POWSTANIE STYCZNIOWE – 1863 R.

PRZYCZYNY WYBUCHU POWSTANIA

27 lutego 1861 roku padły pierwsze strzały w kierunku manifestantów. Mimo tego Rosjanie nie porzucili idei reform. Wykonawcą ich polityki stał się margrabia Aleksander Wielopolski. Z jego inicjatywy przeprowadzono m.in. repolonizację administracji. Nie uspokoiło to jednak sytuacji.

8 kwietnia 1861 roku na warszawskim placu Zamkowym wojsko zastrzeliło około stu manifestantów. Z kolei 15 października, w rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki, żołnierze wtargnęli do kościołów podczas mszy i aresztowali wielu ich uczestników. W odpowiedzi księża zamknęli warszawskie świątynie. Wielopolski podał się do dymisji.

Ruch konspiracyjny podzielił się na dwa ugrupowania – „białych” i „czerwonych”. Oba dążyły do niepodległości, ale różniły się w doborze środków. „Biali” preferowali działania ewolucyjne, „czerwoni” - powstanie. Wobec rosnącego napięcia w czerwcu 1862 roku car mianował Wielopolskiego naczelnikiem rządu cywilnego.

Margrabia kontynuował rozpoczęte reformy. Nie zadowoliły one jednak konspiratorów, a zwłaszcza „czerwonych”, którzy we współpracy z rosyjskimi spiskowcami przygotowywali powstanie. Wielopolski, zdając sobie sprawę z sytuacji, zarządził brankę do wojska, która miała uderzyć w członków sprzysiężenia.

ROZPOCZĘCIE POWSTANIA STYCZNIOWEGO

Przyspieszenie powstania nastąpiło przez brankę, czyli pobór dowojska. Branka miała za zadanie rozbić konspirację czerwonych i udaremnićpowstanie. 22 I 1863 w dzień wybuchu powstania CKN przeobraził się wTymczasowy Rząd Narodowy, który opublikował manifest powstańczy iuzupełniające go dekrety. W manifeście rząd wzywał narody polski, litewski ibiałoruski do walki z zaborcą, zarazem uroczyście ogłaszał zniesienie różnicstanowych oraz natychmiastowe uwłaszczenie.

Ze względu na ogromną przewagę wojsk rosyjskich, niemożliwe byłozdobyć przewagi przez powstańców. W nocy z dnia 22 na 23 stycznia 6 000armia Polaków miała za zadanie pokonać 100 000 żołnierzy rosyjskich.Garnizony rosyjskie pojawiły się w 33 miejscach. Największe sukcesy pojawiłysię na Podlasiu. Tam udało się rozbroić kilka garnizonów. Rosjanie, widzącsytuację, z obawy przed upadkiem, nakazali przenosić się małym dywizjonomdo miast. Liczba miejsc stacjonowanych przez Rosjan zmniejszyła się z 180 do42. Dla powstańców było to korzystne, ponieważ mieli większą swobodęruchów na prowincji oraz swobodny dostęp do granic Królestwa.

POTYCZKI POWSTANIA STYCZNIOWEGO* bitwa pod Ciołkowem - 22 stycznia 1863 r.

* bitwa pod Węgrowem - 3 lutego 1863 r.

* bitwa pod Rawą - 4 lutego 1863 r.

* bitwa pod Birżami - 7-9 maja 1863 r.

* bitwa pod Ignacewem -8 maja 1863 r.

* bitwa pod Salichą - 26 maja 1863

* bitwa pod Ignacewem - 9 czerwca 1863

* bitwa pod Panasówką 3 września 1863

* bitwa pod Batorzem - 6 września 1863

* bitwa pod Łążkiem -22 października 1863

* bitwa pod Sprową -piechoty Bosaka i Z. Chmieleńskiego - 4 grudnia 1863 r.

* bitwa pod Mierzwinem -Karola Kality Rębajły – 5 grudnia 1863 r.

* bitwa pod Hutą Szczeceńską-Kality Rębajły – 9 grudnia 1863 r.

* bitwa pod Janikiem -oddziału Łady - 16 grudnia 1863 r.

* bitwa pod Lubienią i Iłżą-Kality Rębajły – 18 grudnia 1863 r.

* bitwa pod Iłżą - 17 stycznia 1864r.

DYKTATORZY POWSTANIA

Marian Langiewicz-przed wybuchem powstania z ramienia Komitetu Centralnego Narodowego sprowadzał do Polski karabiny z Niemiec i Belgii. Od 1862 przygotowywał w ramach Komitetu Centralnego powstanie w Polsce[2]. 9 stycznia 1863 mianowany przez Komitet Centralny pułkownikiem województwa sandomierskiego. Miał przeprowadzić koncentrację sił powstańczych w Górach Świętokrzyskich i na ich czele uderzyć na Warszawę.

Ludwik Mierosławski-polski generał, pisarz i poeta, teoretyk wojskowości, działacz polityczny i niepodległościowy, wynalazca, członek Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, przywódca dwóch powstań w Wielkopolsce w 1846 (desygnowany na przyszłego naczelnego wodza przez TDP)[1] i w 1848 roku, pierwszy dyktator powstania styczniowego.

Romuald Traugutt-do czasu proklamowania powstania na Litwie (marzec 1863), Traugutt nie wyrażał chęci brania udziału w życiu politycznym. W poglądach zbliżony był jednak do stronnictwa białych, choć działania przez niego podejmowane odzwierciedlały raczej program czerwonych. Gdy powstanie wybuchło, sąsiedzi z Ostrowia namawiali go do objęcia komendy nad lokalnymi oddziałami. Traugutt nie był pośród nich szczególnie popularną osobą, ale większość znała jego dawne zasługi wojenne. Przez długi czas odmawiał przystąpienia do powstania styczniowego.

CZOŁOWI DOWÓDCY POWSTANIA STYCZNIOWEGOGen. Zygmunt Sierakowski - polski generał, działacz niepodległościowy, dowódca powstania styczniowego na Żmudzi. Używał pseudonimu Dołęga .Jako student uniwersytetu petersburskiego prowadził propagandę patriotyczną wśród ludu wiejskiego na Litwie.

Płk. Marcin Maciej Borelowski- polski działacz społeczny i patriotyczny, pułkownik w powstaniu styczniowym. Z zawodu rzemieślnik-blacharz, majster studniarski, uczestnik wystąpień niepodległościowych w Krakowie w latach 1846 i 1848, po upadku wiosny ludów uczestnik działalności konspiracyjnej.

Gen. Józef Hauke-Bosak- generał broni, uczestnik powstania styczniowego. Do Polski przybył w 1782 przez Moguncję i Drezno.

Płk. Apolinary Kurowski- pułkownik powstania styczniowego. Urodził się w Wielkopolsce. W 1846 przystał do spisku organizującego wybuch powstania. Aresztowany przez Prusaków w roku 1847 załamał się w śledztwie. Skazany na śmierć, uwolniony w 1848.

Gen. Walery Antoni Wróblewski-polski działacz rewolucyjno-demokratyczny, dowódca w powstaniu styczniowym, generał Komuny Paryskiej, działacz Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich.

PORTRETY PRZYWÓDCÓW POWSTANIA STYCZNIOWEGO

UPADEK POWSTANIA STYCZNIOWEGO

Car miał wielki problem z poskromieniem polskiego zrywu niepodległościowego, dlatego zdecydował się zastosować terror wobec Polaków. Okrutna polityka Murawiewa, zwanego Wiszatielem na Litwie, a w Polsce Teodora Berga doprowadziła do strachu i terroru wśród społeczności. Sytuacja zmieniła się gdy, dyktatorem został Romuald Traugutt - październik 1863 rok, jednak powstanie pod wieloma względami nie miało szans na przetrwanie.

Mimo reform dokonanych w administracji Rządu Narodowego i zmianom w armii sytuacja była bardzo ciężka. Zreorganizowano armię powstańczą i podzielono ją na oddziały. Traugutt starał się wciągnąć do walk ludność chłopską, głosząc hasło działania z ludem i przez lud. Faktycznie udział chłopów w oddziałach partyzanckich znacznie wtedy wzrósł. Rok 1964 był rozstrzygającym dla powstańców, bowiem zadecydował o jego upadku. W bitwie pod Opatowem rozbiciu uległo polskie wojsko z terenów świętokrzyskiego i lubelskiego. Najdłużej bo do jesieni 1864 roku przetrwał na Podlasiu odział księdza Brzózki, jednak powstanie chyliło się już ku upadkowi.

Po aresztowaniu dyktatora i jego straceniu na stokach Cytadeli wszystkie nadzieje niepodległościowe legły w gruzach. 2 marca 1864 roku ogłoszono ukaz carski o uwłaszczeniu chłopów, w skutek czego car zamierzał odwrócić uwagę chłopów od udziału w powstaniu. Był to rodzaj manifestu rządu narodowego skierowany w stronę tej warstwy społecznej.

REPRESJE WOBEC POWSTAŃCÓW I LUDNOŚCI

Działalność rosyjskich komisji śledczych doprowadziła wkrótce do rozbicia organizacji powstańczej. 5 sierpnia 1864 na stokach Cytadeli Warszawskiej zostali powieszeni członkowie władz Rządu Narodowego: Romuald Traugutt, Roman Żuliński, Józef Toczyski, Rafał Krajewski i Jan Jeziorański.

Rosjanie rozpoczęli represje natychmiast po stłumieniu powstania – wiele tysięcy ludzi przypłaciło życiem udział w powstaniu – zginęli podczas potyczek lub zostali zamordowani przez wojska rosyjskie (np. w dniu 23 grudnia 1863 r. – stracenie Z. Chmieleńskiego w Radomiu). Kilkadziesiąt tysięcy uczestników walk zesłano na Syberię. Władze rosyjskie przystąpiły też do wzmożonej rusyfikacji społeczeństwa polskiego, mającej na celu upodobnienie Kongresówki do innych prowincji Imperium Rosyjskiego. Już w 1867 zniesiono resztę autonomii Królestwa Polskiego, nazywanego odtąd Krajem Przywiślańskim.

Szczególnie krwawo Rosjanie rozprawili się z powstaniem na Litwie, którą terroryzowały egzekucje generał-gubernatora Michaiła Murawjowa „Wieszatiela”. Rozstrzelali bądź powiesili 700 osób, ok. 40 tys. wysłano etapami na katorgę na Sybir. Skonfiskowano 1660 majątków szlacheckich, oddając je na licytację lub obdarowując nimi oficerów rosyjskich. W ramach represji miastom, które czynnie popierały powstanie odebrano prawa miejskie, powodując ich upadek, skasowano również wszystkie klasztory w Królestwie, które były głównymi ośrodkami polskiego oporu.

Autor prezentacji: Paweł Oleszkiewicz