witokrzyskie Centrum Onkologii Zakad Rehabilitacji

IIINNNFFFOOORRRMMMAAATTTOOORRR DDDLLLAAA KKKOOOBBBIIIEEETTT PPPOOO AAAMMMPPPUUUTTTAAACCCJJJIII

PPPIIIEEERRRSSSIII

Opracowanie Anna Opuchlik

1

Spis treci

Przedmowa..2 Wstp ..3 I. Zalecenia postpowania.....4 II. Automasa.10 III. Usprawnianie ruchowe..17 IV. Inne praktyczne porady.28 V. Wykaz Klubw Amazonek i filii z terenu wojewdztwa witokrzyskiego...33 Literatura.....37

2

PRZEDMOWA

Leczenie raka piersi niesie za sob powikania, ktre mog wpyn na upoledzenie sprawnoci i pogorszenie stanu psychicznego pacjentek. W ramach integracji opieki nad chorymi w witokrzyskim Centrum Onkologii wprowadzono do praktyki klinicznej program profilaktyki i zwalczania niepenosprawnoci chorych po leczeniu chirurgicznym raka piersi. Informator jest przydatn pozycj uatwiajc kobietom przygotowanie si do odpowiedniego postpowania po operacji. Broszura zachca rwnie do prowadzenia w warunkach domowych wicze ruchowych uatwiajcych powrt do sprawnoci. Dr nauk med. Stanisaw Gd

3

WWSSTTPP

Zachorowalno i umieralno w Polsce na nowotwory zoliwe piersi jest niepokojco wysoka i stanowi powany problem spoeczny. Jedn z metod leczenia zoliwego raka piersi jest zabieg operacyjny polegajcy najczciej na usuniciu gruczou piersiowego wraz z wzami chonnymi dou pachowego po stronie amputowanej piersi. Zabiegi chirurgiczne mog by przyczyn powika wczesnych i pnych. Utrzymanie wysokiej jakoci ycia u kobiet po mastektomii w duej mierze zaley od odpowiednio wczenie wdroonego programu rehabilitacji. Systematyczne wykonywanie wicze ruchowych i przestrzeganie zasad postpowania w czynnociach dnia stanowi podstaw do osignicia penej sprawnoci fizycznej i rwnowagi psychicznej. Poradnik obejmuje etap usprawniania w okresie szpitalnym i wczesnym poszpitalnym .

4

II.. ZZAALLEECCEENNIIAA PPOOSSTTPPOOWWAANNIIAA

Koczyna grna po stronie odjtej piersi powinna by objta szczegln ochron przed nadmiernym wysikiem i mechanicznymi urazami ze wzgldu na ryzyko wystpienia obrzku limfatycznego. Usprawnianie nie powinno ogranicza si wycznie do wicze ruchowych. Musi ono zawiera specjalne postpowanie stanowice, obok automasau, wany czynnik profilaktyki przeciwobrzkowej. Przedstawione poniej zalecenia obowizuj nie tylko we wczesnym okresie pooperacyjnym; naley si do nich dostosowa przez okres caego ycia.

5

1. Pozycja uoeniowa koczyny grnej po stronie operowanej powinna by stosowana w czasie wypoczynku i snu. (rys.1.)

Rys.1. Pozycje uoeniowe w czasie wypoczynku (na podst.: K. A. Mika) Taka pozycja uoeniowa zapewnia swobodny odpyw chonki i jest jednym z elementw profilaktyki przeciwobrzkowej. Nie naley zapomina o stosowaniu w trakcie czstych przerw, zarwno w pracy jak i w codziennych czynnociach, wysokiego czynnego unoszenia koczyny.

2. W pracy i w domu

Unika skalecze, przecie oparze

6

i nadmiernego chodu. 2.1 Ostronie obchodzi si z noem

kuchennym.

2.2 Zachowywa ostrono przy szyciu (uywa naparstka).

2.3 Unika zbyt dugiego zmywania i prania.

2.4 Podczas korzystania z pieca lub piekarnika uywa rkawic ochronnych.

2.5 Nie naley my okien nie ochronion rk.

2.6 Nie nosi cikich toreb z zakupami. 2.7 Uwaa przy pracy z rozgrzanym

elazkiem. 2.8 Nie nosi zegarka i biuterii na

koczynie po stronie operowanej piersi.

2.9 Podczas prac domowych zaleca si uywanie rkawiczek gumowych.

2.10 Praca biurowa (komputer, maszyna do pisania) oraz zajcia zwizane z dugotrwa prac manualn

(krawiectwo, szydekowanie itp.).

7

Unika dugotrwaej pracy w pozycji z mocno zgitym stawem okciowym, hamujcej swobodny przepyw chonki. Zaleca si stosowanie w w/w pracy czstych przerw z unoszeniem w gr koczyny i jej wstrzsaniem. Wskazane jest rwnie stosowanie w obrbie koczyny specjalnych mankietw uciskowych dobranych przez fizjoterapeut i dostosowanych do rozmiaru obrzku limfatycznego.

3. Ubieranie si.

3.1 Zaleca si dobr odziey nie uciskajcej .

Biustonosz nie moe wywiera ucisku na bark i klatk piersiow. W przypadku znacznego obrzku klatki piersiowej i koczyny naley uywa lekkich protez.

3.2 Unika noszenia torebki na ramieniu strony operowanej.

4. Higiena i pielgnacja ciaa. 4.1 Przy pielgnacji paznokci nie

wycina skrek i zachowa ostrono przy piowaniu paznokci.

4.2 Nie uywa podraniajcych i alergicznych kosmetykw.

8

4.3 Nie korzysta z sauny.

4.4 Nie opala si. 4.5 Nie stosowa masau

klasycznego koczyny strony operowanej.

5. U fryzjera. Podczas obcinania i suszenia wosw naley uwaa na barki i ramiona.

6. W ogrodzie. Unika skalecze (kolce rolin, sprzt ogrodniczy).

7. Hodowla zwierzt. Bezwzgldnie uwaa na ugryzienia lub podrapania przez zwierzta.

8. Uprawianie sportu. 8.1 Nie wysila nadmiernie organizmu. 8.2 Wystrzega si odmroe (sporty

zimowe). 8.3 Uwaa na ewentualne obraenia

ciaa. Zaleca si spokojne pywanie jako korzystne uzupenienie terapii pooperacyjnej.

9. Odywianie si. 9.1 Urozmaica poywienie (warzywa,

wiee owoce, mae iloci misa). 9.2 Ograniczy spoycie soli kuchennej.

10. W cigu dnia.

9

10.1 Wykonywa zalecane wiczenia gimnastyczne w gorsecie protetycznym wraz z protez piersi (zalecenie bezwzgldne). Stosowa krtkie serie: 3 razy dziennie po 10 15 minut.

10.2 Naley wykonywa automasa koczyny: 1-2 raz dziennie przez 10 minut (rano i wieczorem).

11. Przygotowanie do snu. Koczyn naley wysoko uoy lub zastosowa specjalny nocny mankiet uciskowy, zlecony przez lekarza lub fizjoterapeut.

12. W rodkach komunikacji. Unika trzymania si za uchwyty (w autobusie, metrze, pocigu itp.) koczyn strony operowanej.

13. Podczas urlopu. Unika miejsc z du iloci insektw (zwaszcza okolic jezior).

14. U lekarza. 14.1 Nie mierzy cinienia na koczynie. 14.2 Wystrzega si zastrzykw w okolic

koczyny strony operowanej. 14.3 Nie pobiera krwi z koczyny.

10

14.4 Nie stosowa akupunktury ani innych zabiegw zwizanych z medycyn niekonwencjonaln.

15. Niezwocznie skontaktowa si z lekarzem w przypadku, gdy zaobserwuje si stan zapalny skry i naczy koczyny tzw. r (gorczka, dreszcze, wyrane zaczerwienienie skry i obrzk) lub w przypadku narastania objaww obrzku limfatycznego.

IIII.. AAUUTTOOMMAASSAA

111... ZZZaaasssaaadddyyy aaauuutttooommmaaasssaaauuu

Po radykalnej operacji raka piersi w wyniku usunicia wzw chonnych dou pachowego i jego okolicy mog wystpi trudnoci z prawidowym odpywem chonki z koczyny grnej. Leczenie uzupeniajce, do ktrego naley radioterapia moe zwikszy ryzyko wystpienia obrzku limfatycznego. Automasa jest to masa koczyny i klatki piersiowej wykonywany przez sam pacjentk. Wykorzystuje si w nim elementy technik masau limfatycznego i klasycznego. Naley go wykonywa 1-2 x dziennie, rano i wieczorem przez ok. 10 min, a niezbdnymi pomocami s: specjalny klin

11

przeciwobrzkowy oraz oliwka lub zasypka talk.

Celem automasau jest usprawnianie odpywu chonki i zapobieganie tworzeniu si obrzkw limfatycznych.

Wszystkie ruchy wykonuje si w kierunku dorodkowym, kad technik koczc na tuowiu.

Masa nie powinien przynosi blu, naley wykonywa go w sposb delikatny i powierzchowny.

Przed rozpoczciem naley umy rce i koczyn, ktra bdzie masowana, oraz zdj biuteri z obu rk

Koczyn naley uoy na klinie, oraz wykona par krtkich wicze w obrbie staww rki (patrz rozdzia III) oraz 1 2 wicze oddechowych

Kady chwyt masau powinien by powtrzony 5 6 razy.

Przy wykonywaniu technik masau naley omija okolic blizny i miejsc napromienianych.

Poprawne wykonanie technik i zachowanie odpowiedniej kolejnoci ruchw jest niezbdnym warunkiem poprawnego przeprowadzenia automasau.

12

222... OOOpppiiisss ttteeeccchhhnnniiikkk

gaskanie wykonywa ca doni, uoon pasko na koczynie; ruch bez nacisku, miarowy, wyciskanie chwyt obrczkowy uj koczyn pomidzy kciuk i pozostae palce i delikatnie, miarowo naciskajc przesuwa w kierunku barku, ugniatanie chwyt obrczkowy - uj koczyn pomidzy kciuk i pozostae palce, delikatnie i miarowo przesuwa w kierunku barku ugniatajc ruchami pulsujcymi . Ruch ugniatania skada si z 3 faz: delikatnego nacisku, przesunicia skry i rozlunienia chwytu, rozcieranie chwyt wykonywa opuszkami palcw, zakrelajc koa w kierunku do barku z delikatnym naciskiem do siebie, oklepywanie szybkie i krtkie ruchy kocami palcw zblione do uderzenia miotek.

13

333... AAAuuutttooommmaaasssaaa sssaaammmooodddzzziiieeelllnnneee wwwyyykkkooonnnaaannniiieee www dddooommmuuu Opisane w punkcie 2 techniki masau naley stosowa w nastpujcej kolejnoci (fot.1-10): 1. Przyj wygodn pozycj uoeniow

2. Gaskanie barku i tuowia ruch rozpocz od d. ramienia (a nie od doni!) prowadzc go:

od strony wewntrznej ramienia, przez klatk piersiow nad blizn do przeciwnego barku,

od strony zewntrznej ramienia, przez bark do opatki,

od spodu ramienia, przez d pachowy i bok klatki piersiowej do pachwiny.

3. Gaskanie rki:

a) prostymi palcami wszystkie palce rwnoczenie,

b) kady palec z osobna, c) kostkami zgitych palcw po

rdrczu.

14

4. Gaskanie caej koczyny i tuowia, prowadzc w 3 kierunkach:

przez klatk piersiow do przeciwnego barku,

przez bark do opatki, przez d pachowy do

pachwiny. 5. Wyciskanie ruchem obrczkowym od

nadgarstka do barku koczc gaskaniem na tuowiu w 3 w/w kierunkach.

6. Ugniatanie ruchem pulsujcym od nadgarstka do barku koczc gaskaniem na tuowiu w 3 w/w kierunkach.

7. Rozcieranie ruchem kolistym keczka od palcw do barku koczc gaskaniem na tuowiu w 3 w/w kierunkach.

8. Oklepywanie ruchem miotekowym wykonywa tylko od spodu koczyny grnej, od nadgarstka do ramienia z pominiciem dou pachowego.

9. Gaskanie caej koczyny jak w punkcie 4. 10. Wstrzsanie wznos koczyny

i energiczne potrzsanie ca koczyn grn.

Fot.1-10. Automasa koczyny grnej.

15

1. Uoenie koczyny na klinie. 2. Gaskanie barku.

3. Gaskanie rki a) prostymi palcami, wszystkie palce rwnoczenie.

3. Gaskanie rki b) kady palec z osobna.

3. Gaskanie rki c) kostkami zgitych palcw po

rdrczu.

4. Gaskanie caej koczyny.

16

5. Wyciskanie-gaskanie ruchem obrczkowym.

6. Ugniatanie ruch pulsujcy.

7. Rozcieranie-ruch kolisty.

8. Oklepywanie-ruch miotekowy.

9. Gaskanie caej koczyny.

10. Wstrzsanie caej koczyny.

17

IIIIII UUSSPPRRAAWWNNIIAANNIIEE RRUUCCHHOOWWEE Celem wicze jest: poprawa zakresw ruchomoci w stawach koczyny, siy miniowej koczyny i pasa barkowego, zapobieganie wytwarzaniu si obrzku limfatycznego, oraz profilaktyka wad postawy. wiczenia ruchowe stwarzaj dobre warunki do zapewnienia elastycznoci struktur stawowych i miniowych obrczy barkowej i koczyny grnej. Stanowi wany czynnik wpywajcy na popraw krenia krwi i limfy, zmniejszajc ich zaleganie w obrbie koczyny. Nie mona pomin roli wicze oddechowych, ktre ksztatujc klatk piersiow poprawiaj elastyczno blizny oraz stymuluj przepyw pynw w koczynie. 111---333 dddooobbbaaa pppooo zzzaaabbbiiieeeggguuu Wane! Po kadym wiczeniu naley delikatnie wstrzsn (ok.5 sek.) koczyn grn po stronie operowanej piersi. Kade z poniszych wicze wykonujemy do granicy blu i powtarzamy rednio 3-4 razy dziennie w krtkich seriach (po ok. 10 - 15 min). Unika gwatownych i szarpanych ruchw!

18

Pozycja wyjciowa: leenie na plecach, koczyna po stronie blizny uoona na klinie przeciwobrzkowym, nogi ugite. Ruchy:

1. zaciskanie doni w pi (mona zastosowa gbk lub mikk pieczk)

x 30 powtrze

2. palce doni rozstawi szeroko i zczy razem x 30 powtrze

3. ruchy pianisty x 30 powtrze

19

4. ruchy okrne w nadgarstku x 10 w prawo i x 10 w lewo.

5. zgicie i wyprost w stawie okciowym (dobark i doklin) x 15 powtrze

6. jedna do uoona na brzuchu, druga na

klatce piersiowej; wdech przez nos uwypuklenie klatki piersiowej i wcignicie brzucha, wydech przez usta rozlunienie,

x 4-5 powtrze

20

7. jedna do na brzuchu, druga na klatce piersiowej; wdech przez nos uwypuklenie brzucha, wydech przez usta rozlunienie, x 4-5 powtrze

8. ramiona wyprostowane w stawach okciowych, koczyna strony nie operowanej podtrzymuje rk strony operowanej i wspomaga ruch wznosu nad gow, x 10 powtrze

21

9. j. w. ale bez wspomagania ruchu przez koczyn strony nie operowanej

10. poz. wyjciowa: siad na ku, koczyny grne swobodnie wzdu tuowia,

ruch: cigania opatek

Gaskanie koczyny, wstrzsanie i pogbione oddechy.

22

444---666 dddooobbbaaa pppooo zzzaaabbbiiieeeggguuu Pozycja wyjciowa: siad na taborecie lub brzegu ka z oparciem stp o podoe Ruchy: 1.unoszenie barkw do gry wdech,

rozlunienie wydech, x 6-8 powtrze

2. rce na kolanach trzymaj kijek, wznosy obu koczyn ponad gow x 10 powtrze

3. donie obejmuj koce kijka, ruch bokiem w gr koczyny x 10 powtrze

23

4. w doniach kijek za tuowiem, przesun kijek po tuowiu do opatek, cign opatki i wytrzyma 3 sek. ; powrt do poz. wyjciowej x 6-8 powtrze

5. krenia ramionami w przd x 6 i w ty x 6 powtrze

6. donie na karku, wdech cign

okcie do tyu; wydech okcie w przd

24

7. ramiona w bok, obejmowanie tuowia z przodu i trzykrotnie odrzuci wyprostowane ramiona w ty x 10 powtrze

Gaskanie i wstrzsanie koczyny.

25

777---111000 dddooobbbaaa pppooo zzzaaabbbiiieeeggguuu Pozycje do wicze: siad na taborecie, stojca, leca tyem i bokiem Ruchy: 1. stojc w lekkim rozkroku, ramiona w bok, skrzyowanie koczyn na plecach na wysokoci opatek (zapinanie stanika) x 10 powtrze

2. siedzc lub stojc, koczyna usprawniana w grze nad gow trzyma gbk lub pieczk; po 20-30 ruchach ciskania przeoy j do drugiej rki i powtrzy to samo

26

3. siedzc lub stojc, koczyna strony operowanej w bok, druga rka na biodrze;

wdech nosem z jednoczesnym wznosem bokiem koczyny usprawnianej i skonem tuowia w bok wydech powrt do poz. wyjciowej x 6-8 powtrze

4. leenie na plecach, rce wzdu tuowia, w jednej doni gbka; przeniesienie (jak najbliej podogi) bokiem w gr obu koczyn grnych, przeoenie nad gow gbki do drugiej rki - powrt t sam drog do pozycji wyjciowej

x 10 powtrze

27

5. leenie na boku tuowia strony nie operowanej, unoszenie rki usprawnianej bokiem w gr; x 10 powtrze

6. leenie j. w., zgicie koczyny w stawie okciowym i uoenie doni raz na karku, raz na poladku; x 10 powtrze

7. leenie na plecach, kolano lewe do klatki piersiowej wdech; powrt do poz. wyjciowej wydech, x 4 powtrzenia; t. s. kolano prawe x 4 powtrzenia

28

IIVV.. IINNNNEE PPRRAAKKTTYYCCZZNNEE PPOORRAADDYY Naley pamita, e uzyskanie penej sprawnoci koczyny uzalenione jest m.in. od systematycznego stosowania wicze ruchowych. Wczesna rehabilitacja pooperacyjna wykonywana w warunkach domowych powinna by kontynuowana przez okoo 5-8 tygodni w ambulatorium (Zakady lub Poradnie Rehabilitacji).W przypadkach powika takich jak obrzk limfatyczny koczyny grnej, pacjentki powinny korzysta z zabiegw fizjoterapeutycznych o charakterze leczenia zachowawczego z czstotliwoci uzalenion od stopnia zaawansowania tej przewlekej choroby. Naley rwnie pamita, e osignicie penej sprawnoci nie zwalnia od obowizku przestrzegania przez cae ycie zalece zwizanych z noszeniem protezy piersi, wysokim ukadaniem koczyny, jej ochrony przed mechanicznymi uszkodzeniami, czy wykonywaniem masau i gimnastyki. Optymalnym czasem zaopatrzenia w zewntrzn protez piersi jest okres ok.2 tyg. od dnia zabiegu. Warunkiem bezpiecznego uytkowania protezy jest odpowiednia bielizna protetyczna wyposaona w specjaln, bawenian kieszonk.

29

Uzupenienie ubytku piersi jest wanym elementem rehabilitacji fizycznej i psychicznej. Noszenie protezy ma szczeglne znaczenie dla utrzymania prawidowej sylwetki ciaa zarwno w warunkach statycznych, jak i dynamicznych. W witokrzyskim Centrum Onkologii w Kielcach funkcjonuje Punkt Zaopatrzenia Ortopedycznego, ktry zosta stworzony z myl wanie o pacjentkach po mastektomii (fot. 11, 12). Szeroka oferta punktu skierowana do chorych zawiera rodki zaopatrzenia ortopedycznego takie jak:

protezy piersi bielizna protetyczna (gorsety polskich

i zagranicznych producentw) peruki kosmetyki do peruk i protez kostiumy kpielowe kliny przeciwobrzkowe kompresyjne poczochy i rkawy

stosowane w leczeniu obrzkw chonnych koczyn

30

Punkt Zaopatrzenia Ortopedycznego mieci si w budynku na wprost wejcia gwnego do CO i jest otwarty:

Od poniedziaku do pitku w godzinach : 8:00-17:00

Telefon: 041-36-74-196

Fot. 11. Punkt Zaopatrzenia Ortopedycznego.

31

Fot. 12. Punkt Zaopatrzenia Ortopedycznego

32

Po zakoczeniu hospitalizacji kobiety czsto pozostaj zagubione. Towarzyszy im niepewno i niezrozumienie, nawet ze strony najbliszych oraz brak akceptacji choroby. Efekty procesu radzenia sobie z problemem choroby zale od cech osobowoci, sytuacji rodzinnej i spoecznej. W sytuacjach trudnych zwizanych z osamotnieniem, z towarzyszcym poczuciem bezradnoci i rezygnacji mona zgosi si do specjalistw w Poradni Pomocy Psychologicznej mieszczcej si w tutejszym Centrum parter, gabinet nr : 11A. Poradnia w witokrzyskim Centrum Onkologii w Kielcach czynna jest: rody : 8:00-12:55 Czwartki : 8:00-15:00 Pitki : 7:25 14:25 W celu ustalenia terminu wizyty prosimy o kontakt telefoniczny po numerem: 041-36-74-041 lub 042

33

VV.. WWYYKKAAZZ KKLLUUBBWW AAMMAAZZOONNEEKK II FFIILLIIII ZZ TTEERREENNUU WWOOJJEEWWDDZZTTWWAA

WWIITTOOKKRRZZYYSSKKIIEEGGOO Dziki rozwijajcemu si w Polsce, od 1987 roku ruchowi kobiet po mastektomii, kobiety mog liczy na wsparcie w rnych problemach. W klubach mona korzysta z psychoterapii, rehabilitacji ruchowej, a take czynnie wczy si w dziaalno spoeczn, niosc pomoc innym chorym. Po zakoczeniu usprawniania naley kontynuowa rehabilitacj w klubach. Celem takiego postpowania jest utrwalenie efektw uzyskanych w trakcie wczeniejszego usprawniania. Oto adresy klubw, w ktrych mona uzyska pomoc:

Klub Amazonek Kielce ul. S. Artwiskiego 3c 25-437 Kielce Czynny: od pon. do czw. w godz.: 10-14 Gimnastyka rehab.: pon, czw.: od 15 do 17 Relaksacja: wt.: 14:00 Przewodniczca: Halina Cecot Tel. 041-36-74-429 www.onkol.kielce.pl e mail: amazonki@onkol.kielce.pl

Klub Amazonek Ostrowiec witokrzyski

34

Ogrody 16 27-400 Ostrowiec w. Tel. 041-248-01-50 Spotkania poniedziaek, roda, pitek godz.: 1600 1900 Spotkania z psychologiem pitek godz. 1600

Dyur telefoniczny poniedziaek, roda, pitek godz.: 1600 1900

Kontakt: Danuta Ogrek Tel.513-135-917 Skaryski Klub Amazonki

ul. Szpitalna 1 26-100 Skarysko Kamienna Rehabilitacja poniedziaek godz. 1600, czwartek godz. 1300 Spotkania zebrania z lekarzem ostatnia roda miesica godz. 1700

Kontakt: Maria Zaremba Tel.504-273-520 Starachowicki Klub Amazonki

ul. Mrozowskiego 9 27-200 Starachowice, Tel. 041-274-33-10 Spotkanie klubowe I roda m-ca od 1700. Rehabilitacja psychiczna II i III roda miesica 1700. Rehabilitacja fizyczna czwartek godz. 1630 1900.

Tel. zaufania pon. i wt. godz.: 1100 1230. Kontakt: Lucyna Mynek tel. 50-962-122, 41/274-33-10

35

Filia witokrzyskiego Klubu Amazonek w Koskich

26-200 Koskie, ul. Partyzantw 3 Koneckie Towarzystwo Budownictwa Spoecznego Zajcia na basenie roda: godz. 1800

Rehabilitacja poniedziaek: godz. 1800 Spotkania klubowe pierwszy pitek miesica: godzina 1700

Kontakt: Regina Maciejczyk Tel. 605-333-660, 517-959-301

Filia witokrzyskiego Klubu Amazonek w Jdrzejowie

28-300 Jdrzejw, 11 listopada 113 B Tel. 041-386-41-95 Rehabilitacja wtorek, czwartek: godz. 1500 1800

Kontakt: Halina Hajdu Tel.664-091-544 Filia witokrzyskiego Klubu Amazonek

we Woszczowie 29-100 Woszczowa, ul. Winiowa 19 Spotkania: wtorek godzina: 1600 1800

Kontakt: Piorun Anna Tel.791-837-960 Filia witokrzyskiego Klubu Amazonek

w Sandomierzu ul. Maciejowskiego 17, (SSM) - wietlica, Sandomierz Spotkania: poniedziaek godz. 1700 Rehabilitacja fizyczna roda godz.17,

36

Zajcia na basenie niedziela godz. 7 Kontakt: Zofia Sobczyk 696-262-422 , 506-108-074

Filia witokrzyskiego Klubu Amazonek w Busku-Zdroju

Spotkania w Orodku Pomocy Spoecznej ul. Kociuszki 2a, Busko-Zdrj Kontakt: Boena Krl Tel.509-559-393,41/378-35-58

Filia witokrzyskiego Klubu Amazonek w Staszowie

28-200 Staszw ul. Kotaja 2/1 Kontakt: Maria Pietrzak 691-968-044

Filia witokrzyskiego Klubu Amazonek: w Poacu

28-230 Poaniec ul.Energetykw14 Kontakt: Marianna Joca Tel. 509-867-257, 15/86-50-582

Aktualne telefony kontaktowe zgodne z ulotk klubow ochotniczek.

37

Literatura:

1. Mika A. K. Po odjciu piersi, PZWL Warszawa 2005

2. Mika A. K. Poradnik dla kobiet po odjciu piersi, Polski Komitet Zwalczania Raka, Wyd. Wyraz, Warszawa 1996

3. Grabowska D., Hawro R. Program Rehabilitacja Kobiet po Mastektomii, Stowarzyszenie Kobiet po Mastektomii Femina Feniks, Wrocaw 2001

4. Lewera D. Poradnik dla Amazonki pytania i odpowiedzi, Continuo

Wrocaw 2005

Autor: dr n. med. Anna Opuchlik Specjalista rehabilitacji ruchowej Kierownik Zakadu Rehabilitacji witokrzyskie Centrum Onkologii ul. S. Artwiskiego 3 Kielce 25-734 Tel. 041-36-74-171(168) e-mail: annaop@onkol.kielce.pl Konsultacja: Dr n. med. Janusz Suszniak Rysunki: mgr Marcin Solakiewicz