Polska i Ruś - (1194 - 1340 ) - Bronisław Włodarski

5/20/2018 Polska i Ru - (1194 - 1340 ) - Bronis aw W odarski

1/118

BRONISAW WODARSKIPOLSKA I RU1194-1340PASTWOWEWtf)AWNICTWO NAUKOWE WARSZAWA 1966IUdzia Romana ksicia halicko-iuodzimierskiego10 walkach, o pryncypat krakowskipo mierci Kazimierza Spraiiedliioegfo,jego wyprawa na Polsk w 1205 r.(1194-1205)

ledzc stosunki polsko-ruskie w okresie piastowskim, ju od pierwszych wystpie Poa widowni dziejow w X w. widzimy bardzo cise jej powizania z ssiadujcym od wsem ruskim. Spomidzy wszystkich ssiadw Polski byy to bodaj najbardziej oywione ky, czego dowodem s najliczniejsze z wszystkich zawartych przez Piastw zwizki maile Piastw i Ruryko-wiczw ruskich miay by gwarancj zawartych ukadw i pokojowI chocia od czasu do czasu syszymy na pograniczu polsko-ruskim chrzst ora, to by on wyrazem tylko chwilowych agresywnych de panujcych obu stron do zaborw telnych. Lecz walki te nie mogy osabi oywionych stosunkw handlowych. Z licznych wisk na ziemiach polskich mamy wiele znalezisk pochodzenia wczesnoruskiego. Mamyrwnie rda pisane. I tak Ibrahim ibn Jakub w swej relacji z poowy X w., przy opwa czeskiego podaje, e do Pragi przybywaj kupcy z Krakowa i Rusi. Tak samo nasz Gi Anonim zanotowa, e kraj Polakw mao jest znany poza tymi, ktrzy w celach hand

rzejedaj na Ru". Przykadw tych moglibymy cytowa wicej. Rwnie w omawianym psto-sunki handlowe byy bardzo oywione i nie pozwalay na dusz nieprzyja. Najdawnioci rdowe o handlu Rusi z Europ Zachodni pozwalaj stwierdzi istnienie szlaku czcego Kijw z Niemcami przez Krakw, Prag, Ratyzbon i szlak ten dla dziejw wowej mia wielkie znaczenie. Ssiadujce z Polsk ruskie ksistwa, a przede wszystkimwo wodzimierskie, staj si obszarem pod wzgldem gospodarczym bardzo wanym. Wymiadlowa pomidzy Polsk a Rusi zaczyna si bardzo wczenie i wie si z rozwojem rzeo i polskiego. Przedmiotem eksportu ruskiego byo bydo, futra, wosk, mid, len, pzdoby srebrne itp. Poza tym z Rusi szed towar wschodni: tkaniny, przyprawy, wino,owoce. Wielki ten handel zagraniczny szed gwnie przez Maopolsk, w czym Krakw asadnicz rol, ale take inne miasta uczestniczyy w nim i z Maopolski dociera rych ziem polskich. Od pocztku XIII w. nastpuje nasilenie eksportu ruskiego tak w k

ierunku zachodnim, jak i pnocno-zachodnim, w kierunku ziem pomorskich. Wana drogaandlowa biega tu szlakiem wodnym Bug-Wisa, na co wskazuje rozmieszczenie komr celch. Przez ziemie polskie szed take transport towarw zachodnioeuropejskich na Ru,zym kupcy polscy brali czynny udzia. Wieziono sukno flandryjskie, bro i wyroby rzemiosa zachodniego. rda pozwalaj stwierdzi, e w znaczniejszych miastach Rusi mupcy polscy. Pose papieski Jan Piano Carpine opowiada, e do Kijowa w 1245 r. przyby z wypraw kupieck z Wrocawia i e w Kijowie przebywali wwczas kupcy z Polski i ii. Wszystko to wpywao na zacienienie stosunkw ekonomicznych midzy obu pastwamChocia, jak powiedziaem, stosunki polsko-ruskie rozwijay si ju od dawna *, to jnajbardziej cise zwizki przypadaj na wiek XIII. Szczeglnie od czasw Leszka Biapolscy bardzo duo uwagi powicali wydarzeniom rozgrywajcym si w ssiednich ksistickim i wodzimier-skim. Kiedy do czasw Kazimierza Sprawiedliwego moemy ledzi stmidzy ksitami polskimi i kijowskimi, to od rzdw Kazimierza Sprawiedliwego ogr

i one raczej do ssiadujcych ze sob polskich i ruskich ksistw dzielnicowych. Jesastpstwem rozdrobnienia feudalnego w Polsce, jak i na Rusi. Najwaniejsza ruska dzielnica kijowska traci na znaczeniu,-wielkoksica wadza przechodzi z rk do rk, a duje, e inne ksistwa ruskie zyskuj zupen niezaleno. Wzdu granicy z Polsk pezalenych ksistw, realizujcych wasn polityk zagraniczn. Do najznaczniejszych 1 Szersze omwienie poruszonych tu przeze mnie zagadnie znajdzie czytelnik w pracy:B. Wodarski, Polityka ruska Leszka Biaego, Lww 1925. Z historykw radzieckich omje, chocia do skrtowo W. T. Paszuto, Oczerki po istorii galicko-wolynskoj Rusi, kwa 1950. Autor prac sw podzieli na dwie czci. Pierwsza powicona jest krytyczorowi podstawowego rda ruskiego do historii tych czasw, tj. trzeciej czci lato


2/118

ackiego, tzw. lato-pisu halicko-woyskiego i druga cz, w ktrej autor na tle stoczno-ekonomicznych omawia gwne zagadnienia dziejw ksistw: halickiego i woyskieI w. Na specjalne podkrelenie zasuguje cz pierwsza, w ktrej autor podda gruntizie poszczeglne czci trzeciego skadu latopisu hipackiego. Uatwio to wyjanienh spraw. Latopisy halicko-woyskie s dla poznania dziejw polskich XIII w., a w sznoci stosunkw polsko-rus-kich, rdem podstawowym, nieliczne bowiem wzmian-ksistwo halickie, rozwijajce si w XII w. pod rzdami Rocisawiczw, na Woyniu zznaczenia dochodzi ksistwo wodzimierskie, ktrego ksi z przeomu XII i XIII w. icz zdoa narzuci swoj przewag innym drobnym ksitom woyskim. Rozdrobnienie Polsce. Z ziemiami ruskimi ssiadoway ksistwa maopolskie (krakowskie i sandomiersoraz mazowieckie. Kiedy ksistwa te skupi w swych rkach Kazimierz Sprawiedliwy st

i jedynym ssiadem poudniowo-zachodnich ksistw ruskich i korzystajc z niepokojwych, ktrych widowni byy te ksistwa, rozpocz ekspansywn akcj w kierunku tych awne kontakty z Rusi kijowsk. Wykorzystujc niepokoje chcia Kazimierz na bliej i spokrewnionych z nim ksit rozszerzy wpyw polski. I w pewnej mierze udao mu siwdzie Leszek Biay, ktry gwn cz swegoki rocznikw polskich notuj tylko suche wydarzenia. Specjaln prac powici ruskim D. S. Licha-czew, Russkije letopisi i ich kulturno-istoriczeskoje znaczenie, Moskwa 1947. W ostatnich czasach zagadnieniu powstania i redaktorom poszczeglnychlatopisw ha-licko-woyskich powici dwie prace A. I. Gensiorkij, Hayko-woy8 i 1961. Spord starszej literatury naley wymieni M. Hruszewkij, Istorija Ukraiy, t. III, Lww 1905, jak rwnie tego autora: Chronologia podij hayko-woykoj lpiski Tow. Nauk. im. Szewczenki, t. XLI, Lww 1901, w ktrej autor stara si skorygkopisty, ktry w latopisie poda mylnie daty (by on pocztkowo spisany bez dat). D

oznania stosunkw polsko-litewsko-ruskich wiele informacji zawieraj prace: H. owmii, Studia nad pocztkami spoeczestwa i pastwa litewskiego, t. I-II, Wilno 19312,W. T. Paszuto, Obrazowanije litowskogo gosudarstwa, Moskwa 1959.10panowania powici kontynuacji polityki ojcowskiej, obj na trwae rzdy w ksistwm sandomierskim dopiero w 1202 r. (modszy jego brat Konrad obj rzdy na Mazowszjawach), to jednake omwienie polityki Leszka rozpoczynam od 1194 r., to jest od chwili mierci Kazimierza, poniewa najblisze wydarzenia splot ze sob stosunki Maopksistwami woyskimi i halickim bardzo cile i bd miay wpyw na cay przebieg uskich a po rok 1340.Dnia 5 maja 1194 r. nieoczekiwanie zmar Kazimierz Sprawiedliwy. Kontynuacj jego ruskiej polityki, streszczajcej si nie zawsze w zajmowaniu i wczaniu do Polski ziemskich, lecz czciej w osadzaniu na ssiednich ksistwach ruskich ksit ulegych k

lskiemu i rozszerzaniu w ten sposb polskich, wpyww na wschodzie, podj syn jego LBiay -. By za mody do sprawowania osobistych rzdw, w chwili mierci ojca liczyt, rzdy wic za niego obja regencja zoona z matki jego Heleny, crki w. ksicia Rocisawa, i z monych maopolskich. Wszyscy oni byli doradcami Kazimierza i dalej wadzili jego polityk, a Leszek by do podatny na wpywy swego otoczenia. O ile chsprawy ruskie wiele mia do powiedzenia, zdaje si, Awda-niec Pakosaw, pniejszy da krakowski, o ktrym nieraz jeszcze bdziemy mwili. Na razie decydujcy wpyw miakrakowski Peka i wczesny wojewoda krakowski Mikoaj.Jedn z gwnych postaci, wspczesnych Leszkowi w okresie jego pierwszych lat rzdce, koczcym si bitw pod Zawichostem, by ksi wo-2 Gwnym rdem do poznania tych wydarze jest Kronika Wincentego, MPH, t. II, s. n.*%!

dzimierski Roman, zaoyciel dynastii halicko-woy-skich Romanowiczw. By synem Mbrego i Agnieszki, crki Bolesawa Krzywoustego. Nie by wic na dworze krakowskim obc. Kronikarz Wincenty opowiada3, e nawet wychowywa si na dworze Kazimierza, u kznajdowa pene poparcie w swoich zabiegach politycznych. Rozprzenie panujce w sksistwie halickim byo Romanowi bardzo na rk. Ambitny bowiem ksi postanowi wzamieszki halickie dla siebie, poczy ksistwo halickie z wasnym wodzimierskim y w ten sposb wikszy organizm pastwowy, ktry daby mu mono zajcia pierwszorwrd wanicych si ustawicznie ze sob ksit poudnioworuskich. Rozpocz wic opowiada4, e ju w 1188 r. umia Roman pozyska dla siebie cz bojarw halickich


3/118

wystpienie ich przeciw wasnemu ksiciu Wodzimierzowi z panujcej w ksistwie haliziny Rocisawiczw. Wodzimierz nie bdc pewny ycia w Haliczu uszed na Wgry. Trta si z pomoc Kazimierza Romanowi. Lecz dugo to pierwsze panowanie Romana w Halinie trwao. Wodzimierz bowiem namwi krla wgierskiego Bel III, aeby mu przyszezyskaniu utraconego ksistwa. Godzc si na to mia krl wgierski wasne plany. Znao wgierskie pod dowdztwem samego krla i ksicia Wodzimierza ruszyo na pnoc prKiedy si o tym dowiedzia Roman, nie czujc si na siach stawienia oporu, mia zapsob tylko cz bojarw halickich, opuci Halicz. Lecz z rzdw tu nie zrezygnowa3 Ibid., s. 433.4 Latopis hipacki, Pon. sobr. russk. lei., i. II. Petersburg 1908, s. 660.12

nie o pomoc do Kazimierza. Pomocy tej jednake teraz nie uzyska, w Haliczu bowiem zaszy zasadnicze zmiany. Wojsko wgierskie zajo Halicz, a atwy swj sukces postanerski wykorzysta i ksistwo halickie zaj dla swego rodu. Na tronie halickim osadzgo syna Andrzeja (pniejszy krl wgierski Andrzej II) i sam przyj tytu krla HaWodzimierza uprowadzi ze sob na Wgry, gdzie go osadzi w wizieniu5. Udzieleniez Kazimierza Romanowi pomocy grozioby konfliktem z Wgrami. Kazimierz zapewne nie godzi si na poczynania Beli w Haliczu, na wojn z Wgrami jednak nie zdecydowa sirdziej e wrd rycerstwa krakowskiego wybucho niezadowolenie tak przeciw gwnemu Kazimierza wojewodzie Mikoajowi, jak i przeciw samemu ksiciu6. Roman uda si po pdo swego tecia w. ksicia kijowskiego Rury-ka II, lecz i ta pomoc nie na wiele si rzydaa, albowiem bojarzy haliccy spodziewali si pocztkowo, e przy modocianym krwgierskim chwyc wadz w swoje rce i dlatego kiedy Roman ruszy na Halicz z pomostanli po stronie wgierskiej. Gorzej, e Romanowi grozio pozostanie w ogle bez d

icy, gdy ksistwo wodzimierskie mia obecnie w swych rkach brat Romana Wsiewood, rowolnie zrezygnowa z niego nie chcia. Nie pomoga pomoc naszego Mieszka Starego, ktrego Roman si zwrci7, widzc niech rycerstwa krakowskiego. Dopiero interwenkijowskiego dopo-5 Lat. hip. s. 661. Z tego czasu (2 V 1189 r.) mamy dokument krla wgierskiego Beli III, w ktrym tytuuje si r e x G a l a t i e, G. Fejer, Cod. dipl. Hung., tII, s. 247.6 Kron. Wincentego, s. 415.7 Lat. hip. s. 662.13moga Romanowi wrci do Wodzimierza, a Wsiewood wrci do swego Beza.Tymczasem w Haliczu gospodarowali Wgrzy nie liczc si zupenie z miejscow ludnocic dziwnego, e jak pocztkowo bojarom halickim podobay si rzdy modego krlewic

o, to obecnie zaczto aowa rodzimego ksicia i powzito plany zrzucenia obcych rzjednak byo0 zgod na nowego kandydata, ktrego by mona byo przeciwstawi wgierskiemu ki. Sam los przyszed im obecnie jednak z pomoc. Uwizionemu bowiem na Wgrzech z Bel Wodzimierzowi udao si w nastpnym roku przekupi stra i uj z Wgier. Udcesarza Fryderyka Rudobrodego i prosi go o pomoc. Za zoenie cesarzowi hodu1 przyrzeczenie pacenia na znak ulegoci rocznego trybutu 2 tysicy grzywieyska jego poparcie. Poniewa Fryderyk przygotowywa si wanie do wyprawy krzyoweimierza do Polski do Kazimierza z propozycj udzielenia owemu pomocy. Byo tonawet Kazimierzowi na rk. Wykonujc zalecenie Fryderyka usuwa z Halicza nieystne dla Polski panowanie wgierskie i mg utrwali wpyw polski w ssiednim ksickim. Wyprawa prowadzona w sierpniu 1190 r. przez wojewod Mikoaja osadzia Wodziza z powrotem w Haliczu. Krl wgierski ustpi z Halicza, lecz czeka na leps

bno opanowania go znowu.W pierwszych latach rzdw w Krakowie Leszka Biaego wzy czce Romana z dworem kcieniy si jeszcze bardziej. Jak ju wspominalimy9 5 maja 1194 r. zmar nieoczekizimierz8 Charakterystyk tych rzdw daje Lat. hip. s. 665.9 Kron. Wincentego, s. 424.14Sprawiedliwy, zostawiajc wdow Helen i dwch maoletnich synw: Leszka i Konrada. objcia rzdw w Krakowie zostaa na nowo otwarta. Wedug postanowie statutu Bolesustego tron krakowski nalea si najstarszemu z rodu, a tym by wygnany uprzednio z


4/118

kowa Mieszko III Stary, rzdzcy w Wielkopolsce. Lecz statut Krzywoustego ju parokrnie by zamany. I teraz take monowadcy maopolscy na burzliwej naradzie, cz bsprzyjajca Mieszkowi Staremu chciaa wanie tego ksicia powoa na tron krakowskwili odda rzdy starszemu synowi Kazimierza, Leszkowi. Stao si to gwnie za sprawkrakowskiego Peki i wojewody Mikoaja, gorcych stronnikw zmarego Kazimierza. Usi widocznie udzia w rzdach za maoletniego Leszka 10. Lecz nie tak atwo byo Lobj spokojnie rzdy, mona byo si spodziewa, e energiczny Mieszko nie wyrzeknia w Krakowie, choby i zbrojn rk mia je odebra maoletniemu bratankowi. I rzeczpierw wysa Mieszko poselstwo do Krakowa, dajc dobrowolnego odstpienia mu rzdwi owiadczajc, e od raz wybranego ksicia nie odstpi. Wobec tego Mieszko, zapewnbie pomoc ksit lskich u, przygotowywa si do wyprawy na Krakw. Dla modego Le

grona chwila i naleao obejrze si za jakim

sprzymierzecem, aby mc stawi opyjowi. Takim naturalnym sojusznikiem mg by. tylko Roman, z dworem krakowskim siln

powizany. Same okolicznoci sprzyjay panom maopolskim, nie trzeba byo10 Ibid. s. 436.11 Ibid. s. 434. Dugosz, Historia, t. II, s. 142 wspomina o pomocy pomorskiego Mszczuja, lecz ten nie bra udziau w bitwie nad Mozgaw-

15wysya specjalnego poselstwa do Romana z daniem pomocy, bo oto w tym wanie czasoman zjawi si na dworze krakowskim. Lecz aeby pozna przyczyny, ktre go znowu skna dwr krewnych musimy przenie si do jego ojczystego Wodzimierza i pozna stosana z innymi ksitami ruskimi.Wsiewood III, syn Jerzego Dogorukiego, tzw. Wielkie Gniazdo, w. ksi wodzimiers

lski i najpotniejszy z ksit pnocnoruskich postawi sobie zdaje si za cel oso ksistwa kijowskiego, jako centrum caej Rusi, a przez to podniesienie wasnego kswa 12. Sposobno wkrtce nadarzya si. Ruryk, w. ksi kijowski, wspomniany ju tzie z bratem ksiciem smoleskim Dawidem 13, przeprowadzajc zmiany w podziale ziem skich midzy ksitami, nie uwzgldnili Wsiewooda. Tego uy Wsiewood za bezporerygi przeciw Rurykowi. Oburzony rzekomo na niego wysa do Ruryka poselstwo z daniydzielenia mu jakiegodziau. W razie odmowy grozi wojn. Ruryk, ktry musia si acznym ksiciem suzdal-sko-wodzimierskim, uwaanym za seniora ksit ruskich u, obwo wszelkiej rekompensaty. I teraz wysza na jaw intryga Wsiewooda. Chcc osabi yka przez pornienie go z energicznym ksiciem, jakim bez wtpienia by zi Rurykaebie pi grodw, ktre Ruryk da wanie Romanowi. Ruryk znalaz si w przykrej syj strony nie chcia naraa si Wsiewoodowi, a z drugiej grozio mu nieporozumieniezi-

12 Lat. hip. s. 683. M. Hruszewkij, Istorija Ukrainy-Rusy, t. II, s. 216 n.13 Ibid. s. 681.14 Ibid. s. 683.16iciem, czego take chcia unikn. Z tego pooenia wybawi go sam Roman. Kiedy dowieosw Ruryka o daniach Wsiewooda, nie chcc by powodem niezgody 15, sam zrzek sgrodw i da dla siebie albo innych grodw, albo odpowiedniej zapaty w pienidzaprzez Romana grody odstpi Ruryk Wsiewoodowi. W taki wic sposb zdawao si, e mienie zakoczy si szczliwie. Lecz nie o grody te chodzio przecie Wsiewoodowi,ele i postanowi dalej konsekwentnie dziaa. Widzc, e Roman jest wzgldem tecia posobiony, postanowi raczej straci jeden z owych piciu grodw, aby tylko wywoa ww midzy teciem a ziciem. Zwrcony przez Romana grd Torczesk odda synowi Ruryka

, ktry by jego ziciem. Byo to naturalnie wyzwanie skierowane przeciw Romanowi, ksznie mg uwaa to za komedi uoon przez Ruryka i Wsiewooda tylko w tym celu, a przyznane podziaem ziemie. Poszuka sobie sprzymierzecw w ksitach czernihowm z nimi chcia wyruszy zbrojnie na Kijw, aeby zemci si na teciu. Jednake i zia z zaoonymi rkami. Dowiedziawszy si o poczeniu si Romana z Olgowiczami czi o zamiarze uderzenia na Kijw, zada od Wsiewooda pomocy, powoujc si na to,wywoa niezgod midzy nim i Romanem. Rozpocz walk z poczonymi siami dwu najzit ruskich Roman nie mia odwagi. Chcia poszuka innej jeszcze pomocy, a otrzy-mu kilkakrotnie od ksicia krakowskiego, postanowi i teraz tam si zwrci. Uda siowa na dwr modych Kazimierzowicw 16. I by-


5/118

15 Ibid. s. 684.16 Ibid. s. 686.2 Polska i Ru17o to wanie w czasie, gdy grodowi krakowskiemu zagrozi Mieszko Stary.Kiedy wic Roman przyby do Krakowa regencja nie tylko nie moga mu uyczy pomocy, wrcia si nawet do niego z prob o przysanie posikw przeciw Mieszkowi. Roman prciu, jakiego mu udziela Kazimierz i majc obietnic, e nastpnie Polacy wyrusz mc na tecia, uleg namowom panw krakowskich, wrd ktrych, jak to pniej zobaczyzwolennikw 17 i osobicie ze znacznym wasnym oddziaem popieszy Kazi-mierzowicomc 18. Dlaczego Roman stan po stronie synw Kazimierza, a przeciw Mieszkowi, z ktr

o przecie czyy, jak to widzielimy z wydarze z 1189 r., przyjazne stosunki? Moytumaczy w ten sposb, e zagroony od wschodu przez Ruryka, niepewny stanowiska i

ksit ruskich, wola z drugiej strony na tronie krakowskim widzie ksiniczk ruszyjazn sobie, anieli Mieszka, na ktrego pomoc, wobec znanych kopotw wewntrznyca, nie bardzo mg Roman liczy 19. Latopisiec ruski opowiada, e Mieszko dowiedziawsi o przybyciu Romana z pomoc regencji krakowskiej, wysa do niego posw z owianie chce si z nim bi i da, aeby Roman pogodzi go z bratankiem, czyli jak nalnako-17 Kron. Wincentego, s. 438.8 Ibid. s. 433: Adest parvulorum subsidio ducis de Wladimiria Romani pia miseratio, non cum parva Rut-henorum numerositate. Meminit namue idem Roma-nus, uanta ergase Casimiri fuerint beneficia, apud quem paene a cunabulis educatus, eodemue, quo fun-gitur, ab eo principatu est institutus".

' Ibid: Sciebat etiam, illis excisis, suae radici secu-rum imminere, hinc a Mescone, si'vicerit, illinc a prin-cipe de Kiow, cuius filiam repudiaverat".18ni go do odstpienia mu tronu krakowskiego, dla Mieszka bowiem to jedno mogo by wkiem zgody, Roman jednak wbrew swoim doradcom nie usucha wezwania Mieszka. Do walki przyszo niedaleko Krakowa nad rzeczk Mozgaw 13 IX 1195 r. Walka bya zacita, mi Leszek i Konrad w samej bitwie udziau nie brali, a gwn rol odegra Roman, totrocznikw polskich nie bardzo si pomyli, podajc, e nad Mozgaw stoczono walk z . Bitwa bya nierozstrzygnita. Mieszko po stracie syna Bolesawa cofn si do Wiel. Podobnie Roman, sam ranny, po stracie znacznej liczby swych ludzi, postanowi wrci do Wodzimierza.Kiedy o tym dowiedzia si biskup Peka, ktry w pobliskim klasztorze jdrzejowskim wa na wynik bitwy, popieszy za odjedajcym Romanem, aeby nakoni go do powrot

Krakowa. I mimo yczliwoci, z jak odnosi si Roman do biskupa, jak to wida z opownaszego kronikarza, usprawiedliwiajc si odniesionymi ranami i wielk strat wojskoman do powrotu nakoni si nie da, ostrzegajc jedynie, aby nie cigano Mieszka, ko broniono Krakowa. Jednake obawy Peki przed Mieszkiem byy ponne. Mieszko dotkntrat syna zaprzesta ju do koca ycia dochodzi swych praw do Krakowa drog ornniu maoletniego Leszka matka Helena, majc przy sobie rad, zoon z biskupa PekiMikoaja i kilku innych, ktrzy w rzeczywistoci chwycili rzdy w swe rce 21. Romamiast pozornie pogodzi si20 Rocznik grnolski, MPH, t. III, s. 715: in Mes-cava bellum cum Romano rege f21 Kron. Wincentego, s. 436: praesul Fulco et pala-tinae comes excellentiae Nicolaus, cum uibusdam pro-cerum, reipublicae curam suscipiunt".z teciem, oczekujc lepszej sposobnoci pomszczenia si za odebranie mu ziem. Tak wrazie zapanowa spokj w ssiednich ksistwach: krakowskim i wodzi-mierskim.

Niedugo potem nadarzya si regencji krakowskiej nowa sposobno rozszerzenia wpywh w ssiednim ksistwie halickim. Okoo 1199 r. zmar w Haliczu ksi Wodzimierz22ontn dziel-; nic, dlatego ksita ruscy jedni si, drudzy sztuk, a- inni obomne ksistwo zaj usiowali" 23. Wprawdzie ju uprzednio widzielimy, e krlowie wi opanowa ksistwo halickie, teraz jednake o wystpieniu Wgrw nie syszymy. Przyyy zapewne spory, ktre wybuchy na Wgrzech po mierci Beli III (1196 r.) midzy jmi: Emerykiem i Andrzejem. Wojna midzy brami toczya si w latach 11978 i zawarta nie przyniosa uspokojenia. Zamieszki wewntrzne utrudniay ekspansj na zewntrz, Midzy ksitami ruskimfpretendentami do tronu halickiego by take Roman, ktry na


6/118

krtki czas zasiada na tronie halickim. Wyparty przez krla22 Wg przekazu latopisu Wodzimierz uchodzc na Wgry zabra ze sob dwch synw, La660, natomiast z Wgier wrci sam. Co si stao z synami, nie wiadomo, adnej wzmiich w latopisie pniej nie ma. Tak samo nie znamy ich imion. M. Hru-szewkij (Istora Ukrainy-Rusy, t. II, s. 454, przyp. 2) domyla si ich imion: Wasylko i WodzimierJan, na podstawie bulli papiea Honoriusza III z 29 l 1218 r. dla klasztoru bazylianw, A. Theiner, Mon. Hung., t. I, nr 16, w ktrej jest wspomniane nadanie na rzeczklasztoru dwch krlw ruskich: Annuum vere redditum tredecim cantariorum a Basilit Johanne Blande-mero, Russorum Regibus apud Galizan vobis conces-sum".3 Kron. Wincentego, s. 437. Zob. ry. 1. 20wgierskiego i zmuszony wrci do swego Wodzimierza, nie wyrzek si myli powrotu

i teraz na wiadomo o oprnieniu si tronu halickiego ponownie udaje si do Krakowo pomoc. Rzdzca w Krakowie regencja, pamitajc o udziale Romana w walce z Mieszki

tarym, zgodzia si na udzielenie pomocy24. Z osobistym udziaem Leszka ruszyy oddzolskie na Halicz. Wtpi w opowiadanie naszego kronikarza Wincentego, e kiedy wojskpolskie zbliyo si do Halicza, bojarzy haliccy wyszli naprzeciw i prosili, aeby rj sam Leszek zasiad na tronie halickim zamiast ksicia Romana. Mona by jedynie w owiadaniu Wincentego widzie obawy bojarw przed Romanem, ktry mgby mci si za pna stron wgiersk, kiedy Roman po raz pierwszy opanowa Halicz. Przy udziale oddzlskich Roman zasiad ponownie w Haliczu, a zczywszy teraz oba ksistwa: wodzimierhalickie stworzy w poudniowo-zachodniej Rusi nowe znaczne centrum polityczne, ktjeszcze za jego panowania doszo do znacznej potgi. Wprawdzie nie mona wierzy Witemu, e Roman chcc pozyska dla swych planw regencj krakowsk obiecywa uznawa zchnictwo Leszka25 i e Leszek osadzi go jako swego namiestnika, lecz mona przyj

an dostajc si na tron halicki przy poparciu polskim, czu pewne zobowizania wobec zka za t pomoc.24 Szczeglnie jeden z czonkw rady wystpi jako gorcy stronnik Romana i tak wyrim: qui huius reipublicae semper coadiutor et quasi uidam pe-dagogus... exstiterit", Kron. Wincentego, s. 438.25 Ibid. s. 437: non principem Galiciae sed procura-torem suum instituat", Dugosz, Historia, t. II, s. 152, rozszerzajc to opowiadanie Wincentego dodaje nawet, e Roman zoy Leszkowi przysig wiernoci, lecz jest to domys Dugosza.21Tymczasem na tronie krakowskim dokonyway si cige zmiany. Po nierozstrzygnitej bnad Moz-gaw na tronie krakowskim utrzyma si Leszek, lecz Mieszko Stary nie wyrzeknadziei powrotu do Krakowa. Pocztkowo prbowa pozyska sobie przychylno monych h, lecz kiedy pozna, e wpyw ksinej jest jednak znaczny, rozpocz starania pozy

dla swoich planw. I uzyska to, e ksina odstpia mu rzdy w Krakowie, zwizawsprzysig, e przekae rzdy tu po swej mierci Leszkowi. Widocznie ciy jej wpyw o zapewne okoo 1199 r. Lecz stan ten nie by trway. Jeszcze dwukrotnie wraca Miesdo Krakowa, lecz krtko tu rzdzi; umar 13 III 1202 r. mier ta otworzya monym nowu drog do wyboru ksicia wedug wasnej woli. Przeway gos wojewody Mikoaja, ksinej Heleny przeprowadzi wybr syna Mieszka Wadysawa Laskonogiego. Ksi tewie, lecz niedugo tu zabawi. Panowa zaledwie kilka miesicy. Kiedy bowiem zmar, e w tym samym roku co Mieszko Stary, wojewoda Mikoaj, Wadysaw Laskonogi musia Krpuci. Na tron krakowski wrci ponownie Leszek Biay, Laskonogi zawyjecha do Wi, a majc za wzr dzieje ojca, przez cae swoje ycie czyni zabiegi, aeby tu powrI w ssiednich ksistwach ruskich spokoju nie byo. Roman z miejsca postanowi utrwae rzdy w ksistwie halickim, a przede wszystkim ukrci dotychczasowe stanowisko wich bojarw, ktrzy za czasw Rocisawiczw, a szczeglnie ostatniego, Wodzimierza,

wie wadz w swe rce. Widocznie czu si Roman pewnie w Haliczu, kiedy postanowi rpozycj wrd bojarw. Zamanie22przewagi monych bojarw zjednao mu popularno wrd ludu wiejskiego i drobnego mio czym w przeszo p wieku pniej opowie miejscowy latopis. Wszystko to wysuno najznacz-niejszego ksicia poudniowej Rusi, a rozgos o zwycistwach, jakie odnosiku nastpnych latach, rozsawi jego imi daleko na zachodzie.Umocniwszy si w Haliczu prowadzi Roman dalsz walk z Rurykiem kijowskim. Drogi tysit rozeszy si jeszcze przed powtrnym zajciem przez Romana Halicza, a widomym Jffgr> byo zerwanie maestwa Romana z crk Ruryka^ Przedsaw, ktr Roman odes


7/118

. Kto obecnie zacz wojn nie wiadomo. Moe Roman, ktry chcia uprzedzi Ruryka, tatni, pozyskawszy jako sprzymierzecw czernihowskich Olgowiczw. Ksita planowalnie na Romana i odebranie mu Halicza. Kiedy o tym dowiedzia si Roman, uderzy na K, zaj go i odda swemu bratu stryjecznemu, ksiciu uckiemu Ingwarowi. Dla siebie awi zwierzchnie stanowisko nad Kijowem, Rurykowi zaprzydzieli ksistwo owruckie.ezporednio potem ruszy na Poowcw, ktrzy byli prawdopodobnie w przymierzu z Rurypobi ich, spustoszy posiadoci i wrci do Halicza. Niedugo jednak trwa spokj. Roman wrci do siebie, a w Kijowie jest tylko Ingwar, postanowi sprbowa szczcijw. Sprowadzi wielkie hordy Poowcw i z pocztkiem 1203 r. zdoby grd kijowski. a Kijowianach za ich sympatie okazywane Romanowi odda miasto na up Poowcw, ktrzupenie zniszczyli. Przymierze Ruryka z Olgowiczami

26 Latopis awrentewski (Poln. sobr. russk. let., t. I, wyd. z 1872 r. s. 396) opowiada o tych wydarzeniach pod 1202 r. Data ta zdaje si najbardziej wiarogodna.23i Poowcami zbliyo na razie Romana do byego tecia. Roman odda mu z powrotem Kijunkiem jednak wyrzeczenia si przez Ruryka owego przymierza. W pierwszych miesicach1204 r. ksita ruscy urzdzili wspln wypraw na Poowcw, chcc pomci zniszczmi by take Ru-ryk i Roman, ktry w wyprawie odegra gwn rol. Podczas powrotu wmkw ziemi kijowskiej nieprzyja Romana z Rurykiem znalaza epilog. Po jakiejsprzRoman kaza pojma Ruryka, odwie do Kijowa i postrzyc go wraz z on i crk w klaw Kijowie odda synowi Ruryka Roci-sawowi, uzaleniajc go jednak od siebie. W testworzy znaczne pastwo. Nic wic dziwnego, e starano si pozyska przyja potznany na Zachodzie i w rdach zachodnich wystpuje z tytuem krlewskim. Trudno jerdzi na pewno, czy odpowiada prawdzie pniejsza wiadomo, e papie Innocenty II

selstwo do Romana, ktremu w zamian za przyjcie wiary aciskiej obiecywa koron kZnajc polityk Innocentego III mona by przyj, e fakt taki mg zaistnie, chociy reminiscencj wydarze z poowy XIII w. e Roman mia kontakty z katolickim Zachoadczy zapiska w nekrologu klasztoru benedyktyskiego w Erfurcie, w ktrej Roman wysje jako dobrodziej klasztoru.28 S pewne poszlaki, e druga ona Romana (Anna?) mogkatoliczk i maestwo to doszo moe do skutku27 Szczegy zob. M. Hruszewkij, Istorija Ukrainy-Rusy, t. III, s. 1112.Necrol. s. Petri Erfordensis pod dat bitwy pod Zawicb istem ^Romanus rex Ruthenorum dedit nobis^X marcas", zob. W. Abraham, Organizacja ko. tac. na Rusi, s. 95.24fc.T Hj-i- :*4f9i

f = * !* 5 ".*-* s 2 s &- r3 3 1^- l s Pl l S & ? _,*? c * t^ Li5l a c-3 S?!-5>So-sS'-3''2^:;rllni*iilUS3irfi f |11 * -s - If Jl *i s li I.1 e e ? r "i S I & l Ib f* 1*2 r *""*?Ua Illft?tliS 56*>653-'35!s*?3^!|Si?is.s|s C w MV, ** JT

Illllllimio6001N T3 Octf Coo! 3O 60


8/118

O73 S0$oaao.2* oaS> lg

c ot- -mienie Litwy i Rusi byo szczeglnie grone dla Ma-"*^*"8*"sza 6. Cige _zagr.oêjMeJ|!Iazowsza_^d pnocy tu-^t**vJ^xfl' maczy nam koniecznowania przez Konradafv ""^ przyjaznych stosunkw z ksitami woyskimi. Nic '' , wic dziwnego, e stara si skoni take brata do** f ^ zaniech

ch krokw przeciw Danielowi. Z opo-Wô^ wadania latopisu mona si domylaonrad?^'^-pragn zainicjowa zjazd Leszka z Danielem, lecz do 4^?-T- -> tego nie 7. Wobec tego Konrad,wy_co|a si z dal- ' _szLJ_jwa]klJ^sz^ka_z_Daniela^^

zupen ne-

utralno^ wobec wydarze w ssiednich ksistwach ruskich" a do 1228 p., kiskutek otwarcia siej; ,j\, widokw na uzyskanie tronu krakowskiego Kon

rad,^^; -uzna dla siebie za korzystne nawizanie z Romanowi-A*, jO^,.^-czarni bliszych stosunkw. -.,. .^...i. ^WjByo to po zbrodni gsawskiej,.jp wadztwo nad Kra$w, >*w.t kowem rozpoczy si wh wzajemnie si^~-\jL-zwalcza j/Kônrad jmazowieckj/ /Wadysaw Laskonogj/ i/Hetyy Wprawdzie pretendentem do tronu \ A V krakowskiegd""Ju od lat kilkunastu by .WadysawjC r**^ Laskonogi i on to gwnie wystpowa przeciw rzdom..i-_ia Biaego, lecz__zajrqojiyê^ wasnej jizielnicy"*^ , t" w JWjelkopolsce^przratan]sJaie.jnjagL.pflfirê^,sj^^ "^T1 swych _pretensj|i. Nic wic dziwnego, e ch wa--^ "'x* runkach zdawao si, e najwiksze szans bdzie miaU*y5 Lat. hip., s. 721. Stosunki panujce wwczas Litwie omawia: H. owmiaski, Studid pocztkam spoeczestwa i pastwa litewskiego, t. III, Wilno' 19311932 oraz

aszuto, Obrazowanie litowsko go gosudarstwa, Moskwa 1959, szczeglnie cz. III, s. 366 n.6 H. Paszkiewicz, Jagiellonowie a Moskwa, Warszawa 1933, s. 64.7 Lat. hip. s. 737.\'**V^:2>ss*>VVU^=v ^fy, a%xWN^ VM*VVV

Konrad. Ale tak atwo ustpi z Krakowa bynajmniej * 0^3 n-e mylaa wdowa , energiczna ksina V Grzymisawa, pragnc zatrzyma w swych rkach rz-^^ *1

maoletniego syna Bolesawa. Czy Kon-^ rad wzi udzia w wyprawie Leszk Pomorze w 122(7 r. rda nic nam nie mwi, mona by si jedynie tego domylau wyprawy wskutek mierci Leszka Konrad powrci do siebie. By moe najazd PrusKonrada do powrotu na Mazowsze,"zamiast udania si wprost do Krakowa. Leczpoleci uda si tam najenergiczniejszemu z synw, Kazimierzowi, aeby broni intereStanowisko ksinej popierali pocztkowo moni maopolscy, tak wieccy jak i duktrzy za wszelk cen nie chcieli dopuci Konrada do rzdw w Krakowie. iKiedy zae zagraa Konrad, . ktry nawet zjecha ju do ziemi krakowskiej, weszli w porozuz Wadysawem Laskonogim i zawarli z nim umow, na podstawie ktrej Laskonogi objnad maoletnim Bolesawem i obieca broni dziedzictwa jego przed wszelkim najazdeastpnie mia adoptowa Bolesawa i przekaza mu swoj dzielnic wielkopian za to moni otrzy-V mali zatwierdzenie dotychczasowych przywilejw. Spodziewali si oni, e rzdy Laskonogiego, zagroonego ustawicznie w Wielkopolsce prz

ratanka, nie M1 d dla ich aspiracji niebezpieczne, z drugiej strony chroni ich prd rzdami Konrada. Lecz Wadysaw n^tj**.. Laskonogi wskutek stanowiska Wadysawnica \ "^*J f nawet sam do Krakowa popieszy nie mg. Konrad W>"C_przebywa dwoma synami w Maopolsce stara si Grzymisaw pozyska dla swych planw, ina stawiaa opr. Naturalnie, e pobyt Konrada w Maopolsce stawa siisawy uciliwy. Dopiero wiadomo o nowym najedzie\ V l ) \ ' t) -

\ l ,,.,;..,; >JVA' "^ r'^v**>vv$'*. \TWfc i*yL-*p*''* '*'*>j A>i'-\>jjvv


34/118

Prusw na Mazowsze zmusia Konrada do powrotu do domu. Grzymisawa odetchna zapz ulg, lecz musiaa zdawa sobie spraw, e w tych warunkach utrzymanie si prie krakowskim i sandomierskim bdzie bardzo trudne, wobec zajcia wszystkich si skonogiego w Wielkopolsce. Trzeba si byc*t rozejrze za innym opiekunem. Wybr nie ielki, ''6^*l^r* jedynym waciwie ksiciem, ktry mg da gwaran-0^^***^ cj pokoodaty. Za nim te opowie-Zpy1^dziaa si znaczna cz monowadcw krakowskich M*, im\ Dlatego te Grzymisawa nawizaa z nim ukady, naLY,podstawie ktrych Henryk Brodaty obj rzdy w Kra-\ (- v kowie, a ksina z syaa przy dzielnicy sando- Vt iSW mierskiej.

^* HM^**^Zdawao si zapewne Grzymisawie, e zapanuje teraz spokj, dlatego nawet zgodzia si pod dowdztwem wojewody sandomierskiego Pakosa-wa na pomoc Danielowi, panujcemu Wodzimierzu. Przypominam, e Pakosaw to czonek rodu Awdacw, zwolennikw przyjawiczami. Czy posiki wysa take Konrad, trudno stwierdzi, raczej nie. Byo to w le8 r. Poniewa pomoc Grzymisawy przez wysanie Pakosawa, wyklucza w 1228 r. powszecw naszej literaturze przyjt wypraw Daniela z bratem na Wielkopolsk na pomoc Konwi, musimy bliej zaj si wypraw z 1228 r. i pozna okolicznoci, wrd ktrych dalki ksit ruskich przy wspudziale Leszka i krla wgierskiego Andrzeja II stara^y, stawi w poprzednim rozdziale. Nawizujc obecnie^.,^v, do niego przypominam, eiosn 1227 r. odbya si^^.i,. wielka wyprawa polsko-wgierska na panujcego*v:f1panujcego\ w Haliczu ksicia Mcisawa Udaego i wspierajcego s

go Daniela. Wprawdzie wyprawa skoczya si niepowodzeniem, mimo to drogukadw w poowie.7 Polska i Ru

tf7

1227 r. Mcisaw odstpi Halicz krlewiczowi wgierskiemu Andrzejowi, a sam osiad (kraj na prawym brzegu rodkowego Dniestru). Byo to naturalnie z krzywd Daniela, y ju od kilku lat zmierza do odzyskania ojcowizny, jednak jak dugo y Mcisaw, ki nie rozpoczyna, ca energi powicajc zjednoczeniu ziem woyskich. Stosunki

i ksitami ruskimi ukaday si pod.,^}j.,cOi^'wpywem sojuszu politycznego trzech najznaczniej-^ ^rszych ksit pouskich, a to: kijowskiego, czernihowskiego i halickiego, ktrzy utrzymywali rwnowagpolityczn. Porozumienie to powstao jeszcze za rzdw Mcisawa w Haliczu utrzymakiedy w Haliczu rzdzi ju krlewicz wgierski 8/J(Przyczyn nowego konfliktu, do ktrego zostali wcignici i Polacy bya sprawa Czarka. Gdzieokoo 1225 r. zmar Mcisaw Niemy, ksi ucki i pe-resopnicki, stryj ny, poruczajc opiek nad synem Iwanem i rzdy w jego dzielnicy Danielowi. Niedugo pwan ojca, zmar bowiem okoo 1227 r. Korzystajc z tego, brat stryjeczny Iwana, v v-Ma wic rodzony brat Grzymisawy, Jarosaw Ingwaro-"


35/118

browolnie Wgrom, midzy teciem a ziciem utrzymyway si przyjazne stosunki, przj pozornie. Latopis opowiada, e Mcisaw mia wyrzuty sumienia z powodu oddania Haa Wgrom, a nie Danielowi, usprawiedliwiajc si intrygami bojarw halickich. Kiedy ose Daniela przyby do Mcisawa, uoono, e Mcisaw nakoni Poowcw do najazdu a go Andrzejowi i odda Danielowi, w sprawie zaCzartoryjska Mcisaw zachca Danprawy. Z takimi planami powrci pose do Daniela w sam Wielk Sobot (marzec 1228bec tego obaj bracia zaraz wyruszyli i w sam Wielkanoc zajli Czartoryjsk, usuwajc stamtd rzdy ksit piskich. Wypadki te przedstawia Latopis hi-packi p. Poniewa jednak opowiada bezporednio potem pod tym samym rokiem o mierci Mcisago, ktr na podstawie wiadomoci innych latopisw, majcych dobre daty, historycy pj na rok 1228, zajcie ziemi uckiej przez Daniela naley przyj na koniec 1227 r

rtoryjska na marzec 1228 r.10 Jedna cz planowanej akcji, jak widzimy, powioda sielowi, natomiast plan wyprawy na% %. Halicz upad wobec mierci Mcisawa. Dotych

owa '"v"^'lt rwnowaga polityczna zostaa zachwiana i Daniel zna- "*V laz si w wieniebezpieczestwie. Z namowy bo- |/~^* , wiem ksicia piskiego Rocisawa powstaw i.,>,xC * ksiciu wodzimierskiemu wielka koalicja. Weszli d^. niej ksiksi kijowski Wodzimierz Ru-rykowicz, onaty z siostr Daniela, ksi czer ihowaz stronnicy wgierscy wrd bojarw halic-^ N *i. kich. Akcja mediatorska mpolity nie przyniosa **^*p^~~~~x * *\

10 Midzy jednym a drugim wydarzeniem autor lat^VM**^^ pisu umieszcza opowiadanieo najedzie na ziemie ru- < skie Jawingw, ktrzy zostali pokonani przez Danii Wasylka. Wypadaoby to na przeomie 1227/8 r.

7* 99\^W:

IIIÂâiiÂ'-l*. lw*


36/118

ocTa KbieBoy co ITaKOCJiaBONTBOeBOflOK).O.13 Szczegy zob. B. Wodarski, Rola Konrada mazowieckiego, s. 11, przyp. 3.100^4 wv \\C i ',, , ' V fralbowiem obj je tu najprawdopodobniej Wadysaw M^ Laskonogi, ktry wanie w 122hwilowo ^K^Wyl wojn z bratankiem. Do rk Konrada dostaa si za- AIpewne tylko pnocna cz dzielnicy sandomierskiej, \^ ^^^ w ktrej osadzi najstarBolesawa. Reszt \/ -\\ ziemi sandomierskiej zatrzymaa Grzymisawa. Mimo ^'M*znaczna cz historykw naszych przyjmuje, e po^/lUuww^1 uwizieniu Henryka Brrzdy obj Konrad,^ ^5^ l jestem zdania, e rzdy obj raczej Wadysaw Lasko-

a tp_ .bowiem z przebiegu wyprawy Konrada z Romanowiczami na Wielkopolsk, o ktrejbd/ mwi niej. Gdyby K"onrad mia wwczas w rk*u rwnie ksistwo krakowielkopolsk na Laskonogiego nie miaaby celu. Decydujc si wic teraz na walk o Krniejszym Wadysawem, postanowi Konrad poszuka sobie sprzymierzeca. Zwrci si omanowiczw. Z poprzedniego omwienia wydarze wiemy, e wzajemne stosunki midzy Kona Danielem i Wasylkiem byy przyjazne i to uatwio mu teraz zadanie. Autor Lato-pishipackiego rozpoczynajc opowiadanie o tych wypadkach mwi, e po mierci bratonrad wielk mio okaza Danielowi i Wasylkowi i prosi ich, aeby mu przyszli z pysawa Starego 14. Przyjmuj, e wyprawa na Wielkopolsk ruszya w lecie 1229 o do bliszego jej terminu, to trudno go usta-14 Lat. hip. s. 754: no CMeTpn SpaTa CBoero KOH-flparB npnH .ZJaHMjian BacmiKa. B BejiMKoyro jiro6oBb. M npocM ero. a 6i,iCT'a mjia eMoy na noMomb MnoM^o-CTa eMoy na noMomb. na Bojio^HCJiaBa na craparo.

15 Nie mona wyprawy tej umiejscowi w 1228 r., jak to przyjmuje cz historykwzaj to bowiem przedstawione wydarzenia z 1228 r. Terminu jej nie mona przesuwa tapoza 1229 r., albowiem lato-pis, po opisie tej wyprawy mwi, e w jakiczas po powrie z niej, Wasylko pojecha do Suzdala na we-101

lic, chocia bowiem latopis do szczegowo przedstawia wypraw, to jednak nie okrej. W jednym tylko miejscu autor wspomina, e w nocy w czasie wyprawy gp_ad__wielkideszcz. Wojska ruskie prowadzili dwaj bracia. Z wojskami tymi, idcymi zapewne przez pnocne Sandomierskie poczy si Konrad oraz dwaj dygnitarze ziemi sandomierskni przez Grzymisaw, a to znany ju nam przyjaciel Romanowiczw wojewoda sandomiersakosaw, i oraz kasztelan wilicki Mciwoj. Udzia ich podyktowany by zdaje si przGodzia si na ni i Grzymisawa, nie tyle zapewne z obawy cignicia na siebie naj

ego, ile raczej w obronie interesw Laskonogiego. Obaj dowdcy otrzymali zapewne odksinej odpowiednie instrukcje, aeby raczej uatwiali Laskonogiemu obron, z czegoa przyzna rzeczywicie si wywizali. (Obaj zreszt niedawno przyzywali Laskonogiegrakowa). Wyprawa ruszya na dzierawy Wadysawa Laskonogiego i pod-stpiona pod KalKiedy jednak zobaczono, e zaoga zamkna si w grodzie i prbuje nawet stacza wao" ruskie pozostawio oddziay polskie i zaczo niszczy kraj, kierujc si w okoliodu. Nastpnie ksita ruscy skierowali si na lsk, zu-pili Milicz oraz okolice mawszy znaczn cz lucTnoci, BuslnT~wTetti--do_Dbozu pod Kaliszem z zamiarem zdobgrodu. Lecz oddziay polskie jakonie miay ochoty do walki (domylam si, e to wo oddziay obu monych sandomier-sele swego szwagra Wsiewooda, syna wielkiego ksicia Jerzego, ktre jak z innych lapisw wiemy, odbyo si 14 IV 1230 r. Wasylko by onaty z crk Jerzego.6 Lat. hip. s. 754757. Mamy przedstawiony szczegowy przebieg wyprawy. Zob. ry. 5

102skich), wobec czego Daniel i Wasylko wziwszy swoich sami podstpili pod grd kaliskKonrada, w ktrego interesie leao zdobycie grodu, rozgniewao stanowisko oddziawch, lecz widocznie nic na to nie mg poradzi17. Do oblenia grodu przystpiy tylruskie, lecz wobec jego obronnoci nie byo to atwe. Ale te i pooenie oblonychocy prosili, aeby przysa do nich Mciwoja i Pa-kosawa (wynika z tego, e wiedziobecnoci). Razem z nimi pod mury grodu przyby i Daniel i za spraw Pakosawa przysporozumienia. Daniel nakoni Konrada do zawarcia ugody: przyjcia okupu, ktry posla Rusinw za pojmanych w znacznej lic/bie jecw. Poza tym latopis opowiada o zawaru wtedy midzy Polakami i Rusinami porozumienia, e w wypadku wybuchu midzy nimi wa


37/118

i, adna ze stron nie bdzie grabia czeladzi.Zakoczywszy w ten sposb wypraw, ksita ruscy wrcili do siebie. Wyprawa przyniokorzyci materialnych, take znaczny rozgos, co autor latopisu nie omieszka zaznacodnoszc, e aden z ksit ruskich z wyjtkiem Wodzimierza Wielkiego nie wszed te polskie. W porwnaniu przez autora latopisu wyprawy Daniela z wypraw Wodzimierza idz stwierdzenie pogldu panujcego na- Rusi w XIII w., e ziemie, na ktre wkroczyerz naleay do Polski18. Ale dla Konrada wypra-17 Ibid. s.-755: JlaKOMt 5Ke ne KOTAIUMM-B Gwinea.18 Lat. hip. s. 758: n BHMAOCTa co cjiaBoro. B seMJiio.CBOIO. HHIM 60 KHS3B H6 BKOflMJTB 6t B 36MJIK) JlAflb-CKoy TOJI rjioy6oKO. npo^e BojioAMMepa BejiHKaro. Naturalnie nie umiem tu stwierd

zi, o ktr wypraw Wodzimierza na ziemie polskie chodzi. Zob. D. S. Licha-czew, P' wrem, Het., t. II, s. 346. Zaznaczam tylko, e Roczniki hildesheimskie nie mwi pr. 992 o woj-103wa skoczya si waciwie politycznym fiaskiem, niczego bowiem w niej nie zyskiwa.zaprzeczy, e przyczynili si do tego w duej mierze obecni na wyprawie moni sandcy, a przede wszystkim wojewoda Pakosaw, ktry nakoni Daniela do zaprzestania walAle te za to zemci si pniej Konrad, po zajciu caego ksistwa sandomierskiegooimi stronnikami poszed na wygnanie, szukajc opieki na ssiednim dworze Romanowicz9. Kwestia rzdw w Krakowie pozostaa nadal dla Konrada otwarta. Chcc sobie czcitowa straty wezwa Grzymisaw na kolokwium, w czasie ktrego wymg na niej odstpjego Bolesawowi caego ksistwa sandomierskiego. Grzymisawie pozostawi zapewne tyemi sandomierskiej jako zaopatrzenie.

W krtkim czasie mia Konrad sposobno odwzajemni si Danielowi. Pozostawao to w padkami w ksistwie halickim. Kiedy po powrocie z wyprawy na Wielkopolsk Wasylko juuda si do Suzdala na uroczystoci weselne szwagra, zabrawszy ze sob znaczniejszycjarw, do Daniela przebywajcego wtedy w Ugrowsku przybyo poselstwo od Ha-liczan, doszc, e bojar Sudysaw (by on niegdystronnikiem Romanowiczw, lecz od 1217 r. sle stronnictwa wgierskiego wrd bojarw halickich i by gwn podpor rzdw krlnie polsko-ruskiej, lecz tylko o tym, e wwczas grozia Polsce wojna z Rusi, (immuippe illi grand contra Ruscianos bellum", MGH, SS t. III, s. 69).19 Wiadomo z dokumentu Grzymisawy z 18 XI 1230 r., Kod. Maopolski, t. II, nr 401a sunt hec... nobis et eisden testibus ad colloium cum duce Con-rado et militibusper eum pulsis olim de Polonia, tunc autem per filium eius de Russia revocatis"\104

skiego w Haliczu) wyjecha z Halicza i uda si z wojskiem na Ponizie, a w Haliczu posta z maymi siami krlewicz Andrzej. Posowie wezwali Daniela, aeby skorzysta uszy na Halicz. Daniel, ktrego gwnym marzeniem byo odzyskanie caej ojcowizny, sta nieczuy na to wezwanie. Nieoczekiwanie rozpocza si zacita walka o Halicz, przerwami lat okoo 15 od synnej bitwy jarosawskiej i w ostatecznoci miaa przynlowi panowanie w Haliczu. Lecz wrmy do jej pocztkw. Aeby zatrzyma Sudysawa pom, wysa ksi bojara Demiana z czci zbrojnych przeciwko temu, a sam z drobnym y popiesznie pod Halicz. Trzeciego dnia na noc stan ju pod Haliczem. Lecz tak swielkim popiechem wraca do Halicza uprzedzony widocznie Sudysaw, zdoawszy wymknanowi. pieszy, bo zna zmienne nastroje Haliczan i wiedzia, e upadek rzdw wgiupadkiem take i jego stanowiska. Daniel zasta Halicz zamknity. Zaj tylko przedmW nocy zdoa Sudysaw dosta si do miasta. Natychmiast zorganizowa obron, polecdo lodu na zamarznitym Dniestrze. Chodzio bowiem o to, aeby ld rozbi i utrudni

przez rzek. Wypraw wobec tego przyjmuje si na luty-marzec 1230 r. Ld zosta rzee rozbity i, jak opowiada latopis, rzeka nawodnia si"20. Ponadto zapalono jeszczeost na rzece. Daniel mia ze sob tylko nieznaczne siy. W trudnym pooeniu dopomogycie Demiana, ktry opanowa znaczn cz ziemi halickiej. Chodzio teraz o to, aebsi przez rzek. Na szczcie dla Daniela drewniany most wskutek wilgoci nie spona-

20 Ca wypraw Daniela podaje Lat. hip. s. 758759.*105


38/118

niela przeszy wic po nim i zajy Halicz. Pomny na dawne stosunki czce Daniela rskim, ksi puci wolno do domu krlewicza wgierskiego, z ktrym opuszcza HalicSudysaw.Panowanie Daniela nie trwao jednak dugo. Krlewicz Andrzej przybywszy na Wgry nakca i brata Bel 21 do wyprawy odwetowej. Do popiechu przynagla i Sudysaw utrzymujie naley dopuci do umocnienia si Daniela w Haliczu. Na czele znaczniejszych si ela na pnoc, aeby zdoby Halicz. Okry grd i wysa posa z daniem poddania Lecz Demian, w ktrego rku spoczywaa obrona nie podda si. W krytycznym pooenianielowi przybyli Polacy i Poowcy22. Domylam si, e kiedy Daniel dowiedzia si o iu wyprawy wgierskiej, zwrci si o pomoc do Polski, Do kogo mg si zwrci? Przo Konrada, ktry w ten sposb odwzajemnia si za pomoc rusk z poprzedniego roku. W

wielkich deszczw i powodzi Bela musia ustpi spod Halicza, wyprawa, w ktrej wygWgrw, skoczya si niepowodzeniem. Nie oznacza to bynajmniej, jak zobaczymy niejniel utrzyma si duej w Haliczu. W czasie wyprawy posikw polskich na RuwstawiDaniel u Konrada za rycerstwem sandomierskim wypdzonym przez Konrada w ubiegym roku. Przebywajc najprawdopodobniej na dworze Daniela, w obecnych wypadkach halickich rycerze polscy z pewnoci wzili udzia. Tote po zakoczeniu wyprawy Bolesaw, s, sprawujcy rzdy w Sandomierskiem,21 Bela IV od 1222 r. wystpuje jako wsprzdca.22 Lat. hip. s. 761: flanmit ace npimefle K co6i Jla-106zjecha si z ojcem 23 i zadecydowano o powrocie wygnanych rycerzy. W. zwizku z tym yonia si kwestia ich powrotu na urzdy. W listopadzie tego roku (1230) odby si zymisawy z Konradem oraz z odwoanymi z Rusi. Pakosaw nie powrci ju na stanowis

ody sandomierskiego, ale wraz z Mciwojem pozosta przy Grzymisawie i Bolesawie Wsiwym w Wiicy, gdzie Mciwoj obj palacj, a Pakosaw kasztelani.Po tych wydarzeniach przez kilka lat nie mamy w rdach adnych wzmianek o bliszycunkach ksit polskich z ssiednimi ksitami ruskimi. Wypywa to moe i std, e wie, jak szczeglnie dworski latopis Romanowiczw, kady nacisk przede wszystkim na nia wojenne, a w tych czasach wzajemne wspomaganie si Konrada i Romanowiczw chwilowo ustao. Co byo przyczyn wzajemnej nieufnoci trudno odgadn. Zapewne jedna i dona wyrzucay sobie zbyt sabe popieranie si wzajemne. A obaj dotychczasowi sprzymizecy tej pomocy potrzebowali. Jak wiemy z poprzedniego opowiadania, wyprawa wgierska z lata 1230 r., majca na celu przywrcenie rzdw wgierskich w Haliczu, zakoczowodzeniem. W Haliczu utrzyma si Daniel, ale tylko chwilowo. Latopis opowiada o dalszych niepokojach w Haliczu w najbliszym czasie. Zdaje si, e w' 1232_ r. mamy noypraw wgiersk, w nastpstwie ktrej krlewicz Andrzej wrci do Halicza. Wprawdzi

a Andrzeja (pod koniec 1233 r.) uatwia Danielowi chwilowe opanowanie rzdw w Halilecz ju w jesieni 1235 r. niechtni mu bojarzy ofiarowali tu rzdy ksiciu czer-23 Zob. przyp. 19.107

nihowskiemu Michaowi24. Nie uratowaa pooenia Daniela w Haliczu prba pozyskania ebie nowego krla wgierskiego Beli IV (Andrzej II zmar 21 IX 1235), do ktrego udaniel i bra udzia w uroczystociach intronizacyjnych Beli25. Czy mu si udao pozyssiebie nowego krla zobaczymy niej 26. Byy wic chwile, kiedy Daniel potrzebowa ppolskiej, a przecie szczegowy latopis nic nie mwi, aeby si zwraca o ni do Korad nie prowadzi spokojnego ycia, dc do opanowania Krakowa. Mona snu rne domrzyczyn ochodnicia stosunkw midzy Danielem a Konradem, lecz na podstawie latopisa tylko stwierdzi, e rozdwik jakiistnia, cho na razie panowa pokj. Lecz ni

otwartego zerwania. Pozostawao to w zwizku z wypadkami, jakie rozgryway si w sch ksistwach ruskich w zimie 1235/6 r. Kiedy akcja na Wgrzech nie udaa si, postaDaniel powrci do brata przebywajcego we Wodzimierzu. Nie chcc dopuci do utrwaMichaa w Haliczu, Daniel jeszcze przed swoim powrotem na Woy poleci zdaje si Wwi rozpocz akcj w kierunku odzyskania Halicza. W^tym celu Wasylko zwrci si o pPolakw 2VPo-4 By to m starszej przyrodniej siostry Daniela.25 Chro, pictum Yindob., Font. Hist. Hung., t. II, s. 232: Rex Bela filius eiuscoronatus est pridie Idus Octobris feria prima dn cathedrali ecclesia beati Petri Alb, quam ipse consecrare fecit, Colomano duce fratre eiusdem ensem regaem ad la


39/118

tus ipsius honorifice te-nente, Daniele vero duce Ruthenorum euum suum anteipsum summa cum reverentia ducente".26 Bardziej szczegowe przedstawienie tych wydarze w latach 12301235, zob. B. Wki, Rola Konrada mazowieckiego, s. 4753.27 Lat. hip. s. 774.niewa jak zobaczymy niej stosunki midzy Danielem a Konradem byy ju napite a wkay zerwane i Konrad zacz zwalcza Romanowiczw, do Konrada Wasylko si nie zwracatake, aeby to by panujcy wtedy w Krakowie Henryk Brodaty. Pozostaje jedynie Bolestydliwy.Przyjrzyjmy si wic stosunkom panujcym w ssiednim ksistwie sandomierskim.! Na poe uchwa zjazdu odbytego przez Konrada z Henrykiem Brodatym przy wspudziale arcybi

upa w 1234 r. Konrad uzna prawa Bolesawa Wstydliwego do ksistwa sandomierskiego, trzymujc dla siebie tylko pnocn cz ziemi sandomierskiej, tj. ziemi arnowskstydliwy nie bardzo dowierza Konradowi.. Zostawi wic rzdy w Sandomierzu Pa-kosasam odda si pod opiek Henryka Brodatego. Znajc ju z poprzedniego przedstawieniycyjn przyja Awdacw z Romanowiczami sdz, e to Pakosaw, za zgod zreszt Bolwysa jakioddzia na pomoc Wasylkowi. Niewielka to bya sia, kiedy obaj bracia, edszy nawet do Halicza zawrcili do domu. Bezsilno Romanowiczw omielia ich przeszcze wrd zimy w pocztkach 1236 r. poczyli si bojarzy haliccy z ksitami bom wsplnego najazdu na ksistwo wodzimierskie28. By to wstp28 Nazwa Boochowo wystpuje po raz pierwszy w la-topisach w XII w., bez bliszego oaczenia. W XIII w. Boochowcami zwali si osadnicy nad grn Sucz, terytorium wic graniczem trzech ziem: kijowskiej, woyskiej i halickiej. Jaki to by element etnogficzny nie wiadomo. Do poowy XIII w. o tery^ torium tym mao wiemy, dopiero w czasa

ch omawianych walk wystpuj w latopisie ksita boochow-109do szerszej akcji, majcej zapewni Michaowi panowanie w Haliczu. Zaczto upi ssstrony Boochowcw ziemie. Z pomoc Romanowiczom popieszy ksi kijowski Wodzimiiem rzdw w Haliczu przez Michaa czernihowskiego naruszao dotychczasow rwnowagw Rusi poudniowej. Napastnicy zostali rozbici, a ksita bo-ochowscy zostali pojmsprowadzeni do Wodzimierza.Zwyciskie zakoczenie walki przez Daniela stwarzao niebezpieczestwo dla rzdw Miec tego postanowi zorganizowa przeciw Danielowi wielk koalicj. Poczenie si Dazimierzem kijowskim sprowadzio do koailicji przeciw nim Izja-sawa Mcisawicza, kmoleskiego, pretendenta do ksistwa kijowskiego. Do koalicji wcign Micha take mazowieckiego 29. Ot przyjmuj, e do dawnych przyczyn rozdwikw istniejcych mia Romanowiczami doczya si nowa, a mianowicie zblienie midzy Romanowiczami i Bo

stydliwym, czego wyrazem byo udzielenie pomocy Wasylkowi. Inicjatorem tego porozumienia by bez wtpienia Pakosaw. Fakt ten rozgniewa Konrada i rzuci gwatownego obozu przeciwnikwscy" jako sprzymierzecy bojarw halickich przeciw Danielowi. Jako wolnych ksit bh uznawa Bolesaw Konradowie, kiedy w kilka lat pniej uderz na jego ziemi, Lat. . 792. Odtd Boochowcy wystpuj coraz czciej, zob. M. Hruszewkij, Istorija Ukrat. III, s. 155 i 536; W. T. Paszuto, Oczer-M, s. 150151.29 Lat. hip. s. 775: BO3Bejn> 60 6ameTb naM MsACJiaBt JlfiKTj H PoyCfc M. KoHpaTOBM JKe cTaBiiioy. Kfle HtitrbXOJIM. CTOHT.Romanowiczw. Gdyby w tych warunkach udao si Danielowi powrci do Halicza, Bolesliwy zyskiwaby znacznego sprzymierzeca do ewentualnej walki ze stryjem. Nawizanie

liszych stosunkw midzy Konradem a Michaem nie natrafiao zreszt na znaczniejsze. Konrad by wujem Michaa, ''ktrego matk bya nieznana z imienia najstarsza crka rza Sprawiedliwego, przyrodnia siostra Konrada 30. W ukadach o pomoc jako jej warunek moga by moe obietnica ze strony Michaa poparcia Konrada w uzyskaniu tronii kowskiego, f /Pod koniec lata 1236 r. Konrad wyruszy i stan w okolicy Chema. Przodem wysa odCzerwie, lecz ten zosta przez Wasylka rozbityS1. Micha oczekiwa tymczasem nadejjasawa, ktry mia przyprowadzi Poowcw, po czym mia si poczy z Konradem. Lea Daniela spustoszyli ziemi halick i odeszli z powrotem. Moe zo- . stali przekupii przez Daniela? Wobec tego Micha powrci do Halicza, a take Konrad w szybkim odw


40/118

e wraca do siebie, straciwszy znaczn liczb zbrojnych podczas przeprawy przez Wiep. Przyjmuj, e caa ta kampania zakoczya si jeszcze przed nastaniem zimy. Fakt, wa Konrada przez Wieprz miaa pocign tyle ofiar w ludziach32, by nastpstwem wezbzeki wskutek jesiennych deszczw,30 Lat. hip. s. 783; O. Balzer, Genealogia Piastw, s. 258.si Wprawdzie latopis opowiada, e oddziay Konrada pobi Wasylkowicz", przyjmuj, o by Wa-sylko".32 Lat. hip. s. 775: KoHflpar& no6tace flo J!AXOB-B ne-pec-B HOIITS. n Tonmica SflmecTb OT BOM ero BO BenproMHOJK6CTBO.110

111lub te pierwsze lody nie wytrzymay. Take odwrt Poowcw moe wskazywa na zbliaOmielony powodzeniem Daniel zaraz z pocztkiem nastpnego roku (1237) mia zamiar opwa Halicz, lecz prba ta nie udaa si, w Haliczu mieli bowiem Micha i odgrywajcy naczniejsz rol syn jego Rocisaw znaczn zaog wgiersk. Wynika z tego, e Bela dnak w dalszym cigu polityk ojca niedopuszczania Daniela do Halicza, gdy to przekaoby plany wgierskie utrzymania ksistwa halickiego pod zwierzchnictwem Arpadw. Wznie wic dobrze tu poznano ju plany ambitnego Romano-wicza. Zaoga wgierska w Halmiaa nie tyle pomc Michaowi, ile utrzyma tu zwierzchnictwo wgierskie. Nieduo ioso Danielowi uczestnictwo w uroczystociach intronizacyjnych Beli34.Nie rezygnujc bynajmniej z opanowania Halicza, z wiosn 1238 r. skierowa Daniel swuwag ku pnocy. Interesoway go dwie kwestie. Pierwsza to zagadnienie jawiskie. iu ziem zamieszkaych przez Jawingw powici Daniel w pniejszych latach, kiedy j

zi w ksistwie halicko-wodzimierskim, duo stara i na tym odcinku zarysuje si silalizacja polsko-ruska. Zagadnienie to omawiamy w osobnym rozdziale. Na razie tobyy pierwsze kroki na tym terenie. Oddziay Romanowi-czw przybyy do Brzecia35, lpowodu wylewu33 wczesne najazdy o charakterze przewanie u-pieskim trway zawsze bardzo krtkoawa rozpoczta w penym ju lecie moga si przecign co najwyej do pnej jesien34 Stosunek dworu wgierskiego do Daniela tumaczy nam take porozumienie mizy Danm a Fryderykiem Bitnym austriackim.35 Lat. hip. s. 776.112rzek zosta Daniel zmuszony do zaniechania wyprawy i przystpi do realizacji drugiekwestii, ktr zaplanowa, gotujc si do wyprawy na pnoc. Skierowa si ku ziemi dKrok ten porednio godzi w Konrada. Kiedy Konrad zagarn na Rusi ziemi drohiczys

jest oznaczy (wedug Kadubka Drohiczyn uzaleni od siebie Kazimierz Sprawiedliwydzie bowiem w rdach faktu tego podanego nie mamy. Mona by przyj z duym prawdom, e nastpio to wanie niedawno w czasie niefortunnych walk Daniela z Michaem, zyjazne stosunki midzy Konradem a Danielem urway si. Grd drohiczyski w chwili wDaniela na pnoc w rkach Konrada nie by. Rok bowiem przedtem (3 III 1237 r.) oddKonrad wraz ze znaczn czci ziemi midzy rzekami Bug i Nurzec zakonowi braci dobr. Z dokumentu donacyjnego Konrada wynika, e kiedy nastpio wcielenie zakonu do-brzdo Zakonu Krzyackiego (1235 r.), mistrz Bruno i pewna cz braci zakonnych wystpionu niemieckiego i zaoya wasn organizacj do walki z poganami. Skorzysta z tegpostanowi uy jej do obrony przed Jawingami i, co dla nas bardziej ciekawe, przesinami (w dokumencie he-retici), a wic przed Danielem. Liczy si wic Konrad z tymaniel zechce odebra zabran mu ziemi. Ot Daniel rzeczywicie napad na Drohiczyn(marzec 1238 r.) i pojma mistrza Brunona wraz ze starszyzn do niewoli. Odzyskanie

Drohiczyna miao dla ksistwa wodzimierskiego wielkie znaczenie, by to bowiem bardany orodek handlowy. O duej roli handlowej Drohiczyna wiadcz znalezione tam w wj iloci plomby oowiane, suce do piecztowania towarw. Znaleziona wielka ich ilwierdzi due obroty handlowe caego terenu bua-8 Polska i Ru113skiego. Chcc przeszkodzi ewentualnej wyprawie odwetowej Konrada spowodowa Daniel jazd na Mazowsze Mendoga i ksicia nowogrdzkiego Izjasawa36. Sam zaruszy ponownMichaa halickiego. Widocznie obecne pooenie tego nie byo zbyt silne, kiedy by zmy odstpi Danielowi ziemi przemysk.


41/118

W krtkim czasie nadarzya si Danielowi sposobno opanowania Halicza, a to w zwizymi wypadkami kijowskimi. Korzystajc z zamieszek w Kijowie, jeszcze w 1236 r. zaj ijw znany ju nam Jarosaw, redni syn w. ksicia suzdalsko-wodzimierskiego Wsie-wLecz dugo tu nie zabawi. Ju w dwa lata potem, na wiadomo o mierci starszego bzego II, ktry poleg w bitwie z Tatarami nad rzek Sita (4 III 1238 r.), opuci grski i uda si do Suz-dala, obejmujc zwierzchne kierownictwo caego rodu 37. Kijw ez ksicia, wida z tego, jak ju bardzo straci na znaczeniu. Niebezpieczestwo dlago grodu byo tym wiksze, e o miedz staa potga tatarska, gotowa kadej chwili dBy moe, e w tym pooeniu bojarzy kijowscy zwrcili si do dawnego pretendenta djowskiego, panujcego obecnie w Haliczu Michaa. Ten da si nakoni, oddawszy rzdu synowi Rocisawo-wi. Zapewne przywiecaa mu myl utworzenia znacznej potgi opar

sistwach: czernihowskim, kijowskim i halickim, aeby mc przeciwstawi si grozie tiej. Lecz siy i zdolnoci nie dorastay planom. Da temu dowd prawie zaraz syn Rowny swego stanowiska w Haliczu wobec objcia8 Ibid.: no TOM JKe jrhTi flarom-B ace sosBe^e na KOH-Apara JIuTBoy Mnir&flora.Maacjiasa HoBropofl&CKoro.' W. T. Paszuto, Geroiczeskaja borba russkogo na-roda za nezawisimost' , Moskwa1956, s. 173.114przez ojca tronu kijowskiego, odebra Danielowi ziemi przemysk, przez co naraa szpoczcie nowej wojny. Nastpnie da si namwi do wyprawy na Litw. Latopis podaje wzmiank, e Rocisaw wyprawi si na Litwinw 38. Poniewa ksistwo halickie nigdzz Litw, ani adnych zatargw nie miao, naley si domyla, e Rocisaw szed kos, e szed z pomoc Konradowi, ktry chcia wzi odwet za poprzedni najazd. Donie

Danielowi, przebywajcemu w ulubionym Chemie. Daniel szybko ruszy ku Haliczowi. Wicznie zaogi wgierskiej ju w nim nie byo (nic o niej bowiem latopis nie wspomina) o uatwio stronnikom Daniela poddanie grodu, mimo opozycji niektrych bojarw39. Rodowiedziawszy si o tym, zawrci z drogi (i to zapewne sparaliowao wypraw Konradw, tak e o adnej wojnie z Litw wwczas nie syszymy), lecz nie prbujc nawet wypz grodu, uda si na Wgry szuka tam pomocy. Nie mg mu jej udzieli ojciec, sam ciej zagroony najazdem tatarskim.Dotychczasowe swary wewntrzne midzy ksitami ruskimi miay wkrtce ustpi na dac nowej groby, ktra zawisa nad Europ. By ni nowy najazd tatarski. Niebezpieczerzerwao na pewien czas rozgrywki o rzdy w Krakowie. Caa uwaga bya teraz skierowau wschodowi, skd szy pierwsze wieci o zwycistwach tatarskich. Szy tym bardziej ekiwanie, e po niespodziewanym cofniciu si Tatarw po zwycistwie nad Kak (1223 echnie sdzono, e niebezpieczestwo mino. Jest

38 Lat. hip. s. 777. 59 Ibid., s. 778.115to troch dziwne, gdy Tatarzy przygotowywali si dosy jawnie do dalszych wypraw. Wiaa o tej wyprawie misja dominikaska, ktra w 1236 r. dotara a nad Wog. Jeden nw, brat Ryszard, donosi, e Tatarzy chc i na Niemcy" 40.Wczesn wiosn 1236 r. ruszya armia tatarska z zachodniego Ataju. Naczelnym wodzem nuk Te-mudyna Batu, ale faktycznymi wodzami byli dowiadczeni w walkach wodzowie tatarscy41. Przeszedszy przez Bram Narodw ju w czerwcu stan Batu nad Wog. Pierwadaniem byo umocnienie panowania tatarskiego nad Wog i Karn, wobec cigego zrywnawet czasami pomylnego, kam-skich Bugarw przeciw rzdom tatarskim. Std take ponie do najbliszych ksit riazaskich do poddania si. Najpierw zniszczyli Tatarzyarw. By to wstp do najazdu na Ru. Z pocztkiem zimy 1237 r. rozpoczli podbj zi. Na pierwszy ogie poszo ksistwo riazaskie42. 21 grudnia po szeciodniowym obl

aza. Rozpocz si wic pochd od ksistw pnocnych. Po Ria-zaniu pada Koomna, nzdal. Z pocztkiem lutego zosta zdobyty Wodzimierz nad Klam. Prbowa stawi Tatsi wo-dzimiersko-suzdalski Jerzy II Wsiewoodzicz, lecz stoczona 4 marca bitwa nk Sita zakoczya si klsk Rusinw i mierci Jerzego. Wie o tej klsce i mierleko po Europie rod-40 Exercitus Tartarorum contra Alamanniam yellet ire, sed alium quem ad destructionem Persarum mise-rat expectabat", M. L. Endlicher, Rer. Hung. Mon. Arpad. s. 253.41 Szczegowy przebieg wyprawy tatarskiej podaje W. T. Paszuto, Geroiczeskaja borba, s. 150 n.


42/118

42 Lat. hip. s. 778 n.kowej i Zachodniej43. Nadchodzce wiosenne roztopy, jak i silny opr, na jaki natrafili Tatarzy u ludnoci ruskiej bronicej swej niepodlegoci44, zmusiy Tatarw do pa stepy. Reszt 1238 r. dowdztwo tatarskie powicio na wypoczynek i zorganizowaniowo zdziesitkowanej armii. Rupoudniowa zyskaa w ten sposb zwok jednego roku. m 1239 r. wojska tatarskie rozpoczy najazd na Rupoudniow. 3 marca zdobyto Pereoudniowy, w padzierniku pad Czernihw. Jeden z chanw tatarskich Menge podstpi zada poddania si. Sdzi widocznie, e uda si zaj Kijw bez walki. Panujcy wodmwi. Tatarzy widocznie nie przygotowani jeszcze do zdobywania potnego grodu, csi45. Lecz i Micha pewnie nie bardzo wierzy w moliwo obrony, albowiem opucii uda si na Wgry. Rzdy w Kijowie obj chwilowo ksi smoleski Ro-cisaw Mc

o. Na wiadomo bowiem o tych wydarzeniach Daniel wyprawi si na Kijw, Ro

cisawa dzi tu swego namiestnika Dymitra, polecajc mu obron grodu przed Tatarami. Sam na

ae przenosi si do Kijowa nie my-43 Zapewne za porednictwem relacji dominikaskich, jak o tym wiadczy Ex Thomae Hisria pont. Spalati-norum, MGH SS, t. XXIX, s. 585.4 Np. dzielna obrona Kozielska, gdzie caa ludno zostaa wymordowana. Oblenie trw7 tygodni i kosztowao Tatarw duo strat, tak e sama nazwa grodu budzia w nich stLat. hip. s. 781: OTToyfloy JKe Boy TaTap4x-&. ne CM^IOT ero napemu rpa/j KosejiCKi,. HO rpafl SJTBM. nonesce GranacA noC6MB HCA^JIi.45 Lat. hip. s. 782, zob. B. Wodarski, Hola Konrada mazowieckiego, s. 30, przyp.3.116

117sia, Kijw bowiem ju straci swe zwierzchnie stanowisko 46. Byo to ju w 1240 r.Udajc si z synem na Wgry chcia Micha pozyska pomoc wgiersk przeciw Tatarom. zwiza krla wgierskiego z losami Halicza, proponowa maestwo Rocisawa z criczego na Wgrzech nie zyska. Bela IV, ktry niedawno wyda najstarsz crk KuneguBolesawa Wstydliwego mimo uprzednich ukadw na temat maestwa crki z Rocisawwidocznie nie chcia angaowa si do walki z Tatarami. Obaj wic ksita nie mieldworze wgierskim. Udali si teraz do Konrada 47. Std nawizali ukady z Danielem, zym znaczn rol moga odegra ona Michaa, a siostra Daniela, przebywajca na dworPopiera te zabiegi i Konrad, ktremu teraz zaleao na dobrych stosunkach z Romanowmi wobec wzmocnienia stanowiska Bolesawa Wstydliwego przez oparcie si o dwr wgie. Obaj ksita ruscy chcieli odzyska od Daniela utracone ksistwa. Do porozumienia jednak Daniel zrezygnowa z Halicza nie chcia. Podstaw ukadu bya zapewne rezygn

ichaa i Rocisawa z pretensji do Halicza, a w zamian za to Daniel odda Michaowi kijowskie, Rocisaw zaotrzyma ziemi uck 48. Jednak wobec cigej groby tataodway si powrci do Kijowa, lecz pozosta u Daniela. Taki stan trwa do chwili, ysza wiadomo, e Kijw wpad w rce tatarskie.46 Lat. hip. s. 782.47 Ibid., s. 783: Kopojit JKB ne BflacTb A^BK-I CBOBM PocTMCJiaBoy. n norna M nponb, pmocTa. Mnxanjrb M PocTMCJiast. KO oyeBH cBoeMoy B JIaxbi M KOKOH-flpaTOBM.48 Ibid.118Batu, zgromadziwszy wszystkie siy, obieg grd kijowski i zdoby go (6 XII 1240 r.)Bezporednie niebezpieczestwo tatarskie zawiso teraz nad ksistwami Ro-manowiczw

omo o zdobyciu Kijowa przysza do Halicza pod nieobecno Daniela, ktry w tym czacha z synem Lwem na Wgry. Jako cel podry Daniela latopis podaje plan oenienia scrk Beli, wtedy to jednak nie doszo do skutku50. Nie maestwo to byo wszake maniela. Jak niedawno Micha, tak samo teraz i Daniel chcia zapewne pozyska pomoc wrsk przeciw Tatarom, a maestwo crki Beli IV z najstarszym synem Daniela Lwem, mda t pomoc, oraz miao mu zagwarantowa w przyszoci spokojne posiadanie ksistwa o. Podobnie jak Michaowi, krl odmwi take i Danielowi. Z obawy przed Tatarami Miem z synem uszed ponownie do Konrada 51, a kiedy oddziay tatarskie wpady na ziemipolskie, uszli na lsk do ziemi wrocawskiej i schronili si w rodzie.Po zajciu Kijowa Tatarzy ruszyli dalej na zachd. Pierwszym etapem byo ksistwo w


43/118

erskie i halickie. Latopis opowiada, e Batu osobicie ruszy na Wodzimierz. Po dropaday grody, na zacity opr49 Data zajcia Kijowa jest sporna, poniewa Lat. awrentiewski podaje, e stao si ie w. Mikoaja, niektrzy kad to na maj (przeniesienie zwok, 9 maja), inni przynia. Dat t podaje take Lat. woskreseski, s. 145. W. T. Paszuto, Geroicze-skaja b, s. 157, przyjmuje 19 XI, chocia na mapce podaje 6 XII.30 Lat. hip. s. 785, 787.51 Ibid. s. 783: MnxaHjrb sce oyBiA^B-b npMHTbe KneBCKoe M Stjzca co CHHOKTB CBOMM^ BO JIflXbi KOH-119natrafili Tatarzy pod Krzemiecem, a poniewa chodzio o popiech, nie chcc traci

oblenie, ruszyli dalej. Ba tu podstpi pod Wodzimierz, zaj go i zupenie zniszc nikogo. Podobny los podzieli Halicz i inne grody. Teraz ruszy na Wgry, a przem uchodzia przeraona ludno. Byo to pod koniec grudnia 1240 r., kiedy na Wgry padomo, e Tatarzy opanowali ju ssiednie ksistwa ruskie52. Krl Bela wysa palaDionizego), aeby zamkn przecze karpackie. Ten broni si do poowy marca, lecz a naway tatarskiej. Tatarzy rozlali si po nizinie wgierskiej, 11 kwietnia nastpm Wgrw nad rzek Sajo. Krl z resztkami wojsk uchodzi za Dunaj. Tymczasem Daniel udanej misji wraca do domu. Z przytoczonych zdarze wynika, e mogo to by w pierwdniach onego nieszczsnego roku (1241 r.). Daniel nie wiedzia dokadnie, co si w jeziemiach dzieje. Kiedy stan w klasztorze w ,Syno-wdzku natkn si na uciekajc ckiej ludno. Dowiedziawszy si od uchodcw o wypadkach, zawrci na Wgry. Tu poza sam przez Bardjw uda si do Polski i przyby do Sandomierza. By zapewne niespokrodzin, albowiem od uchodcw dowiedzia si tylko, e ona z dziemi i bratem Was

ake do Polski53. Spotka-52 Rogerii Miserabile carmen super destructione Hun-garie: Circa nativitatem Domini fama fuit, quod con-finia Hungarie Russie continua Tartari devastabant,MGH SS, t. XXIX, s. 553554.53 Lat. hip. s. 787: M^O MSO Oyropt BO J!AXI na BapfloyeB^) n npHp,eBO CoyAOMMpb, cjibiuia o Spari CMM O .ZrTeK. M O rHAFHHM CBO6M. HKO BT>1IIIJIM COyTfc M3PoycKoe aeMjrt B JLixBi.120nie nastpio w jakiejmiejscowoci nad Pilic54. Poniewa zbliay si coraz bardzarskie idce przez Polsk, uznano-, e nie jest bezpiecznie by tak blisko i caa roksica wraz z Danielem udaa si na Mazowsze pockie, gdzie rzdzi najstarszy syn esaw. Kiedyspotkalimy go ju jako ksicia sandomierskiego, jednak w 1234 r., kie

yszo do ugody Konrada z Grzymisaw, musia Konrad odda Sandomierz Bolesawowi Wst. Bolesawowi wydzieli ojciec wtedy Mazowsze pockie. Bez wtpienia z polecenia ojclesaw odda Danielowi na czas pobytu w Polsce Wyszogrd 55. Zacieniy si znowu wmidzy Romanowiczami i Konradem, na czym ksiciu polskiemu bardzo zaleao. Konrad i o syn wracaj do polityki cisej z nimi przyjani, ktr ju bd prowadzi do koczowszu przebywa Daniel do czasu, kiedy nawaa tatarska przesza ju przez ziemie poe i ruskie i zdawao si, e niebezpieczestwo mino. Kiedy powraca do siebie zdarowy epizod. Chcia bowiem po drodze wstpi do zamku drohiczy-skiego, lecz dowdca nie chcia go puci. Ustpi dopiero po duszych namowach Daniela. Epizod dziwny, omnimy sobie, e przed trzema laty Daniel zaj Drohiczyn na zakonie dobrzyskim, no apewne obsadzi go wasn zaog. Nastpnie obaj bracia udali si -przez Brze do CDalszy pobyt w Polsce Michaa i Rocisawa take ju nie mia celu. Kiedy wic Tatark, wrcili obaj ksita do Konrada, chcc zapewne uzy-

54 Latopis w ten sposb okrela miejsca spotkania: n oGptTe nxt na piiri peKOMin Hojmi, ibid. Domylam si, e jest to Pilica, ktra w dokumentach wystpuje ilca, Pilcza, Pylcza.55 Lat. hip. s. 788.12!

ska jego poparcie. Konradowi jednak zaleao na utrzymaniu dobrych stosunkw z Romaczami, tote w wewntrzne sprawy tych ksit miesza si nie myla. Wobec tego Micli Polsk i wyjechali na Ru, planujc zajcie dla siebie ksistwa piskiego5e. wczRocisaw zwrci si do Daniela z prob o opiek. Pod naciskiem Daniela Micha us


44/118

zynajmniej pokojowe stosunki midzy Danielem a Michaem popsuy si. Micha osiad w ijowskiej, a Rocisaw uda si do Czernihowa.Lecz nawet ogromne zniszczenie, jakie dotkno ziemie ruskie nie zdoao okieza niiespokojnych bojarw halickich i niektrych ksit. Nalea do nich Rocisaw Michaowscy. Szczeglnie kiedy z Wgier powrcili przywdcy bojarw halickich, korzystajcecnoci obu Romano-wiczw, przebywajcych w ksistwie wodzimierskim, rozpoczli grahalickiej. W porozumienie z nimi wszed przebywajcy obecnie w Czernihowie permanentny pretendent do tronu halickiego, Rocisaw. Przecign na swoj stron ksit bzem ruszyli na Ponizie. Podstpili pod grd Bakot (nad Dniestrem, niedaleko ujcia cy). Grodem tym zarzdza z ramienia Daniela jego kanclerz Cyryl. Najpierw prbowa Rocisawa do wycofania si z ziemi halickiej, a kiedy mu si to nie udao, wyruszy

o, wobec czego Rocisaw cofn si do siebie za Dniepr.Lecz wiadomo o wrogim wystpieniu ksit bo-ochowskich rozgniewaa Daniela. Zebr

ne siy i brata Wasylka, ruszy na ziemie boo-chowskie i wszystkie ich grody zburzyatopis wy-56Ibid.ranie opowiada, e Tatarzy nie tylko pozostawili ksitom boochowskim wszystkie i, lecz nawet zaopatrzyli je w ywno. Wynika wic z tego, e ksita boochowscy ddali si Tatarom i teraz omieleni ich opiek uderzyli na posiadoci Daniela. Zdajebecna surowo Daniela tumaczy si faktem dobrowolnego poddania si ksit boocho, co Daniel uwaa za niepodany' objaw polityczny, kryjcy w sobie na przyszo wzpieczestwo. Wyprawa Daniela odniosa swj skutek, albowiem ksita ci uznali terachnictwo Daniela. Miao to przynajmniej na razie t dobr stron, e kiedy wiosn 12

zpocz Rocisaw nowe starania o zajcie Halicza, pomocy tu nie otrzyma. Wprawdzie majc poparcie biskupa halickiego Artemija i innych bojarw halickich, zaj Halicz,z nie na dugo. Chwila dla Rusi halickiej zdawaa si by niebezpieczna, przysza boiadomo, e Tatarzy opuciwszy Wgry wracaj z powrotem na stepy. Zaniepokojony tym puci Halicz. Dopiero po zupenym uspokojeniu Daniel zaj ponownie Halicz, Rocisna Wgry. Chtnie go teraz przyj Bela. Po wycofaniu si Tatarw z Wgier wraca Belch planw odnonie do ksistwa halickiego i chce je znowu zwiza z krlestwem wgiemia tu sprawowa Rocisaw, za ktrego zgodzi si obecnie Bela wyda sw crk AnMaestwo jednej crki Beli IV z Bolesawem Wstydliwym, dcym do opanowania ksisgo, a drugiej z Rocisawem, pretendentem do ksistwa halickiego zbliyo obu szwagrebie. Dziaaa tu zreszt dyplomacja wgierska, ktra chciaa widzie w Haliczu Roceli, a pomc w tym mia mu drugi zi, nasz Wstydliwy. Akcja wspoma-

122123gania Rocisawa w jego planach halickich bya take nastpstwem wrogich stosunkw msawem Wstydliwym a Romanowiczami, jakie zaistniay po znikniciu groby najazdu tatiego. Wiemy ju, e w czasie tego najazdu nastpio pewne zblienie midzy Konradem wiczami, co wpyno wanie na pogorszenie si stosunkw midzy Wstydliwym a Romanowadki maopolskie zostawilimy w chwili, kiedy w Krakowie obj rzdy z powrbtem Henrdaty, a w Sandomierzu Bolesaw Wstydliwy. Konrad oddawszy synom dzielnice pooone w cnej czci, na pograniczu pomorskim, pruskim, ja-wiskim i litewskim, zatrzyma dlie ziemi sieradzk, czyck, Mazowsze czerskie i pnocn cz ziemi sandomierskiosb chcia si uwolni od cikich obowizkw obrony ziem od pnocy, aeby ca uwLecz Henryk Brodaty utrzyma si w Krakowie a do swej mierci, a po nim obj rzdy Henryk Pobony, ktry take a do klski legnickiej (9 IV 1241 r.) mia w swych rka

o mierci Pobonego rzdy w Krakowie obj najstarszy syn jego Bolesaw ysy (Rogatkeraz Konrad ju otwarcie wystpi i zaj Krakw. W kadym razie stao si to niedu. r., kiedy to Konrad wystpuje ju jako ksi Krakowa". Poniewa jednak mia Konrrzeciwnikw wrd monych krakowskich i znaczna ich cz pozostaa wierna Bolesawo, tuajcemu si podczas najazdu tatarskiego na Wgrzech i Morawach, Konrad zwoa rmaopolskie na wiec do Skalmierza (ac. Scar-bimiria) i znaczniejszych zwolennikw tydliwego57 Domys S. Zachorowskiego, Studia do dziejw XIII wieku, Rozprawy PAU, Wydz. Hist.-Filoz., seria II, t. XXXVII, s. 101.uwizi. Czy ten fakt, czy te jak opowiada Dugosz surowe rzdy Konrada, spowodowa


45/118

zna cz rycerstwa porozumiaa si ze sob i wysano posw, ktrzy wyszukali Bolesgo z pomoc wgiersk do Krakowa. 12 V 1243 r. Konrad wystpuje jeszcze jako ksi , lecz ju 25 tego miesica rozstrzygny si losy jego panowania w Maopolsce. W biSuchodoem ponis klsk, ziemia krakowska i sandomierska wrciy do Bolesawa Wste Konrad tak atwo nie rezygnowa. Jeszcze tego samego roku zupi ziemi krakowsk,rsze sprowadzi na bratanka najazd Romanowiczw, skierowany na ziemi lubelsk 58. Oa Romanowiczw do opanowania ziemi lubelskiej. Daniel pustoszy kraj wok samego Lua, wszak tu byo gwne centrum zainteresowania ruskiego, Wasylko niszczy kraj w dozu ady (dopyw Tanwi), dwaj inni dowdcy: Andrzej okolice Sandomierza, a Wysza-ta bj nieokrelonego Podgrza. Zabrawszy znaczny up w ludziach, wojska ruskie powrciyebie. Widocznie Lublin by zbyt warownym grodem, aeby mona byo atwo go zaj. Z

ego roku (1244) uderzy Konrad ponownie na ziemi kieleck i znowu przyszy mu w pomiy ruskie. Wasylko uderzy na ziemi lubelsk, dochodzc a do Wisy i Sanu. Latopi, e mia zamiar przej Wis koo Zawichostu, lecz nie mg tego zrobi z powodu w9. Wziwszy znowu znaczny up, wr-58 Lat. hip. s. 795/6: ^amuioBM JKe co GpaiOM-b Ba-CMJIKOMt. SapaTMBIIIMMCfl C BOJieCJiaBOM^b. KHA36M JlflflbCKbIMB. BHMflOCTa BO 3eMJIK> JlAflbCKOyK). HeTblpMHfloporaMM. caiwb ^aHMJio saeBa OKOJIO JIioSjiMHa. a Ba-CHJIKO no MSBOJIM M no Jla^-fe.59 Lat. hip. s. 796: ne Moroina 60 nepetxaTM en pt-KBI. nonejKe HaBOflHHjiaca 6me. Byy to ju wiosenne wezbrania rzek.124125

ci do siebie. Ani Konrad, ani Rusini wikszych korzyci z tej wyprawy nie odnieli,wicej, w odpowiedzi na najazd ruski rycerstwo krakowsko-sando-mierskie wpado do ziem Daniela, pustoszc je koo Andrzejewa. (Przypuszczam, e jest to Andrzejw, dziowiecie chemskim). Na wiadomo o tym Daniel z bratem zebrali wszystkie siy i z maami oblniczymi ruszyli pod Lublin i obiegli grd. Latopis podaje, e zaoga widzc blegajcych prosia o pokj i Daniel zgodzi si na niego pod warunkiem, e zachowajo i nie bd wspomaga swego ksicia. Naleaoby si domyla, e obleni zobowimie 60.e ksita ruscy mimo swej przewagi odstpili spod Lublina, rezygnujc z jego zdobyto jak sdz nastpstwem wiadomoci o zagroeniu Halicza. Teraz bowiem (1244 r.) Belanowi zrealizowa swe plany halickie i osadzi tu swego zicia Rocisawa. Na czeleierskich ruszy Rocisaw w kierunku ziemi przemyskiej. Tu z pomoc miejscowego bojawa zebra licznych chopw i utworzy z nich oddziay piesze. Daniel wysa przeciw n

swego Lwa, lecz widocznie niezbyt wielkie byy te siy, kiedy w walce nad rzeczk Sczn61, Rocisaw rozbi je.60 Ibid. Roczn. kapit. krac., MPH, t. II, s. 804, 1244. Rutheni per diversos insultus Lublin devastant et eccle-sias succendunt", do czego Rocznik witokrzyski, MPH, t. III, s. 72, dodaje: et castrum pro se edificare cepe-runt et turrim muratamfecerunt". Wprawdzie na podstawie tych wiadomoci M. Hruszewkij, Istorija Ukrai-ny-Rusy, t. III, s. 78, przyjmuje, e Rusini zajli wtedy Lublin, jednake szczegopowiadanie ruskiego latopisu przeczy temu.61 Lat. hip. s. 797, nazywa t rzek Siecznica. Domylam si, e jest to Sieczna (dnazwa Czarnego Potoku) dopyw Wiszni, Sownik geogr., t. X, s. 496.126Kiedy jednak wyruszy sam Daniel ze znacznymi siami, Rocisaw nie wdajc si w bitwWgry. I siy wgierskie widocznie nie byy zbyt znaczne. Nieudana ta wyprawa nie o

zapau ani Rocisawa, ani samego krla. Dlatego rozpoczto przygotowania do nowej wj wyprawy. W lecie 1245 r. wyruszy Rocisaw ze znacznym wojskiem wgierskim na ostwalk o Halicz. Wyprawa skierowaa si przez ziemie Bolesawa Wstydliwego, poniewa owi chodzio o poczenie si z posikami polskimi. Bolesaw i Grzymisawa rzeczywiyli posiki 62. Tutaj te w Krakowie pozostawi Rocisaw sw on u jej siostry Kinj na wypraw wskazuje, e krl wgierski by pewny pomylnego jej zakoczenia. Wyprapod najbliszy znaczny grd jarosawski. Majc ze sob machiny oblnicze rozpoczligrodu. Na wiadomo0 wyprawie Rocisawa Daniel i Wasylko zaczli take zbiera siy. Zwrcono si o pada, Men-doga i Poowcw 63. Wszyscy popieszyli z pomoc, lecz zanim posiki polski


46/118

tewskie nadeszy (a czas nagli, nie naleao bowiem dopuci do zajcia Jarosaynie pomoc poowieck) obaj bracia ruszyli w kierunku Jarosawia. Do walki przyszo ierpnia (w dzie mczennikw Fora i awra, zwracam uwag, e wszystkie daty s wedug starego stylu). Wziy w niej udzia posiki przysane przez Bolesawa Ws ktre uderzyy na oddziay Wasylka. Obie strony walczyy zacicie, w kocu zwprzypado Danielowi. Oddziay wgierskie1 polskie zaczy si cofa, a z wojskami polskimi ucho-62 Lat. hip. s. 800 n.63 Ibid., s. 801: nocjiacTa KoimpaTOBJi peKoyme, HKO Te6e flijifl HSHHflonia nanaio JIflxoBe HKOTM ecsi. nocjiaBinoy JKB eMoy

127dzi i Rocisaw. Wprawdzie Daniel chcia ciga uciekajcych, lecz powstrzyma go oko, ktry w cikiej przeprawie z Polakami ponis znaczne straty. Wobec tego Daniel znymi jecami ruszy do Chema. Teraz dopiero nadeszy posiki litewskie i od Konradz w tej sytuacji wrciy do siebie. Rocisaw uda si do Polski po on, a nastpniy.Bitwa jarosawska zakoczya dwudziestokilkuletni walk Daniela o odzyskanie caej y i od tego czasu Halicz na trwae dosta si Danielowi. Jak tragedia gsowska w lisdzie 1227 r. przerwaa prby ingerencji ze strony maopolskiego ksicia w wewntrzne y ruskie, tak teraz zwycistwo Daniela pod Jarosawiem przekrelio denia wgiersknia ksistwa halickiego. Pozbawiona poparcia z zagranicy opozycja wielkich feudaw staa zamana. Ta feudalna wojna w poudnio-zachodniej Rusi midzy ksiciem a monowrent, dochody z produkcji, o utrzymanie silnego wojska jako gwarancji staoci wa

ksicej i politycznej jednoci kraju po pierwsze przybieraa midzynarodowy charakajc do walki Polsk i Wgry, a po drugie decydujce sukcesy w niej zawdzicza Daniciu bogatych warstw miejskich, ktre dostarczay mu znacznych posikw. Oparty na tyiach mg ksi przeama opr halickich feudaw, ktrzy dyli do tego, by samowmoc z zewntrz 64.Po zjednoczeniu w swych rkach obu ksistw Daniel przeprowadzi nowy podzia ojcowizOdstpujc Wa-sylkowi Woy wraz z Wodzimierzem Woyskim, dla siebie zostawi ksiPoza tym z ziem wo-64 W. T. Paszuto, Oczerki, s. 287.128yskich Daniel zatrzyma dla siebie cay zachodni pas, a po granice Jawingw, a wnicze pol-sko-ruskie. Podzia ten nie mia w istocie gbszego znaczenia, poniewa omanowicze wystpowali solidarnie, uwaajc si raczej za ksit Halicza i Wodzimie

wic obaj sprzymierzecy Konrad i Daniel nie wychodzili jednakowo z walk o swe ideaPrawie rwnoczesna klska Konrada pod Suchodoem przekrelia jego denia do opanou krakowskiego, zwycistwo Daniela pod Jarosawiem utwierdzio go w upragnionym celuia, w panowaniu nad Haliczem. Teraz mg Daniel rozpocz na wiksz skal odbudow najazdem kraju. Jak opowiada latopis pragn przede wszystkim podnie rzemioso. Pa wic obcych rzemielnikw i znaczna ich liczba widocznie przybywaa, latopis bowie przychodzili Niemcy i Polacy i szli dzie i noc". W Haliczu bya nawet niemiec-ma66Bitwa jarosawska oddawaa Danielowi rzdy w Haliczu, lecz aeby tu si utrwali, trjeszcze wej w porozumienie z Tatarami, tym bardziej e przyszo od nich wezwanie dawienia si. Przygotowujc si do podry chcia si Daniel zabezpieczy od zachodu p

alnym dalszym popieraniem pretensji Rocisawa przez Bolesawa Wstydliwego. W tym cewybra si w podr do Konrada Wasylko. Dowiadujemy si o niej z relacji posa papido Tatarw Jana de Piano Carpini. Na Wielkanoc 1245 r. (16 IV) Jan opuci Lyon (gdzsi wanie odbywa sobr). Za namow krla czeskiego Wacawa I drog do Tatarw od65 M. Hruszewkij, Istorija Ukrainy-Rusy, t. III, s. 6263.66 Lat. hip. s. 778.Polska i Ru129i Ru67. Najpierw przyby do Wrocawia. Przyjty gocinnie i zaopatrzony na dalsz dwr Konrada do czycy. Z dalszego opowiadania Jana mona si domyla, e byo to


47/118

lata. W czycy spotka ksicia ruskiego Wasylka. Na drugi jeszcze szczeg relacji pzwrci uwag. W relacji mamy wiadomo, e Jan zetkn si take z ksin i ksicii niektrymi rycerzami krakowskimi, ktrzy go obdarowali, a odbyo si to w obecnoclka, lecz co dla nas ciekawe, jak wynikaoby z relacji, take w obecnoci Konrada68.rudno przypuszcza, aeby to wszystko byo nastpstwem przypadkowego spotkania Jana nradem, jego synem (mg nim by zapewne Kazimierz), ksin Grzymisaw, Bolesawemiskupem krakowskim oraz szeregiem monych w czasie przejazdu Jana z Wasylkiem przez ziemi67 Relatio fratris Johannis de Piano Carpini, wyd. Pulle, Historia Mongolorum, Florencja 1913, s. 105; Reuisit consilio eius [Wacawa czeskiego] cum enobis familiaris dominus ab antiuo, uae via esset nobis melior ad eundum, respon

dit, quod esset melius, prout ei yidebatur ire per poloniam et russiam, habe-bat enim consanguineos in polonia, uorum adiutorio russiam intrare possemus... Yeniremus ad lancisci ducem Conradum, quo tempore nobis gratia dei favente yenerat ibi dominus vasilica dux ruscie, a quo inte-leximus de facto plenius tartororum miserat enim ibi nuntios suos, qui ad ipsum et fratrem suum danielem redierant portantes securitatem de transeundo ad bati domino danieli".68 Ibid. s. 106: dux conradus et ducissa cracorne et quidam milites et episcopuscratonie hoc scientes plures etiam huius nobis peedonarunt dux etiam conradus efilius eius et dux craconie rogaverunt multum atten-te ducem vasilitonem predictum ut nos ad transeundum ad tartaros iuvaret in quantum posset, qui respondit, quod faceret hoc libenter".sandomiersk z czycy do Wodzimierza. Szczegowe podanie caej drogi Jana wykluczzenia do Krakowa. Wobec tego przyjmuj, e pobyt Jana w czycy przypad wanie na

uoony zjazd Konrada z bratankiem. Poniewa jest tu take rwnoczenie Wasylko, sdby inicjatorem zjazdu, a popierali go w tym sprzyjajcy Ro-manowiczom monowadcy kwsko-sandomierscy. Celem Wasylka byo pogodzenie ksit polskich midzy sob i co mmanowiczw byo najwaniejsze, nawizanie z powrotem przyjaznych stosunkw z ksicieskim, aeby go odcign od obozu wrogiego Romanowiczom i od popierania ewentualnych tpie Rocisawa. O ile ten drugi cel zosta osignity, to do pogodzenia si stryjem nie doszo. Trudno bowiem byo Konradowi, mimo dotychczasowych niepowodze, zrezyowa z planw objcia rzdw w Krakowie.Kiedy Jan z ksiciem Wasylkiem przyby do Wodzimierza, Daniela ju nie zasta, uda wiem do Tatarw. Jak wynika z opowiadania latopisu z Wodzimierza wyjecha Daniel pokoniec padziernika 69. Jakiczas zabawi Jan na dworze Wasylka we Wodzimierzu, pom wyruszy w dalsz drog do Kijowa, skd 3 II 1246. r. pody dalej70. W drodze spnielem, ktry ju wraca do siebie. Dozna on w Ordzie przychylnego przyjcia, zale

cha-69 Ibid. s. 106: ,,sed quia eodem tempore quo dux predictus in poloniam venit, frater eius daniel iverat ad bati". Lat. hip. s. 806, podaje, e Daniel wyjecha w dzie w. Dymitra (26 X). Wprawdzie koci wschodni powica w. a dni w roku, poniewa jednak Jan opuci Kijw 3 lutego i w drodze spotka wgo ju Daniela, najbardziej prawdopodobny bdzie padziernik.70 Relacja Jana, s. 108.130131nowi na pozyskaniu energicznego ksicia. Wiz Daniel ze sob zatwierdzenie chaskieono take i t dodatni stron dla niego, e mogo mu przynie w razie potrzeby pomzeciw Rocisawo-wi, gdyby ten z pomoc wgiersk chcia znowu sign po rzdy w Hay te byy ponne, zmieni si bowiem na. dworze wgierskim stosunek do Daniela. Bela

zpoczynajc z wiosn 1246 r. wojn z Fryderykiem Bitnym austriackim, postanowi zmiepolityk wobec ksit ruskich. Uzna wic prawa Daniela do Halicza i zaproponowa mporozumienia (niestety o bliszych jego warunkach poza zwrotem jecw wgierskich wh pod Jarosawiem nic nie wiemy). Porozumienie z krlem wgierskim byo dla Daniela tcenniejsze, e utrwaliwszy si w obu ksistwach, majc spokj ze strony tatarskiej, zwraca baczniejsz uwag na Jawie. Nazwabym to pnocn polityk" Daniela. Chciam, ktry nakrelili ju pierwsi Rurykowicze kijowscy. Ukad wic by korzystny dla n. Daniel, cho prawdopodobnie mia pewne zastrzeenia co do szczeroci postpowaniaierskiego, zleci prowadzenie rokowa kanclerzowi swemu Cyrylowi, ktrego wanie dea na stanowisko metropolity i wysya do Carogrodu po wywicenie. Po drodze przez W


48/118

ryl omwi warunki, w nastpstwie ktrych Daniel uda si na dwr wgierski, gdzie ukalizowany. Gwarancj ukadu byo maestwo syna Daniela Lwa z crk Beli Konstancjprzed kilku laty bezskutecznie zabiega71. Przypomn, e Konstancja bya rodzon siogi, ony Bolesawa Wstydliwe-1 Lat. hip. s. 809: npucjia Kopojib OyropbCKbin. EPtbKaro peita. noHMW Ainepb MMs cwna csoero Jlsa. 6oHiiie 60 CA ero HKO 6biJT 6-t Bgo. Zwiza si wic Daniel z dworem wgierskim i stawa w jednym obozie stronnikw sce, ktrych gow by Bolesaw. I na tej platformie byo atwiejsze porozumienie Wsz Danielem i w innych kwestiach. Rocisaw zaotrzyma najpierw banat Sawonii, a nw 1247 r. stworzy Bela dla niego nowy banat Maczwy, zajmujcy obszar midzy DunajemSaw, Dryn i Moraw.

Jak ju wyej podniosem, pokojowa misja Wasylka nie udaa si, do-pogodzenia si KoBolesawem Wstydliwym nie doszo. Konrad raz jeszcze sprbowa odzyska ksistwo kraJako sprzymierzecw poszuka sobie Litwinw, adne natomiast rdo ani polskie, apomocy ruskiej nie wspomina. Widz wic w tym potwierdzenie wyraonego wyej przypusnia, e przyszo do porozumienia midzy Romanowiczami i 'Wstydliwym. Wprawdzie poczo Konrad odnis nad wojskami Wstydliwego zwycistwo pod Zaryszowem, lecz by moe rny najazd Prusw i Jawingw odcign Konrada od Maopolski i uatwi Bolesawowi Wmanie w swych rkach obu caych dzielnic. Rozgniewany Konrad zwrci si do Wasylka ozycj wsplnej wyprawy na Jawie. Poniewa Romanowi-cze mieli z ni stare porachunlko zasadniczo si zgodzi, lecz nie bardzo si do niej spieszy. Nie wkroczyli naweziemi Jawingw, kiedy pod pretekstem nadchodzcej zimy zawrcono z wyprawy72.Bya to ju ostatnia wyprawa wojenna Konrada. Ostatniego sierpnia 1247 r. zakoczy ad swj burzliwy ywot. Jego stosunki z Romanowiczami naj-

72 Ibid. s. 808: Toe JKB SMM-I Konflparb. npwcjia no-cojrb. no BacMJiKa. peica noM^eMb na HTBAS^. na^nioy CHeroy M cepenoy. ne Moroma HTM n sopOTMUiaca na Hoyp-..; ,, ., j. ,.132133lepiej charakteryzuj sowa nadwornego historiografa tych ksit, ktre przytoczyeu. Przyja Konrada z Danielem i Wasylkiem miaa tym wiksze znaczenie dla tych ksiawiona bya raczej de zaborczych. Polityka ruska Konrada rnia si bardzo od poych na wschodzie jego brata Leszka Biaego. Leszek stara si realizowa program ojci ugruntowania wpywu polskiego w ssiednich ksistwach ruskich. Std jego przerzucasi bddo obozu wgierskiego, bdRoma-nowiczw w miar tego co w danej sytuacji go do celu. Inaczej zupenie Konrad. Dla tego ksicia od chwili mierci brata istniawie jeden gwny cel, tj. opanowanie ksistwa krakowskiego. Temu powica wszystkie

rania i siy. I stosunki z Rusi naley pod tym ktem rozpatrywa, przyja z Romanoaa na celu uzyskanie od nich pomocy. Kiedy mu si wic wydawao, e Daniel w Haliczutrzyma si wobec sprzeciwu krla wgierskiego i niechtnego mu stanowiska bojarw hch, popar siostrzeca swego Michaa czer-nihowskiego, mniemajc, e std bdzie miaz przekonawszy si, e i ci ksita nie maj oddanego sobie silnego stronnictwa boj, a Romano-wicze z Halicza rezygnowa nie chc, wrci do przymierza z nimi, tym barj e Rocisaw zostawszy szwagrem Bolesawa Wstydliwego stan w obozie wrogim Konramoe i maestwo najstarszego syna Konrada Bolesawa z Anastazj, crk ksicia bea, zawarte w ostatnich latach ycia Konrada i zapewne z jego inicjatywy, miao takea celu pozyskanie sprzymierzeca do dalszej walki o Krakw? Naley rwnie podkreliwi-cze take yczliwie odnosili si do Konrada, widzc w nim sprzymierzeca w walce cz. Nie mogli134

mu udzieli znaczniejszej pomocy, bo sami ni nie rozporzdzali i wszystkie siy obri na walk o ojcowizn. A moe take mimo caej yczliwoci dla Konrada nie bardzo zjednoczenia w rku ksicia mazowieckiego zbyt wielkiej potgi, aeby w przyszocitrzyy si dla zachodnich ksistw ruskich czasy Kazimierza Sprawiedliwego. Std to przymierzecy nie wychodzili jednakowo z walk o swe ideay. Kiedy w rkach Daniela ztay zjednoczone ksistwo halickie i wodzimierskie, Konradowi opanowanie ksistwa kwskiego nie udao si.

,jp-\\ ,


49/118

\vVIPolska i Ruw walce o spucizn po Baberibergah(1246-1278)Po okresie wietnych dla krajw austriackich rzdw Leopolda VI Babenberga, obj rzgo Fryderyk II Bitny. Mimo osobistej dzielnoci ksicia pooenie polityczne Austrii cznie si pogorszyo, do czego w duej mierze przyczyniy si wewntrzne konflikty mem a monymi. Take stosunki ksicia z duchowiestwem na tle wczesnej walki cesarstwapiestwem nie uatwiay Fryderykowi rzdw. Wewntrzne osabienie Austrii chciay wyednie pastwa, a przede wszystkim Bawaria, Czechy i Wgry. Take i cesarz Fryderyk IHohen-sztauf dla wzmocnienia swego stanowiska wobec walki z papieem i lig miast lo

mbardzkich uzna za korzystne dla siebie wmiesza si do wewntrznych sporw austriai z pocztkiem 1237 r. wkroczy do Austrii1. W rkach Babenberga pozostaa tylko niezna cz kraju. Z tego okresu mamy ciekaw wiadomo Latopisu halickiego, ktry opoksicia (naley domyla si austriackiego) najecha cesarz Fryderyk. Daniel i Wasyy wtedy byli na Wgrzech chcieli i na pomoc ksiciu austriackiemu, lecz krl (wgiie dopuci do tego (wedugjednego rocznika niemieckiego do Wiednia do cesarza przybyli posowie krla Rusi), wobec czego obaj ksita wrcili do domu2. Krok krla wgierskiego by podyktowany nsunkami midzy Wgrami i Austri. Ale z opowiadania latopisu wynika, e ju wtedy isakiekontakty m

Polska i Ruś - (1194 - 1340 ) - Bronisław Włodarski

Documents

Transcript of Polska i Ruś - (1194 - 1340 ) - Bronisław Włodarski