PORADNIK O PLANOWANIU

DZIAŁANIA WYCHOWAWCZEGO

Zaniedbanie planowania to planowanie zaniedbania

Tadeusz Kotarbiński

PORADNIK O PLANOWANIU

DZIAŁANIA WYCHOWAWCZEGO

autorstwa hm. Lucyny Czechowskiej

Poradnik wykorzystuje wiele elementów materiału pt. PLANOWANIE PRACY DRUŻYNY

opracowanego i zredagowanego przez hm. Sławomira Postka i phm. Wojciecha K. Janiaka

wraz z zespołem

Autorka:hm. Lucyna Czechowska

Poradnik wykorzystuje wiele elementów materiału pt. PLANOWANIE PRACY DRUŻYNY opracowanego i zredagowanego przez hm. Sławomira Postka i phm. Wojciecha K. Janiaka wraz z zespołem

Konsultacje i recenzje:uczestnicy panelu „Planowanie pracy drużyny” podczas Ogólnopolskiej Konferencji Instruktorskiej „Implus! Planuj w Związku!”, która odbyła się 14 lutego 2015 roku,

a także hm. Emilia Kulczyk-Prus, hm. Anna Pospieszna, hm. Łukasz Kochowski, hm. Marta Wyszkowska, phm. Adrianna Kałuska, pwd. Katarzyna Jachymek

Korekta:pwd. Katarzyna Jachymek, phm. Joanna Fojt

Fotografie:pwd. Kamil Jasiński, pwd. Konrad Kmieć, pwd. Agnieszka Madetko-Kurczab, Weronika Małachowska, phm. Piotr Rodzoch, Unsplash.com: Glen Carrie, Gogdan Dada, Cristina Gottardi, Mikesh Kaos, Kindfolk, Jaz King, Jay Mantri, Aleksandar Radovanovic

Skład i łamanie:phm. Sonia Stach

© 2017 Związek Harcerstwa Polskiego – Główna Kwaterawww.cbp.zhp.plWarszawa 00-491, ul. M. Konopnickiej 6

4

WStęPDruhno drużynowa, druhu drużynowy!

Planowanie pracy jest jedną z najważniejszych umiejętności każdego czło-wieka. Bez względu na to, czy planujemy rodzinne wakacje, przygotowa-nie do matury, czy wdrożenie nowego produktu na rynek, jasne określenie, czego oczekujemy i w jaki sposób tego dokonamy, ma kluczowe znaczenie. Podobnie jest z planowaniem pracy w harcerstwie. Wychodząc od celu, jakim dla nas wszystkich jest Misja ZHP, każdy drużynowy powinien szczegółowo rozpisać co, gdzie, kiedy i czyimi staraniami będzie miało miejsce.

Wbrew pozorom najtrudniejszą częścią nie jest samo techniczne sporzą-dzenie programu pracy. Zarówno w pozycjach harcerskich, jak i zwyczajnie w Internecie łatwo znaleźć informacje odnośnie tego, jak zastosować różne sposoby analizowania sytuacji oraz co to znaczy, że zamierzenia powinny być SMART. Prawdziwą trudnością jest dopilnowanie, aby cały włożony w  proces planowania wysiłek miał sens – zapewniał realizację Misji ZHP przy pomocy metody harcerskiej.

Dlatego też głównym celem niniejszego poradnika jest właśnie zaakcen-towanie „harcerskości” na każdym etapie programowania pracy gromady/drużyny/kręgu. Zawiera on oczywiście także zasady i praktyczne rozwiąza-nia sprzyjające doskonaleniu umiejętności planowania, w tym odniesienia do źródeł, które dodatkowo rozwijają poszczególne wątki. Najważniejsze jest jednak przyswojenie dwóch podstawowych prawd:

Po pierwsze, że celem wszystkiego, co znajdzie się w programie pracy jednostki musi być wychowanie – jeśli danego działania nie da się wprost powiązać z kształtowaniem u podopiecznych pożądanych w ZHP postaw, jest ono w najlepszym wypadku zbędne, w najgorszym zaś szkodliwe.

Po drugie zaś, że zuchy, harcerze, harcerze starsi i wędrownicy są podmiotem, nie przedmiotem działań, dlatego – z zastrzeżeniem możliwości wypływających z  ich rozwoju psychofizycznego – powinni w jak największym stopniu mieć czynny i decydujący udział w planowaniu. Tylko przestrzeganie tych dwóch głównych zasad gwarantuje, że możemy mówić o jednostce harcerskiej, nie zaś kręgu wzajemnej adoracji czy pozalekcyjnym kółku zainteresowań.

Bez wątpienia stworzenie dobrego programu pracy jest wyzwaniem, jest to  jednak wysiłek niezbędny, gdyż wedle słów Tadeusza Kotarbińskiego: Zaniedbanie planowania to planowanie zaniedbania.

hm. Lucyna Czechowska

5

O PLANOWANIU W tEORII PEDAGOGICZNEj

Poniżej opisane zostały ogólne zasady planowania pracy zaczerpnię-te z teorii pedagogicznej, obowiązujące m.in. w szkołach. Zastanów się, jak ma się do nich nasza harcerska praktyka, czy umiesz je odnieść do procesu planowania pracy w Twojej jednostce?

Planowanie pracy opiekuńczo-wychowawczej opiera się na ogólnym założeniu, że pod wpływem przeżywanych przez dzieci i młodzież sytuacji, w  wyniku własnej działalności oraz zdobywanych tą drogą doświadczeń, w  ich postawach dokonują się zmiany. Dzięki planom pracy dokonuje się celowego podziału zadań między pracowników, określa drogi realizacji zadań, ułatwia dobór właściwych metod i środ-ków.

W toku planowania pracy opiekuńczo-wychowawczej należy przestrze-gać następujących zasad:

1. Zasada jedności i hierarchiczności planowania. Wszystkie komórki organizacyjne i wychowawcze występujące w danej placów-ce lub organizacji powinny być ze sobą dostatecznie spójne i znajdo-wać powiązanie w ogólnym planie organizacji czasu wolnego dzieci i młodzieży.

2. Zasada uwzględniania aktualnych i możliwych warunków realizacji zaplanowanych zadań. Należy tak zaplanować działal-ność opiekuńczo-wychowawczą, aby była ona możliwa do zrealizowania w odniesieniu do warunków, którymi dysponuje dana placówka.

3. Zasada aktualizacji. Planując działalność opiekuńczo-wychowaw-czą i rewalidacyjną należy zadbać o to, aby jej podstawowe cele, zadania, metody i środki realizacji odpowiadały aktualnym wymogom pedagogiki oraz uwzględniały najnowsze osiągnięcia i doświadczenia tej dziedziny nauki.

4. Zasada adekwatności. Zasada ta nakazuje, aby podejmowane zadania faktycznie przyczyniły się do realizacji celów, a środki działania do realizacji zadań.

5. Zasada atrakcyjności zadań. Podczas planowania należy dobierać przede wszystkim takie zadania, które nie sprawiają zbyt dużych trudności, są przyjemne w realizacji i stanowią dużą atrakcję dla dzieci i młodzieży.

6

6. Zasada uwzględniania systematycznej stopniowości. Przy planowaniu zadań należy uwzględnić hierarchię celów i wynikających z nich zamierzeń oraz możliwe zależności pomiędzy nimi (na przykład jeśli cel można zrealizować tylko wtedy, gdy zostanie zrealizowany inny cel).

7. Zasada kolegialności w procesie planowania. Ogólny plan pracy powinien być opracowany przy współudziale tych wszystkich grup uczestników i działaczy, którzy tym planem mają być objęci.

8. Zasada powszechności. Planując pracę opiekuńczo-wychowaw-czą należy uwzględnić różnorodność form organizacji zajęć oraz realiza-cję różnych potrzeb podopiecznych. Chodzi o to, aby zajęcia były reali-zowane w sposób elastyczny, a ich treść i poziom wymagań dostosowa-ne do możliwości uczestników.

Plan pracy placówki opiekuńczo-wychowawczej powinien obejmować całokształt najważniejszych zadań przewidzianych do realizacji, zamie-rzenia pracy opiekuńczo-wychowawczej, plan pracy na pewien okres, harmonogramy realizacji zadań oraz okresowe założenia wychowawcze.

Właściwie skonstruowany plan obejmuje: rejestr zadań szczegółowych wynikających z założeń ogólnych programu; dobór treści pracy, metod i form służących realizacji zadań szczegółowych; szczegółowe określe-nie czasu, miejsca, środków niezbędnych do realizacji oraz wykonawców i odbiorców zamierzonych prac.

7

EtAPY DZIAŁANIA WYCHOWAWCZEGO

Poniżej wymieniono etapy działania wychowawczego, których rzetelne przeprowadzenie powinno pozytywnie wpłynąć na reali- zację Misji ZHP w Twojej jednostce. Pamiętaj, że ich kolejność ma kluczowe znaczenie, ponieważ każdy kolejny krok MUSI wypływać z poprzedniego. Jeśli z któregoś z nich zrezygnujesz, ryzykujesz zawalenie się całej konstrukcji.

0. Zebranie potrzeb, zainteresowań i marzeń podopiecznych, czyli…

• podsumowanie poprzedniego roku harcerskiego (jakie zadania, zamierzenia i cele udało się zrealizować, a jakie starania chcemy kontynuować w nadchodzącym roku; jakie formy pracy i rozwiązania organizacyjne sprawdziły się najlepiej, a które okazały się fiaskiem itp.);

• zdiagnozowanie potrzeb wychowawczych poszczególnych podopiecznych (z jakimi postawami powinniśmy pracować w pierw-szej kolejności);

• ułożenie prób na gwiazdki/stopnie oraz prób na  sprawności (oraz weryfikacja, co zostało jeszcze do zrealizowania w trwających próbach) oraz wypisanie zadań, jakie mają mieć miejsce na forum małej grupy i całej jednostki.

Następnie PRZYJRZENIE się generalnej sytuacji w jednostce, czyli…

1. Charakterystyka jednostki, czyli…

• określenie czy gromada/drużyna/krąg spełnia minimalne kryteria przewidziane dla podstawowej jednostki organizacyjnej ZHP;

• wypisanie „parametrów” jednostki (ilości stopni, funkcji, przeszkolo-nych zastępowych itp.).

Następnie INTERPRETACJA tego stanu rzeczy, czyli…

8

2. Analiza sytuacji w jednostce oraz jej środowiska działania, czyli:

• określenie silnych i słabych stron jednostki oraz szans i zagrożeń płynących z zewnątrz;

• określenie, z jakimi problemami zmaga się społeczność lokalna, której częścią jest jednostka.

Następnie DECYZJE, jakich zmian chcemy dokonywać w jednostce, czyli…

3. Postawienie celów wychowawczych, czyli…

• określenie, co ma się zmienić w podopiecznych, aby lepiej odzwier-ciedlali harcerski ideał wychowawczy;

• określenie, co ma się zmienić w sposobie funkcjonowania jednostki, aby lepiej realizowała Misję ZHP;

• określenie, co chcielibyśmy zmienić na lepsze w otaczającym nas świecie (na jakie potrzeby społeczności lokalnej chcemy odpowie-dzieć).

Następnie USZCZEGÓŁOWIENIE celów, czyli…

4. Postawienie zamierzeń, czyli…

• wybór zespołowych instrumentów metodycznych (sprawno-ści zespołowych/zadań zespołowych/projektów/znaków służb), które według systemu metodycznego zapewnią realizację określo-nych celów wychowawczych lub/i pozwolą na zrealizowanie służby na rzecz społeczności lokalnej;

• ewentualnie wybór propozycji programowych przydatnych pod kątem realizacji celów wychowawczych lub/i służby na rzecz społecz-ności lokalnej;

• wybór działań organizacyjnych (powołanie zastępów, zwiększenie częstotliwości zbiórek Zastępu Zastępowych itp.), które przełożą się na pełniejsze realizowanie Misji ZHP.

Następnie WYBÓR ŚRODKÓW, by te zamierzenia zrealizować, czyli:

9

5. Wyznaczenie zadań, czyli…

• sporządzenie listy rzeczy, które muszą się wydarzyć, by zamierzenia zostały zrealizowane (nowa harcówka, więcej zebrań dla rodziców, cykl zbiórek o Prawie i Przyrzeczeniu, itp.).

Następnie DECYZJE co do działania, czyli…

6. Sporządzenie harmonogramu działania jednostki, czyli…

• ułożenie zadań na osi czasu;

• wyznaczenie osób odpowiedzialnych za poszczególne zadania.

Następnie DZIAŁANIE, czyli...

7. Realizacja oraz koordynacja harmonogramu działania jednostki, czyli…

• wykonywanie zadań przewidzianych w harmonogramie i ewentual-ne wprowadzanie modyfikacji wynikających ze zmiany sytuacji.

Następnie REFLEKSJA co do tego, co udało się zrealizować, czyli...

8. Podsumowanie i ocena wykonania programu pracy jednostki, czyli…

• określenie, ile zadań udało się zrealizować i w jakim stopniu (które elementy harmonogramu zostały wykonane, a które nie i dlaczego);

• określenie, na ile wykonane zadania przyczyniły się do realizacji zamierzeń;

• określenie, na ile realizacja zamierzeń przełożyła się na osiągnięcie celów;

• wypisanie wniosków na kolejny rok harcerski.

10

Etap zErowy zebranie potrzeb, zainteresowań i marzeń podopiecznych

Poniżej opisano etap przygotowawczy planowania, czyli wszyst-ko to, co powinno się zdarzyć przed rozpoczęciem kolejnego cyklu programowania pracy podstawowej jednostki organizacyjnej ZHP. Popatrz na niego zgodnie z ludową mądrością „Jak sobie pościelisz, tak się wyśpisz” i zwróć szczególną uwagę na kluczową rolę Twojej kadry i samych podopiecznych – pominięcie ich zdania w tym miejscu to stuprocentowy przepis na porażkę.

Częstym błędem, jaki wielu drużynowych popełnia podczas planowania pracy swojej jednostki, jest skupienie się wyłącznie na grupie jako całości. Tymczasem metoda harcerska opiera się na indywidualności, to  znaczy zakłada dopasowanie do potrzeb, zainteresowań i marzeń każdego podopiecznego z osobna. Celem każdego harcerskiego działania jest realizacja Misji ZHP – wychowanie młodego człowieka, czyli wspieranie go we wszechstronnym rozwoju i kształtowaniu charakteru przez stawia-nie wyzwań. Więc mimo że używamy sformułowań takich jak: program pracy gromady/drużyny/kręgu, tak naprawdę w centrum naszego zainte-resowania zawsze jest pojedynczy młody człowiek.

Jak w praktyce dopilnować, aby w procesie programowania pracy jednost-ki tak właśnie było? Jak drużynowy ma zadbać, aby każdemu z 20-30 jego wychowanków opracowywany program przyniósł korzyść – pozytywną zmianę (wszakże cechą metody harcerskiej jest pozytywność)? Wbrew pozorom nie jest to wcale takie trudne, wystarczy zaufać samym zaintere-sowanym. Dlatego przed rozpoczęciem nowego cyklu planowania trzeba najpierw zrobić następujące rzeczy:

• podsumować poprzedni rok harcerski,

• zdiagnozować potrzeby wychowawcze poszczególnych podopiecz-nych,

• ułożyć próby na gwiazdki/stopnie oraz sprawności.

Podsumowanie poprzedniego roku harcerskiego

Proces planowania często określany jest cyklem właśnie dlatego, że pewne kroki powtarzają się w nim jak szprychy w obracającym się kole. Ostat-ni etap planowania i realizacji programu jednostki w kończącym się roku harcerskim jest więc zarazem pierwszym, przygotowawczym krokiem nowego cyklu. Celem podsumowywania poprzedniego roku harcerskiego

11

jest wyciągnięcie wniosków ważnych dla harcerskiego działania w nowym roku. Warto dowiedzieć się, jakie zadania, zamierzenia i cele udało się zrealizować, a jakie starania chcemy kontynuować w nadchodzącym roku, a także jakie formy pracy i rozwiązania organizacyjne sprawdziły się najle-piej, a które okazały się fiaskiem itp. Konkretne pytania, jakie mogą być przydatne w kontekście podsumowywania poprzedniego roku harcer-skiego zasugerowano w przedostatniej części niniejszego poradnika na  tronach 39-40.

Naturalnym miejscem na takie podsumowanie jest kolonia lub obóz, który wieńczy wysiłki indywidualne (bardzo wiele prób na stopnie i sprawności ma na nim swoje ostatnie akordy) i grupowe (jest to idealne środowisko na realizowanie sprawności zespołowych, zadań zespołowych, projektów i znaków służb) każdej jednostki. Może być ono przeprowadzone zarówno w zastępach, jak i na forum całej drużyny, ważne jest jednak, aby każda osoba mogła się wypowiedzieć zarówno w kontekście tego, co dzia-ło się w ramach programu małych grup, jak i całej jednostki. Wszystkie głosy warto zapisać i koniecznie przechować do momentu rozpoczęcia pierwszego etapu nowego cyklu planowania. Wiele środowisk wykonuje go jeszcze podczas tego samego obozu czy kolonii, kiedy wnioski są wciąż świeże w pamięci, a obecność wszystkich członków jednostki w jednym miejscu przez dłuższy czas ułatwia współdecydowanie.

12

Jednym z często powielanych błędów jest pisanie programu wyłącznie przez drużynowego. Bierze się to z mylnego przekonania, jakoby program powstawał dla władz zwierzchnich. Po co więc zamęczać harcerzy „doku-mentami”... Planowanie pracy pełni natomiast istotną rolę wychowaw-czą, dlatego nie można w niej pomijać udziału i zaangażowania członków jednostki.

Przypomnijmy kilka zdań z systemu metodycznego ZHP (Uchwała nr 24/XXXII Rady Naczelnej ZHP z dn. 1 marca 2003 r. w sprawie opisu metodyk poszczególnych grup):

Zuchy: „Program jest tworzony przez drużynowego i przy-bocznych, którzy są również odpowiedzialni za jego realizację”.

Harcerze: „Program jest tworzony przez drużynowego przy udziale rady drużyny”.

Harcerze starsi: „Program drużyny jest tworzony przez radę drużyny. Program zastępów przez zastępy”.

Wędrownicy: „Program jest tworzony i przyjmowany przez całą drużynę”.

W praktyce może mieć to różny przebieg, a drużynowy musi samodzielnie ocenić, jaki stopień włączenia kadry i członków jednostki jest najbardziej pożądany z uwagi na budowanie ich świadomości oraz powodzenie całe-go procesu.

Podsumowanie poprzedniego roku harcerskiego stanowczo powin-no obejmować wszystkich zainteresowanych. Z kolei diagnoza potrzeb wychowawczych i układanie prób na gwiazdki/stopnie oraz sprawności naturalnie wymaga pracy 1:1 z opiekunem próby (najczęściej zastępo-wym).

Charakterystykę (z wyjątkiem gromady zuchowej) mogą z powodzeniem przygotowywać liderzy poszczególnych małych grup wraz z drużyno-wym.

W analizę warto już włączyć szersze grono (w drużynie wędrowniczej mogą to być nawet wszyscy jej członkowie). Zawsze w jej tworzeniu udział powinni brać przyboczni i zastępowi, a z jej wynikami – chociażby ogólnie – powinna zostać zapoznana cała jednostka.

Natomiast już od etapu wyznaczania celów, zamierzeń i zadań poprzez budowę szczegółowego harmonogramu, włączona powinna być cała jednostka. W przypadku młodszych grup wiekowych dobrym pomysłem

13

może być zebranie od zuchów i harcerzy ogólnych pomysłów i wskazó-wek po to, aby później Rada Drużyny precyzyjnie je uporządkowała. Można także odwrócić proces i przygotować dla podopiecznych kilka propozycji działań, z których oni wybiorą najbardziej dla nich atrakcyjne.

Sam proces planowania powinien być zgodny z metodą harcerską. Poza już wspomnianą indywidualnością warto przywołać także i inne cechy, w tym przede wszystkim: dobrowolność i świadomość celów. Jeże-li program powstanie wyłącznie według Twojego „widzimisię”, będziesz musiał się mocno nagimnastykować, żeby zmotywować podopiecznych do jego realizacji. Jeżeli w drużynie harcerskiej masz dwa zastępy zapalo-nych sportowców, a zaplanujesz głównie zajęcia artystyczne – spodzie-waj się kłopotów. Poza tym budowanie programu jest szkołą demokra-cji, podejmowania decyzji; uczy rozsądnego planowania i przyjmowa-nia odpowiedzialności. Jeżeli program powstaje we współpracy z Radą Drużyny, to będzie to „ich” plan. Jeżeli ktoś zgłosi się z własnej inicjatywy do bycia odpowiedzialnym za jakieś zadanie, wykona je lepiej, niż będąc „zmuszonym” wyłącznie przez Twoją decyzję. Dzięki dobrowolności wyra-żonej we współdecydowaniu zagwarantujesz także obecność innej cechy

metody harcerskiej – naturalności, bowiem oddając głos samym zaintere-sowanym unikniesz sztucznych i wydu-manych rozwiązań, bazując na tym, co dla Twoich wychowanków naturalne. Ta z kolei pomoże Ci odczuć wzajem-ność oddziaływań cechującą wszystkie harcerskie działania. Skorzystaj również z pośredniości, czyli np. zamiast tłuma-czenia wszystkiego wprost (szczególnie w przypadku młodszych grup wieko-wych) możesz wyznaczanie zadań prze-prowadzić w formie krótkiej gry nego-cjacyjnej itp. Co oczywiste, wszystkiemu

powinna także przyświecać pozytywność, czyli nastawienie na zmianę na  lepsze, zarówno w kontekście wspierania rozwoju i kształtowania charakteru podopiecznych, jak i realizowania testamentu Bi-Pi., czyli zostawiania tego świata lepszym niż go zastaliście.

Przed planowaniem spójrz do systemu metodycznego ZHP, do opisu metodyk, z którymi pracujesz. Nie zaszkodzi przypomnieć sobie podstawy.

14 14

Zdiagnozowanie potrzeb wychowawczych poszczególnych podopiecznych

Skoro celem jest wszechstronny rozwój oraz kształtowanie charakteru w duchu harcerskich wartości, zanim zacznie się kolejny rok starań w tym kierunku należy ocenić, jak daleko już zaszliśmy. Innymi słowy, ocenić na ile poglądy i zachowania każdego podopiecznego odpowiadają harcerskie-mu ideałowi wychowawczemu. Jak to oszacować? Drogą obserwacji jego postaw wobec konkretnych zagadnień, które dla ZHP są ważne (tego co nich myśli, jakie wywołują w nim emocje oraz jakie zachowania powo-dują). Np. chcąc ocenić, czy dany harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać, powinniśmy się zastanowić czy m.in. poznaje zależności rządzące światem przyrody, chce wiedzieć więcej o jej skomplikowanej strukturze, a także, czy czerpie ukojenie i radość z przebywania na świeżym powie-trzu na łonie natury, zaś w życiu codziennym postępuje tak, by jego wpływ na środowisko naturalne był jak najmniejszy. Obserwację warto uzupełnić rozmową z samym zainteresowanym, może być przecież tak, że pewnych postaw nie da się zobaczyć na zbiórce czy obozie. Naturalnym miejscem na przeprowadzenie diagnozy są małe grupy, gdzie zastępowy/patrolowy ma już na wstępie dużą wiedzę na temat każdej osoby, a ponadto posia-da łatwy i naturalny dostęp do niej (nie potrzebuje celowo umawiać się na dodatkowe rozmowy).

Dla ułatwienia tego zadania stworzono specjalne narzędzie – PROGRAMATOR (www.programator.zhp.pl), którego druga część – zatytułowana diagnoza potrzeb wychowawczych – zawiera zestaw pytań odpowiednich dla członków ZHP w każdej grupie wiekowej, pozwalających ocenić, na jakim etapie spełniania harcerskiego ideału wychowawczego się znajdują. Aplikacja nie tylko daje gwarancję, że żaden ważny aspekt nie zostanie pominięty (nad zestawem pytań kilka miesięcy pracował sztab instruktorów), ale także ułatwia wycią-ganie wniosków – w raporcie indywidualnym można bowiem znaleźć wybór wymagań na stopnie oraz sprawności, jakie mogą pomóc w pracy nad tymi konkretnymi postawami, które pozostawiają jeszcze nieco do życzenia.

Co więcej, narzędzie pozwala dodać do jednego konta użytkow-nika diagnozy kilku osób np. wszystkich członków zastępu/patrolu i w raporcie grupowym pokazuje nie tylko diagnozę zbiorczą dla danej małej grupy, ale i sugeruje odpowiednie dla niej narzędzia: sprawności zespołowe/znaki służb, formy pracy oraz propozycje programowe.

15

Ułożenie prób na indywidualne instrumenty metodyczne

Płynną kontynuacją diagnozy potrzeb wychowawczych jest ułoże-nie prób na gwiazdki zuchowe oraz stopnie harcerskie, uzupełnione w obu wypadkach próbami na sprawności indywidualne. Mając wiedzę na temat mocnych i słabych stron danego podopiecznego łatwiej pomóc mu w  ułożeniu zadań do konkretnych wymagań na gwiazdki/stopnie oraz dobrać sprzyjające całemu procesowi sprawności. Opiekunem prób zawsze powinien być zastępowy/patrolowy, który swój zastęp/patrol zna przecież jak własną kieszeń (w przypadku gromad warto podzielić ten obowiązek pomiędzy drużynowego a przybocznych, a także skonsulto-wać się z rodzicami zuchów) oraz naturalnie zapewni obecność zadań indywidualnych osób w programie pracy zastępu/patrolu. Ponieważ część zadań na stopnie i sprawności z założenia powinna się odbywać na forum całej jednostki tak ważne jest, aby próby zostały ułożone przed stworzeniem programu pracy gromady/drużyny/kręgu i mogły być w nim należycie uwzględnione. Nawet jeśli nie wszystkie próby otwierane są tuż przed rozpoczęciem nowego roku harcerskiego, warto w tym momen-cie dokonać weryfikacji tego, co jeszcze zostało do wykonania i dopilno-wać, aby w ciągu kolejnych 12 miesięcy znalazły się na to odpowiedni czas i miejsce.

Rzetelne wykonanie trzech powyższych kroków odpowiada wymaganiom indywidualności, która jest podstawową cechą metody harcerskiej i stano-wi porządny fundament całego procesu planowania pracy jednostki.

16

Etap piErwszy – charakterystyka jednostki

Poniżej zawarto katalog pytań, na które powinno się udzielić odpo-wiedzi, sporządzając charakterystykę jednostki. Im bardziej precy-zyjnie i szczerze na nie odpowiesz, tym więcej rzetelnego materiału zgromadzisz do  wykonania drugiego etapu programowania pracy – analizy sytuacji.

Charakterystyka jednostki to przyjrzenie się ogólnemu „stanowi” groma-dy/drużyny/kręgu, z perspektywy spełniania przez nią podstawowych kryteriów koniecznych, aby w ogóle nazywać się podstawową jednost-ką organizacyjną ZHP i myśleć o prowadzeniu pracy wychowawczej w sposób harcerski. Na tym etapie analiza ma charakter TAK-NIE – czy kryterium jest spełnione, czy nie jest.

Poniżej znajduje się precyzyjna lista kryteriów, kontrolująca podstawowe procesy zachodzące w gromadzie zuchowej, drużynie harcerskiej, druży-nie starszoharcerskiej, drużynie wędrowniczej, drużynie wielopoziomo-wej – każda odpowiedź „NIE” na tej liście oznacza konieczność podjęcia szybkich działań naprawczych, na zasadzie „gaszenia pożaru”. Uzupełnia-jące zasady wobec jednostek NS znajdują się w tekście Instrukcji tworzenia i działania gromad, drużyn, kręgów i klubów specjalnościowych. Osob-ne postanowienia zawarto tam również w kwestii kręgów akademickich; kręgów instruktorskich, starszyzny i seniorów oraz harcerskich klubów specjalnościowych.

Jeśli lubisz korzystać z nowych technologii, możesz także zastosować specjalnie przygotowane do tego celu narzędzie – PROGRAMATOR (www.programator.zhp.pl), którego pierwsza część zawiera pytania właściwe dla charakterystyki gromady/drużyny/kręgu/klubu specjalno-ściowego (w tym jednostek integracyjnych i NS oraz jednostek specjal-nościowych) wraz z  informacją, czy sytuacja rzeczywista zgadza się z  wymogami Instrukcji oraz podpowiedziami, w jakich materiałach szukać pomocy w poszczególnych dziedzinach.

17

Bazowe kryteria właściwe dla podstawowych

jednostek organizacyjnych ZHP

Szczegółowe pytania tak Nie

Funkcyjni

Drużynowy ma ukończone 16 lat, w przypadku gromad/ drużyn NS ukończone 18 lat.

Drużynowy jest instruktorem ZHP; w uzasadnionych przypadkach ma otwartą próbę przewodnikowską.

Drużynowy ukończył kurs drużynowych odpowiedniej metodyki.

W przypadku drużyny wielopoziomowej druży-nowy i przyboczni muszą łącznie dysponować przygotowaniem (w postaci ukończonych kursów drużynowych) w zakresie metodyk wszystkich pionów wiekowych, które funkcjonują w drużynie

Drużynowemu w prowadzeniu gromady/drużyny pomaga przynajmniej jeden przyboczny.

W gromadzie/drużynie koedukacyjnej przynajmniej jeden przyboczny powinien być przeciwnej płci niż drużynowy.

Zastępy prowadzone są przez przygotowanych do funkcji zastępowych, mianowanych rozkazem drużynowego.

System pracy

W gromadzie/drużynie funkcjonuje system małych grup.

Minimalna liczebność gromady zuchowej, drużyny harcerskiej i drużyny starszoharcerskiej wynosi 16 członków, łącznie z drużynowym. W uzasadnio-nych przypadkach limit ten może zostać obniżony do 12 członków, łącznie z drużynowym.

Minimalna liczebność drużyny wędrowniczej wynosi 9 członków, łącznie z drużynowym.

18

Szczegółowe pytania tak Nie

System pracy

Minimalna liczebność drużyny wielopoziomowej wynosi 16 członków, łącznie z drużynowym, przy czym liczebności pionów metodycznych funk-cjonujących w drużynie muszą umożliwiać pracę wychowawczą według odpowiednich metodyk.

Drużyny harcerska i starszoharcerska złożone są z minimum 2 zastępów. Zastęp liczy od 6 do 10 członków.

Gromada liczy minimum 2 szóstki. Szóstka liczy od 4 do 8 członków.

Drużyna wędrownicza pracuje patrolami zada-niowych, które liczą minimum 3 członków.

Drużyna wędrownicza może także pracować zastępami, które liczą wówczas od 6 do 10 członków.

Zbiórki gromady/drużyny oraz samodzielne zbiórki zastępów odbywają się regularnie. Dla zbiórek zastępów/patroli zadaniowych/gromady zalecana jest częstotliwość tygodniowa.

Zasady kierowania jednostką

Działalnością gromady kieruje drużynowy przy pomocy przybocznego/ przybocznych.

Działalnością drużyny harcerskiej kieruje drużynowy z udziałem rady drużyny.

Działalnością drużyny starszoharcerskiej kieruje rada drużyny, której przewodzi drużynowy.

Działalnością drużyny wędrowniczej kierują członkowie drużyny zgodnie z konstytucją drużyny.

W skład rady drużyny harcerskiej i starszoharcerskiej wchodzą: drużynowy, przyboczni, zastępowi oraz ewentualnie inni członkowie drużyny, zgodnie z przyjętymi w drużynie ustaleniami. W pracach rady drużyny uczestniczy opiekun drużyny z głosem doradczym.

19

Szczegółowe pytania tak Nie

Specjal-ność

Gromada/drużyna chcąca realizować specjalność musi wykazać, że kwalifikacje kadry jednostki umożliwią realizowanie działań specjalnościowych w sposób niezagrażający bezpieczeństwu członków jednostki oraz osobom postronnym.

Gromada/drużyna chcąca realizować specjalność musi przedstawić sposób realizacji celów wychowawczych ZHP przy użyciu instrumentów metodycznych ZHP oraz działań i narzędzi wybranej specjalności (tj. włączenia działań i narzędzi specjalnościowych w system narzędzi wychowawczych ZHP).

Realizowanie specjalności w gromadzie/drużynie nie może kolidować z prowadzeniem w niej procesu całościowego wychowania członków jednostki.

Dokumen-tacja

Książka pracy gromady/drużyny, która zawiera rozkazy drużynowego.

Program pracy gromady/drużyny, zatwierdzony przez właściwą komendę.

Zgody rodziców na przynależność do gromady/drużyny.

Dokumenty finansowe wymienione w punkcie dotyczącym finansów i gospodarki majątkowej jednostki.

W przypadku drużyny wędrowniczej: konstytucję drużyny, przedstawioną właściwej komendzie.

Częścią dokumentacji gromady/drużyny są także wpisy dotyczącej jej członków w systemie Ewidencja ZHP.

Powyższy katalog pytań stanowi niezbędne minimum, ale powinien być także uzupełniony o inne informacje zwyczajowo ujmowane w danym hufcu. Przykładowy zestaw znajduje się poniżej:

20

Sugerowane elementy uzupełniające charakterystykę jednostki dokonaną na podstawie zgodności z Instrukcją

Historia

miejsce, data oraz okoliczności powołania

wymienienie drużynowych, którzy na przestrzeni dziejów przewodzili gromadzie/drużynie

Środowisko działania

szczep

szkoła/parafia

osiedle

dzielnica

skąd i dokąd są przekazywani podopieczni

Szóstki/zastępy/

patrole (dla każdej małej

grupy osobno)

nazwa

grupa wiekowa

płeć (tylko u wędrowników małe grupy mogą być koedukacyjne)

liczebność

dzień i miejsce zbiórek

Kadra (dla każdej

osoby osobno)

imię i nazwisko

wiek

stopień harcerski i instruktorski

pełnione funkcje

staż w ZHP

wykonywany zawód/zdobywane wykształcenie

21

Obrzędowość

nazwa gromady/drużyny

rocznice

procedura przyjęcia

barwy

Instrumenty metodyczne (w zależnoś-

ci od grup metody-cznych, z jakimi pracuje

jednostka)

zestawienie liczby osób i zdobytych gwiazdek zuchowych

zestawienie liczby osób i zdobytych sprawności indywidualnych

zestawienie liczby osób i zdobytych sprawności zespołowych

zestawienie liczby osób i zdobytych stopni

zestawienie liczby osób i zdobytych sprawności

zestawienie liczby osób i zdobytych zadań zespołowych

zestawienie liczby osób i zdobytych projektów

zestawienie liczby osób i zdobytych znaków służb

Inne informacje

miano gromady specjalnościowej

HAL

HAZ

sprzęt

22

Etap drugi – analiza sytuacji w jednostce oraz jej środowiska działania

Poniżej zawarto przykładowe narzędzia, z jakich można skorzystać, analizując stan faktyczny jednostki oraz jej środowiska działania. Część z nich jest bardziej popularna, inne mniej – każde, zastosowane rzetelnie, powinno przynieść oczekiwane rezultaty. Najważniejsze, abyś analizo-wał WSPÓLNIE z samymi zainteresowanymi: ZAWSZE z kadrą jednostki oraz – na ile wiek i stopień dojrzałości pozwala – także z podopiecznymi. Wykonana analiza płynnie przeprowadzi was do wyznaczania celów.

Narzędzia przydatne na etapie analizy, to na przykład:

• Analiza SWOT

• Analiza LUKA

• Analiza 4xjak?

Każde z nich zostanie omówione w kontekście sytuacji w jednostce, ale wedle tych samych zasad może być zastosowane do przeanalizowania środowiska działania gromady/drużyny/kręgu, czyli społeczności lokalnej, której jest częścią.

Analiza SWOt

Jest to proste, a zarazem bardzo skuteczne narzędzie, dzięki któremu uświa-domimy sobie, co się dzieje w jednostce. SWOT jest akronimem angielskich

słów: Strengths, Weak-nesses, Oportunities, Threats, co w  tłuma-czeniu oznacza: Silne strony (dosłownie: Siły), Słabe strony (dosłownie: Słabości), Szanse, Zagrożenia.

Metoda polega na wy- pisywaniu jak najwięk-szej liczby cech, które spełniają dane kryte-rium. Warto pamiętać, że pierwsze dwa pola (silne i słabe strony) dotyczą nas (sytuacji

S

O

W

T

Pozytywne Negatywne

We

wn

ętr

zne

(ce

ch

y o

rgan

izac

ji)

Mocne strony Słabe strony

Ze

wn

ętr

zn

e (c

ec

hy

oto

cze

nia

)

Szanse Zagrożenia

23

wewnętrznej), tzn. tego jacy jesteśmy i co potrafimy, co mamy lub czego nam brakuje. Dwa pozostałe pola (szanse i zagrożenia) dotyczą rzeczy-wistości zewnętrznej tzn. są to szanse bądź zagrożenia płynące ze stro-ny: osiedla, hufca, szczepu, miasta, powiatu, innych organizacji itd. Każda cecha wewnętrzna może być naszą silną albo słabą stroną – w zależności od stanu naszej drużyny, np. liczebność – w zależności od tego, czy jest nas dwunastu, czy trzydziestu. Podobnie każda cecha zewnętrzna może być naszą szansą lub zagrożeniem.

Warto dodać, że proponowana tutaj analiza nie jest kompletną analizą SWOT. Jednak do przeprowadzenia analizy jednostki w zupełności wystar-czy. Wskazówki odnośnie tego, jak przeprowadzić pełną analizę SWOT można znaleźć w poradniku Planowanie pracy drużyny (http://cbp.zhp.pl/poradniki/planowanie-pracy-druzyny/) na stronach 8-10.

W wielu środowiskach funkcjonują alternatywne sposoby rozumienia czterech pól analizy SWOT.

Możemy odnieść pola SWOT do czasu występowania wymienianych wydarzeń i wtedy Silne i Słabe Strony będą odnosiły się do obecnego momentu (stanu, jaki mamy w chwili przeprowadzania analizy), nato-miast Szanse i Zagrożenia będą dotyczyły spodziewanych zjawisk przyszłych (określamy, co w perspektywie planowanego czasu będzie szansą do wykorzystania w naszej drużynie/zastępie, a co może spowodować potencjalne zagrożenia).

Jeśli weźmiemy pod uwagę czynnik sprawczości, pola SWOT będzie można podzielić na czynniki zależne od nas (Mocne i Słabe Strony) – te, na  które mamy wpływ planistyczny i zarządczy oraz czynniki obiektywne (Szanse i Zagrożenia) – na które nie mamy bezpośred-niego wpływu sprawczego.

Co bierzemy pod uwagę przy analizie jednostki?

Przede wszystkim to, co już wypisaliśmy podczas podsumowania poprzedniego roku harcerskiego oraz podczas sporządzania charaktery-styki jednostki. Poniżej sugerujemy kilka dodatkowych pytań, które mogą okazać się pomocne.

24

Sugerowane kwestie do analizy jednostki, uzupełniające wnioski płynące z poprzednich

etapów planowania

Silne strony/Słabe strony

Prawo i Przyrzeczenie

Harcerskie, Prawo

i Obietnica Zucha

czy nowi członkowie jednostki składają Przyrzeczenie/ Obietnicę w czasie 3-6 miesięcy od wstąpienia

czy w gromadzie odbył się cykl zbiórek pierwszego miesiąca, wprowadzający zuchy w Prawo i Obietnicę Zucha

czy zastępowy/drużynowy przeprowadził zbiórkę/cykl zbiórek odnośnie Prawa Harcerskiego, by ułatwić jego interpretacje i zrozumienie

czy w drużynie wystąpiła sytuacja, by po złamanym punkcie Prawa Zucha/Prawa Harcerskiego zastępowy/drużynowy nie zareagował

System małych grup

liczba i liczebność szóstek/zastępów/patroli

czy odbywają się samodzielne zbiórki zastępów bez obecności drużynowego

regularność i jakość zbiórek zastępów

zgranie w zastępach

obrzędowość zastępów

czy zastępy pracują wg własnych programów

czy zastępowi są przeszkoleni

Uczenie w działaniu

czy wiedza i umiejętności zdobywane są w praktyce (podczas rzeczywistego działania np. budowania pionierki obozowej przy użyciu odpowiedniego rodzaju węzłów), nie zaś w formie wykładu lub teoretycznego pokazu (kiedy prowadzący tylko coś omawia lub pokazuje w harcówce bez możliwości samodzielnego wykonania uczonej czynności)

czy podopieczni mają możliwość praktycznie wykorzystać i ćwiczyć to, czego się nauczyli podczas organizowanych gier, rajdów, biwaków itp.

25

Stale doskonalony i stymulujący

program

posiadanie przez drużynę i zastępy specjalności

czy każda zbiórka zastępu/drużyny wnosi coś nowego

czy zbiórki Rady Drużyny/Zastępu Zastępowych prowadzone są w różnorodnych formach, co przekłada się na atrakcyjność programu zastępów

czy zbiórki odbywają na powietrzu, najlepiej na łonie natury

Instrumenty metodyczne

liczba i poziom zdobywanych stopni i sprawności, motywacja do ich zdobywania

liczba i poziom realizowanych zespołowych instrumentów metodycznych (sprawności indywidualne/zadania zespołowe/projekty/znaki służb)

czy drużyna posiada obrzędy związane z realizacją prób

czy próby są wplecione w pracę drużyny

Harcerski styl

motywacja w jednostce

atmosfera w drużynie, zgranie zespołowe, czy dzieci znają się nawzajem

systematyczność ściągania składek

jakość i powszechność umundurowania

rozśpiewanie drużyny

obrzędowość drużyny, bohater

posiadanie kroniki, strony internetowej

znajomość prasy i portali harcerskich

Kadradziałalność Rady Drużyny

działalność Zastępu Zastępowych

Drużyna na zewnątrz

służba na rzecz społeczności lokalnej

uczestnictwo w życiu szkoły, osiedla, gminy

uczestnictwo w życiu hufca

współpraca z rodzicami

26

Inne

majątek drużyny

posiadanie harcówki

odległość miejsca zamieszkania dzieci od harcówki (czy mieszkają na tym samym osiedlu, czy 10 km)

Szanse / zagrożenia

Harcerska struktura

wsparcie ze strony struktur wyższych – szczepu, związku drużyn, hufca (czy drużyna działa w szczepie? W związku drużyn? Czy drużynowy może liczyć na wsparcie namiestnika/członka komendy hufca ds. programu? itp.)

jeżeli nie ma szczepu – czy istnieje jednostka młodszej grupy wiekowej, która oddaje nam zuchy/ harcerzy

jeżeli nie ma szczepu – czy istnieje jednostka starszej grupy wiekowej, której oddajemy zuchy/ harcerzy

Otoczenie publiczne i prywatne

stosunek dyrekcji szkoły, kierownictwa gminy itp. do jednostki,możliwość korzystania z urządzeń szkolnych (sala gimnastyczna, klasy podczas biwaków, rzutnik) za darmo

możliwość uzyskania harcówki

możliwość uzyskania pieniędzy/innych środków od sponsorów lub z programów grantowych

istnienie przyjaznej gazety lokalnej (portalu internetowego, radia)

Inne

inne możliwości spędzania wolnego czasu przez dzieci (czy w naszym środowisku mają dostęp do szerokiej oferty zajęć pozalekcyjnych, czy działa inna organizacja harcerska)

Ważność cech też może być różna, w zależności np. od czasu działalności drużyny, środowiska działania itp., niemniej warto rozważyć je wszystkie.

27

Analiza LUKA

Polega na określeniu stanu faktycznego w momencie analizy oraz stanu idealnego, do jakiego dążymy, a następnie wypełnieniu luki pomiędzy nimi konkretnymi pomysłami. Sposób skonstruowania analizy LUKA pozwala płynnie połączyć kolejne etapy procesu programowania pracy: analizy sytuacji (jak jest?), wyznaczania celów (jak powinno być?) oraz wyznacze-nia zamierzeń i ewentualnie zadań (co należy zrobić, aby osiągnąć ideał?).

RZECZYWIStOŚĆ1. Jak jest?LUKA3. Co zrobić, aby to osiągnąć?

IDEAŁ2. Jak powinno być?

Drużyna nie pracuje systemem małych grup.

•Zorganizować kurs zastępowych

•podzielić drużynę na zastępy;

•pojechać na biwak z drużyną, która pracuje zastępami;

•zrobić kominek cytując słowa Roberta Baden-Powella dot. systemu małych grup.

•Drużyna powinna być podzielona na zastępy;

•każdy zastępowy powinien ukończyć kurs zastępowych;

•członkowie drużyny powinni widzieć korzyści wynikające z pracy zastępami.

Analiza 4xjak?

Jest to prosta metoda polegająca na zadawaniu pytań i szukaniu odpo-wiedzi. Podobnie jak analiza LUKA analiza 4xjak? łączy etap analizowania z wyznaczaniem celów oraz określaniem zamierzeń i zadań. Jej dodatko-wą wartością jest możliwość osadzania pozytywnej zmiany na osi czasu, czyli dzielenie celów na długoterminowe i krótkoterminowe.

jak jest? jak do tego dojść?

jak będzie za rok?

jak będzie idealnie?

Drużyna liczy 12 członków

•…

•…

Drużyna liczy 20 członków

Drużyna liczy 30 członków

W pierwszej kolumnie wypisujemy jak największą liczbę faktów. Możemy się w tym celu posłużyć listą silnych/słabych stron oraz szans/zagrożeń, przedstawionych powyżej przy opisie analizy SWOT. Biorąc pod uwagę np. liczebność – wpisujemy „Drużyna liczy 12 członków”. Następnie two-

28

rzymy odpowiedź jak będzie idealnie, tzn. do jakiego stanu chcemy dojść, jak sobie wyobrażamy idealną drużynę. Trzymając się przykładu – chcemy, aby drużyna liczyła 30 członków. Tak więc wpisujemy w czwartej kolum-nie „Drużyna liczy 30 członków”. Mając jednak świadomość, że do ideału droga daleka, wypełniamy trzecią kolumnę, precyzując stan osiągalny w ciągu roku. Na samym końcu wypełniamy drugą kolumnę, wypisuje-my konkretne działania, za pomocą których możemy dojść z  pierwszej kolumny do trzeciej, np. zrobić nabór.

Przywołane powyżej sposoby analizowania nie wyczerpują całego arsena-łu, jaki stosuje się współcześnie np. w zarządzaniu. Jeśli chcesz spróbować czegoś nowego wyszukaj w Internecie informacji dotyczących np. metaplanu.

Analiza środowiska działania

Nie wolno zapominać, że środowisko działania jednostki interesuje nas nie tylko pod kątem tego, co dobrego/złego może przynieść nam, ale także co pozytywnego my możemy zrobić dla niego. Trudno mówić, że program działania gromady/drużyny/kręgu jest harcerski, jeśli nie zawiera elemen-tów oddziaływania na zewnątrz (zgodnie z pozytywnością metody harcerskiej, która zakłada zmianę na lepsze zarówno w podopiecznych, jak i otaczającym nas świecie). Analiza potrzeb społeczności lokalnej nie musi odbywać się w tym samym czasie, co sporządzanie programu pracy, powinna być jednak w nim uwzględniona, a przede wszystkim przełożyć się na realną służbę. Choć zapewne im starsza grupa metodyczna, tym możliwości pozytywnego oddziaływania jednostki są większe, warto nie zaniedbywać służby także w przypadku zuchów i harcerzy. Po pierwsze dlatego, że radość i satysfakcja z bycia pożytecznym i potrzebnym wcale nie jest mniejsza u młodszych członków ZHP, a po drugie dlatego, że trud-no przewidzieć jak długo dani podopieczni zostaną w ZHP – nie warto więc tak ważnych rzeczy zostawiać na później.

Więcej na temat eksploracji globalnych problemów w ich lokalnych prze-jawach oraz reakcji na nie można przeczytać m.in. w Wytycznych progra-mowych Odznaki Skautów Świata (http://cbp.zhp.pl/propozycje/wytycz-ne-programowe-odznaki-skautow-swiata/) na stronach 14-15. Pomoc-nych sugestii dostarczają także materiały zgromadzone w kursie on-line pt. SWA_Planowanie projektu społecznego (http://zhp.edu.pl/course/view.php?id=8), do którego dostęp mają osoby zarejestrowane na platfor-mie e-learningowej ZHP (zhp.edu.pl), niemniej możliwe jest także wejście i przejrzenie ich w charakterze gościa (hasło: SWA_planowanie).

29

Etap trzEci – postawienie celów wychowawczych

Poniżej zawarto podstawowe zasady szacowania ważno-ści i  pilności celów. Pamiętaj, aby od tego etapu planowania bezwzględnie zaangażować w proces wszystkich członków jednostki. Z wyznaczonych celów naturalnie wypłyną zamierze-nia, a z zamierzeń zadania. Im więcej konkretnych pomysłów wypłynie od samych wychowanków, tym większa będzie moty-wacja do ich realizacji.

Jeśli tak jak w niniejszym poradniku stosujemy podział na cele, zamierze-nia i zadania, te pierwsze rozumieć należy jako ogólnie wyrażony stan idealny. Cel wyznacza nam kierunek działania, sam z siebie nie mówi jednak, co dokładnie powinniśmy zrobić, aby dotrzeć do ideału. Uszcze-gółowieniem celu są zamierzenia, dopiero one powinny być SMART (więcej nt. w dalszej części poradnika). Zadania z kolei wynikają z wyzna-czonych zamierzeń i zgodnie z ich potocznym rozumieniem mówią nam, co konkretnie należy zrobić. Cele, zamierzenia i zadania różnią

się więc stopniem szczegółowości, ale zawsze dotyczą dokładnie tego samego zagadnienia. Każde zamie-rzenie musi być podporządkowane celowi – wypływać z niego w logiczny sposób. Każde zadanie musi natomiast być przyporządkowane zamierzeniu i pośrednio dać się powiązać z celem. Dla przykładu, jeśli naszym celem jest wzmocnienie w podopiecznych umiło-wania przyrody to jedynym z zamie-rzeń może być wykształcenie u nich w ciągu najbliższego roku pożytecznych nawyków związanych z  segregowa-niem śmieci. Jednym z zadań może być z kolei przeprowadzenie zbiórki wprowadzającej w temat na miejskim wysypisku śmieci lub zorganizowanie konkursu dla zastępów na najlepszą akcję uświadamiającą ich rówieśnikom wagę problemu.

30

Po prawidłowo, sumiennie i szczegółowo dokonanej analizie powinny wyłonić się problemy, którymi należy się zająć podczas tego roku harcer-skiego lub przez najbliższe lata. Jednak w ocenieniu, którymi problemami powinniśmy się zająć od razu, a którymi później, pomoże nam kwadrat Eisenhowera.

Kwadrat Eisenhowera

Używając tego narzędzia, możemy wyznaczyć nasze priorytety na dany rok. Tak wyznaczonych celów powinno być około 3-5.

Zasada jest prosta. Mamy dwie osie – x i y. Wraz z przesuwaniem się w prawo wzdłuż osi x wzrasta ważność celu (innymi słowy – im bardziej na prawo, tym cel ważniejszy). Wraz z przesuwaniem się w górę wzdłuż osi  y wzrasta pilność celu (im bardziej wzwyż, tym cel pilniejszy). Dzieli nam to płaszczyznę na cztery ćwiartki:

• cele ważne i pilne – priorytety,

• cele ważne, ale niepilne – cele drugorzędne,

• cele mało ważne, ale pilne – cele drugorzędne,

• cele mało ważne i niepilne – cele trzeciorzędne.

mało ważne ważne

pil

ne

Cele drugorzędne

deleguj innym do zrobienia

Priorytety zrób natychmiast!

mo

żn

a z

rob

ić

pó

źn

iej

Cele trzeciorzędne

odpuść sobie (nawet jeśli wydają się super, nie ma na nie czasu i sił)

Cele-drugorzędnezaplanuj na później

31

W programie pracy na dany rok harcerski powinny się bezwzględnie znaleźć priorytety, a najlepiej także cele drugorzędne. Zupełnie pominięte powinny zostać zaś cele trzeciorzędne.

Cele warto wyznaczać w podziale na trzy aspekty:

• co ma się zmienić w podopiecznych, aby lepiej odzwierciedlali harcerski ideał wychowawczy – tu należy dokonać pewnej generali-zacji na podstawie porównania diagnozy potrzeb wychowawczych poszczególnych członków jednostki (nieocenionym wsparciem będzie tu aplikacja PROGRAMATOR (www.programator.zhp.pl) i jej raporty zbiorcze), a także uwzględnić ideę programową wspólną dla całego ZHP (w latach 2013-2017 rolę taką pełniło 6 kierunków programowych: Braterstwo, Harcerstwo w ruchu, Sprawności na całe życie, Radosny patriotyzm, Aktywność społeczna, Ciekawość świata);

• co ma się zmienić w sposobie funkcjonowania jednostki, aby lepiej realizowała Misję ZHP;

• co chcielibyśmy zmienić na lepsze w otaczającym nas świecie – na jakie potrzeby społeczności lokalnej chcemy odpowiedzieć.

O ile nie jest istotne ich formalne rozdzielenie w dokumencie, jakim jest program pracy jednostki, o tyle niezbędne jest, aby żaden z powyż-szych aspektów nie został pominięty.

32

Etap czwarty – postawienie zamierzeń

Poniżej zawarto podstawowe zasady formułowania „mądrych” zamie-rzeń. W kolejnym kroku uzupełnicie je już konkretnymi zadaniami.

Jeżeli korzystaliśmy z analizy LUKA lub 4xjak?, cele i zamierzenia zapew-ne mamy już sformułowane. W tym kroku należy przyjrzeć się dokładnie tym drugim i zadbać o to, by były poprawne pod względem formalnym. Co  to  naczy? Zamierzenie powinno być tak sformułowane, by przynio-sło pozytywną zmianę, a nie było tylko ogólnym hasłem. Służy do tego wiele narzędzi, chyba najpopularniejszym jest SMART (z angielska – „spryt-ny, mądry”, „łebski”, bo takie właśnie powinny być nasze działania). Jeśli stosuje się uproszczony sposób planowania (bez podziału na cele, zamie-rzenia i zadania), wówczas poniższe zasady odnoszą się do celów.

SMARt

S jak szczegółowe, M jak mierzalne, A jak ambitne (atrakcyjne), R jak realne, T jak terminowe.

Szczegółowe – zamierzenie musi zostać sformułowane na tyle dobrze, aby dokładnie określać, co jest jego przedmiotem. „Będziemy najlepsi” - ale w czym? Jak? Może lepiej: „Drużyna zdobędzie specjalność ratowniczą”.

Mierzalne – jego efekty muszą być możliwe do zmierzenia, sprawdzenia. Zamiast „Powiększymy nasz skład” lepiej będzie brzmieć „Drużyna będzie liczyć co najmniej 20 członków”. Jeżeli mieliśmy wcześniej dwunastkę, łatwo sprawdzić, czy dołączyła co najmniej ósemka, prawda?

Ambitne, atrakcyjne – zamierzenie musi być dla nas „fajne”, czyli takie, żebyśmy naprawdę chcieli poświęcić na nie nasz czas i energię. Jedno-cześnie powinno być wyzwaniem – niekoniecznie szczególnie wielkim, ale zawsze powinno podnosić poprzeczkę. Zamierzenie „Dwóch członków drużyny zdobędzie wybraną sprawność” nie jest szczytem ambicji. Ale jeżeli „Każdy harcerz ma zdobyć przynajmniej dwie sprawności”, to już co innego.

Realne – może się wydawać, że niniejsza zasada stoi w sprzeczności   ambi-cją, ale tak nie jest. Ważne jest, aby każde nasze działanie miało szansę powodzenia. Nie można porywać się z motyką na słońce. Chociażby dlate-go, że jeśli ktoś się „zapali” do danego działania i go nie zrealizuje, ogarnie go rozczarowanie – czego można byłoby uniknąć, analizując, czy mamy w ogóle szansę wykonać nasz plan. Jak zawsze, trzeba znaleźć złoty środek.

33

Terminowe – określajmy ramy czasowe. Musimy wiedzieć, kiedy działa-nie się zaczyna i kiedy kończy. Tylko wtedy będziemy wiedzieć, w którym miejscu jesteśmy, a koordynator będzie w stanie w odpowiednim czasie rozliczyć nas z powierzonych zadań.

Żeby ułatwić sam zapis zamierzenia można posłużyć się następującą strukturą:

Struktura zamierzenia: Przykład zapisu

CZAS Zapisz, do kiedy zamierzenie ma być osiągnięte

•do…

•w czasie…

•do końca….

DZIAŁANIE Sprecyzuj, co ma ulec zmianie •zwiększyć…

•zmniejszyć…

•poprawić… + CO ?

•opracować…ZMIANA

Wielkość zmiany (w procen-tach, liczbach, przedziałach liczb) albo wyszczególnione dodatkowe kryteria oceny (przy celach jakościowych)

Oto zatem przykłady dobrze sformułowanych zamierzeń:

• Do końca roku każdy harcerz zdobędzie co najmniej dwie nowe sprawności.

• Przynajmniej 75% drużyny pojedzie na tegoroczny obóz.

• Na koniec roku harcerskiego drużyna będzie liczyć co najmniej 20 członków.

Podobnie jak cele, zamierzenia powinny uwzględniać trzy główne aspekty planowania pracy jednostki: zmianę postaw podopiecznych, zmianę sposo-bu funkcjonowania jednostki, zmianę w otaczającym nas świecie. Przede wszystkim powinno się dokonać wyboru zespołowych instrumentów meto-dycznych (sprawności zespołowych/zadań zespołowych/projektów/znaków służb), które według systemu metodycznego zapewnią realizację określo-nych celów wychowawczych lub/i pozwolą na zrealizowanie służby na rzecz społeczności lokalnej. Można, choć jak sama nazwa wskazuje – nie trzeba, dokonać także wyboru propozycji programowych przydatnych do realizacji celów wychowawczych lub/i służby na rzecz społeczności lokalnej. Powyższe zamierzenia należy uzupełnić wyborem działań organizacyjnych (np. zwięk-szenie częstotliwości zbiórek Zastępu Zastępowych do jednej na dwa tygo-dnie itp.), które przełożą się na pełniejsze realizowanie Misji ZHP.

34

Etap piąty – wyznaczenie zadań

Poniżej opisano najważniejsze zasady wyznaczania zadań, czyli najbar-dziej szczegółowego określenia, co jest do zrobienia w ciągu nadcho-dzącego roku harcerskiego. Mając listę zadań, możecie w kolejnym etapie stworzyć z nich precyzyjny harmonogram.

Metoda harcerska cechuje się naturalnością, co oznacza, że korzysta z tego, co dla danych osób jest naturalne i wyciąga z tego dla nich poży-tek. Pożądane postawy można kształtować na wiele różnych sposobów – przy pomocy sprawności zespołowych/zadań zespołowych/projektów/znaków służb o różnej tematyce, różnych form pracy, a także różnych propozycji i przedsięwzięć programowych. Jedna gromada zuchowa może bawić się w jaskiniowców, a druga w ekoludków, a obie mogą sprzyjać rozwijaniu więzi z naturą. Podobnie jeden zastęp może preferować biegi terenowe, a drugi gry miejskie, a w obu harcerze będą uczyli się współ-działania w zespole. Ważne, aby wsłuchiwać się w głos tych, dla których i dzięki którym dana mała grupa czy jednostka istnieje oraz realizować ich marzenia i ambicje, a nie tylko swoje własne.

Tworząc listę zadań dla całej jednostki należy także przywołać wcześniej wyznaczone zadania indywidualne (wynikające ze stopni i sprawności).

Rezultatem tego etapu programowania pracy jednostki powinna być lista zadań. Techniczne zasady formułowania zadań pokrywają się z tymi doty-czącymi zamierzeń. Różnica polega na tym, że poziom szczegółowości zadań jest większy, czas realizacji krótszy (z reguły na jedno zamierzenie składa się kilka mniejszych zadań) oraz każde zadanie posiada swojego „właściciela” – osobę odpowiedzialną za jego wykonanie lub koordynację wykonania.

Ważne jest także, aby nie przesadzić z liczbą zaplanowanych przedsię-wzięć. Przeważnie jest tak, że życie weryfikuje nasze plany i ostatecznie udaje się zrealizować mniej, niż początkowo planowaliśmy.

35

Etap szósty – sporządzenie harmonogramu działania jednostki

Poniżej zawarto zasady oraz narzędzia, które warto zastoso-wać, układając wyznaczone zadania w harmonogram. Pamię-tajcie, aby po zakończeniu tego etapu planowania nie trafił on do przysłowiowej „szuflady”, a towarzyszył wam w kolejnych miesiącach.

Na tyle nielogicznym, że aż niedorzecznym błędem, jaki spotyka się niekiedy w programach pracy jednostek, jest oderwanie harmonogramu od pozostałych składowych dokumentu (większość komend hufców wymaga przynajmniej zapisu analizy i celu, niektóre także charaktery-styki, zamierzeń i zadań). Poświęcenie wielu godzin pracy na analizo-wanie, jak jest, marzenie, jak być powinno oraz decydowanie, co zrobić, aby tak się stało tylko po to, aby później w daty wynikające z kalenda-rza wpisać przypadkowe tematy zbiórek jest rzeczywiście kuriozalne. Harmonogram musi ściśle wypływać z poprzednich etapów progra-mowania pracy.

W harmonogramie nie powinno się znaleźć nic, czego nie było na  liście zadań. Dopuszczalne jest jednakże uzupełnienie listy zadań po konfrontacji z realiami danego roku kalendarzowego (święta naro-dowe, lokalne i religijne, ważne rocznice) oraz harmonogramu imprez hufca, chorągwi czy całego ZHP.

Co więcej, żadne zadanie z listy nie powinno znaleźć się zupełnie poza harmonogramem. Choć najłatwiej nanieść pomysły na zbiórki, inne zadania także powinny mieć konkretne miejsce i czas. Tylko wtedy będziemy wiedzieć, w którym miejscu jesteśmy, a koordynator będzie w stanie w odpowiednim czasie rozliczyć nas z powierzonych zadań. Dodatkowo poukładamy sobie wszystkie zadania tak, żeby nie nacho-dziły na siebie, czyniąc plan niemożliwym do realizacji. Narzędziem często wykorzystywanym w tym kontekście jest diagram Gantta.

Diagram Gantta

Kończysz pracę nad planowaniem? Znakomicie. Sprawdź jeszcze, jak wygląda rozłożenie poszczególnych zadań w czasie. Oczywiście, wszystko masz wypisane, ale proste narzędzie lepiej to zwizualizuje i pozwoli spostrzec, czy np. na jeden miesiąc nie zaplanowaliśmy zbyt dużo.

36

Warto zatem zapoznać się z tzw. diagramem Gantta. Można go tworzyć na wiele sposobów, jednak podstawową zasadą tego grafu jest podział zamierzeń na poszczególne zadania i rozłożenie ich w czasie. Można także rozplanować zadania z podziałem na osoby odpowiedzialne, co  pozwoli nam zorientować się, czy nie obarczyliśmy jednej osoby zbyt wieloma obowiązkami w krótkim czasie.

Więcej informacji możesz znaleźć w Internecie, np. na stronach Wiki-pedii (http://pl.wikipedia.org/wiki/Diagram_Gantta). Można także skorzystać z darmowego programu służącego do projektowania tym narzędziem (http://www.ganttproject.biz/). Strona www programu jest w języku angielskim, on sam jednak ma polską wersję językową.

Poza samymi zadaniami należy zaplanować także kilka punktów kontrolnych (najlepiej raz na kwartał, co najmniej raz na pół roku), czyli specjalne zbiórki Rady Drużyny/drużyny, na których podsumujecie Waszą pracę w danym okresie i ewentualnie naniesiecie potrzebne

modyfikacje.

37

Etap siódmy – realizacja i koordynacja harmonogramu działania jednostki

Poniżej zawarto zasady oraz narzędzia, które warto wziąć pod uwagę w  trakcie realizacji harmonogramu oraz koordynacji wynikających z  niego zadań. Najważniejsze, abyś po ustaleniu ostatecznej wersji programu i  przesłaniu go komendzie hufca (a także ewentualnie komendzie szczepu czy związku drużyn) o nim nie zapomniał.

Program wraz z harmonogramem powinien być stale obecny w życiu jednostki. Powinien nie tylko pojawiać się na każdej zbiórce Rady Druży-ny, ale także być stale dostępny w harcówce czy na stronie internetowej gromady/drużyny/kręgu. W drużynie starszoharcerskiej i wędrowniczej można rozrysować np. za pomocą diagramu Gantta, szczegółowy podział zadań między członków drużyny. W ten sposób każdy będzie wiedział, kiedy i za co odpowiada. W drużynie harcerskiej wystarczy prosta „rozpiska”.

W koordynowaniu różnych przedsięwzięć można także skorzystać z kolej-nego darmowego technicznego ułatwienia – Doodle (www.doodle.com). Często jest tak, że musimy z różnych przyczyn organizować spotkanie, które nie zostało zapowiedziane wcześniej na zbiórce, np. spotkanie zespo-łu roboczego albo zbiórkę zastępu wędrowniczego, którego większość członków studiuje w innych miastach. W  takiej sytuacji częstokroć umawia-my się przez Internet. Dla ułatwienia przedstawiamy pomocną aplikację, która oferuje nam udogodnienia w zakresie umawiania się na różne przedsięwzięcia. Z jej pomocą harcerze mogą wskazywać, które z  podanych terminów najbardziej im pasują. Rejestracja nie jest wymagana, wszystko zajmuje najwyżej dwie minuty.

Zmiana planu

To, że w ciągu roku z różnych przyczyn zmieniamy harmonogram, jest czymś naturalnym. Dokonywanie modyfikacji w zadaniach, zamierze-niach, a nawet niekiedy w celach również nie musi być czymś niepoko-jącym. Prawdopodobnie jeszcze żaden program pracy nie został wykona-ny w 100% według planu. Podobnie jak z planowaniem, decyzji o zmia-nach w programie drużynowy nie powinien podejmować samodzielnie

38

Etap ósmy – podsumowanie i ocena wykonania programu pracy jednostki

Poniżej zawarto zasady oraz praktyczne wskazówki, które warto mieć w pamięci w trakcie oceny realizacji programu. Ten zamykający etap cyklu działań wychowawczych w danym roku jest także etapem przy-gotowawczym kolejnego cyklu programowania pracy Twojej jednost-ki. Pamiętaj, że podsumowanie powinno uwzględnić głosy wszystkich zainteresowanych, nie tylko kadry, ale i samych podopiecznych.

Jak sama nazwa wskazuje podczas podsumowania i oceny wykonania programu należy zebrać informacje dotyczące celów, zamierzeń i zadań, jakie przewidzieliśmy na dany rok. Warto zadać sobie następujące pytania:

• Ile zadań udało się zrealizować i w jakim stopniu (które elementy harmonogramu zostały wykonane, a które nie)?

• Na ile przyczyniły się one do realizacji zamierzeń?

• Na ile realizacja zamierzeń przełożyła się na osiągnięcie celów?

Ważne jest nie tylko udzielenie odpowiedzi na zasadzie TAK/NIE, ale także zastanawianie się dlaczego stało się tak, a nie inaczej (szczególnie, jeśli coś nie wyszło zgodnie z planem) oraz na ile osoby odpowiedzialne wywią-zały się ze swoich zadań. Wspólne podsumowanie zadań, które wynikały z prób na gwiazdki/stopnie i sprawności będzie także cenne dla później-szego podsumowania próby w indywidualnej rozmowie z opiekunem.

(za  wyjątkiem zdarzeń nagłych, losowych, np. przełożenia terminu gry

leśnej z powodu choroby osoby odpowiedzialnej).

Zmian w zbiórkach oczywiście nie trzeba nigdzie zgłaszać (chyba, że wiążą się z „kwestiami podwyższonego ryzyka” – jeżeli, zamiast robić laurki na Dzień Matki, idziecie do lasu na liny, lepiej poinformuj o tym szczep/związek drużyn/hufiec). Inaczej rzecz ma się z biwakami, które organi-zujesz samodzielnie. Wszystkie powinny być zawarte w programie pracy,

a ewentualne zmiany zgłoszone w komendzie hufca.

39

Dobrą praktyką jest także ewaluacja poszczególnych zadań zaraz po  ich przeprowadzeniu. Celem ewaluacji jest dostarczenie informacji zwrotnej, czyli odpowiedzi, czy to, co zrobiliśmy podobało się innym, co powinniśmy następnym razem zmienić, a co było dobrym pomysłem i należy o  im pamię-tać. To może być postawione pytanie, krótka ankieta, dyskusja. Najważniej-sze, by było to przeprowadzone zaraz po wykonanym zadaniu. Tak więc jeśli chcemy się dowiedzieć, czy inaczej poprowadzona zbiórka spodobała się harcerkom i harcerzom, pytamy na koniec zbiórki albo prosimy, by napisali na kartkach, co im się podobało na zbiórce, a co nie. W drużynie starszo-harcerskiej lub wędrowniczej po biwaku, rajdzie albo grze możemy rozdać krótką i ciekawie napisaną ankietę do wypełnienia, choć oczywiście znajdą się i atrakcyjniejsze sposoby... Naturalniejszą formą ewaluacji jest rozmowa. W drużynie harcerskiej nie zawsze wszyscy będą chcieli wypowiedzieć się na forum, o czym także musimy pamiętać.

Oprócz analizy konkretnych zadań, jakie były zaplanowane, Rada Druży-ny powinna odpowiedzieć sobie na pytania związane z całoroczną pracą drużyny, warto zastanowić się m.in.:

• Ile zbiórek odbyło się w tym roku harcerskim?

• Ilu nowych członków przybyło, ilu odeszło z jednostki?

• Ile osób zakończyło pozytywnie próby na gwiazdki/stopnie?

• Ile jest zastępów?

• Ile było biwaków, rajdów?

• Jaki był udział drużyny w imprezach hufcowych, chorągwianych, ogólnozwiązkowych?

• Czy ktoś z drużyny brał udział w kursach, warsztatach, zdobył upraw-nienia?

• Które formy pracy sprawdziły się najlepiej, a które najgorzej?

40

KILKA RAD NA ZAKOńCZENIEZastanów się, co jest celem Twojej pracy wychowawczej, czyli jakich harcerzy, jakich ludzi powinieneś wychować.

1. Sprawdzaj wciąż, co już udało Ci się osiągnąć.

2. Zastanów się, w jaki sposób Twoje wizje i ideały przekładają się na konkretne zachowania i postawy dzieci.

3. Praca wychowawcza ma być dla Ciebie przyjemnością. Zastanów się, w jaki sposób możesz wykorzystać swoje pasje i zainteresowania w pracy z jednostką.

4. Rozejrzyj się za sojusznikami – wśród rodziców, innych instruktorów, znajomych.

5. Zaplanuj dokładnie swoje działania.

6. Opracuj sposoby oceny swoich działań.

7. Ciesz się z sukcesów, a z porażek wyciągaj wskazówki do dalszej pracy.

Jeżeli natomiast nie udaje się zrealizować większej części Twoich planów przez dłuższy czas, należy spróbować odpowiedzieć sobie na następujące pytania:

• Czy nie za dużo próbujesz zrobić jednego dnia?

• Czy pewne zadania nie zostały zrealizowane dlatego, że w tym czasie jeszcze nie byłaś/eś gotowa/ów do ich wykonania?

• Czy zamierzenia i zadania były precyzyjnie sformułowane?

• Czy były kłopoty z podejmowaniem decyzji?

• Czy do realizacji zadań miałaś/eś wszystkie potrzebne informacje?

• Czy z powodu naglących spraw nie zlekceważyłaś/eś procesu plano-wania?

• Czy u podstaw porażki nie leży brak wiary w siebie?

• Czy u  podstaw porażki nie leży brak dostatecznej koncentracji na zadaniach?

• Czy u podstaw porażki nie leży brak dyscypliny wewnętrznej?

41

Na koniec zataczając koło, jak to ma miejsce w przypadku procesu progra-mowania pracy drużyny, pragnę przypomnieć, że najważniejsze jest w nim nie opanowanie sztuki planowania jako takiego – choć jest to bez wątpie-nia umiejętność cenna nie tylko w pracy harcerskiej, ale i zawodowej – ale zapewnienie harcerskiego charakteru zarówno samego procesu, jak i jego efektu. Perfekcyjne wykonanie analizy przy pomocy wymyślnych narzędzi zda się na nic, jeśli nie zostaną zadane właściwe pytania. Nie bez powodu niniejszy poradnik poprzez swój tytuł i zawartość kładzie nacisk na rozumienie programu pracy jednostki jako działania wychowaw-czego. Misją ZHP jest wychowanie młodego człowieka, bez niego nawet najprężniej działająca jednostka nie może uchodzić za harcerską.

42

WARtO PRZECZYtAĆ tAKżEW Centralnym Banku Pomysłów powstała zakładka planowanie (http://cbp.zhp.pl/seria/planowanie/). W tej zakładce oprócz materiałów dotyczących bezpośrednio planowania pracy drużyny, znalazły się również materiały dotyczące planowania krótkoterminowego (projektów), plano-wania własnego rozwoju oraz materiały dla kadry kształcącej. Na szcze-gólną uwagę w kontekście programowania pracy jednostki zasługują:

• Poradnik „PLANOWANIE PRACY DRUŻYNY” (opracowany i zredago-wany przez hm. Sławomira Postka i phm. Wojciecha K. Janiaka wraz z zespołem);

• „Współczesne wyzwania a treść programu harcerskiego: Jak wycho-wać do kultury dbania o higienę ciała i ducha” (praca harcmistrzowska phm. Aleksandry Mroczek);

• „Skrypt Dla Zastępowych O Planowaniu Pracy Zastępu” (autor: phm. Aleksander Senk);

• Poradnik „Jak napisać program drużyny” (opracowany przez ZKK Hufca Warszawa-Mokotów w 2007 roku, a następnie zaktualizowany przez GK ZHP w 2013 roku);

• wzór diagramu Gantta w ujęciu rocznym (opracowany przez hm. Lucynę Czechowską);

• wypełniony diagram Gantta w ujęciu rocznym (opracowany przez

hm. Lucynę Czechowską).

Planowanie pracy drużyny zostało opisane w poszczególnych podręczni-kach metodycznych także dostępnych w CBP oraz przekazanych w wysył-ce do wszystkich drużynowych w ZHP. Dobre praktyki związane z plano-waniem pracy drużyny/gromady można znaleźć także w 11. rozdziale pt. „Efektywne działanie” propozycji programowej na rok 2015/2016 „Stop bierności. Wyzwolić energię” (red. hm. Anna Kasprowicz i hm.  Emilia Kulczyk-Prus).

Aplikacja PROGRAMATOR – aplikacja dostępna on-line (www.programa-tor.zhp.pl) jest narzędziem wspierającym proces planowania pracy groma-dy, drużyny, kręgu lub klubu specjalnościowego. Intencją jego twórców jest poprzez zadawanie właściwych pytań przeprowadzenie wychowaw-ców (drużynowych, przewodniczących kręgów) przez proces sporządza-nia charakterystyki i analizy sytuacji, na których podstawie wyznaczą oni cele, zamierzenia i zadania ich jednostki.

43