POWSZECHNA HISTORIA PRAWA - Młodsza Europa: Polska, Czechy, Węgry, Ruś

dr Jan Halberda

Źródła prawa w Polsce – wybór

Księga elbląska (XIII w.)Statuty Kazimierza Wielkiego (XIV w.)Statut Jana Łaskiego (1506)Formula processus (1523) Correctura Iurium (1532) Statuty litewskie (1529, 1566, 1588)

Księga elbląska

1. Prawo procesowe: m.in. ordalia gorącego żelaza i zimnej wody, pojedynek.

2. Prawo karne materialne:- główszczyznę płaci ten, kto pochował zabitego na

drodze; a za topielca ten, kto go wyłowił bez zgody sędziego;

- odpowiedzialność majątkowa opola, na terenie którego znaleziono ofiarę, w razie nieujawnienia zabójcy.

3. Kazuistyka, stanowość.

Księga elbląska

• Najstarszy spis polskiego prawa zwyczajowego. • Odkryta w XIX w. w Elblągu (F.Neumann).• XIII w., na potrzeby Zakonu Krzyżackiego – do

osądzenia ludności polskiej (zasada personalności)

• Język staroniemiecki. • Prawo karne, postępowanie sądowe.

Statuty Kazimierza Wielkiego

Statuty piotrkowsko-wiślickie (ok. lata 60. XIV w.) Osobne dla Małopolski i Wielkopolski.Prawo karne i procedura sądowa. Język łaciński, w XV w. tłumaczenie na polski. Cel (wg Długosza) – spis prawa zwyczajowego

eliminujący zwyczaje niezgodne z rozumem i pr.naturalnym.

Lista maksym z praw uczonych

Statuty Kazimierza Wielkiego

Przykłady maksym : - Prawo nie działa wstecz;- Nikt nie może czerpać korzyści z popełnionego

bezprawia; - Nie należy wzruszać sprawy prawomocnie

zakończonej; - Powód powinien pozywać do sądu właściwego dla

pozwanego.

Statut Jana Łaskiego (1506)

• Program egzekucji praw.• Część 1 zatwierdzona i oficjalnie obowiązująca:

przywileje szlacheckie, Statuty Kazimierza, edykty królewskie, konstytucje sejmowe, traktaty międzynarodowe.

• Część 2 nieoficjalna: Zwierciadło Saskie, Weichbild magdeburski.

Reformy XVI w.

• 1504 r. Statut Jana Łaskiego• 1523 r. Formula processus (wprowadzenie

apelacji)• 1532 r. Correctura iurium – całościowa

kodyfikacja, odrzucona przez sejm • 1529, 1566, 1588 – trzy statuty litewskie • Prawo miejskie – prace Bartłomieja Groickiego

(pierwsze książki w języku polskim)

Źródła prawa w Czechach• Schyłek XIII w. – próby Wacława II,• Połowa XIV w. – Maiestas Carolina (projekt Karola IV

Luksemburskiego, całość prawa ziemskiego, zbiór ekskluzywny, zapożyczenia z praw uczonych -princeps legibus solutus- odrzucony przez stany),

• 1500 – statut ziemski (Władysław II Jagiellończyk, zatwierdzony zbiór praw, Iura et constitutiones Regni Bohemiae – 1527),

• 1549 – zbiór habsburski, • 1707 - ordynacja kryminalna oparta na Carolinie

Źródła prawa na Węgrzech

• XI w. - dekrety królewskie (zakaz krwawej zemsty, nakaz przyjęcia kompozycji)

• 1222 r. - Złota Bulla Andrzeja II (nietykalność osobista, wolność podatkowa, prawo rokoszu),

• 1514 r. – Tripartitum Stefana Werboczego, Władysław II Jagiellończyk (całość prawa, zatwierdzony, nieogłoszony, obowiązujący w zakresie pr.karnego do II poł. XVII w.; a w zakresie pr.prywatnego do XX w.)

Źródła prawa na Rusi Kijowskiej

• Wpływy prawa bizantyjskiego:

• prawo publiczne: princeps legibus solutus,• prawo małżeńskie: wpływy cerkwi,

Nomokanon – tłum. Kormcza Kniga, • traktaty międzynarodowe z Bizancjum, tzw.

dogowory.

Ruska Prawda

I. Krótka Prawda: A) Prawda Jarosława (I poł. XI w.),B) Prawda Jarosławowiczów (II poł. XI w.),

[prawo karne i postępowanie]II. Obszerna Prawda:

A) Krótka PrawdaB) Statut Włodzimierza Monomacha (pocz. XII w.)

[także prawo prywatne]

Ruska Prawda

• Krwawa zemsta, • Kary kompozycyjne, • Brak kar publicznych (śmierci, mutylacji),• Odpowiedzialność zbiorowa (gminy), • Instytucja początku (brak obrony koniecznej),• Środki dowodowe: ordalia, pojedynek, świadkowie, • Prawo prywatne: zobowiązania, testament,• Kazuistyka, stanowość,

Ruska Prawda

• 25. Jeśli kto kogo uderzy batogiem albo czaszą albo rogiem albo płazem miecza to płaci 12 grzywien.

• 26. A jeżeli uderzony nie zniesie tego i uderzy mieczem, nie ponosi w tym żadnej winy.

Późniejsze ustawodawstwo w Rosji

• 1497 Sudiebnik (jednolity dla całego państwa zbiór prawa; nawiązania do Ruskiej Prawdy, kary publiczne)

• 1550 Sudiebnik• 1551 Stogław (prawo kościelne)• 1649 Sobornoje Ułożenije• 1835 Zbiór praw Cesarstwa Rosyjskiego