1

Copyright by Aleksandra Wróblewska - Zgórzak Copyright for this edition by Stowarzyszenie Vox Humana

Aleksandra Wróblewska-Zgórzak

PRACA W POLSCE w pytaniach i odpowiedziach. Poradni k dla cudzoziemców.

Poradnik został przygotowany w ranach realizacji pr ojektu „Imigranci w

polskiej szkole c.d” współfinansowanego przez Europ ejski Fundusz na rzecz

Integracji Obywateli Pa ństw Trzecich oraz Bud żet Państwa.

Redakcja i korekta: Paweł Dziliński

Patronat medialny:

Stowarzyszenie Vox Humana Ul. Promyka 5 lok.162, o1-604 Warszawa www.voxhumana.org.pl, voxhumana@voxhumana.pl

2

1. Jaki jest polski rynek pracy?

W samym tylko pierwszym półroczu 2010 r. wydano w Polsce ponad 15 000

zezwoleń na pracę dla cudzoziemców przybyłych do Polski z krajów niebędących

członkami Unii Europejskiej, z czego niecałe 9 000 w województwie mazowieckim.1

Obywatele Wietnamu, otrzymali w Warszawie oraz na terenie całego stołecznego

województwa 1131 dokumentów pozwalających podjąć legalną pracę, co na tle

całego kraju stanowi liczbę zdecydowanie największą.

284 osoby pochodzące z tego kraju, znalazło zatrudnienia jako kadra kierownicza,

doradcy i eksperci w różnych dziedzinach. Zdecydowanie największa ilość obywateli

Wietnamu, wykonuje w Polsce pracę w charakterze robotników kwalifikowanych:

drogowych, budowlanych, gastronomicznych, rolniczych. Niewielka część osób (20)

zatrudniła się do wykonywania prostych prac w sferze usług oraz handlu. Władze

Województwa nie odnotowały przypadków ubiegania się o zezwolenia na pracę w

celu praktykowania zawodów medycznych, prawniczych czy artystycznych.

Rynek legalnej pracy imigrantów w Polsce jest bardzo wąski. Statystyki mówią, iż

cudzoziemcy pochodzący spoza krajów należących do Unii Europejskiej mają udział

w rynku pracy na poziomie 0,2 %, w przeciwieństwie do państw Europy Zachodniej,

gdzie zatrudnienie znajduje dużo większa liczba imigrantów. 2 Polska dopiero staje

się krajem, który w świadomości osób przybywających do Europy w celu

poszukiwania zatrudnienia, oferującym atrakcyjne warunki w tej dziedzinie.

Jak wygl ąda rynek pracy w Polsce? Jacy pracownicy s ą poszukiwani? Co piąte przedsiębiorstwo w Polsce poszukuje obecnie pracowników. Największe

szanse mają osoby z wyższym wykształceniem. Łatwiej pracę znaleźć w dużym

mieście aniżeli w małym i na wsi.

Cały czas najbardziej poszukiwani są pracownicy w sektorach budowlanych,

produkcji i usługach.

1 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Cudzoziemcy pracujący w Polsce-statystyki, www.mpips.gov.pl z dnia 10.09.2010 r. 2 Michał Polakowski, Raporty i Analizy: Imigranci z krajów trzecich na polskim rynku pracy, Centrum Stosunków

3

Rynek budowlany potrzebuje pracowników stałych i tymczasowych. Przeglądając

oferty można zauważyć, iż pracodawcy poszukują pracowników wysoko

wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych . W związku z tym że uczelnie techniczne

wysyłają na rynek pracy cały czas zbyt mało absolwentów, widoczne jest wysokie

zapotrzebowanie na inżynierów.

Przedsiębiorstwa stale powiększają swoje działy handlowe. Sektor usług z roku na

rok, mimo kryzysu, powiększa się. Szczególnie poszukiwani są menedżerowie

posiadający kwalifikacje do zarządzania projektami. Warto zwrócić uwagę na

powiększającą się strefę usług gastronomicznych i hotelarskich. Bardzo

optymistycznie, z punktu widzenia możliwości zatrudnienia, wyglądają też sektory

publiczny ubezpieczeniowy, logistyka, łączność, transport.

Branża finansowa, z powodu niedawnego, globalnego kryzysu, raczej nie poszukuje

obecnie nowych pracowników.

W sektorze rolniczym, poszukuje się zazwyczaj pracowników jedynie do prac

sezonowych.

Edukacja państwowa i prywatna poszukuje ciągle nowych nauczycieli,

szkoleniowców i lektorów. Zwłaszcza prywatne szkoły językowe, w związku ze

zwiększającym się zapotrzebowaniem na naukę nowych, egzotycznych (zwłaszcza

dalekowschodnich) języków, oferują atrakcyjne warunki zatrudnienia dla osób, dla

których język nauczania jest mową ojczystą.

Bez większych problemów powinni w Polsce znaleźć pracę hydraulicy, cieśle,

elektrycy, zbrojarze, betoniarze, stolarze, operatorzy CNC, operatorzy maszyn i

urządzeń oraz spawacze.

W firmach z kapitałem zagranicznym pracownicy mogą zazwyczaj oczekiwać

wyższych pensji.

Jak szuka ć pracy w Polsce?

Pracę u polskich pracodawców można znaleźć w powiatowych urzędach pracy

(http://www.praca.gov.pl/index.php?page=units). Oferty są ogłaszane na tablicach

4

informacyjnych urzędu oraz wprowadzane do internetowej bazy "e-PULS"

http://www.epuls.praca.gov.pl/

Dodatkowo w Polsce zarejestrowanych jest ponad 1000 agencji pośrednictwa pracy.

Agencje dysponują często ofertami z różnych branż zatrudnienia. Na stronie

http://www.kraz.praca.gov.pl/StronaGlowna.aspx odnaleźć można pełen ich wykaz.

W ostatnim czasie jednak najłatwiej znaleźć zatrudnienie przez Internet. W ostatnich

latach powstało bardzo wiele serwisów z ofertami. Najważniejsze z nich to:

- www.praca.pl

- www.praca.gazeta.pl

- www.praca.interia.pl

- www.pracuj.pl

- www.jobid.pl

- www.praca.wp.pl

- www.praca.onet.pl

- www.praca.gratka.pl

- www.jobs.pl

- www.jobpilot.pl

Pracę tymczasową najłatwiej znaleźć w ogłoszeniach w prasie lokalnej jak np.

dodatek poniedziałkowy w Gazecie Wyborczej

Przy poszukiwaniu pracy przez Internet bardzo ważne jest CV i list motywacyjny.

Warto sprawdzić jakie panują obecnie trendy. Na szczęście z pomocą przychodzi

nam również Internet. Prawie każda z powyższych witryn posiada informacje o tym

jak najlepiej napisać swoje CV i list motywacyjny.

Jak uchroni ć się przed fałszywymi po średnikami? Kto żąda od cudzoziemca korzyści majątkowej w zamian za podjęcie działań

zmierzających do uzyskania zezwolenia na pracę lub innego dokumentu

uprawniającego do wykonywania pracy, podlega karze grzywny nie niższej niż 3.000

zł (art. 120 ust. 4 ustawy).

5

Kto za pomocą wprowadzenia w błąd, wyzyskania błędu lub niezdolności do

należytego pojmowania przedsiębranego działania doprowadza inną osobę do

powierzenia cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy, podlega karze

grzywny do 10.000 zł (art. 120 ust. 5 ustawy)

Ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne dla cudzoziemców pracujących

w Polsce.

Czy cudzoziemcy podlegaj ą w Polsce ubezpieczeniu społecznemu? Regulacje dotyczące powszechnych ubezpieczeń społecznych, zawarte w ustawie o

systemie ubezpieczeń społecznych, nie dokonują rozróżnienia na obywateli i

nieobywateli. Dotyczą wszystkich kategorii osób, które znajdują się na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej i spełniają określone kryteria, od których uzależniony został

obowiązek przystąpienia do powszechnego systemu ubezpieczeń.3

Prawo mówi wprost, iż objęte ubezpieczeniem społecznym muszą być osoby, które

zawarły z polskim podmiotem stosunek pracy bądź inną umowę, która, zgodnie z

obowiązującym prawem, niesie ze sobą obowiązek odprowadzenia składki na

ubezpieczenie społeczne i która wykonuje w ramach tej umowy pracę na terytorium

Polski. Jeżeli zatem obywatel państwa, nienależącego do Unii Europejskiej, posiada

zezwolenie na pracę oraz wizę wydaną w celu wykonywania pracy na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej lub też przebywa w tym kraju na podstawie zezwolenia na

zamieszkanie na czas oznaczony, a jednocześnie faktycznie wykonuje pracę, jest

obowiązkowo zgłoszony do ubezpieczenia społecznego.4

Z tego obowiązku wykluczone są jedynie cudzoziemcy, którzy zatrudnieni są w

przedstawicielstwach dyplomatycznych i nie przebywają w Polsce na stałe oraz te

osoby, które wprawdzie zawarły umowę z polskim pracodawcą, ale wykonują pracę

poza granicami kraju (np. w polskiej fabryce na Ukrainie).

3 Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. 1998 nr 137 poz. 887 z późn. zm. 4 Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Ubezpiecznia społeczne i ubezpieczenia zdrowotne Polaków zatrudnionych za granicą oraz cudzoziemców pracujących w Polsce.Poradnik, Warszawa 2009 r.

6

Co to jest ubezpieczenie społeczne? Ubezpieczenia społeczne obejmują: ubezpieczenie emerytalne, ubezpieczenia

rentowe, ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa (chorobowe),

ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (wypadkowe).

Ubezpieczenie emerytalne polega na comiesięcznej wypłacie określonej przepisami

prawa kwoty osobom, które regularnie odprowadzały składki w czasie, kiedy

pozostawały w stosunku pracy, po osiągnięciu przez nie wieku emerytalnego (w

Polsce, co do zasady: kobiety 60 lat, mężczyźni: 65 lat). Ubezpieczenie rentowe

(renta inwalidzka), chroni osoby, które na skutek wypadku lub choroby, stały się

całkowicie lub częściowo niezdolne do pracy. Polega ono także na comiesięcznych

wypłatach, określonych przez specjalną komisję, kwot pieniędzy. Renta rodzinna, jest

świadczeniem wypłacanym przez państwo członkom rodziny (wdowom/wdowcom,

sierotom oraz rodzicom) zmarłych osób, które pobierały lub były uprawnione do

pobierania emerytury bądź renty.

Kto podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu?

Zgodnie z polskim prawem5, osobami ubezpieczonymi w Narodowym Funduszu

Zdrowia są wszystkie osoby nieposiadające obywatelstwa państwa członkowskiego

Unii Europejskiej, przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na postawie

wizy w celu wykonywania pracy, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony,

zezwolenia na osiedlenie się oraz zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego

Wspólnot Europejskich.

Obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby spełniające warunki do

objęcia ich także ubezpieczeniami społecznymi, tj. osoby świadczące w Polsce pracę

na podstawie zawartej umowy o pracę, osoby prowadzące działalność gospodarczą,

która nie stanowi działalności rolniczej, osoby wykonujące pracę na podstawie

umowy agencyjnej oraz umowy zlecenia (czy też świadczące usługi na podstawie

innej umowy, do której prawo każe stosować przepisy Kodeksu Cywilnego dotyczące

5 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, Dz.U. 2004 nr 210 poz. 2135

7

umowy zlecenia). Umowa nie rodzi obowiązku poddania się ubezpieczeniu

zdrowotnemu!

3. Prawa pracownika w Polsce

Kiedy zostaje zawarty stosunek pracy? Jakie warunki musz ą być spełnione?

Polskie przepisy prawa pracy6 określają warunki, przy zaistnieniu których możemy

stwierdzić, iż stosunek pracy pomiędzy pracownikiem i pracodawcą został zawarty.

Dzieje się to kiedy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego

rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie

wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za

wynagrodzeniem. Muszą zatem zostać jednocześnie spełnione następujące

przesłanki: pracownik musi: być podporządkowany (znajdować się pod nadzorem i

kierownictwem) przełożonego, otrzymywać konkretnie, z góry określoną zapłatę za

wykonywaną pracę, wykonywać pracę osobiście, w powtarzalnych odstępach czasu

oraz w określonym przez pracodawcę miejscu czasie oraz we wskazany przez niego

sposób.

Uwaga!

! Przy spełnieniu powyższych warunków, zatrudnienie jest stosunkiem pracy,

niezależnie od nazwy umowy

! Nie można zastąpić umowę o pracę umową cywilnoprawną (umową o dzieło,

umową zalecenia czy umową agencyjną) przy spełnieniu wymienionych warunków

! Pracownikiem może być osoba, która ukończyła 18 rok życia, z pewnymi wyjątkami.

Prawo zezwala na zatrudnianie „młodocianych”, tj. osoby, które ukończyły 15 lat, ale

nie przekroczyły 18, pod warunkiem, iż zakończyły one co najmniej naukę w

gimnazjum oraz przedstawią świadectwo od lekarza, iż dana praca nie zagraża ich

zdrowiu. Jeśli młodociany nie posiada kwalifikacji zawodowych, można zatrudnić go

tylko w celu przygotowania zawodowego (np. na praktykę lub staż zawodowy).7

! Umowa o pracę musi zostać zawarta w formie pisemnej

6 art. 22 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141 z późn. zmianami) 7 art. 191 Kodeksu pracy

8

Czym ró żni si ę umowa o prac ę od umów cywilnoprawnych (umowa o dzieło,

umowa zlecenia, umowa agencyjna)? Kiedy si ę je zawiera?

Rodzaj zawieranej umowy zależy od zawierających ją stron. Dana umowa musi

jednak być zgodna z charakterem wykonywanej pracy oraz harmonizować z celem,

w jakim została zawarta. Generalną różnicę stanowi fakt, iż każda umowa o pracę

podlega regulacjom szeroko pojętego prawa pracy (Kodeks Pracy, rozporządzenia,

dyrektywy Unii Europejskiej), co wiąże się z obowiązkiem, zarówno pracownika, jak i

pracodawcy przestrzegania przepisów tego prawa. Pracownika zatrudnionego na

podstawie takiej umowy chronią instytucje nadzorujące przestrzeganie prawa pracy,

takie Państwowa Inspekcja Pracy, a wszelkie konflikty związane z zawarciem takiej

umowy rozstrzygają sądy pracy.

Umowy cywilnoprawne, tj. umowa o dzieło, umowa zlecenia oraz umowa agencyjna

są zaś umowami regulowanymi przez Kodeks Cywilny8. Podlegają więc pod zbiór

regulacji, które normują zdecydowaną większość „normalnych” umów, zawieranych

między różnymi podmiotami. Wszelkie spory wynikłe z zawarcia tego typu umów

rozstrzygane są przez sądy cywilne.

Umowa o dzieło 9:

Jej przedmiotem, czyli tym, do czego zobowiązuje się pracownik, jest wykonanie,

określonego z góry „dzieła”. Strony umawiają się, iż dzięki poczynionym staraniom,

wykonawca dzieła uzyska określony rezultat oraz przekaże go, w odpowiedniej

formie, zamawiającemu. W tego rodzaju umowie liczy się czy dane „dzieło” zostało

wykonane zgodnie z umową. Przykładem takiej umowy może być zobowiązanie do

namalowania obrazu, napisania opracowania, naprawienia zepsutego sprzętu,

wykonania remontu, itp. Przekazanie dzieła przez pracownika, a przyjęcie go przez

zamawiającego jest równoznaczne z wypełnieniem warunków umowy i stwarza po

stronie zamawiającego („pracodawcy”) obowiązek zapłaty ustalonego

wynagrodzenia.

Strony mogą ustalić, iż materiały potrzebne do wykonania „dzieła” (np. farby do

odmalowania mieszkania itp.) będą dostarczone przez zamawiającego.10

8 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 z późniejszymi zmianami) 9 art. 627 i następne Kodeksu Cywilnego

9

Odbiór dzieła może nastąpić w częściach, tj. „na raty”- w takich przypadkach

wynagrodzenie za kolejne części dzieła powinno być wypłacone wraz z ich

przekazaniem zamawiającemu.

Uwaga!

! Jeśli wykonawca dzieła opóźnia się z jego rozpoczęciem lub zakończeniem w

sposób, który każe przypuszczać, iż nie ukończy go na czas, Zamawiający może

odstąpić od umowy.

Umowa zlecenia

Umowa zlecenia różni się od umowy o pracę przede wszystkim brakiem

podporządkowania pracownika pracodawcy.11 Zleceniobiorca („pracownik”)

zobowiązuje się w treści takiej umowy do świadczenia odpowiednich usług lub

dokonania różnych czynności prawnych bez poddania się kierownictwu, czy

nadzorowi osoby zlecającej. Umowa ta w przeważającej ilości przypadków

przewiduje wypłatę wynagrodzenia Zleceniobiorcy, lecz może również być zawarta

jako umowa nieodpłatna. W takim przypadku, dany zapis musi znaleźć się w treści

umowy.

Umowa zlecenia określana jest jako umowa starannego działania, co oznacza, iż

Zleceniobiorca („pracownik”) nie jest zobligowany do dostarczenia konkretnego

rezultatu (dzieła), ale zobowiązany jest do działania w sposób określony w umowie, z

zachowaniem odpowiedniej staranności i rzetelności.

Uwaga!

! Nie ma znaczenia forma zawarcia umowy zlecenia: może ona zostać zawarta

zarówno w formie ustnej jak i pisemnej

! W stosunku do osoby, świadczącej usługi na podstawie umowy zlecenia, nie mają

zastosowania normy dotyczące urlopu wypoczynkowego, przerw w pracy itp. Mogą

one jednak zostać określone w samej treści umowy

! Umowa zlecenia może zostać w każdym momencie wypowiedziana przez jedną ze

stron. Jeśli zrobi to Zleceniodawca, jest zobowiązany wypłacić zleceniobiorcy

wynagrodzenie za te czynności, które ten już zdążył wykonać.12

10 art. 633 Kodeksu Cywilnego 11 art. 734 i następne Kodeksu Cywilnego 12 art. 746 Kodeksu Pracy

10

W przypadku umowy zlecenia, obowiązkowe jest odprowadzanie przez pracodawcę

(zleceniodawcę) składek emerytalno-rentowych do ZUS (więcej, patrz:

„Ubezpieczenia społeczne”). Składki na ubezpieczenie zdrowotne są dobrowolne,

jednak, dla dobra pracownika, powinny one być odprowadzane, jeśli nie ma on

żadnego innego tytułu ubezpieczenia.

Jakie s ą rodzaje umów o prac ę?

Polskie prawo przewiduje następujące rodzaje umów o pracę: umowa na czas

określony, umowa na czas nieokreślony, umowa na czas wykonania określonej

pracy, umowa na zastępstwo. Przed zawarciem każdej z wymienionych powyżej

umów, pracodawca może podpisać z pracownikiem umowę na okres próbny, w celu

„sprawdzenia” pracownika na określonym stanowisku. Umowa taka nie może

przekraczać okresu 3 miesięcy.

Umowa na czas okre ślony

Jak wynika z nazwy, jest to umowa zawarta na czas określony w jej treści, której

zakończenie wiąże się z nastaniem pewnej daty lub zdarzenia (np. zakończenie

projektu). Pomimo tak określonych ram czasowych, możliwe jest wcześniejsze

rozwiązanie takiej umowy, ale tylko w przypadku, kiedy została ona zawarta na okres

powyżej 6 miesięcy lub w przypadku, kiedy pracodawca ogłosi upadłość

(„zbankrutuje”) lub zakład pracy zostanie zlikwidowany. Jeżeli pracodawca zawarł z

pracownikiem dwie kolejne umowy na czas określony, a przerwa między nimi nie

była dłuższa niż jeden miesiąc, następna, trzecia umowa zostaje automatycznie

zawarta na czas nieokreślony. W przypadku, kiedy umowa na czas określony,

zawarta z pracownicą, która w trakcie trwania umowy zaszła w ciążę, kończyłaby się

po upływie 3 miesiąca ciąży, również ulega automatycznemu przekształceniu w

umowę na czas nieokreślony (więcej, patrz: Co to jest pracownik chroniony?)

Umowa na czas nieokre ślony

W samej treści umowy nie jest wskazany czas jej trwania, ani termin zakończenia

stosunku pracy. Daje ona pracownikowi największą, z wymienionych tu, ilość

uprawnień, a jej zakończenie związane jest ze spełnieniem, zarówno przez

pracodawcę, jak i pracownika, określonych warunków (więcej, patrz: Jak dochodzi do

rozwiązania umowy o pracę?)

11

Umowa na zast ępstwo (na czas zast ępstwa nieobecnego pracownika)

Umowa na zastępstwo jest odmianą umowy na czas określony. Jej przedmiotem jest

zatrudnienie innej osoby na miejsce nieobecnego pracownika (np. przebywającego

na przedłużającym się urlopie zdrowotnym lub urlopie macierzyńskim lub

wychowawczym). Ten rodzaj umowy nie ulega przedłużeniu, w przypadku, gdy

zatrudnioną jest kobieta w ciąży, a umowa miałaby ulec rozwiązaniu po upływie 3

miesiąca ciąży. Jest to rodzaj stosunku pracy, który może zostać rozwiązany na

mocy porozumienia pracodawcy z pracownikiem lub bez wypowiedzenia, jeśli zajdą

okoliczności, które by to uzasadniały- takie jak powrót zastępowanego pracownika do

swoich obowiązków. Umowa taka może również zostać rozwiązana za

wypowiedzeniem, jednak jest to wypowiedzenie wyjątkowo krótkie, trwające bowiem

3 dni robocze.

Umowa na czas wykonania okre ślonej pracy

Jest to rodzaj umowy terminowej, która przewiduje zatrudnienie pracownika na okres

przewidziany dla wykonania pewnego z góry zaplanowanego zadania, jak np.

wybudowanie domu, wykonanie remontu, zbiórka owoców w sadzie, itp. Nie ma

możliwości wcześniejszego rozwiązanie takiej umowy o pracę, chyba, że

pracodawca zostanie zlikwidowany lub ogłosi swoją upadłość. Umowy te doskonale

sprawdzają się w sezonie letnim, w związku ze zbiorem plonów w gospodarstwach

rolnych oraz zapotrzebowaniem na robotników tzw. „sezonowych”.

Umowa na okres próbny

Umowa taka najczęściej poprzedza, zawieraną w dalszej kolejności, umowę na czas

nieokreślony lub na okres próbny. Służy możliwości zapoznania się stron z

warunkami wykonywanej pracy, a pracodawcy pozwala ocenić, czy dany pracownik

jest odpowiednią osobą na powierzonym mu stanowisku. Stosunek pracy zawarty na

podstawie takiego kontraktu, może wiązać się w wypłatą niższego wynagrodzenia,

niż to, które jest przewidziane dla pracownika na tym samym stanowisku,

zatrudnionego na podstawie umowy długoterminowej. Tego typu kontrakt jest jednak

formą przejściową i nie może być zawarty na okres dłuższy niż 3 miesiące.

12

Jakie s ą obowi ązki pracownika przy zawieraniu umów o prac ę?

Pracodawca ma przede wszystkim obowiązek zawrzeć z pracownikiem umowę na

piśmie. Jeśli tego nie uczyni, jest zobligowany, najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy,

potwierdzić pracownikowi na piśmie, rodzaj umowy oraz jej podstawowe warunki

warunków (czas i miejsce wykonywania pracy, wysokość wynagrodzenia itp.).

Uwaga!

! Jeśli umowa z pracodawcą nie została zawarta na piśmie, tzn. pracodawca

sporządził dwie kopie umowy, jedną dla pracownika, a drugą dla niego samego, które

zostały podpisane przez obie strony, nie oznacza to automatycznie, że stosunek

pracy nie powstał! Jeśli pracownik wykonywał pracę zgodnie z ustnymi ustaleniami z

pracodawcą, ma prawo żądać od niego wynagrodzenia, a, w razie odmowy,

skierować sprawę do sądu (w celu tzw. „ustalenia istnienia stosunku pracy”) i

domagać się wszystkich związanych z tą umową uprawnień.

Pracodawca jest zobowiązany do określenia takich składników umowy jak rodzaj

pracy, czas i miejsce pracy, wymiar etatu (tj. na cały etat, na pół etatu itd.) oraz

wynagrodzenie za pracę. Wszystkie te ustalenia, powinny być sformułowane w taki

sposób, który nie pozwala pracownikowi mieć wątpliwości co do charakteru zadań,

należnego uposażenia oraz innych okoliczności wykonywania pracy. Pracodawca

jest również zobowiązany do dokładnego, niebudzącego wątpliwości określenia,

kiedy pracownik ma rozpocząć pracę.

Przykładowa (uproszczona) umowa o pracę wygląda następująco13:

Umowa o prac ę zawarta na czas nieokre ślony zawarta w dniu 01.10.2010 r. w Warszawie pomiędzy: Poziomka Sp. z.o.o . z siedzibą przy ul. Pańskiej 8 w Warszawie, zwanym dalej

Pracodawc ą, reprezentowane przez : Jana Kowalskiego- Prezesa Zarządu

a

13 w oparciu o wzór z www.umowy.wieszjak.pl

13

Panem Borysem Ivanow , zamieszkałym przy ul. Białostockiej 6/13 w Warszawie,

zwanym dalej Pracownikiem .

o następującej treści: § 1 Pracodawca zatrudnia Pracownika na podstawie umowy o pracę zawartej na czas

nieokre ślony na stanowisku administratora w dziale administracji w pełnym

wymiarze czasu pracy i powierza obowiązki określone w zakresie zadań i czynności

stanowiących załącznik do niniejszej umowy.

§ 2

Pracownik obowiązany jest wykonywać powierzoną pracę w siedzibie Pracodawcy ,

tj. w pomieszczeniach biurowych Pracodawcy, mieszczących się przy ul. Pańskiej 8

w Warszawie, począwszy od dnia 01.11.2010 r.

§ 3

W czasie trwania umowy o pracę Pracownik będzie otrzymywał wynagrodzenie

płatne na warunkach przewidzianych w niniejszej umowie składające się z:

1) wynagrodzenia zasadniczego – 2 500 zł

2) premii miesięcznej w wysokości 5 % wynagrodzenia zasadniczego

RAZEM BRUTTO: 2 825. zł (słownie: dwa tysiące osiemset dwadzieścia pięć

złotych).

§4

Inne warunki umowy:

W czasie trwania umowy Pracownik ma prawo korzystać ze służbowego samochodu,

a także otrzymuje do dyspozycji telefon komórkowy.

§5

Niniejsza umowa sporządzona została w dwóch egzemplarzach, po jednej dla każdej

ze stron

…………………………………..

14

Podpis Pracodawcy

Oświadczam, że egzemplarz niniejszej umowy otrzymałem i po zapoznaniu się z jej

treścią

zaproponowane warunki pracy i wynagrodzenia przyjmuję.

…………………………………..

Podpis Pracownika

Kwoty wynagrodzenia określone w umowie o pracę są tzw. kwotami brutto, co

oznacza, iż są comiesięcznie pomniejszane przez odprowadzenie przez pracodawcę

składek na ubezpieczenie społeczne, podatek oraz ubezpieczenie zdrowotne.

! Uwaga

! Język zawarcia umowy: Językiem urzędowym w Rzeczypospolitej Polskiej jest

język polski, co oznacza, iż wszystkie dokumenty powinny być sporządzone w języku

polskim. Cudzoziemiec może jednak zażądać od pracodawcy sporządzenia

tłumaczenia umowy (lub zrobić to we własnym zakresie u tłumacza przysięgłego) i

ubiegać się u pracodawcy również o podpisanie umowy sporządzonej w rodzimym

języku

! Przedstawiane w procesie rekrutacji dokumenty poświadczające wykształcenie oraz

doświadczenie zawodowe, również powinny być sporządzone w języku polskim, tak,

aby pracodawca mógł się z nimi skutecznie zapoznać oraz włączyć je do akt

pracowniczych osoby zatrudnionej, gdyż akta te stanowią oficjalne dokumenty.

! Umowa powinna być zawsze sporządzona w dwóch egzemplarzach, po jednej dla

każdej ze stron.

15

! W celu obliczenia należnej kwoty netto (wynagrodzenie „na rękę”, które po

odliczeniu wszystkich składek pracownik faktycznie otrzymuje), można skorzystać z

tzw. „kalkulatora wynagrodzeń” na stronie

http://www.infor.pl/kalkulatory/wynagrodzenia.html:

źródło: http://www.infor.pl/kalkulatory/wynagrodzenia.html

Jak dochodzi do rozwi ązania umowy o prac ę?

Według polskiego prawa pracy, istnieje kilka sposobów na rozwiązanie stosunku

pracy. 14 Jest to zamknięty katalog sposobów, co oznacza, iż nie można dokonać

rozwiązania umowy o pracę w żaden inny, nawet umówiony z pracodawcą sposób.

Umowę z pracownikiem można rozwiązać:

• Na mocy porozumienia stron

14 art. 30 § 1 kodeksu pracy

16

Jest to zakończenie trwania umowy przy obopólnej zgodzie pracownika oraz

pracodawcy. Każda ze stron może wystąpić z taką propozycją, nie ma znaczenia,

która ze stron wystąpiła z taką propozycją. Pracodawca, w porozumieniu z

pracownikiem sporządza wtedy pisemne porozumienie, w którym ustalają warunki

zakończenia trwania stosunku pracy, wraz z określeniem daty rozwiązania umowy

oraz innymi ważnymi kwestiami z tym związanymi.

• Poprzez oświadczenie jednej ze stron ( z zachowaniem okresu

wypowiedzenia)

Ten sposób stanowi oświadczenie woli zakończenia stosunku pracy z inicjatywy

jednej ze stron- pracownika lub pracodawcy. Strona, która chce wypowiedzieć

umowę o pracę musi zakomunikować swoją wolę w sposób zrozumiały.

Uwaga!

! W przypadku wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę nie jest istotne, czy

pracownik wyraża zgodę na rozwiązanie stosunku pracy. Jeśli pracodawca

przedstawia pracownikowi oświadczenie o wypowiedzeniu umowy na piśmie,

podpisanie, a nawet samo zapoznanie się przez pracownika z takim dokumentem nie

jest istotne dla ważności takiej czynności pracodawcy. Istotne z punktu widzenia

prawa jest jedynie to, że pracodawca miał realną możliwość zapoznania się z treścią

okazanego mu dokumentu i, nawet jeśli z tej możliwości nie skorzystał,

wypowiedzenie umowy jest ważne, a termin wypowiedzenia zaczyna biec od

momentu ogłoszenia woli pracodawcy.

Wypowiedzenie umowy o pracę na czas nieokreślony ma ściśle oznaczoną długość,

która zależy od okresu trwania stosunku pracy z danym pracodawcą i wynosi:

-2 tygodnie, jeśli pracownik przepracował mniej niż 6 miesięcy

- 1 miesiąc, jeśli pracownik przepracował więcej niż 6 miesięcy

- 3 miesiące, jeśli pracownik był zatrudniony przez co najmniej 3 lata.

Pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za pracę aż do momentu upływu okresu

wypowiedzenia, czyli zakończenia umowy o pracę.

17

• Poprzez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia

• Z upływem czasu, na który umowa o pracę była zawarta

Ten sposób rozwiązania umowy o pracę dotyczy w oczywisty sposób umów

zawartych na czas określony. Rozwiązanie umowy następuje z nadejściem terminu,

który został przez strony wskazany w samej jej treści, nie wymaga zatem

dodatkowego oświadczenia woli ze strony pracodawcy czy pracownika.

Uwaga!

! Rozwiązanie umowy zawartej na czas określony nawet wtedy, gdy pracownik

korzysta ze szczególnej ochrony stosunku pracy (patrz: Kto to jest pracownik

chroniony?)

Umowa zawarta na czas określony może w swojej treści, ustalonej przez

pracodawcę wspólnie z pracownikiem, przewidywać okres 2-tygodniowego

wypowiedzenia, jeśli pracownik był zatrudniony przez okres powyżej 6 miesięcy.

W oświadczeniu pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę na czas nieokreślony lub

rozwiązaniu jej bez wypowiedzenia powinno koniecznie znaleźć się uzasadnienie

tego zdarzenia, tj. podanie przyczyny, dla której pracodawca zdecydował się

zakończyć trwanie stosunku pracy.15 Powody, dla których pracodawca decyduje się

zwolnić pracownika muszą być wyrażone na piśmie i znaleźć się w samej treści

przedmiotowego oświadczenia. Muszą być szczegółowe i konkretne - odwoływać się

do konkretnie określonych zdarzeń lub okoliczności. Takimi przyczynami mogą być

na przykład naruszenie dyscypliny pracy, utrata zaufania pracodawcy do pracownika

na podstawie konkretnych zarzutów, wywołanie przez pracownika konfliktu na terenie

zakładu pracy, który utrudnia wykonywanie innym pracownikom wykonywanie ich

obowiązków itp. Samo określenie przyczyny jako „niespełnienie oczekiwań

pracodawcy” jest określeniem zbyt ogólnym.

15 art. 30 § 4 kodeksu pracy

18

Uwaga!

! Jeżeli wskazana przez pracodawcę przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę jest

niezgodna z prawdą, niekonkretna lub pozorna, pracownik jest uprawniony do

wystąpienia do sądu pracy i podważenie legalności takiego wypowiedzenie i wnieść

o przywrócenie go do pracy (kiedy to po przeprowadzeniu rozprawy, sąd pracy może

zadecydować, iż pracownik zostaje przywrócony na swoje stanowisko a pracodawca

nie może się temu sprzeciwić) lub o wypłatę przez pracodawcę odpowiedniego

odszkodowania pieniężnego.16

Kiedy pracodawca mo że z pracownikiem rozwi ązać umow ę o prac ę w trybie

dyscyplinarnym?

Kodeks pracy mówi przede wszystkim o rozwiązaniu umowy o pracę w trybie

natychmiastowym (bez wypowiedzenia) z winy pracownika, gdy ten dopuści się

ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych17, popełni w czasie

trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwi dalsze zatrudnianie go na

danym stanowisku (kiedy przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone

prawomocnym wyrokiem sądu)18 lub gdy pracownik utraci uprawnienia konieczne do

wykonywania pracy (np. utrata prawa jazdy przez zawodowego kierowcę autobusu)19

Co do zasady, pracodawca jest także uprawniony do rozwiązania umowy w tym

trybie, jeżeli pracownik pozostaje przez bardzo długi czas (ponad 182 dni w ciągu

roku) na zwolnieniu lekarskim.

W praktyce, najczęściej można spotyka się następujące przyczyny dyscyplinarnego

rozwiązania umowy o pracę:

- kradzież na szkodę pracodawcy

-przebywanie na terenie zakładu pracy w stanie nietrzeźwym

- nieusprawiedliwione nieobecności w pracy, bezzasadne opuszczenie miejsca

pracy, powtarzające się notorycznie nieusprawiedliwione spóźnienia

16 art. 45 i dalsze kodeksu pracy 17 art. 52 § 1 pkt 1 kodeksu pracy 18 art. 52 § 1 pkt 2 kodeksu pracy 19 art. 52 § 1 pkt 3 kodeksu pracy

19

-ciężkie naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, które mogły

spowodować zagrożenia życia lub zdrowia pracowników

- oszustwa, fałszowanie dokumentów, podpisów, nieprawdziwe oświadczenia w

dokumentach

Jakie s ą podstawowe obowi ązki pracodawcy?

Pracodawca, jako strona „silniejsza” w stosunku pracy od pracownika, jest

zobowiązana przez przepisy prawa pracy do spełnienia wielu obowiązków, a są to:20

• obowiązek zaznajamiania pracowników z zakresem ich obowiązków,

sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz z ich

podstawowymi uprawnieniami

• obowiązek zorganizowania pracownikowi pracy w sposób, który pozwala mu

na pełne wykorzystanie czasu pracy oraz pozwalający mu na wykorzystanie

swoich umiejętności i kwalifikacji w celu osiągnięcia należytej jakości pracy

• obowiązek takiego zorganizowania pracy, aby nie była ona uciążliwa,

zwłaszcza jeśli jest to praca z natury monotonna lub wymagająca utrzymania

jednostajnego tempa

• obowiązek przeciwdziałania dyskryminacji pracowników ze względu na płeć,

wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne,

przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację

seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nie

określony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy !!!

• obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz

systematycznego szkolenia pracownika w tym zakresie !!!

• obowiązek terminowego i prawidłowego wypłacania pracownikowi

wynagrodzenia za pracę !!!

• obowiązek ułatwiania pracownikowi rozwoju zawodowego i podnoszenia

kwalifikacji

• obowiązek zaspokojenia, w miarę możliwości, socjalnych potrzeb

pracowników

20 qart. 94 kodeksu pracy

20

• obowiązek stosowania uczciwych, obiektywnych i sprawiedliwych sposobów

oceniania pracowników i ich pracy

• obowiązek prowadzenia pisemnej dokumentacji związanej ze stosunkiem

pracy od momentu jej nawiązania do momentu zakończenia oraz dbania o

akta pracownika i tę dokumentację, tak aby nie uległa ona zniszczeniu

• obowiązek kształtowania w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego

oraz przeciwdziałania mobbingowi i molestowaniu

Co to jest płaca minimalna? Jak kształtuje si ę wynagrodzenie za prac ę?

W Polskim systemie prawa pracy, sposób wynagradzania pracownika jest

kształtowany przez samego pracodawcę. To on, w drodze postanowień umowy o

pracę, określa system rozliczenia za wykonaną pracę. Najczęściej jest to uzależnione

od rodzaju wykonywanej pracy oraz jej specyfiki. Najbardziej popularnymi sposobami

wynagradzania pracowników jest:

• Wynagrodzenie według czasu pracy: przyjmuje się, iż za przepracowaną

jednostkę czasu (jeden dzień, miesiąc, tydzień lub określona ilość godzin),

przysługuje określone wynagrodzenie. Najbardziej z nich rozpowszechnionym

sposobem wynagradzania jest pensja wypłacana za miesiąc pracy z góry.

Uwaga!

! Pracodawca nie może wypłacić pracownikowi sumy mniejszej, niż ustalone przez

Państwo tzw. minimalne miesięczne wynagrodzenie za pracę. W 2010 r. roku wynosi

ono 1317 zł21 Minimalne wynagrodzenie za pracę to ustawowo gwarantowane

pracownikowi wynagrodzenie za pełny miesięczny wymiar czasu pracy, niezależnie

od rodzaju wykonywanej pracy, kwalifikacji, ilości i rodzajów składników

wynagrodzenia.22

! Polski system prawa przewiduje również maksymalny, tygodniowy czas pracy, który

wynosi 40 godzin pracy tygodniowo (8 godzin dziennie, przy 5-dniowym tygodniu

pracy) w okresie rozliczeniowym 4 miesięcznym. W rolnictwie i hodowli zwierząt

21 obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z 24.7.2009 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2010 r. (M.P. 2010 r. Nr 48, poz. 709) 22 http://www.ekspertkadrowy.pl/wskazniki/minimalne-wynagrodzenie-za-prace-w-2011-r/

21

możliwa jest elastyczność czasu pracy w okresie 6-miesięcznym. Liczba godzin

nadliczbowych dla jednego pracownika nie może być wyższa, niż 50 godzin pracy w

danym roku kalendarzowym. Jeśli pracownik zostaje w pracy po godzinach,

przysługuje mu dodatkowe wynagrodzenie (tzw. dodatek za pracę w godzinach

nadliczbowych) w wysokości: 50 % stawki godzinowej w robocze dni tygodnia

(poniedziałek-piątek) oraz 100 % tej stawki za pracę w godzinach nadliczbowych w

nocy, w niedzielę i święta, które nie są dla pracownika umownymi dniami pracy.23

• Wynagrodzenie akordowe (na akord): polega ono na obliczaniu

wynagrodzenia pracownika na podstawie wyników pracy, które z kolei mierzy

się ilością wyprodukowanych w określonym czasie towarów lub ich

zgromadzenia, w przypadku zbiorów owoców, warzyw, kwiatów, grzybów itp.

Przyjmuje się wtedy, iż, dla przykładu kilogram zebranych truskawek jest wart

40 gr., zszycie jednego pluszowego misia z dostarczonych elementów 3 zł, a

pomalowanie jednego porcelanowego kubka-12 zł.

• Wynagrodzenie premiowe (inaczej zwane prowizyjnym): stosowane

najczęściej w stosunku do przedstawicieli handlowych oraz w sprzedaży

obwoźnej. Wynagrodzenie jest ustalane jako procent od wartości sprzedanego

przez danego pracownika towaru czy też od wartości zawartych przez niego

umów.

Kto jest pracownik chroniony?

Pracownikiem chronionym jest osoba, która, ze względu na szczególną sytuację w

jakiej się znajduje (najczęściej przemijającą), nie może zostać zwolniona z pracy w

czasie trwania tej sytuacji. Kodeks pracy przewiduje następujące okoliczności, które

sprawiają, iż pracodawca nie może rozwiązać z pracownikiem umowy o pracę.

• Usprawiedliwiona nieobecno ść w pracy 24

Usprawiedliwioną nieobecnością w pracy jest najczęściej, przewidziany przez

przepisy prawa pracy, urlop danego pracownika. Jest to zarówno urlop

23 http://www.agri-info.eu/polski/t_worktime.php#pl 24 art. 41 Kodeksu Pracy

22

wypoczynkowy, w wymiarze przysługującym pracownikowi na podstawie norm

kodeksowych, a także urlop zdrowotny (na podstawie zwolnienia lekarskiego), urlop

macierzyński, urlop dla ojca oraz urlop wychowawczy, urlop okolicznościowy ( z

tytułu śmierci członka rodziny, przeznaczony na opiekę nad dzieckiem-2 dni robocze

w ciągu roku). Wyjątek stanowi tu okres urlopu zdrowotnego (powyżej 182 dni w

roku), po którego upływie pracodawca może zwolnić pracownika bez zachowania

okresu wypowiedzenia (patrz: Kiedy pracodawca może z pracownikiem rozwiązać

umowę o pracę w trybie dyscyplinarnym?). Ochrona ta nie przysługuje pracownikom

także wtedy, gdy zakład pracy znajduje się w stanie upadłości lub likwidacji.

! Uwaga

! W razie choroby, pracownik może zgłosić się do lekarza w celu uzyskania

zwolnienia lekarskiego25. Jest to zaświadczenie wydane na formularzu ZUS ZLA26

wystawiane przez lekarza, który podpisał umowę z ZUS, w celu usprawiedliwienia

nieobecności pracownika w pracy, z powodu niezdolności do pracy wskutek choroby,

ale także konieczności zapewnienia opieki choremu członkowi rodziny.27 Pracownik

jest zobowiązany dostarczyć pracodawcy ten formularz w terminie 7 dni w celu

skutecznego usprawiedliwienia swojej nieobecności w pracy. Zaświadczenie to jest

potocznie zwane formularzem L4

! W czasie przebywania na zwolnieniu lekarskim, pracownik otrzymuje jedynie 80 %

swojego regularnego wynagrodzenia.

! Dostarczenie pracodawcy zwolnienia lekarskiego za dany dzień nie chroni przed

rozwiązaniem umowy o pracę, jeśli pracodawca zdążył już (przed otrzymaniem

zwolnienia) oświadczyć pracownikowi wolę zakończenia stosunku pracy.

Druk formularza ZUS ZLA można pobrać pod adresem internetowym

25 Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ( t. jedn. Dz. U. z 2005 r. nr 31, poz. 267 z późn. zm.) 26 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich, wzoru zaświadczenia lekarskiego i zaświadczenia lekarskiego wydanego w wyniku kontroli lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. (Dz. U. z dnia 9 sierpnia 1999 r.) 27 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (DzU nr 60, poz. 281).

23

lub w siedzibie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, jednak każdy lekarz, posiadający

odpowiednie uprawnienie, powinien sam uzupełnić i wydać pacjentowi-pracownikowi

taki formularz.

• Wiek przedemerytalny

Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę osobie, której pozostały do

przepracowania 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, z wyjątkiem sytuacji w

których danemu pracownikowi nie przysługuje emerytura po osiągnięciu tego wieku,

lub gdy uzyska on rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.28

Uwaga!

! Wiek emerytalny (tj. wiek, po osiągnięciu którego pracownik ma prawo przejść na

emeryturę), wynosi w Polsce 60 lat dla kobiety oraz 65 lat dla mężczyzny.

! Jeżeli między Polską a krajem pochodzenia danego cudzoziemca, który był

zatrudniony w Polsce i w Polsce nadal mieszka, nie jest zawarta żadna umowa, jest

on uprawniony do emerytury na takich samych zasadach, co obywatele polscy.

Oznacza to, że jeśli jest to osoba urodzona przed 1 stycznia 1949 roku, to dotyczą jej

zasady „starego systemu emerytalnego”. Warunkiem otrzymywania emerytury w tym

przypadku jest wejście w wiek emerytalny oraz przepracowanie odpowiednio

długiego okresu (okres składkowy i nieskładkowy). Minimalny okres składkowy i

nieskładkowy wynosi: 25 lat dla mężczyzny, 20 lat dla kobiet. Jeśli natomiast osoba

ta urodziła się po 31 grudnia 1948 r., jest objęta nowymi zasadami. W tym przypadku

jedyny wymóg to osiągnięcie wieku emerytalnego. Jednak prawo podwyższenia

emerytury do poziomu emerytury minimalnej mają jedynie te osoby, które udowodnią

20-letni (dla kobiet) lub 25-letni (dla mężczyzn) okres składkowy i nieskładkowy. Jeśli

osoby te pracowały krócej, będą otrzymywały emeryturę, lecz bardzo niską.

Warto też wiedzieć, że w przypadku osób urodzonych po 1968 roku część ich

składek emerytalnych jest obowiązkowo odkładana do Otwartych Funduszy

Emerytalnych (osoby urodzone między rokiem 1949 a 1968 mogą wybierać OFE,

jeśli chcą – jest to nieobowiązkowe). Fundusz taki wybiera samodzielnie osoba

ubezpieczona.

28 art. 39 i dalsze Kodeksu Pracy

24

Aby otrzymywać emeryturę, należy złożyć wniosek do organu rentowego właściwego

dla miejsca zamieszkania. We wniosku przedstawia się dokumenty:

− o okresach podlegania ubezpieczeniom społecznym;

− o wysokości zarobków

– wydaje je pracodawca (druk ZUS rp-7). Może być to też legitymacja

ubezpieczeniowa lub umowa o pracę, gdzie określona jest kwota wynagrodzenia. 29

• Okres ci ąży i macierzy ństwa

Pracodawca nie ma prawa zwolnić pracownicy w ciąży, zatrudnionej na umowę o

pracę na czas nieokreślony lub przebywającej na urlopie macierzyńskim. Wyjątek

może stanowić jedynie sytuacja, w której zaszły okoliczności uzasadniające

rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia (zwolnienie dyscyplinarne), a

organizacja związku zawodowego (jeśli funkcjonuje na terenie danego zakładu

pracy) wyrazi na to zgodę. Kolejny wyjątek stanowi także sytuacja, w której

pracownica została zatrudniona na okres próbny krótszy niż miesiąc.

W przypadku, kiedy dana kobieta jest zatrudniona na czas określony lub na okres

próbny przekraczający czas jednego miesiąca, która uległaby rozwiązaniu po upływie

trzeciego miesiąca ciąży, musi zostać automatycznie przedłużona do dnia porodu.

Uwaga!

! Jeśli na urlopie „macierzyńskim” przebywa ojciec dziecka, przysługuje mu w tym

okresie taka sama ochrona przed zwolnieniem z pracy jak matce.

! Przepisów tych nie stosuje się w przypadku grupowych zwolnień pracowników

Jak mo żna dochodzi ć swoich praw? Jakie instytucje stoj ą na stra ży praw

pracowniczych?

• Sądy pracy

Podstawową instytucją stojącą na straży praw pracowników są polskie sądy pracy.

Cudzoziemcom, przebywającym legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

przysługuje, na równych prawach z obywatelami polskimi, prawo do wystąpienia do

29 http://www.migrant.info.pl/pl/wiadczeniaodzinnebezpiecze/ubezpieczenia_spoleczne/merytura/

25

sądu pracy z pozwem przeciwko pracodawcy. W zależności od rodzaju naruszeń ze

strony pracodawcy.

Kodeks pracy przewiduje odpowiedzialność pracodawcy za naruszenie prawa przez

pracodawcę, który:30

• zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, w których powinna być zawarta

umowa o pracę,

• nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę,

• wypowiada lub rozwiązuje z pracownikiem stosunek pracy bez wypowiedzenia

• stosuje wobec pracowników inne kary niż przewidziane w przepisach prawa

pracy o odpowiedzialności porządkowej pracowników,

• narusza przepisy o czasie pracy lub przepisy o uprawnieniach pracowników

związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych

• nie prowadzi dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy

oraz akt osobowych pracowników,

• pozostawia dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz

akta osobowe

• nie wypłaca w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego

świadczenia przysługującego pracownikowi albo uprawnionemu do tego

świadczenia członkowi rodziny pracownika, wysokość tego wynagrodzenia lub

świadczenia bezpodstawnie obniża albo dokonuje bezpodstawnych potrąceń,

• nie udziela przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego lub

bezpodstawnie obniża wymiar tego urlopu,

• nie wydaje pracownikowi świadectwa pracy,

• będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując

pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub

zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

! Uwaga

! W praktyce bardzo często spotyka się sytuację, w których cudzoziemiec,

posiadający uprawnienia do podjęcia pracy na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej

bez zezwolenia, zawiera ustną umowę z pracodawcą i faktycznie zaczyna świadczyć

stosunek pracy na jego rzecz. Jeśli pracodawca okaże się być nieuczciwy, nie

wypłaca takiej osobie wynagrodzenia, broniąc się, iż umowa o pracę nie zastała

30 art. 281 do 283 Kodeksu Pracy

26

zawarta w sensie prawnym i pracownik nie ma podstaw ubiegać się o zapłatę

wynagrodzenia. W takich przypadkach, należy zwrócić się do sądu pracy z pozwem

o ustalenie istnienia stosunku pracy, powołując się na odpowiednie dowody w tej

sprawie. W momencie ustalenia istnienia stosunku pracy w rozumieniu przepisów

kodeksu pracy, pracownik zyskuje pełne prawo do skutecznego ubiegania się o zwrot

zaległego wynagrodzenia za wykonaną pracę.

• Państwowa Inspekcja Pracy

Pracownik, którego prawa pracownicze zostały przez pracodawcę naruszone, ma

prawo do złożenia oficjalnej skargi do Okręgowego Inspektoratu Pracy, będącego

jednostką Państwowej Inspekcji Pracy31. Skarga taka musi zawierać datę

sporządzenia, dane pracownika (imię, nazwisko, stanowisko), dane i adres zakładu

pracy, treść skargi (opis sytuacji- nie musi zawierać przytoczenia konkretnych

przepisów kodeksu pracy, może być sporządzony „własnymi słowami”) oraz podpis

pracownika. Skarga musi być sporządzona w języku polskim (może być

tłumaczeniem przysięgłym) oryginalnego pisma.

Przykład skargi do OIP można odnaleźć pod adresem:

http://prawocywilne.blox.pl/2010/03/Skarga-do-PIP-wzor.html

Ogólnopolską listę Okręgowych Inspektoratów Pracy można znaleźć pod adresem:

http://www.pip.gov.pl/html/pl/html/06000000.htm

Skarga może zostać wysłana w dowolny sposób- faksem, mailem, tradycyjnie

pocztą (dobrze wtedy uzyskać potwierdzenie nadania pisma) lub może zostać

złożona osobiście w siedzibie OIP.

W przypadku uznania zasadności skargi, Państwowa Inspekcja Pracy wysyła do

zakładu pracy inspektora, który ma uprawnienia do przeprowadzenia kontroli

przestrzegania przez pracodawcę prawa pracy. W przypadku wykrycia naruszeń,

Inspektor wyegzekwuje, przewidzianymi przez prawo metodami, przestrzeganie

przepisów i poprawę zaistniałej sytuacji.

Uwaga!

31 Ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. Nr 89, poz. 589)

27

! Pracownik nie musi się obawiać iż złożenie skargi do Państwowej Inspekcji Pracy

sprowadzi na niego negatywne konsekwencje ze strony pracodawcy. PIP zapewnia

bowiem wnioskodawcom pełną anonimowość.

! Państwowa Inspekcja Pracy prowadzi również bezpłatne porady prawne. Dokładne

godziny i miejsca przyjęć interesantów (także cudzoziemców) można odnaleźć pod

adresem: http://www.bip.pip.gov.pl/pl/bip/porady_wszystkie. Warto zgłosić się po

poradę z tłumaczem języka polskiego!

• Policja i Prokuratura

Policja oraz Prokuratura, które statutowo powołane są do ścigania czynów łamiących

prawo karne, mają również możliwość wszczęcia dochodzenia przeciwko

pracodawcy, który wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i

ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika

wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego.32

Jeśli zatem pracodawca dopuszcza się w miejscu pracy lub ogólnie przeciwko

pracownikowi naruszeń prawa pracy w sposób szczególnie złośliwy lub uporczywy,

można ten fakt zgłosić do najbliższej jednostki policji lub prokuratury.

Do przestępstwa tego może dojść poprzez np.33: brak wypłaty wynagrodzenia za

pracę przez dłuższy okres czasu lub wypłata wynagrodzenia o zaniżonej wysokości.

Musi to być jednak działanie zamierzone, złośliwe, mające na celu sprawienie

pracownikowi przykrości bądź dolegliwości albo uporczywe, tzn. trwające przed

dłuższy okres czasu. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za naruszenia

wymienione w kodeksie pracy (patrz: lista wyżej), które spełniają wymóg

uporczywości i złośliwości.

Jednostki Policji z całej Polski można odnaleźć pod adresem:

http://www.policja.pl/palm/pol/39/749/Jednostki_Policji.html

32 art. 218 Kodeksu Karnego 33 T.Bojarski, A.Michalska-Warias, Kodeks Karny, Warszawa 2009 r.

28

Sprawca tego typu ciężkich naruszeń może podlegać karze grzywny, karze

ograniczenia wolności, a nawet pozbawienia wolności do lat 2.

Co to jest dyskryminacja, mobbing i molestowanie w miejscu pracy?

Jakie prawa przysługuj ą pracownikom przeciwko tym zjawiskom?

Dyskryminacja w stosunkach pracy w stosunkach pracy jest nierówne traktowanie

pracowników w zakresie nawiązywania i rozwiązywania umów o pracę, warunków

zatrudnienia, przydzielania zadań i rozliczania z nich, organizacją pracy,

premiowania postępów, zapewnienia możliwości dostępu do szkoleń podnoszących

kwalifikacje zawodowe itp. ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę,

religię, narodowość, przekonania polityczne, a także ze względu na posiadaną

podstawę zatrudnienia (umowa na czas określony/umowa na czas nieokreślony/

umowa na zastępstwo itp.)

Pracownikowi, wobec którego naruszono zasady równego traktowania w zatrudnieniu

należy się odszkodowanie, które może zasądzić sąd pracy. Osoba, wobec której

pracodawca naruszy zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, ma prawo do

odszkodowania w wysokości nie niższej minimalne wynagrodzenie za pracę.

Ciężar udowodnienia przed sądem, iż pracodawca dyskryminował pracownika w

miejscu pracy nie spoczywa na tym pracowniku, co oznacza, iż musi on jedynie

uprawdopodobnić zaistnienie takich praktyk. W pozwie lub skardze do Państwowej

Inspekcji Pracy opisuje on dokładnie, jakie działania i zachowania pracodawcy uznał

on za dyskryminację, a zadaniem pracodawcy jest dowiedzenie, iż przytoczone

okoliczności nie miały charakteru bezprawnego różnicowania, ale wynikały z

obiektywnych przyczyn.

.

Co to jest wypadek przy pracy? Wypadek określany jest przez przepisy polskiego prawa jako zdarzenie nagłe,

wywołane przez przyczynę zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło

w związku z wykonywaną pracą. Z wypadek przy pracy uznaje się wszelkie urazy

powstałe podczas wykonywania lub w związku z wykonywaniem przez pracownika

29

zwykłych czynności albo poleceń przełożonych oraz innych działań na terenie

zakładu pracy wykonywanych nawet bez polecenia, ale także w czasie pozostawania

pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a

miejscem wykonywania pracy.

Śmiertelny wypadek to taki, w wyniku którego nastąpił zgon pracownika w okresie 6

miesięcy od dnia wypadku.

Aby ubiegać się o odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, dany pracownik musi

być zatrudniony na podstawie umowy o pracę, lub na podstawie umowy zlecenia, tj.

być objętym ubezpieczeniem społecznym z tytułu wypadków przy pracy oraz chorób

zawodowych.

Za ciężki wypadek przy pracy uznaje się wypadek, na skutek którego nastąpiło

ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności

rozrodczej, inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe

funkcje organizmu, choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba

psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie, trwałe,

istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

Świadczenia z ubezpieczenia powypadkowego nie przysługują, gdy wyłączną

przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przepisów dotyczących ochrony

życia i zdrowia (umyślnie lub powstałe wskutek rażącego niedbalstwa),

ubezpieczony, będąc w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środków odurzających

lub substancji psychotropowych przyczynił się w znacznym stopniu do

spowodowania wypadku.

Wypadek przy pracy należy bezzwłocznie zgłosić pracodawcy.

3. Legalizacja pobytu na podstawie pracy.

Czy praca w Polsce mo że stanowi ć wył ączną podstaw ę legalnego pobytu?

Zdecydowanie tak. W Polsce można legalnie przebywać, posiadając wizę wydaną w

związku z wykonywaniem pracy, w całym okresie pobytowym wskazanym na wizie.

Przed końcem okresu ważności wizy, można ubiegać się w Polskim Konsulacie

swojego kraju ojczystego, bądź w tymże Konsulacie innego kraju, o wydanie kolejnej

wizy o tej samej podstawie lub, pozostając w Polsce, aplikować o uzyskanie

zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony z tytułu wykonywania pracy.

Uzyskanie legalnego tytułu pobytowego od Wojewody, wiąże się, rzecz jasna, ze

spełnieniem szeregu wymogów formalnych.

30

Jakie formalno ści musz ą zosta ć spełnione w celu uzyskania wizy na prac ę w

Polsce?

Jak mo żna uzyska ć zezwolenie na prac ę w Polsce?

Kto jest zwolniony z obowi ązku uzyskania zezwolenia na prac ę w Polsce?

Z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę zostali zwolnieni cudzoziemcy będący

obywatelami państw graniczących z Rzeczpospolitą Polską oraz Państw, z którymi

Rzeczpospolita Polska współpracuje w zakresie migracji zarobkowych w ramach

partnerstwa na rzecz mobilności, ustanowionego między tymi państwami a Unią

Europejską, wykonujących pracę w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy w ciągu

kolejnych 12 miesięcy, jeżeli otrzymają oni oświadczenie polskiego pracodawcy o

zamiarze powierzenia wykonywania pracy, zarejestrowane w powiatowym urzędzie

pracy właściwym ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę składającego

oświadczenie.34

Warunkiem wykonywania legalnej pracy na zasadach określonych na powyżej

opisanych zasadach jest wcześniejsze uzyskanie wizy w celu wykonywania pracy.

Oświadczenie jest rejestrowane w celu przedłożenia przez cudzoziemca

ubiegającego się o wydanie wymaganej wizy w polskiej placówce dyplomatyczno-

konsularnej w miejscu stałego zamieszkania.

Oświadczenie musi zawierać dane jednoznacznie identyfikujące pracodawcę,

cudzoziemca oraz wyrażać zamiar zatrudnienia w określonym czasie na warunkach

określonych w - 2 pkt. 27 ww. rozporządzenia.

Pracodawca zamierzający zatrudnić cudzoziemca na okres do 6 miesięcy składa w

Urzędzie Pracy (właściwym ze względu na siedzibę lub miejsce prowadzenia

34 § 2 pkt. 27 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30sierpnia 2006r. w sprawie wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę (Dz. U. z 2006r., nr 156, poz. 1116 i z 2007r. nr 120, poz. 824, z 2008r. nr 17, poz.106, z 2009r. Nr 21, poz. 114)

31

działalności gospodarczej) wypełniony formularz oświadczenia o zamiarze

powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi - obywatelowi Białorusi, Mołdowy,

Rosji lub Ukrainy plik .pdf plik .doc wraz z kserokopią paszportu osoby zatrudnianej

(pierwsza strona ze zdjęciem). Formularz dostępny jest w siedzibie Powiatowego

Urzędu Pracy w Legionowie przy ul. Sikorskiego 11, piętro III, pokój 314 lub na

stronie internetowej www.puplegionowo.pl w menu Dokumenty. Urząd Pracy

umieszcza na oryginale i kopii oświadczenia wzmiankę o rejestracji. Oryginał

oświadczenia pracodawca powinien przekazać cudzoziemcowi.

Jakie formalno ści musz ą być spełnione w celu uzyskania zezwolenia na

zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Rzeczy pospolitej Polskiej w

związku z podj ęciem pracy?

W celu uzyskania zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej, zwanym potocznie „pobytem czasowym”, należy spełnić

określone przez ustawę o cudzoziemcach wymogi formalne.

W pierwszej kolejności należy wyraźnie podkreślić, iż skuteczne złożenie wniosku o

udzielenie tego typu zezwolenia zależy od jego terminowego złożenia, tj. nie później

niż 45 dni przed upływem terminu ważności dotychczasowego dokumentu pobytu

(karty pobytu lub wizy). Jakiekolwiek opóźnienie w tym aspekcie powoduje, iż

cudzoziemcowi, na okres trwania procedury nie przysługuje tzw. „wiza proceduralna”,

a zatem, po upływie okresu ważności poprzedniego dokumentu, pobyt takiej osoby

przestaje być legalny. Aby uniknąć tego typu konsekwencji, należy wyjechać z Polski

w celu ponownego ubiegania się o wizę na ponowny wjazd.

Trzeba pamiętać, iż jakiekolwiek opóźnienie, choćby nawet jednodniowe, powoduje

powyżej opisane skutki i żadne okoliczności (zdrowotne, rodzinne itp.) nie są w

stanie ich uchylić, jako, iż wymóg terminowego złożenia wniosku został zawarty w

przepisach ustawy, która nie przywiduje wyjątków.

Uwaga!

! Jeśli ze względu na okoliczności, cudzoziemiec nie zdąży złożyć wniosku o

udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony w ostatnim dniu terminu

(tj. pierwszego z 45 dniu pozostałych do upływu terminu ważności wizy) w siedzibie

32

Wydziału do Spraw Cudzoziemców Urzędu Wojewódzkiego, pozostaje możliwość

nadania wniosku wraz z załącznikami drogą pocztową (do północy ostatniego dnia

terminu). Należy w takim przypadku koniecznie uzyskać potwierdzenie nadania, z

potwierdzeniem daty wysłania przesyłki. Taka sytuacja jest jednak o tyle ryzykowna,

iż w przypadku zagubienia przesyłki przez Pocztę Polską, nadane oryginały

dokumentów trudne będą do odzyskania w krótkim czasie. Rozwiązanie takie,

pozwala jednak zachować termin administracyjny nałożony przez ustawę o

cudzoziemcach.

Pozostałe wymogi formalne wniosku o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na

czas oznaczony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które powinny zostać

złożone w Wydziale do Spraw Cudzoziemców Urzędu Wojewódzkiego, są

następujące35:

• 4 egzemplarze wypełnionego zgodnie z pouczeniem wni osku o

udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznac zony na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej

Urząd wymaga 4 kopii wypełnionego wniosku z określonych powodów,

wyszczególnionych przez ustawę o cudzoziemcach. Poszczególne kopie trafiają

bowiem do innych organów publicznych, w celu weryfikacji sytuacji prawnej

danego cudzoziemca. Policja, Straż Graniczna oraz Agencja Bezpieczeństwa

Wewnętrznego, mają bowiem prawo wypowiedzieć się co do aplikanta, zwłaszcza

w kontekście zagrożenia z jego strony dla polskiego porządku publicznego czy

35 http://www.mazowieckie.pl/poradnik/poradnik_klienta_cudzoziemcy.html

33

bezpieczeństwa narodowego. Jeśli jednak cudzoziemiec nie był wcześniej karany

za poważne przestępstwa i nie miał „zatargów”, poświadczonych odpowiednimi

dokumentami lub decyzjami administracyjnymi, z wymienionymi władzami, ani też

nie jest poszukiwany międzynarodowym listem gończym, procedura ta pozostaje

czystą formalnością. W przeważającej ilości przypadków, procedura przekazania

kopii wniosku innym instytucjom państwowym wymienionym wyżej, pozostaje bez

wpływu na rozpatrzenie wniosku cudzoziemca o udzielenie karty pobytu.

• 4 aktualne kolorowe fotografie o wymiarach 4,5 x 3, 5 cm,

przedstawiaj ące osob ę bez nakrycia głowy i okularów z ciemnymi

szkłami, w taki sposób, aby ukazywały lewy półprofi l z widocznym lewym

uchem z zachowaniem równomiernego o świetlenia twarzy

Dołączenie dodatkowej fotografii (potrzebnej do karty pobytu) zdecydowanie

usprawnia procedurę. Zdjęcia powinny zostać naklejone, w oznaczonym miejscu,

na formularz wniosku.

• Ważny dokument podró ży (3 kserokopie + oryginał do wgl ądu)

Dokument podróży, tj. paszport, powinien zostać skopiowany w całości, a nie

tylko w części, gdzie podane zostały dane osobowe. Organ administracyjny w

ramach postępowania o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas

oznaczony, ma bowiem za zadanie zbadać ilość, a także długość pobytów

danego cudzoziemca w Polsce. Odbywa się to na podstawie badania pieczątek

Straży Granicznej w dokumencie podróży, które potwierdzają każdorazowe

przekroczenie granicy zewnętrznej państwa członkowskiego Unii Europejskiej.

Zadeklarowane w formularzu wniosku daty wjazdów do Polski i pobytów na jej

terytorium, powinny być zgodne ze stanem faktycznym i pokrywać się z

poświadczonymi w paszporcie stemplami Straży Granicznej.

• Potwierdzenie zameldowania czasowego

Pobytem czasowym jest przebywanie bez zamiaru zmiany miejsca pobytu stałego

w innej miejscowości pod oznaczonym adresem lub w tej samej miejscowości,

34

lecz pod innym adresem. 36 Co do zasady, osoba zameldowana na pobyt

czasowy i przebywająca w tej samej miejscowości nieprzerwanie dłużej niż 2

miesiące jest obowiązana zameldować się na pobyt stały, chyba że zachodzą

okoliczności wskazujące na to, iż pobyt ten nie utracił charakteru pobytu

czasowego, a za okoliczności uzasadniające zameldowanie na pobyt czasowy

trwający ponad 2 miesiące uważa się w szczególności wykonywanie pracy poza

miejscem pobytu stałego.37 W praktyce jednak, cudzoziemcowi jest niezwykle

ciężko zameldować się na pobyt stały, nawet, jeśli przebywa w Polsce, pod

danym adresem, z zamiarem stałego osiedlenia się.

Zameldowania dokonuje się w wydziale zajmującym się obsługą mieszkańców,

Urzędzie Dzielnicy, w której zamieszkuje dany cudzoziemiec. Podstawowy

zestaw dokumentów, jaki powinien dostarczyć cudzoziemiec, w celu

zameldowania się na pobyt czasowy, to:

- wypełniony druk ze stwierdzeniem przez wynajmującego, najemcę, osobę której

przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu lub właścicieli lokalu (budynku) faktu

pobytu osoby meldującej się (można także udać się do Urzędu wraz z

wynajmującym bądź użyczającym lokal)

- dokument poświadczający tytuł prawny do lokalu: akt notarialny, wyciąg z księgi

wieczystej, umowa najmu itd.

- wypełniony druk "zgłoszenie pobytu czasowego trwającego ponad 2 miesiące"

- paszport

W przypadku wystąpienia okoliczności, w których cudzoziemiec nie może

dokonać zameldowania w normalnym trybie - np. gdy wynajmujący znajduje się w

dalekiej podróży i nie może zgłosić się z cudzoziemcem do urzędu ani napisać

dla niego stosownego oświadczenia, gdy organ administracyjny nie podaje

przyczyn odmowy dokonania zameldowania lub, gdy cudzoziemiec jest

małżonkiem obywatela polskiego, właściciela mieszkania, który nie wyraża zgody

36 art. 7 Ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych z dnia 10 kwietnia 1974 (Dz.U. z 1974r. Nr 14, poz. 85) 37 art. 8 Ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych z dnia 10 kwietnia 1974 (Dz.U. z 1974r. Nr 14, poz. 85)

35

na zameldowanie go itd. - możliwe jest zameldowania się w formie wydania

decyzji administracyjnej. 38 W tym celu należy złożyć w Urzędzie podanie/

wniosek o zameldowanie w formie decyzji tego organu z umotywowanym

wyjaśnieniem, dlaczego wnioskodawca nie mógł zameldować się w drodze

czynności materialno-technicznej. Dodatkowo, należy dołączyć wypełniony przez

osobę ubiegającą się o zameldowanie formularz meldunkowy zgodnie z

zamieszczonymi rubrykami, do wglądu, jeśli osoba jest w posiadaniu, dokument

potwierdzający tytuł prawny do lokalu, w którym zameldowanie ma nastąpić oraz

zaświadczenie o wymeldowaniu z poprzedniego miejsca pobytu stałego (w

sytuacji ubiegania się o stałe zameldowanie).39

• Tytuł prawny do lokalu

Tytuł prawny do lokalu oznacza podstawę prawną, która zezwala danej osobie na

zamieszkiwanie w lokalu. Jest to przede wszystkim umowa najmu lokalu,

podpisana przez cudzoziemca oraz osobą wynajmującą. Aby właściwy dla sprawy

Organ administracyjny (Wojewoda) mógł uznać daną umowę za spełniającą

wymogi zawarte w ustawie, musi być w niej określony okres wynajmu lokalu (tzw.

umowa najmu na czas określony lub umowa najmu na czas nieokreślony), osoba

wynajmującego, oraz koszty wynajmu. Istnieją sytuacje, gdy cudzoziemiec

zamieszkuje w lokalu, który na podstawie umowy wynajmuje inna osoba (np.

znajomy cudzoziemca). Aby skutecznie ubiegać się o udzielenie zezwolenia na

czas oznaczony, dołączywszy do wniosku tego typu umowę należy upewnić się,

że posiada ona aneks (załącznik) stwierdzający, iż, za zgodą Wynajmującego

(czyli właściciela lokalu), osoba najemcy podnajmuje lokal osobom trzecim. W

samej treści takiej umowy musi się również znaleźć zapis, iż tzw. podnajem jest

możliwy za uprzednią zgodą Wynajmującego.

Uwaga!

! Bardzo istotne jest określenie w umowie najmu sposobu rozliczania się

pomiędzy Najemcą (cudzoziemcem) a Wynajmującym (właścicielem mieszkania)

za bieżące, comiesięczne opłaty eksploatacyjne (wodę, gaz, prąd, Internet,

38 art. 47 Ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych z dnia 10 kwietnia 1974 (Dz.U. z 1974r. Nr 14, poz. 85) 39 http://www.mswia.gov.pl/wai/pl/362/4524/Zameldowanie_w_drodze_decyzji_administracyjnej.html

36

telefon, wywóz nieczystości, itp.). Strony mogą postanowić, iż opłaty licznikowe

zawarte są w kwocie czynszu. Ułatwia to postępowanie Organom

rozstrzygającym sprawę w kwestii ustalania, czy dany cudzoziemiec spełnia

wymóg posiadania odpowiednich środków finansowych na pokrycie kosztów

utrzymania w Polsce. Od generowanych przychodów cudzoziemca, odliczana jest

wtedy tylko wysokość czynszu, bez konieczności dostarczenia Urzędowi

rachunków za zużycie poszczególnych mediów (tj. prądu, wody, itp.)

Za tytuł prawny do lokalu uznaje się również umowę użyczenia, której treścią jest

oddanie w bezpłatne użytkowanie lokalu, do którego osoba użyczającego posiada

tytuł prawny na określony okres czasu. Użyczającym może być jedynie osoba

najbliższa cudzoziemcowi, który będzie w danym mieszkaniu zamieszkiwał, czyli

jego dziecko, rodzic, rodzeństwo lub małżonek. Jeżeli sam użyczający wynajmuje

przedmiotowy lokal, w treści jego umowy najmu musi znaleźć się zapis, iż

właściciel lokalu wyraża zgodę (najczęściej każdorazowo wyrażona na piśmie) na

użyczenie danego lokum osobom z rodziny Najemcy. Umowa użyczenia zawarta

między osobami niespokrewnionymi bądź małżonkami, nie jest traktowana przez

Organ właściwy do udzielenia zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony

jako odpowiedni tytuł prawny do lokalu.

• Zezwolenie na prac ę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej za okres pobytu na podstawie zezwolenia lub wizy lub przedłu żenie tego zezwolenia

Patrz: Jak można uzyskać zezwolenie na pracę w Polsce?, str. ….

• Umow ę o prac ę /zlecenia, o dzieło/

Patrz:

• PIT–37 za poprzedni rok

Formularz PIT-37 jest przeznaczony dla podatników, którzy w danym roku

podatkowym z tytułu wynagrodzeń i innych przychodów ze stosunku służbowego,

stosunku pracy (w tym spółdzielczego stosunku pracy) itp.40

40 http://www.pit.pl/pit-37/index.php

37

Formularz PIT 37 można pobrać ze strony:

http://www.pit.pl/att/deklaracje/2009/pit_37_v14.pdf

Jeśli cudzoziemiec wygenerował w danym roku podatkowym jakikolwiek dochód,

zobowiązany jest złożyć deklarację podatkową do właściwego według jego

miejsca zamieszkania Urzędu Skarbowego. W procedurze ubiegania się o kolejną

kartę czasowego pobytu (zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony na

terytorium Rzeczypospolitej Polskiej), wnioskodawca zobowiązany jest dołączyć

do wniosku formularz PIT 37 za ostatni rok rozliczeniowy.

Dane teleadresowe Urzędów Skarbowych w Województwie Mazowieckim można

odnaleźć na stronie internetowej :

http://www.urzad-skarbowy.pl/

• Zaświadczenie o wywi ązywaniu si ę cudzoziemca z zobowi ązań

podatkowych wobec Skarbu Pa ństwa wydane przez wła ściwy urz ąd

skarbowy

W celu uzyskania zaświadczenia o niezaleganiu w podatkach z tytułu uzyskanych

wynagrodzeń za pracę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, należy zwrócić się

do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania Urzędu Skarbowego. Trzeba

mieć na uwadze, iż Urząd Skarbowy, zwłaszcza taki, zwłaszcza działający na

terytorium dużej dzielnicy i obsługujący dużą ilość klientów, może potrzebować

czasu na wydanie tego typu zaświadczenia. Warto zatem postarać się o

uzyskanie niniejszego dokumentu zawczasu, tak aby nie dopuścić do sytuacji, w

której Organ (Wojewoda) wzywa stronę postępowania o udzielenie zezwolenia na

zamieszkanie na czas oznaczony, do uzupełnienia wniosku o przedmiotowe

zaświadczenie, dając na to, zgodnie z przepisami postępowania

administracyjnego, 7 dni, po upływie których decyzja jest wydawana przez ten

organ na podstawie posiadanych przezeń dokumentów. Może to skutkować

wydaniem przez Urząd decyzji negatywnej.

38

• Dokumenty potwierdzaj ące posiadanie ubezpieczenia zdrowotnego lub

potwierdzenie pokrycia przez ubezpieczyciela kosztó w leczenia na

terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

Jeżeli cudzoziemiec znajduje się w stosunku zatrudnienia, który generuje po stronie

pracodawcy obowiązek odprowadzenia od składek na ubezpieczenie zdrowotne,

dowodem posiadania ubezpieczenia może być sama umowa.

Niezależnie od ubezpieczenia z tytułu wykonywania pracy na terytorium Polski,

cudzoziemiec może skorzystać z innych opcji zapewnienia sobie ubezpieczenia

zdrowotnego: wykupienie polisy ubezpieczeniowej u prywatnego ubezpieczyciela (w

firmie ubezpieczeniowej) lub dołączenie do ubezpieczenia w Narodowym Funduszu

Zdrowia na zasadzie dobrowolności.41 Osoba ubiegająca się o objęcie dobrowolnym

ubezpieczeniem zdrowotnym powinna przedstawić dokument tożsamości oraz

dokument potwierdzający ostatni okres ubezpieczenia. Może to być np.

zaświadczenie z zakładu pracy potwierdzające opłacanie składek na ubezpieczenie

zdrowotne, potwierdzenie dowodu wpłaty ostatniej składki na ubezpieczenie

zdrowotne z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej, zaświadczanie

potwierdzające fakt ubezpieczenia z Urzędu Pracy itp. Ponadto należy wypełnić

wniosek o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym i podpisać dwa

egzemplarze umowy. Umowa zawierana jest na czas nieokreślony.42 Po zawarciu

umowy ubezpieczony powinien udać się do oddziału lub inspektoratu Zakładu

Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), aby dokonać zgłoszenia do ubezpieczenia

poprzez złożenie druku ZUS ZZA (Zgłoszenie do ubezpieczenia zdrowotnego). W

celu zgłoszenia członków rodziny należy złożyć druk ZUS ZCNA. Druk zgłoszenia

do ZUS stanowi integralną część umowy. Dowodem ubezpieczenia dla osoby, która

podpisała umowę, jest egzemplarz umowy wraz z drukiem zgłoszenia do ZUS

i dowodem opłacenia składki za ostatni miesiąc.

41 art. 68 ust.1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych 42 http://www.nfz.gov.pl/new/index.php?katnr=2&dzialnr=1&artnr=1443

39

Uwaga!

! Ubezpieczenie zdrowotne powinno obejmować cały okres na który strona wnioskuje

o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony

• Dokumenty potwierdzaj ące wysoko ść kosztów zamieszkania

Koszty zamieszkania cudzoziemca, czyli stałe opłaty, które dana osoba pokrywa

comiesięcznie z tytułu czynszu za mieszkanie (czynszu najmu, czynszu

odprowadzanego do spółdzielni w przypadku lokalu posiadanego na własność) oraz

opłat eksploatacyjnych takich jak za dostawę wody, prądu, gazu, wywozu

nieczystości, funduszu remontowego, telefonu stacjonarnego, internetu, telewizji

kablowej itp.) konieczne są właściwemu Organowi administracyjnemu w celu

ustalenia, iż cudzoziemiec spełnia wymóg posiadania stabilnych i regularnych

dochodów, pozwalających mu na utrzymanie się w Polsce. Dochody generowane co

miesiąc przez wnioskodawcę, ubiegającego się o udzielenie mu zezwolenia na

zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Polski, są, w trakcie dokonywania

takiej kalkulacji, pomniejszane o wydatku z tytułu, opisanych powyżej, kosztów

zamieszkania.

Cudzoziemiec, chcący uzyskać w Polsce pobyt czasowy, powinien wykazać, iż

posiada stabilne i regularne źródła dochodu, które pozwoli na pokrycie kosztów

utrzymania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z obowiązującym

prawem, kwota pozwalająca na stwierdzenie, iż dany wnioskodawca spełnia ten

obowiązek stanowi 477 zł miesięcznie dla osoby samotnej lub 365 zł miesięcznie na

osobę w rodzinie, po odliczeniu, opisanych wyżej, kosztów utrzymania.

Koszty utrzymania cudzoziemca może pokrywać członek rodziny obowiązany do jego

utrzymania, który zamieszkuje na terytorium RP i ma możliwość wywiązania się z

tego obowiązku. Na dowód powyższych okoliczności, osoba, która deklaruje się

utrzymywać cudzoziemca w kraju, ma obowiązek złożenia na piśmie odpowiedniego

oświadczenia w tej sprawie. Dodatkowo, warto dołączyć dokument dowodzący

wywiązywania się przez deklarującego z tego obowiązku, np. w postaci wyciągu

(wyciągów) z konta bankowego, potwierdzających dokonywanie regularnych wpłat na

rachunek cudzoziemca lub przekazów pocztowych.

40

Spełnienie obowiązku posiadania stabilnego i regularnego dochodu może polegać

także na przedstawieniu Organowi dowodów na posiadanie znacznych

oszczędności, które pozwolą na spełnienie wymogu posiadania co miesiąc

określonej kwoty pieniędzy na utrzymanie się w Polsce. Zadeklarowaną, i

potwierdzoną wyciągiem z konta bankowego, sumę pieniędzy, dzieli się przez ilość

miesięcy pobytu określoną przez zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony ( z

reguły 1 rok) i sprawdza, czy środki przypadające na każdy miesiąc tego pobytu

spełniają określone przez prawo kryterium (np. przy oszczędnościach rzędu 12 000

zł, należy podzielić tę sumę przez 12, tj. liczbę odpowiadającą ilości miesięcy pobytu,

oraz każdorazowo odjąć koszty zamieszkania. 12 000 zł/ 12= 1000 zł. 1000 zł – 450

zł = 550 zł. W powyższym przykładzie organ zapewne stwierdziłby, iż dany

cudzoziemiec spełnia wymóg posiadania stałego i regularnego dochodu

pozwalającego na utrzymanie się w Polsce). Należy jednak stwierdzić, iż powyższa

metoda nie znajduje zastosowania w przypadku, gdy cudzoziemiec generuje

przychody w tytułu pracy w Polsce. Może jednak stanowić uzupełnienie, jeśli

uzyskiwany dochód nie spełnia przesłanek ustawowych.

Jakie inne tytuły pobytowe uprawniaj ą cudzoziemca do podj ęcia pracy w

Polsce?

Cudzoziemiec, małżonek obywatela Polskiego, lub obywatela Państwa

Członkowskiego Unii Europejskiej, ma prawo wykonywać w Polsce pracę bez

obowiązku posiadania zezwolenia na pracę ani spełnienia jakichkolwiek innych

wymogów prawnych. 43

Uwaga!

! Brak obowiązku posiadania zezwolenia na pracę dla cudzoziemców- małżonków

obywateli polskich związany jest z udzieleniem takiemu cudzoziemcowi zezwolenia

na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Innymi

słowy, sam fakt zawarcia związku małżeńskiego nie generuje przedmiotowego

uprawnienia- zwolnienie z obowiązku ubiegania się o zezwolenie na pracę jest ściśle

43 Art. 87 ust. 2 pkt 2, ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2004 r., Nr 99, poz. 1001)

41

związane z otrzymaniem pozytywnej decyzji w postępowaniu o udzielenie zgody na

pobyt czasowy.

Nie zostało wprost określone, czy ustawodawca wymaga, aby cudzoziemiec

legitymował się kartą pobytu, czy jedynie posiadał zezwolenie na pobyt czasowy

wyrażone w postaci decyzji administracyjnej, a zatem można założyć, iż mamy do

czynienia z tą drugą sytuacją. Od momentu wydania pozytywnej decyzji w sprawie

udzielenia zezwolenia na zamieszkanie na czas określony w Polsce cudzoziemiec –

małżonek Polaka ma prawo zawierać umowę o pracę, czy też podjąć zatrudnienie na

podstawie umowy cywilnoprawnej (umowy zlecenia, umowy o dzieło) na zasadach

ogólnych.

Podobne uprawnienia wiążą się z posiadaniem na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej tytułu pobytowego w postaci zezwolenia na pobyt rezydenta

długoterminowego Wspólnot Europejskich oraz zezwolenia na osiedlenie się-

zwanych potocznie „pobytem stałym”.

Jakie uprawnienia przysługuj ą cudzoziemcowi w procedurze udzielenia

zezwolenia na pobyt czasowy w zwi ązku z prac ą?

Polski kodeks postępowania administracyjnego przewiduje szereg uprawnień,

przysługujących wnioskodawcom, jako stronom postępowania o udzielenie

zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony. Najważniejsze z nich to:

• Prawo do odwołania si ę od negatywnej decyzji organu 44:

Od momentu otrzymania negatywnej decyzji (liczy się moment skutecznego

doręczenia decyzji), strona ma 14 dni na odwołanie się od niej. Pismo zawierające3

odwołanie nie musi spełniać żadnych specyficznych wymogów formalnych,

zwłaszcza szczegółowego uzasadnienia, wystarczy jedynie, że z samej treści

dowołania wynika, że strona nie jest zadowolona z wydanej decyzji.45

Istnieje możliwość odwołania się od decyzji pozytywnej, np., kiedy okres zezwolenia

na zamieszkanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest, zdaniem strony

44 art. 127 i dalsze ustawy kodeks postępowania administracyjnego, dalej: k.p.a. 45 art. 128 k.p.a.

42

postępowania, zbyt krótki, można złożyć odwołanie od tego typu decyzji, wnioskując

o zmianę tego rozstrzygnięcia w części dotyczącej okresu zezwolenia na pobyt.

Odwołanie od decyzji składa się do organu wyższej instancji, w stosunku do organu,

który tę decyzję wydał (dla Wojewody, w sprawach dotyczących cudzoziemców, jest

to Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców). Pismo składa się za pośrednictwem

organu, który jest autorem pierwszej decyzji, dając w ten sposób sposobność tej

jednostce do zmiany lub uchylenia wydanej przez siebie decyzji, w razie uznania

zasadności odwołania. Złożenie odwołania jest bezpłatne. Czas oczekiwania na

rozstrzygnięcie odwołania to minimum 30 dni (w praktyce- do kilkunastu miesięcy).

• Prawo do informacji :46

Strona postępowania administracyjnego jest uprawniona do bycia w sposób należyty

i wyczerpujący poinformowana o okolicznościach faktycznych i prawnych, które

mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków. Cudzoziemiec ma prawo do

otrzymania niezbędnych wyjaśnień i wskazówek, tak, aby nie poniósł on szkody z

powodu nieznajomości prawa. Rażące naruszenie tego uprawnienia strony przez

organ administracyjny prowadzący postępowanie, może stać się podstawą złożenia

odwołania lub stać się przedmiotem skargi na organ.

Istotną kwestią wydaje się, w świetle tego uprawnienia, kwestia języka, w jakim

informacje powinny być cudzoziemcowi przekazane, tak, aby można było je uznać za

należyte i wyczerpujące. Wydaje się oczywiste, iż informacji powinny być przekazane

cudzoziemcowi w języku dla niego zrozumiałym. W praktyce urzędowej, byłoby

jednak niezwykle skomplikowane zapewnienie możliwości komunikowania się w

wielu językach jednocześnie.

• Prawo do czynnego udziału w post ępowaniu 47

Z punktu widzenia strony, jest to jedno z najważniejszych uprawnień jej

przysługujących. Polski ustawodawca zapewnia bowiem cudzoziemcowi sposobność

aktywnego uczestniczenia w każdym stadium postępowania administracyjnego, m.in.

poprzez umożliwienie wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów

oraz zgłoszonych żądań przed wydaniem decyzji. Wnioskodawca może zatem, przez

46 art. 47 art. 10 § 1 k.p.a.

43

cały okres postępowania przed Organem, składać wyrażone na piśmie stanowisko w

co do poszczególnych ustaleń poczynionych przez Organ administracyjny i dowodów

w sprawie. Może w ten sposób prostować stwierdzenia Urzędu, polemizować z

wyciąganymi przez organ wnioskami oraz uzupełniać materiał dowodowy o

dodatkowe stwierdzenia bądź wyjaśnienia.

Sporządzenie stanowiska w sprawie, nie jest sformalizowane, wystarczy wskazać na

sygnaturę danego postępowania (znajduje się ona zawsze w lewym górnym rogu na

każdym oficjalnym dokumencie sporządzonym przez organ w danej sprawie),

określić swoje stanowisko w danej kwestii oraz złożyć takie pismo do akt sprawy ( w

danej instytucji). Organ nie ma prawa odmówić przyjęcia takiego dokumentu.

Z prawem czynnego udziału w postępowaniu wiążą się bardzo ściśle dwa inne,

niezwykle istotne z punktu widzenia strony, uprawnienia: do przedstawiania

dowodów w sprawie48 oraz do przeglądania akt sprawy49.

Zgodnie z polskim prawem, jako dowód, organ administracyjny prowadzący

postępowanie w danej sprawie, ma obowiązek dopuścić jako dowód wszystko, co

może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W

szczególności dowodem mogą być dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych

oraz oględziny. Istnieje zatem możliwość zarówno samodzielnego przedstawienia

organowi dowodów w sprawie, które mogą być dla niej istotne, lub też do wystąpienia

do organu administracyjnego o przeprowadzenie konkretnego dowodu, np. z

zeznania innej osoby („świadka”). Przez cały okres postępowania, strona, ma prawo

do przedstawiania dowodów na okoliczności istotne dla sprawy- może na przykład

poprosić daną osobę o napisanie oświadczenia w danej sprawie i podpisania się pod

takim oświadczeniem (np. jeśli organ błędnie ustali, że dany cudzoziemiec wykonuje

pracę w innym miejscu niż było to zadeklarowane w zezwoleniu na pracę, osoba taka

może poprosić współpracownika, z którym dzieli miejsce pracy, jako świadka, o

napisanie oświadczenia o faktycznym miejscu świadczenia pracy przez tego

cudzoziemca). Organ nie ma prawa odmówić przyjęcia

W każdym stadium postępowania, strona ma także prawo poprosić Organ

administracyjny o umożliwienie jej przejrzenia akt sprawy. Należy zwrócić się z takim

wnioskiem na piśmie, a następnie ustalić z danym Urzędem dokładną datę wizyty w

48 art. 75 § 1 k.p.a. 49 art. 73 § 1 k.p.a.

44

siedzibie tego urzędu i, pod nadzorem wydelegowanego do tego urzędnika, przejrzeć

akta sprawy. Strona może sporządzać notatki z akt, robić zdjęcia oraz kserokopie, a

także może wystąpić do organu o uwierzytelnienie (tj. poświadczenie zgodności z

oryginałem oraz legalności) danej kserokopii, uzasadniając swój ważny interes w

sporządzeniu takiego uwierzytelnienia.

• Prawo do skargi:50

Prawo do złożenia skargi na działania organów administracyjnych jest najsilniejszym

uprawnieniem strony – jest zagwarantowane w samej Konstytucji Rzeczypospolitej

Polskiej.

Przedmiotem skargi może być w szczególności zaniedbanie lub nienależyte

wykonywanie zadań przez właściwe organy lub przez ich pracowników., naruszenie

interesów danej osoby lub przewlekłe lub zbyt biurokratyczne załatwianie sprawy.51

Skargę na działanie organu w danym postępowaniu, można złożyć (kierując ją do

tego organu) zarówno w trakcie tego postępowania jak i po jego zakończeniu.

Z praktyki działania organów wynika, iż jednym z najbardziej podstawowych zarzutów

w stosunku do sposobu załatwiania spraw przez urzędu publiczne jest długość

postępowania, tj. przekraczanie kodeksowych terminów na rozstrzygnięcie sprawy.

W następstwie złożenia skargi na przewlekłość postępowania, organ jest

zobowiązany do udzielenia wyjaśnienia na temat przyczyn opóźnienia, oraz

poinformowania skarżącego o planowanym terminie zakończenia sprawy.

Prawo do skargi łączy się również w bardzo istotną gwarancją dla strony, iż nie może

ona być narażona na jakikolwiek uszczerbek lub zarzut z powodu złożenia skargi,

jeśli nie jest ona niezgodna z prawem.52 Złożenie skargi nie może wpływać na

rozstrzygnięcie sprawy.

Jakie konsekwencje gro żą cudzoziemcowi za wykonywanie pracy niezgodnie z

przepisami ?

50 art. 221 i dalsze k.p.a. 51 art. 227 k.p.a. 52 art. 225 § 1 k.p.a.

45

Na terytorium Polski wciąż zwiększa się liczba nielegalnie zatrudnianych

cudzoziemców: w 2009 r. zwiększyła się aż dwukrotnie w porównaniu z poprzednim

rokiem i wyniosła ponad 10 tys.53

Nielegalne wykonywanie pracy przez cudzoziemca54 oznacza wykonywanie pracy

przez cudzoziemca, który nie posiada ważnej wizy lub innego dokumentu

uprawniającego go do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, lub którego

podstawa pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie uprawnia do

wykonywania pracy lub który wykonuje pracę bez zezwolenia, w przypadkach gdy

jest ono wymagane lub na innych warunkach lub na innym stanowisku niż określone

w zezwoleniu na pracę lub bez zawarcia wymaganych umów o pracę albo umów

cywilnoprawnych.

Do kontroli legalności zatrudnienia cudzoziemców uprawnieni są zarówno

inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy, jak i, od stycznia 2009 r., funkcjonariusze

Straży Granicznej.

W przypadku wykrycia faktu nielegalnego wykonywania pracy przez cudzoziemca na

terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z poważnymi konsekwencjami natury prawno-

administracyjnej (związanej z zalegalizowaniem pobytu w Polsce), prawno

pracowniczej oraz prawno karnej, muszą liczyć się zarówno taki Cudzoziemiec jak i

osoba, która mu pracę powierzyła.

! Uwaga

! Należy wyraźnie zaznaczyć, iż w przypadku kontroli ze strony inspektorów

Państwowej Inspekcji Pracy lub Straży Granicznej, która będzie miała swój rezultat w

postaci stwierdzenia, iż doszło do niezgodnego z prawem zatrudnienia cudzoziemca

(tj., iż nie posiadał on zezwolenia na pracę lub oświadczenia o zamiarze powierzenia

pracy lub też, iż wykonywał pracę niezgodną z zadeklarowaną w zezwoleniu na

pracę) niezwykle ciężko jest wykazać (np. w drodze odwołania od decyzji), iż

faktycznie nie doszło do wykonywania pracy. Niestety, w przeważającej większości

przypadków, powoływanie się na okoliczności, iż osoba zastana przez

funkcjonariuszy na wykonywaniu pracy (np. w polu, przy zbieraniu truskawek, przy

gotowaniu potraw w kuchni restauracyjnej, czy na budowie) była tam w celu

53 http://praca.gazetaprawna.pl/artykuly/420236,rosnie_liczba_nielegalnie_zatrudnianych_cudzoziemcow.html 54 art. 2 ust. 1 pkt 14 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy

46

udzielenia pomocy znajomej osobie, przysposobienia zawodowego, znalazła się tam

„przypadkowo”, itp, nie odnosi pożądanego skutku. Argumenty tego typu nie

pozwalają na wzruszenie negatywnej decyzji w drodze odwołania lub przy składaniu

wyjaśnień.

• Konsekwencje na gruncie ustawy o promocji zatrudnie nia i rynku pracy 55

Konsekwencją stwierdzenia wyżej wymienionych nieprawidłowości w trakcie inspekcji

odpowiednich służb, pracodawca, czyli osoba nielegalnie powierzająca pracę

Cudzoziemcowi, musi liczyć się z konsekwencją w postaci skierowania przeciw

niemu wniosku o nałożenie kary pieniężnej, w wysokości co najmniej 3000 zł. 56 Sam

cudzoziemiec, może zostać obciążony obowiązkiem zapłaty grzywny w wysokości

1000 zł.

• Konsekwencje prawno administracyjne

O naruszeniu przepisów prawa, Państwowa Inspekcja Pracy powiadamia inne

organy, takie jak inspektor pracy, okręgowy inspektor pracy57, Policja lub Straż

Graniczna, Wojewoda, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz organy administracji

skarbowej 58

Powiadomienie Straży Granicznej lub Policji może zaowocować wydaniem decyzji

zobowiązującej cudzoziemca do opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej59

lub skierowaniem do wojewody wniosku o wydalenie nielegalnie zatrudnionego

pracownika.60 Od powyższych decyzji administracyjnych przysługuje odwołanie w

normalnym trybie to jest w ciągu 14 dni. Należy jednak pamiętać, iż w decyzji

zobowiązującej do opuszczenia Polski, termin na realizację tego obowiązku to 7 dni,

co oznacza, iż w praktyce Cudzoziemiec musi oczekiwać na decyzję już poza

granicami Polski.

55 art. 120 ust. 1-2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 56 por. art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy, Dz. U. Nr 89, poz. 589 ze zm. 57 art. 37 ust. 2 pkt 3 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy

58 (§ 1 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 28 grudnia 2007 r. w sprawie trybu i form współdziałania niektórych organów z Państwową Inspekcją Pracy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz legalności zatrudnienia 59 art. 97 ust. 1 oraz art. 98 ust. 1 ustawy z 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach, Dz. U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1694 ze zm. 60 art. 88 ust. 1 pkt 2 , art. 92 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach

47

Obie decyzje skutkują wpisaniem danych cudzoziemca do Systemu Informacyjnego

Schengen i do Rejestru osób niepożądanych na okres odpowiednio roku i 3 lat, co

skutkuje odmową wjazdu dla cudzoziemca lub odmową wydania wizy w

przewidzianym okresie. Koszt wydalenia ponosi pracodawca.

Poinformowanie właściwego Wojewody o wykroczeniu może sprawić, iż podejmie on

decyzję o uchyleniu zezwolenia na pracę cudzoziemca.

Osobom, które organizują cudzoziemcom nielegalne zatrudnienie za pomocą

wprowadzenia cudzoziemca w błąd, wyzyskania błędu, wykorzystania zależności

służbowej lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania

doprowadza cudzoziemca do nielegalnego wykonywania pracy, grozi kara grzywny

do 10.000 zł61 art. 120 ust. 3 ustawy

Jakie uprawnienia przysługuj ą pracownikowi, który chce podnosi ć kwalifikacje

zawodowe?

Pracownik, który już pozostaje w stosunku zatrudnienia, może podnosić swoje

kwalifikacje zawodowe (czyli, wg definicji kodeksu pracy, zdobywać lub uzupełniać

wiedzę i umiejętności) za zgodą wyrażoną przez pracodawcę. Pracodawca jest,

zgodnie z polskim prawem, zobowiązany wspierać pracownika w wysiłkach

skierowanych na podnoszenie kompetencji, jeśli zatem nie istnieją żadne poważne

przeszkody, powinien on wyrazić potrzebną zgodę. Co więcej, powinien także sam

inicjować szkolenia, treningi oraz wspomagać dostępnymi sposobami rozwój

zawodowy swojego pracownika. Podnoszeniem kwalifikacji zawodowych jest także

dokształcanie w ramach szkół ponad gimnazjalnych, studiów licencjackich,

magisterskich, podyplomowych oraz doktoranckich.

W związku z obowiązkiem po stronie pracodawcy zapewnienia pracownikowi

dostępu do szkoleń itp., osobie zatrudnionej przysługują następujące uprawnienia:

• Urlop szkoleniowy 62

61 art. 120 ust. 3 ustawy 62 art. 1032 § 1 kodeksu pracy

48

W celu uzyskania urlopu na potrzeby szkolenia, pracownik może zwrócić się do

pracodawcy z wnioskiem urlopowym, podając dokładne szczegóły dotyczące miejsca

i zakresu szkolenia. Istotne jest, aby szkolenie, w którym Cudzoziemiec ma zamiar

wziąć udział, pozostawały w związku z wykonywanymi przez niego zadaniami w

ramach stosunku zatrudnienia.

Urlop szkoleniowy nie jest tożsamy z urlopem wypoczynkowym, a dni wykorzystane

na zdobywanie dodatkowych kwalifikacji nie powinny być odliczane z urlopu

przeznaczonego na wypoczynek63. Przysługuje on w określonym przez prawo

wymiarze dni roboczych (limit dotyczy dni pracy przypadających w danym roku

akademickim:

6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych,

6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu maturalnego,

6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje

zawodowe,

21 dni w ostatnim roku studiów – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz

przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego.

• Zwrot kosztów

Pracownik może r wnosić o częściowe lub całkowite pokrycie kosztów szkolenia, jeśli

pracodawca przeznaczył na to odpowiednie środki. Pracodawca może również

zdecydować się pokryć opłaty związane ze zdobyciem dodatkowego wykształcenia

(opłaty za czesne, opłaty egzaminacyjne), refundować pomoce naukowe i materiały

dydaktyczne, takie jak np. podręczniki do nauki czy programy komputerowe. Dość

rozpowszechnione jest także zwracanie przez zatrudniającego kosztów kursów

językowych, co może być szczególne korzystne dla cudzoziemców, w świetle nauki

języka polskiego, którego znajomość wydaje się niezwykle istotna dla dalszego

awansu i rozwoju zawodowego. Zakład pracy może również wspomóc swojego

pracownika w kwestii zwrotu kosztów dojazdu na zajęcia, lub wręcz samemu

zorganizować taki transport, nakładem własnych środków.

63 art. 1032 § 2 kodeksu pracy

49

Uwaga!

! Jeżeli pracownik, który uzyskał od pracodawcy pomoc finansową przeznaczoną na

dokształcanie lub podnoszenie kwalifikacji zawodowych, jeśli nie podejmie nauki lub

ją przerwie, lub jeśli pracodawca rozwiąże z nim umowę o pracę bez wypowiedzenia

z winy pracownika w trakcie lub w ciągu 3 lat od zakończenia szkolenia, będzie

musiał zwrócić firmie koszty szkolenia w wysokości proporcjonalnej do czasu pracy

po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub czasu pracy w czasie ich

podnoszenia. Do zwrotu kosztów zostanie zobowiązany także pracownik, który w

ciągu 3 lat wypowie umowę (za wyjątkiem sytuacji, gdy przyczyną wypowiedzenia

jest mobbing) lub rozwiąże ją bez wypowiedzenia mimo braku przyczyn określonych

w przepisach.

• Zwolnienia z cz ęści dnia pracy

Jeżeli na terenie zakładu pracy lub w miejscu od niego oddalonym, odbywa się w

ciągu dnia pracy obowiązkowe szkolenie pracownika, powinien on zostać zwolniony

na odpowiednią ilość godzin w ciągu dnia (wraz z doliczonymi godzinami na dojazd),

aby móc w nim uczestniczyć. Pracodawca nie powinien wymagać od pracownika

dodatkowego odpracowania tak wykorzystanych godzin. Pracownikowi przysługuje

za te godziny pełne wynagrodzenie za pracę.

Czy dzieci cudzoziemców mog ą korzysta ć z systemu edukacji w Polsce?

Dzieci Cudzoziemców przebywających na terytorium Polski mają prawo do

korzystania z nauki i opieki w państwowych szkołach podstawowych, a także w

gimnazjach na takich samych zasadach jak dzieci obywateli Polskich. Nie ma w tym

przypadku znaczenia tytuł pobytowy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

rodziców dziecka. Niezależnie od ich statusu prawnego (pobyt czasowy, pobyt stały,

a nawet pobyt nieuregulowany, zwany „nielegalnym”) małoletni korzystają na

terytorium Polski ze wszystkich placówek edukacyjnych na poziomie przedszkola,

szkoły podstawowej oraz gimnazjum.

Podstawa prawna pobytu rodziców lub opiekunów małoletniego cudzoziemca ma

znaczenie w momencie, kiedy dziecko zakończy edukację w gimnazjum i będzie

chciało kontynuować naukę na poziomie szkoły ponad gimnazjalnej.

50

Odmiennie kształtuje się sytuacja cudzoziemców, którzy chcą uczęszczać do szkoły

ponad gimnazjalnej.

Na warunkach dotyczących obywateli polskich korzystają z nauki w publicznych

szkołach ponad gimnazjalnych: z darmowej, powszechnej edukacji mogą korzystać,

na warunkach identycznych z dziećmi obywateli Polski, synowi i córki osób

posiadających zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej udzielone w celu połączenia z rodziną64, osób, którym

udzielono zezwolenia na osiedlenie się na terytorium Polski oraz posiadającym

zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich.

Pozostali, mogą kontynuować naukę w szkołach ponad gimnazjalnych za

odpłatnością, jeżeli są stypendystami i otrzymują stypendium przyznane przez

Ministra Edukacji Narodowej oraz jako stypendyści otrzymujący stypendium

przyznane przez organ prowadzący szkołę lub dyrektora szkoły.

Stawki za naukę obliczane są według kosztów kształcenia w danej placówce, nie

mogą być jednak wyższe niż 1200 euro, tj. ok. 4500 zł w szkole ponad gimnazjalnej,

1500 euro, tj. ok. 6000 zł w szkole policealnej za rok nauki.

Wymagane dokumenty, wraz z wnioskiem o przyjęcie do szkoły ponad gimnazjalnej

oraz ponad licealnej składa się w wybranej placówce dydaktycznej. Są to:

- świadectwo ukończenia szkoły w swoim kraju pochodzenia, wraz z tłumaczeniem

na język polski

- zaświadczenie od lekarza, potwierdzające możliwość uczęszczania do wybranej

szkoły (poświadczenie braku przeciwwskazań zdrowotnych).

Decyzję w sprawie przyjęcia dziecka do szkoły podejmuje każdorazowo dyrektor

placówki.

Aleksandra Wróblewska-Zgórzak - prawnik, absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Studium Praw i Wolności Człowieka Instytutu Nauk Prawnych PAN. Specjalizuje się w prawie o cudzoziemcach. Doświadczenie zdobywała w takich organizacjach jak Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych (UNHCR) oraz w Ośrodku dla Uchodźców Podkowa-Leśna Dębak. Obecnie udziela porad prawnych w Centrum Informacyjnym dla Cudzoziemców Stowarzyszenia Interwencji Prawnej. Wiceprezes Stowarzyszenia VOX HUMANA.

64 art. 53 ust 1 pkt 7 ustawy z 2003 roku o cudzoziemcach

51