Proekologiczne zachowania małopolskich przedsiębiorstw

Cele projektu badawczego

Cele szczegółowe projektu badawczego „Proekologiczne zachowania małopolskich przedsiębiorstw”:

1.Określenie poziomu świadomości małopolskich przedsiębiorców w zakresie wpływu przedsiębiorstwa na środowisko naturalne.

2.Analiza podjętych oraz planowanych przez przedsiębiorstwo działań, mających na celu zminimalizowanie negatywnego wpływu na środowisko naturalne.

3.Analiza możliwości zwiększenia aktywności małopolskich przedsiębiorstw na rynku technologii i produktów środowiskowych.

4.Określenie stopnia zainteresowania małopolskich przedsiębiorców budową długookresowej przewagi konkurencyjnej opartej na działalności proekologicznej, w tym wykorzystanie energii odnawialnej.

5.Wyodrębnienie bodźców mających istotne znaczenie dla wprowadzania ekologicznych produktów, rozwiązań oraz ekoinnowacji w małopolskich firmach.

6.Analiza wykorzystania możliwości doskonalenia i zwiększania efektywności działalności przedsiębiorstwa, przeprowadzona wśród firm wykorzystujących programy i rozwiązania proekologiczne.

Metodologia badania i kwestionariusz wywiadu

Badanie przeprowadzone na losowej próbie 470 małopolskich przedsiębiorstw.

Próba została wylosowana z odzwierciedleniem:

1) branży działalności według PKD 2007;

2) klas wielkości firm: mikro, małych, średnich i dużych;

3) zarejestrowanego typu własności firmy.

Badanie zrealizowane metodą CATI (Computer Assisted Telephone Interviewing), polegającą na telefonicznej rozmowie ankietera z respondentem w oparciu o wystandaryzowany kwestionariusz, z wykorzystaniem komputera wyposażonego w specjalistyczne oprogramowanie.

Elementami próby były przedsiębiorstwa, respondentami w badanych firmach kompetentni informatorzy posiadający informację o wdrażaniu strategii / działań proekologicznych.

Właściwe badanie poprzedzone zostało sondażem pilotażowym, przeprowadzonym na próbie 10 przedsiębiorstw zróżnicowanych pod względem wielkości (w podziale na mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa) oraz branży (w podziale na przemysł, handel i naprawy oraz usługi rynkowe i nierynkowe).

Kwestionariusz wywiadu składał się z 6 bloków tematycznych.

Struktura kwestionariusza wywiadu

1. Pierwsza część dotyczyła rodzaju i skali działań podejmowanych na przestrzeni ostatnich 3 lat przez małopolskie przedsiębiorstwa i służących zminimalizowaniu negatywnego wpływu na środowisko naturalne. W tej części kwestionariusza postawiono także pytania dotyczące źródeł finansowania prośrodowiskowych przedsięwzięć w małopolskich firmach.

2. Druga części wywiadu miała na celu zdiagnozowanie planów małopolskich przedsiębiorstw na najbliższe 3 lata (2011-2013) pod kątem rodzaju i skali proekologicznych działań służących zminimalizowaniu negatywnego wpływu na środowisko naturalne. Ta część wywiadu miała pomóc określić źródła finansowania planowanych programów i inwestycji w małopolskich przedsiębiorstwach.

3. Trzeci blok tematyczny został poświęcony ekologicznym innowacjom. Celem było zdiagnozowanie poziomu wdrożeń określonych kategorii ekoinnowacji (technologiczne, organizacyjne, instytucjonalne) oraz planów wprowadzenia innowacji zrównoważonego rozwoju w najbliższych 3 latach w małopolskich przedsiębiorstwach.

4. Celem czwartego bloku wywiadu było pokazanie, jak kształtuje się poziom wykorzystywania źródeł energii odnawialnej w małopolskich przedsiębiorstwach. W tym bloku została także poruszona kwestia ewentualnych planów małopolskich firm w zakresie wykorzystania źródeł energii odnawialnej w najbliższych 3 latach, 2011-2013.

5. Piąty blok tematyczny dotyczył kwestii związanych z wprowadzeniem w firmie Systemów Zarządzania Środowiskiem, takich jak ISO 14001, Zintegrowany System ISO oraz EMAS – Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu.

6. Ostatnim elementem wywiadu były pytania zawarte w tzw. metryczce, które miały dostarczyć podstawowych informacji na temat badanej firmy, takich jak: jej wielkość, rodzaj prowadzonej działalności, długość funkcjonowania na rynku, zasięg terytorialny prowadzonej działalności oraz wielkość obrotów w 2009 roku.

Wyniki badania

„Proekologiczne zachowania małopolskich przedsiębiorstw”

Poziom świadomości małopolskich przedsiębiorców w zakresie wpływu przedsiębiorstwa na środowisko

naturalne

Przeważająca większość małopolskich przedsiębiorców uważa, że działalność ich firmy nie ma wpływu na środowisko naturalne.

Największy wpływ na środowisko, jaki firmy dostrzegają, związany jest ze zużyciem energii. W dalszej kolejności są: zużycie wody i emisje ścieków oraz hałasu.

Działania proekologiczne w małopolskich przedsiębiorstwach

21,5% małopolskich przedsiębiorstw nigdy nie podjęto żadnych działań na rzecz ochrony środowiska naturalnego.

Najczęściej wprowadzanym działaniem było zmniejszenie zużycia energii (59,8%), najrzadziej zmniejszenie emisji zapachów (20,4%).

0,6% respondentów wskazało inne działania proekologiczne, w tym: segregację odpadów oraz korzystanie z materiałów przyjaznych dla środowiska.

Najmniej działań na rzecz środowiska podejmują mikroprzedsiębiorstwa – w przypadku 5 na 9 typów działań wskazywały istotnie statystycznie rzadziej ich podejmowanie:

zmniejszenie zużycia energii (52,5%), zmniejszanie ilości wytwarzanych odpadów

(48%), zmniejszenie zużycia wody (33,5%), zmniejszenie emisji ścieków (27%), ograniczenie emisji gazów (21,5%).

Poziom świadomości małopolskich przedsiębiorców w zakresie wpływu przedsiębiorstwa na środowisko naturalne

Formy zachowań proekologicznych, jakie zostały podjęte

przez małopolskie przedsiębiorstwa w trakcie ostatnich 3 lat

Deklarowane działania prośrodowiskowe podjęte w ciągu ostatnich 3 lat:

a) wprowadzenie energooszczędnych źródeł światła (80%),

b) minimalizacja kosztów zakupu surowców (64,7%),

c) zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów (59,1%).

Niewielki odsetek firm podjął działania w formie odzysku ciepła ze spalin lub z urządzeń chłodniczych (16,6%).

Tylko 6% badanych firm nie podjęło żadnej formy działań proekologicznych w trakcie ostatnich 3 lat.

Działania podjęte przez małopolskie przedsiębiorstwa

w celu zmniejszenia zużycia energii elektrycznej

a) wymiana tradycyjnych źródeł światła (90%),

b) przestrzeganie warunków czystości opraw oświetleniowych (72,1%),

c) montaż właściwych opraw oświetleniowych (60%).

Najczęściej podejmowane przez małopolskie przedsiębiorstwa działania w celu zmniejszenia zużycia energii elektrycznej w zakresie oświetlenia to:

Działania podjęte przez małopolskie przedsiębiorstwa

w celu zmniejszenia zużycia energii elektrycznej

Wśród małopolskich przedsiębiorców 40% nie wie, że istnieje możliwość zmiany operatora lub taryfy energii elektrycznej.

Większość małopolskich przedsiębiorstw – 85,3% – nie zmieniła operatora energii elektrycznej.

Aż w 44,7% firm w ogóle nie rozważano takiej zmiany.

Zmiany częściej dotyczyły taryfy niż dostawcy. Z tej ostatniej możliwości skorzystano w 7,7% firm.

Najczęściej wymienianą przyczyną rezygnacji ze zmiany dostawcy energii był brak odpowiedniej oferty na rynku (60,3%) oraz biurokracja (42,7%).

Czynniki brane pod uwagę przez firmę przy produkcji/projektowaniu nowego produktu lub

opakowania

Firmy zajmujące się produkcją / projektowaniem produktów / opakowań najczęściej biorą pod uwagę:

a) jakość surowców użytych do wytworzenia nowego produktu (67%),b) zużycie energii elektrycznej na każdym etapie produkcji (61,4%)

jako czynniki mające wpływ na środowisko naturalne.

Analiza stopnia zainteresowania małopolskich przedsiębiorców wykorzystaniem energii odnawialnej.

W trakcie najbliższych 3 lat 32,3% małopolskich przedsiębiorstw planuje wykorzystać energię słoneczną.

Najczęściej wykorzystywanymi źródłami energii odnawialnej są:

a) energia słoneczna do podgrzewania wody użytkowej (11,5%);

b) pompy ciepła do ogrzewania/chłodzenia (6,6%).

Widoczny jest wzrost w porównaniu z dotychczasowym wykorzystaniem:

a) energii wiatrowej: z 0,2% do planowanych 4,3%;

b) biomasy: z 3,6% do planowanych 6,4%.

20,6% małopolskich firm wykorzystuje odnawialne źródła energii.

W ciągu najbliższych 3 lat 40% firm planuje skorzystać z odnawialnych źródeł energii.

Źródła energii odnawialnej oraz ekologiczne innowacje

Źródła finansowania działań proekologicznych

Widoczny jest wzrost w porównaniu z dotychczasowym wykorzystaniem:

a) środków unijnych: z 11,2% do planowanych 24,5%,

b) kredytów bankowych: z 17,3% do planowanych 37,3%,

c) środków krajowych: z 6,5% do planowanych 20,4%.

* finansowanie inwestycji przez firmę świadczącą usługi energetyczne w zamian za udział w poczynionych oszczędnościach

Ekoinnowacje wdrażane małopolskich przedsiębiorstwach

Ekoinnowacje stanowią szansę na przyspieszenie rozwoju przedsiębiorstw i odpowiedź na wymagania nowoczesnej gospodarki. Ekoinnowacje to połączenie innowacyjnych rozwiązań z troską o środowisko naturalne.

41% małopolskich przedsiębiorstw wdrożyło jedną z ekoinnowacji.

W małopolskich przedsiębiorstwach najczęściej wdrażano ekoinnowacje technologiczne – 30,6%.

Plany małopolskich przedsiębiorstw wobec wdrażania ekoinnowacji na lata 2011-2013

50,6% małopolskich przedsiębiorstw planuje wdrożenie przynajmniej jednej ekoinnowacji w trakcie najbliższych 3 lat, w tym:

a) 40% to ekoinnowacje technologiczne,b) 25,3% ekoinnowacje organizacyjne,c) 16% ekoinnowacje instytucjonalne.

System Zarządzania Środowiskiem

Wykorzystywanie i wdrażanie programów i rozwiązań proekologicznych w małopolskich

firmach

• Blisko połowa (46,8%) firm, które wdrożyły system zarządzania środowiskiem wprowadziło więcej niż jeden taki system.

• Tylko niecały procent wszystkich firm (co przekłada się na 13% w gronie firm posiadających SZŚ) posiada wdrożony system EMAS.

• 39,7% firm, które planują wdrożyć System Zarządzania Środowiskiem, zamierza wdrożyć więcej niż jeden taki system.

• System EMAS planuje wdrożyć najmniej, bo 3,4% małopolskich przedsiębiorstw, jest to jednak blisko 4-rokrotny wzrost w stosunku do liczby firm, które obecnie ten system posiadają.

Wykorzystywanie i wdrażanie programów i rozwiązań proekologicznych w małopolskich przedsiębiorstwach

Trudności pojawiające się przy wdrażaniu systemu zarządzania środowiskiem:

a) inwestycje ekologiczne wymagają wysokich nakładów finansowych (50%);

b) długofalowy charakter inwestycji ekologicznych (40,6%) – trudność tą istotnie częściej wymieniały firmy obejmujące swym zasięgiem jedno lub kilka województw (75%).

Motywy wdrażania Systemów Zarządzania Środowiskiem

Najczęściej podawane motywy wdrażania Systemu Zarządzania Środowiskiem to:

a) zamiar oszczędzania na surowcach i energii (84,4%);

b) podnoszenie efektywności działalności przedsiębiorstwa (84,4%);

c) dostosowania do wymogów prawnych (81,3%).

Wykorzystywanie i wdrażanie programów i rozwiązań proekologicznych w małopolskich przedsiębiorstwach

Korzyści wewnętrzne

Najczęściej wymieniane korzyści wewnętrzne nie są bezpośrednio powiązane z pierwotnymi motywami wdrożenia Systemu Zarządzania Środowiskiem.

Oszczędność energii była wymieniona na szóstym miejscu wśród wyniesionych korzyści (ze wskazaniem 65,6%), choć był to dominujący motyw wdrażania systemu – wskazywany przez 84,4% firm.

Również podnoszenie efektywności firmy, drugi z wiodących motywów, w rankingu korzyści znalazł się na odleglejszej pozycji. Obniżenie kosztów prowadzenia działalności czy podniesienie zyskowności przedsiębiorstwa wymieniane były bowiem przez odpowiednio: 50% i 37,5% respondentów.

Wykorzystywanie i wdrażanie programów i rozwiązań proekologicznych w małopolskich przedsiębiorstwach

Korzyści zewnętrzne

Najczęściej wymieniane korzyści zewnętrzne wprowadzenia systemu zarządzania środowiskiem nie są bezpośrednio wymierne i konkretne:

a) zmniejszenia oddziaływania przedsiębiorstwa na środowisko naturalne (78,1%);

b) zwiększenie ekologicznej wiarygodności;

c) poprawa stosunków z lokalną społecznością;

d) sprostanie wymogom klientów;

e) 56,3% firm zauważyło poprawę pozycji rynkowej.

Wnioski z badania

Najważniejsze wnioski z badania Małopolskie przedsiębiorstwa nie przeprowadziły pełnej i wyczerpującej analizy

kanałów, przez które oddziałują negatywnie na środowisko naturalne, co skutkuje tym, że ich poziom świadomości ekologicznej jest na relatywnie niskim poziomie. Natomiast wyniki badania wskazują, że małopolscy przedsiębiorcy są świadomi, przez jakie czynniki można redukować koszty prowadzenia działalności.

Znaczny odsetek małopolskich firm (22%) nigdy nie podejmował żadnych działań wspierających ochronę biosystemu:

1) istotnie rzadziej dotyczy to mikrofirm, co prawdopodobnie wynika z niewielkich funduszy, które mogłyby przeznaczyć na takie działania;

2) podejmowane działania proekologiczne bardzo często nie są adekwatne do charakteru działalności przedsiębiorstwa.

Większość małopolskich firm (61,9%) prowadzi stały monitoring zużycia mediów i analizę ponoszonych kosztów.

Wśród przebadanych firm 14,7% zmieniło operatora energii elektrycznej, a 7,7% zmieniło jej dostawcę. 44,7% firm w ogóle nie rozważano zmiany operatora, co spowodowane to było:

1) brakiem odpowiedniej oferty na rynku (60,3%),

2) zbyt dużą biurokracją (42,7%),

3) brakiem wiedzy na temat takich możliwości (40%).

Najważniejsze wnioski z badania c.d.

Prawie 60% badanych firm nie wdrożyło żadnych ekoinnowacji od czasu rozpoczęcia działalności. Ponad 50% nie planuje wdrażania ekologicznych innowacji w trakcie najbliższych 3 lat.

Około 80% małopolskich firm nie wykorzystuje odnawialnych źródeł energii. Częściowo wynika to z braku wiedzy na temat możliwości oraz sposobów ich wdrożenia. Dominuje przekonanie, że nakłady poniesione na wdrożenie odnawialnych źródeł energii przewyższają zyski.

W gronie zbadanych małopolskich firm 6,8% wdrożyło któryś z systemów zarządzania środowiskiem:

1) najpopularniejszy jest Zintegrowany System ISO – posiada go 80% spośród firm z wdrożonymi Systemami Zarządzania Środowiskiem.

2) niecały procent wszystkich firm posiada wdrożony system EMAS.

3) najczęściej deklarowane motywy wdrożenia Systemów Zarządzania Środowiskiem to oszczędność surowców i energii (84,4%) oraz podnoszenie efektywności działalności przedsiębiorstwa (84,4%).

Wprowadzenie systemów zarządzania środowiskiem przyniosło małopolskim firmom korzyści:

a) wewnętrzne – wzrost świadomości ekologicznej czy samokontroli (81,3%) i odpowiedzialności pracowników (78,1%);

b) zewnętrzne – zmniejszenie oddziaływania przedsiębiorstwa na środowisko naturalne (78,1%) oraz zwiększenie ekologicznej wiarygodności przedsiębiorstwa w oczach klientów (68,8%).

Źródła finansowania ekologicznych innowacji.

Opłaty za korzystanie ze środowiska

Małopolskie Obserwatorium Gospodarki wydało dla przedsiębiorców „Kompendium wiedzy: Źródła finansowania ekoinnowacji i opłat za korzystanie ze środowiska”, zawierające informacje o odnawialnych źródłach energii, ekoinnowacjach oraz zewnętrznych źródłach finansowania tych procesów.

Broszurę można pobrać pod adresem:

www.gospodarka.obserwatoria.malopolska.pl

Dziękujemy za uwagę

Zespół Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki

www.gospodarka.obserwatoria.malopolska.pl