Pomiędzy gorącym patriotyzmem rozliczenia Niezbyt dobre wyniki w kolejnych edycjach United Nations E-Government Survey pokazują, że daleko nam jeszcze do autentycznego rozwoju społeczeństwa informacyjnego

Przemysław

Szabat doradca

podatko-

wy SSW

Spaczyński,

Szczepaniak

i Wspólnicy,

członek

Komitetu

Podatkowego

Pracodaw-

ców RP

Badania pokazują, że je-żeli obywatele z państw o różnej mentalności po-datkowej, takich jak Wło-chy i Wielka Brytania,znajdą się w identycz-nych warunkach insty-tucjonalnych, wówczas prezentują skłonność do płacenia podatków nazbliżonym poziomie.

Płacenie podatkównigdy nie jest opartewyłącznie na zaufaniupaństwa do obywatelai zawsze będzie kojarzo-ne z przykrym obywatel-skim obowiązkiem. Jak twierdzą Stephen Lea, Ro-ger Tarpy i Paul Webley,„podatki są sprawiedliwewtedy i tylko wtedy, gdysą postrzegane jako spra-wiedliwe” (The individualin the Economy. A Surveyof Economic Psychology,University Press, Cam-bridge 1987). Wewnętrz-ne przekonanie, że sązbyt wysokie, wpływana niechęć obywateli dosystemu podatkowego,co może się przyczynić dopodjęcia działań zmierza-jących do unikania bądźteż uchylania się od opo-datkowania.

Obywatele powinnibyć jednak świadomi, że poprzez płacenie podat-ków aktywnie uczest-niczą w budowaniuwspólnego dobrobytu.

Jak powiedział O.W. Hol-mes, amerykański sędzia Sądu Najwyższego: „Po-datki są ceną, jaką płaci-my za rozwój cywilizacji”. Trudno się z tym nie zgo-dzić – bez skutecznegoi wydajnego systemupodatkowego marzenieo stworzeniu cywilizo-wanego i rozwiniętegospołeczeństwa może się nigdy nie ziścić.

Przykładowo, Włosiusprawiedliwiają wła-sną moralność w zakresie płacenia podatków przez postawienie wewnętrznej tezy, że państwo, które prawidłowo i skutecznie ściąga podatki, również ich oszukuje. Sprawie-dliwy system podatkowy powinien być oparty na jasnych zasadach, dzięki którym będzie w stanie zachęcić obywateli doregularnego i rzetelne-go wywiązywania się ze swoich obowiązków po-datkowych.

W poczuciu odpowiedzialności

Wzorcowym przykładem realizacji obowiązków podatkowych w ramach zawartej umowy spo-łecznej jest Szwajcaria. Dzięki dobrze rozwinię-temu systemowi demo-kracji bezpośredniej oraz podziałowi państwa na mniejsze obszary (kan-tony) obywatele Szwaj-carii czują się odpowie-dzialni za dobrobyt swojej ojczyzny.

Podobna postawa do-minuje w północnej Eu-ropie, podczas gdy oby-watele takich krajów, jak Portugalia, Włochy, Grecja i Hiszpania, notorycznie unikają wywiązywania się ze zobowiązań podat-kowych. Wpływ na to ma

wiele czynników – jednym z nich jest patriotyzm.

Jak pokazują badania przeprowadzone przez Kai Konrada i Salmai Qa-riego, istnieje pozytyw-na zależność pomiędzy poczuciem patriotyzmu a płaceniem podatków, zwłaszcza w czasie woj-ny, gdy wielu polityków odwołuje się gorąco do idei patriotyzmu i dumy narodowej, próbując w ten sposób zwięk-szyć wpływy budżetowe bądź też zapewnić apro-batę społeczeństwa dla przeprowadzenia re-formy podatkowej (Kai A. Konrad, Salmai Qari, The Last Refuge of a Sco-undrel? Patriotism and Tax Compliance, Toulo-use School of Economics 2009).

Przykładowo w okresie II wojny światowej De-partament Skarbu Pań-stwa Stanów Zjedno-czonych wykorzystywał środki masowego prze-kazu w celu zwiększenia tożsamości narodowej wśród Amerykanów, li-cząc na pozyskanie do-datkowych środków fi-nansowych niezbędnych do prowadzenia działań wojennych. Rząd zaan-gażował nawet same-go Walta Disneya – do wyprodukowania filmu o Kaczorze Donaldzie, w którym to główny bo-hater dowiaduje się, że jego przywilejem jako przeciętnego obywatela jest płacenie podatków. Na początku przejawia on niechęć do płace-nia podatków, bojąc się wypełniania skompli-kowanych formularzy podatkowych, po czym dochodzi jednak do prze-konania, że wypełnienie

formularzy podatkowych jest stosunkowo proste, a obciążenie domowe-go budżetu związane z płaceniem podatków symboliczne. Jednocze-śnie, płacąc podatki, Ka-czor Donald ma poczucie spełnienia patriotyczne-go obowiązku, ponieważ wpłacone przez niego kwoty zostaną wykorzy-stane w szczytnym celu.

Nie tylko jednak po-czucie wypełnienia pa-triotycznego obowiąz-ku wpływa na podejście obywateli do systema-tycznego uiszczania swoich zobowiązań po-datkowych. Jak twierdzi wielu badaczy, m.in. Ben-no Torgler, obywatele są bardziej skłonni płacić podatki wówczas, gdy są przekonani, że środki pieniężne z podatków zo-staną rozdystrybuowane przez rządzących w spo-sób efektywny i transpa-rentny. Natomiast jeże-li instytucje rządowe są postrzegane przez społe-czeństwo jako skorum-powane i marnotrawią-ce wpływy z podatków, skłonność do płacenia podatków maleje (Ben-no Torgler, Friedrich Schneider, The Impact of Tax Morale and Insti-tutional Quality on the Shadow Economy, IZA, January 2007).

Ostatnie badania opi-nii publicznej wskazują, że mieszkańcy południo-wej Europy konsekwent-nie uważają rządy swoich państw za skorumpowa-ne oraz niebędące w sta-nie zapewnić wystar-czającej jakości usług publicznych. Z kolei wy-soka skłonność miesz-kańców państw zachod-niej Europy do płacenia

Pomiędzy gorącym patriotyzmem rozliczenia Niezbyt dobre wyniki w kolejnych edycjach United Nations E-Government Survey pokazują, że daleko nam jeszcze do autentycznego rozwojuspołeczeństwa informacyjnego

Przemysław

Szabat doradca

podatko-

wy SSW

Spaczyński,

Szczepaniak

i Wspólnicy,

członek

Komitetu

Podatkowego

Pracodaw-

ców RP

Badania pokazują, że je-żeli obywatele z państwo różnej mentalności po-datkowej, takich jak Wło-chy i Wielka Brytania,znajdą się w identycz-nych warunkach insty-tucjonalnych, wówczas prezentują skłonność do płacenia podatków nazbliżonym poziomie.

Płacenie podatkównigdy nie jest opartewyłącznie na zaufaniu państwa do obywatelai zawsze będzie kojarzo-ne z przykrym obywatel-skim obowiązkiem. Jaktwierdzą Stephen Lea, Ro-ger Tarpy i Paul Webley,„podatki są sprawiedliwewtedy i tylko wtedy, gdysą postrzegane jako spra-wiedliwe” (The individualin the Economy. A Surveyof Economic Psychology,University Press, Cam-bridge 1987). Wewnętrz-ne przekonanie, że sązbyt wysokie, wpływana niechęć obywateli dosystemu podatkowego,co może się przyczynić dopodjęcia działań zmierza-jących do unikania bądźteż uchylania się od opo-datkowania.

Obywatele powinnibyć jednak świadomi, żepoprzez płacenie podat-ków aktywnie uczest-niczą w budowaniuwspólnego dobrobytu.

Jak powiedział O.W. Hol-mes, amerykański sędzia Sądu Najwyższego: „Po-datki są ceną, jaką płaci-my za rozwój cywilizacji”.Trudno się z tym nie zgo-dzić – bez skutecznegoi wydajnego systemupodatkowego marzenieo stworzeniu cywilizo-wanego i rozwiniętegospołeczeństwa może się nigdy nie ziścić.

Przykładowo, Włosiusprawiedliwiają wła-sną moralność w zakresie płacenia podatków przezpostawienie wewnętrznejtezy, że państwo, które prawidłowo i skutecznie ściąga podatki, równieżich oszukuje. Sprawie-dliwy system podatkowy powinien być oparty najasnych zasadach, dziękiktórym będzie w stanie zachęcić obywateli doregularnego i rzetelne-go wywiązywania się ze swoich obowiązków po-datkowych.

W poczuciuodpowiedzialności

Wzorcowym przykładem realizacji obowiązków podatkowych w ramachzawartej umowy spo-łecznej jest Szwajcaria.Dzięki dobrze rozwinię-temu systemowi demo-kracji bezpośredniej orazpodziałowi państwa na mniejsze obszary (kan-tony) obywatele Szwaj-carii czują się odpowie-dzialni za dobrobyt swojejojczyzny.

Podobna postawa do-minuje w północnej Eu-ropie, podczas gdy oby-watele takich krajów, jakPortugalia, Włochy, Grecjai Hiszpania, notorycznieunikają wywiązywania się ze zobowiązań podat-kowych. Wpływ na to ma

wiele czynników – jednymz nich jest patriotyzm.

Jak pokazują badania przeprowadzone przezKai Konrada i Salmai Qa-riego, istnieje pozytyw-na zależność pomiędzy poczuciem patriotyzmu a płaceniem podatków,zwłaszcza w czasie woj-ny, gdy wielu polityków odwołuje się gorąco do idei patriotyzmu i dumy narodowej, próbującw ten sposób zwięk-szyć wpływy budżetowe bądź też zapewnić apro-batę społeczeństwa dlaprzeprowadzenia re-formy podatkowej (Kai A. Konrad, Salmai Qari,The Last Refuge of a Sco-undrel? Patriotism andTax Compliance, Toulo-use School of Economics2009).

Przykładowo w okresieII wojny światowej De-partament Skarbu Pań-stwa Stanów Zjedno-czonych wykorzystywał środki masowego prze-kazu w celu zwiększeniatożsamości narodowejwśród Amerykanów, li-cząc na pozyskanie do-datkowych środków fi-nansowych niezbędnychdo prowadzenia działań wojennych. Rząd zaan-gażował nawet same-go Walta Disneya – do wyprodukowania filmu o Kaczorze Donaldzie, w którym to główny bo-hater dowiaduje się, żejego przywilejem jakoprzeciętnego obywatela jest płacenie podatków.Na początku przejawia on niechęć do płace-nia podatków, bojąc sięwypełniania skompli-kowanych formularzypodatkowych, po czymdochodzi jednak do prze-konania, że wypełnienie

formularzy podatkowych jest stosunkowo proste, a obciążenie domowe-go budżetu związane z płaceniem podatków symboliczne. Jednocze-śnie, płacąc podatki, Ka-czor Donald ma poczuciespełnienia patriotyczne-go obowiązku, ponieważwpłacone przez niego kwoty zostaną wykorzy-stane w szczytnym celu.

Nie tylko jednak po-czucie wypełnienia pa-triotycznego obowiąz-ku wpływa na podejście obywateli do systema-tycznego uiszczania swoich zobowiązań po-datkowych. Jak twierdzi wielu badaczy, m.in. Ben-no Torgler, obywatele są bardziej skłonni płacić podatki wówczas, gdy są przekonani, że środkipieniężne z podatków zo-staną rozdystrybuowane przez rządzących w spo-sób efektywny i transpa-rentny. Natomiast jeże-li instytucje rządowe są postrzegane przez społe-czeństwo jako skorum-powane i marnotrawią-ce wpływy z podatków, skłonność do płacenia podatków maleje (Ben-no Torgler, Friedrich Schneider, The Impactof Tax Morale and Insti-tutional Quality on the Shadow Economy, IZA, January 2007).

Ostatnie badania opi-nii publicznej wskazują, że mieszkańcy południo-wej Europy konsekwent-nie uważają rządy swoich państw za skorumpowa-ne oraz niebędące w sta-nie zapewnić wystar-czającej jakości usług publicznych. Z kolei wy-soka skłonność miesz-kańców państw zachod-niej Europy do płacenia

Tytuł: Pomiędzy gorącym patriotyzmem a poczuciem krzywdyAutor: Przemysław Szabat Zródło: Dziennik Gazeta Prawna Mediatyp: prasa

Data wydania: 29.4.2016 Specyfikacja: PL - Dziennikiogólnopolskie

Częstotliwość: dziennik

Strona: 44 Tematyka: publicystyka i opinie Nakład: 65952Link: Rubryka: Gazeta Prawna Rozpowszech

niono:58157

Ocena: Temat: Pracodawcy RP AVE: 79 694 PLN

Wycinek elektroniczny opracowała firma NEWTON Media sp. z o.o.www.newtonmedia.pl

B45

a poczuciem krzywdypodatków jest bezpo-średnim odzwierciedle-niem ich przekonania, że podatki mają na celu zapewnienie sprawnego funkcjonowania systemu świadczonych usług pu-blicznych, z których chęt-nie korzystają (Charron N., Dijkstra L., Lapuente V. Regional Governance Matters: Quality of Go-vernment within Eu-ropean Union Member States, Regional Stu-dies, 2013). To prowadzi do konkluzji, że istnieje korelacja pomiędzy pła-ceniem podatków a jako-ścią administracji pań-stwowej.

Normy kulturowe

Innym czynnikiem róż-nicującym świadomość podatkową obywateli poszczególnych państw jest odwołanie do norm kulturowych i wartości obowiązujących w danym społeczeństwie.

Obywatele państw po-łudniowej Europy dbają przede wszystkim o ro-dzinę oraz grono najbliż-szych przyjaciół, żyjąc jednocześnie w przeko-naniu, iż są zobowiązani do etycznego postępowa-nia wyłącznie w relacjach z najbliższymi. Jednocze-śnie poza kręgiem osób najbliższych prezentują egoistyczne i oportu-nistyczne zachowania. Natomiast obywatele państw północnej Eu-ropy często podkreślają swoją autonomię i in-dywidualizm jednostki, jednocześnie przeno-sząc standardy etyczne obowiązujące w rela-cjach z najbliższymi na standardy postępowania w sferze obywatelskiej (w tym dotyczące płacenia podatków).

Dlatego przyczyn kry-zysu fiskalnego w Grecji, Włoszech i Hiszpanii nie należy upatrywać w słabo-

ści instytucji państwowych czy źle zaprojektowanych przepisach prawa podat-kowego. Powodem są uwa-runkowania kulturowe społeczeństw południowej Europy, które nie są w sta-nie wpłynąć na przyjęcie odpowiedniej postawy obywateli, zapewniającej skuteczny pobór podatku.

Niemniej jednak osoby wychowane w określonej mentalności podatkowej zmieniają swoje zacho-wania dotyczące płace-nia podatków, w sytuacji gdy znajdą się w nowym otoczeniu. Jak pokazują badania, jeżeli obywa-tele z państw o różnej mentalności podatkowej (w tym wypadku – Włoch i Wielkiej Brytanii) znaj-dą się w takich samych warunkach instytucjo-nalnych, wówczas pre-zentują skłonność do płacenia podatków na zbliżonym poziomie (N. Zhang, G. Andrighet-to, S. Ottone, F. Ponza-no, S. Steinmo „Willing to Pay?” Tax Compliance in Britain and Italy: An Experimental Analysis”).

Polska zaradność

Jak na tle innych państw Unii Europejskiej prezen-tuje się mentalność po-datkowa Polaków? Po-lacy, jak również i inni obywatele państw Euro-py Środkowo-Wschod-niej (w szczególności tych, które przeszły pro-ces transformacji), prze-jawiają silną niechęć do płacenia podatków. Głów-nymi przyczynami są postsocjalistyczna prze-szłość, w której oszustwa podatkowe były uważane za działania antysyste-mowe, jak również fakt, że obowiązek płacenia podatku dochodowego został nałożony na oby-wateli dopiero po prze-prowadzeniu transfor-macji.

W świadomości wie-lu Polaków niepłacenie podatków nie wywołuje negatywnych emocji do dnia dzisiejszego i jest przejawem zaradno-ści gospodarczej, a nie okradania własnego państwa.

Podejścia do płacenia podatków nie zmienia również fakt, że pomię-dzy Polską, a jej obywa-telami istnieje silna więź emocjonalna. Jak poka-zują najnowsze badania opinii publicznej prze-prowadzone przez ARC Rynek i Opinia, jedynie 23 proc. ankietowanych uważa płacenie podat-ków za przejaw patrio-tyzmu (Polski patrio-ta zna historię, ale nie musi płacić podatków, wrzesień 2015 r., bada-nie przeprowadzone na grupie 1000 dorosłych respondentów). Płace-nie podatków nie jest więc kojarzone w Pol-sce z dbaniem o dobro publiczne.

Prawo nie sprzyja

Na poprawę mentalności płacenia podatków nie wpływa również fakt, że polski system podatkowy jest mało przyjazny podat-nikom. W najnowszym raporcie Paying Taxes 2015 znalazł się on na od-ległym, 87. miejscu. Wśród przyczyn tak niskiej pozy-cji Polski w tym rankingu wskazywany jest niestabil-ny oraz nieprzejrzysty sys-tem prawa podatkowego.

Jak wynika z zestawie-nia prowadzonego przez Radę Podatkową Lewia-tan, od 1 maja 2004 r. do 31 sierpnia 2015 r. we-szło w życie 2268 zmian przepisów podatko-wych, co daje średnią ponad 200 mniejszych lub większych zmian na rok. Niestety, ten prawodawczy zapał nie przekłada się na jakość

stanowionego prawa, które nadal pozostaje w pewnych miejscach zbyt ogólne, w innych zbyt szczegółowe, a przy tym często niespójne lub wieloznaczne. U podat-ników wywołuje to do-datkową frustrację, po-nieważ oprócz doznania uszczerbku ekonomicz-nego są oni zobowiąza-ni do nieustannego za-poznawania się z coraz to nowymi pomysłami podatkowymi. Brak sta-

bilnych i jasnych zasad dotyczących rozliczeń podatkowych wpływa więc na osłabienie mo-ralności podatkowej i zwiększa ryzyko nie-uczciwych zachowań podatników.

Tak długo jak system podatkowy będzie po-strzegany jako opresyj-ny i niesprawiedliwy, tak długo niepłacenie podatków będzie trak-towane jako akt samo-obrony. ©℗

B45

a poczuciem krzywdypodatków jest bezpo-średnim odzwierciedle-niem ich przekonania,że podatki mają na celu zapewnienie sprawnego funkcjonowania systemu świadczonych usług pu-blicznych, z których chęt-nie korzystają (CharronN., Dijkstra L., LapuenteV. Regional Governance Matters: Quality of Go-vernment within Eu-ropean Union MemberStates, Regional Stu-dies, 2013). To prowadzi do konkluzji, że istnieje korelacja pomiędzy pła-ceniem podatków a jako-ścią administracji pań-stwowej.

Normy kulturowe

Innym czynnikiem róż-nicującym świadomość podatkową obywateliposzczególnych państw jest odwołanie do norm kulturowych i wartościobowiązujących w danym społeczeństwie.

Obywatele państw po-łudniowej Europy dbają przede wszystkim o ro-dzinę oraz grono najbliż-szych przyjaciół, żyjąc jednocześnie w przeko-naniu, iż są zobowiązani do etycznego postępowa-nia wyłącznie w relacjach z najbliższymi. Jednocze-śnie poza kręgiem osób najbliższych prezentująegoistyczne i oportu-nistyczne zachowania.Natomiast obywatele państw północnej Eu-ropy często podkreślająswoją autonomię i in-dywidualizm jednostki, jednocześnie przeno-sząc standardy etyczne obowiązujące w rela-cjach z najbliższymi nastandardy postępowania w sferze obywatelskiej (w tym dotyczące płaceniapodatków).

Dlatego przyczyn kry-zysu fiskalnego w Grecji, Włoszech i Hiszpanii nienależy upatrywać w słabo-

ści instytucji państwowych czy źle zaprojektowanych przepisach prawa podat-kowego. Powodem są uwa-runkowania kulturowe społeczeństw południowej Europy, które nie są w sta-nie wpłynąć na przyjęcie odpowiedniej postawy obywateli, zapewniającej skuteczny pobór podatku.

Niemniej jednak osobywychowane w określonejmentalności podatkowej zmieniają swoje zacho-wania dotyczące płace-nia podatków, w sytuacjigdy znajdą się w nowym otoczeniu. Jak pokazująbadania, jeżeli obywa-tele z państw o różnejmentalności podatkowej (w tym wypadku – Włochi Wielkiej Brytanii) znaj-dą się w takich samych warunkach instytucjo-nalnych, wówczas pre-zentują skłonność do płacenia podatków na zbliżonym poziomie(N. Zhang, G. Andrighet-to, S. Ottone, F. Ponza-no, S. Steinmo „Willing to Pay?” Tax Compliance in Britain and Italy: An Experimental Analysis”).

Polska zaradność

Jak na tle innych państw Unii Europejskiej prezen-tuje się mentalność po-datkowa Polaków? Po-lacy, jak również i inniobywatele państw Euro-py Środkowo-Wschod-niej (w szczególnościtych, które przeszły pro-ces transformacji), prze-jawiają silną niechęć dopłacenia podatków. Głów-nymi przyczynami są postsocjalistyczna prze-szłość, w której oszustwapodatkowe były uważane za działania antysyste-mowe, jak również fakt, że obowiązek płaceniapodatku dochodowego został nałożony na oby-wateli dopiero po prze-prowadzeniu transfor-macji.

W świadomości wie-lu Polaków niepłacenie podatków nie wywołujenegatywnych emocji dodnia dzisiejszego i jestprzejawem zaradno-ści gospodarczej, a nieokradania własnegopaństwa.

Podejścia do płaceniapodatków nie zmienia również fakt, że pomię-dzy Polską, a jej obywa-telami istnieje silna więźemocjonalna. Jak poka-zują najnowsze badania opinii publicznej prze-prowadzone przez ARCRynek i Opinia, jedynie23 proc. ankietowanychuważa płacenie podat-ków za przejaw patrio-tyzmu (Polski patrio-ta zna historię, ale niemusi płacić podatków, wrzesień 2015 r., bada-nie przeprowadzone nagrupie 1000 dorosłychrespondentów). Płace-nie podatków nie jestwięc kojarzone w Pol-sce z dbaniem o dobropubliczne.

Prawo nie sprzyja

Na poprawę mentalności płacenia podatków niewpływa również fakt, żepolski system podatkowyjest mało przyjazny podat-nikom. W najnowszym raporcie Paying Taxes2015 znalazł się on na od-ległym, 87. miejscu. Wśród przyczyn tak niskiej pozy-cji Polski w tym rankinguwskazywany jest niestabil-ny oraz nieprzejrzysty sys-tem prawa podatkowego.

Jak wynika z zestawie-nia prowadzonego przezRadę Podatkową Lewia-tan, od 1 maja 2004 r. do31 sierpnia 2015 r. we-szło w życie 2268 zmianprzepisów podatko-wych, co daje średnią ponad 200 mniejszychlub większych zmian na rok. Niestety, tenprawodawczy zapał nieprzekłada się na jakość

stanowionego prawa,które nadal pozostaje w pewnych miejscach zbyt ogólne, w innychzbyt szczegółowe, a przytym często niespójne lub wieloznaczne. U podat-ników wywołuje to do-datkową frustrację, po-nieważ oprócz doznania uszczerbku ekonomicz-nego są oni zobowiąza-ni do nieustannego za-poznawania się z coraz to nowymi pomysłami podatkowymi. Brak sta-

bilnych i jasnych zasad dotyczących rozliczeńpodatkowych wpływawięc na osłabienie mo-ralności podatkowej i zwiększa ryzyko nie-uczciwych zachowań podatników.

Tak długo jak system podatkowy będzie po-strzegany jako opresyj-ny i niesprawiedliwy,tak długo niepłaceniepodatków będzie trak-towane jako akt samo-obrony. ©℗

Tytuł: Pomiędzy gorącym patriotyzmem a poczuciem krzywdyAutor: Przemysław Szabat Zródło: Dziennik Gazeta Prawna Mediatyp: prasa

Data wydania: 29.4.2016 Specyfikacja: PL - Dziennikiogólnopolskie

Częstotliwość: dziennik

Strona: 44 Tematyka: publicystyka i opinie Nakład: 65952Link: Rubryka: Gazeta Prawna Rozpowszech

niono:58157

Ocena: Temat: Pracodawcy RP AVE: 79 694 PLN

Wycinek elektroniczny opracowała firma NEWTON Media sp. z o.o.www.newtonmedia.pl