1

Jolanta Itrich-Drabarek

Prawa i obowiązki pracowników i urzędników służby

cywilnej

Prawa pracowników i urzędników służby cywilnej

Członkom korpusu służby cywilnej przysługuje wiele uprawnień na podstawie ustawy

z 21 listopada 2008 roku, w tym:

- prawo do ochrony prawnej ze strony pracodawcy – w związku z wykonywaniem

obowiązków służbowych urzędnik korpusu służby cywilnej może być narażony na

nieuzasadnione ataki. Członkowie korpusu służby cywilnej korzystają z ochrony

przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych1.

Ochronę tę przewiduje polski kodeks karny, a dotyczy ona nienaruszalności

nietykalności cielesnej funkcjonariusza publicznego, czynnej na niego napaści,

stosowania przemocy lub groźby bezprawnej w celu zmuszenia funkcjonariusza

publicznego do przedsięwzięcia lub zaniechania prawnej czynności służbowej oraz

znieważenia funkcjonariusza publicznego. Funkcjonariusze publiczni objęci byli także

do 17 maja 2012 roku ochroną cywilnoprawną, co oznaczało, że za szkody

wyrządzone przez urzędników służby cywilnej, przy wykonywaniu powierzonej mu

czynności odpowiedzialność ponosił Skarb Państwa2.

- prawo do rozwoju zawodowego – kariera zawodowa urzędnika uzależniona jest od

kwalifikacji, uzdolnień i osiągnięć. Dyrektor generalny urzędu ustala, odrębnie dla

każdego stanowiska w podległym mu urzędzie winien opracować indywidualny

program rozwoju zawodowego, stanowiący podstawę kierowania urzędnika na

1 Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej, art. 104.

2 Szerzej o tym mowa była w rozdziale III.

2

szkolenia. Uczestnictwo w szkoleniach jest obowiązkowe3 Korpus służby cywilnej

może korzystać z różnych form i narzędzi podnoszenia kwalifikacji zawodowych

pracowników, w tym szkolenia, samodoskonalenie, udział w stażach, zespołach

zadaniowych, wykonywanie analiz, ekspertyz, dodatkowych zadań, uczenie się od

innych przez instruktaż, mentoring, coaching, konsultacje, wizyty studyjne4.

- prawo do oceny okresowej – istotnym elementem zarządzania kadrami w

administracji rządowej jest ocena służbowa, która stanowi podstawę do wniosku o

przyznanie urzędnikowi kolejnego stopnia służbowego lub (dwukrotnie

negatywna) podstawę do zwolnienia. Uprzednio, wyniki ocen okresowych miały

bezpośredni związek z systemem i wysokością wynagrodzenia. Obecnie ocena

służy ocenie i podnoszeniu poziomu efektywności wykonywanych przez

pracowników działań oraz zwiększeniu poziomu motywacji i zaangażowania

pracowników, jak również umożliwia wskazanie kierunków ich dalszego rozwoju.

Oceny pracownicze są także narzędziem, które może być wykorzystywane w

procesie derekrutacji5.

Urzędnik winien być oceniany nie rzadziej niż raz na dwa lata. Oceny dyrektora

generalnego dokonuje Szef Służby Cywilnej w porozumieniu z właściwym ministrem,

kierownikiem urzędu lub wojewodą. Sam Szef Służby Cywilnej ocenie jako takiej nie

podlega, ale składa na ręce Prezesa Rady Ministrów sprawozdanie z realizacji zadań

za dany rok i czeka na jego akceptację. W dotychczasowej praktyce nie było

przypadku braku takowej akceptacji, wydaje się jednak, że brak akceptacji dla

działania może skutkować nawet odwołaniem Szefa Służby Cywilnej.

- prawo do wynagrodzenia - oczywiste jest, iż prawo do wynagrodzenia przysługuje

z racji podjętej pracy, co reguluje Kodeks pracy. W przypadku służby cywilnej

ustawodawca różnicuje wynagrodzenie dla pracowników i urzędników służby

3 W ocenie osób zatrudnionych w służbie cywilnej największe możliwości rozwijania kariery zawodowej istnieją

w urzędach centralnych, najmniejsze w urzędach skarbowych, [w:] Funkcjonowanie służby cywilnej, s. 61. 4 Załącznik do Zarządzenia Nr 3 Szefa Służby Cywilnej z 30 maja 2012 r. w sprawie standardów zarządzania

zasobami ludzkimi w służbie cywilnej, V Rozwój i szkolenia. 5 Strategia zarządzania zasobami ludzkimi w służbie cywilnej 2011-2020, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów,

Warszawa 2011, s. 8.

3

cywilnej. Wynagrodzenie pracownika służby cywilnej składa się z dwóch

składników: wynagrodzenia zasadniczego przewidzianego dla zajmowanego

stanowiska pracy i dodatku za wieloletnią pracę w służbie cywilnej.

Wynagrodzenie urzędnika służby cywilnej składa się natomiast z trzech

składników: wynagrodzenia zasadniczego przewidzianego dla danego stanowiska

zajmowanego pracy, dodatku za wieloletnią pracę w służbie cywilnej (po pięciu

latach pracy 5% miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, dodatek ten wzrasta o

1% co roku za każdy rok pracy, aż po osiągnięciu 20% miesięcznego

wynagrodzenia zasadniczego) oraz dodatku służby cywilnej z tytułu posiadanego

stopnia służbowego6. Ustawa nie przewiduje możliwości przyznania dodatku

funkcyjnego członkowi korpusu służby cywilnej.

Od 2009 roku odnotowano realny spadek wynagrodzeń w korpusie służby

cywilnej (w 2009 r. o 2%, w 2010 r. o 1,2%, w 2011 o 0,7%) mimo, że w tym samym

czasie nastąpił realny wzrost wynagrodzeń w gospodarce narodowej (w 2009 r. o

1,1%, w 2010 o 0,8%, w 2011 o 0,9%)7.

Członek korpusu służby cywilnej może otrzymać dodatek zadaniowy za

wykonywanie dodatkowych, powierzonych mu przez pracodawcę zadań na okres

wykonywania tych zadań, ze środków przeznaczonych na wynagrodzenia. Środki na

dodatki zadaniowe dla członków korpusu służby cywilnej wypłacone w 2011 roku

stanowiły w ministerstwach (wraz z Kancelarią Premiera Rady Ministrów) 1,9%

ogólnego funduszu wynagrodzeń członków korpusu służby cywilnej, natomiast w

urzędach wojewódzkich udział ten wynosił 1,2%. Oznacza to, że urzędy i ministerstwa

niezbyt chętnie korzystają z tego składnika wynagrodzeń.

Do okresów pracy uprawniających do dodatku za wieloletnią pracę w służbie

cywilnej wlicza się wszystkie poprzednie zakończone okresy zatrudnienia oraz inne

udowodnione okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do

okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Do okresów pracy nie

6 Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej, art. 85.

7 M. Dąbrowski, Zatrudnienie i wynagrodzenia …, s. 13; Najwyższe przeciętne miesięczne wynagrodzenie

odnotowujemy w Urzędzie Lotnictwa Cywilnego, Wyższym Urzędzie Górniczym, GDDKiA, Głównym

Inspektoracie Ochrony Środowiska i Urzędzie Regulacji Energetyki, najniższe w KG Straży Granicznej, KG

Państwowej Straży Pożarnej, GIJHAR-S, KG Policji i Urzędzie ds. Cudzoziemców, za: Sprawozdanie Szefa

Służby Cywilnej…2012, Tabela nr 12.

4

wlicza się okresów zatrudnienia w partii komunistycznej (Polskiej Partii Robotniczej i

Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej), jak również w organach bezpieczeństwa

państwa w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu

informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944—1990 oraz

treści tych dokumentów8.

Ustanowiono dziewięć stopni służbowych urzędników służby cywilnej.

Stopniom służbowym są przyporządkowane stawki dodatku służby cywilnej z tytułu

posiadanego stopnia służbowego. Wynagrodzenie przewidziane dla członków korpusu

służby cywilnej ustalane są z zastosowaniem mnożników kwoty bazowej - jej

wysokość określa ustawa budżetowa - biorąc pod uwagę przeciętne wynagrodzenie.

Prezes Rady Ministrów w 1999 r., w drodze rozporządzenia określił mnożniki do

ustalenia wynagrodzenia zasadniczego, mnożniki do ustalenia dodatku służby

cywilnej, stopnie służbowe urzędników służby cywilnej, grupy stanowisk

urzędniczych w służbie cywilnej oraz wymagane na poszczególne stanowiska

kwalifikacje zawodowe9. Na 31 grudnia 2011 r. ok. 43,8% urzędników posiadało I

stopień służbowy, ok. 39,2% - II stopień służbowy, ok. 13,8% - trzeci stopień

służbowy, ok. 2,% - IV stopień, oraz 0,5% - V stopień lub wyższy10

.

System wynagrodzenia w służbie cywilnej opiera się na wartościowaniu

stanowisk pracy, który pozwala ustalić relatywną wartość poszczególnych stanowisk

w organizacji, a tym samym dać podstawę do porównywania wartości stanowisk pracy

i kształtowania wynagrodzeń pracowników w bardziej zobiektywizowany sposób.

Proces wartościowania stanowisk pracy ma tworzyć racjonalne podstawy do

opracowania i utrzymania sprawiedliwej i uzasadnionej struktury płac w służbie

cywilnej, pomagać w zarządzaniu zależnościami istniejącymi między stanowiskami w

danej organizacji, umożliwiać podejmowanie konsekwentnych decyzji dotyczących

8 Ustawa z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa

państwa z lat 1944—1990 oraz treści tych dokumentów, Dz. U., Nr 63, poz. 425, ze. zm. 9 Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 października 1999 r. w sprawie określenia stanowisk

urzędniczych, wymaganych kwalifikacji zawodowych, stopni służbowych urzędników służby cywilnej, mnożników

do ustalania wynagrodzenia oraz szczegółowych zasad ustalenia i wypłacania innych świadczeń przysługujących

członkom korpusu służby cywilnej, Dz. U., Nr 89, poz. 996. 10 Sprawozdanie Szefa Służby Cywilnej … 2012, s. 33.

5

stopniowania i stawek za pracę, tworzyć schematy porównywania wartości stanowisk

tak, aby zapewnić równą płacę za pracę o takiej samej wartości11

.

Niestety, mimo wprowadzenia systemu wartościowania, nadal istnieją

rozbieżności w wynagrodzeniach pomiędzy urzędami. Osoby pracujące w urzędach

wojewódzkich na takim samym stanowisku jak osoby pracujące w ministerstwach

zarabiają około 50% mniej, mimo tego, że stanowiska mają podobny wynik

wartościowania. Poza tym system wynagrodzeń nie jest dostosowany do lokalnego

rynku pracy. Jeżeli średnia płaca Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego wynosi

niewiele więcej niż w urzędzie wojewódzkim w Rzeszowie czy Olsztynie, to w

pierwszym przypadku urząd nie jest przedmiotem zabiegów wysoko

wykwalifikowanej kadry, w drugim i trzecim urząd jest atrakcyjnym pracodawcą na

lokalnym rynku pracy12

.

W Polsce toczy się podobna dyskusja na temat systemu płac, jak w krajach

europejskich. Spór koncentruje się wokół koncepcji sprawiedliwości - w przeszłości za

sprawiedliwy uważano system kariery – z zagwarantowanym i rosnącym wraz ze

stażem pracy w administracji publicznej uposażeniem, obecnie wielu uważa, że winno

nagradzać się w sposób zróżnicowany, zgodny z włożonym indywidualnym

wysiłkiem. Wdrożenie systemu płac zależnego od wyników pracy wydaje się

atrakcyjną koncepcją, jednakże niesie za sobą wiele wątpliwości. Jak podkreśla Ch.

Demmke, oczekiwanie indywidualnego traktowania stoi w sprzeczności z

oczekiwaniem traktowania równego.

- nagrody specjalne i jubileuszowe - nagrody jubileuszowe przyznawane są po

przepracowaniu minimum 20 lat pracy aż do 45 lat odpowiednio 75 i 400%

wynagrodzenia miesięcznego. Nagrody za szczególe osiągnięcia w pracy

11

Zarządzenie nr 1 Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2011 r. w sprawie zasad dokonywania opisu i

wartościowania stanowisk pracy w służbie cywilnej, M. P., Nr 5, poz. 61, Strategia zarządzania zasobami

ludzkimi w służbie cywilnej 2011-2020, KPRM Warszawa 2011, ss. 26-27. 12

Poczucie frustracji członków korpusu służby cywilnej pogłębiają też dysproporcje w wysokości wynagrodzeń

w służbie cywilnej w poszczególnych resortach, urzędach centralnych i urzędach wojewódzkich: najwyższe

zarobki otrzymują członkowie korpusu służby cywilnej zatrudnieni w Ministerstwie Finansów, Ministerstwie

Rozwoju Regionalnego, Ministerstwie Sportu i Turystyki oraz urzędach centralnych, takich jak: Urząd Regulacji

Energetyki czy Urząd Lotnictwa Cywilnego, najgorzej zarabiają osoby zatrudnione w Głównym Inspektoracie

Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, Biurze ds. Substancji i Preparatów Chemicznych,

Podkarpackim i Opolskim Urzędzie Wojewódzkim.

6

zawodowej w wysokości 3 procent planowanych wynagrodzeń osobowych

pozostają w gestii dyrektora generalnego urzędu, aby miał możliwość

motywowania i nagradzania członków korpusu służby cywilnej13

.

- prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego - w ramach odrębnych

uprawnień, ustawodawca zagwarantował członkom korpusu służby cywilnej prawo

do otrzymania miesięcznego, dodatkowego wynagrodzenia, tzw. „trzynastej

pensji”.

- prawo do jednorazowej odprawy - po przejściu na rentę lub emeryturę członkowi

korpusu służby cywilnej przysługuje jednorazowa odprawa w wysokości

trzymiesięcznego wynagrodzenia, a jeżeli przepracował co najmniej 20 lat w

służbie cywilnej w wysokości 6 – miesięcznego wynagrodzenia.

- prawo do pokrycia kosztów przeprowadzek służbowych i kosztów podróży i

dodatkowego urlopu - pracodawca pokrywa koszty podróży i przeprowadzek

służbowych oraz te, które są związane z przeniesieniem urzędnika do pracy w innej

miejscowości np. przejazdy. W ramach oddelegowania członka służby cywilnej

ustawa przewiduje udostępnienie mieszkania odpowiedniego do jego sytuacji

rodzinnej i zwrot opłat za czynsz. W ramach przeniesienia urzędnikowi przysługuje

jednorazowe świadczenie w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia.

Urzędnikowi służby cywilnej przeniesionemu do innego urzędu w innej

miejscowości przysługuje także zwrot kosztów przejazdu urzędnika i członków jego

rodziny, związanego z przeniesieniem, a także zwrot kosztów przewozu mienia oraz

urlop z tytułu przeniesienia w łącznym wymiarze 4 dni14

.

Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów określa, że odległość między

dotychczasowym miejscem zamieszkania urzędnika służby cywilnej przeniesionego

na podstawie art. 63 ust. 2 ustawy, a miejscowością, do której jest przenoszony,

warunkująca udostępnienie mieszkania albo zwrot kosztów najmu lokalu

mieszkalnego wynosi co najmniej 30 km między granicami administracyjnymi tych

13

Zob. szerzej, J. Itrich-Drabarek, Status i ochrona praw pracowników służby cywilnej w Polsce i na świecie,

[w:] „Zeszyty Politologiczne”, Nr 3, Białystok 2001, s. 68 i in. 14

Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej, art. 95.

7

miejscowości. Przeniesionemu urzędnikowi udostępnia się z dniem przeniesienia

mieszkanie, będące w dyspozycji urzędu, do którego następuje przeniesienie.

Powierzchnia użytkowa mieszkania udostępnianego przeniesionemu urzędnikowi jest

uzależniona od liczby członków rodziny przenoszących się z przeniesionym

urzędnikiem, z uwzględnieniem przeniesionego urzędnika, i wynosi dla 1 osoby - od

25 m2 do 40 m

2, dla 2 osób - od 35 m

2 do 50 m

2, dla 3 osób - od 45 m

2 do 60 m

2, dla 4

osób - od 55 m2 do 70 m

2, dla 5 osób - od 65 m

2 do 80 m

2, a w razie przenoszenia się

większej liczby osób dla każdej kolejnej osoby zwiększa się dolną i górną granicę

przedziału powierzchni użytkowej mieszkania, o której mowa w o 10 m2. Jeżeli

członkiem rodziny przenoszącym się z przeniesionym urzędnikiem jest osoba

niepełnosprawna lub osoba powyżej 75. roku życia wymagająca stałej opieki, dolną i

górną granicę przedziału powierzchni użytkowej mieszkania zwiększa się o 10 m2.

Przeniesiony urzędnik może złożyć oświadczenie o rezygnacji z przydzielonego

mieszkania, a w przypadku nieudostępnienia mieszkania albo rezygnacji z mieszkania

przeniesionemu urzędnikowi przyznaje się miesięczne świadczenie na pokrycie

kosztów najmu lokalu mieszkalnego. Maksymalna kwota środków na pokrycie

miesięcznych kosztów najmu lokalu mieszkalnego przyznawana przeniesionemu

urzędnikowi jest uzależniona od liczby członków rodziny przenoszących się z

przeniesionym urzędnikiem, z uwzględnieniem przeniesionego urzędnika, i wynosi w

Warszawie, Gdańsku, Gdyni, Katowicach, Krakowie, Poznaniu, Szczecinie i

Wrocławiu dla 1 osoby - 1.646 zł,, następnie proporcjonalnie wzrasta do dla 6 osób i

więcej - 3.396 zł. W pozostałych miejscowościach dla 1 osoby - 1.235 zł do dla 6 osób

i więcej - 2.264 zł15

.

Z kolei koszty przejazdu przeniesionego urzędnika i członków rodziny

przenoszących się wraz z nim oraz koszty przewozu mienia ustala się na przejazd z

miejsca zamieszkania do miejscowości, do której następuje przeniesienie, i z

powrotem. Zwrot kosztów przejazdu przeniesionego urzędnika i członków rodziny

następuje w sposób określony w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków

ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub

15

Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 czerwca 2009 r. w sprawie świadczeń przysługujących

urzędnikowi służby cywilnej przeniesionemu do pracy w innej miejscowości, Dz. U., Nr 93, poz. 763.

8

samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze

kraju, jednak w wysokości nie wyższej niż połowa kwoty bazowej służącej do

ustalenia wysokości wynagrodzeń członków korpusu służby cywilnej, określonej w

ustawie budżetowej na rok budżetowy, w którym następuje przeniesienie. Koszty

przewozu mienia w obydwie strony zwraca się w wysokości udokumentowanej

rachunkami, jednak nie wyższej ogółem niż dwukrotność kwoty bazowej służącej do

ustalenia wysokości wynagrodzeń członków korpusu służby cywilnej, określonej w

ustawie budżetowej na rok budżetowy, w którym następuje przeniesienie.

Jednorazowe świadczenie z tytułu przeniesienia jest obliczane zgodnie z

przepisami w sprawie ustalania ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy16

.

- świadczenia pozapłacowe - z danych wynika, że wśród najczęściej stosowanych

świadczeń w służbie cywilnej są świadczenia związane z dofinansowaniem

urlopów (80 proc. zatrudnionych pracowników), dofinansowanie studiów lub

szkoleń (45 proc. zatrudnionych pracowników), świadczenia związane ze sportem

(38 proc. zatrudnionych pracowników) a także możliwość korzystania z miejsc

parkingowych (21 proc. zatrudnionych pracowników)17

.

- prawo do określonego wymiaru czasu pracy – czas pracy członków korpusu służby

cywilnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i średnio 40 godzin tygodniowo18

w rozliczeniu nie dłuższym niż osiem tygodni. W przypadkach uzasadnionych

rodzajem pracy i jej organizacją mogą być stosowane rozkłady czasu pracy, w

których jest dopuszczalne przedłużenie czasu pracy do 12 godzin na dobę. W

rozkładach tych czas pracy nie może jednak przekraczać średnio 40 godzin na

tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż 12 tygodni.

Pracownikowi służby cywilnej za pracę wykonywaną na polecenie

przełożonego w godzinach nadliczbowych przysługuje czas wolny w tym samym

wymiarze. Urzędnikowi służby cywilnej za pracę w godzinach nadliczbowych

16

Tamże. 17

Wynagrodzenia w służbie cywilnej w porównaniu do wynagrodzeń w pozostałej administracji publicznej oraz

podmiotach biznesowych. opr. A. Przybysz, „Przegląd Służby Cywilnej”, Nr 2 (11) 2011, s. 8. 18

Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej, art. 97.

9

przysługuje jedynie czas wolny w tym samym wymiarze za pracę w porze nocnej.

Urzędnikowi służby cywilnej za pracę w niedzielę przysługuje dzień wolny od pracy

w najbliższym tygodniu, a za pracę w święto przysługuje inny dzień wolny19

.

- prawo do urlopu wypoczynkowego – wymiar urlopu normowany jest przez

przepisy Kodeksu pracy. Dni tygodnia niebędące dniami pracy w urzędzie nie

wlicza się do urlopu wypoczynkowego. Dodatkowo, ustawa o służbie cywilnej

przewiduje zwiększoną liczbę dni wolnych od pracy dla urzędników służby

cywilnej. Urzędnikowi służby cywilnej przysługuje corocznie dodatkowy urlop

wypoczynkowy w wymiarze wynoszącym - po 5 latach zatrudnienia w służbie

cywilnej - 1 dzień. Urlop ten wzrasta z każdym rokiem pracy o 1 dzień aż do

osiągnięcia 12 dni. Do okresu pracy uprawniającego do dodatkowego urlopu

wypoczynkowego wlicza się jedynie okres zatrudnienia w administracji publicznej.

- prawo do urlopu zdrowotnego – urzędnik, zatrudniony w służbie cywilnej przez

okres nie krótszy niż 10 lat może otrzymać płatny urlop dla poratowania zdrowia w

wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo 6 miesięcy. Okres tego urlopu zalicza

się – łącznie w wymiarze nie dłuższym niż 5 lat – do okresu pracy w służbie

cywilnej.

- prawo do urlopu bezpłatnego – urzędnik służby cywilnej ma prawo do urlopu

bezpłatnego na czas wykonywania zajęć, zajmowania określonego stanowiska lub

wykonywania funkcji poza służbą cywilną „w przypadkach uzasadnionych

interesem publicznym”, np. ubieganie się o urzędnika o mandat radnego lub

sprawowanie tego mandatu, w przypadku ubiegania się urzędnika o mandat posła

lub senatora, ale niesprawowanie tego mandatu.

19

Takie rozwiązania zostały uznane przez Radę Europy (RE) za niezgodne z Europejską Kartą Społeczną (EKS),

która już w 1996 roku wskazała, że za dodatkową pracę powinna być przyznawana rekompensata w formie

zwiększonego czasu wolnego lub dodatkowego wynagrodzenia. Przy udzielaniu rekompensaty nie można też

różnicować pracowników i urzędników mianowanych. RE wezwała Polskę do zmiany przepisów w tym

zakresie, ale zmiana nie nastąpiła. Europejska Karta Społeczna z dnia 18 października 1961 r. Dz. U., Nr 8, poz.

67, art. 4, p.2. W 2011 r. przepracowano ok. 953721 godzin nadliczbowych, z czego 47% były to godziny

przepracowane w administracji skarbowej, w: Sprawozdanie Szefa Służby Cywilnej … 2012, s. 37.

10

- prawo do emerytury – członkom korpusu służby cywilnej przysługują świadczenia

emerytalne i rentowe na zasadach określonych w przepisach o emeryturach i

rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W przypadku rozwiązania z

urzędnikiem państwowym stosunku pracy z powodu likwidacji urzędu albo jego

reorganizacji, pracownikowi korpusu służby cywilnej przysługuje emerytura, jeżeli

ukończył 65 lat /mężczyzna/ lub 60 lat /kobieta/ pod warunkiem, że posiada

wymagany okres zatrudnienia wynoszący odpowiednio 25 i 20 lat. Powyższe

rozwiązanie ma zastosowanie do osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.

- prawo do przywrócenia do pracy - w razie wygaśnięcia stosunku pracy urzędnika

służby cywilnej z powodu tymczasowego aresztowania, dyrektor generalny urzędu,

w którym urzędnik ten wykonywał pracę, jest obowiązany ponownie zatrudnić go,

uwzględniając jego przygotowanie zawodowe, jeżeli postępowanie karne zostało

umorzone lub gdy zapadł wyrok uniewinniający, a urzędnik zgłosił swój powrót do

pracy w ciągu siedmiu dni od uprawomocnienia się orzeczenia. Przepisu tego nie

stosuje się, jeżeli postępowanie karne umorzono z powodu przedawnienia albo

amnestii, a także w razie warunkowego umorzenia postępowania. W razie odmowy

ponownego zatrudnienia w służbie cywilnej, przysługuje odwołanie do sądu pracy.

Prawa członków korpusu służby cywilnej są rozbudowane; ustawodawca mając

na uwadze szereg obowiązków pośrednio zrekompensował to członkom korpusu

służby cywilnej w postaci wynagrodzenia, odpraw, nagród okolicznościowych,

wliczania do czasu pracy okresów urlopów bezpłatnych, zasada sumowania różnych

okresów pracy zaliczanych do stażu pracy, który jest brany pod uwagę przy

przyznawaniu uprawnień pracowniczych. Niewątpliwie dalszego sprecyzowania

wymaga część praw i obowiązków, np. nadal niejasna jest granica lojalności wobec

rządu czy też prawo do wolności wypowiedzi, z określeniem jej granicy, zwłaszcza w

stosunku do polityki rządu.

Obowiązki pracowników i urzędników służby cywilnej

Istnieje kilka typologii obowiązków członków korpusu służby cywilnej.

Pierwsza, wynikająca ze specyficznego charakteru wykonywanych zadań przez

11

członków korpusu służby cywilnej dokonuje podziału na ustrojowe i pracownicze.

Zakres obowiązków pracowniczych regulowany jest w przepisach określonych w art.

100 kodeksu pracy, który mówi o przestrzeganiu czasu pracy, regulaminu pracy i

ustalonego porządku, przestrzeganiu przepisów i zasad bhp oraz przepisów

przeciwpożarowych; zachowaniu tajemnicy służbowej, określonej w przepisach;

przestrzeganiu w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego20

. Do obowiązków

ustrojowych członków korpusu służby cywilnej należy przestrzeganie Konstytucji RP

i innych przepisów prawa, zakaz kierowania się w załatwianiu spraw interesem

jednostkowym lub grupowym, ochrona interesu państwa, praw człowieka i obywatela

oraz racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi.

Druga typologia wynika z zakresu wykonywanych zadań przez członków

korpusu służby cywilnej, czego konsekwencją jest podział na obowiązki ogólne,

służbowe i pozasłużbowe. Kolejne ustawy o służbie cywilnej precyzują obowiązki

członków korpusu służby cywilnej i nakładają na nich w ramach obowiązków

ogólnych:

- obowiązek złożenia przysięgi – składając przysięgę urzędnik zobowiązuje się

przestrzegać Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej i innych przepisów prawa21

a

każda kolejna ustawa o służbie cywilnej nie odstępuje od wymagania złożenia

takiej przysięgi22

,

- obowiązek wierności – członek korpusu służby cywilnej ma obowiązek dochować

wierności Konstytucji23

, co oznacza, że winien chronić interesy państwa oraz

prawa człowieka i obywatela. Pojęcie wierności mieści w sobie przywiązanie do

ideałów państwa demokratycznego i społeczeństwa obywatelskiego, a nie aktualnie

rządzących partii politycznych. Wierność prawu jest związana z zasadą legalizmu

20

Kodeks pracy…, art. 100. 21

Tekst ślubowania urzędnika służby cywilnej brzmi następująco: „Ślubuję służyć Państwu Polskiemu,

przestrzegać Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, wykonywać obowiązki urzędnika sumiennie i bezstronnie,

zgodnie z najlepszą wiedzą i wolą”. 22

Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej - art. 33, p. 1, Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie

cywilnej - art. 39, p. 1, Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej- art. 29, p. 1, Ustawa z dnia 21

listopada 2008 r. o służbie cywilnej - art. 50, p. 1. 23

Zgodnie z ustawą z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej - art. 47, p. 1, z ustawą z dnia 18 grudnia 1998 r. o

służbie cywilnej - art. 67, p. 1, z ustawą z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej - art. 47, p 1 oraz z ustawą z

dnia z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej- art. 76, p.1.

12

działania władzy publicznej jako jednej z podstawowych zasad demokratycznego

państwa prawa. Zasada wierności konstytucji oznacza wierność zarówno ustawie

zasadniczej, jak i prawu z niej wynikającemu. Pozwala wierzyć, iż urzędnik stoi na

straży prawa i zarazem temu prawu podlega.

- obowiązek ochrony interesu państwa – dotyczy interesów niematerialnych w

postaci ochrony niepodległości i suwerenności państwa, bezpieczeństwa

wewnętrznego i zewnętrznego, nienaruszalności terytorium,

- obowiązek racjonalnego gospodarowania środkami publicznymi - dotyczy

interesów materialnych, czyli wydatkowania środków zgodne z celami i zadaniami

publicznymi przy jednoczesnym ich oszczędnym zużywaniu24

,

- obowiązek ochrony praw człowieka i obywatela – członek korpusu służby cywilnej

powinien chronić prawa człowieka i obywatela, mając na uwadze zasady

demokratycznego państwa prawa25

,

- obowiązek zachowania bezstronności - od członka polskiego korpusu służby

cywilnej wymagana jest neutralność i bezstronność, które są warunkami

funkcjonowania państwa prawa. Członek korpusu służby cywilnej zobowiązany

jest prezentować neutralność wobec partii politycznych, związków zawodowych,

grup nacisku, lobby parlamentarnego i pozaparlamentarnego oraz wobec interesów

jednostkowych. Każda decyzja administracyjna winna być wolna od

przynależności do danej grupy interesu. Przestrzeganie tej zasady wiąże się z

gwarancją, że wszyscy obywatele, niezależnie od swoich poglądów politycznych i

przynależności partyjnej, płci, rasy, wyznania, statusu społecznego i majątku będą

traktowani równo26

. Urzędnik służby cywilnej rozstrzyga kwestie związane z

24

Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej - art.47, p.3, Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie

cywilnej - art. 67, p.3, Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej- art.47, p. 3, Ustawa z dnia 21

listopada 2008 r. o służbie cywilnej - art.76, p.3. 25

Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej - art.47, p.2, Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie

cywilnej - art. 67, p. 2, Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej - art. 47, p. 2, Ustawa z dnia 21

listopada 2008 r. o służbie cywilnej - art.76, p. 2. 26

Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej - art. 47, p.4, Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie

cywilnej - art. 67, p.4, Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej - art. 47, p. 4, Ustawa z dnia 21

listopada 2008 r. o służbie cywilnej - art. 76, p.4.

13

interesem publicznym, interesem państwowym i interesem indywidualnym.

Konflikt interesów i stronniczość wystąpi wtedy, gdy funkcjonariusz publiczny,

podejmujący rozstrzygnięcie sprawy bądź też uczestniczący w jej przygotowaniu

ma lub może mieć interes materialny lub niematerialny w sposobie rozstrzygnięcia

sprawy. Konflikt interesów dotyczy zawsze sytuacji, gdy troska o dobro własne

przeważa nad troską o dobro wspólne.

- obowiązek niekierowania się interesem jednostkowym lub grupowym27

,

- nakaz apolityczności – nakaz ten zobowiązuje członka korpusu służby cywilnej do

braku aktywności politycznej. Członek korpusu służby cywilnej nie może tworzyć

ani uczestniczyć w partiach politycznych28

oraz łączyć pracę w służbie cywilnej z

mandatem radnego29

(chyba, że przebywa na urlopie bezpłatnym). Zakaz

manifestowania poglądów politycznych nie obowiązuje urzędnika w okresie urlopu

bezpłatnego w czasie ubiegania się o mandat radnego. Pracownika służby cywilnej

nie obowiązuje zakaz łączenia pracy w służbie cywilnej z mandatem radnego30

,

toteż na czas jego pełnienia nie musi korzystać z urlopu bezpłatnego, jedynie

powstrzymać się od manifestowania poglądów politycznych. Członek korpusu

służby cywilnej nie może sprawować mandatu posła ani senatora. Jeżeli urzędnik

uzyska taki mandat powinien w ciągu 14 dni złożyć oświadczenie o rezygnacji ze

stanowiska urzędnika służby cywilnej – jeżeli tego nie uczyni, po upływie tego

terminu następuje wygaśnięcie mandatu posła lub senatora. Obowiązek

zagwarantowania neutralności politycznej oznacza wypełnienie zasady, iż członek

27

Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej - art.49, p.1, Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie

cywilnej - art. 69, p.1, Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej - art. 49, p. 1, Ustawa z dnia 21

listopada 2008 r. o służbie cywilnej - art. 78, p.1. 28

Urzędnik s.c. przy wykonywaniu obowiązków służbowych nie może kierować się swoimi przekonaniami

politycznymi, ani religijnymi, ani interesem jednostkowym lub grupowym. p. 2 – nie może publicznie

manifestować swoich poglądów politycznych, Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej - art. 49 p. 1-2;

Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej - art. 69; Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej

- art. 49, p.2 i 5. 29

Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej - art. 49, p. 4; Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie

cywilnej - art. 78, p. 1. 30

Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej, art. 70.

14

korpusu służby cywilnej nie może kierować się w szczególności interesem

politycznym31

.

- zakaz strajku – praca w polskiej służbie cywilnej ma charakter ciągły. Oznacza to,

że korpus służby cywilnej pracuje dla dobra ogółu i nie wolno mu uczestniczyć w

strajku lub akcji protestacyjnej zakłócającej funkcjonowanie urzędu32

. Zgodnie z

ustawą z 18 grudnia 1998 roku urzędnikowi służby cywilnej nie wolno było także

pełnić funkcji w związkach zawodowych33

, jednak ustawa z 21 listopada 2008

roku zawęża ten zakaz do członka korpusu służby cywilnej zajmującego wyższe

stanowisko w służbie.

Przedstawiciele korpusu służby cywilnej wykonują obowiązki związane ze

sprawowaniem urzędu, w tym.:

- obowiązek oddania się służbie – członek korpusu służby cywilnej zobowiązany jest

sprawnie i terminowo wykonywać powierzone zadania. Pełne oddanie oznacza nie

tylko obecność w pracy, ale i zaangażowanie w realizacji zadań. Urzędnik musi

wykonywać swoje obowiązki zgodnie z ustawą. Jego postawa nie może podważać

zaufania do administracji rządowej. Bez zgody dyrektora generalnego urzędnicy

mianowani i osoby zajmujące wyższe stanowiska nie mogą podejmować

dodatkowych zajęć w celach zarobkowych34

.

- obowiązek rzetelności i bezinteresowności – członek korpusu służby cywilnej nie

może podejmować działań służbowych w interesie własnym, swojej rodziny lub

31

Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej, art. 69. 32

Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej nie wypowiada się na temat prawa do strajku, Ustawa z dnia

18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej - art. 69, p. 4, Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej - art. 49,

p. 3, Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej - art. 78, p. 3. 33

Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej nie wypowiada się na temat prawa związkowego, Ustawa z

dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej - art. 69, p. 4,Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej - art.

49, p. 6, Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej - art. 78, p. 1. 34

Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej - art. 51, Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej -

art. 72, Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej - art. 51, Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie

cywilnej - art. 80, ust.1. W 2011 roku złożono 1204 wnioski dotyczące dodatkowego zatrudnienia, z czego 96%

rozpatrzono pozytywnie, w: Sprawozdanie Szefa Służby Cywilnej … 2012, s. 36.

15

znajomych, a także osób i grup postronnych35

. Aby wykluczyć podejrzenie o

stronniczość lub działanie na własną korzyść, w służbie cywilnej nie może powstać

stosunek podległości służbowej między małżonkami oraz osobami pozostającymi

ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie.

Polskie uregulowania prawne nie sięgają tak daleko, jak w przypadku Wielkiej

Brytanii, czy też Niemiec i nie zapisano w ustawie wprost zakazu przyjmowania

prezentów od osób trzecich, ale zapis ten znalazł miejsce w przyjętym w 2002 roku

Kodeksie Etyki Służby Cywilnej36

.

- obowiązek posłuszeństwa i lojalności – członek korpusu służby cywilnej

zobowiązany jest wypełniać polecenia służbowe przełożonych i stosować się do

ogólnych wytycznych. Ustawodawca określił granice wymienionego obowiązku

mając na uwadze legalność polecenia oraz zakres relacji służbowych37

. Jeżeli

członek korpusu służby cywilnej jest przekonany, że polecenie jest niezgodne z

prawem lub nosi znamiona pomyłki jest zobowiązany poinformować na piśmie

swojego przełożonego. W razie pisemnego potwierdzenia polecenia przez

przełożonego jest obowiązany je wykonać, ale nie ponosi z tego tytułu osobistej

odpowiedzialności. Członek korpusu służby cywilnej nie wykonuje polecenia,

jeżeli prowadziłoby do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia i ma obowiązek

niezwłocznie poinformować o tym dyrektora generalnego urzędu, w którym

pracuje38

.

- obowiązek ochrony informacji niejawnych – korpus służby cywilnej obowiązuje

ustawa o ochronie informacji niejawnych, która określa zasady ochrony informacji,

których nieuprawnione ujawnienie spowodowałoby lub mogłoby spowodować

szkody dla Rzeczypospolitej Polskiej albo byłoby z punktu widzenia jej interesów

35

Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej - art. 49, p. 1, Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie

cywilnej - art. 69, p. 1,Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej - art. 49, p. 1, Ustawa z dnia 21

listopada 2008 r. o służbie cywilnej - art. 78, p. 1. 36

Kodeks ten nie obowiązuje od 2008 roku. Zarządzenie Nr 114 Prezesa Rady Ministrów z dnia 11 października

2002 r. w sprawie ustanowienia Kodeksu Etyki Służby Cywilnej, M. P., Nr 46, poz. 683. 37

E. Zieliński, Administracja rządowa w Polsce. Warszawa 2001r., s. 106. 38

Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej - art. 48 ,Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej -

art. 68, Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej - art.48, Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie

cywilnej - art.77.

16

niekorzystne, także w trakcie ich opracowywania oraz niezależnie od formy i

sposobu ich wyrażania39

. Informacje niejawne mogą być udostępniane wyłącznie

osobie dającej rękojmię zachowania tajemnicy i tylko w zakresie niezbędnym do

wykonania jej pracy bądź pełnienia służby na zajmowanym stanowisku albo innej

zleconej pracy. Zakaz nie dotyczy faktów czy okoliczności powszechnie znanych.

- obowiązek rozwijania wiedzy zawodowej – członek korpusu służby cywilnej

zobowiązany jest do ustawicznego podnoszenia wiedzy zawodowej i ogólnej

poprzez kontynuowanie nauki i udział w szkoleniach oraz rozwój wiedzy

zawodowej40

. Uczestnictwo w szkoleniach jest traktowane na równi z

wykonywaniem obowiązków służbowych. W sposób szczególny uregulowana jest

kwestia obowiązku szkoleń wobec pracowników i urzędników służby cywilnej –

dyrektor generalny urzędu jest zobowiązany ustalić każdemu urzędnikowi program

rozwoju zawodowego.

- obowiązek gospodarności – członek korpusu służby cywilnej winien racjonalnie

gospodarować środkami publicznymi41

.

- obowiązek przeniesienia się do innej miejscowości lub innego biura. Przeniesienia

urzędnika służby cywilnej w tym samym urzędzie w tej samej miejscowości,

uwzględniając jego przygotowanie zawodowe może dokonać dyrektor generalny42

.

Jeżeli przemawia za tym „interes służby cywilnej” Szef Służby Cywilnej może

przenieść urzędnika służby cywilnej do innego urzędu w tej samej miejscowości, w

jeżeli przemawia za tym szczególny interes służby cywilnej Szef Służby Cywilnej

może przenieść, na okres nie dłuższy niż dwa lata, urzędnika służby cywilnej do

innego urzędu w innej miejscowości43

.

39

Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych, Dz. U., Nr 182, poz. 1128, rozdz. 2. 40

Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej - art. 47, p.6, Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie

cywilnej - art. 67, Ustawa z 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej - art. 47, p. 6, Ustawa z dnia 21 listopada 2008

r. o służbie cywilnej - art. 76, p. 6. 41

Obowiązek ten nabiera szczególnego znaczenia zwłaszcza, że dotyczy publicznych środków zgromadzonych z

podatków. 42 Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej, art. 62. 43

Tamże, art. 63. W 2011 roku Szef Służby Cywilnej skorzystał z przysługującego mu uprawnienia jeden raz i

przeniósł urzędnika służby cywilnej. Sprawozdanie Szefa Służby Cywilnej …2012, s. 27.

17

- obowiązek przestrzegania czasu pracy – punktualne rozpoczynanie i kończenie

pracy. Jeśli wymagają tego potrzeby urzędu, członek korpusu służby cywilnej jest

obowiązany, na polecenie przełożonego, wykonywać prace poza normalnymi

godzinami pracy, w tym w wyjątkowych przypadkach – także w nocy oraz w

niedziele i w święta.

- obowiązek przestrzegania zasad i przepisów bezpieczeństwa pracy – członek

korpusu służby cywilnej powinien: znać przepisy i zasady BHP, brać udział w

instruktażu i szkoleniach z tego zakresu; wykonywać pracę zgodnie z tymi

przepisami; dbać o należyty stan urządzeń i sprzętu oraz o porządek i ład w

miejscu pracy; stosować środki ochrony zbiorowej; poddawać się badaniom

lekarskim.

Członkowie korpusu służby cywilnej wypełniają także obowiązki

pozasłużbowe. Do tej kategorii należy zaliczyć obowiązek godnego zachowania się

urzędnika na służbie i poza służbą44

. Postawa osób zatrudnionych w służbie cywilnej

winna wzbudzać szacunek. Oznacza to, że urzędnik jako osoba prywatna nie może

swoim postępowaniem podważać zaufania do administracji publicznej lub szkodzić

dobremu imieniu instytucji, w której pracuje.

Ustawa precyzyjnie formułuje zakres obowiązków urzędników i pracowników

służby cywilnej. Katalog obowiązków jest szerszy niż ten wynikający z zapisów

kodeksu pracy. Decyzja o podjęciu pracy w polskiej administracji publicznej oznacza

świadomą rezygnację z pewnych praw obywatelskich, takich jak: prawo tworzenia i

zrzeszania się w partiach politycznych (w przypadku urzędników mianowanych),

prawo do strajku, prawo do publicznego głoszenia poglądów politycznych, prawo do

uczestniczenia w kampaniach wyborczych, zakaz łączenia stanowisk, prawo do

pełnienia funkcji w związkach zawodowych.

Specyfika pracy w administracji rządowej oznacza, że korpus służby cywilnej

przede wszystkim ma służyć państwu i społeczeństwu, przestrzegać zasad Konstytucji

44

Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie cywilnej - art. 47, p.7, Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie

cywilnej - art. 67, p. 7, Ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej - art. 47, p. 7, Ustawa z dnia 21

listopada 2008 r. o służbie cywilnej - art. 76, p. 7.

18

i innych źródeł prawa oraz poddać się ograniczeniom, wynikającym z faktu bycia

urzędnikiem państwowym.

Jeżeli prześledzimy zapisy prawne wszystkich dotychczas obowiązujących

ustaw o służbie cywilnej to możemy zauważyć, że rysują się pewne prawidłowości w

zakresie obowiązków nałożonych na urzędników służby cywilnej. Po pierwsze,

zdecydowana większość decydentów politycznych nie zgłaszała wątpliwości co do

istoty obowiązków nałożonych na urzędników służby cywilnej. Po drugie, ustawa z

lipca 1996 roku ograniczyła nałożone obowiązki tylko na urzędników mianowanych,

pozostałe rozwiązania prawne rozszerzyły zakres nałożonych zobowiązań na korpus

służby cywilnej – urzędników i pracowników administracji rządowej. Oznaczało to, że

z liczby około 115 osób w roku 1997 opisywane nakazy zaczęły od roku 1998

obowiązywać od 110 do 120 tysięcy osób.

Wydawałoby się, że obowiązki zawarte w aktach prawnych i kodeksach

etycznych wystarczają, aby urzędnik mógł się kierować tym swoistym drogowskazem.

Tymczasem zasady odpowiedzialności i odpowiedzialnego wyboru (Z. Bauman) we

współczesnym świecie „należące wcześniej do semantycznego pola powinności

etycznej i moralnej dbałości o innego, przesunęły się lub zostały przesunięte do świata

samorealizacji i wyznaczania poziomu ryzyka. Odpowiedzialność oznacza

odpowiedzialność przed sobą”45

. Nie podlegające ocenie etycznej skutki działań

osiąga się przez zastępowanie „odpowiedzialności za innych”, „odpowiedzialnością

przed sobą” połączoną z „odpowiedzialnością za siebie”46

.

45

Z. Bauman, Szanse etyki w zglobalizowanym świecie, Kraków 2007, s. 37. 46

Tamże, s. 38.