1

Ekonomika miasta i gminy

Prof. dr hab.

Wanda Skoczylas

Program

� Ekonomika miasta i gminy – istota i przedmiot badań� Istota i czynniki rozwoju miasta i gminy� Koncepcja zrównowaŜonego rozwoju� Zadania administracji w zakresie rozwoju regionalnego� Proces zarządzania strategicznego rozwojem gminy � Majątek i determinanty jego wykorzystania� Gospodarka finansowa� Jakość funkcjonowania miasta i gminy oraz sposoby jej oceny� Kapitał ludzki, kapitał społeczny a wyzwania rynku pracy

Literatura

� Bury P., Markowski T., Regulski J.: Podstawy ekonomiki miasta. Łódź 1995. � Czornik M., Miasto. Ekonomiczne aspekty funkcjonowania, Prace Naukowe AE

w Katowicach, Katowice 2004� Domański R.: Gospodarka przestrzenna. Warszawa 2000. � Ekonomika i zarządzanie miastem, Red. Brol R. Wyd. AE we Wrocławiu,

Wrocław 2004 � Korol J. Wskaźniki zrównowaŜonego rozwoju w modelowaniu procesów

regionalnych, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń2007� Nowe zarządzanie publiczne w polskim samorządzie terytorialnym Red.

Zalewski A. SGH, Warszawa 2007� Szewczuk A., Zioło M.: Zarys ekonomiki sektora publicznego, Uniwersytet

Szczeciński, Szczecin 2008 � Zarządzanie gospodarką i finansami gminy Red. Suchocka-Krysiak H., SGH,

Warszawa 2006

Ekonomika miasta i gminy

Wykład I

Miasto ( łac. civitas ) to historycznie ukształtowana jednostka osadnicza charakteryzuj ąca si ę:

� duŜą intensywnością zabudowy, � małą ilością terenów rolniczych, � ludnością pracującą poza rolnictwem (w

przemyśle lub w usługach)� prowadzącą specyficzny miejski styl Ŝycia.

Obszary o najwyŜszej koncentracji ludności i działalności.

Elementami miasta s ą:

� ludność,

� tereny,

� infrastruktura,

� jednostki społeczne, gospodarcze i kulturalne.

Organem scalającym jest władza miejska.

2

Elementy rozpatruje si ę z trzech punktów widzenia:

� funkcji jakie spełniają,

� trwałego zagospodarowania, jakie tworzą,

� relacji jakie między nimi zachodzą.

Funkcje miasta:

� Funkcje endogeniczne to funkcje miasta skierowane do wewnątrz (administracja miejska, część handlu) obejmują działalności mające na celu zaspokojenie własnych potrzeb miasta, mają charakter lokalny,

� Funkcje egzogeniczne to funkcje skierowane na zewnątrz miasta (przemysł, turystyka, handel morski itp.) obejmują działalności ponadlokalne, na rzecz świata zewnętrznego, one stanowią o istocie miasta i dzielą się na:

– funkcje centralne - usługi, handel i drobna wytwórczość skierowane do ściśle określonego, zdefiniowanego i na ogół leŜącego wokół miasta zaplecza (por. teoria Christallera),

– funkcje wyspecjalizowane - funkcje o zasięgu zmiennym, często trudnym do zdefiniowania, niehierarchicznym, działalność przemysłu, turystyka itp.

– funkcje mieszane - oba wspomniane typy nakładają się na siebie.

Funkcje miast zale Ŝą od przewa Ŝającej funkcji i infrastruktury z tym zwi ązanej. Wyró Ŝnia si ę miasta o funkcji:

� przemysłowej - gdzie większość ludzi znajduje zatrudnienie w przemyśle, obojętnie czy jest to przemysł cięŜki, lekki, górniczy czy chemiczny; np. Katowice

� transportowej - tutaj wyróŜnia się kilka podkategorii, jest to takŜe kategoria, która nigdy nie występuje samodzielnie, miasto o tej funkcji spełnia co najmniej jeszcze jedną:

– transportowa lotnicza - w mieście znajduje się co najmniej małe lotnisko międzynarodowe (np. Warszawa)

– transportowa portowa - miasto posiada port Ŝeglugi (np. Szczecin, Gdańsk, Gdynia) – transportowa kolejowa - kaŜde miasto posiadające dworzec kolejowy o większym

znaczeniu � usługowej - miasto z przewaŜającą liczba sklepów, marketów, szpitali,

przedszkoli, lekarzy itp. (np. Łódź) � religijnej - miejsce kultu jakiejś religii (np. Częstochowa, Mekka) � uzdrowiskowej (np. Ciechocinek, Nałęczów).

Funkcje miasta z punktu widzenia specyfiki i uwarunkowa ń ekonomiczno- funkcjonalnych mówi ące o jego urynkowieniu

� Ogólne, wiąŜące się z obiektywnymi potrzebami kaŜdej gospodarki, dotyczące tak zwanych funkcji obsługi podstawowej wszystkich grup społeczno -zawodowych, bez względu na stopień zamoŜności,

� Szczególne wynikające ze zróŜnicowanego statusu materialnego, preferencji,

Gmina

Od 1990 r. w Polsce gmina (od niem. Gemeinde -komuna, społeczność) jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego. O ustroju gminy stanowi jej statut. Gmina to wspólnota samorządowa mieszkańców na odpowiednim terytorium. MoŜe występować równieŜ jako jednostka samorządu specjalnego np. gmina wyznaniowa, gmina szkolna.

Gmina to: prawo i obowi ązek realizacji przez społeczno ść lokaln ą wewn ątrz państwa funkcji:

� regulacyjnych – realizowanych przez tworzenie aktów prawa miejscowego,

� dystrybucyjnych – podejmowanie decyzji dotyczących finansowania działań, związanych z realizacją przyjętej strategii,

� nadzorczych – polegających na czuwaniu nad przestrzeganiem prawa przez obywateli w róŜnych dziedzinach Ŝycia,

� zarządczych – gospodarowanie maj ątkiem publicznym oraz� usługowych – dostarczanie członkom społeczno ści

gminnej usług administracyjnych, komunalnych i społecznych.

3

Rodzaje gmin:

� gminą miejsko-wiejską,

� gminą miejską.

Gmina moŜe tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice, osiedla i inne.

Ekonomiczny model miasta i gminy

SamorządSamorząd

MieszkańcyMieszkańcyPodmioty

gospodarcze

Podmioty gospodarcze

Oszczędności

Zasiłki

Wynagrodzenia

Podatkipośrednie

Subsydia

Towaryi usługi

Przychody spoza miasta

Wydatki poza miastem

Wpływy spozamiasta

Wydatki zewnętrzne

Płatności zewnętrzne

MIASTO

OTOCZENIESpołeczność lokalna włada danym terenem i tworzy zamknięty układ lokalny, cechujący się zdolnością przetrwania, odradzania a czasami tworzenia od nowa

Ekonomika miasta i gminy

jest specyficznym obszarem wiedzy ekonomicznej, zorientowanym w swoich badaniach na rozwój i

funkcjonowanie miasta i gminy oraz formułowanie podstaw i rozwiązań teoretycznych słuŜących do

tworzenia nowej jako ści Ŝycia społecze ństwa przy zachowaniu racjonalno ści gospodarowania środkami publicznymi . Przy czym kaŜde

zagadnienie realizowane w mieście lub gminie musi być analizowane na szerokim tle gospodarki

narodowej,

Ekonomika miasta i gminy

Będąc ekonomiką graniczną musi ciągle badać i analizować:� stan jst, � koszty jej funkcjonowania oraz � wskazywać drogi racjonalizacji wydatków publicznych.

Bezpośrednie zaleŜności pomiędzy sektorem publicznym a gospodarką i mieszkańcem ukazuje złoŜoność tego układu i z prowadzenia polityki fiskalnej (budŜetowej) czyni „waŜne ogniwo”, które ma zapewnić sprawne funkcjonowanie jst i minimalizować negatywne skutki funkcjonowania

Przedmiotem bada ń

są zjawiska i procesy oraz rządzące nimi prawidłowości ekonomiczne związane:

- z rozwojem i funkcjonowaniem miasta/gminy będącego swego rodzaju mikroskalą dla procesów makroekonomicznych,

- z funkcjonowaniem podmiotów gospodarczych w „konkretnym otoczeniu miejskim”

Kryterium podejmowania decyzji:

koszty /korzyści

4

Zadaniem ekonomiki miasta i gminy jest:

� Poznanie prawidłowości w funkcjonowaniu organizacyjnie i ekonomicznie wydzielonego miasta i gminy i ich powiązania z gospodarką

� Wskazanie dróg poprawy w sposobie realizacji zadań publicznych tworzących wartość dodaną dla społeczności lokalnej.

Ujęcie podmiotowe ekonomiki:

� Sektor publiczny

� Sektor przedsiębiorstw

(wytwórcy dóbr)

� Sektor gospodarstw domowych (konsumenci finalni)

Odpowiedzialność za zapewnienie społeczeństwu wysokiej jakości usług publicznych

Sektor publiczny

� Sprawuje władztwo administracyjne,

� Ma duŜy wpływ na moŜliwości i warunki prowadzenia działalności gospodarczej,

� Decyduje o udzieleniu, koncesji,

� Dysponuje mieniem o znaczeniu strategicznym dla lokalnego rozwoju

Podmioty działaj ące w sektorze publicznym

� Pozbawione autonomicznych celów ekonomicznych� Zadaniem ich jest stworzenie warunków do ochrony

interesów gospodarczych tych jednostek, wobec których sprawują one funkcje władcze

� Dochody pochodzą z przymusowych danin publicznych (podatków, opłat),

� Wydatki mają postać transferów dokonywanych na rzecz ludności lub sektora przedsiębiorstw w formie subwencji i wydatków o charakterze ostatecznym (rzeczowym, nabywczym), przeznaczonych na zakup dóbr i usług dla instytucji publicznych

Działalność podmiotów publicznych róŜni się od działalności podmiotów rynkowych z następujących powodów:

� Brak związku między dostarczeniem dóbr i zapłatą za nie. Korzyść dla konkretnej osoby, koszty ponosi grupa,

� Związek między konsumpcją a zapłatą pojawia się na szczeblu ogólnospołecznym,

� Wybory polityczne odnoszą się do wiązki dóbr � W działaniach ich występuje przymus np. płacenia

podatków

Intensywno ść konkurencji determinowana jest nast ępującymi czynnikami:

� Niskim tempem wzrostu popytu na konkretne usługi publiczne lub nawet jego spadek

� Wysokimi kosztami stałego świadczenia niektórych usług publicznych

� Nieprzewidywalność posunięć i zróŜnicowane postawy operatorów

� Niskie koszty zmiany producenta� DuŜe znaczenie danej usługi w zaspakajaniu potrzeb

społecznych� DuŜe znaczenie konkretnego rynku usług

publicznych w wypadku wysokich kosztów wyjścia

5

Sektor prywatny

� Dysponuje większą wiedzą, technologią i środkami finansowymi,

� Osiąga wyŜszą efektywność, co poprawia jego pozycję konkurencyjność

Bariery wej ścia na rynek sektora publicznego

� Niska efektywność

� Brak korzyści z tytułu posiadanego doświadczenia

� DuŜe koszty kapitałowe związane z wejściem

� Utrudniony dostęp do kanałów dystrybucji

� Polityka rządowa i samorządowa

Partnerstwo sektora publicznego i prywatnego oparte jest na następujących zało Ŝeniach

� JeŜeli sektor prywatny z racji swojego działania przyczynia się do powstania złoŜonych problemów w przestrzeni miasta i gminy, to niech uczestniczy jako partner w ich poprawnym formułowaniu i rozwiązywaniu,

� JeŜeli region lub miasto wraz ze swoim potencjałem zasobowym i siecią udogodnień są potrzebne sektorowi prywatnemu, to warto zaprosić reprezentantów tego sektora do myślenia o przyszłości i formułowania wspólnej koncepcji rozwoju z myślą o społeczności lokalnej

Modele relacji mi ędzy sektorem publicznym i prywatnym

� Partnerskiego współdziałania

� Konkurowania z wykorzystaniem mechanizmów rynkowych

� Elastycznego działania w warunkach „burzliwych zmian w otoczeniu”

Istota samorz ądu terytorialnego

� Faktyczny gospodarz terenu,

� Społeczny charakter struktur samorządowych i społeczny wymiar działań (w interesie wszystkich mieszkańców)

� Terytorialność działań oraz lokalnego i regionalnego wymiaru ich skutków (pozytywne i negatywne)

Cel funkcjonowania samorz ądu terytorialnego

Tworzenie moŜliwie jak najlepszego środowiska Ŝycia dla mieszkańców, zgodnie z zasadami racjonalnego gospodarowania i zrównowaŜonego rozwoju, a więc tworzenie jak najlepszych walorów uŜytkowych zamieszkania, działalności gospodarczej, usług społecznych, komunalnych i administracyjnych, zagospodarowania przestrzennego, środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego

6

Rola władz samorz ądowych w systemie gospodarki lokalnej

� Eliminowanie lub łagodzenie występujących sprzeczności i konfliktów pomiędzy podmiotami gospodarującymi na ich terenie

� Zapewnienie względnej równowagi między potrzebami i preferencjami społecznymi, funkcjami oraz zagospodarowaniem przestrzeni,

� Optymalne wykorzystanie zasobów własnych (ludzkich, finansowych, infrastrukturalnych, przestrzennych i ekologicznych), które determinują poziom atrakcyjności lokalizacji gminy i regionu dla ludności i podmiotów gospodarczych,

� Stałe monitorowanie otoczenia, poszukiwanie w nim szans (sposobności) i unikanie zagroŜeń (barier) dla rozwoju gminy i regionu

Jst

Mając na uwadze popyt na dobra publiczne ze strony wspólnot samorządowych, w ramach realizacji swoich strategii starają się stworzyć odpowiedni klimat dla funkcjonowania i rozwoju sektora publicznego i prywatnego

Jst

Wkraczają na trudniejszą drogę proinnowacyjnego zarządzania rozwojem, która charakteryzuje się dąŜeniem do podwyŜszania zdolności kooperacyjnych i uzyskiwania przewagi konkurencyjnej na skalę międzynarodową dzięki wzmacnianiu nowoczesnych czynników sprzyjających pozyskiwaniu kapitału i innych czynników rozwoju społeczno-gospodarczego

Istota i czynniki rozwoju miasta i gminy

Rozwój

� Proces kierunkowy� Długotrwały� Proces przemian od ilościowych do jakościowych� W określonej przestrzeni geograficznej, silnie z nią

związany i od niej uzaleŜniony� Związany z rozwojem miast i gmin rozumianych

jako lokalne wspólnoty mieszkańców, zamieszkujących określone terytorium

� Pojęcie złoŜone wynikające z wielorakości celów jakim ma słuŜyć i róŜnorodności działań, które go kształtują

Rozwój lokalny

� Wyraz poszukiwania niezaleŜności i autonomii regionu,

� Wyraz woli określonej społeczności samorządowej decydowania o swoim losie

7

Rozwój lokalny to:

Wielopłaszczyznowy i kompleksowy proces pozytywnych przemian, powodujących poprawę jakości środowiska Ŝycia mieszkańców i wzrost konkurencyjności danej jednostki.

Istot ą rozwoju lokalnego jest trwały wzrost trzech elementów:

� Potencjału gospodarczego regionu,

� Rozwoju konkurencyjności regionów,

� Poprawy poziomu i jakości Ŝycia mieszkańców

Cele rozwoju lokalnego

� Ekonomiczny-zapewnienie mieszkańcom wzrostu gospodarczego przez ich samoorganizację i pewien zakres pomocy zewnętrznej (czynniki społeczne, tj. integracja i partycypacja społeczeństwa podwyŜsza efektywność ekonomiczną)

� Społeczny- partycypacja społeczeństwa wzmacnia integrację układu lokalnego i przyczynia się do wzrostu ekonomicznego

� Psychospołeczny - identyfikacja mieszkańców ze społecznością oraz programami działania i wzrost ich aktywności

� Kulturowy – utrzymanie społecznych toŜsamości, a przede wszystkim lokalnego systemu norm i wartości, wspólnego języka, religii jako sił wyzwalających mobilizację społeczną

� Technologiczny – poprawa technicznych warunków egzystencji tj. urządzenia techniczne, system komunikacji i sieć usług

� Polityczny – uruchomienie procesów społecznych zmierzających od szerszego udziału w procesie podejmowania decyzji i wykreowanie demokratycznych struktur władzy i przywództwa

� Socjalny – dąŜenie do usprawnienia i ułatwienia Ŝycia społecznego w danym układzie lokalnym

Czynniki rozwoju lokalnego rozpatruje się :

� Na róŜnych poziomach uogólnienia,

� W róŜnych przekrojach przestrzenno-czasowych,

� W odniesieniu do róŜnych dziedzin działalności społeczno-ekonomicznej

Lub szerzej nawi ązując do istoty rozwoju lokalnego czynniki:

� Ekonomiczne – wzrost kapitału zaangaŜowanego w regionie, wzrost popytu, dochodów ludności i zysków przedsiębiorstw, maksymalizacja dochodów w długim okresie, wzrost zatrudnienia i nakładów inwestycyjnych, specjalizacja produkcji, wzrost wydajności pracy, itp..,

� Społeczne –wzrost konsumpcji, zmiany jej struktury, zmiana sposobu Ŝycia mieszkańców, rozbudowa infrastruktury społecznej, wzrost liczby ludności, tempo procesów urbanizacyjnych, narastanie poczucia toŜsamości regionalnej,

� Techniczne i technologiczne, tj. wzrost kapitału trwałego i zmiany jego struktury, rozwój zaplecza naukowo-badawczego, jakościowe róŜnicowanie produkcji, innowacje technologiczne, produktowe, doskonalenie infrastruktury technicznej

� Ekologiczne – rozwój ochrony środowiska naturalnego, racjonalizacja gospodarowania zasobami środowiska naturalnego, rekultywacja terenów zdegradowanych

Z punktu widzenia miejsca pochodzenia czynniki:

� Wewnętrzne (endogeniczne), ale region to nie jest małe państwo

� Zewnętrzne (egzogeniczne) polityka interregionalna np. zapewniająca dopływ środków

8

W procesie rozwoju lokalnego istotne jest optymalne ukształtowanie relacji mi ędzy nast ępuj ącymi elementami decyduj ącymi o jako ści środowiska Ŝycia mieszka ńców i konkurencyjno ści regionu:

� potrzeby, preferencje i uznawane systemy wartości mieszkańców i przedsiębiorców,

� funkcje (rodzaje działalności),

� zagospodarowanie przestrzeni,

Potrzeby, preferencje i uznawane systemy warto ści mieszka ńców

Dotycz ą szeroko rozumianego środowiska Ŝycia ogółu mieszkańców lub jednostki, na które składają się:

- stosunki społeczne,- warunki zamieszkania, pracy i obsługi,- warunki tworzone przez elementy

zagospodarowania przestrzeni,- walory i zasoby środowiska przyrodniczego,- dziedzictwo kulturowe.

Potrzeby przedsi ębiorców

Taka lokalizacja działalności gospodarczej, która zapewnia maksymalizację wyników finansowych

Funkcje umo Ŝliwiaj ące realizacj ę potrzeb:

� Umiejscowione (produkcyjne, mieszkaniowe, transportowe, handlowe, oświatowe, naukowe, turystyczne, rekreacyjne, zdrowotne, administracyjne),

� Łącznikowe (sieć drogowa, wodociągowa, kanalizacyjna, cieplna, gazowa, publicznej komunikacji zbiorowej, telekomunikacyjna) mające zapewnić dostępność i wzajemne połączenie miejsc wykonywania funkcji umiejscowionych.

Istniejące związki stanowią podstawę do ukształtowania optymalnych proporcji między wymienionymi rodzajami funkcji na terenie danego regionu, a więc określonej struktury ilościowej funkcji.

Zagospodarowanie przestrzeni dla lokalizacji okre ślonych funkcji

Odpowiednio przystosowany teren o określonej wielkości i wyposaŜony stosownie do występujących potrzeb w budynki, budowle i urządzenia infrastruktury technicznej

Skalę i tempo rozwoju lokalnego kształtuj ą teŜ czynniki zewn ętrzne:

� Rzeczywiste: ogólny poziom rozwoju gospodarczego kraju, struktura gospodarki narodowej, jej miejsce w gospodarce światowej, poziom zaawansowania technologicznego, inflacja, struktura demograficzna ludności, poziom edukacji, rozmiary i kwalifikacje siły roboczej, stan środowiska naturalnego, zasoby naturalne i sposób ich wykorzystania

� Formalne: system prawny, krajowa strategia i polityka rozwojowa (m.in. przemysłowa, rolna, edukacji, ochrony zdrowia i opieki społecznej), które kształtują i modyfikują przebieg procesów społ-gosp w skali kraju i obejmują sferą oddziaływania władzy państwowej na miasta i gminy.

9

Koncepcja zrównowa Ŝonego rozwoju

Rozwój regionalny powinien dokonywa ć się przy respektowaniu wymogów ochrony środowiska, poniewa Ŝ:

� Dalszy rozwój społ-gosp będzie niemoŜliwy bez ochrony wszystkich waŜnych elementów środowiska, a ochrona zasobów naturalnych jest podstawowym warunkiem, od spełnienia którego zaleŜy jakość Ŝycia społeczeństwa

� Ochrona środowiska nie jest celem samym w sobie lecz przenikać wiele dziedzin ludzkiej aktywności

� Działania nie mogą koncentrować się na likwidacji powstałych zagroŜeń ekologicznych lecz dotyczyć likwidacji przyczyn degradacji środowiska

Koncepcja zrównowa Ŝonego rozwoju to:

nadanie postępowi cywilizacyjnemu kierunku zachowującego w sposób trwały zasoby i walory środowiska przyrodniczego oraz czynna jego ochrona

Istot ę rozwoju zrównowa Ŝonego obrazuj ą zasady:

� integralności systemu ekologicznego, społecznego i gospodarczego,� praworządności, oznaczająca stworzenie takiego systemu prawa

ekologicznego i metod jego realizacji, które sprawiłyby, Ŝe kaŜdy przepis byłby ściśle przestrzegany

� likwidacji zanieczyszczeń u źródła (unikanie zanieczyszczeń)� uspołecznienia (partnerstwa i partycypacji społecznej) realizowana

przez edukację i podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa

� ekonomizacji, a więc osiąganie celów ekologicznych przy minimalnym koszcie społecznym

� „zanieczyszczający płaci” oznaczająca odpowiedzialność finansowąsprawcy bez moŜliwości przerzucenia kosztów na społeczeństwo

Zasady te oznaczaj ą, Ŝe:

� Rozwój będzie się urzeczywistniał w ciągłym i długoterminowym procesie przekształceń strukturalnych,

� Będzie on trwały i stabilny, tj. rozwój zdolny do przetrwania i samopodtrzymujący się, czyli rozwój, który zaspakaja potrzeby obecnej generacji i nie ogranicza przyszłym pokoleniom moŜliwości zaspokojenia ich własnych potrzeb.

Konsekwencja

Konieczność całościowego, systemowego oraz dynamicznego ujmowania zjawisk przyrodniczych, społecznych i gospodarczych, zachodzących w przestrzeni geograficznej oraz traktowanie środowiska człowieka jako organicznej całości, która przekształca się w ciągłym procesie rozwojowym.

10

Konieczno ść wprowadzenia zasad zrównowa Ŝonego rozwoju wynika z:

1. Uwarunkowań wewnętrznych zachowanie bogactw natury

2. Uwarunkowań zewnętrznych

Zrównowa Ŝony rozwój regionalny jako rozwój zintegrowany dokonuje si ę w sferze:

� Gospodarczej, poprzez ilościowy, jakościowy i strukturalny rozwój podmiotów gospodarczych, który naleŜy utoŜsamiać ze zwiększeniem rozmiarów zatrudnienia, wprowadzeniem nowych produktów i usług oraz doskonaleniem istniejących, rozszerzeniem rynków zbytu, wprowadzeniem nowych technologii, inwestowaniem,

� Społecznej, poprzez poprawę warunków i zakresu świadczonych usług w sferze edukacyjnej, opieki zdrowotnej i opieki społecznej, mieszkalnictwa, bezpieczeństwa i porządku publicznego, sportu rekreacji oraz kultury i sztuki

cd

� Przestrzennej, poprzez racjonalne rozmieszczenie ludności i rodzajów działalności (funkcji) w przestrzeni oraz racjonalne wykorzystanie i zagospodarowanie przestrzeni (indywidualność przestrzenno – krajobrazowa)

� Ekologicznej poprzez ochronę cennych zasobów i walorów ekologicznych oraz przeciwdziałanie zanieczyszczeniom środowiska przyrodniczego,

� Kulturowej przez troskę o zachowanie zabytków kultury materialnej, tradycji historycznych, pielęgnowanie, kształtowanie, rozwijanie toŜsamości regionalnej oraz rewitalizację zdegradowanej zabytkowej substancji materialnej.

Wprowadzenie w Ŝycie zrównowa Ŝonego rozwoju jest procesem, który powinien by ć realizowany przez:

� Edukację ekologiczną ludności, w tym zwłaszcza dzieci i młodzieŜy

� Ekologizację procesów rozwojowych,� Promowanie ekologicznych kierunków i form w wybranych a

istotnych sferach i obszarach aktywności mieszkańców (produkcja, usługi mieszkalnictwo itp.)

� Ścisłą współpracę władz publicznych z obywatelami, organizacjami pozarządowymi i przedsiębiorstwami w upowszechnieniu i praktycznym wdraŜaniu zasad zrównowaŜonego rozwoju

� Pozyskanie zewnętrznych środków finansowych (krajowych i zagranicznych) na realizację przedsięwzięć proekologicznych

� Wypracowanie i wdroŜenie metod monitoringu zintegrowanego rozwoju

Rola samorz ądu terytorialnego w procesach rozwoju i wzrostu konkurencyjno ści

Wykład II

Samorz ąd w procesie rozwoju

� Element steruj ący (sfera regulacji) przeciwdziałanie pojawiającym się sprzecznościom i konfliktom, eliminacja progów rozwojowych

� Podmiot ingerencji w procesy rynkowe , a takŜe ich aktywny uczestnik (oddziałuje bezpośrednio i pośrednio na skalę, tempo, strukturę i kierunki rozwoju gospodarczego i zaspokojenia potrzeb społecznych) Podmiot realizujący interwencjonizm samorządowy rozumiany jako kompleks oddziaływań władz samorządowych na niezaleŜne podmioty gospodarcze (zlokalizowane na podległym im terenie) za pomocą określonych instrumentów i metod (oddziaływanie pośrednie) oraz decyzji administracyjnych i alokacyjnych (oddziaływanie bezpośrednie), zmierzających do wprowadzenia oraz utrzymania trwałego i zrównowaŜonego rozwoju gminy czy regionu

11

Cel rozwoju lokalnego i regionalnego w wymiarze przestrzennym

� Wykształcenie optymalnej społeczno-ekonomicznej struktury przestrzennej konkretnego obszaru, gwarantującego najkorzystniejszy dla mieszkańców rozwój gospodarki lokalnej i regionalnej oraz najlepsze warunki Ŝycia mieszkańców,

� Ukształtowanie jak najlepszego układu funkcjonalnego, w ramach którego zostaną zaspokojone podstawowe potrzeby gospodarki i mieszkańców oraz zagwarantowana zostanie optymalna dostępność przestrzenna miejsc zamieszkania, pracy, usług i wypoczynku

� Prowadzenie efektywnej i oszczędnej gospodarki terenami,� Ochrona zasobów i walorów środowiska przyrodniczego oraz

dziedzictwa kulturowego

Podstawowe zadania władz samorz ądowych

� Wspieranie rozwoju funkcjonujących na terenie gminy i regionu podmiotów gospodarczych, czyli juŜ istniejącej bazy produkcyjno-usługowej,

� Sterowanie rozwojem gminy i regionu w taki sposób aby , kreować i stymulować powstanie określonych walorów uŜytkowych , będących źródłem korzyści lokalizacyjnych dla potencjalnych inwestorów, mieszkańców i turystów,

� Skuteczne działanie na rzecz jak najlepszego wykorzystania walorów uŜytkowych, w celu wzrostu konkurencyjności gospodarki lokalnej i regionalnej oraz zdynamizowania rozwoju gminy i regionu jako całości

Warunki skutecznego kształtowania i stymulowania rozwoju : dobra znajomo ść

� Sytuacji gospodarki lokalnej i regionalnej oraz uwarunkowań i moŜliwości jej rozwoju, a w tym: wielkość i moŜliwość zbycia dóbr i usług na rynku lokalnym i regionalnym, walory zasobów wykorzystywanych i potencjalnych w postaci zasobów pracy i ich jakości (poziom wykształcenia i kwalifikacji zawodowych), zasobów terenowych, zagospodarowania infrastrukturalnego, istniejących i potencjalnych zasobów surowcowych, a takŜe walorów środowiska przyrodniczego.

� Wymagań i preferencji lokalizacyjnych firm� Tendencji rozwojowych (dotychczasowych i przyszłych)

gospodarki narodowej

Konkurencyjno ść jako czynnik rozwoju lokalnego i regionalnego to zdolno ść do:

� Uczestnictwa w międzyregionalnym i międzynarodowym podziale pracy,

� Skutecznego konkurowania, rywalizowania lub współzawodnictwa,

� Przystosowania się do zmieniających się warunków, z punktu widzenia utrzymania się lub poprawy pozycji w toczącym się współzawodnictwie

Płaszczyzny konkurencyjno ści

� Podmiotów gospodarczych zlokalizowanych w danej jednostce terytorialnej, w otwartej gospodarce (konkurencyjność w odniesieniu do przedsiębiorstw sprowadza się do sprostania stale zmieniającym się i wzrastającym wymaganiom rynku i uzyskania jak największego zysku) –konkurencja przedsiębiorstw

� Jednostek terytorialnych o kapitał, tworzący nowe miejsca pracy i przynoszący dochód (konkurencyjność jednostek samorządu terytorialnego wyraŜa się przez zdolność przyciągania, czyli atrakcyjność dla kapitału i podmiotów gospodarczych wykorzystujących własne predyspozycje rozwoju) – konkurencja otoczeń

Aspekt przestrzenny konkurencyjno ści

� Terytorialność, przez co rozumie się odniesienie do konkretnego obszaru wyznaczonego podziałem administracyjnym i charakteryzującego się zestawem specyficznych cech wymagających specjalnego potraktowania,

� Koncentracja, jako ścisłe związki jednostek terytorialnych w postaci aglomeracji, obszarów metropolitalnych wzmacniających konkurencyjność, bądź jako zgrupowanie jednostek i instytucji rywalizujących lub współpracujących ze sobą,

� ZróŜnicowanie przestrzenne, odgrywające decydującą rolę w określeniu przestrzennego aspektu konkurencyjności, gdyŜ odnoszą się do podstawowej cechy tych układów przestrzennych, jaką jest ich specyfika, którą określają: unikatowe cechy, walory i predyspozycje kaŜdej jednostki terytorialnej oraz zróŜnicowane związki z bliŜszym i dalszym otoczeniem

12

Czynniki konkurencyjno ści

� Usługi publiczne (administracyjne, edukacyjne, medyczne, kulturalne, rekreacyjne, techniczne, komunikacyjne i medialne)

� Dobra publiczne (walory połoŜenia, zagospodarowanie przestrzeni, nieruchomości, lokale uŜytkowe itp.)

� Zasoby niematerialne (elity polityczne i zawodowe, organizacje pozarządowe, poziom wykształcenia mieszkańców, zasoby informacyjne, otoczenie biznesu, zdolność jednostki samorządu terytorialnego do generowania dochodów)

� Zasoby materialne (mieszkaniowe, usługowe, sieci infrastruktury technicznej, strefy biznesu, centra nauki itd.)

Czynniki konkurencyjno ści według waŜności

� Innowacyjność technologiczna (postęp naukowo-techniczny i zróŜnicowanie gałęziowo-branŜowe struktur gospodarczych),

� Otwartość relacji i powiązań społecznych i gospodarczych na absorpcję innowacji, powiązaną z generowaniem własnych działań innowacyjnych, wykorzystujących skutecznie globalną sieć informacyjną,

� Ustawiczne rozwijanie wiedzy i kształcenie siły roboczej w dąŜeniu do jak najlepszego dostosowania się do zmieniających się wymagań rynku pracy,

� Podnoszenie efektywności bazy ekonomicznej, głównie przez inwestowanie w modernizację istniejących i w budowę nowych obiektów dla zaspokojenia zmieniających się potrzeb społeczeństwa,

� Doskonalenie struktur organizacyjnych wspomagających rozwój z wykorzystaniem nowoczesnych środków przetwarzania informacji,

� Kształtowanie ładu przestrzennego w aspekcie ekonomicznym, społecznym, kulturowym, ekologicznym i funkcjonalnym, podnoszącego ogólną jakość środowiska Ŝycia człowieka

Warunek rozwoju lokalnego i regionalnego – zainwestowany kapitał

� Lokalnych inwestorów (mieszkańcy, istniejące podmioty gospodarcze)

� Zewnętrzny podmiotów gospodarczych

� Własny lub zgromadzony z róŜnych źródeł samorządu terytorialnego (poŜyczki, kredyty, obligacje, środki UE)

Efekty rozwoju lokalnego i regionalnego – efekt potencjału

� Kreowanie i stymulowanie dalszego rozwoju,

� Lepsze zaspokojenie potrzeb mieszkańców w sferze usług społecznych (edukacja, kultura)

� Skuteczniejsza ochrona zasobów przyrodniczych i dziedzictwa kulturowego

Strategiczne zarz ądzanie rozwojem lokalnym

III

Zarządzanie strategiczne

Odnosi się do:- procesu doprowadzenia do wykonania określonych rzeczy (co podlega

zarządzaniu, a więc rozwój jednostki samorządu terytorialnego)

- sprawnie (minimalizacja kosztów w stosunku do załoŜonych efektów)

- skutecznie (zadanie doprowadzone do końca, co oznacza osiągnięcie załoŜonego celu),

- wspólnie z innymi ludźmi i poprzez nich (na kaŜdym etapie)

„wiedza i sztuka stosowana na rzecz jednostki, polegająca namobilizowaniu, łączeniu i stosowaniu zasobów w celach osiągania sprawności, wydajności i zmniejszenia niepewności,”co inaczej moŜna zdefiniować po prostu jako opracowanie, przygotowanie, wdraŜanie i kontrolowanie strategii.

Jak

13

Podstawowe cechy zarz ądzania strategicznego

� Kompleksowość w podejściu do problemów rozwoju, czyli współzaleŜne ujmowanie wszystkich sfer (dziedzin) funkcjonowania danej jednostki samorządu terytorialnego (gospodarczej, społecznej, przestrzennej, ekologicznej i kulturowej) oraz jak najlepsze wykorzystanie endogenicznych czynników i zasobów dla zdynamizowania rozwoju,

� Traktowanie danej jednostki samorządu terytorialnego jako części otoczenia, w którym tkwią zarówno szanse, jak i zagroŜenia dla jej dalszego rozwoju,

� Orientacja na przyszłość, czyli rozwiązywanie dzisiejszych problemów przez pryzmat przyszłości, a takŜe uznanie, Ŝe postęp jako wyraz rozwoju danej jednostki samorządu terytorialnego jest najwaŜniejszy,

cd

� Orientacja na wyniki, czyli osiąganie celów rozwoju poprzez sukcesywną, skuteczną i efektywną realizację zaplanowanych wcześniej, konkretnych zadań realizacyjnych,

� Przestrzeganie zasady racjonalnego gospodarowania

� Sukcesywne wdraŜanie w Ŝycie zasady zrównowaŜonego rozwoju

Podmiot zarz ądzania strategicznego to wspólnota samorz ądowa, posiadaj ąca:

� Autonomię decyzyjną, rozumiana jako swobodę decyzji i wyboru autonomicznych wartości i celów rozwoju, inicjowanie planowania rozwoju, poszukiwania efektywnych strategii rozwoju i programów realizacyjnych oraz swoboda w realizacji przyjętych ustaleń planistycznych

� Kreatywność, rozumianą jako zdolność władzy samorządowej do formułowania i rozwiązywania problemów oraz twórcza umiejętność wykorzystywania metod i technik planowania oraz ich adaptacji do zmieniających się warunków zewnętrznych funkcjonowania i rozwoju

Funkcje zarz ądzania strategicznego

� „stałe badanie otoczenia poprzez wykrywanie i analizę tendencji mogących stanowić potencjalne szanse i zagroŜenia dla danej jednostki. Wykorzystywane są tu przede wszystkim metody prognozowania;

� analizowanie działalności jednostki z punktu widzenia jej silnych i słabych stron, a więc diagnoza procesów i struktur, w wyniku której moŜe być ujawniony potencjał i moŜliwości jednostki;

� jako wybór i praktyczna realizacja strategii procesu ciągłego, przebiegającego stosownie do konieczności zmian przeprowadzanych na podstawie otrzymywanych informacji.

Walory zarz ądzania strategicznego

� w znacznym stopniu redukuje ono niepewność funkcjonowania i rozwoju gminy, której źródłem jest jej otoczenie, a takŜe zwiększa zdolność adaptacyjną do zmieniającej się rzeczywistości;

� stanowi szansę nie tylko dla władz samorządowych, ale i dla urzędników gminy, oswojenia się z działaniem w sytuacji niepewności oraz traktowania wynikającego z tego ryzyka jako stałego elementu gry prowadzonej z otoczeniem o przetrwanie i rozwój;

� stwarza takie warunki, które przy uwzględnieniu wymagań zmieniającego się nieustannie otoczenia, ułatwiają przełamywanie barier rozwojowych oraz eliminowanie róŜnorodnych konfliktów wykrywanych w toku diagnozy obecnego poziomu rozwoju gminy

Instrumenty zarz ądzania strategicznego

� Strategia rozwoju

� Wieloletnie plany inwestycyjne i finansowe

� Studia i plany zagospodarowania przestrzennego

14

Strategia - długo okresowy plan rozwoju jednostki samorządu terytorialnego, zawierający misję bądź wizję, cele strategiczne, cele szczegółowe lub

zadania.

Główne cele strategii

� oparcie rozwoju na trwałych i stabilnych wartościach oraz elementach środowiska materialnego,

� podporządkowanie bieŜących działań długookresowym celom strategicznym,

� podejście do problematyki rozwoju w sposób całościowy poprzez ujęcie systemowe,

� aktywny udział w społeczeństwa oraz władz w całym procesie zarówno formułowania jak i realizacji strategii

Główne elementy strategii

� ocena stanu obecnego oraz ustalenie problemów, których rozwiązanie ma wpływ i decyduje o przyszłości,

� wyznaczenie pola moŜliwego działania, z jednej strony określonego przez szanse, a z drugiej przez zagroŜenia,

� wskazania wariantowych kierunków działania, które uzaleŜnione są od przyjętych priorytetów i wyraŜone w celach strategicznych,

� określenie zakresu społecznej i instytucjonalnej odpowiedzialności, która regulowana jest systemem prawnym i organizacyjnym.

Procedura budowy strategii

� Etap I: Diagnoza stanu obecnego� Etap II: Wstępna analiza uwarunkowań rozwojowych� Etap III: Formułowanie deklaracji misji oraz wizji

rozwoju� Etap IV: Sformułowanie celów rozwojowych� Etap V: Wybór wariantu strategii� Etap VI: Formułowanie strategicznych planów

działania� Etap VII: Proces wdraŜania i monitorowania strategii

Inne dokumenty kształtuj ące rozwój regionalny

� Studia i plany zagospodarowania przestrzennego,

� Wieloletnie plany inwestycyjne

� Wieloletni plan finansowy

Gmina - podstawowe ogniwo planowania przestrzennego, z tego powodu z mocy prawa ma:

� Władztwo planistyczne, co oznacza posiadanie kompetencji gospodarowania przestrzenią (tj. przeznaczenie, ustalenie zasad gospodarowania)

� Władztwo dysponowania przestrzenią

15

Studia i plany zagospodarowania przestrzennego

� Czynnik dynamizujący rozwój społeczno-gospodarczy

� Podstawa kształtowania i ochrony środowiska przyrodniczego oraz dziedzictwa kulturowego

Przesłanki opracowania studiów i planów zagospodarowania przestrzennego :

� Utrzymanie prawidłowej struktury uŜytkowania przestrzeni, tj zachowania racjonalnych proporcji pomiędzy róŜnymi rodzajami jej uŜytkowania,

� Racjonalne rozmieszczenie funkcji społ- gosp. w przestrzeni z uwzględnieniem walorów i zasobów środowiska przyrodniczego oraz dziedzictwa kulturowego,

� Stworzenie warunków do efektywnego działania podmiotów gospodarczych przez rozbudowę infrastruktury technicznej i społecznej,

cd

� Kontrola stopnia wykorzystania przestrzeni w celu uzyskania maksymalnego efektu uŜytkowego, pod warunkiem przestrzegania zasady racjonalnego wykorzystania zasobów przyrodniczych i antropegenicznych czyli odpadów będących efektem działalności górniczej,

� Zapobieganie, łagodzenie oraz eliminowanie róŜnorodnych konfliktów przestrzennych oraz barier rozwojowych

Planowanie przestrzenne spełnia następującą rol ę:

� Formułuje politykę przestrzenną gminy i woj. samorządowego,

� Ustala przeznaczenie oraz zasady zagospodarowania i zabudowy terenów.

Znaczenie tego czynnika ro śnie wraz z:

� Postępującym zróŜnicowaniem przestrzennym środowiska Ŝycia człowieka,

� Wzrostem złoŜoności i intensywności struktur przestrzennych

� Zwiększającym się deficytem przestrzeni przydatnych do lokalizacji wielu funkcji społecznie niezbędnych przy postępującym konflikcie z zasobami środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego

Wieloletnie plany inwestycyjne (WPI)-pomost mi ędzy perspektywicznymi ustaleniami (celami rozwojowymi i zadaniami realizacyjnymi) zawartymi w dokumentach a corocznym bud Ŝetem

16

WPI określa list ę zadań inwestycyjnych w układzie priorytetowym przewidzianych do realizacji wraz z zakresem rzeczowym i finansowym w rozbiciu na poszczególne lata

WPI spełnia wa Ŝną rol ę:

� Ułatwia podejmowanie decyzji bieŜących zgodnie z długookresowymi celami rozwoju danej jednostki terytorialnej,

� Stanowi formalny mechanizm podejmowania decyzji w zakresie inwestycji samorządowych,

� Jest narzędziem racjonalnego zarządzania finansami samorządu terytorialnego, zwłaszcza środkami inwestycyjnymi (optymalne wykorzystanie ograniczonych środków),

� Jest mechanizmem koordynacji wszelkich działań związanych z przygotowaniem oraz przebiegiem procesu inwestycyjnego,

cd.

� Jest źródłem informacji dla mieszkańców i podmiotów gospodarczych o planowanych inwestycjach komunalnych (koszt, termin, miejsce)

� Jest podstawą ubiegania się o źródła finansowania ,� Jest podstawą do negocjacji z prywatnymi

inwestorami w sprawie zaangaŜowania ich kapitału w realizację konkretnych inwestycji samorządowych (partnerstwo publiczno-prawne)

� Jest podstawą do ubiegania się o środki pomocowe UE( f. strukturalne i f. spójności).

Wieloletni plan finansowy- strategia finansowa

� Narzędzie racjonalnego gospodarowania środkami publicznymi przez powiązanie środków finansowych z celami rozwoju zawartymi w strategii,

� Badanie efektywności wydatkowania środków finansowych na poszczególne zadania inwestycyjne,

� Harmonizowanie struktury dochodów i wydatków budŜetu.

WPF powinien okre ślić:

� Niezbędny, racjonalny poziom wydatków bieŜących zapewniających wykonanie wszystkich zadań statutowych,

� Wolne środki brutto, które moŜna wykorzystać na finansowanie inwestycji i obsługi długu,

� Wolne środki netto na realizację programów inwestycyjnych ( po uwzględnieniu kosztów obsługi istniejącego i planowanego długu),

� Górny pułap moŜliwości zadłuŜenia (przy najbardziej prawdopodobnych załoŜeniach co do warunków kredytowania inwestycji)

Przy konstrukcji WPF wykorzystuje si ę corocznie aktualizowane:

� Prognozowane dochody budŜetowe oparte na przewidywanym tempie rozwoju społ. –gosp. danej jednostki i polityce gospodarczej władz samorządowych

� Prognozy wydatków dotyczące kosztów realizacji WPI i kosztów zaspokojenia potrzeb publicznych

17

Kierunki zmian:

Stosowanie i integrowanie dwóch koncepcji

- Zarządzania strategicznego,

- Zarządzania marketingowego

Zarządzanie strategiczne

� Przemyślany,� Strategicznie zaplanowany� Skutecznie zorganizowany� Efektywnie realizowany� Stale kontrolowanyProces formułowania i wdraŜania strategii rozwoju jednostki.

Skupia uwagę zarządzających na efektywnym wykorzystaniu własnego potencjału, intelektualnego, kapitałowego, materialnego w długookresowej perspektywie

Zarządzanie marketingowe

Sukcesem organizacji jest rozpoznanie i określenie potrzeb, wymagań i oczekiwań jej klientów (obecnych i potencjalnych), a następnie dostarczenie im poŜądanego zadowolenia w sposób bardziej wydajny i skuteczny, niŜ czynią to konkurenci.Bodziec konkurencja przedsiębiorstw i terytoriów w procesie rozwoju.

Akcent na ekonomiczny interes przedsiębiorstwa i zysk, a nie dobrobyt społeczeństwa

Marketing jst oznacza:

Celową i kompleksową działalność władz i administracji samorządowej zmierzającą do rozpoznania, kształtowania i zaspakajania potrzeb mieszkańców, kształtowania pozytywnego wizerunku tej jednostki oraz podnoszenia jej atrakcyjności i konkurencyjności w otoczeniu

Przedmiot marketingu

Usługi władz na rzecz mieszkańców� W sferze obsługi administracyjnej,� Infrastruktury społecznej i technicznej,Oraz � Wizerunek jst,� Walory i zasoby stanowiące atuty (społ, gosp, ekologiczne,

przestrzenne, infrastruktury),� Nieruchomości do zagospodarowania i wykorzystania, � Znaczące przedsiębiorstwa zlokalizowane na jej terenie i ich

propozycje współpracy

Strategiczno- marketingowe zarządzanie jst to:

Proces kształtowania długoterminowego, kompleksowego jej rozwoju, zgodnie z potrzebami i preferencjami mieszkańców, wzrostu jej atrakcyjności lokalizacyjnej i konkurencyjności przy wykorzystaniu endogenicznych czynników rozwoju (zasobów, walorów) i czynników egzogenicznych (tkwiących w otoczeniu) zgodnie z zasadami: racjonalnego gospodarowania, zrównowaŜonego rozwoju i partycypacji społecznej przez skuteczne i efektywne dostarczanie usług społecznych, komunalnych i administracyjnych w odpowiedniej ilości i jakości oraz aktywne działania promocyjno-informacyjne w otoczeniu.

18

Podstawowe cechy zarz ądzania strategiczno-marketingowego to:

� Kompleksowość w podejściu do problemów rozwoju (gosp.,społ., przestrzennej, ekonlogicznej, kulturowej, finansowej, inwestycyjnej) oraz jak najlepsze wykorzystanie endogenicznych czynników dla zdynamizowania rozwoju,

� Orientacja na przyszłość, a więc rozwiązywanie dzisiejszych problemów przez pryzmat przyszłości, a takŜe uznanie, Ŝe postęp, innowacyjność i konkurencyjność są najwaŜniejsze dla środowiska Ŝycia mieszkańców,

cd

� Orientacja na otoczenie jst, gdzie są szanse i zagroŜenia,

� Orientacja na wyniki, czyli osiąganie celów rozwoju poprzez sukcesywną, skuteczną i efektywną realizację zaplanowanych wcześniej, konkretnych zadań,

� Orientacja na potrzeby mieszkańców,� Orientacja na zasoby i walory jst –intelektualne,

rzeczowe, finansowe, ekologiczne, przestrzenne,� Orientacja na kreowanie pozytywnego wizerunku jst

jej walorów

cd.

� Orientacja na podnoszenie atrakcyjności lokalizacyjnej dla mieszkańców, inwestorów i turystów,

� Orientacja na podnoszenie konkurencyjności w otoczeniu.

Podejścia do rozwoju gospodarczego-USA i UE

� Strategia rozwoju mająca na celu poprawę zagospodarowania przestrzennego,

� Strategia rozwoju wprowadzająca zachęty dla powstawania nowych sektorów przemysłowych i tworzenia nowej działalności gospodarczej oraz nowych rynków zbytu,

� Strategia rozwoju dąŜąca do poprawy umiejętności i wiedzy lokalnej siły roboczej

Gospodarka finansowa gminy

IV

Rozwój jst uwarunkowany jest:

� MoŜliwościami finansowania zadań,

� Właściwym zarządzaniem finansami.

19

Zasady finansowe społeczno ści lokalnych zawarte w Europejskiej Karcie Samorz ądu Terytorialnego

� Społeczność lokalna ma prawo do posiadania własnych wystarczających zasobów finansowych, którymi mogą swobodnie dysponować w ramach posiadanych uprawnień,

� Wysokość zasobów finansowych powinna być dostosowana do zakresu uprawnień,

� Przynajmniej część zasobów finansowych powinna pochodzić z opłat i podatków lokalnych samodzielnie ustalanych,

cd

� Systemy finansowe powinny być wystarczająco elastyczne i zróŜnicowane aby odpowiadały rzeczywistym zmianom w poziomie kosztów związanych z realizacją uprawnień,

� Procedury wyrównawcze i działania równowaŜące, słuŜące słabszym społecznościom nie powinny ograniczać swobody podejmowania decyzji w zakresie posiadanych uprawnień,

cd.

� Formy przyznawania zasobów z redystrybucji dochodów powinny być przedmiotem konsultacji ze społecznością lokalną,

� O ile jest moŜliwe subwencje nie powinny być przeznaczone na finansowanie specyficznych projektów,

� Finansowanie inwestycji wymaga dostępu do krajowego rynku kapitałowego w granicach określonych prawem.

Model finansowania

Administracyjny:� Pasywność – wydatki oparte na

dochodach,� Planowanie jednoroczne,� Metoda : aktualizacja pozycji

zamieszczonych w budŜecie z wykorzystaniem wskaźników makroekonomicznych

Zarządzanie strategiczne� Zintegrowany proces kształtowania

dochodów i wydatków,� Cykl roczny i wieloletni,� Wykorzystanie rachunku kosztów i

korzyści,� Określenie źródeł i metod

finansowania� Instrumenty strategicznego

zarządzania (programowanie budŜetowe oparte na wskaźnikach efektywności, budŜet zadaniowy, budŜet od zera)

� Powiązanie z długookresową polityką społeczną, gospodarczą, przestrzenną, ochrony środowiska itp..

Konsekwencje roczno ści bud Ŝetu:

� Ujęcie krótkoterminowe. Dochody i wydatki związane z bieŜącym funkcjonowaniem i rocznym fragmentem realizacji celów zawartych w strategii,

� Zbyt małe znaczenie strategii jako źródła pozyskania dodatkowych środków dla budŜetu np. z funduszy celowych

� Brak zachęt dla sporządzania budŜetów zadaniowych i poprawy efektywności (klasyfikacja budŜetowa),

� Brak rozdzielności budŜetu bieŜącego od inwestycyjnego,� Niepewność wpływów z dotacji. Przyrostowe planowanie

dotacji w budŜecie państwa z uwzględnieniem moŜliwości finansowych.

� Skomplikowany system subwencjonowania budŜetów jst

Nowe podej ście wymaga:

� Określenia kosztów realizacji zadań i kalkulacji tych kosztów w skali wieloletniej,

� Sformułowania i porównania róŜnych sposobów osiągania postawionych celów,

� Wprowadzania zmian w wydatkach stosunku do okresów ubiegłych, aby realizować priorytety.

20

Jaki model obowi ązuje obecnie ?

Mieszany

Obecnie obowi ązujące rozwi ązania mają na celu:

� Decentralizację zadań i środków publicznych, a tym samym zwiększenie udziału samorządów w dysponowaniu środkami publicznymi,

� Zwiększenie ekonomicznej odpowiedzialności jednostek poprzez zwiększenie udziału dochodów własnych w ogólnych środkach finansowych,

� Powiązanie sytuacji finansowej jst z koniunkturą gospodarki państwa,

cd.

� Rozbudowanie moŜliwości absorpcji środków unijnych poprzez zwiększenie strumienia środków i uelastycznienia zasad gospodarki finansowej jst,

� Stworzenie instrumentów umoŜliwiających wspieranie przedsiębiorczości i podnoszenia kwalifikacji kadr

Gospodark ę finansow ą jstcechuje:

� Ograniczoność środków finansowych w stosunku do zakresu przypisanych im ustawowo zadań,

� Konieczność oszczędnego wydatkowania z zachowaniem zasady racjonalnego gospodarowania

Wynik - potrzeba stosowania mechanizmów racjonalizacji w płaszczy źnie

� Dochodowej – wzrost wielkości budŜetu uzaleŜnione od lokalizacji i charakteru gminy, sytuacji demograficznej, bazy ekonomicznej, i stanu zagospodarowania gminy (rynek pracy, podmioty gospodarcze, inwestycje, infrastruktura)

� Wydatkowej – wzrost efektywności gospodarowania i wykorzystania majątku gminy (racjonalizacja kosztów świadczonych usług, rozwój przy poŜądanych proporcjach między wydatkami bieŜącymi i inwestycyjnymi)

Czynniki okre ślające mo Ŝliwo ść racjonalizacji gospodarki gminy

� Wielkość i struktura budŜetu gminy,� Mienie komunalne i stan zagospodarowania gminy,� Strategia zarządzania władz lokalnych, � Uwarunkowania zewnętrzne gospodarki finansowej

(zakres zadań i kompetencji gminy, źródła finansowania gmin i dostęp do rynku kapitałowego, ogólna sytuacja gospodarcza kraju)

21

Racjonalno ść wydatkowa

� Właściwa alokacja wynikająca ze strategii i WPF,� Wybór priorytetów na podstawie rachunku kosztów i

korzyści,� Zachowanie odpowiednich proporcji rozwoju

poszczególnych sfer usług np. oświata i wychowanie� Pomiar efektywności wydatków publicznych,� Silniejsze powiązanie dochodów z wydatkami, � Stosowanie rachunku kosztów zmiennych w

kalkulacji wydatków, szacunków ekspertów, � Tworzenie warunków konkurencji

Inwestycje

to wyrzeczenie się obecnych, pewnych korzyści na rzecz niepewnych korzyści w przyszłości.

Rodzaje inwestycji

� Bezpośrednie,

� UmoŜliwiające prowadzenie działalności inwestycyjnej przez inwestorów

Cechy inwestycji komunalnych

� Wysoka kapitałochłonność

� Ograniczona podzielność

� Długi okres eksploatacji,

� Wysokie koszty przekraczające moŜliwości budŜetu rocznego

Wybór programów i zada ń inwestycyjnych wymaga zbadania:

� Listy preferencyjnych przedsięwzięć inwestycyjnych w danym roku oraz wynikających z preferencji społecznych,

� Wykazania wpływu tych inwestycji na bieŜącą i przyszłą sytuację finansową,

� Wyliczenia kosztów i korzyści wynikających z realizacji inwestycji

� Zgodności z innymi preferowanymi zadaniami w cyklu rocznym i wieloletnim

Środki finansowania inwestycji komunalnych

� wewnętrzne - dochody własne gminy (podatki i opłaty, wpływy z podatków samoistnych, dochody z maj ątku i praw maj ątkowych, dochody z działalno ści gospodarczej gminy) i transfery z bud Ŝetu państwa,

� Zewnętrzne- przychody zwrotne (kredyty i poŜyczki, dłu Ŝne papiery warto ściowe), fundusze UE, partnerstwo publiczno-prywatne (faktoring, leasing, koncesje, umowy typu BOT, sekurytyzacja), oraz kontrakty międzysamorz ądowe.

22

Formy prowadzenia działalno ści

Jednostki samorz ądu terytorialnego wykonuj ą funkcje:

� Zarządcze gospodarowanie mieniem komunalnym, utrzymanie i modernizacja oraz rozbudowa ogólnie dostępnej infrastruktury, słuŜącej dóbr publicznych pierwszej grupy)

� Usługowe (usługi administracyjne, komunalne oraz społeczne)

Działalno ść gospodarcza gmin:

Polega na zaspakajaniu codziennych, powszechnych i niezbędnych potrzeb o charakterze zbiorowym,

Ma na celu – zaspokojenie podstawowych potrzeb o charakterze społecznym

Na organizacj ę świadczenia usług wpływa:

� Nierównomierność zapotrzebowania,

� NiemoŜność magazynowania większości usług,

� Konieczność zapewnienia stałej dostępności,

� Zapewnienie niezawodności funkcjonowania całego systemu

� Zapewnienie odpowiedniej jakości

Formy prowadzenia działalno ści

� Własna jednostka organizacyjna,

� Powierzenie i stworzenie warunków działania innym podmiotów w określonym zakresie.

JST

� Mają swobodę wyboru prowadzenia działalności o charakterze uŜyteczności publicznej,

� Jednak nie zwalnia ich to z ogólnej odpowiedzialności za zaspokojenie potrzeb w określonych ustawowo dziedzinach

23

Podwójna i sprzeczna cz ęsto rola

� Funkcja przedsiębiorcy, kierującego się ekonomicznymi zasadami rynku,

� Reprezentant interesów społeczności lokalnej

MoŜliwo ść rozwi ązania konfliktu i dostosowania działalno ści organów

samorz ądowych do zasad gospodarki rynkowej

Ograniczenie zaangaŜowania gmin w bezpośrednie świadczenie usług na rzecz rozwoju funkcji

organizatorów rynku usług komunalnych

RóŜne ścieŜki prywatyzacji i ograniczenie zarządzania do rozszerzenia kontroli i nadzoru oraz opracowania instrumentarium oddziaływania na podmioty tak by ich cele były zgodne z oczekiwaniami społeczności

lokalnej

Zgodnie z ustaw ą o gospodarce komunalnej zadania własne jstrealizuj ą w formie:

� Zakładu budŜetowego,� Jednostki budŜetowej� Gospodarstwa pomocniczego� Spółek prawa handlowego

Mogą teŜ powierzać wykonywanie tego zadania własnych osobom fizycznym, osobom prawnym, jednostkom organizacyjnym nie mających osobowości prawnej w drodze umowy na zasadach ogólnych, stosując przepisy o zamówieniach publicznych

Gminy mog ą tworzy ć spółki prawa handlowego i by ć ich współudziałowcami poza sfer ą uŜyteczno ści publicznej je Ŝeli wyst ąpią jednocze śnie

� Istnienia niezaspokojonych potrzeb wspólnoty samorządowej na rynku lokalnym,

� Istnienie bezrobocia, który znacząco ujemnie wpływa na poziom Ŝycia wspólnoty samorządowej i któremu nie udało się zaradzić innymi sposobami

Formy współpracy mi ędzygminnej

� Związki komunalne,

� Porozumienia komunalne

Związki komunalne

� Powstają w wyniku podjęcia uchwały zainteresowanych gmin,

� Wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność

� Posiada osobowość prawną� MoŜe przejąć mienie i prowadzić wspólną

działalność� Stosowany np. w wypadku mienia niepodzielnego,

np. zaopatrzenia w wodę

24

Porozumienia komunalne

� Mniej skomplikowane

� Nie wymaga powołania odrębnego podmiotu lecz tylko powierzenia obowiązków jednej z gmin, która przejmuje prawa i obowiązki pozostałych gmin w zakresie powierzonych zadań.

� Wszystkie gminy uczestniczą w kosztach eksploatacji i inwestycjach

System holdingowy – dobry w gminach

Istota integracja prawno-gospodarcza kilku podmiotów i nabycie przez jeden z tych podmiotów określonych udziałów w innych jednostkach gospodarczych,

Cel – wywieranie wpływu na działalność podległych jednostek

Reasumuj ąc:

� Zmiany formy org. -prawnej wymagają konieczności zapewnienia ciągłości świadczenia usług,

� Interes społeczny wymaga współdziałania zarządów gmin i organów przedsiębiorstw,

� Obowiązkiem gmin jest ochrona interesu publicznego i zachowanie pełnej kontroli nad przebiegiem procesu zmian

� NaleŜy brać pod uwagę zróŜnicowanie lokalnych warunków i moŜliwości ( wielkość gminy, rodzaj prowadzonej działalności, a w tym kapitałochłonność, rozmiaryi zakres przestrzenny świadczonych usług itp.).

Ogólne przesłanki wyboru:

� Zakłady budŜetowe powinny działać w relatywnie niewielkich rozmiarach działalności, o charakterze niedochodowym, niewymagających duŜego kapitału, odznaczających się duŜą wraŜliwością na zakłócenie ciągłości świadczonych usług,

� Spółki prawa handlowego dla większych podmiotów dochodowych, wymagających zaangaŜowania dodatkowego kapitału dla realizacji inwestycji

� Umowy prawa cywilnego szeroko wykorzystywane w warunkach konkurencyjności, niezbyt duŜych nakładów kapitałowych oraz rentowności świadczonych usług. MoŜliwość oddzielenia własności majątku od świadczonych usług.

Argumenty zwolenników prywatyzacji

� Minimalizacja wydatków budŜetowych przy utrzymaniu jakości usług

� Konkurencja prowadzi do obniŜki kosztów (w latach 1984-1994 transport publiczny w Anglii dotacja zmniejszona 3 krotnie, zatrudnienie mniej o 30%, koszt eksploatacji za osobokm zmniejszył się ze120 do 85 pensów)

� Lepiej dopasowana struktura produktów do potrzeb klienta,� Poprawa jakości świadczonych usług� Racjonalizacja konsumpcji usług komunalnych� Wzrost jakości zarządzania i koncentracja na decyzjach

strategicznych. Rola w zakresie usług ogranicza się do określenia ich standardów i zapewnienia odpowiedniego finansowania

� ZaangaŜowanie kapitału prywatnego

Argumenty przeciwników prywatyzacji

� Krótkotrwałe oszczędności. Oszczędności klientów spowodują wzrost ich podatków

� Rozproszenie odpowiedzialności za usługi

� Koncentracja na rentowności

� Zwiększenie moŜliwości korupcji

� Zaniedbanie publicznego charakteru świadczonych usług

25

Kapitał ludzki, kapitał społeczny a wyzwania rynku pracy

Kapitał ludzki

� zdolności,

� wiedza oraz

� nabyte umiejętności poszczególnych pracowników.

Kapitał ludzki

� jest dobrem konkurencyjnym w uŜyciu i ściśle wyłączalnym. � w swoich cechach jest zbliŜony do czystego dobra prywatnego.

Nawet genialny informatyk jest w stanie w danym momencie programować wyłącznie na jednym komputerze, a zatrudnienie go na pełny etat w jednej firmie powoduje, Ŝe nie moŜe pracować w tym samym czasie nigdzie więcej. Na programie napisanym przez tego informatyka mogą natomiast pracować niezaleŜnie od siebie miliony ludzi jednocześnie. To dlatego zwykło się mawiać, Ŝe kapitał ludzki to wiedza uciele śniona w człowieku .

Kapitał ludzki mo Ŝna rozpatrywa ć w dwóch postaciach:

� Zdrowia, zdrowszy pracownik moŜe sprawniej wykonywać swoją pracę. Kapitał ludzki determinuje zdrowie i jednocześnie zdrowie determinuje kapitał ludzki

� Edukacji, będącej strumieniem wiedzy, który wpływa na zasób kapitału ludzkiego. W przypadku kapitału fizycznego strumieniem są natomiast inwestycje. Takie właśnie korzenie ma termin „inwestowanie w siebie”. Okazuje się, Ŝe to właśnie edukacja determinuje przychód, jaki moŜna osiągnąć z posiadania kapitału ludzkiego. Jest to po prostu wynagrodzenie, które z reguły wzrasta wraz z liczbą produktywnych lat spędzonych w szkole

Kapitał społeczny

� W rozumieniu Putnama kapitał społeczny oznacza ogół norm, sieci wzajemnego zaufania, lojalności, poziomych sieci zaleŜności w danej grupie społecznej.

� Według Fukuyama w odniesieniu do społeczeństwa, kapitał społeczny oznacza umiejętność współpracy międzyludzkiej w obrębie grup i organizacji w celu realizacji własnych interesów. Warto podkreślić, Ŝe w tym paradygmacie kapitał społeczny jest niezbędnym elementem społeczeństwa obywatelskiego.

Składniki kapitału społecznego –podsumowanie

1) więzi społeczne/ sieci społeczne/ struktury społeczne

2) wartości/ normy społeczne/ solidarność/ zwyczaj współpracy

3) Zaufanie społeczne

26

Źródła lokalnego kapitału społecznego?

� Tradycja obywatelskiego zaangaŜowania

� Pozytywne doświadczenia współpracy mieszkańców

� Lokalni liderzy społeczni

� Lokalne organizacje społeczne

� Edukacja

Zyski osi ągane z kapitału społecznego

1. Ekonomiczne

-rozwój gospodarczy

-substytuowanie innych postaci kapitału

-zabezpieczenie społeczne

-ograniczanie problemu „free riding”

cd

2) Polityczne

-sprawne funkcjonowanie lokalnych instytucji

-rozwój demokracji lokalnej

3) Rozwiązywanie problemów społecznych

-w sferze edukacji, zdrowia, bezpieczeństwa publicznego i innych

Potencjalne problemy zwi ązane z lokalnym kapitałem społecznym

� Znaczne dysproporcje między osobami/ grupami w dostępie do kapitału społecznego (problem ekskluzji społecznej)

� Koncentrowanie się kapitału społecznego w rodzinie i małych grupach (problem„ amoralnego familializmu”)

� Koncentrowanie się kapitału społecznego w grupach ekskluzywnych lub przestępczych (problem klik i „grup trzymających władzę”)

Wyzwania polskiego rynku pracy

� Czynnik demograficzny (niski przyrost naturalny, starzenie się społeczeństwa)?

� Czynnik aktywizacyjny i równowagi pokoleniowej (niski poziom aktywności zawodowej)

� Czynnik regionalny (duŜa skala zróŜnicowania regionalnego),

� Czynnik edukacyjny (niedopasowanie edukacyjne a potrzeby rynku pracy)

� Czynnik dopasowania popytu i podaŜy (brak sprawności rynku pracy)

Aktywne polityki rynku pracy (APRP – z ang. ALMP – active labour market policy)

są to działania, których celem jest zwiększenie zatrudnienia i spadek bezrobocia dzięki bezpośredniemu oddziaływaniu na szanse znalezienia pracy przez osoby nimi objęte, poprzez zwiększanie popytu na pracę (subsydiowanie zatrudnienia, roboty publiczne), a takŜe usprawniające funkcjonowanie samego rynku (pośrednictwo pracy, doradztwo zawodowe, szkolenia).

27

EFEKTYWNOŚĆ APRP – WNIOSKI

� wzrost efektywności lepsza sytuacja gospodarcza i na rynku

pracy lepszy dobór grup aktywizowanych orientacja na młodych (do 25 i do 30 roku Ŝycia) co przynosi lepsze efekty

wzrost nakładów projekty UE z EFS

Zagro Ŝenia:

segmentacja rynku pracy (rotacyjni, mniej wykwalifikowani) segmentacja bezrobotnych (długotrwale bezrobotni, mało

mobilni, nisko wykwalifikowani, starsi) wysoki koszt transferu: edukacja – praca róŜnice w nakładach na grupy „łatwe” (7 – 8000/osoba) i

„trudniejsze” (20 000/osoba) brak zasobów dla szerszej skali aktywizacji brak stymulacji pro-efektywnościowej przy środkach z FP

(algorytm) dwa światy działań: FP – EFS zmniejszenie finansowych moŜliwości FP (?)

CO JEST NIEZBĘDNE?

nowa polityka zatrudnienia nowa polityka rynku pracy nowa polityka edukacyjna polityka stabilnego wzrostu gospodarczego i

modernizacji polityka zrównowaŜonego rozwoju środki UE – narzędzie wzrost zaufania społecznego DOBRE PRZYWÓDZTWO

Cel drugi Narodowej Strategii Spójności-Wzrost zatrudnienia poprzez rozwój kapitału ludzkiego i społecznego

Cel główny PO Kapitał Ludzki1. Dopasowanie zasobów pracy do zmieniającej się

sytuacji na rynku pracy (I, II, V, VI, VII i VIII) 2. Zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego,3. Podniesienie poziomu i jakości wykształcenia

społeczeństwa (III)4. Wsparcie dla budowy sprawnego i partnerskiego

państwa 5. Wzrost spójności terytorialnej