K. Ambos, J. Large, M. Wierda (ed.), “Building a future on a peace and justice: Studies on transitional justice, peace and development”, Berlin Heidelberg 2009. R.G. Teitel, “Transitional justice genealogy”, „Harvard Human Rights Journal” 2003, vol. 16. B. Broomhall, “International justice & International Criminal Court: Between sovereignty and the Rule of Law”, Oxford University Press 2003.

43

Profesjonalizacja rewolucji – rola międzynarodowych organizacji pozarządowych w odsunięciu od władzy Miloševića, Janukowicza i

Szewarnadze

Piotr Eckhardt, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, Koło Naukowe Historii Doktryn przy Katedrze Historii Doktryn Politycznych i Prawnych WPiA UJ (piotr.eckhardt@gmail.com)

Celem referatu jest przedstawienie sposobu przeprowadzania rewolucji, który opierając się na mobilizacji społeczeństwa do masowego i pokojowego sprzeciwu przy wykorzystaniu profesjonalnego zaplecza organizacyjnego i naukowo opracowanych metod stał się podstawą wydarzeń inicjujących przemiany polityczne w wielu krajach w pierwszej dekadzie XXI wieku.

W pierwszej kolejności przeanalizowane zostaną trzy historyczne przykłady „kolorowych rewolucji”, w których wywołaniu i przeprowadzeniu kluczową rolę odegrały wspierane przez partnerów zagranicznych organizacje młodzieżowe: obalenie Slobodana Miloševića przez jugosłowiański Otpor!, gruzińska Rewolucja Róż organizowana przez Kmarę i w końcu Pomarańczowa Rewolucja i młodzieżowy ruch PORA. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na inicjację i przebieg rewolucji, a także na znaczenie wsparcia zagranicznego dla ich powstania.

Następnie przedstawione zostaną organizacje międzynarodowe wspierające i szkolące lokalne ruchy dążące do liberalnych rewolucji, z CANVAS (Centre for Applied Non Violent Actions and Strategies), którego założyciele Slobodan Đinović i Srđa Popović swoją wiedzę zdobyli budując Otpor! na czele. Omówione będą założenia ideowe, a także taktyczne i strategiczne. Przedstawione zostaną znane ich związki z określonymi środowiskami politycznymi państw zachodnich.

Na końcu omówiona zostanie rola zewnętrznych inspiracji w „kolorowych rewolucjach”. Podjęta zostanie próba odpowiedzi na podstawie wcześniejszych rozważań, na pytania, czy bez międzynarodowego wsparcia organizacje prorewolucyjne mogłyby powstać, czy bez tych organizacji doszłoby do rewolucji, czy bez niej sytuacja polityczna w poszczególnych państwach nie zmieniłaby się i w końcu, w przypadku twierdzących odpowiedzi na poprzednie pytania, czy w wypadku rewolucji realizowanej schematem omówionym w referacie można mówić o zagranicznej interwencji w sprawy wewnętrzne danego kraju. Bibliografia: G. Kandelaki, Georgia’s Rose Revolution. A participant’s Perspective, Waszyngton 2006 W. Jagielski, Dobre miejsce do umierania, Warszawa 2008 S. Popovic, Canvas Core Curriculum: A Guide To Effective Nonviolent Struggle, Belgrad 2007 A. Roberts, T. G. Ash (red.), Civil Resistance and Power Politics: The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present, Oxford 2009. T. Rosenberg, Join the Club. How Peer Pressure Can Transform the World S. Stojanović, Serbia: The Democratic Revolution, Buffalo 2003 M. Wojciechowski, Pomarańczowy majdan, Warszawa 2006

44

Arabska Wiosna 2.0 – Internet i media społecznościowe jako narzędzie zmiany społecznej

Łukasz Pomiankiewicz, Instytut Socjologii Uniwersytetu im. Adama

Mickiewicza w Poznaniu (pomian87@wp.pl)

Tematem proponowanego referatu jest wpływ internetu i mediów społecznościowych na wydarzenia Arabskiej Wiosny. Tłem teoretycznym rozważań będzie założenie o relacji między strukturą społeczną a działającym podmiotem (agency/structure).

Internet (media społecznościowe) traktuję jako narzędzie usytuowane w przestrzeni społecznej, rozumianej jako sieć relacji miedzy podmiotami. Jako taki internet staje się narzędziem wpływania na działania podmiotów społecznych, narzędziem władzy oraz strukturyzowania relacji społecznych. Internet traktuję tu zatem jako narzędzie „do wykorzystania” przez tych, którzy posiadają kompetencje, aby móc go użyć w konkretnych działaniach społecznych.

Na przykładzie Arabskiej Wiosny spróbuję pokazać wpływ tego narzędzia na rozpoczęcie i przeprowadzenie protestów, mających na celu zmianę społeczną, a także konsekwencje użycia tego typu narzędzi. Postaram się pokazać rolę, jaką odegrały media społecznościowe w mobilizacji, upodmiotowieniu jednostek, kreowaniu opinii oraz wyrażeniu chęci zmiany.

Poza tym spróbuję przedstawić możliwe długotrwałe konsekwencje i zmiany w postrzeganiu mediów społecznościowych także jako narzędzia walki politycznej (rewolucyjnej).

Skupię się również na przedstawieniu najważniejszych słabości i ograniczeń tych mediów w prowadzeniu (i skuteczności) walki politycznej mobilizującej grupy społeczne do aktywnych ruchów społecznych. Bibliografia: A. Hintz, Challenges to Freedom of Expression in the Digital World: Lessons from WikiLeaks and the Arab Spring, in: Journal for Communication Studies, vol. 5, no. 1(9) / 2012: 83-105. Habibul Haque Khondker (2011): Role of the New Media in the Arab Spring, in: Globalizations, 8:5, 675-679. Henry Farrell, The Consequences of the Internet for Politics, in: Annu. Rev. Polit. Sci. 2012. 15:35–52. Victoria A. Newsom and Lara Lengel, Arab Women, Social Media, and the Arab Spring: Applying the framework of digital reflexivity to analyze gender and online activism, in: Journal of International Women’s Studies Vol 13 #4 October 2012. Ekaterina Stepanova, The Role of Information Communication Technologies in the “Arab Spring” - implications beyond the region, in: PONARS Eurasia Policy Memo No. 159, May 2011. Markus Sabadello, The Role of New Media for the Democratization Processes in the Arab World, in: The Arab Revolution. Reflections on New Media in the Transformation Processes, Austrian Study Center for Peace and Conflict Resolution (ASPR), Zsolt Sereghy, Sarah Bunk and Bert Preiss (Ed.), 2012.

45

Mahoney, J., & Snyder, R., Rethinking agency and structure in the study of regime change, in: Studies in Comparative International Development, 34(2), (Springer, 1999) pp3-32. Arab Social Media Report by Dubai School of Government, www.ArabSocialMediaReport.com

Niedziałanie jako akt rewolucyjny? Rozważania o hikikomori

Anna Wójcik, Kolegium Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych Uniwersytetu Warszawskiego (anna.w.wojcik@gmail.com)

Referat jest próbą zakwestionowania imperatywu aktywności, a także

rehabilitacji jego braku. Analiza hikikomori – syndromu wycofania społecznego, który można zaobserwować m.in. w Japonii – demonstruje skuteczność niedziałania jako rewolucyjnej strategii przybieranej zarówno intencjonalnie, jak nieświadomie.

Syndrom hikikomori dotyczy głównie kilkunasto- trzydziestokilkuletnich mężczyzn, którzy dobrowolnie zamykają się w domach, utrzymując minimalny kontakt ze społeczeństwem. Hikikomori zazwyczaj mieszkają z rodzicami, którzy zgadzają się ich utrzymywać. Obywają się bez studiów, pracy, interakcji z innymi ludźmi. Wykazują minimalną aktywność. Skutecznie stosują perswazję, nie uciekając się do bezpośredniego działania, w tym do bezpośredniej przemocy.

Odmowa hikikomori nie jest wyraźnie wyartykułowana, lecz dorozumiana. Młodzi Japończycy na podobieństwo skryby z opowiadania Hermana Mellville’a zdają się mówić: „wolelibyśmy nie”. Mimo tego, w dłuższej perspektywie efekt ich dyskretnego wycofania w sferę prywatną może być paraliżujący dla władz. Hikikomori poprzez odmowę działania i schizmę z otoczeniem rzucają wyzwanie Japonii, sugerując nieuchronność dramatu społecznego. Efektem zamierzonej bezczynności jest zakłócenie toku życia zbiorowego – w długiej perspektywie konflikt może doprowadzić do reorganizacji społeczeństwa. Bibliografia: Benjamin, W.: Przyczynek do krytyki przemocy Mellville H.: Kopista Bartleby. Historia z Wall Street Zielenziger, M.: Shutting Out the Sun: How Japan Created Its Own Lost Generation Žižek, S.: Przemoc. Sześć spojrzeń z ukosa

Sesja 11:

Postulaty rewolucyjne awangardowych ruchów literackich XX wieku oraz ich filozoficzne implikacje

Magdalena Wolnik, Instytut Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego

(wolnik.magdalena@gmail.com)

Referat poświęcony jest awangardowym kierunkom w kulturze (a przede wszystkim literaturze), których powstanie wiązało się z wydarzeniami rewolucyjnymi ostatnich lat XIX oraz pierwszego czterdziestolecia XX wieku,

46

a także ich ściśle filozoficznym implikacjom. Rewolucje przyczyniały się nie tylko do przemian w dziedzinie literatury, ale także były postulatem wysuwanym bezpośrednio przez samych literatów. Jak wiadomo, tekst o walorach estetycznych niejednokrotnie pełnił rolę nośnika nowych idei, jego siłę wykorzystywali przywódcy polityczni. Wystąpienie nie ma jednak dotyczyć literatury propagandowej, a kierunków, w ramach których manifestowane były poglądy rewolucyjne. Wśród analizowanych ruchów oprócz dobrze znanych w Polsce futurystów oraz twórców działających w ramach tzw. „prolekutlu”, wśród wymienionych analizowanych awangardowych znajdą się także m.in.: meksykański estrydentyzm czy białoruski maładniakizm. Doświadczenie rewolucyjne, w moim mniemaniu, jest uniwersalne, co uwidacznia się w podobieństwach postulatów wysuwanych przez przywódców ruchów literackich, działających w Europie oraz daleko poza nią. W największej ogólności dotyczą one przeobrażeń społecznych, wizji historii, kondycji człowieka, funkcji kultury czy choćby form poznania ludzkiego. Są to bezsprzecznie tematy filozoficzne, zaś nurty literatury rewolucyjnie zaangażowanej w bezpośredni sposób wiązały się z takimi nurtami filozoficznymi, jak transhumanizm czy mechanicyzm, oraz ideologiami społeczno-politycznymi – jak komunizm i faszyzm. Przywódcy nurtów literackich polemizowali z poglądami filozofów, a także proponowali własne rozwiązania polityczne (Marinetti, Tzara i in.). Sposób wspomnianego „zaangażowania” pociąga za sobą potrzebę odpowiedzi na szereg pytań. Podstawowe z nich brzmią: W jaki sposób rewolucja wpływa na literaturę? Jak literatura oddziałuje na rewolucję? Oraz: jakie wnioski z tego współoddziaływania wyciągnąć może filozofia? Bibliografia: Baumgarth Ch., Futuryzm, Wyd. Artystyczne i Filmowe, Warszawa, 1987 Rashkin E., Stridentism Movement in Mexico: the Avant-Garde and the Cultural Change in 1920s, Wyd. Lexington Books, Lanham, 2011 Mróz P., Surrealizm a filozofia – Andre Bretona przygoda z nadrzeczywistym, Wyd. Aureus, Kraków, 1998 Futuryzm na Ukrainie – manifesty i teksty literackie, red. Bazyli Nazaruk, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 1995 Antologia polskiego futuryzmu i nowej sztuki, red. Zbigniew Jarosiński, Wyd. Zakł. Nar. im. Ossolińskich, Wrocław, 1978 Surrealizm: teoria i praktyka literacka: antologia, red. Adam Ważyk, Wyd. Czytelnik, Warszawa, 1976

Nowy (nie)senior – rewolucja wizerunku osoby starszej w Polsce

Michał Mękarski, Instytut Kulturoznawstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Centrum „Regionalne Obserwatorium Kultury” UAM (mekarski@amu.edu.pl, micmek@wp.pl)

Daphne Selfe, Jacquie Tajah Murdock, Carmen Dell'Orefice, China

Machado – co łączy te nazwiska? Podobny wiek i zawód. Na pozór nic nadzwyczajnego. Kiedy jednak dodamy, iż wszystkie panie są czynnymi

47

modelkami i mają powyżej 80 lat możemy zacząć zastanawiać się co stało się ze światem mody, który do tej pory (słusznie) łączyliśmy z nastolatkami?

Medialny wizerunek seniora nabiera dynamiki i zmienia swój charakter. To już nie tylko stereotypowo postrzegani gadatliwi i chorowici tetrycy. Coraz częściej o osobach starszych mówi się (również pisze oraz pokazuje) w pozytywnym kontekście – jako osoby aktywne, doświadczone, zadbane, pełne pasji i chęci do życia. Wpływ na ten fakt ma wiele czynników: od ekonomicznych i pragmatycznych (coraz bardziej liczący się konsument specyficznych usług i produktów) po społeczne (związane z coraz większą świadomością nieuniknionego procesu globalizacji starości) i medialne (za sprawą kampanii społecznych związanych m.in. z obchodami 2012 r. jako Europejskiego Roku Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej).

Rewolucja kulturowa i społeczna następuje na naszych oczach. Szacuje się, iż w 2050 roku liczba osób starszych przekroczy liczbę młodszej części populacji. Demografowie ostrzegają, że tendencja ta będzie się pogłębiać wymuszając szereg kolejnych rewolucyjnych (w swoim zasięgu i natężeniu) zmian o podłożu ekonomicznym (system emerytalny), społecznym (role społeczne) czy instytucjonalnym (np. usługi dla seniorów - domy opieki).

Referat będzie próbą uchwycenia głównych dyskursów i zmian wizerunku osób starszych. Do analizy tego zagadnienia posłuży nie tylko fachowa literatura czy wcześniejsze raporty w tym zakresie, lecz również empiryczne wyniki tegorocznego, ogólnopolskiego projektu badawczego „Po co seniorom kultura? Badania kulturalnych aktywności osób starszych” w realizacji którego autor aktywnie uczestniczy. Bibliografia: Bugajska B., Tożsamość człowieka w starości. Studium socjopedagogiczne, Szczecin, 2005. Burszta W., Starość w kulturze, [w]: Profile starości, Poznań, 2000. Dubas E., Estetyzacja starości w kontekście pomyślnego starzenia się człowieka, [w]: Pomyślne starzenie się w perspektywie nauk społecznych i humanistycznych, Łódź, 2008. Jankowski D., Edukacja, aktywność kulturalna, rekreacja ludzi starzejących się, [w]: Polska w obliczu starzenia się społeczeństwa, PAN, Warszawa, 2008. Miszczak E., Czy w Polsce występuje gerontofobia?, [w]: Pomyślne starzenie się w perspektywie nauk społecznych i humanistycznych, Łódź, 2008. Steuden S., Psychologia starzenia się i starości, PWN, Warszawa, 2011. Szukalski P. (red), To idzie starość – polityka społeczna a przygotowanie do starzenia się ludności Polski, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa, wrzesień 2008. Szukalski P., Polscy seniorzy w przyszłości, [w]: Polska w obliczu starzenia się społeczeństwa, PAN, Warszawa 2008.

48

Droga do rewolucji w ustrojach autorytarnych

Błażej Borsuk, Instytut Socjologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (blazej.borsuk@op.pl)

Referat jest próbą przedstawienia (na historycznych przykładach)

przebiegu rewolucji jako zespołu gwałtownych zmian polityczno-kulturowych. Jako punkt wyjścia stawiam sobie tezę Francisa Fukuyamy umieszczoną

w książce „Koniec historii”, która mówi o korelacji między stabilnością ustroju a stopniem legitymizacji władzy. Do momentu, w którym decyzje władz są w jakiś sposób uzasadnione (rozwój armii kosztem świadczeń socjalnych, spowodowany groźbą ataku „kogoś z zewnątrz”; ograniczanie praw obywatelskich opozycji w celu „zdławienia buntu” lub „pokonania przewrotowców”) nie ma mowy o jakichkolwiek rozruchach, które pociągną za sobą masy.

Jakimi sposobami można uprawomocnić władzę? Z pomocą przychodzi typologia czterech wymiarów struktury społecznej autorstwa Piotra Sztompki, przydatna przy charakteryzowaniu społeczeństwa, ale także wyznaczająca filary makrostruktur. Sztompka rozpatruje społeczeństwo w wymiarze normatywnym (odgórne, zinstytucjonalizowane normy i wartości np. wywieszanie flagi w instytucjach publicznych czy portret Lenina w każdym domu), idealnym (wspólne dla społeczeństwa przekonania, wizje np. wiara w zwycięstwo socjalizmu w każdej dziedzinie lub kult nadczłowieka), interaktywnym (hierarchia, sposób podejmowania interakcji np. zakaz mieszanych małżeństw, powstawanie nowych instytucji totalnych) i wymiarze szans życiowych (dostęp do dóbr powszechnie pożądanych: wiedza, pieniądze, prestiż – wynikające z przynależności do grupy przychylnej dyktatorowi). Każdy z tych elementów w różnym stopniu przyczynia się do uprawomocnienia reżimu. Trudno znaleźć widoczne granice pomiędzy tymi podsystemami. Bardzo często zazębiają się lub nawet wpływają na siebie, np. wymiar idealny mówi o wyższości rasy aryjskiej nad resztą świata, w związku z tym w wymiarze interakcyjnym zakazane będą małżeństwa mieszane (w obawie o zanieczyszczenie rasy), aby utrudnić kontakt i zwalczanie stereotypów rasowych, tworzone są getta lub strefy „Nur für Deutsche”. Nie wszystkie mechanizmy zachodzące w tych poziomach są widoczne dla społeczeństwa, a zręczne wykorzystanie ich i „ubranie” w ideologię dostosowaną do potrzeb pozwala na dokonywanie czynów wątpliwych moralnie, ale z przyzwoleniem społeczeństwa.

Kończąc referat chciałbym odwołać się do teorii krążenia elit Vilfredo Pareto, która mówi o nieustannych zmianach w ładzie polityczno-społecznym. Warto przy tym stwierdzić, że nie każda rewolucja jest krwawa (Rewolucja Aksamitna w Czechosłowacji) i z racji wielości definicji, każda większa zmiana może być rozpatrywana jako rewolucja.

Bibliografia: Sztompka Piotr: Socjologia zmian społecznych. Kraków: Znak. 2005. Jerzy Szacki: Historia myśli socjologicznej. Warszawa: PWN. 2006. Francis Fukuyama: Koniec historii. Poznań: Zysk i S-ka. 1997.

49

Maj 1968 – rewolucja odegrana?

Anna Winkler, Wydział Stosunków Międzynarodowych i Politologii Uniwersytetu Jagiellońskiego (anna.winkler@uj.edu.pl)

Wydarzenia 1968 roku we Francji doczekały się niezliczonej ilości

interpretacji, zarówno pochlebnych, jak i krytycznych. Kontrowersje budzi niemal każdy aspekt protestów studenckich i robotniczych – tak jak i kwestia, czy można je określić mianem „rewolucji”, czy stosowniejsze byłoby inne określenie.

Niewątpliwie jednak w założeniach swoich uczestników Maj był projektem rewolucyjnym. Protestujący studenci wręcz nadużywali słowa „rewolucja”; uzasadniali swoje działanie, wpisując się w rewolucyjną tradycję. Odwoływali się do teorii marksistowskiej bądź do pewnych idei charakterystycznych dla socjalizmu utopijnego. Budowali (często z pomocą swoich profesorów, takich jak choćby Alain Touraine czy Henri Lefebvre) własne definicje klasycznych pojęć, które pozwalały im określić się jako klasę rewolucyjną lub co najmniej jej istotnego partnera. Dodatkowo, jak zauważył Raymond Aron, studenci odgrywali, naśladowali pewne elementy ogólnie uznane za rewolucyjne, choć de facto obiektywnie nie miały one już sensu (przykładem takiego zjawiska były, zdaniem Arona, choćby anachroniczne pod względem strategicznym, a jednak wszechobecne barykady) lub miały znaczenie głównie w sferze symbolicznej.

Jako taki, Maj pokazuje działanie mitu rewolucji w życiu społecznym. Pozwala dostrzec wagę opowieści w dyskursie rewolucyjnym, a także pewną zachowawczość tego dyskursu (już zresztą Hannah Arendt w pracy O rewolucji zwracała uwagę na fakt, że wszyscy rewolucjoniści mniej lub bardziej świadomie odnoszą swoje działania do modelowego przykładu rewolucji, jakim jej zdaniem dla Europejczyków jest rewolucja francuska). Ostatecznie, jak zauważa Eric Selbin, najbardziej atrakcyjne są opowieści już wcześniej znane – może stąd pochodzi zauważony przez Arona mimetyzm roku 1968?

Jednocześnie przykład wydarzeń paryskich prowokuje pytania o warunki konieczne i wystarczające wybuchu rewolucji. Co najmniej do lat 70. w badaniach tego typu dominował namysł o charakterze instytucjonalnym i strukturalnym. W drugiej połowie XX wieku pojawiły się jednak również bardziej kompleksowe badania zorientowane na aktorów. Za zwieńczenie tego trendu można uznać twierdzenie Erica Selbina, że zdolność rewolucjonistów do przekonania populacji do swoich idei może przesądzić o sukcesie lub klęsce rewolucji (odnosi się to do jego badań nad wydarzeniami w Ameryce Łacińskiej). Maj zdaje się pokazywać ograniczenia nowego podejścia – wydaje się, że mit to nie wszystko. Bibliografia: Aron Raymond, La révolution introuvable. Réflections sur les événements de mai, Fayard, Paris 1968 Eliade Mircea, Mity, sny i misteria, przeł. K. Kocjan, Wydawnictwo KR, Warszawa 1999

50

La Sorbonne par elle-même. Mai-juin 68, documents rassemblés et présentés par Michelle Perrot, Madeleine Rebérioux, Jean Maitron, Mouvement Social nr 64, julliet-septembre 1968; Les Éditions ouvrières, Paris 1968 Selbin Eric, Revolution, Rebellion, Resistance. The Power of Story, Zed Books, London & New York 2010 Touraine, Alain, Le mouvement de Mai ou le communisme utopique, Éditions du Seuil, Paris 1968

Sesja 12:

Ruch Suwerennych - zwiastun libertariańskiej rewolucji?

Jan Byczkowski, Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (jan.byczkowski90@gmail.com)

Ruch Suwerennych Ludzi (Sovereign People Movement), zwany błędnie Suwerennymi Obywatelami (Sovereign Citizens), to w istocie wiele pomniejszych organizacji czy fikcyjnych państw działających na terytorium USA. Ich wspólnym mianownikiem jest nieuznawanie władzy Stanów Zjednoczonych. Opór wobec państwa, prawa oraz działań funkcjonariuszy państwowych przybiera różne formy - od niepłacenia podatków do terroryzmu indywidualnego, co sprawiło, że Suwerenni zostali uznani przez FBI za "zagrożenie wewnętrzne" lub wręcz "wewnętrzny ruch terrorystyczny". Wystąpienie ma na celu krótkie przedstawienie samego Ruchu Suwerennych Ludzi, jego różnorodności i żywotności - zaliczana jest do niego religijna organizacja Chrześcijański Exodus, ale także separatyści, uważający się za obywateli Republiki Alabamy. Następnie ukazane zostanie podłoże doktrynalne Ruchu, którym według autora są różne odłamy myśli libertariańskiej, w tym poglądy Murray'a Rothbarda czy anarchistów indywidualnych pokroju Benjamina Tuckera. Ich wpływy są widoczne przede wszystkim w odrzucaniu przymusu podatkowego, przywiązaniu do broni czy skrajnym pojmowaniu granic wolności jednostki i jej relacji z państwem. Wreszcie, autor podda analizie mocne i słabe strony amerykańskich ruchów libertariańskich (takie jak rozdrobnienie, coraz większa obecność w mediach, opozycja do koncepcji politycznych głównego nurtu), próbując odpowiedzieć na najważniejsze pytanie: czy są one zwiastunem libertariańskiej rewolucji, czy też ekstremalnym wyrazem amerykańskiego dążenia do wolności? Monografie: Modrzejewska M., Libertariańskie koncepcje jednostki i państwa, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010 Prasa: Przybylski J., Niebiezpieczni "Suwerenni", "Uważam Rze" 39/2012

51

Internet: Hunter, Heinke, Sovereign Citizens. A Growing Domestic Threat to Law Enforcement, http://www.fbi.gov/stats-services/publications/law-enforcement-bulletin/september-2011/sovereign-citizens "The Truth as I see it.", http://www.usavsus.info/ Seditionist and Sovereignty Movements in the USA, http://www.angelfire.com/nv/micronations/usa.html

Rozumienie rewolucji w agoryzmie

Marcin Chmielowski, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie (marcin.chmielowski@mises.pl)

Referat będzie dotyczył koncepcji rewolucji w agoryzmie. Agoryzm to lewoskrętna forma libertarianizmu, antypaństwowa, posługująca się na swój osobliwy sposób teorią walki klasowej (starcie podatkodawców z podatkobiorcami) forma współczesnej myśli wolnościowej. Agoryzm postuluje obalenie państwa przez rewolucję. Podstawą agoryzmu jest konsekwentne stosowanie aksjomatu nieagresji, co sytuuje ten nurt w obrębie libertarianizmu anarchistycznego. Wątki walki klas, emancypacji jednostek i inkluzji nadają mu rys lewicowy, charakterystycznym jest natomiast to, że jako narzędzie zapewniające równość agoryści widzą jednak wolny rynek, a nie państwo, które według nich generuje nierówności.

Podczas referatu zostaną przeanalizowane prawonaturalne podstawy agoryzmu oraz wynikająca z nich krytyka państwa jako narzędzia opresji. Następnie zostaną pokazane poglądy agorystów na możliwość wyjścia z obecnego, państwowego, sposobu zorganizowania społeczeństwa. Receptą na to miałby być rozwój kontrekonomii, czyli budowanie alternatywnych rynków i rozwój szarej strefy. Konsekwencją tego zjawiska miałaby być według agorystów rewolucja, lecz zainicjowana przez państwo, nie przez samych agorystów, które usiłując bronić się przed odpływem środków pochodzących z opodatkowania, przystąpiłoby do siłowej próby zniszczenia rozrośniętej szarej strefy.

Zakończenie referatu będzie dotyczyło krytyki rewolucji agorystycznej. Jest ona możliwa do przeprowadzenia na gruncie innych nurtów libertarianizmu i właśnie poglądy innych libertarian (Rothbard, Hoppe) dotyczące postulatu zniesienia państwa i metody do osiągnięcia tego celu zostaną omówione i skonfrontowane z postulatem rewolucji agorystycznej.

Bibliografia: Samuel E. Konkin III, New Libertarian Manifesto Wally Conger, Agorystyczna teoria klas Lew Rockwell, Sam Konkin and Libertarian Theory Murray Rothbard, Konkin o strategii libertariańskiej Samuel Edward Konkin III, Odpowiedź na krytykę Rothbarda

52

Prawo do rewolucji w kontekście filozofii Kanta

Angelika Mus, Piotr Nowak, Koło Naukowe Studentów Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego (mus.angelika@gmail.com, piostrus@gmail.com)

Zdaniem Kanta wszelka rewolucja ludu przeciw władzy ustawodawczej jest sprzeczna, a zatem z moralnego punktu widzenia niedopuszczalna. Wyrażając się w sposób ścisły, sprzeczne jest pojęcie prawa ludu do wszczęcia rebelii przeciw władzy państwowej. Takie pojęcie zakładałoby klauzulę mówiącą, że najwyższa władza w państwie wcale nie jest najwyższa – władza suwerena jest podległa władzy ludu. Rozumowanie Kanta jest do przyjęcia o tyle, o ile uznamy, że sam lud nie może sprawować najwyższej władzy. Tu jednak pojawiają się pewne wątpliwości. Kant mówi wszak, że natura władzy zwierzchniej jest niepodzielna, nie jest jednak jasne czy chodzi tutaj o niepodzielny charakter władzy jako takiej, co stanowiłoby pierwszą interpretację myśli Kanta, czy też może jedynie o niepodzielny charakter władzy wykonawczej, co stanowiłoby drugą interpretację. Istnieją mocne przesłanki, aby na gruncie całości filozofii praktycznej Kanta, odrzucić pierwszą interpretację. Wydaje się bowiem, że połączenie władzy ustawodawczej oraz wykonawczej jest, w świetle prowadzonych przez Kanta rozważań, tym co można określić jako «bycie sędzią we własnej sprawie», a więc pojęciem sprzecznym. Tym samym zarówno absolutna władza pojedynczego człowieka jak i despotyczna władza ludu w zdegenerowanym systemie demokratycznym w ogóle nie zasługują na miano władzy politycznej – stanowią formę uzurpacji. Wydaje się więc, że rebelia wszczęta przeciw uzurpatorowi nie stanowi podważania najwyższej władzy jako takiej, przeciwnie, jest próbą przejścia od stanu natury do stanu prawnego, a więc jest czymś, do czego jesteśmy zdaniem Kanta jako istoty racjonalne zobowiązani.

Innym punktem wyjścia dla obrony prawomocności rewolucji na gruncie kantyzmu jest kwestia zgodności prawa prywatnego (dziś nazwalibyśmy je prawem natury) z prawem publicznym. Wydaje się, że prawo prywatne stanowi legitymizację dla prawa publicznego. Natomiast to drugie może mieć zasadniczo dwie funkcje – albo stanowić kodyfikację norm prawa prywatnego, albo dookreślać pewne kwestie, których w sposób szczegółowy prawo prywatne nie rozstrzyga (na przykład kwestię konkretnej wysokości podatków na biednych). Mówiąc językiem Kanta, czymś sprzecznym wydaje się sytuacja, gdy prawo publiczne nakazuje coś, czego prawo prywatne zabrania. Można się zastanawiać czy takie prawo jest w ogóle prawem, a jeżeli nie, to czy system prawny stojący w całkowitej sprzeczności z prawem natury nie powinien zostać obalony przez rewolucję.

W trakcie wystąpienia rozważymy obydwie naszkicowane powyżej drogi, prowadzące do uznania prawa do rewolucji na gruncie kantyzmu. Zastanowimy się jaki charakter miałoby mieć takie prawo, jeżeli byłoby w ogóle możliwe. Prace Kanta: Kant, I. Krytyka praktycznego rozumu, tłum. Gałecki, J., Warszawa 1972. Kant, I. Metafizyczne podstawy nauki prawa, tłum. Galewicz, W., Kęty 2006. Kant, I. Metafizyczne podstawy nauki o cnocie, tłum. Galewicz, W., Kęty 2005.

53

Kant, I. Uzasadnienie metafizyki moralności, tłum. Wartenberg M., Warszawa 1953. Opracowania: Beiser, F. Enlightenment, Revolution, and Romanticism: The Genesis of Modern German Political Thought 1790–1800, Cambridge 1992. Timmons, M., Kant's Metaphysics of Morals: Interpretive Essays, Oxford 2002. Guyer, P., Kant's System of Nature and Freedom, Oxford 2005.

Krytyka rewolucji robotniczej Ferdynanda Lassalla.

Tomasz Lisowski, Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Wrocławskiego (TomekLisowski24@interia.pl)

W ramach szerokiego nurtu myśli socjalistycznej mamy do czynienia z różnymi podziałami i rozbieżnościami natury ideologicznej i personalnej. Jednym z takich odłamów w ramach myśli socjalistycznej jest rewizjonizm reprezentowany przez Ferdynanda Lassalla, założyciela pierwszego niemieckiego powszechnego związku Robotników (Allgemeiner Deutscher Arbeitverein). Celem artykułu jest przedstawienie głównych poglądów i założeń teoretycznych dotyczących rewolucji w oparciu o dorobek naukowy Ferdynada Lassalla zaliczanego do największych krytyków Karola Marska i zarazem zwolennika dokonywania pokojowych i ewolucyjnych zmian w ramach systemu kapitalistycznego.

Bibliografia: Elżbieta Kundera, Ferdynand Lassalle ( 1825-1864), Warszawa 1984. Ferdynand Lassalle, Über Verfassungswesen: zwei Vorträge und ein offenes Sendschreiben (O istocie konstytucji), Berlin 1862. Wacław Stankiewicz, Historia myśli ekonomicznej, Warszawa 2007

54

Dane adresowe:

Piotr Alexandrowicz

MISH, WPiA UAM

p.alexandrowicz@op.pl

Filip Bardziński

IF UAM

fmbardzinski@gmail.com

Błażej Borsuk

IS UAM

Blazej.borsuk@op.pl

Przemysław Brzuszczak

MISH UW

przemyslawbrzuszczak@wp.pl

Jan Byczkowski

WNPiD UAM

jan.byczkowski90@gmail.com

Marcin Chmielowski

UPed w Krakowie

marcin.chmielowski@mises.pl

Katarzyna Chruszczewska

AAL UW

k.chruszczewska@ibi.uw.edu.pl

Jacek Cieśla

Organizator/ IF UAM

j.p.ciesla@gmail.com

Piotr Eckhardt

WPiA UJ

piotr.eckhardt@gmail.com

Karolina Skórka–Feć

IF UJ

ala.s.fec@gmail.com

Kacper Gis

IH UAM

Anna Jaroszewska

IF UAM, PBnFAiB UAM

anna.bialas@ya.ru

Przemysław Jaworski

IP UAM, IS UAM

pjaworski1985@o2.pl

Julian Jeliński

IF Uwr

julian.jelinski@gmail.com

Mirona Klorek Organizatorka/ MISH UAM

mirona.klorek@gmail.com

Anna Kołos

IFP UAM

kolos.ann@gmail.com

55

Zuzanna Kołupajło

IFP UAM

zuzanna.kolupajlo@gmail.com

Justyna Kozłowska

IF UAM

jus_koz@o2.pl

Piotr Kuligowski

IF UAM, IH UAM

Tomasz Lisowski

WNS UWr

tomeklisowski24@interia.pl

Anna Lica Organizatorka/ IF UAM

anna-lica@wp.pl

Damian Luty

IF UAM

damianluty@gmail.com

Jędrzej Maliński Organizator/ MISH UAM

jedrzejmalinski@gmail.com

Joanna Maryniak

AAL UW jmaryniak@yahoo.pl

Michał Mękarski

IK UAM

mekarski@amu.edu.pl, micmek@wp.pl

Patryk Miernik

UJ patryk.miernik@uj.edu.pl

Karol Mrozicki

WSMiP UJ

karolzeswietokrzyskiego@gmail.com

Angelika Mus KNSF UJ mus.angelika@gmail.com

Piotr Nowak KNSF UJ piostrus@gmail.com

Dawid Nowakowski

IF UŁ

d.nowakowski@onet.eu

Krystian Pawlaczyk

Organizator/ IF UAM

kyn@op.pl

Łukasz Pieczykolan

IF UAM Pieczykolan.lukasz@gmail.com

Katarzyna Pietrewicz KNP UW-M

k.pietrewicz20@gmail.com

56

Kamil Piskała

IH UŁ, „Praktyka Teoretyczna”

kamil.piskała@gmail.com

Łukasz Pomiankiewicz

IS UAM

pomian87@wp.pl

Kamil Radomski

MISH UWr

kamilmarekradomski@gmail.com

Alicja Rybkowska

MISH UJ, IF UJ

alicjarrr@op.pl

Piotr Sawczyński

UJ

piotr.sawczynski@gmail.com

Maciej Sawicki

Organizator/ IH UAM

mcjswck@gmail.com

Paweł Schmidt KNP UW-M pawel.schmidt16081990@gmail.com

Paweł Skrzypalik

IH UAM

skrzypalik@gmail.com

Martyna Szeląg

IAL UAM

martyna.szelag@gmail.com

Michał Szymański

MISH UJ

crux16@gazeta.pl

Agnieszka Urbańczyk

MISH UJ

agnieszka.urbanczyk@op.pl

Wit Wawrzyniak

KTP KUL

witwawrzyniak@gmail.com

Anna Winkler

WSMiP UJ

anna.winkler@uj.edu.pl

Rafał Wiśniewski

WNPiD UAM

rafal.wisniewski@amu.edu.pl

Tomasz Wiśniewski

IH UAM

twisniewski91@gmail.com

Magdalena Wolnik

IF UW

wolnik.magdalena@gmail.com

Anna Wójcik

MISH UW

anna.w.wojcik@gmail.com

57

Marcin Wróbel

WPiA UJ

marcin.m.wrobel@uj.edu.pl

Wojciech Zeyland Organizator/IF UAM

wojciechzeyland@gmail.com

Radosław Ziarkowski

IH UŁ

Radoslaw.ziarkowski@gmail.com

58

Miejsce obrad:

Sala Kolumnowa w Siedzibie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

ul. Seweryna Mielżyńskiego 27/29

59

Kontakt:

E-mail: konferencje.sfsip@gmail.com

Krystian Pawlaczyk Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego „Rewolucji“ tel. 602 411 402 e-mail: kyn@op.pl Anna Lica Sekretarz Konferencji „Rewolucja“ tel. 783 966 015 e-mail: anna-lica@wp.pl dr Mateusz Bonecki Przewodniczący Komitetu Naukowego „Rewolucji“ e-mail: mateusz.bonecki@amu.edu.pl Instytut Filozofii UAM: http://filozof.amu.edu.pl/ https://www.facebook.com/InstytutFilozofiiUAM Koło Studentów Filozofii UAM: http://www.ksf.amu.edu.pl/ https://www.facebook.com/CivisLiber

60

Notatki: