POPRAWNOŚĆ ORTOGRAFICZNA

Piotr chciałby, aby jego ojciec chciał, by syn się sprawdził jako artysta. Ten jednak uważał, że granie pseudowirtuozerskich pasaży w pasażach handlowych, czy też układanie kolaży z kolarzami w niby-kaskach i minispodenkach to jedynie quasi-sztuka. Sam zawsze wolał wyczyniać różne hocki-klocki ze słowami, pisał na przykład takie wierszyki:

„Trzódka piegży drży na wietrze, Chrzęszczą w zbożu skrzydła chrząszczy,Wrzeszczy w deszczu cietrzew w swetrze,Drepcząc w kółko pośród gąszczy”.

Pisownia nie z różnymi częściami mowy

1. Partykułę nie piszemy łącznie z rzeczownikami, np.: nieprzyjaciel, niestałość. Również z rzeczownikami odczasownikowymi:

niepalenie, nieprzestrzeganie.Wyjątek 1: Partykułę nie piszemy rozdzielnie z rzeczownikami wyraźnie przeciwstawionymi

w zdaniu innym rzeczownikom, np.: Nie przyjaciel to, lecz wróg, skoro tak postępuje.

Wyjątek 2: Partykułę nie piszemy z łącznikiem z nazwami własnymi, np. nie-Polak,

nie-Murzynka.

2. Partykułę nie piszemy łącznie z przymiotnikami w stopniu równym,

np.: niewysoki, niedobry. Również z przymiotnikami będącymi reliktami historycznej

odmiany prostej przymiotników, np.: niezdrów, niekontent.

Wyjątek 1: Partykułę nie piszemy rozdzielnie z przymiotnikami w stopniu wyższym

i najwyższym, np.: nie ładniejszy, nie najpiękniejszy.Wyjątek 2: Partykułę nie piszemy rozdzielnie z przymiotnikami w stopniu równym, które

w dalszej części zdania są przeciwstawione innym przymiotnikom, np.: Nie ładny, ale brzydki wzór.

Wyjątek 3: Partykułę nie piszemy z łącznikiem z przymiotnikami, które są

nazwami własnymi, np.: nie-Mickiewiczowski dramat (czyli

dramat nienapisany przez Mickiewicza), ale niemickiewiczowski

dramat (dramat nie w stylu Mickiewicza). Zgodnie z tradycją

piszemy również Nie-Boska komedia.

Partykułę nie piszemy łącznie z imiesłowami przymiotnikowymi, zarówno czynnymi (zakończonymi

na -ący), jak i biernymi (zakończonymi na -ny, -ty), niezależnie od znaczenia: niekochający, niemyty,

niebijący. Jest to reguła wprowadzona przez Radę Języka Polskiego PAN w 1997 roku.

Wyjątek 1: Partykułę nie piszemy rozdzielnie z imiesłowem przymiotnikowym wyraźnie

przeciwstawionym w zdaniu innemu imiesłowowi, np.: Nie uszyty, ale utkany.

Wyjątek 2: Partykułę nie piszemy rozdzielnie również wówczas, gdy chcemy bardzo wyraźnie podkreślić

czasownikowy charakter imiesłowu, np.: Nie siedzący dziś, mogę siedzieć jutro.

Partykułę nie piszemy łącznie z przysłówkami w stopniu równym pochodzącymi od

przymiotników, np.: nierówno, niesprawiedliwie.

Wyjątek 1: Rozdzielnie piszemy z przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym, pochodzącymi

od przymiotników, np. nie najbrzydziej.

Wyjątek 2: Rozdzielnie piszemy z przysłówkami niepochodzącymi od przymiotników, np.: nie

teraz, nie zaraz, nie bardzo, nie całkiem, nie dziś.

Partykułę nie piszemy rozdzielnie z czasownikami zarówno w osobowych, jak i nieosobowych

nieodmiennych formach, np.: nie piszę, nie ma, nie siadać, nie widząc, nie popełniwszy. Również rozłącznie piszemy partykułę nie z wyrazami używanymi w funkcji czasowników (czasownikami niewłaściwymi), np.: nie warto, nie wolno, nie trzeba, nie brak, nie sposób, nie grzech (mieć osiemnaście lat), nie żal (odchodzić od

ojczystych stron). Wyjątek 1: Niepodobna (pojąć jego postępowania).

Wyjątek 2: Czasowniki niewolić, niepokoić, nienawidzić piszemy łącznie, ponieważ nie ma czasowników wolić, pokoić, widzić. Pochodzą one od rzeczowników, a nie

czasowników.

Partykułę nie z liczebnikami piszemy rozdzielnie, zarówno w przypadku

liczebników głównych, porządkowych, jak i zbiorowych, np.: nie czworo, nie

trzeci, nie pięć.Wyjątek: Łącznie piszemy partykułę nie z liczebnikiem jeden w wyrazach

niejeden, niejedna w znaczeniu ‘sporo’, podobnie: niewiele, niewielu.

Partykułę nie piszemy rozdzielnie z zaimkami wszystkich typów, np.: nie ja, nie ty, nie twój, nie nasze, nie tu.

Wyjątki: nieco, niejako, niektórzy, nieswój – ponieważ są to całe cząstki

znaczeniowe.

Partykułę nie piszemy rozłącznie z partykułami lada i byle, np.: nie lada

okazja, nie byle jaki, nie byle (kto).

Pisownia partykuły by

1. Partykułę by piszemy łącznie z formami osobowymi czasowników,

np.: robiłabym, poszedłby. Także wówczas, gdy formy te są używane

w 3 os. l poj. w rodz. nijakim, w konstrukcjach o funkcji

bezosobowej, np.: należałoby, chciałoby się.

2. Partykułę by piszemy oddzielnie z nieosobowymi formami

czasowników, np.: schrupać by rzepkę, podjęto by decyzje.

3. Partykułę by piszemy oddzielnie z wyrazami używanymi w funkcji

czasowników (zwanymi czasownikami niewłaściwymi), np.: trzeba by, można

by, powinien by, warto by.

4. Partykułę by piszemy łącznie ze spójnikami, np.: albobym, byleby, gdybym,

jakby.Wyrazy jak i to mogą pełnić w zdaniu

funkcję spójnika albo zaimka, ich pisownia zależna jest wówczas od tej funkcji, np.:

Mówiła szybko, jakby strzelała z pistoletu. ale: Nie wiem, jak by ci to powiedzieć.

Gdyby kózka nie skakała, toby nóżki nie złamała. ale: I to by było na tyle.

5. Partykułę by z zaimkami piszemy bowiem oddzielnie, np.:

Dlaczego byś miał za to płacić? Dokąd by tu uciec?

6. Partykułę by piszemy łącznie z wyrazami: ani, bodaj, czy, czyżby

gdzież, niechaj, oby.

Niby

1. Niby piszemy łącznie w terminach biologicznych i astronomicznych, np.: nibygwiazda, nibyliść,

nibynóżki.2. Niby piszemy rozdzielnie w połączeniu

z czasownikami, a także przymiotnikami, gdy osłabia ich treść i jest przeciwstawiane innemu członowi zdania, np.: Niby śpi, niby słucha. Niby

taka pogodna, a nie roześmiała się ani razu.3. Niby w połączeniach z wyrazami pospolitymi i nazwami własnymi oraz z przymiotnikami, jeśli

wskazuje na pozorność, udawanie, np.: niby-uczony, niby-kiosk, niby-Polka. Podobnie

zapisujemy obcą cząstkę quasi, np.: quasi-uczony, quasi-Szwed.

Przedrostki a (anormalność, amoralny), anty (antypowieść, antypolski), arcy (arcykapłan,

arcypiękny), auto (autoportret, autodemaskatorski), auto (autonaprawa, autoalarm), de (dekomunizacja,

dezideologizacja), eko (ekosystem), eks (eksmąż), ekstra (ekstralaska), euro (eurowaluta), hiper

(hiperpoprawny), hura a. hurra (hurapatriotyzm), kontr (kontrargumenty), makro (makroskala), maksi

(maksi plan), mikro (mikrospołeczność), mini (minisukienka), neo (neosemantyzacja), post (postkomuna), pseudo (pseudopatriota), re

(renegocjować), super (superksiążka), tele (teleterapia), ultra (ultradźwięki), wice (wicedyrektor), wideo (wideokonferencja) piszemy łącznie z wyrazami

pospolitymi.

Te same przedrostki piszemy rozdzielnie, gdy stanowią one

samodzielne wyrazy, np. skala mini, spódniczka mini.

Te same przedrostki piszemy z łącznikiem, gdy łączą się one

z nazwami własnymi, np.: post-Czechosłowak, super-Polak,

ultra-Japonka.

Liczebnik pół piszemy łącznie:

1. Jako pierwszy człon złożenia, w którym drugi człon jest

rzeczownikiem w mianowniku, np.: półgodzina, półetat.

Ale oddzielnie, jeżeli drugi człon jest rzeczownikiem w dopełniaczu,

np.: pół godziny, pół etatu.

2. Jako pierwszy człon złożenia, w którym drugim członem jest rzeczownik

w narzędniku, a całość pełni funkcję przysłówka, np. półżartem. Oddzielnie natomiast, jeżeli nazywamy jeden stan

rzeczy charakteryzowany przez dwa równoważne składniki, np.: Dla nich była to pół zabawa, pół praca. Dotyczy to również

nazw własnych, np.: Moja żona jest pół Włoszką, pół Francuzką, podczas gdy pół-Włoszka zapisujemy z dywizem.

3. Jako pierwszy człon złożenia z przysłówkiem, np. półserio, półnago. Ale w zestawieniach zapisujemy oddzielnie, np.:

pół żartem, pół serio.

4. Jako pierwszy człon złożeń z przymiotnikiem, np.:

półprawdziwy, półoficjalny. Ale oddzielnie w zestawieniach,

np.: Jest to opis pół prawdziwy, pół fałszywy.

5. Jako pierwszy człon złożeń z czasownikiem, zarówno w formie osobowej, jak i bezosobowej, np.: półleżący, półotworzyć, półleżą. Ale oddzielnie w zestawieniach, np.: Było jej niewygodnie w tej pozycji, gdyż pół siedziała, pół

leżała.

6. Z przyimkiem w, kiedy całość znaczy ‘na połowę’, np.: Przeciął bułkę wpół. Ale oddzielnie, jeżeli całość znaczy ‘w połowie, w ciągu

połowy’, np.: Przerwać w pół słowa.

Łącznie piszemy również: wpół do drugiej, wpół do jedenastej.