Powstanie Instytutu Profilaktyki Społecznej i ... · jerzy kwaśniewski1 powstanie instytutu...

Jerzy Kwaśniewski1

POWSTANIE INSTYTUTU PROFILAKTYKI SPOŁECZNEJI RESOCJALIZACJI UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO.

W ŚWIETLE OCALALYCH DOKUMENTÓW

Streszczenie

Potrzeba interdyscyplinarnego podejścia do zagadnień patologii społecznej ujaw-niła się na początku lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku w ramach prac Sekcji So-cjotechniki Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, poświęconych tym problemom.Właśnie w tym środowisku powstała myśl stworzenia Instytutu, który koncentrował-by całokształt badań i ekspertyz naukowych w tej dziedzinie. Z konkretną inicjatywąorganizacyjną wystąpiła grupa uczonych, pracujących na kilku różnych wydziałach Uni-wersytetu Warszawskiego. W wyniku tej inicjatywy Ministerstwo Oświaty i SzkolnictwaWyższego powołało w dn. 27 marca 1972 r. Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjali-zacji U.W. jako placówkę interdyscyplinarną i pozawydziałową. W październiku 1972 r.IPSiR podjął działalność badawczą i dydaktyczną. W Archiwum UW nie zachowały siężadne dokumenty dotyczące powstania i działania IPSiR; rektor prof. Zygmunt Rybic-ki odchodząc z Uniwersytetu zniszczył jesienią 1980 r. wszystkie dokumenty z okresuswoich rządów w UW. Niżej prezentowane dokumenty dotyczące powstania IPSiR za-chowały się przypadkowo w rękach prywatnych osób.

Foundation of the Institute of Social Prevention and Resocialization at the Universityof Warsaw in the Light of the Remaining Documents

Abstract

A need for an interdisciplinary approach to the issues of social pathology emergedin the early 1970s, in the context of works in this field carried out by the Sociotechnics

1 Profesor Jerzy Kwaśniewski jest kierownikiem Katedry Socjologii Norm, Dewiacjii Kontroli Społecznej Instytutu Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UniwersytetuWarszawskiego. Adres e-mail: [email protected]

204 Jerzy Kwaśniewski

Sections of the Polish Sociological Association. This milieu came up with the idea of aninstitute which could focus all its research efforts and scientific expertise on this area ofstudy. The specific organizational initiative was put forward by the group of scientistsworking at several faculties of the University of Warsaw. As a result, on 27 March1972, the Ministry of Schooling and Higher Education founded the Institute of theSocial Prevention and Resocialization at the University of Warsaw, with a status of aninterdisciplinary and extra-departmental entity. In October 1976, the Institute launchedits scientific and teaching activities. However, no documents on the foundation andactivities of the Institute can be found in the University Archives; as a matter of fact,the Dean of the University at that time, professor Zygmunt Rybicki, when leavinghis functions in autumn of 1980, destroyed all files produced under his reign. Thedocuments on the foundation of the Institute, presented in the paper below, havesurvived, fortuitously, in the private hands.

Prawdopodobnie po raz pierwszy termin: „profilaktyka społecz-na” został użyty w publikacji w grudniu 1971 r. w nazwie: „InstytutProfilaktyki Społecznej” w artykule: Jacek Kurczewski, Jerzy Kwa-śniewski Postawa twórcza, Życie Warszawy, dodatek Życie i Nowo-czesność, nr 84, 23 XII 1971 r. Latem 1971 r. Czesław Czapów wrazz Adamem Podgóreckim, Stanisławem Jedlewskim, Marią Łoś, Je-rzym Kwaśniewskim oraz Jackiem Kurczewskim, napisali (działo sięto w mieszkaniu Państwa Jedlewskich w Liceum Batorego, a na maszy-nie pisali na zmianę Jacek Kurczewski i Jerzy Kwaśniewski) koncep-cję utworzenia IPSiR, która przedłożona została następnie władzomUniwersytetu Warszawskiego. Dokument ten nie zachował się (nieposiadam go), mowa jest o nim natomiast w koncepcji IPSiR przygo-towanej na jego podstawie przez Komisję UW. Oto ona; jedna z jejpierwszych wersji (pierwsza strona):

Powstanie IPSiR UW. W świetle ocalalych dokumentów 205


Koncepcja ta stała się podstawą przygotowanego przez władzeUW wystąpienia do Ministra Szkolnictwa Wyższego, który, decyzjąz dnia 27 marca 1972 r. powołał IPSIR jako pozawydziałowy instytutw Uniwersytecie Warszawskim.

W myśl założeń tego projektu, IPSIR miał zajmować się: doko-nywaniem ekspertalnych diagnoz problemów społecznych (włączającw to patologię działania instytucji); prowadzeniem własnych badańnaukowych opartych na zasadach interdyscyplinarnej współpracy orazkształceniem kadr specjalistów w zakresie profilaktyki społecznej i re-socjalizacji, prowadzonym w ramach studiów dziennych i zaocznychoraz doktoranckich. Koncepcja przewidywała nachylenia specjaliza-cyjne dla studentów psychologii, pedagogiki, prawa i socjologii; IPSIRmiał pełnić usługową działalność dydaktyczną wobec tych kierunkówstudiów.

W ogólnych zarysach, z pewnymi istotnymi modyfikacjami, kon-cepcja ta znalazła urzeczywistnienie w Instytucie, który rozpocząłdziałalność w 1972 r. We wspomnianym projekcie, IPSIR miał dru-gą nazwę: „Instytut Socjotechniki”; inspiracją jego utworzenia, jednąz podstaw jego koncepcji, były prace, wnioski i materiały przygotowa-ne przez środowisko naukowe skupione w kierowanej przez AdamaPodgóreckiego ogólnopolskiej Sekcji Socjotechniki Polskiego Towa-rzystwa Socjologicznego. To właśnie w ramach prac środowiska nauko-wego Sekcji Socjotechniki PTS Czesław Czapów był współautorem,wraz z Adamem Podgóreckim oraz Marią Łoś wcześniejszej, z dnia14 marca 1971 r. pierwszej koncepcji Instytutu pod nazwą InstytutuSocjotechniki.

Wedle tej koncepcji Instytut, pomyślany jako jednostka organiza-cyjna Uniwersytetu Warszawskiego, miał zajmować się przede wszyst-kim działalnością badawczą i ekspertalną problemów społecznych,a także prowadzeniem studium doktoranckiego, przygotowującegowysokokwalifikowane kadry specjalistów w tej dziedzinie.

Oto zachowana kopia tego dokumentu.


Powyższy projekt dyskutowany był następnie w Kazimierzu Dol-nym, w kwietniu 1971 r., na zebraniu Zarządu Sekcji SocjotechnikiPTS, gdzie zapadły ostateczne decyzje dotyczące działań zmierzają-cych do utworzenia IPSiR. Oto zachowany protokół tego zebrania:


To po tym zebraniu, latem 1971 r. w domu prof. Jedlewskiegonapisany został wspomniany na wstępie projekt IPSiR, który stał sięnastępnie podstawą prac Komisji Rektora UW.

W staraniach o utworzenie IPSiR, kierowanych min. do dygni-tarzy ówczesnych władz partyjnych i administracyjnych, inicjatorzywykorzystywali fakt, że na przełomie 1970 i 1971 roku władze ko-munistyczne sformułowały, ogłosiły i propagowały założenia politykispołeczno-gospodarczej, skonkretyzowane przez VI Zjazd PZPR, któ-re „stawiały przed naukami społecznymi nowe zadania”; znalazł sięwśród nich postulat „bardziej efektywnego udziału tych nauk w sku-tecznym zwalczaniu wszelkich przejawów patologii społecznej sygna-lizowanych z głęboką troską o zapewnienie jak najbardziej prawidło-wego przebiegu procesów rozwojowych, dokonujących się w naszymkraju”.

Techniczna wersja projektu IPSiR, zawierająca dane dotyczącestruktury organizacyjnej, warunków lokalowych, składu kadrowego,wyposażenia i harmonogramu tworzenia Instytutu opracowana zosta-ła przez Jerzego Kwaśniewskiego i następnie przekazana przez S. Je-dlewskiego, jako organizatora Instytutu, rektorowi UW prof. Zyg-muntowi Rybickiemu, który przesłał ostateczny wniosek o utworzenieIPSiR do Ministra Szkolnictwa Wyższego.

Niedawno starałem się odszukać te dokumenty w Archiwum UW;dowiedziałem się, że jesienią 1980 roku wszystkie dokumenty uniwer-syteckie z okresu 1968–1980 zostały z polecenia ewakuującego sięz UW rektora prof. Z. Rybickiego spalone. Nie ma żadnego śladuani po dokumentach założycielskich ani też po dokumentach likwi-dacyjnych IPSiR z 1976 r. Podobno przez kilka dni uniwersyteckiepiece były rozgrzane do czerwoności, a pracownicy administracyjniotrzymali alternatywę; pomagać palić dokumenty albo iść na urlop.

Wiosną 1972 roku, dzięki staraniom prof. Jedlewskiego UWotrzymał dwupiętrowy budynek po zakładzie wychowawczym przyul. Podchorążych 20 z zastrzeżeniem, że będzie działać w nim IP-SiR. Rozpoczęły się prace remontowe, które nadzorowałem, z ra-mienia organizatora IPSiR prof. S. Jedlewskiego razem z BogdanemSilnickim, a jednocześnie trwało zatrudnianie pracowników Instytu-tu. Pierwszymi zatrudnionymi pracownikami byli pracownicy przenie-sieni z Wydziału Pedagogiki i Psychologii UW, skupieni wokół prof.Jedlewskiego; Cz. Czapów, Jerzy Kwaśniewski (pełniący funkcję asy-


stenta dyrektora IPSiR prof. S. Jedlewskiego) Daria Andrejew, Le-sław Pytka, Wanda Kaczyńska, Katarzyna Górska, Bogdan Silnicki,Ewa Kwiatkowska-Tochowicz; psychologowie: Maria Szostak, Pau-la Sawicka, Aleksandra Szymanowska, Maria Ziemska; socjologowiez Instytutu Socjologii UW skupieni wokół prof. Adama Podgóreckie-go: Maria Łoś, Jacek Kurczewski, Maria Smoła, Magdalena Jasińska,Krzysztof Kiciński, Andrzej Kojder, Marek Tabin; oraz z WydziałuPrawa: prof. Stanisław Walczak wraz z Michałem Porowskim i Bar-barą Kowalską-Ehrlich oraz doc. Adam Krukowski wraz z TeodoremBulendą. Jednymi z pierwszych pracowników administracyjnych w IP-SiR była Joanna Halska, Zenobia Żurańska, Barbara Sawicka orazZofia Waszak, natomiast spośród pracowników obsługi: Halina i Jó-zef Zychowie.

Pełne zatrudnienie osiągnął IPSiR w 1976 r.; niżej spis pracowni-ków wykonany przez dyrektora prof. Stanisława Jedlewskiego niedłu-go przed 30 czerwca 1976 r. — dniem „reorganizacji” IPSiR UW.


Normalną działalność naukowo-badawczą IPSiR rozpoczął je-sienią 1972 r. a dydaktyczną — od razu na ogromną skalę — kil-kuset studentów na I roku studiów magisterskich PROFILAKTYKISPOŁECZNEJ I RESOCJALIZACJI — dziennych i zaocznych —w 1973 r.

W zimie 1974/1975 r. Instytut opublikował sprawozdanie ze swejpółtorarocznej działalności, które jest imponujące. Oto ono (z nie-wielkimi skrótami):

UNIWERSYTET WARSZAWSKIINSTYTUT PROFILAKTYKI SPOŁECZNEJ I RESOCJALIZACJI

S P R A W O Z D A N I E Z D Z I A Ł A L N O Ś C Iw latach 1 X 1972 – 1 XII 1974

I. GENEZA I ZAŁOŻENIA

[ … ] Potrzeba i celowość kompleksowego, interdyscyplinarnego po-dejścia do zagadnień patologii społecznej, zharmonizowania różnokierunko-


wych wysiłków, powiązania wyników badań oraz podsumowania doświad-czeń, nagromadzonych przez różnych badaczy i różne ośrodki naukowe,ujawniła się w całej pełni w związku z pracami Sekcji Socjotechnicznej Pol-skiego Towarzystwa Socjologicznego, poświęconymi tym problemom. Toteżpierwotnie właśnie w tym środowisku powstała myśl stworzenia placówkinaukowej, która koncentrowałaby całokształt badań w tej dziedzinie.

Z konkretną inicjatywą organizacyjną wystąpiła grupa uczonych, pracu-jących na kilku różnych wydziałach Uniwersytetu Warszawskiego. W wynikutej inicjatywy Ministerstwo Oświaty i Szkolnictwa Wyższego powołało w dn.27 marca 1972 r. Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji U.W. jakoplacówkę interdyscyplinarną i pozawydziałową. W październiku tegoż rokuInstytut podjął działalność badawczą i dydaktyczną.

W trakcie prac przygotowawczych i organizacyjnych wykrystalizowałysię pewne podstawowe założenia działalności Instytutu, które można by ująćsyntetycznie w sposób następujący:

1) Działalność Instytutu powinna być nastawiona na konkretne potrzebypolityki społecznej. Realizacja tej zasady znajduje wyraz w doborze kierunkówbadawczych oraz w programach dydaktycznych. Kwalifikacje absolwentówmają odpowiadać zapotrzebowaniu na wykwalifikowane kadry we wszelkie-go rodzaju placówkach prowadzących działalność profilaktyczną i resocjali-zacyjną wśród młodzieży i dorosłych (zob. zał. Nr 1).

2) Problematyka patologii społecznej powinna być ujmowana z reguływ kontekście całości procesów społecznych tak, aby zjawiska patologicznenie były rozpatrywane w oderwaniu, wypaczając tym samym rzeczywiste pro-porcje zjawisk występujących w życiu społecznym. Rozwój społeczno-ekono-miczny kraju z jego osiągnięciami, sukcesami i problemami stanowić powi-nien zatem zasadniczy i dominujący punkt odniesienia przy analizie wszelkichprzejawów patologii społecznej.

3) W swej działalności badawczej i dydaktycznej Instytut ma dążyć dozrealizowania interdyscyplinarnego podejścia do zagadnień patologii spo-łecznej oraz do problemów profilaktyki społecznej i resocjalizacji. Zespole-nie w Instytucie pracowników naukowych, zajmujących się jednym obsza-rem problemowym, a reprezentujących różne dyscypliny naukowe, służyć mapodniesieniu efektywności badań i dydaktyki, tudzież stworzeniu dogodnychwarunków dla wysiłku zmierzającego do sprzężenia osiągniętych wyników.Prowadzić to powinno, w konsekwencji do zacieśnienia i pogłębienia współ-pracy dyscyplin rozwijających dotychczas swe badania niezależnie od siebie.

4) Warunkiem prawidłowego spełnienia przez Instytut jego zadań jestprowadzenie w sposób zharmonizowany działalności dydaktycznej oraz pracynaukowo-badawczej. Działalność dydaktyczna, obejmująca studia stacjonar-ne i zaoczne, wymaga istnienia silnego warsztatu naukowo-badawczego,który stanowi Zasadniczą gwarancję nadążania Instytutu za zmieniającymi


się potrzebami rozwijającego się dynamicznie społeczeństwa. W obliczu co-raz to nowych problemów Instytut będzie musiał nie tylko stale weryfikowaći doskonalić program oraz metodykę nauczania. Będzie ponadto prowadzićstudia diagnostyczne i prognostyczne, pozwalające badać i oddziaływać naprocesy patogenne oraz opracowywać skuteczne metody przeciwdziałaniazjawiskom patologii społecznej.

5) Służebna wobec potrzeb społecznych rola Instytutu realizować siępowinna również w jak najszerszym rozwinięciu działalności ekspertalnej.Opracowywanie ekspertyz na zlecenie władz i instytucji, jak również z własnejinicjatywy, należy do istotnych elementów koncepcji Instytutu. Temu kierun-kowi działania towarzyszy refleksja socjotechniczna, która znalazła w sche-macie organizacyjnym Instytutu właściwe ramy instytucjonalne.

6) Powyżej przedstawione nurty działania Instytutu są ściśle związanez dziedziną aktywności o znaczeniu zasadniczym: z badaniami podstawowy-mi. Nauki społeczne są, jak wiadomo, związane bardzo silnie z potrzebamispołecznymi, które tkwią u ich podłoża — organizacja Instytutu tak jest upro-filowana, aby adekwatnie rozwiązywać nasuwające się zagadnienia. Jednakżedziałalność dydaktyczna, ekspertyzy, zastosowanie nauk społecznych w prak-tyce powinny czerpać swą inspirację z — wyprzedzających życie społeczne— badań podstawowych. Badania te są prowadzone w Instytucie w zakresie;analizy podstawowych pojęć i teorii socjologicznych, syntezy dyscyplin, takichjak polityka prawa, pedagogika resocjalizacyjna, socjologia. prawa i moralno-ści, teoria wychowania.

[…]

II. ORGANIZACJA INSTYTUTU

Na początku roku akademickiego 1972/1973 Rektor Uniwersytetu War-szawskiego powołał dyrekcję Instytutu w następującym składzie:Prof. dr hab. Stanisław Jedlewski — dyrektorDoc. dr hab. Czesław Czapów — wicedyrektorDoc. dr hab. Adam Krukowski — wicedyrektor

W późniejszym okresie została powołana Rada Naukowa Instytutu,w której przewodniczącym jest prof. dr hab. Jerzy Bafia, Pierwszy PrezesSądu Najwyższego, Przewodniczący Komisji Wniosków Ustawodawczych Sej-mu PRL.

W pierwszym okresie, do czerwca 1973 r., Instytut prowadził działalnośćnaukowo-badawczą, kontynuując niektóre prace zapoczątkowane w innychplacówkach naukowych oraz współpracując z zainteresowanymi resortami,przede wszystkim z Ministerstwem Oświaty i Wychowania. Przygotował teżdziałalność dydaktyczną, której początek przypada na czerwiec 1973 r., pouzyskaniu lokalu dla Instytutu.


Charakteryzując prace organizacyjne, które w pierwszym okresie funk-cjonowania Instytutu absorbowały w znacznej mierze jego kadrę kierowniczą,należy wskazać na cztery zasadnicze kierunki działania:

1. Skompletowanie zespołu pracowników naukowo-dydaktycznych i na-ukowo-badawczych (zał. nr 2), wyposażenie Instytutu w odpowiednilokal, urządzenia i środki techniczne.

2. Opracowanie koncepcji organizacyjnej Instytutu, zapewniającej prawi-dłową realizację celów i zadań.

3. Opracowanie planu studiów, który zapewniłby wykształcenie absolwen-tów (magistrów) wysoko kwalifikowanych pracowników placówek pro-wadzących działalność profilaktyczną i resocjalizacyjną wśród młodzieżyi dorosłych.

4. Opracowanie programu prac naukowo-badawczych, służących z jed-nej strony stałemu doskonaleniu i pogłębianiu pracy dydaktycznej —z drugiej zaś uwzględniających szereg najbardziej aktualnych i donio-słych problemów, wobec których staje polityka społeczna w naszymkraju.W momencie podjęcia działalności dydaktycznej (lipiec 1973) zasadniczy

zrąb koncepcji organizacyjnej, dydaktyczno-naukowej i naukowo-badawczejbył już skonkretyzowany.

[…] W Instytucie istnieją obecnie następujące zakłady i pracownie (stanna 1 grudnia 1974 r.):Zakład Socjologii Norm i Patologii SpołecznejKierownik: prof. dr hab. Adam PodgóreckiPracownia Psychospołecznych Badań nad RodzinąKierownik: doc. dr hab. Maria Ziemska; pracownia ta obok prac dydaktycznychprowadzi interdyscyplinarną działalność naukowo-badawczą.Zakład Profilaktyki KryminalnejKierownik: doc. dr hab. Adam KrukowskiZakład Prawa i Profilaktyki PenitencjarnejKierownik: prof. dr hab. Stanisław WalczakZakład Pedagogiki ResocjalizacyjnejKierownik: prof. dr hab. Stanisław JedlewskiZakład Psychologii ResocjalizacyjnejKierownik: p.o. dr Maria Szostak

Poczyniono kroki organizacyjne, zmierzające do powołania ZakładuPsychoterapii.

Zostały powołane następujące okresowe zespoły naukowo-badawcze(stan na 1 grudnia 1974):Zespół Badań Problemów DewiacjiKierownik: prof. dr hab. Adam Podgórecki


Zespół Badania Instytucji Rozwiązywania KonfliktówKierownik: dr Jacek KurczewskiZespół Psychospołecznych Badań nad RodzinąKierownik: doc .dr hab. Maria ZiemskaZespół Badania Wartości Uznawanych przez MłodzieżKierownik: mgr Krzysztof KicińskiZespół Badań nad Antyspołecznymi Podkulturami MłodzieżowymiKierownik: dr Marek KosewskiZespół Badania i Projektowania Systemu Profilaktyki SpołecznejKierownik: doc.dr hab. Czesław CzapówZespół Reformy Systemu ResocjalizacjiKierownik: prof. dr hab. Stanisław JedlewskiZespół Badań nad Efektywnością Resocjalizacji AlkoholikówKierownik: prof. dr hab. Stanisław WalczakZespół Badań nad NarkomaniąKierownik: vacatZespół Badań nad SamobójstwamiKierownik: dr Maria SzostakZespół Badań Zachowań SeksualnychKierownik: dr Maria TrawińskaZespół Metodologii Ekspertyz i Problemów SocjotechnikiKierownik: dr Jerzy Kwaśniewski

Do pierwotnych zamierzeń organizatorów Instytutu należało równieżstworzenie w ramach Instytutu pionu ekspertalnego, który stanowiłby formęorganizacyjną dla szeroko rozwiniętej działalności ekspertalnej. Myśl ta nie zo-stała zrealizowana w takiej postaci, niemniej jednak problematyka ekspertyznie usunęła się z pola zainteresowań Instytutu. Metodologicznej refleksji w tejdziedzinie służyć ma oddzielny Zespół Metodologii Ekspertyz i Proble-mów Socjotechniki. Opracowywanie zaś ekspertyz, czy to na zlecenie zain-teresowanych władz i instytucji, czy też z własnej inicjatywy, zajmuje dość po-kaźne miejsce w dorobku Instytutu w pierwszym okresie jego działalności […].

III. DZIAŁALNOŚĆ DYDAKTYCZNA

W roku akademickim 1973/1974 studiowało w Instytucie.

liczba studentów wskaźnik strukturyna studiach stacjonarnych 94 32,0

w tym: I rok 94na studiach zaocznych I stopnia 145 49,3

w tym: I rok 122II rok 23


na studiach zaocznych II stopnia 55 18,7w tym: I rok 55

na studiach zaocznych I i II stopniałącznie (2 + 3) 200 68,0

ogółem (1 + 4) 294 100,0

Dane dla roku akademickiego 1974/1975 przedstawiają się następująco:

liczba wskaźnik wskaźnikstudentów wzrostu struktury

(1973/1974 = 100)na studiach stacjonarnych 205 218 33,7

w tym: I rok 111II rok 94

liczba wskaźnik%studentów wzrostu

(1973/1974 = 100)na studiach zaocznych I stopnia 280 200 47,7

w tym: I rok 144II rok 121III rok 25

na studiach zaocznych II stopnia 113 205 18,6w tym: I rok 69

II rok 54na studiach zaocznych I i II stopnia

łącznie (2 + 3) 403 202 66,3ogółem (1 + 4) 608 207 100,0

Poważny wzrost liczby studentów jest wyrazem, z jednej strony. wiel-kiego zainteresowania problematyką stanowiącą przedmiot studiów w Insty-tucie, z drugiej zaś znacznego zapotrzebowania na pracowników posiada-jących wyższe wykształcenie uniwersyteckie w wielu dziedzinach profilaktykispołecznej i resocjalizacji. O skierowaniach na studia zaoczne dla pracującychdecydował Instytut Kształcenia Nauczycieli i Badań Oświatowych.

Opracowanie planu 4-letnich studiów stacjonarnych dokonane zosta-ło w wyniku dyskusji nad projektem przygotowanym przez specjalny zespółprogramowy. Tak tematyczny zakres studiów, dostosowany do przyszłego,bardzo specyficznego profilu zawodowego absolwentów Instytutu, jak i za-łożona interdyscyplinarność studiów — stworzyły konieczność poszukiwaniapewnych nowatorskich rozwiązań i odejścia od niektórych tradycyjnych ujęć.

Uwzględniono oczywiście wymagania, obowiązujące w stosunku dowszystkich programów studiów uniwersyteckich i stwarzające — zgodniez założeniami przyjętymi przez Ministerstwo Nauki, Szkolnictwa Wyższego


i Techniki — wspólne podstawy studiów wszelkich kierunków. Chodzi tuo przedmioty regulaminowe obejmujące zagadnienia marksistowskiej filo-zofii, etyki i teorii rozwoju społecznego; ekonomię polityczną; dwa lektoratyjęzyków obcych (w tym jęz. angielski); wykład monograficzny, proseminariumi seminarium magisterskie. Łączna liczba godzin dla powyższych przedmiotówwynosi 870.

Specyficzne potrzeby i wymagania, związane z kierunkiem studiów w In-stytucie, zostały uwzględnione w zestawie przedmiotów metodologicz-nych i ogólno-teoretycznych, obowiązujących w stosunku do wszystkichstudiujących w Instytucie. Zadaniem zajęć prowadzonych w tej grupie przed-miotów jest przekazanie studentom podstawowych pojęć oraz wiedzy o za-gadnieniach z zakresu głównych dyscyplin społecznych, będących przedmio-tem studiów oraz ułatwienie sprecyzowania zainteresowań, które będą moglinastępnie rozwijać w toku dalszych studiów (m.in. przez wybór seminariummagisterskiego, fakultatywnych przedmiotów szczegółowych oraz praktyk).W tej grupie znajdują się, obok przedmiotów mających bardziej ogólny cha-rakter (logika; statystyka wraz z elementarni matematyki; metodologia naukspołecznych; podstawy prakseologii i socjotechnika), przedmioty uwzględ-niające charakterystyczny profil studiów w Instytucie. Blok przedmiotów so-cjologicznych obejmuje wybrane zagadnienia socjologii ogólnej i psychologiispołecznej oraz socjologię prawa i moralności. Na blok przedmiotów psycho-logicznych składają się podstawy psychologii ogólnej i psychologii osobowo-ści oraz podstawy psychologii rozwojowej. Podstawy pedagogiki oraz wstępdo pedagogiki resocjalizacyjnej składają się na blok przedmiotów pedago-gicznych. W bloku przedmiotów prawnych mieszczą się obok teorii prawa,ogólnych elementów prawa oraz wiadomości o organizacji i funkcjonowaniuinstytucji prawnych, te dziedziny wiedzy prawniczej, których znajomość jestniezbędna z punktu widzenia przyszłych potrzeb zawodowych absolwen-ta Instytutu (prawo rodzinne, opiekuńcze, karne, penitencjarne). Wymienićtutaj należy także naukę o rodzinie współczesnej oraz elementy psychiatrii.Zagadnieniem niezmiernie istotnym jest postulowany w programie taki spo-sób ujęcia powyższych przedmiotów, aby w kontekście wiedzy ogólnej o tychw zasadzie tradycyjnych dyscyplinach zaakcentowane zostały te ich aspekty,które w sposób szczególny wiążą się ze specyficznym kierunkiem zaintereso-wań Instytutu. Zakłada to nowe, specjalne opracowanie tych przedmiotówna potrzeby dydaktyczne Instytutu. W omawianej grupie znalazły się oczywi-ście również i takie przedmioty, których charakter z natury rzeczy odpowiadazasadniczej orientacji problemowej Instytutu. Są to; aksjologiczne i kultu-rowe podstawy profilaktyki społecznej i resocjalizacji oraz nauka o dewiacjispołecznej i indywidualnej, stanowiące wprowadzenie do patologii społecz-nej, indywidualnej i do kryminologii. Łączna liczba godzin przeznaczonych naprzedmioty metodologiczne i ogólno-teoretyczne wynosi 1185.


Trzecia wreszcie grupa zawiera przedmioty szczegółowe w wymiarze1020 godzin, w czym 600 godzin przedmiotów obowiązkowych oraz 420 go-dzin przedmiotów fakultatywnych, z których każdy student ma obowiązekzaliczyć 10 przedmiotów szczegółowych, związanych z wybranym przez sie-bie seminarium magisterskim oraz 7 przedmiotów fakultatywnych, którychwybór konsultuje z kierownikiem swego seminarium. Podział przedmiotówszczegółowych na obowiązkowe i fakultatywne dokonuje się zatem z końcemV semestru studiów.

Poniższe zestawienie daje pogląd na tematykę przedmiotów szczegóło-wych. Przy każdym z przedmiotów w zestawieniu wskazano dla jakich semi-nariów magisterskich dany przedmiot jest obowiązkowy. Cyfry podane obokprzedmiotów oznaczają seminarium przy zakładzie/pracowni.

Socjologia norm i wzorów osobowych 1Nauka polityki prawa 1Socjologia kultury 1 6Socjologia org. i zarządz. (ze szcze¿gólnym

uwzględnieniem zakładów zamkn.) 1 3 4Socjologia małych grup 1 3Socjologia oświaty i wychowania 2 6Poradnictwo rodzinne 2 6Diagnostyka pedagogiczna 5 6Psychologiczne mechanizmy zaburzeń przy-

stosowania dziecka 2 5 6Psychologiczne mechanizmy zaburzeń przy-

stosowania dorosłego człowieka 2 5 6Metody psychoterapii zaburzeń przystosowa-

nia dziecka 2 5Metody psychoterapii zaburzeń przystosowa-

nia dorosłego człowieka 2 5Psychologia zachowań agresywnych 3 5 6Funkcjonowanie grup przestępczych i gangów

młodocianych 5 6Kryminologia 3Polityka kryminalna 3 4Polityka penitencjarna 3 4Psychotechnika wychowania resocjalizacyjne-

go 4 6Socjotechnika wychowania resocjalizacyjnego 3 4 6Kulturotechnika wychowania resocjalizacyjne-

go 6


Psychospołeczne problemy instytucji resocjali-zacyjnych 4 5

Zajęcia praktyczne z psychotechniki 6Zajęcia praktyczne z socjotechniki 6Zajęcia praktyczne z kulturotechniki 6

Legenda:1 — Zakład Socjologii Norm i Patologii Społecznej2 — Pracownia Psycho-Społecznych Badań nad. Rodziną3 — Zakład Polityki Kryminalnej4 — Zakład Prawa i Polityki Penitencjarnej5 — Zakład Psychologii Resocjalizacyjnej6 — Zakład Pedagogiki Resocjalizacyjnej

Uwaga: Program niektórych zajęć seminaryjnych przewiduje wybór al-ternatywy przedmiotów obligatoryjnych. Dotyczy to seminariów przy zakła-dach 5 i 6.

Pierwszy i drugi rok studiów w Instytucie przebiega według sztywnookreślonego planu studiów, jednolitego dla wszystkich studentów. W latachtych są wykładane, i zaliczane przedmioty regulaminowe/metodologicznei ogólno-teoretyczne. Każdy z tych przedmiotów kończy się egzaminem kur-sowym. Wszystkie przedmioty szczegółowe prowadzone są w kursach robo-czych, dla uniknięcia kumulacji przedmiotów w jednym semestrze. Przedmio-ty szczegółowe obowiązkowe kończą się zaliczeniem z oceną po skończeniukursu danego przedmiotu oraz łącznym egzaminem końcowym. Fakultatyw-ne przedmioty szczegółowe kończą się zaliczeniem z oceną. W V semestrzestudiów każdy student uczestniczy w dwu wybranych dowolnie seminariach(proseminarium i seminarium). Pod koniec V semestru studenci podejmujądecyzję w sprawie wyboru seminarium magisterskiego.

Przewiduje się również trzy praktyki kursowe, odbywają się one w poło-wie III roku studiów, między III i IV rokiem studiów (wakacyjna) oraz w połowieIV roku (dyplomowa). Charakter tych praktyk jest dostosowany do kierunkustudiów oraz do przyszłego profilu zawodowego absolwentów Instytutu.Chodzi tu w szczególności o następujące typy praktyk:

praktyka badawcza w zakresie nauk społecznych w wybranej instytucjinaukowo-badawczej;

asystencka praktyka w zakładzie zamkniętym;asystencka praktyka w instytucjach poradnictwa;praktyka w ośrodku diagnostyczno-selekcyjnym;praktyka w Domu Kultury, klubie dla młodzieży trudnej lub kuratorskim

ośrodku pracy z młodzieżą;asystencka praktyka przy kuratorze zawodowym;asystencka praktyka przy telefonie zaufania;


praktyka w Urzędzie Dzielnicowym;praktyka w inspektoracie d/s nieletnich, w Milicyjnej Izbie Dziecka, w Są-

dzie dla Nieletnich;praktyka badawcza (udział w badaniach terenowych).Organizacją praktyk i czuwaniem nad ich tokiem zajmuje się Pracownia

Praktyk Studenckich przy IPSiR.Napisanie i przedłożenie pracy magisterskiej oraz pomyślne zdanie eg-

zaminu magisterskiego kończy studia na Instytucie.Poważnym działem pracy dydaktycznej Instytutu jest Studium Zaoczne

dla Pracujących, realizujące program dwóch typów studiów, a mianowicie:czteroletnie studia magisterskie dla maturzystów i absolwentów Liceów

Pedagogicznych, SN i kursów zawodowych PIPS;dwuletnie studia magisterskie dla absolwentów wyższych zawodowych

szkół pedagogicznych — WSN i PIPS.Program studiów zaocznych opiera się na obowiązującym programie

studiów stacjonarnych i obejmuje te same dyscypliny naukowe, przy ogra-niczeniu do 30% (w porównaniu ze studiami stacjonarnymi) czasu realizacjiprogramu. Jedyną różnicą typu programowego między studiami stacjonarny-mi i zaocznymi jest przyjęcie innego typu praktyki kursowej. Mając na wzglę-dzie to, że uczestnicy studiów zaocznych są czynni zawodowo, przedmio-tem praktyk kursowych jest szczegółowa analiza pracy prowadzonej przezstudiujących zaocznie w placówkach resocjalizacyjnych, wychowawczych lubpenitencjarnych, w których są zatrudnieni.

Realizacja programu studiów obejmuje sesję lipcową, 6-dniową sesjęzimową oraz 5 trzydniowych zjazdów konsultacyjnych, organizowanych comiesiąc w okresie od października do maja — przez cały czas trwania studiów.

IV. PRACE NAUKOWO-BADAWCZE

[…] Jednym z podstawowych zagadnień, które stanowi przedmiot zain-teresowania w skali międzynarodowej, występując jako temat empirycznychporównawczych badań międzynarodowych, jest problem postaw społecz-nych wobec dewiacji. Tematyka ta weszła do zakresu pracy Zespołu BadańProblemów Dewiacji, którego zadaniem jest realizacja badań empirycznychna temat reakcji opinii publicznej na różnorodne formy zachowań dewia-cyjnych, to znaczy zachowań odchylających się pozytywnie lub negatywnieod oczekiwali społecznych (od norm postępowania). Wyniki prac Badaw-czych Zespołu stanowić mają podstawę do sformułowania praktycznych re-komendacji, które byłyby pomocne odpowiednim instytucjom społecznymw zapobieganiu negatywnym formom dewiacji społecznej (działanie profi-laktyczne) oraz w upowszechnianiu i umacnianiu postaw twórczych i in-nowacyjnych (działanie stymulujące). Założenia badawcze oraz kwestiona-riusz ankiety opracowali dr J. Kwaśniewski i mgr A. Kojder, przy współpra-


cy prof. dr hab. A. Podgóreckiego. Przeprowadzono sondaż ankietowy natemat reakcji na zachowania dewiacyjne trzech wybranych zbiorowości: na-uczycieli (30 osób), więźniów recydywistów (30 osób) oraz populacji „prze-ciętnej” (40 osób). Badania te wchodzą w skład międzynarodowych pracbadawczych koordynowanych przez Międzynarodowy Ośrodek Kryminolo-gii Porównawczej przy Uniwersytecie w Montrealu (Kanada). Przy użyciu ta-kich samych podstawowych narzędzi badawczych zostały przeprowadzonebadania pilotażowe w kilkunastu innych krajach (europejskich i pozaeuro-pejskich). Wyniki tych badań — po ich omówieniu na konferencji między-narodowej w Pradze — pozwolą na dokonanie standaryzacji narzędzi ba-dawczych w skali międzynarodowej. W następnym etapie Zespół obejmiebadaniem ankietowym zbiorowość 500 osób. Planuje się również przeprowa-dzenie eksperymentu, obserwacji towarzyszącej oraz dokonanie analizy od-powiednich dokumentów osobistych, w celu uchwycenia wzajemnych relacjimiędzy deklarowanymi postawami i faktycznym zachowaniem. Podstawo-wa problematyka badań została przedstawiona’ w złożonym w kwartalniku„Studia Socjologiczne” artykule dr J. Kwaśniewskiego i mgr A. Kojdera „Re-akcja społeczna na zachowanie dewiacyjne, problemy, założenia, hipotezybadawcze”.

Badanie postaw i oczekiwań społecznych, jako jednego z najistotniej-szych elementów analizy warunków funkcjonowania instytucji społecznych,a w szczególności instytucji prawnych w naszym społeczeństwie, znalazłoswe miejsce w działalności naukowo-badawczej Instytutu. Składają się na tonastępujące wątki tematyczne:

— powstawanie norm grupowych i warunki ich akceptacji (w ramachproblemu „Socjologiczna analiza prawa i moralności”);

— funkcjonowanie instytucji służących rozwiązywaniu konfliktów mię-dzyjednostkowych i międzygrupowych i zapobiegających w ten sposób po-wstawaniu sytuacji patologicznych. Zespół Badania Instytucji RozwiązywaniaKonfliktów przeprowadził, przy współpracy Koła Naukowego Studentów IP-SiR, badania nad sposobami rozwiązywania sporów sąsiedzkich w małychmiastach woj. warszawskiego. Ta sama tematyka w skali ogólno-krajowej by-ła przedmiotem sondażu ankietowego (przy współpracy z OBOPiSP PRiTV),W następnym etapie przewiduje się analogiczne badania w wielkim mieście.Przedmiotem zainteresowania zespołu są również instytucje pojednawczegorozwiązywania sporów;

— opracowanie dotyczące organizacyjno-prawnych i psychospołecz-nych przesłanek stosunku do mienia społecznego (na konkretnym przykładziematerialnych strat spowodowanych kradzieżami w państwowym transporciekolejowym) stanowi przyczynek do ogólnego tematu „Świadomość prawnaspołeczeństwa polskiego i praktyczne działanie prawa”. Badanie powyższema być wykonane na zlecenie Ministerstwa Komunikacji;


— oczekiwania społeczne, dotyczące karania sprawców przestępstwz użyciem przemocy, stanowią szczegółowy temat naukowo badawczy wcho-dzący w skład ogólnego problemu „Zagadnienia polityki kryminalnej”. Celemtych badań jest określenie stopnia zgodności pomiędzy oczekiwaniami spo-łecznymi dotyczącymi karania przestępców a praktyką sędziowskiego wy-miaru kary oraz określenie czynników i motywacji wpływających na rodzaji wysokość kary „społecznie pożądanej”. Należy zaznaczyć, że problematykata w określony sposób wiąże się z zagadnieniami stosunku opinii publicznejdo zachowań dewiacyjnych.

Funkcjonowanie rodziny ma dla procesu prawidłowej socjalizacji jed-nostki w procesie wychowawczym kluczowe znaczenie. Dlatego też ten kie-runek tematyczny znalazł poczesne miejsce w programie działalności nauko-wo-badawczej Instytutu. Badania stosunków międzyosobowych w rodzinieoraz jej funkcji socjalizującej pozwolą na poznanie podstawowych aspektówstosunków między pokoleniami oraz czynników wpływających na ukształto-wanie procesów socjalizacji we współczesnej rodzinie polskiej. Przedmiotemzainteresowania Zespołu Psychospołecznych Badań nad Rodziną są rozmaitetypy rodzin (rodziny w różnych fazach rozwoju, rodziny przeciętne i rodzi-ny problemowe). Główne kierunki badań dotyczą: postaw rodziców wobecdzieci, stosunku dzieci do rodziców, wzajemnego spostrzegania postaw wo-bec siebie dzieci i .rodziców, postaw małżonków wobec siebie, sfer kon-fliktów międzypokoleniowych, socjalizacji w różnych typach rodzin, warto-ści uznawanych przez młodzież, wartości uznawanych przez rodziców, rze-czywistego obrazu rodziny, obrazu rodziny „idealnej”, podejmowania de-cyzji rodzinnych, poglądów dotyczących „udanego życia”. Ten, tak obszer-ny zestaw tematyczny wymaga przeprowadzenia szeregu badań zaplano-wanych do 1980 r. oraz opracowania odpowiednich narzędzi badawczych.Opracowanie metody badania postaw rodzicielskich wobec dzieci, łączniez podaniem norm stenowych pozwoliło na przeprowadzenie badań dia-gnostycznych w trzech grupach rodzin warszawskich. Zarówno metoda,jak i wstępne wyniki badań były przedstawione w 1974 r. na kongresachmiędzynarodowych psychologii w Montrealu i socjologicznym w Toronto.Opracowuje się inne kwestionariusze badające wzajemne stosunki w ro-dzinie.

Spośród wątków badawczych, związanych z problemem ogólnym „Śro-dowisko rodzinne i przystosowanie społeczne dzieci i młodzieży” wymienićnależy poza tym następujące opracowania:

— rozwój umysłowy, przystosowanie emocjonalne i społeczne warszaw-skich dzieci 6- i 7-letnich, a środowisko rodzinne (badania prowadzone wspól-nie z Zespołem Antropologii Instytutu Matki i Dziecka);

— badania nad wczesnym rozwojem społecznym dziecka w rodzinie;— stosunki międzyosobowe w rodzinach dzieci adoptowanych.


Podsumowaniem studiów, badań empirycznych oraz refleksji teoretycz-nej jest monografia doc. dr hab. M. Ziemskiej pt. „Rodzina a osobowość”,która ukaże się nakładem Wiedzy Powszechnej w serii „Omega” w 1975 r.W monografii tej dokonano próby całościowego ujęcia problemu stosunkówinterpersonalnych w poszczególnych fazach życia rodziny oraz wpływu rodzi-ny na tworzenie się więzi emocjonalnej u dziecka, na rozwój jego osobowościspołecznej, a także na możliwość dewiacji w procesie socjalizacji.

Następną wielką grupą tematyczną, wyraźnie preferowaną w progra-mie działalności naukowo-badawczej Instytutu jest problematyka młodzieży.W grupie tej wyróżnić można dwa zasadnicze wątki: 1) badanie systemuwartości młodzieży ze szczególnym uwzględnieniem prospołecznych postawi wartości naczelnych oraz 2) badanie antyspołecznych podkultur młodzieżo-wych oraz zachowań patologicznych.

Badania nad uznawanymi przez młodzież wartościami prospołecznymioraz tymi wartościami, które są związane z normatywnym systemem prawamają na celu wypełnienie luki w naszej wiedzy o faktach mających istotneznaczenie dla skutecznego oddziaływania społecznego. Ważnym elemetemtych badań jest analiza związków zachodzących między deklarowanymi sys-temami wartości i istniejącą praktyką życiową. Zaznaczyć należy, że chodzitu o kontynuację prac badawczych, zapoczątkowanych w Zakładzie BadaniaNorm Społecznych i Patologii Społecznej Instytutu Socjologii UW i obejmują-cych przede wszystkim kategorię młodzieży „normalnej” (z punktu widzenianasilenia cech dewiacyjnych). Jeśli idzie o „dewiantów pozytywnych” (młodzihonorowi dawcy krwi) oraz „dewiantów negatywnych” (młodzież z zakładówpoprawczych) — badania objęły stosunkowo nieliczne grupy. Zespół BadaniaWartości Uznawanych przez Młodzież rozszerza w II etapie całokształt badańna większą próbę młodzieży. Równocześnie przeprowadza się wtórną analizęwyników wszystkich badań nad wartościami i postawami młodzieży, jakie zo-stały przeprowadzone na terenie całej Polski. Istotnym elementem diagnozyaktualnego stanu rzeczy oraz procesu zmian zachodzących w dziedzinie war-tości uznawanych przez młodzież (co uznać można za zadanie o charakterzepermanentnym) są dane, uzyskane w wyniku sondażu ankietowego przepro-wadzonego przez OBOPiSP przy użyciu ankiety opracowanej przez członkówzespołu, którą objęto ogólnopolską próbą młodych ludzi w wieku 16–29 lat.

Istnienie i funkcjonowanie w środowiskach młodzieżowych różnego ro-dzaju grup nieformalnych, często o antyspołecznym charakterze, jest zagad-nieniem o wielkim znaczeniu dla działalności wychowawczej, która stajew swojej praktyce wobec zjawisk o charakterze patologicznym. Tradycyjneinstrumenty oddziaływania wychowawczego, którymi dysponuje szkoła i ro-dzina zawodzą na ogół w zetknięciu z tego rodzaju nowymi przejawami, okre-ślanymi często, jako tzw. „drugie życie”, Zagadnienia te wchodzą do zakresuprac naukowo-badawczych Zespołu Badań nad Antyspołecznymi Podkultu-


rami Młodzieżowymi. Chodzi tu przede wszystkim o poznanie istniejącychnieformalnych więzi szkodliwych oraz mechanizmów ich powstania w ło-nie instytucji lub organizacji formalnych lub poza nimi. Poznanie procesówwytwarzania się i działania tych więzi nieformalnych może dostarczyć prze-słanek dla ich świadomego kształtowania, w sensie nadania im pozytywne-go charakteru oraz eliminowania niepoddających się takiemu oddziaływaniu,a szkodliwych i niebezpiecznych.

Dzięki poznaniu zjawiska możliwe będzie wypracowanie skutecznychśrodków i metod zapobiegających powstawaniu oraz pozwalających na zwal-czanie takich nieformalnych struktur społecznych, jak tzw. ’podkultura „gryp-serki” lub „git-ludzi”. Zespół podjął badania nad tym specyficznym zjawiskiemwśród młodzieży szkolnej, zmierzające do określenia:

— wartości podkulturowych nieformalnych grup „git-ludzi”;— struktury i rozmiarów naruszeń porządku publicznego i prawnego

dokonywanych przez „git-ludzi”;— społeczno-psychologicznych mechanizmów funkcjonowania grup

„gitowskich”;— wpływu wywieranego przez charakter systemu społecznego szkoły

na antyspołeczne zachowania uczniów.Prowadzone są w Instytucie badania nad poszczególnymi przejawa-

mi patologii społecznej (alkoholizm, narkomania, samobójstwa, występującew środowiskach młodzieżowych). Ten kierunek działalności naukowo-badaw-czej omówiony został oddzielnie w dalszej części tekstu.

Zagadnieniom młodzieży szkolnej mają być poświęcone badania pro-wadzone w ramach ogólnego problemu „Trudności, wychowawcze w szkolei metody ich przezwyciężania”. Wśród aktualnie prowadzonych prac Instytutuznajduje się z tego zakresu:

— analiza i stosowalność doradzania wg metody Rogersa.Niezmiernie doniosłą dziedzinę badań stanowi problematyka profilaktyki

społecznej. Powołany dopiero pod koniec 1974 r. Zespół Badania i Projekto-wania Systemu Profilaktyki Społecznej postawił sobie za zadanie całościowepodejście do zagadnienia, którego poszczególne elementy wiążą się z wieludziedzinami badań i wielu kierunkami działania. W planie prac tego Zespołuznalazły się:

— analiza systemów profilaktyki społecznej i ich funkcji;— badanie poszczególnych elementów systemu to znaczy instytucji

wchodzących w skład systemu profilaktyki społecznej;— analiza struktury i funkcjonowania kooperacji między elementami sys-

temu;— badanie aktów normatywnych regulujących działanie systemu.Tematyka prac tego Zespołu nie obejmuje jednak całokształtu zagad-

nień związanych z profilaktyczną funkcją systemu prawnego. Jest to problem


o ogromnym znaczeniu i o niezmiernie rozległym zasięgu. W planie pracbadawczych Instytutu znalazł się jeden z jego istotnych elementów, a miano-wicie problem prewencji ogólnej (potraktowany jako część składowa ogólne-go problemu: „Zagadnienia polityki kryminalnej”). Zakończenie opracowaniametod badawczych umożliwi rozpoczęcie badań wstępnych w tej dziedzinie.

Opracowując modelową koncepcję instytucji resocjalizacyjnych, Ze-spół Reformy Systemu Resocjalizacji realizuje podejście systemowe doproblematyki resocjalizacji. Celem tych prac jest unowocześnienie metod dy-daktyczno-wychowawczych i przystosowanie ich do osobowości młodzieżyresocjalizowanej. Opracowanie to obejmuje:

— charakterystykę aktualnego stanu resocjalizacji nieletnich;— założenia organizacyjne (rejonizacja kraju dla celów zwalczania prze-

stępczości i zapobiegania patologii społecznej dzieci i młodzieży; zróżnico-wanie zakładów w obrębie rejonu; diagnoza i selekcja wychowawcza);

— założenia wychowawcze (oparcie działalności resocjalizacyjnej na zin-tegrowanej strukturze, obejmującej następujące elementy: indywidualny, ści-sły kontakt wychowawczy z wychowankiem, wychowanie umysłowe i za-wodowe, przez kulturę i sport, wychowanie w grupie, zasady nagradzaniai karania, regulamin dnia, kryteria doboru do grup wychowawczych, regu-lamin i samorząd, współpraca z rodziną i środowiskiem pozazakładowym,opieka następcza);

— założenia dydaktyczne (w dziedzinie wychowania umysłowego, na-uki zawodu oraz zajęć kulturotechnicznych; propozycje dotyczące doborui kształcenia pracowników resocjalizacyjnych).

Tematyka resocjalizacyjna występuje również w postaci opracowańszczegółowych, takich jak:

— możliwości skutecznego stosowania kulturotechnik w warunkach za-kładu poprawczego i karnego oraz w ramach kurateli sądowej (w ramachogólnego problemu: „Metodologiczne i teoretyczne zagadnienia działalnościpsychotechnicznej i socjotechnicznej”);

— prace nad modelem studium przypadku, ze szczególnym uwzględnie-niem problematyki oddziaływań korekcyjnych (w ramach ogólnego problemu„Diagnoza indywidualna jako podstawa oddziaływań resocjalizacyjnych”).

Na wyodrębnione potraktowanie — w nurcie badań nad problematykąresocjalizacji — zasługują tematy opracowywane w ramach ogólnego pro-blemu „Efektywność środków karnych i wychowawczych”, a mianowicie:

— powrót do przestępstwa wychowanków z wybranych zakładów po-prawczych;

— badania nad więzią nieformalną w zakładach karnych;— efektywność dozoru kuratorskiego.Instytut uwzględnił w swych planach i zamierzeniach naukowo-ba-

dawczych opracowanie wybranych problemów patologii społecznej, koncen-


trując swe zainteresowania na takich przejawach zachowań dewiacyjnych,których nasilenie lub tendencje wzrostu budzą uzasadniony niepokój spo-łeczny.

Najbardziej rozpowszechnionym przejawem patologii społecznej jestu nas alkoholizm. Należy również zwrócić uwagę na fakt, że badając etiologięzjawisk patologicznych spotykamy się niemal z reguły z czynnikiem alkoholi-zmu, którego rola pato- i kryminogenna jest, jak z tego wynika, niezmiernie„uniwersalna”.

Zespół Badania Efektywności Resocjalizacji Alkoholików kontynuuje ba-dania prowadzone poprzednio (przez lat kilkanaście) w Instytucie Prawa Kar-nego na Wydziale Prawa i Administracji UW. Obejmują one następujące te-maty badawcze:

— skuteczność resocjalizacji wysoko społecznie wykolejonych sprawcówprzestępstw popełnionych w związku z nadużywaniem alkoholu w warun-kach wolności dozorowanej;

— wychowanie resocjalizujące w warunkach zakładu poprawczego nie-letnich alkoholizujących się;

— alkoholizowanie się nieletnich sprawców przestępstw, wobec którychzastosowano środek wychowawczy w postaci dozoru kuratora oraz zakładpoprawczy w zawieszeniu;

— społeczne uwarunkowanie postaw proalkoholowych przez podkul-turę zamkniętych placówek resocjalizujących.

Jednym z zagadnień, budzących głęboką troskę i niepokój społeczny,jest sprawa alkoholizmu wśród młodzieży. Temat ten został uwzględnionyw planach badawczych Instytutu w ramach ogólnego problemu „Czynnikiwywołujące patologię społeczną”. Podsumowanie i analiza badań prowa-dzonych w Polsce oraz opracowanie wstępnej diagnozy i prognozy dotyczącejalkoholizmu wśród młodzieży — stanowi zapoczątkowanie systematycznychprac w tej dziedzinie.

Jakkolwiek zagadnienie narkomanii nie przybrało w Polsce większychrozmiarów, rozwinięcie badań dotyczących tego zjawiska uznać należy zaniezbędne. Chodzi bowiem o to, aby skutecznie zapobiec nasilaniu się nar-komanii, co wymaga większej efektywności działania instytucji mających zazadanie jej zwalczanie i eliminację. Prace Zespołu Badań nad Narkomaniązapoczątkowane zostały przygotowaniem dwóch wstępnych diagnoz, w któ-rych omówione zostały:

— struktura wykolejenia społecznego młodzieży ze szczególnym uwz-ględnieniem zachowań autodestrukcyjnych przybierających formę narkoma-nii;

— elementy ekspertyzy socjotechnicznej dotyczącej narkomanii i samo-bójstw młodzieży.

Dalsze zamierzenia badawcze Zespołu obejmują:


— opracowanie całościowej informacji o zakresie, charakterze i dynami-ce zjawiska narkomanii w Polsce, przy czym istotnym elementem tego opra-cowania musi być opracowanie odpowiedniej metodologii badań (m.in. kla-syfikacja osób narkotyzujących się, metody pokonywania tzw. ciemnej liczby);

— analizę zjawiska narkomanii w Polsce z uwzględnieniem zmiennychsocjologicznych, psychologicznych i kulturowych;

— diagnozę oraz projekty działalności instytucji zajmujących się profi-laktyką i zwalczaniem narkomanii.

Istotną część składową badań stanowi próba wykorzystania istniejącejdokumentacji o charakterze formalno-prawnym, a mianowicie analiza danychzawartych w aktach sądowych i dochodzeniowych. Celem tych badań jestzebranie danych empirycznych o młodzieży używającej narkotyków i ściganej.Dalszym zamierzeniem Zespołu są badania nad osobowością narkomanów(opracowano projekt).

Najjaskrawszym przejawem zachowań autodestrukcyjnych jest samobój-stwo. Włączenie problematyki samobójstw do programu prac naukowo-ba-dawczych Instytutu wiąże się ze stwierdzeniem faktu wyraźnego narastanialiczby zamachów samobójczych, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Zazna-czają się przy tym tendencje do obniżania się średniej wieku osób podejmu-jących zamachy samobójcze, do nasilania się liczby zamachów samobójczychw pewnych grupach zawodowych (np. wśród lekarzy) oraz w pewnych sytu-acjach życiowych (np. w okresie podejmowania studiów). Opracowanie sku-tecznych metod oddziaływania w kierunku minimalizacji występowania za-machów samobójczych wymaga wszechstronnego zbadania uwarunkowańprób samobójczych, Zespół Badań nad Samobójstwami zaplanował szero-ko pomyślane badania, uwzględniające socjologiczne, psychologiczne, peda-gogiczne i prawne aspekty zjawiska samobójstw. Ramowy program badańobejmuje:

— badanie wpływu przebiegu procesu socjalizacji na kształtowanie sięosobowości osób podejmujących próby samobójcze;

— badanie zmiennych osobowościowych;— badanie roli uznawanych wartości;— badanie społecznych korelatów samobójstwa.W etapie wyjściowym, poza opracowaniem literatury przedmiotu, przy-

gotowuje się instrumenty, i metody badawcze (technika badania zmiennychosobowościowych, kwestionariusz służący do badania wartości uznawanychprzez osoby podejmujące próby samobójcze). W ramach ogólnego problemu„Czynniki wywołujące patologię społeczną” podjęte zostało, jak najpilniejsze,opracowanie pt.: „Zagadnienia samobójstw wśród młodzieży”, w którym za-warta zostanie analiza badań dotyczących samobójstw i nieudanych próbsamobójczych wśród młodzieży do lat 14 oraz w wieku 15–20 lat. Analiza tama stanowić podstawę do wstępnej diagnozy w tym zakresie.


Problematyka samobójstw weszła również do wstępnych diagnoz, opra-cowanych w szerszym kontekście zachowań destrukcyjnych, o czym była mo-wa poprzednio.

Poważny kompleks problemów wchodzących do programu działalno-ści naukowo-badawczej Instytutu stanowi patologia zachowań seksualnych.W toku kontynuacji prac badawczych, podjętych swego czasu w Zakładzie Pe-dagogiki Resocjalizacyjnej Instytutu Pedagogiki UW, a których przedmiotembyło zjawisko gwałtów zbiorowych, ujawniła się konieczność rozszerzaniaproblematyki badawczej oraz nawiązanie kontaktów z Młodzieżową Porad-nią Międzyszkolną, Towarzystwem Planowania Rodziny oraz DepartamentemProgramów Szkolnych Ministerstwa Oświaty i Wychowania. W związku z tymZespół Badań Zachowań Seksualnych objął swoimi zainteresowaniami nie tyl-ko przestępstwa seksualne i pośrednio seksualne, lecz również zagadnieniapatologii seksu z punktu widzenia norm moralnych, tudzież norm zdrowiafizycznego i psychicznego. Toteż plany badań Zespołu obejmują problemy:

— zaburzeń seksualnych, będących wynikiem błędów wychowawczych,a stanowiących zagrożenie życia, zdrowia i godności (np. gwałt);

— niedorozwoju psycho-seksualnego, rozumianego jako utrwalona nie-zdolność do integracji zachowań seksualnych z emocjonalnymi;

— hiperseksualizmu kompensacyjnego, wyrażającego się w różnorod-nych stereotypach negatywnych;

— roli informacji w kształtowaniu postaw wobec życia seksualnego,ze szczególnym uwzględnieniem roli instytucji i organizacji uczestniczącychw realizacji wychowania seksualnego.

W ramach ogólnego problemu „Czynniki wywołujące patologię społecz-ną”, po ukończeniu badań zostanie opracowana

— socjologiczno-psychologiczna analiza zgwałceń zbiorowych, którastworzyć powinna podstawę do sformułowania rekomendacji dla działalnościprofilaktycznej (powstrzymującej i uprzedzającej).

Nadmienić tu również należy, że opracowano w Instytucie problem pro-stytucji w Polsce, w ramach ogólnego problemu „Przestępczość i wykolejeniespołeczne kobiet i dziewcząt”.

Jest ambicją kolektywu naukowego Instytutu, by wyniki prac badawczo--naukowych, prowadzone w zespołach i zakładach były podstawą do opraco-wania podręcznika patologii społecznej na poziomie akademickim. Podręcz-nik taki ma stanowić syntezę dotychczasowych osiągnięć nauk społecznychw tej dziedzinie oraz dorobku naukowo-badawczego Instytutu. Ukończenietego podręcznika jest przewidywane w roku 1975.

Specyficzną pozycją w zestawie prac badawczych Instytutu jest tematykametodologii ekspertyz. Wychodząc z założeń programowych, które przyświe-cały powołaniu Instytutu do życia, uznano za niezbędne zajęcie się proble-matyką metodologii badań ekspertalnych i to zarówno na użytek ekspertyz


własnych, jak i dla wypełnienia luki w istniejącej wiedzy naukowej na tematinstytucjonalnych, społecznych i psychologicznych mechanizmów warunkują-cych efektywne wykorzystywanie ekspertyz naukowych w praktyce społecznej.Zamierzeniem Zespołu Metodologii Ekspertyz i Problemów Socjotechniki jestocena istniejącego w tej dziedzinie stanu rzeczy oraz opracowanie praktycz-nych propozycji, zmierzających do jego usprawnienia.

W pracach tych Zespół nawiązuje w pewnej mierze do wcześniejszejdziałalności Sekcji Socjotechniki PTS w zakresie metodologii ekspertyz. Cen-tralnym punktem zainteresowania Zespołu jest zagadnienie wykorzystaniaprzez decydentów instrumentu ekspertyzy oraz możliwości współdziałaniaz ekspertami w toku podejmowania decyzji. Zapoczątkowano badania dia-gnostyczne na temat wykorzystania ekspertyz w pracy komisji sejmowychoraz na temat stosunku decydentów szczebla resortowego do ekspertyz i eks-pertów. Działalność ekspertalna Instytutu, przedstawiona w następnym roz-dziale, ma jak dotychczas — stosunkowo skromne rozmiary. W miarę jejrozszerzania się i nasilania konieczna będzie intensyfikacja nurtu badań me-todologicznych i refleksji w tej dziedzinie.

V. DZIAŁALNOŚĆ EKSPERTALNA

Jednym z istotnych nurtów w działalności Instytutu jest opracowywanieekspertyz, aby dzięki nim wyniki badań naukowych mogły służyć w konkretnysposób realizacji celów i zadań polityki społecznej. Ekspertyzy te opracowująposzczególni pracownicy lub specjalnie w tym celu powoływane zespoły nazlecenie określonych instytucji z własnej inicjatywy Instytutu.

Najobszerniejszym opracowaniem ekspertalnym Instytutu jest — jak do-tychczas — „Diagnostyczny obraz niektórych trudnych problemów społeczeń-stwa polskiego oraz refleksje socjotechniczne”.

Opracowanie to zawiera 1) omówienie poglądów i postaw charakte-ryzujących różne grupy społeczeństwa polskiego (ze szczególnym uwzględ-nieniem postaw młodego pokolenia); 2) informacje podstawowe dotyczącea) stopy życiowej społeczeństwa, b) przestępczości; 3) charakterystyką niektó-rych przejawów patologii społecznej (w szczególności: alkoholizmu, narko-manii, samobójstwa); 4) analizę funkcjonowania instytucji zwalczających róż-ne rodzaje zachowania dewiacyjnego. Końcową część opracowania stanowi5) propozycja interpretacji całościowej. Opracowanie powyższe zmierzało dopowiązania materiałów informacyjnych, elementów diagnostycznych i socjo-technicznych (rekomendacje). Chodziło tu o podsumowanie danych, zebra-nych na podstawie systematycznych badań, prowadzonych, podług obowią-zujących współcześnie w naukach społecznych rygorów metodologicznych.Całość opracowana została przez zespół autorów pod kierunkiem prof. drhab. A. Podgóreckiego.


Jakkolwiek inne ekspertyzy, opracowane w Instytucie, miały znaczniewęższy zakres, to jednak ich tematy układały się zgodnie z zasadniczymikierunkami zainteresowań Instytutu. I tak, sprawom instytucji wychowaw-czych (rodzina — szkoła — lektura) poświęcone były następujące eksper-tyzy:

System wychowania małego dziecka w rodzinie i instytucjach — dla ko-mitetu Ekspertów d/s Oświaty i Wychowania — przygotowała doc. dr hab.Maria Ziemska. (Ekspertyza ta została opublikowana w: Pomoc wychowaw-cza rodzinie. Elementy diagnozy i kierunki działania, pod redakcją doc. drhab. M. Ziemskiej).

Struktura standardów funkcjonalności powierzchni — dla Instytutu Ur-banistyki i Architektury — opracował doc. dr hab. Czesław Czapów.

Literatura rozrywkowo-kryminalna jako czynnik kształtowania postaw— dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych — opracowali doc. dr hab. Cz. Cza-pów, prof. dr hab. St. Jedlewski, mgr L. Pytka.

Zagadnienia związane z problematyką wykolejenia społecznego mło-dzieży oraz działalnością profilaktyczną w tej dziedzinie zajmują z naturyrzeczy poważną pozycję w działalności ekspertalnej Instytutu. Tematyce tejpoświęcone zostały następujące ekspertyzy:

Opinia o przyczynach wykolejenia społecznego młodzieży — dla Komi-sji Oświaty i Wychowania Sejmu PRL — przygotowali prof. dr hab. St. Jedlew-ski, doc. dr hab. Cz. Czapów, doc. dr hab. A. Krukowski, dr J. Kwaśniewski.

Analiza instytucji zwalczających patologię społeczną — dla Departa-mentu Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Młodzieży Ministerstwa Oświatyi Wychowania — opracował prof. dr hab. St. Jedlewski.

Analiza narkomanii i samobójstw — dla Departamentu Profilaktyki i Re-socjalizacji Młodzieży Ministerstwa Oświaty i Wychowania — opracował doc.dr hab. Cz. Czapów.

Opinia w sprawie projektu ustawy ozapobieganiu demoralizacji mło-dzieży — dla Ministerstwa Sprawiedliwości — opracował zespół w składzie: drM. Jasińska, prof. dr hab. St. Jedlewski, dr M. Kosewski, dr J. Kurczewski, mgrM. Porowski, mgr. M. Smoła, prof. dr hab. Walczak, doc. dr hab. M. Ziemska,mgr E. Tochowicz.

Opracowanie powyższej opinii szło po linii zamierzeń Instytutu, by w for-mie ekspertyz opiniować te projekty aktów prawnych, które dotyczą proble-mów będących przedmiotem zainteresowania Instytutu. Do tego typu eksper-tyz zaliczyć można również opracowanie przez prof. dr hab. A. Podgóreckie-go oraz przez doc. dr hab. A. Krukowskiego dwóch opinii w sprawie projektuustawy o zmianie niektórych przepisów w zakresie prawa karnego — dla In-stytutu Prawa Sądowego Ministerstwa Sprawiedliwości oraz ekspertyzy doty-czącej przygotowania zasad polityki tworzenia prawa przygotowanej w ra-mach prac Rady Legislacyjnej.


Prof. A. Podgórecki uczestniczył w Zespole do opracowania jednoli-tych zasad polityki tworzenia prawa i techniki legislacyjnej, utworzonym przyRadzie Legislacyjnej, działającej w Urzędzie Rady Ministrów. Została równieżopracowana w Instytucie, odbiegająca tematycznie od całokształtu działalno-ści ekspertalnej Instytutu, ekspertyza na temat przemian w świecie wartościPolaków w USA — złożona w Wydziale I PAN — przygotowana przez mgrM. Smołę.

VI. WSPÓŁPRACA Z ZAGRANICĄ

Rozwinięcie współpracy Instytutu z zagranicą jest uzasadnione: 1) udzia-łem w porównawczych badaniach naukowych zorganizowanych w skali mię-dzynarodowej; 2) celowością zapoznawania się na bieżąco nie tylko z wyni-kami badań naukowych prowadzonych za granicą, lecz również z aktualnymikierunkami i tendencjami kształtującymi się w najbardziej aktywnych ośrod-kach naukowych, zajmujących się analogiczną lub pokrewną problematykąi wreszcie 3) przedstawieniem za granicą osiągnięć nauki polskiej, która w wie-lu dyscyplinach naukowych reprezentowanych w Instytucie, posiada wysokąpozycję w nauce światowej.

W dziedzinie badań porównawczych na podkreślenie zasługuje udziałInstytutu w przygotowaniu międzynarodowych badań nad postawami w sto-sunku do dewiacji (we współpracy z Centre International de CriminologieComparée — Uniwersytetu w Montrealu). Zakres prac związanych z powyż-szymi badaniami został przedstawiony w rozdziale poświęconym działalnościnaukowo-badawczej Instytutu. Pierwszy etap tych badań został omówiony namiędzynarodowej konferencji naukowej w Pradze (wrzesień 1974 r.). W kon-ferencji tej uczestniczyli następujący pracownicy naukowi Instytutu: prof. drA. Podgórecki, dr J. Kwaśniewski, dr J. Kurczewski, mgr A. Kojder, mgr D. An-drejew, mgr K. Frieske, mgr M. Kosewski.

W wyniku praskiej konferencji założenia polskiego planu badawczegozostały przyjęte za podstawę badań przez uczonych z następujących kra-jów: Brazylia, Kanada, Czechosłowacja, Francja, Japonia, Niemcy Zachodnie,USA, Wenezuela, Włochy. W ten sposób badania zainicjowane przez Instytutzostały rozciągnięte na w/w kraje, jako społeczności podlegające badaniomporównawczym.

W wyniku kontaktów z Centrum Badań Wolności Dozorowanej w Vau-cresson zrodziła się inicjatywa zorganizowania międzynarodowego kollo-kwium (Belgia, Francja, Polska), na temat nowych rozwiązań i perspektyww dziedzinie postępowania z nieletnimi przestępcami. Dyskutowane też bę-dą problemy badań porównawczych dotyczące oceny stopnia szkodliwościniektórych czynów społecznie negatywnych popełnianych przez nieletnichw wieku 16–17 lat.


Współpraca z zagranicą w zakresie socjologii prawa stanowi poważnąpozycję w kontaktach zagranicznych Instytutu. Nie jest to sprawą przypad-ku. Jak wykazały badania przeprowadzone przez W. Kaupen (RFN) i P. Vinke(Holandia) w ramach Komitetu Badawczego Socjologii Prawa przy Między-narodowym Towarzystwie Socjologicznym, Polska — obok Stanów Zjedno-czonych — należy do krajów zajmujących czołowe miejsce w tej dziedzinie.Zaznaczyć należy, że problematyka socjologii prawa stanowi od pewnegoczasu przedmiot żywego zainteresowania w wielu krajach, co sprawia, iż za-potrzebowanie na kontakty z nauką polską w tej dziedzinie jest szczególnieduże. W związku z tym pozostają następujące kontakty i inicjatywy:

— udział w zebraniu Komitetu Badawczego Socjologii Prawa w Cam-bridge pracowników Instytutu (prof. dr hab. A. Podgórecki, dr J. Kurczewski,dr J. Kwaśniewski, mgr K. Frieske), którzy wygłosili szereg referatów. Na ichwniosek w skład Komitetu weszło kilku uczonych radzieckich, a Instytut Pro-kuratury ZSRR został członkiem zbiorowym;

— wykłady prof. dr hab. A. Podgóreckiego w Norwegii, zorganizowaneprzez Skandynawskie Towarzystwo Socjologii Prawa, które zamierza zresztązorganizować następny kurs o podobnym charakterze;

— wykłady dr J. Kurczewskiego nt. socjologii prawa w Wielkiej Brytanii(2 wykłady na uniwersytecie w Oxfordzie i po jednym wykładzie na uniwersy-tetach w Birmingham i Edynburgu);

— udział w Międzynarodowym Kongresie Towarzystwa Badania Opi-nii Publicznej w Budapeszcie, gdzie dr J. Kurczewski przewodniczył sesji nt.postaw społecznych wobec prawa karnego. Został współredaktorem wydaw-nictwa naukowego, w którym zostaną przedstawione wyniki badań na tentemat prowadzonych w świecie;

— przygotowanie wydania podręcznika socjologii prawa, opracowane-go przez prof. dr hab. A. Podgóreckiego w ZSRR (wyd. „Progres”) oraz w Anglii(wyd. Routlege Kegan Paul);

— opracowanie, jako materiału dla Międzynarodowego Kongresu So-cjologicznego w Toronto, raportu o nauczaniu socjologii prawa w Polsce(autorzy w Kongresie nie uczestniczyli).

Można wreszcie wskazać na dwa kierunki współpracy z zagranicą,-ściśle związane z charakterem Instytutu. Jeden wiąże się z nurtemrefleksji socjotechnicznej, mającej istotne znaczenie dla formułowania sku-tecznych rekomendacji w dziedzinie profilaktyki społecznej oraz dla podniesie-nia efektywności oddziaływania. W międzynarodowej konferencji naukowejpoświęconej problematyce socjotechnicznej, która odbyła się w Loughboro-ugh w Anglii (listopad 1973) uczestniczyli, spośród pracowników naukowychInstytutu doc. dr hab. A. Krukowski, dr M. Łoś, dr J. Kwaśniewski, prof. drhab. A. Podgórecki. Z inicjatywy polskich uczestników konferencji powołany


został do życia Międzynarodowy Komitet Badawczy Socjotechniki, któregoprzewodniczącym został prof. dr hab. A. Podgórecki.

Drugi kierunek stanowi uzupełnienie dla tak silnie zaakcentowanejw pracach Instytutu tematyki rodziny, młodzieży i dziecka i wyraża się wewspółpracy doc. dr hab. M. Ziemskiej z International Study Group for EarlyChild Care (udział w monograficznym opracowaniu pt. Early Child Care in Po-land, współpraca z międzynarodowym czasopismem Early Child Developmentand Care, w charakterze przedstawicielki redakcji na Polskę).

Nadmienić należy również, że poza tym następujący pracownicy Insty-tutu przebywali w celach naukowych za granicą: dr Barbara Kowalska-Ehrlich(Kanada), doc. dr hab. Cz, Czapów (Kanada), mgr A. Kojder (Kanada) doc.dr hab. A. Krukowski (Jugosławia), dr J. Kurczewski (Kanada), dr Jerzy Kwa-śniewski (Kanada), dr M. Łoś (USA i Kanada), prof. dr A. Podgórecki (USAi Kanada), mgr Lesław Pytka (Francja), prof. dr St. Walczak (Francja i Belgia).

Obraz współpracy z zagranicą nie byłby pełny, gdyby nie wskazać nakontakty z Instytutem uczonych zagranicznych w czasie ich pobytu w Pol-sce. Wymienić tu można wizyty w Instytucie następujących osób: Dr B. Bomd(Oxford University), Prof. Hakayama (Uniwersytet Tokio), Prof. T. Kawashima(Uniwersytet Tokio), Prof. Kudriawcew (INP Akademii Nauk ZSRR), dr M. Lo-wie (Stanford University, USA), Prof. T. Milss (USA), dr Elia Oyem (UniwersytetLund, Szwecja), doc.dr H. Peyre-Malewska (Francja), dr. B. Skaberme (Uni-wersytet w Lubljanie, Jugosławia), dr L. Szabo (INP Akademii Nauk WRL),dr M. Tomin (INP Czechosłowackiej Akademii Nauk), prof. dr J. Zubrzycki(Uniwersystet w Canberze, Australia).

VII. AKTYWNOŚĆ I POSTAWY SPOŁECZNE STUDENTÓW STACJONARNYCHINSTYTUTU

[…] O aktywności społecznej studentów Instytutu świadczy samodzielnepodjęcie szeregu inicjatyw, których wspólny mianownik stanowi zaintereso-wanie problemami kryminologii oraz zapobiegania społecznemu wykolejaniusię młodzieży:

— zorganizowano kilka wycieczek połączonych z hospitacjami zakła-dów poprawczych i wychowawczych różnych typów. Studenci zapoznali siętakże z pracą sądów dla nieletnich, kuratorów zawodowych itd.;

— studenci nawiązali stały kontakt z dwoma zakładami wychowawczy-mi w Warszawie — przy ul. Dolnej oraz z Zakładem na Okęciu — gdzieprowadzą pewne zajęcia z wychowankami, organizują imprezy artystycznewspólnie z wychowankami itd.;

— ciekawy eksperyment wychowawczy zainicjowany został przez pra-cownika Instytutu mgr Michała Porowskiego. Utworzył On teatr studenckipod nazwą „Symbioza” działający w Starej Prochowni, w skład którego we-szła grupa studentów Instytutu oraz grupa wychowanków Ogniska Opiekuń-


czo-Wychowawczego im. Lisieckiego na Starym Mieście. Działalność ta speł-nia typowe funkcje terapeutyczno-wychowawcze w stosunku do młodzieżyz Ogniska; umożliwia studentom Instytutu zdobycie doświadczeń organiza-tora i kierownika amatorskiego zespołu, niezbędnych przy prowadzeniu pracywychowawczej;

— pod patronatem Dyrekcji Instytutu organizacja SZSP podjęła współ-pracę z Inspektoratem Oświaty Dzielnicy Mokotów. Akcja ta ma szerszy i bar-dziej kompleksowy charakter, obejmuje swym zasięgiem dziewięć szkół naMokotowie i uczestniczy w niej kilkudziesięciu studentów I i II-go roku, po-dzielonych na kilkuosobowe zespoły. Grupy studentów współpracują z odpo-wiednimi szkołami, prowadząc rozmaite zajęcia typu sportowego, turystycz-nego, kulturalnego, skupiając wokół siebie młodzież wykazującą zaburzeniazachowania i sprawiającą trudności wychowawcze. Studenci prowadzą takżezajęcia świetlicowe, służą pomocą w nauce w indywidualnych przypadkachoraz prowadzą zajęcia z zespołami i klasami w ramach zastępstw nauczycie-li. W ramach tej akcji nawiązano kontakty z poradnią szkolno-wychowaw-czą dla Mokotowa. Projektuje się wykorzystanie materiałów zebranych przezporadnię do prowadzenia analiz i badań przez Koło Naukowe StudentówIPSiR. Młodzież studencka wzięła pod uwagę świetlicę Towarzystwa Przyja-ciół Dzieci, w której projektuje prowadzenie zajęć ze sprawiającymi trudnościwychowawcze uczniami;

— SZSP nawiązało kontakt z TPD, które organizuje kolonie dla dziecipozbawionych opieki rodzicielskiej. Ośmiu studentów I roku zobowiązałosię zdać przed terminem egzaminy w sesji zimowej, aby móc wziąć udziałw koloniach TPD jako wychowawcy.

Samodzielne inicjatywy studentów Instytutu, szeroko podejmowane jużna pierwszym roku studiów, wskazują na trafny dobór studentów od stronyich zainteresowań. Istnienie społecznego zapotrzebowania na tę działalnośćdokumentowane jest życzliwym przyjęciem studenckich inicjatyw ze stronyzainteresowanych władz i instytucji. Wykorzystaniu tej sprzyjającej sytuacji dlacelów dydaktycznych służyć powinno powołanie Pracowni Praktyk Studenc-kich, czuwającej nad wykorzystaniem nawiązanych przez studentów kontak-tów do prac seminaryjnych i ćwiczeniowych (studia przypadków, badaniaempiryczne itd.).

Zarówno wyniki osiągane w nauce, jak i podejmowana z inicjatywystudentów działalność świadczą o ich żywym zainteresowaniu wybraną dzie-dziną studiów. Toteż działalność naukowa rozwijana w ramach istniejącegow Instytucie koła naukowego, wyraża się w szeregu interesujących i pożytecz-nych działań, spośród których na szczególne podkreślenie zasługują następu-jące:

— Koło Naukowe zorganizowało szereg spotkań z badaczami zajmują-cymi się szeroko rozumianą kryminologią;


— studenci Instytutu uczestniczą aktywnie w Międzywydziałowym KolePenitencjarnym i mają swego przedstawiciela w zarządzie Koła. W ramachdziałalności tego Koła 5 osób z I roku i 2 osoby z II roku podjęły pracę jakoopiekunowie społeczni TPD w różnych dzielnicach Warszawy. Kilku studentówInstytutu (działających w sekcji nieletnich Koła Penitencjarnego) przechodziszkolenie celem podjęcia pracy kuratorów społecznych w Sądzie dla Nieletnichw Warszawie. W ramach tejże sekcji dla nieletnich nawiązano kontakt z IzbąDziecka MO, gdzie planuje się od nowego roku podjęcie badań naukowychoraz prowadzenie zajęć z przebywającą tam młodzieżą;

— studenci posiadający pewne rozeznanie w specyficznych środowi-skach młodzieżowych („git-ludzi”) samorzutnie podjęli się prowadzenia wy-wiadów i zbierania materiałów i w ten sposób włączeni zostali w skład Ze-społu Badawczego Podkultur Młodzieżowych. Siedem osób, opierając się nazbieranych materiałach, bierze czynny udział w dyskusjach tego zespołu.

— Niektórzy studenci biorą także udział w regularnych spotkaniach se-minaryjnych pracowników naukowych, organizowanych przez zakłady i pra-cownie Instytutu.

Zał. Nr 1Specjalności, zawodowe, do których przygotowuje absolwentów

Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW

Zadaniem studiów prowadzonych w Instytucie Profilaktyki Społeczneji Resocjalizacji UW jest kształcenie wysoko kwalifikowanych kadr przygoto-wanych do pełnienia funkcji organizatorów profilaktyki społecznej, politykispołecznej i socjotechniki oraz funkcji resocjalizacyjnych w następujących in-stytucjach zawodowych:Pogotowie OpiekuńczeOgnisko WychowawczeDom DzieckaMilicyjna Izba DzieckaSchronisko dla NieletnichZakład WychowawczyZakład KarnyZakład Poprawczynauczyciele szkół różnych typówklinika neurologiczna i psychiatrycznakurator zawodowySąd dla Nieletnichtelefon zaufaniadoradca szkolnyporadnia życia rodzinnegoporadnia wychowawczo-zawodowa


Ośrodek Diagnostyczno-Selekcyjnyopiekun społecznyTowarzystwo Przyjaciół DzieciOchotnicze Hufce Pracykluby młodzieżowe przy Domach Kulturykuratorskie ośrodki pracy z młodzieżąInspektorat d/s Nieletnich przy MOSpołeczny Komitet PrzeciwalkoholowyWydział Zdrowia i Opieki Społecznej — dzielnicowy, powiatowy, wojewódzki

— planista społeczny (przy Radach Narodowych)PKPSpracownicy administracyjni zatrudnieni w problematyce profilaktyki społecz-

nej i resocjalizacji Ministerstwa Sprawiedliwości, Ministerstwa Oświatyi Wychowania, Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej, MinisterstwaSpraw Wewnętrznych,

instytucje naukowo-badawcze i naukowo-dydaktyczne zajmujące się proble-matyką profilaktyki społecznej i resocjalizacji.

Zał. Nr 2Pracownicy naukowi Instytutu Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji

Stan na 1 grudnia 1974 r.Pracownicy naukowi – ogółem 47

w tym: samodzielni pracownicy nauki 6profesorowie 3docenci 3

adiunkci 8naukowo-dydakt. 1naukowo-bad. 7

st. asystenci 13naukowo-dydakt. 6naukowo-bad. 7

asystenci 8naukowo-dydakt. 7naukowo-bad. 1

st. wykładowcy (nauk. dydakt.) 2

wykładowcy (nauk. dydakt.) 1

prac.inż.-techniczni (nauk.-bad.) 9


Zał. Nr 3Niektóre zebrania naukowe ogólnoinstytutowe i zespołów

w Instytucie Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UWw r. akad. 1973/74

prof. dr J. Bafia: Wprowadzenie do dyskusji nad książką L. Lemella „Zaryskryminologii ogólnej”

doc. dr hab. H. Malewska-Peyre: Przestępczość nieletnich a czynniki społecz-no-ekonomiczne w Polsce i we Francji (z Centre de Formation et deRécherche de l’Education Surveillé de Vaucoresson)

dr Tomin: Problematyka międzynarodowego seminarium nt. organizacji cza-su wolnego młodzieży jako czynnika zapobiegającego przestępczości(Instytut Kryminologii przy Generalnej Prokuraturze CSRS)

dr. B. Bond: Małżeństwo w Sierra Leone (Oxford Uniwersity)prof. G. Mueller: Współczesna kryminologia amerykańska (New York Univer-

sity USA)prof. F. Zubrzycki: Stratyfikacja etniczna w Australii i Ameryce (Sydney Uni-

versity, Australia)lek. med. Z. Korczakowa: Sprawozdanie z badań nad samobójstwamimgr G. Borucka: Przegląd badań psychologicznych nad problematyką samo-

bójstwmgr A. Celiński: Analiza i kryteria koncepcji anomii R. K. Mertonadoc. dr hab. A. Jaczewski: Nieprzystosowanie społeczne w świetle medycyny

społecznejppłk mgr L. Śliwiński: Wybrane problemy społecznego niedostosowania i prze-

stępczości młodzieży w świetle doświadczeń Milicji Obywatelskiejmgr P. Sawicka, dr M. Szostak, mgr A. Szubert, mgr M. Zalewska: Wybrane

zmienne osobowościowe — opis i wskazanie funkcji w przystosowaniumgr A. Żebrowska: Postawy wobec prawa i moralności w Anglii i w Polsce

(sprawozdanie z badań)mgr K. Kiciński: Wartości uznawane przez młodzież (sprawozdanie z badań)dr J. Kurczewski: Dostęp do wymiaru sprawiedliwościdr M. Trawińska: Wartości uznawane przez młodzież (sprawozdanie z badań)mgr B. Moskalewicz: Autonomizacja służby zdrowia (projekt badań)mgr A. Zieliński: Postawy młodzieży z Ogniska Starówka (sprawozdanie z ba-

dań)mgr M. Dobrowolska: Problemy narkomanii w USAmgr A. Kojder: Zasady procedury badawczej w naukach społecznych (ze szcze-

gólnym uwzględnieniem socjologii prawa)mgr H. Olek: Problemy zawodu prokuratora wojskowegomgr J. Bartyś: Antropologia prawamgr B. Mikołajewska: Eksperyment Zimbardo


dr J. Kwaśniewski, mgr A. Kojder: Reakcje publiczne na zachowania dewia-cyjne (wstępne wyniki z badań)

mgr B. Mikołajewska, mgr K. Frieske: Zleceniodawca — ekspert — ekspertyzamgr M. Smoła, mgr W. Sarapata: Przemiany w świecie wartości Polaków

w USAmgr H. Szaniawska: Ethos rycerski (książka M. Ossowskiej)mgr K. Urbańska: Przestępstwo celno-dewizowemgr E. Ostrowska: Projekt badań nad strukturą społecznąmgr E. Taźbirska: O naukach projekcyjnychmgr A. Celiński: Socjologia obozów koncentracyjnychmgr M. Dobrowolska: Postawy wobec śmiercidr J. Włodarek: Funkcjonowanie systemu prewencyjno-resocjalizacyjnego

w wielkim mieściemgr A. Rozmarynowicz, mgr W. Lenkiewicz: Czy kodeks narciarski?mgr E. Tochowicz: Oddziaływanie wychowawcze w warunkach zakładu po-

prawczego w stosunku do nieletnich alkoholizujących się (koncepcjabadań)

mgr K. Górska: Nieformalna stratyfikacja skazanych. Czynniki wpływające napozycje społeczne

mgr B. Silnicki: Wpływ Towarzystwa Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślni-czych na rozwój zakładów poprawczych w Polsce

mgr L. Pytka: Diagnoza pedagogiczna — zarys koncepcjimgr D. Andrejew: Organizacja czasu wolnego a rodzaj przystosowania spo-

łecznegomgr W. Tomyn: Rodziny zastępcze — problematyka społeczno-prawnamgr W. Rudzińska: Zaburzenia zachowania u dzieci pacjentów Poradni Zdro-

wia Psychicznego a postawy rodzicielskie (sprawozdanie z badań)mgr R. Giryńska: Poziom środowiska rodzinnego a rozwój umysłowy i spo-

łeczny dzieci 6 i 7 letnich w Polscemgr A. Tworska: Stosunki międzyosobowe w rodzinach dziewcząt neurotycz-

nych (projekt badań)mgr A. Kwak: Badania polskie nad rodzinami młodzieży niedostosowanej

społeczniemgr B. Jarzębowska-Baziak: Więź międzyosobowa i izolacja społeczna rodzin

dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo (sprawozdanie z badań)mgr A. Kwak, mgr R. Giryńska: Badania europejskie nad rodziną (na podstawie

materiałów z Międzynarodowego Sympozjum 1970)mgr A. Kwak: Stosunki międzyosobowe w rodzinach młodzieży a jej wyobra-

żenie o przyszłej rodzinie (projekt badań)dr J. Jakubowski: Problemy autopsychoterapii (na podstawie literatury)mgr A. Tworska: Problematyka biospołecznej sytuacji młodzieży niedostoso-

wanej społecznie


mgr K. Dziadosz: Ochrona praw dziecka przy orzekaniu rozwodumgr J. Biernat: Proces uspołecznienia w rodzinach dwupokoleniowych mało

i wielodzietnych (projekt badań)dr hab. T. Kukułowicz: Rodzaje pracy obserwowane przez dziecko w rodzinie

jako czynnik wychowaniadoc. dr J. Rudniański: Ojciec i matka jako postaci znaczące w rozwoju osobo-

wości twórczych w dziedzinie naukimgr K. Kiciński: Miejsce rodziny wśród wartości deklarowanych przez mło-

dzieżmgr P. Sawicka: Wpływ elektrycznej stymulacji mózgu na zachowanie agre-

sywnedr M. Szostak: Psychoanaliza przestępcówmgr E. Górnik: Losy życiowe nieletnich przestępcówmgr A. Szubert: Modyfikacja zachowania przez trening w autowerbalizacjimgr W. Łodej: Narkomaniamgr D. Wójcik: Alkoholizmmgr M. Zalewska: Technika modelowania i jej zastosowanie w modyfikacji

zachowaniamgr P. Sawicka: Zmienne osobowościowe ważne dla przystosowaniadr M. Kosewski: Nieformalne organizacje społeczne oparte na przemocymgr M. Zalewska: Funkcje Ego w ujęciu Samoffa, dr M. Szostak: Rozwój Ego

wg Fenichelamgr J. Beck: Etiologiczne podejście do problematyki agresjimgr M. Zalewska: Rozwój Ego a rozwój procesów poznawczychmgr W. Łodej: Ego w różnych zaburzeniach przystosowaniamgr G. Borucka: Dziecko agresywne (sprawozdanie z pracy Redla i Winemana)mgr A. Szubert: Rozwój Ego w ujęciu koncepcji Eriksonadr M. Szostak: Fazy separacji od matki i kształtowanie się poczucia tożsamościdr M. Kosewski: Wymiary kary a opinia społeczna

Institute of Social Prevention and Resocialization (1972–1974)

The ISPAR has been created in 1972 as the part of the University ofWarsaw. Its main goals are both educational and scientific in the field ofsocial pathology of various kinds.

It consists now of the 47 persons (together 16 persons with PhD and33 assistants with M.A.). Considered to be the place of meeting for scholarsfrom pedagogy, sociology, psychology and law who are interested in studyingand reforming the social pathology, ISPAR become a truly interdisciplinaryinstitution not only in terms of the educational and scientific background ofits staff, but as well in terms of the educational programme and researchactivities.


There are educational Centres for Resocialization Pedagogy (headedby Professor S. Jedlewski), Resocialization Psychology (vacat, deputy head— dr M. Szostak), Sociology of Norms and Social Pathology (ProfessorA. Podgórecki), Penitentiary Law (Professor S. Walczak), Criminal Policy (Do-cent A. Krukowski) and Laboratory of Psychosocial Research on Family (Do-cent M. Ziemska) which groups all the staff. On the other hand there existat present moment Research Groups of the less permanent character, whoseaim is to organize and perform the specific research projects, as: 1) Attitudestowards the Deviation (headed by Professor A. Podgórecki), 2) Institutionsfor solving the Conflicts (Doctor J. Kurczewski), 3) Attitudes and Values inthe Family (Docent M. Ziemska), 4) Ethical Attitudes and Values of Youth(K. Kiciński, M.A.), 5) Antisocial Youth Subcultures (Doctor M. Kosewski),6) Projecting a System for Social Defence (Docent C. Czapów), 7) Reform ofthe Reeducational System for Juvenile Delinquents (Professor S. Jedlewski),8) Effectiveness of Alcoholics Resocialization (Professor S. Walczak), 9) DrugsUse (vacat), 10) Suicides (Doctor M. Szostak), 11) Sexual Deviations (DoctorM. Trawińska), 12) Sociotechnics and Expertises (Doctor J. Kwaśniewski).

Part of research being done in the ISPAR is considered as the appliedsocial research sponsored by the Ministry of Education or other governmentalagencies. This holds especially for the project of reforming the resocializationinstitutions for juvenile delinquents prepared by — the group headed byProfessor S. Jedlewski.

Being the part of the University of Warsaw ISPAR develops its educationalactivities. At present there are 205 students at normal courses and 403 stu-dents (mainly teachers) at extramural courses. This is the first, year educationin the ISPAR. The programme for 5 years of study consists of resocialization,psychology and pedagogy, sociology of law and morality, social patholo-gy, elements of psychiatry and psychotherapy, criminal and penitentiary law,theory of organization, sociotechnics (social engineering) and related topics.The graduate is expected to work as staff member of the various institutionsdealing with social prevention and resocialization.

The Director of the ISPAR is Professor Stanisław Jedlewski.The address is:

Uniwersytet WarszawskiInstytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji

00-721 Warszawa ul. Podchorążych 20POLAND

Powstanie Instytutu Profilaktyki Społecznej i ... · jerzy kwaśniewski1 powstanie instytutu...

Documents

Transcript of Powstanie Instytutu Profilaktyki Społecznej i ... · jerzy kwaśniewski1 powstanie instytutu...