Polska w strefie euro - raport z badań nt. Unii Gospodarczo-Walutowej

POLSKA W STREFIE EURORaport z badań na temat Unii Gospodarczo-Walutowej

Redakcja naukowa: Krzysztof Opolski

Jarosław Górski

Redakcja naukowa: prof. dr hab. Krzysztof Opolski, mgr Jarosław Górski

Recenzja naukowa: prof. dr hab. Bogusław Pietrzak

POLSKA W STREFIE EURO

Wydawca:Narodowy Bank Polskiul. Świętokrzyska 11/2100-919 Warszawatel.: (22) 653 29 92fax: (22) 585 43 75www.nbp.pl

Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i przedrukowywanie całości lub fragmentów niniejszej pracy bez zgody wydawcy zabronione.

e-book zrealizowany przezWydział Nauk EkonomicznychUniwersytetu Warszawskiegow ramach projektu II edycjistudiów podyplomowych

„Mechanizmy funkcjonowania strefy Euro” dofinansowanychprzez Narodowy Bank Polski

Warszawa, październik 2011

Raport z badań na temat Unii Gospodarczo-Walutowej

Od aUtORóW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

dzIałalNOŚć dEPaRtaMENtU EdUKacJI I WydaWNIctW NBP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

dzIałalNOŚć BIURa INtEGRacJI zE StREfą EURO NBP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Krzysztof Opolski, Jarosław Górski, POlSKa a StREfa EURO – RaPORt z PROJEKtU BadaWczEGO . . . cel, metodyka badania, charakterystyka grupy badawczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wyniki badania pierwotnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wyniki badania powtórnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ludwik Kotecki, PRzyGOtOWaNIa POlSKI dO WPROWadzENIa EURO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Stefan Marek Grochalski, EURO – WSPólNa WalUta. REflEKSJE OByWatEla UNII EUROPEJSKIEJ . . .

zenon Stachowiak, KONKURENcI EURO dO ROlI WalUty MIędzyNaROdOWEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bogumiła Mucha-leszko, EStONIa W StREfIE EURO – EfEKtyWNy PROcES dOStOSOWaWczy . . . . . . .

Jacek Pietrucha, ROla NIEStaBIlNEGO BOOMU KREdytOWEGO W NaRaStaNIU NIERóWNOWaGI zEWNętRzNEJ W StREfIE EURO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Stanisław Rudolf, PERSPEKtyWy UNII EUROPEJSKIEJ I EURO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Michał Buszko, KRyzyS W StREfIE EURO – UtRata WIaRyGOdNOŚcI czy SzaNSa WzMOcNIENIa WSPólNEJ WalUty? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

11

13

15152040

69

73

77

83

87

91

95

SPIS TREścI

Od aUtORóW 7

OD AUTORÓW

W 2009 r. została zainaugurowana pierwsza edycja ogólnopolskich studiów podyplomowych „Mecha-nizmy funkcjonowania strefy euro”, realizowanych z inicjatywy i z dofinansowaniem Narodowego Banku Polskiego. ówcześnie perspektywa przyjęcia wspólnej europejskiej waluty przez Polskę wydawa-ła się bliższa, niż obecnie. Rozwój światowego kry-zysu finansowo-gospodarczego, jego reminiscencje w Europie oraz kryzys finansów publicznych niektó-rych krajów członkowskich Unii Europejskiej posta-wiły szereg pytań nie tylko o bilans kosztów i korzy-ści wejścia Polski do strefy euro, ale również o sta-bilność i perspektywy rozwoju, a wręcz przetrwania Unii Gospodarczo-Walutowej.

Na koniec 2010 r. Profesor Marek Belka, Prezes Naro-dowego Banku Polskiego prognozował, że „najwięk-szym zagrożeniem dla polskiej gospodarki może okazać się w 2011 roku sytuacja w strefie euro” (Reu-ters, 2010.12.30). Mniej więcej w tym samym czasie ludwik Kotecki, Pełnomocnik Rządu ds. Wprowadze-

nia Euro przez Rzeczpospolitą Polską, zapowiadał, że najwcześniejszą realną datą zamiany złotego na euro jest rok 2015, choć „intencją Polski jest szyb-kie wypełnienie kryteriów konwergencji i przyję-cie wspólnej europejskiej waluty tak szybko, jak to będzie możliwe” (PaP, 2011.01.04). Rozwój zdarzeń w kolejnych miesiącach, w tym widmo bankructwa Grecji i obawy o możliwość wybuchu podobnego kryzysu w innych krajach strefy euro spowodowały, że dziś trudno o rzetelne prognozy daty zastąpie-nia polskiego złotego europejską walutą. zdaniem Profesora Marka Belki, euro jako wspólna waluta przetrwa, choć odroczeniu w czasie uległ moment pełnego uczestnictwa Polski w Unii Gospodarczo-Walutowej.

Niemniej, pomimo tych uwarunkowań, projekt kształcenia podyplomowego z zakresu mechani-zmów funkcjonowania strefy euro jest kontynu-owany, a nawet rozwijany. Nie traci nic na aktual-ności, gdyż studia realizują szerszą, niż wynikającą

8 Od aUtORóW

z bieżącej sytuacji w Unii Europejskiej, edukacyjną misję Narodowego Banku Polskiego. Głównym ce-lem projektu jest edukacja ekonomiczna liderów wybranych grup społecznych i zawodowych nt. za-sad funkcjonowania strefy euro oraz historii wspól-nej waluty europejskiej. Projekt adresowany jest do różnych środowisk opiniotwórczych takich jak: absolwentów studiów licencjackich, magisterskich, nauczycieli ekonomii i pracowników administracji samorządowej. cel główny przedsięwzięcia jest re-alizowany poprzez podnoszenie i doskonalenie kwa-lifikacji zawodowych uczestników studiów pody-plomowych w zakresie funkcjonowania strefy euro, historii jej powstania i ewolucji (a w tym: korzyści i kosztów społecznych i ekonomicznych w związ-ku z przystąpieniem do strefy euro; charakterystyki systemów finansowych krajów strefy euro, wpływu wspólnej waluty na konkurencyjność gospodarki i in.). Projekt ma za zadanie rozszerzać świadomość i wiedzę praktyczną, finansową i organizacyjną, a także wyjaśnić wszelkie niuanse związane z funk-cjonowaniem strefy euro.

Realizacja tego dużego projektu, opartego na za-awansowanym programie kształcenia, była możliwa również dzięki możliwościom edukacyjnym polskich uczelni wyższych (ich potencjałowi naukowemu i dydaktycznemu oraz sprawności organizacyjnej). Uczelnie włączone w przedsięwzięcie w sposób praktyczny wdrażają w życie misję dostarczenia swoim dorosłym studentom najnowszej wiedzy podnoszącej świadomość ekonomiczną społeczeń-stwa. Program edukacji ekonomicznej, którego efek-tem jest wykształcenie grona (sieci) specjalistów z zakresu integracji gospodarczej i walutowej, wpi-suje się w budowę kapitału społecznego w naszym kraju – kapitału, którego poziom w Polsce tak nisko oceniany jest w wielu rankingach konkurencyjności międzynarodowej, co wydatnie rzutuje na szanse rozwojowe naszego kraju.

Jednym z elementów II edycji studiów było przepro-wadzenie projektu badawczego na grupie studen-tów uczelni realizujących program „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”. W dwukrotnie przepro-

wadzonej ankiecie (w toku i na koniec studiów) uzy-skano zwrot łącznie 1173 ankiet z odpowiedziami dotyczącymi oceny obecnej i przyszłej sytuacji Unii Europejskiej oraz postrzeganych kosztów i korzy-ści wejścia Polski do strefy euro. Ponadto, kwestio-nariusz posłużył ocenie samego projektu studiów podyplomowych, badanie miało więc również cele dotyczące szeroko pojętej ewaluacji przedsięwzięcia pod kątem jego wartości merytorycznej i satysfak-cji absolwentów. Wnioski z badania są przydatnym materiałem dla potrzeb doskonalenia programu stu-diów oraz jego zasad organizacyjnych.

W wyniku porównania odpowiedzi udzielanych w trakcie i po zakończeniu projektu edukacyjnego, ustalono, iż osoby ankietowane w drugim etapie ba-dania:

• wyżej oceniały obecną sytuację w strefie euro,• wyżej oceniały przyszłość strefy euro w per-

spektywie 5 lat,• częściej chciały wprowadzenia euro w Polsce,• pozytywniej oceniały konsekwencje oraz bi-

lans strat i korzyści dla poszczególnych grup (przedsiębiorców, eksporterów, rolników, in-stytucji finansowych, gospodarstw domowych, budżetu państwa, turystów, różnych grup wie-kowych i in.),

• wyżej oceniały zalety dla siebie z wprowadze-nia euro,

• wyżej oceniały stopień przygotowań wejścia Polski do strefy euro.

Wyniki te mogą świadczyć o poprawie przygotowa-nia merytorycznego respondentów do analizy krót-ko- i długookresowych konsekwencji sytuacji w Unii Europejskiej i strefie euro, czego potwierdzeniem jest wynik, wskazujący, iż 97% ankietowanych pozytyw-nie odpowiedziało na pytanie, czy wskutek uczest-nictwa w studiach podyplomowych uzyskało istot-ny wzrost własnej wiedzy na temat mechanizmów funkcjonowania strefy euro (w tym 30,7% odpowie-dzi „zdecydowanie tak”). Ponadto, 90,4% responden-tów wysoko oceniło poziom całościowej satysfakcji z uczestnictwa w studiach podyplomowych (suma odpowiedzi „raczej tak”, „tak”, „zdecydowanie tak”).

Od aUtORóW 9

Niniejszy raport poświęcony jest prezentacji wyni-ków uzyskanych w ww. projekcie badawczym, jak również zawiera zbiór esejów na temat szeroko rozu-mianej problematyki integracji europejskiej ze szcze-gólnym uwzględnieniem kwestii integracji waluto-wej i przyszłości strefy euro. dziękujemy autorom za udostępnione eseje, jak również składamy serdecz-ne podziękowania Kierownikom i Koordynatorom

studiów podyplomowych „Mechanizmy funkcjo-nowania strefy euro”, bez których zaangażowania projekt badawczy nie mógłby zostać zrealizowany. Przede wszystkim jednak dziękujemy wszystkim studentom 17 uczelni – za wolę studiowania trudnej materii ekonomii integracji europejskiej, za czas i wy-siłek poświęcony na zdobywanie wiedzy, budowanie relacji oraz zaangażowanie w projekt badawczy.

prof. dr hab. Krzysztof Opolskimgr Jarosław Górski

absolwenci o studiach „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”

Agnieszka Jeżewska: „Traktuję te studia jako konieczność, potrzebę i wygodę. Korzyści mają zatem dla mnie charakter dualny. Wewnętrzne, czyli wszystko to, co niesie za sobą wiedza dla mnie – przyjemność, nowe wizje, perspektywy, szanse. Ja się czuję po prostu bogatsza, dostałam impuls do dalszego doskonalenia. Drugi ka-nał to korzyści dla mojego otoczenia (bliższego i dalszego). Podnoszę więc konkurencyjność swoją, ale poprzez egzystencję w konkretnym środowisku również otoczenie jest bardziej konkurencyjne. Myślę, że znajomość mechanizmów funkcjonowania obszarów walutowych pomoże mi myśleć globalnie, a działać lokalnie. Mogę transponować je na różne sfery mojej działalności i optymalizować korzyści z tego płynące np.: umiejętność myślenia kalkulacyjnego, a więc zestawiania korzyści z kosztami, transformacji zagrożeń w szanse a te w wy-mierne profity itd., ale i osadzać wizje w ramy instytucjonalne (ekonomiczne, prawne, kulturowe). Warto, bo jestem Europejką, a co za tym idzie, odpowiadam za Europę.”

Mateusz Balcerowicz: „Studia na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego zaskakują łatwością zrozumienia, skomplikowanego na pierwszy rzut oka, materiału funkcjonowania europejskiej unii walutowej. Zajęcia z wybitnymi teoretykami, jak również z praktykami ekonomii życia codziennego szybko pozwalają odnaleźć się w gąszczu ścisłych zagadnień. Duża liczba przykładów i ciekawe materiały ułatwia-ją zrozumienie mechanizmów ekonomicznych nie-ekonomistom. Mechanizmy funkcjonowania strefy euro to ciekawa przygoda intelektualna pozwalająca oderwać się od utartych schematów poznawczych. Dzięki tym studiom łatwiej odnaleźć się w prezentowanych na co dzień, a nie do końca objaśnianych, zagadnieniach ma-kroekonomii w wydaniu europejskim. Gorąco polecam.”

Hubert Gniadowicz: „Rzadko mamy możliwość studiowania materiału, który aż tak mocno odnosi się do bie-żących wydarzeń. Studia posiadają zróżnicowaną formułę, dzięki której nie sposób się nudzić, stanowią przy tym doskonały bodziec do pogłębiania wiedzy z zakresu euro.”

Rafał Mierzejewski: „Na początku kursu obawiałem się, że finansowanie programu przez NBP skutkować bę-dzie jakimś rodzajem indoktrynacji, szkolenia bezkrytycznych zwolenników euro. Obawy były nieuzasadnione. Studia uczą podejścia interdyscyplinarnego w ekonomii. Brawa także dla autorów programu za rozbudowaną analizę strategiczną na kursie. Euro jako narzędzie przyszłego wzrostu i bodziec do reformowania kraju, jestem na tak!!! Polecam zastanawiających się nad uczestnictwem w następnych kursach, szczególnie bankierom, in-nym pracownikom sektora finansowego oraz urzędnikom resortów gospodarczych.”

Uczelnie realizujące projekt studiów podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowany przez Narodowy Bank Polski:

Uniwersytet w Białymstoku, Uniwersytet Gdański, Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Uniwersytet łódzki, Uniwersytet Marii curie-Skłodowskiej w lublinie, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Uniwersytet Opolski, Uniwersytet Rzeszowski, Uniwersytet Szczeciński, Wyższa Szkoła Bankowa w toruniu i Bydgoszczy, Uniwersytet zielonogórski, Wyższa Szkoła finansów i Prawa w Bielsku-Białej, Uniwersytet Warszawski.

dzIałalNOŚć dEPaRtaMENtU EdUKacJI I WydaWNIctW NBP 11

DzIAłALNOść DEPARTAMENTU EDUKAcJI

I WyDAWNIcTW NBP

Edukacja ekonomiczna jest ważnym instrumentem wsparcia podstawowych zadań banku centralnego poprzez budowanie stabilności zachowań na rynku finansowym i dojrzałości korzystania z jego instru-mentów, wpływanie na rozwój systemów finanso-wych oraz kształtowanie kapitału społecznego wa-runkującego rozwój gospodarczy. Narodowy Bank Polski uzyskał na polu takiej aktywności miano jed-nego z liderów w zgodnej opinii wyrażanej na wielu międzynarodowych forach wymiany doświadczeń w zakresie edukacji ekonomicznej (Europejskiego Systemu Banków centralnych, Organizacji Współ-pracy Gospodarczej i Rozwoju i in.). Konieczność realizowania przez Narodowy Bank Polski działań w tym zakresie jest konsekwencją wielu różnorod-nych uwarunkowań. Należy do nich zaliczyć przede wszystkim niski poziom wiedzy ekonomicznej Po-laków, którego przejawem jest m.in. wykluczenie finansowe, wnioski wynikające z rozwoju systemu finansowego i międzynarodowej oraz regionalnej sytuacji gospodarczej (m.in. związane ze świato-

wym kryzysem ekonomicznym, kryzysem zaufania do strefy euro, zagrożeniem spowolnienia wzrostu gospodarczego i tendencjami inflacyjnymi), a tak-że inne czynniki, do których należy zaliczyć proces tworzenia edukacyjnej placówki NBP „centrum Pie-niądza” oraz prawdopodobną perspektywę wejścia Polski do strefy euro.

Jednostką organizacyjną odpowiedzialną za prowa-dzenie działalności edukacyjnej NBP jest Departa-ment Edukacji i Wydawnictw. do głównych zadań departamentu Edukacji i Wydawnictw zaliczono:

• upowszechnianie wiedzy o zasadach funkcjo-nowania rynku finansowego, kształtowanie postaw sprzyjających jego stabilności i rozwo-jowi systemu finansowego;

• podnoszenie poziomu znajomości zagadnień ekonomicznych w społeczeństwie, w tym w zakresie roli i misji NBP, prowadzenia poli-tyki pieniężnej, działalności instytucji finan-sowych oraz Unii Gospodarczej i Walutowej

12 dzIałalNOŚć dEPaRtaMENtU EdUKacJI I WydaWNIctW NBP

(m.in. działalności Europejskiego Banku cen-tralnego, Europejskiego Systemu Banków cen-tralnych, wspólnej waluty europejskiej);

• kształtowanie postaw sprzyjających przedsię-biorczości;

• upowszechnianie wiedzy o obrocie bezgotów-kowym, przeciwdziałanie wykluczeniu finanso-wemu i kształtowanie odpowiedzialności przy podejmowaniu decyzji finansowych, w tym m.in. w zarządzaniu budżetem domowym i ko-rzystaniu z usług finansowych;

• wspieranie środowisk naukowych, akademic-kich i oświatowych w rozwijaniu edukacji eko-nomicznej;

• popularyzowanie wiedzy na temat dziedzic-twa ekonomicznego i historii pieniądza, w tym za pośrednictwem centrum Pieniądza NBP;

• promowanie nowoczesnych postaw wpływa-jących na kształtowanie kapitału społecznego, związanego z rozwojem gospodarczym.

Istotnym elementem działalności edukacyjnej NBP są studia podyplomowe „Mechanizmy funkcjonowa-nia strefy euro” realizowane przez 17 uczelni na tere-nie całego kraju. Ich uczestnicy zapoznają się z histo-rią europejskiej integracji gospodarczej i walutowej oraz funkcjonowaniem wspólnej waluty w kontek-ście globalnym. dzięki temu przedsięwzięciu NBP chciałby zwiększyć społeczną świadomość korzy-ści i kosztów związanych z pełnym uczestnictwem w Unii Gospodarczej i Walutowej oraz przedstawić zmiany gospodarcze, których wprowadzenie będzie niezbędne przed przyjęciem euro w Polsce.

dzIałalNOŚć BIURa INtEGRacJI zE StREfą EURO NBP 13

Biuro Integracji ze Strefą Euro (BIS) zostało utworzo-ne w maju 2007 r. celem przygotowania Raportu na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Pol-skiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej. Był to największy w dziejach NBP projekt badawczy i jednocześnie największy w Polsce projekt dotyczą-cy oceny funkcjonowania strefy euro i wniosków dla Polski. Publikacja Raportu stała się impulsem dla największej jak dotąd kampanii informacyjno-edukacyjnej na temat polskiej drogi do euro realizo-wanej przez NBP w prasie, radiu i telewizji w latach 2000-2010. Raport stał się również inspiracją dla uru-chomienia studiów podyplomowych Mechanizmy

funkcjonowania strefy euro. Na potrzeby tego ogól-nopolskiego projektu realizowanego we współpracy siedemnastoma uczelniami w Polsce BIS przygoto-wało ramy programowe oraz podręcznik.

Obecnie BIS zajmuje się monitorowaniem procesów konwergencji nominalnej i realnej w krajach strefy euro oraz oceną dostosowań i gotowości polskiej gospodarki do pełnego członkowstwa w UGW. W ra-mach prac biura realizowane są również badania na temat przemian w międzynarodowym systemie walutowym, w tym dotyczące międzynarodowej roli euro.

DzIAłALNOść BIURA INTEGRAcJI

zE STREFą EURO NBP

POlSKa a StREfa EURO – RaPORt z PROJEKtU BadaWczEGO 15

POLSKA A STREFA EURO – RAPORT z PROJEKTU BADAWczEGO

Krzysztof Opolski1

Jarosław Górski2

cELE, METODyKA BADANIA, cHARAKTERySTyKA GRUPy BADAWczEJ

celem niniejszego opracowania jest prezentacja wy-ników badania zrealizowanego na studentach II edy-cji ogólnopolskiego projektu rocznych studiów po-dyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” realizowanych przez 17 uczelni z dofinansowa-niem Narodowego Banku Polskiego.

Studia podyplomowe „Mechanizmy funkcjonowa-nia strefy euro” wpisują się w misję edukacyjną Na-rodowego Banku Polskiego, powstały z zamiarem kształcenia ekonomicznego i kształtowania świa-domości ekonomicznej Polaków, ze szczególnym uwzględnieniem działania Unii Gospodarczo-Wa-lutowej. Wchodząc do Unii Europejskiej, Polska zo-bowiązała się do przyjęcia euro. dla minimalizacji

1 Prof. dr hab. Krzysztof Opolski – kierownik Katedry Banko-wości, finansów i Rachunkowości na Wydziale Nauk Ekonomicz-nych Uniwersytetu Warszawskiego 2 Mgr Jarosław Górski – Katedra Bankowości, finansów i Ra-chunkowości na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego

ekonomicznych i społecznych kosztów przyjęcia wspólnej waluty istotne jest zbudowanie świado-mości na temat tego, jakie są mechanizmy działania strefy euro, korzyści płynące z jego używania oraz jakie zmiany gospodarcze i społeczne wywołuje ten proces. Ponadto, dla maksymalizacji zasięgu oddzia-ływania edukacji społecznej, konieczne jest dotarcie do liderów opinii i najbardziej aktywnych przedsta-wicieli różnych środowisk z wysoką jakościowo ofer-tą kształcenia nt. funkcjonowania unii gospodarczo-walutowej.

Realizacji drugiej edycji studiów podyplomowych towarzyszył projekt badawczy, zorientowany na analizę postaw studentów względem Unii Europej-skiej oraz strefy euro, względem perspektyw przyję-cia euro przez Polskę – wraz z oceną kosztów i ko-rzyści tego procesu oraz na analizę jakości projektu studiów podyplomowych.

16 POlSKa a StREfa EURO – RaPORt z PROJEKtU BadaWczEGO

Badanie zostało przeprowadzone w formule dwu-krotnego ankietowania studentów z użyciem wy-standaryzowanego kwestionariusza ankiety.

Studenci wypełniali papierowy kwestionariusz dwu-krotnie: w lutym 2011 r. (tj. na przełomie I i II seme-stru, przed zajęciami dotyczącymi m.in. kosztów i korzyści oraz szans i zagrożeń związanych z pełnym uczestnictwem Polski w UGW) oraz w maju 2011 r. (po zakończonym procesie dydaktycznym, przed egzaminem końcowym). dwukrotne ankietowanie tej samy grupy studentów pozwoliło na dokonanie analiz porównawczych i wychwycenie głównych zmian w zakresie opinii i postaw względem strefy euro i perspektywicznej zamiany złotego na euro. ankiety były w pełni anonimowe (nie zachodziła identyfikacja personaliów respondentów), a w celu zapewnienia większego poczucia anonimowości osób badanych, kodowana była także nazwa uczelni (na kwestionariuszach znajdował się kod składający się z jednej litery i jednej cyfry - np. 2V – przyporząd-kowany danej szkole wyższej).

W kwestionariuszu ankiety w obu turach badania znalazło się 19 pytań, poświęconych:

• ocenie obecnej i przyszłej sytuacji strefy euro (3 pytania zamknięte),

• ocenie zasadności, horyzontu czasu oraz kosz-tów i korzyści przyjęcia euro przez Polskę (7 py-tań zamkniętych i 2 pytania otwarte),

• ocenie przygotowań Polski do akcesji do strefy euro (1 pytanie zamknięte),

• charakterystykom respondentów (6 zamknię-tych pytań metryczkowych).

Ponadto, w badaniu powtórnym na koniec studiów respondenci odpowiadali na dodatkowe 3 pyta-nia zamknięte dotyczące ewaluacji studiów pody-plomowych (efektów edukacyjnych i satysfakcji z uczestnictwa w studiach).

Po uzyskaniu zwrotu kwestionariuszy ankiet doko-nano ich dekodowania oraz poddano analizie staty-stycznej z użyciem metod:

• statystyki opisowej: dla prezentacji rozkładów

odpowiedzi na poszczególne pytania z zasto-sowaniem miar: liczebność, średnia, mediana, odchylenie standardowe, wartość minimalna, wartość maksymalna,

• statystyki matematycznej:• testowanie zróżnicowania odpowiedzi między

respondentami z różnych uczelniami z uży-ciem testu Kruskala-Wallisa, statystyki chi2,

• analizy korelacji rho-Spearmana w celu iden-tyfikacji statystycznie istotnych związków mię-dzy charakterystykami respondentów a udzie-lanymi odpowiedziami,

• testu U Manna-Whitneya dla określenia zróż-nicowania odpowiedzi respondentów między pierwszą a drugą turą badania.

W toku badania otrzymano 1173 wypełnionych kwestionariuszy ankiet z dwóch tur badania (541 w pierwszej i 632 w drugiej turze badania) z 13 szkół wyższych realizujących program studiów wg zało-żeń programowych opracowanych przez Narodowy Bank Polski. Uczelnie wraz z rozkładem liczby re-spondentów są wymienione w tabeli nr 1.

dokonując analizy cech społeczno-ekonomicznych respondentów, należy zauważyć, że ta celowo do-brana grupa nie jest reprezentatywna dla ogółu mieszkańców Polski. zastrzeżenie to jest o tyle istot-ne, iż eliminuje ono możliwość dokonywania uogól-nień wniosków wyciągniętych na podstawie zbada-nej grupy dla całej populacji Polski. Wnioski z badań zachowują ważność dla przebadanej populacji stu-dentów trzynastu ośrodków akademickich.

Bazując na analizie osób badanych w drugiej turze (przy czym charakterystyki te nie odbiegają znaczą-co od cech populacji badanej w pierwszej turze) na-leży zauważyć, że:

• niemal 70% stanowiły kobiety,• ponad 60% osób badanych było w wieku do

30 lat, około ¼ osób badanych stanowiły osoby w wieku od 31 do 40 lat,

• ponad 50% osób badanych stwierdziło, że ich sytuacja materialna jest raczej dobra,


Miejsce odbywania studiów

I tura (02.2011) II tura (05.2011)

liczebność Procent z ogółu liczebność Procent z ogółu

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 50 9,24 59 9,34

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie – Krakowska Szkoła Biznesu

40 7,39 58 9,18

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 45 8,32 39 6,17

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu 41 7,58 51 8,07

Uniwersytet Marii curie-Skłodowskiej w lublinie 49 9,06 59 9,34

Uniwersytet Opolski 24 4,44 34 5,38

Uniwersytet Rzeszowski 35 6,47 37 5,85

Uniwersytet Szczeciński 30 5,55 47 7,44

Uniwersytet w Białymstoku 32 5,91 38 6,01

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie 53 9,8 59 9,34

Uniwersytet Warszawski 38 7,02 50 7,91

Wyższa Szkoła Bankowa w toruniu 60 11,09 55 8,7

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach

44 8,13 46 7,28

RazEM 541 100 632 100

Tabela 1. Rozkład respondentów względem uczelni oraz tur badania.

• ponad 30% osób badanych mieszkało w mie-ście od 100 do 500 tys mieszkańców,

• około 45% osób stanowili pracownicy (różnych szczebli, wraz z właścicielami) przedsiębiorstw; około 30% stanowili pracownicy administracji publicznej.

Szczegółowa charakterystyka respondentów z uwzględnieniem zmiennych: płeć, wiek, wykształ-cenie, sytuacja materialna, miejsce zamieszkania, przynależność do grupy zawodowej oraz wielkość gospodarstwa domowego, zaprezentowane są w ta-belach 2 – 7.


Płeć badanych osóbI tura (02.2011) II tura (05.2011)


Kobiety 371 68,58 439 69,46

Mężczyźni 165 30,50 190 30,06

Brak danych 5 0,92 3 0,47

RazEM 541 100 632 100

Tabela 2. Rozkład płci respondentów.

Tabela 3. Rozkład wieku respondentów.

Tabela 4. Rozkład sytuacji materialnej respondentów.

Płeć badanych osóbI tura (02.2011) II tura (05.2011)


Kobiety 371 68,58 439 69,46

Mężczyźni 165 30,50 190 30,06


RazEM 541 100 632 100

Sytuacja materialna badanych osób

I tura (02.2011) II tura (05.2011)


zdecydowanie dobra 11 2,03 29 4,59

dobra 177 32,72 220 34,81

Raczej dobra 287 53,05 322 50,95

trudno powiedzieć 16 2,96 11 1,74

Raczej zła 32 5,91 43 6,80

zła 9 1,66 3 0,47

zdecydowanie zła 3 0,55 1 0,16


RazEM 541 100 632 100


Tabela 5. Rozkład sytuacji materialnej respondentów.

Tabela 6. Rozkład przynależności do grupy społeczno-zawodowej respondentów.

Miejsce zamieszkaniaI tura (02.2011) II tura (05.2011)


Wieś 98 18,11 105 16,61

Miasto do 20 tys 57 10,54 68 10,76

Miasto 20 - 50 tys 57 10,54 58 9,18

Miasto 50 - 100 tys 55 10,17 82 12,97

Miasto 100 - 500 tys 173 31,98 197 31,17

Miasto 500 tys - 1 mln 60 11,09 70 11,08

Miasto powyżej 1 mln 35 6,47 43 6,80


RazEM 541 100 632 100

Przynależność do grupy społeczno-zawodowej

I tura (02.2011) II tura (02.2011)


Właściciel przedsiębiorstwa 19 3,51 21 3,32

Kadra kierownicza w przedsiębiorstwie 37 6,84 48 7,59

Specjalista w przedsiębiorstwie 106 19,59 132 20,89

Pracownik umysłowy w przedsiębiorstwie 79 14,60 76 12,03

Pracownik fizyczny w przedsiębiorstwie 4 0,74 5 0,79

Kadra kierownicza w administracji publicznej 21 3,88 20 3,16

Specjalista w administracji publicznej 75 13,86 98 15,51

Pracownik umysłowy w administracji publicznej 78 14,42 69 10,92

Pracownik fizyczny w administracji publicznej 0 0,00 1 0,16

Student 92 17,01 129 20,41

Bezrobotny 25 4,62 25 3,96


RazEM 541 100 632 100


Tabela 7. Rozkład wielkości gospodarstwa domowego respondentów.

Wielkość gospodarstwa domowego

I tura (02.2011) II tura (02.2011)


1 osoba 124 22,92 140 22,15

2 osoby 115 21,26 136 21,52

3 osoby 130 24,03 158 25,00

4 osoby 122 22,55 133 21,04

5 i więcej osób 46 8,50 60 9,49


RazEM 541 100 632 100

Struktura niniejszego opracowania jest następująca. W kolejne części znajduje się szczegółowa prezenta-cja wyników badania uzyskanych w jego pierwszej turze, zawierająca rozkłady odpowiedzi na poszcze-gólne pytania (z rozbiciem na uczelnie), analizę zróż-nicowania odpowiedzi na pytania kwestionariusza ankiety względem uczelni oraz analizę wpływu zmiennych społeczno-ekonomicznych responden-tów na udzielane odpowiedzi. Następna część zawie-ra analogiczne badanie zrealizowane dla wyników powtórzonej ankiety, przeprowadzonej na koniec studiów na studentach 13 uczelni prowadzących program „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”. Następnie zaprezentowano wyniki ewaluacji końco-wej studiów, dotyczące efektów edukacyjnych pro-jektu w zakresie wzrostu wiedzy na temat strefy euro, generowania zainteresowania dalszym studiowa-niem tej materii oraz ogólnej satysfakcji studentów z udziału w studiach. Ostatnia część opracowania posłużyła omówieniu statystycznie istotnych zmian w odpowiedziach na pytania, która zaszły między pierwszą, a drugą turą badania. zweryfikowano, jak zmieniały się postawy studentów względem strefy euro oraz ocena racjonalności, jak też pożądanego tempa wejścia Polski do strefy euro, a także poten-cjalnych kosztów i korzyści z tym związanych.

WyNIKI BADANIA PIERWOTNEGO

W badaniu zrealizowanym w lutym 2010 w 13 szko-łach wyższych udział wzięło 541 osób.

SytUacJa W StREfIE EURO

Pierwsze pytanie dotyczyło oceny obecnej sytuacji strefy euro. W tabeli 8 zaprezentowano statystyki opisowe odpowiedzi na to pytanie z podziałem na uczelnie. Średnio rzecz biorąc, sytuacja strefy euro została oceniona jako niejasna („trudno powie-dzieć”), z odchyleniem w stronę oceny negatywnej („raczej zła”). W skali od 1 – bardzo dobra, 4 – trudno powiedzieć do 7 – zdecydowanie zła, średnia ważona ocena w grupie wszystkich respondentów wyniosła 4,13. Najbardziej krytyczną ocenę wyrazili studenci Uniwersytetu Rzeszowskiego i Uniwersytetu Ekono-micznego w Krakowie (średnio po ok. 4,6), natomiast

„raczej pozytywnie” sytuację w strefie euro zrecen-zowali respondenci z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu i Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (odpowiednio: 3,89 i 3,6).

W celu sprawdzenia, czy osoby z różnych uczelni różniły się między sobą pod względem udzielanych odpowiedzi, przeprowadzono test Kruskala-Walli-sa. analiza wykazała istotne statystycznie różnice:


Tabela 8. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 1 „Jaka jest Pani/a zdaniem obecna sytuacja strefy euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – bardzo dobra, 2 – dobra, 3 – raczej dobra, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej zła, 6 – zła, 7 – zdecydowanie zła).

Uczelnia N M Me Sd Min Maks

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie 53 3,6 3 1,1 2 6

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 45 3,89 3 1,11 2 6

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu 41 4 3 1,16 3 7

Uniwersytet Szczeciński 30 4,03 4,5 1,19 2 6

Uniwersytet Marii curie-Skłodowskiej w lublinie 49 4,06 4,5 1,02 3 6

Wyższa Szkoła Bankowa w toruniu 60 4,1 4,5 1,17 2 6


44 4,11 4 1,65 1 8

Uniwersytet Opolski 24 4,13 4 1,33 2 7

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 50 4,14 4 1,18 2 6

Uniwersytet Warszawski 38 4,34 5 1,07 2 6

Uniwersytet w Białymstoku 32 4,41 5 1,41 2 7


40 4,59 5 1,33 3 7

Uniwersytet Rzeszowski 35 4,6 5 0,95 3 6

ŚREdNIa WaŻONa(liczebnością badanych grup)

4,13

N liczebnośćM średniaMe mediana

SD odchylenie standardoweMin wynik minimalnyMaks wynik maksymalny

chi2(12) = 25,16; p < 0,05. Porównania wielokrotne wykazały, że osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Ma-zurskiego w Olsztynie wyżej oceniły obecną sytuację w strefie euro niż osoby z Uniwersytetu Rzeszow-skiego (p < 0,05). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie.

drugie pytanie dotyczyło oceny przyszłości strefy euro w perspektywie najbliższych 5 lat. Ocena ta wypadła nieco lepiej, niż opinia na temat sytuacji bie-żącej i wyniosła 3,65 według skali 1 – bardzo dobra,

4 – trudno powiedzieć, 7 – zdecydowanie zła. Ozna-cza to, że przeciętnie respondenci mieli trudność w dokonaniu jednoznacznej oceny, ale przechylała się ona ku ocenie pozytywnej. Największymi opty-mistami byli studenci Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, zaś najbardziej krytycznie przyszłość strefy euro recenzowali studenci Uniwersytetu Rze-szowskiego.


Tabela 9. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 2 „Jak Pan(i) ocenia przyszłość strefy euro w perspektywie najbliższych 5 lat?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – bardzo dobra, 2 – dobra, 3 – raczej dobra, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej zła, 6 – zła, 7 – zdecydowanie zła).


Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu 41 3,17 3 1,16 2 7




Uniwersytet Marii curie-Skłodowskiej w lublinie 49 3,61 3 1,11 2 6

Wyższa Szkoła Bankowa w toruniu 60 3,71 3 1,07 1 6


40 3,73 3 1,4 1 7

Uniwersytet Szczeciński 30 3,73 3 1,34 2 7




44 4,05 3,5 1,6 1 7

Uniwersytet w Białymstoku 32 4,06 4,5 1,32 2 6


ŚREdNIa WaŻONa(liczebnością badanych grup)

3,65




analiza testem Kruskala-Wallisa wykazała statystycz-nie istotne różnice między odpowiedziami respon-dentów z poszczególnych uczelni: chi2(12) = 42,38; p < 0,001. Porównania wielokrotne dowiodły, że oso-by z Uniwersytetu Rzeszowskiego niżej oceniały przy-szłość strefy euro w perspektywie 5 lat niż osoby z:

• Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsz-tynie (p < 0,05),

• Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,05),

• Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,01).

Pozostałe różnice okazały się być nieistotne staty-stycznie.

celem trzeciego pytania było poznanie opinii re-spondentów na temat tego, jak aktualne problemy w sferze finansów publicznych niektórych krajów strefy euro (grupa krajów PIIGS: Portugalia, Irlandia, Włochy, Grecja, Hiszpania) wpłyną na przyszłość ca-łej Unii Gospodarczo-Walutowej. W tym przypadku ocena była negatywna (ze wskazaniem na „raczej negatywny” lub „negatywny” wpływ) we wszystkich uczelniach, a odpowiedzi osób badanych z poszcze-gólnych uczelni nie różniły się od siebie znacznie (test Kruskala-Wallisa wykazał nieistotne statystycz-nie różnice: chi2(12) = 18,72; p > 0,05).

Tabela 10. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 3 „W jakim stopniu Pani/a zdaniem obecne trudności finansów publicznych niektórych państw strefy euro (m.in. Grecji, Portugalii, Hiszpanii) wpłyną na przyszłość strefy euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie pozytywnie, 2 – pozytywnie, 3 – raczej pozytywnie, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej negatywnie, 6 – negatywnie, 7 – zdecydowanie negatywnie).




Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie 53 5 5 1,16 2 7

Uniwersytet Opolski 24 5 5 1,14 2 7






40 5,2 5 1,02 2 7





44 5,52 5 0,9 3 7

ŚREdNIa WaŻONa (liczebnością badanych grup)

5,11




Tabela 11. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 4 „Czy chciał(a)by Pan(i), aby w Polsce wprowadzono euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie tak, 2 – tak, 3 – raczej tak, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej nie, 6 – nie, 7 – zdecydowanie nie).





Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 50 3 3 1,54 1 7


40 3,3 3 1,59 1 7







44 4,05 3,5 1,71 1 7




3,45



EURO POlSKą WalUtą – czy I KIEdy?

Następne pytanie pozwalało na bezpośrednie okre-ślenie stosunku respondentów do wprowadzenia euro w Polsce. W większości uczelni mediana odpo-wiedzi wynosiła 3, co oznacza umiarkowaną chęć przyjęcia euro („raczej tak”), natomiast najwięcej eu-ro-entuzjastów było na uczelniach w Olsztynie i we Wrocławiu, (mediana 2 – „tak”), a euro-sceptycy wy-stępowali najliczniej na Uniwersytecie Rzeszowskim i Uniwersytecie w Białymstoku (mediana 5 „raczej nie”). Średnia w całej populacji badanej wyniosła 3,45.

analiza zróżnicowania odpowiedzi między uczelnia-mi, dokonana z użyciem testu Kruskala-Wallisa wy-

kazała istotne statystycznie różnice: chi2(12) = 72,19; p < 0,001. Porównania wielokrotne uwidoczniły za-leżność, że osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego były gorzej nastawione do przyjęcia w Polsce euro niż osoby z:


• Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,05),

• Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,05),• Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach

(p < 0,001),• Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu

(p < 0,001),• Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu

(p < 0,001).


Tabela 12. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 5 „W jakim okresie polski złoty powinien zostać zastąpiony przez europejską walutę euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – jak najszybciej, gdy będzie to możliwe, 2 – w perspektywie do 5 lat, 3 – w perspektywie od 5 do 10 lat, 4 – w perspektywie 10-15 lat, 5 – jak najpóźniej).







50 3,02 3 1,09 1 5





Uniwersytet Warszawski 30 3,58 3,5 1,21 1 7


24 3,59 3 1,56 1 7




3,12



Ponadto, osoby z Uniwersytetu w Białymstoku były gorzej nastawione do przyjęcia w Polsce euro niż osoby z:



• Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,05),


Respondenci z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach byli bardziej

sceptycznie nastawieni do przyjęcia w Polsce euro niż badani z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,01). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie.

Na niemal wszystkich uczelniach, średnio rzecz biorąc, oczekuje się wprowadzenia euro w Polsce w perspektywie od 5 do 10 lat. Respondenci z Uni-wersytetu Warmińsko-Mazurskiego uważają w sen-sie statystycznym (mediana), że zamiana złotego na euro powinna nastąpić nie dalej, niż za 5 lat, nato-miast badani z Uniwersytetu Warszawskiego chęt-niej widzieliby wymianę walut w przyszłości odległej o 10 – 15 lat.


analiza testem Kruskala-Wallisa. wykazała istotne statystycznie różnice: chi2(12) = 51,93; p < 0,001. Po-równania wielokrotne dały wynik, że osoby z Uni-wersytetu Rzeszowskiego opowiadały się za póź-niejszym okresem niż osoby z Uniwersytetu War-mińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001) oraz niż respondenci z Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,05). Badani z Uniwersytetu Warmińsko-Ma-zurskiego w Olsztynie chcieli szybszego przyjęcia wspólnej waluty niż respondenci z Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,05) oraz osoby z Uniwersytetu w Białymstoku (p < 0,01). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie.

EURO W POlScE – KOSzty, KORzyŚcI, SzaNSE I zaGROŻENIa

Blok kolejnych 7 pytań dotyczył analizy konsekwen-cji wprowadzenia euro w Polsce, w aspekcie kosztów i korzyści dla różnych grup podmiotów oraz wpływu tej decyzji na subiektywnie postrzeganą sytuację re-spondentów i ogółu społeczeństwa..

W pytaniu nr 6 ankietowani oceniali bilans kosz-tów i korzyści przyjęcia euro ogółem dla Polski, dla przedsiębiorców, dla eksporterów, rolników, insty-tucji finansowych, gospodarstw domowych oraz budżetu państwa. W tabeli 13 znajdują się statystyki opisowe odpowiedzi na to pytanie z podziałem na wskazane kategorie podmiotów, dla których ocenia-no skutki przyjęcia euro oraz z podziałem na uczel-nie, z których pochodzili respondenci. W każdej ko-lumnie oznaczającej średnią, wyróżniono dwie war-tości – minimalną i maksymalną w grupie trzynastu szkół wyższych.

z analizy ocen uśrednionych dla uczelni można wywnioskować, że za największych beneficjentów przyszłego wprowadzenia euro w Polsce uważa-ne są przedsiębiorstwa eksportujące (średnia 2,59, czyli „pozytywne”/”raczej pozytywne” konsekwen-cje), następnie ogół przedsiębiorstw (średnia 2,79) oraz instytucje finansowe (średnia 2,8). za grupę podmiotów w najmniejszym stopniu mogącą sko-rzystać z wymiany polskiej waluty zostały uznane

gospodarstwa domowe, a więc ogół społeczeństwa – jednak ta ocena ma charakter zasadniczo neutralny (średnia 4,25, przy czym na Uniwersytecie Warszaw-skim oraz Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim ocena jest zbliżona do 5, czyli „raczej negatywnego” oszacowania konsekwencji). Największymi optymi-stami byli studenci Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (w 4 na 7 kategorii), zaś najbardziej kry-tyczną ocenę konsekwencji wyrażali studenci Uni-wersytetu Warszawskiego (w 6 na 7 przypadków).

analiza testem Kruskala-Wallisa, której celem było porównanie odpowiedzi respondentów z poszcze-gólnych uczelni pod kątem identyfikacji statystycz-nie istotnych różnic, dostarczyła następujących wy-ników:

ogółem – dla Polski: chi2(12) = 53,55; p < 0,001

Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oceniły konsekwencje niż osoby z:






Osoby z Uniwersytetu w Białymstoku gorzej oceniły konsekwencje niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05) oraz Uniwersyte-tu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,05).


Tabela 13. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 6 „Jakie będą konsekwencje wprowadzenia euro dla wymienionych podmiotów?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie pozytywne, 2 – pozytywne, 3 – raczej pozytywne, 4 – neutralne, 5 – raczej negatywne, 6 – negatywne, 7 – zdecydowanie negatywne).

Uczelnia N

ogółem dla

Polski

dla ogółu

przedsiębiorstw

dla

eksporterówdla rolników

dla instytucji

finansowych

dla

gospodarstw

domowych

dla budżetu

państwa

M Me M Me M Me M Me M Me M Me M Me

UniwersytetEkonomiczny w Katowicach

50 2,79 3 2,48 3 2,42 2 3,73 3 2,57 3 4,28 4 3,22 3

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie –

Krakowska Szkoła Biznesu

49 3,36 3 2,81 3 2,76 2 4,33 3,5 2,6 3 4,74 4 3,59 3

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

45 2,64 3 2,34 3 2,09 3 3,12 3 2,65 3 3,76 5 3,08 3

Uniwersytet Ekonomiczny we

Wrocławiu41 2,8 3 2,39 3 2,23 2 3,27 3 2,29 3 3,63 4,5 2,74 3

Uniwersytet Marii curie-Skłodowskiej

w lublinie38 3,4 3 2,8 3 2,79 2 3,47 3 2,97 3 4 4,5 3,41 3

Uniwersytet Opolski

40 2,7 4 2,5 4 2,33 3 3,63 5 2,58 3 4,08 5 3,47 4

Uniwersytet Rzeszowski

53 2,65 3 2,71 3 2,42 3 3,47 3,5 2,82 3 3,98 4,5 3,06 3

Uniwersytet Szczeciński

30 3,29 3 2,69 3 2,46 3 3,48 5 3 2 4,07 5 3,35 3

Uniwersytet w Białymstoku

60 3,02 3 2,83 3 2,68 2 3,54 4 2,78 2 4,1 4 3,41 3

Uniwersytet Warmińsko-

Mazurski w Olsztynie

32 3,73 3 3,28 3 2,9 2 4,17 3 2,9 2 4,9 4 3,69 3

Uniwersytet Warszawski

35 3,97 3 3,47 3 3,31 3 4,74 4 3,2 3 5,16 5 4,13 3

Wyższa Szkoła Bankowa w toruniu

44 3,42 3 3,23 3 2,9 2 3,87 3 3,32 2 4,63 3 3,13 3

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda

lipińskiego w Kielcach

24 3,26 3 3,13 3 2,61 3 3,26 4 3,04 3 4,08 5 3,48 3

ŚREdNIa WaŻONa (liczebnością

badanych grup)3,11 2,79 2,59 3,69 2,8 4,25 3,34



dla ogółu przedsiębiorstw: chi2(12) = 47,05; p < 0,001

Respondenci z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej ocenili konsekwencje niż ankietowani z:

• Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,05)




Osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof.Edwarda lipińskiego w Kielcach gorzej oceniły kon-sekwencje niż ankietowani z Uniwersytetu Ekono-micznego w Poznaniu (p < 0,05) i Uniwersytetu Eko-nomicznego we Wrocławiu (p < 0,05).

dla eksporterów: chi2(12) = 35,68; p < 0,001

Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oceniły konsekwencje niż badani z Uniwersytetu Rzeszow-skiego (p < 0,05) oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,01).

dla rolników: chi2(12) = 53,98; p < 0,001

ankietowani z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej ocenili konsekwencje niż osoby z:



• Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,01),• Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,05),• Uniwersytetu Opolskiego (p < 0,01),• Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,01),• Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu


(p < 0,001).

Osoby z Uniwersytetu Marii curie-Skłodowskiej w lublinie gorzej oceniły konsekwencje niż respon-

denci z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,01) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocła-wiu (p < 0,05).

dla instytucji finansowych: chi2(12) = 27,20; p < 0,01

ankietowani z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach gorzej ocenili konsekwencje niż osoby z Uniwersytetu Rzeszow-skiego (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,01).

dla gospodarstw domowych: chi2(12) = 50,61; p < 0,001

Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oceniły konsekwencje niż osoby z:




ankietowani z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu lepiej ocenili konsekwencje niż badani z Uniwersytetu Marii curie-Skłodowskiej w lubli-nie (p < 0,05), Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach (p < 0,05) i Uni-wersytetu w Białymstoku (p < 0,01). Osoby z Uni-wersytetu Ekonomicznego w Poznaniu lepiej oce-niły konsekwencje niż respondenci z Uniwersytetu w Białymstoku (p < 0,05).

dla budżetu państwa: chi2(12) = 32,33; p < 0,01

Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oceniły konsekwencje niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,001).

Kolejne pytanie było poświęcone ocenie bilansu kosztów i korzyści z wejścia Polski do strefy euro dla poszczególnych grup osób, różnych części spo-łeczeństwa. analiza wyników pozwala wniosko-wać, że za największych beneficjentów przyszłego


Tabela 14. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 7 „Proszę ocenić bilans kosztów i korzyści z wejścia Polski do strefy euro dla poszczególnych grup osób” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie dodatni, 2 – dodatni, 3 – raczej dodatni, 4 – neutralny, 5 – raczej ujemny, 6 – ujemny, 7 – zdecydowanie ujemny).

Grupy podmiotów osoby

pracujące

osoby niepracujące (m.in. renciści,

emeryci, osoby korzystające z zasiłków)

osoby prowadzące

własną działalność

gospodarczą

młodzieżosoby starsze

rodziny z dziećmi

turyści, osoby podróżujące

Uczelnia N M Me M Me M Me M Me M Me M Me M Me

Uniwersytet Warmińsko-

Mazurski w Olsztynie

53 2,91 3 4,45 5 2,9 3 2,77 3 4,52 5 3,57 3 2 2

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

40 3,36 3 4,44 4 2,95 3 3,14 3 4,82 5 3,71 3 1,97 2


60 3,49 3 4,39 5 3 3 2,63 3 4,65 5 3,77 4 1,81 2

Uniwersytet Szczeciński

30 3,36 3 3,96 4 2,97 3 2,79 3 4,31 4 3,64 3 1,83 2

Uniwersytet Opolski

24 3,83 3,5 4,5 5 3,22 3 3,04 3 4,33 4,5 4 4 2,29 2

Uniwersytet Rzeszowski

35 3,91 4 5,32 5 3,73 3 3,34 3 5,58 5 4,77 5 2,29 2

Uniwersytet Warszawski

38 3,32 3 4,76 5 3,41 3 3,14 3 4,74 5 3,8 4 2,05 2

Uniwersytet Marii curie-

Skłodowskiej w lublinie

49 3,5 3 4,7 5 3,23 3 2,96 3 4,96 5 4,22 4 2,16 2

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

50 3,38 3 4,48 5 3,15 3 2,91 3 4,72 5 3,73 3 2,24 2


45 3,09 3 4,29 4 2,72 3 2,35 2 4,67 5 3,76 4 1,78 2


lipińskiego w Kielcach

44 3,79 3,5 4,68 5 3,31 3 3,16 3 5,07 5 4,21 4 2,32 2

Uniwersytet Ekonomiczny we

Wrocławiu41 3,05 3 4,43 5 2,83 3 2,67 3 4,53 5 3,33 3 1,8 2


32 4,13 4 5,03 5 3,24 3 3,13 3 4,94 5 4,52 5 2,31 2

ŚREdNIa WaŻONa (liczebnością

badanych grup)3,11 2,79 2,59 3,69 2,8 4,25 3,34



wprowadzenia euro w Polsce uznano turystów i oso-by podróżujące (średnia 2,08, czyli „dodatni” bilans kosztów i korzyści), następnie młodzież (średnia 2,9

– bilans „raczej dodatni”) oraz osoby prowadzące wła-sną działalność gospodarczą (średnia 3,11 – bilans

„raczej dodatni”). za grupę osób będących poten-cjalnymi poszkodowanymi wskutek wymiany pol-skiej waluty zostały uznane osoby starsze (średnia 4,76 – zbliżająca się do oceny „raczej ujemny”) oraz osoby niepracujące (średnia 4,56 – między oceną

„neutralną” a „raczej ujemnym” bilansem). Najwięcej wartości maksymalnych dla poszczególnych kate-gorii osób, a więc najczęściej występujące oceny negatywne bilansu kosztów i korzyści występowały wśród 13 uczelni w grupie studentów Uniwersyte-tu Rzeszowskiego (w 5 na 7 grup ocenianych osób). z kolei 3 z 7 najwyższych ocen bilansu kosztów i ko-rzyści pochodzi od studentów Uniwersytetu Ekono-micznego w Poznaniu.

analizy testem Kruskala-Wallisa, zorientowane na identyfikację statystycznie istotnych różnic w odpo-wiedziach respondentów z różnych uczelni, dostar-czyły następujących wyników:

osoby pracujące: chi2(12) = 40,14; p < 0,001

Osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie lepiej oceniły bilans niż respondenci z Uniwersytetu Rzeszowskiego (p < 0,01) i Uniwersy-tetu w Białymstoku (p < 0,01).

osoby niepracujące: chi2(12) = 29,25; p < 0,01

ankietowani z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej ocenili bilans niż osoby z Uniwersytetu Szczeciń-skiego (p < 0,01) oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,05).

osoby prowadzące własną działalność gospodarczą: chi2(12) = 27,65; p < 0,01

Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oceni-ły bilans niż badani z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,05).

osoby młodsze: chi2(12) = 23,66; p < 0,05

ankietowani z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej ocenili bilans niż osoby z Uniwersytetu Ekonomicz-nego w Poznaniu (p < 0,05).

osoby starsze: chi2(12) = 32,32; p < 0,01

Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oce-niły bilans niż respondenci z Uniwersytetu Warmiń-sko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,01), Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,05), Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,01), Uniwersytetu Opolskiego (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocła-wiu (p < 0,05). rodziny z dziećmi: chi2(12) = 41,06; p < 0,001

Respondenci z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej ocenili bilans niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05), Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,0001). Nato-miast ankietowani z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu lepiej ocenili bilans niż osoby z Uni-wersytetu w Białymstoku (p < 0,01).

turyści, osoby podróżujące: chi2(12) = 16,46; p > 0,05

Nie odnotowano istotnych różnic pomiędzy osoba-mi z różnych uczelni.

Punkt 8 kwestionariusza ankiety zawierał pytanie o ocenę skutków przyjęcia przez Polskę euro dla osobistej sytuacji respondenta. Przeciętną ocenę na poziomie 3,38 w skali 1-7 można zinterpretować jako „raczej korzystną” (3 – „raczej korzystna” sta-nowiło medianę w 10 uczelniach). Niekorzystnych konsekwencji w największym stopniu obawiali się studenci Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskie-go w Kielcach (mediana 5 – „raczej niekorzystne”).


Tabela 15. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 8 „Wprowadzenie euro w Polsce byłoby dla ludzi takich jak Pan(i)” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie korzystne, 2 – korzystne, 3 – raczej korzystne, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej niekorzystne, 6 – korzystne, 7 – zdecydowanie niekorzystne).






Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie 40 3,2 3 1,36 1 7








44 4,25 5 1,66 1 7


ŚREdNIa WaŻONa (liczebnością badanych grup) 3,38



Badanie rozkładu odpowiedzi z wykorzystaniem te-stu Kruskala-Wallisa dowiodło istnienia szeregu istot-ne statystycznie różnic między uczelniami: chi2(12) = 74,73; p < 0,001. Porównania wielokrotne wykazały, że osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oce-niały zalety niż osoby z:



• Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,001),• Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,05),• Uniwersytetu Marii curie-Skłodowskiej w lu-

blinie (p < 0,05),• Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach

(p < 0,01),



Respondenci z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach gorzej ocenia-ły zalety niż ankietowani z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,05) i Uniwersyte-tu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,001). Osoby z Uniwersytetu w Białymstoku gorzej oceniały zalety niż badani z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,01). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie.


Pytania 9 i 10 miały charakter otwarty, respondenci zostali poproszeni o wskazanie najważniejszych ko-rzyści/szans oraz kosztów/zagrożeń (maksymalnie po 3), które ich zdaniem pojawią się po wprowadze-niu w Polsce wspólnej europejskiej waluty. Udzielo-ne odpowiedzi zostały pogrupowane w spójne ka-tegorie i są prezentowane odpowiednio w tabelach 16 i 17.

Najczęściej wymienianymi kategoriami korzyści i szans z przyjęcia euro były w pierwszej turze bada-nia:

• „jedna waluta” – poprawa efektywności i/lub transparentności rynków i cen (finansowego, nieruchomości i in.), spadek kosztów transak-cyjnych (wymiana walut), wzrost turystyki – ta-kich odpowiedzi udzieliło 67,2% responden-tów ze wszystkich uczelni, aż 90% ankietowa-nych z Uniwersytetu Opolskiego, 87% z Wyż-szej Szkoły Bankowej w toruniu oraz 85,7% z Uniwersytetu Szczecińskiego,

• spadek ryzyka makroekonomicznego (w tym kursowego), wzrost zdolności do reform – ta-kich odpowiedzi udzieliło ponad 2/5 (41,7%) ogółu badanych, w tym 73,1% responden-tów z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie,

• szybszy wzrost gospodarczy, większa konku-rencyjność, integracja rynków – mniej więcej co piąty ankietowany (21%) wskazywał na te czynniki, niemal połowa respondentów (45%) z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach.

z kolei najrzadziej wymienianymi korzyściami były te dotyczące rynku pracy. Na „zwiększenie zatrud-nienia, wzrost integracji rynków pracy i migracji” wskazywało tylko 2,6% ankietowanych, a na wzrost płac – mniej więcej co 12 badany (8,3%).

analizy zróżnicowania odpowiedzi między uczelnia-mi, wykonane testem niezależności chi-kwadrat do-starczyły następujących rezultatów:

szybszy wzrost gospodarczy, większa konkurencyjność, integracja rynków: chi2(12) = 29,33; p < 0,01

Osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach i Uniwersytetu Eko-nomicznego w Poznaniu oraz Uniwersytetu Marii curie-Skłodowskiej w lublinie częściej wskazywały tą odpowiedź niż osoby z innych uczelni.

spadek ryzyka makroekonomicznego (w tym kursowego), wzrost zdolności do reform: chi2(12) = 49,23; p < 0,001

Respondenci z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskie-go w Olsztynie częściej wskazywali tą odpowiedź niż osoby z innych uczelni.

„jedna waluta” – poprawa efektywności i/lub transpa-rentności rynków i cen (finansowego, nieruchomości i in.), spadek kosztów transakcyjnych (wymiana walut), wzrost turystyki: chi2(12) = 34,01; p < 0,01

ankietowani z Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu, Uniwersytetu Opolskiego i Uniwersytetu Szczeciń-skiego częściej udzielali tej odpowiedzi niż osoby z innych uczelni.

stabilność finansów publicznych: chi2(12) = 13,39; p > 0,05

Nie odnotowano różnic statystycznie istotnych.

niższe/ bardziej stabilne stopy procentowe (w tym: niż-szy koszt kredytów): chi2(12) = 20,40; p < 0,05

Osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach, Uniwersytetu Eko-nomicznego w Poznaniu oraz Uniwersytetu w Bia-łymstoku częściej wskazywały tą odpowiedź niż an-kietowani z innych uczelni.

niska inflacja, wyrównywanie się cen: chi2(12) = 16,03; p > 0,05

Nie odnotowano różnic istotnych statystycznie.


Uczelnia a b c d e f g h i j k l

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 12,5 52,5 67,5 5 2,5 25 15 7,5 12,5 5

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie 10 46,7 76,7 6,7 36,7 13,3 3,3 3,3 6,7

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 27,5 32,5 62,5 2,5 17,5 15 45 15 17,5 5

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu 23,7 50 60,5 5,3 2,6 31,6 7,9 13,2 10,5

Uniwersytet Marii curie-Skłodowskiej w lublinie 28,9 37,8 62,2 8,9 4,4 22,2 4,4 24,4 2,2 13,3 6,7

Uniwersytet Opolski 20 30 90 5 10 20 5 10 10 5

Uniwersytet Rzeszowski 18,2 54,5 51,5 6,1 9,1 39,4 6,1 18,2 3 12,1

Uniwersytet Szczeciński 23,8 33,3 85,7 4,8 9,5 23,8 4,8 4,8

Uniwersytet w Białymstoku 3,7 48,1 74,1 3,7 14,8 14,8 18,5 7,4 11,1 3,7 3,7 3,7

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie 19,2 73,1 30,8 7,7 5,8 19,2 1,9 11,5 1,9 13,5 9,6

Uniwersytet Warszawski 26,9 23,1 73,1 3,8 3,8 34,6 19,2 11,5 7,7 15,4

Wyższa Szkoła Bankowa w toruniu 13 27,8 87 7,4 1,9 7,4 9,3 1,9 9,3 9,3 16,7

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach 45 32,5 52,5 10 15 10 20 10 10 2,5 7,5 5

ŚREdNIa 21,0 41,7 67,2 5,7 8,0 8,4 26,6 8,9 12,3 2,6 8,3 8,0

Tabela 16. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 9 „Proszę wymienić max. 3 najważniejsze korzyści/ szanse, które Pani/a zdaniem pojawią się po wprowadzeniu w Polsce waluty euro” w podziale na uczelnie (pytanie otwarte).

a) szybszy wzrost gospodarczy, większa konkurencyjność, integracja rynkówb) spadek ryzyka makroekonomicznego (w tym kursowego), wzrost zdolności do reformc) „jedna waluta” - poprawa efektywności i/lub transparentności rynków i cen (finansowego, nieruchomości i in.),

spadek kosztów transakcyjnych (wymiana walut), wzrost turystykid) stabilność finansów publicznyche) niższe/ bardziej stabilne stopy procentowe (w tym: niższy koszt kredytów)f) niska inflacja, wyrównywanie się ceng) zwiększenie/stabilizacja wymiany handlowejh) wzmocnienie pozycji Polski w Unii Europejskiej, poprawa wiarygodności krajui) wzrost inwestycji zagranicznych, szerszy dostęp do kapitału i nowoczesnych technologiij) zwiększenie zatrudnienia, wzrost integracji rynków pracy i migracjik) wzrost płacl) inne (w tym: poprawa konkurencyjności sektora bankowego, wzrost dopłat dla rolników)


zwiększenie/stabilizacja wymiany handlowej: chi2(12) = 23,47; p < 0,05

Badani z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu oraz Uni-wersytetu Rzeszowskiego częściej udzielali tej odpo-wiedzi niż osoby z innych uczelni.

wzmocnienie pozycji Polski w Unii Europejskiej, popra-wa wiarygodności kraju: chi2(12) = 15,62; p > 0,05

Nie odnotowano istotnych statystycznie różnic.

wzrost inwestycji zagranicznych, szerszy dostęp do kapitału i nowoczesnych technologii: chi2(12) = 17,77; p > 0,05


zwiększenie zatrudnienia, wzrost integracji rynków pracy i migracji: chi2(12) = 8,86; p > 0,05


wzrost płac: chi2(12) = 13,20; p > 0,05


inne (w tym: poprawa konkurencyjności sektora ban-kowego, wzrost dopłat dla rolników): chi2(12) = 13,29; p > 0,05


Niemal 2/3 wszystkich respondentów z 13 szkół wyż-szych za najważniejszy koszt i zagrożenie związane z przyjęciem przez Polskę euro, uznało – w pierwszej turze badania, zrealizowanej po pierwszym seme-strze studiów – wzrost cen (64,8%). czynnik ten był wymieniany przez 80% studentów „Mechanizmów funkcjonowania strefy euro” na Uniwersytecie Rze-szowskim i ponad 70% studentów Uniwersytetu Marii curie-Skłodowskiej w lublinie, Uniwersytetu w Białymstoku, Uniwersytetu Marii curie-Skłodow-skiej w lublinie i Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu.

zagrożeniami wskazywanymi przez ponad 30% ogó-łu badanych były także:

• utrata autonomicznej polityki pieniężnej i kur-sowej (31,9% respondentów) – ze wskazaniem około połowy ankietowanych z Uniwersytetu Opolskiego i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu,

• pogorszenie sytuacji na rynku pracy i skutki społeczne: wzrost bezrobocia/ spadek wyna-grodzeń/ pogorszenie sytuacji ekonomicznej ludności (30,1%) – przy czym na te kwestie zwracało uwagę 40,7% badanych z Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu.

Przeprowadzono analizę odpowiedzi pod kątem ich zróżnicowania względem uczelni (test niezależności chi-kwadrat). dostarczyła ona następujących rezul-tatów:

zaburzenia wzrostu gospodarczego (w tym: wzrost konkurencji, spadek konkurencyjności polskiej gospodarki, ryzyko przegrzania gospodarki, osłabienia wzrostu i in.): chi2(12) = 11,29; p > 0,05


pogorszenie sytuacji na rynku pracy i skutki społeczne: wzrost bezrobocia/ spadek wynagrodzeń/ pogorsze-nie sytuacji ekonomicznej ludności: chi2(12) = 23,01; p < 0,05

Osoby z Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu, Uni-wersytetu Rzeszowskiego i Uniwersytetu w Białym-stoku częściej wskazywały tą odpowiedź niż osoby z innych uczelni.

wzrost cen: chi2(12) = 38,75; p < 0,001

Respondenci z Uniwersytetu Rzeszowskiego i Wyż-szej Szkoły Bankowej w toruniu częściej udzielali tej odpowiedzi niż osoby z innych uczelni.


Tabela 17. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 10 „Proszę wymienić max. 3 najważniejsze koszty/ zagrożenia, które Pani/a zdaniem pojawią się po wprowadzeniu w Polsce waluty euro” w podziale na uczelnie (pytanie otwarte).

Uczelnia a b c d e f g h i j

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 7,9 34,2 63,2 10,5 13,2 15,8 28,9 2,6 5,3 2,6

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie 6,9 17,2 62,1 17,2 31 17,2 27,6 3,4 3,4 3,4

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 14,3 35,7 59,5 7,1 50 2,4 28,6 9,5 2,4

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu 13,2 15,8 50 21,1 13,2 21,1 47,4 2,6 13,2 7,9

Uniwersytet Marii curie-Skłodowskiej w lublinie 17 34 72,3 8,5 2,1 12,8 34 2,1 6,4

Uniwersytet Opolski 5 25 50 20 45 5 50 5 15

Uniwersytet Rzeszowski 8,6 40 80 2,9 17,1 11,4 25,7 5,7 8,6

Uniwersytet Szczeciński 10 15 50 40 50 5 15 10 5 5

Uniwersytet w Białymstoku 16,1 38,7 74,2 6,5 12,9 9,7 25,8 3,2 9,7

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie 6 34 74 8 14 10 26 6 2 10

Uniwersytet Warszawski 11,5 34,6 65,4 3,8 15,4 42,3 38,5 3,8 7,7

Wyższa Szkoła Bankowa w toruniu 9,3 40,7 77,8 5,6 5,6 9,3 27,8 7,4 3,7 3,7


2,4 26,8 63,4 4,9 41,5 2,4 39 4,9

ŚREdNIa 9,9 30,1 64,8 12,0 23,9 12,6 31,9 5,1 7,2 5,6

a) zaburzenia wzrostu gospodarczego (w tym: wzrost konkurencji, spadek konkurencyjności polskiej gospodarki, ryzyko przegrzania gospodarki, osłabienia wzrostu i in.)

b) pogorszenie sytuacji na rynku pracy i skutki społeczne: wzrost bezrobocia/ spadek wynagrodzeń/ pogorszenie sytuacji ekonomicznej ludności

c) wzrost cend) krótkookresowy wzrost cen (zaokrąglanie cen w górę)e) koszty dostosowań (zmiany systemów informatycznych, księgowych, kampanii informacyjnej, koszty psycho-

logiczne i in.)f ) wzrost ryzyka makroekonomicznego, w tym: ryzyko nieadekwatnej polityki EBC, ograniczona możliwość re-

agowania na szoki asymetryczne, efekt zarażania i in.)g) utrata autonomicznej polityki pieniężnej i kursowejh) utrata tożsamości/ autonomii narodowej (w tym: utrata waluty narodowej, utrata pozycji przez Polskę i in.)i) koszty nieoptymalnego kursu konwersjij) inne (w tym: utrata niezależności polityki fiskalnej, ryzyko nieudanych przygotowań, zmiany strukturalne w go-

spodarce, brak możliwości zarabiania na różnicach kursowych itp.)


krótkookresowy wzrost cen (zaokrąglanie cen w górę): chi2(12) = 21,08; p < 0,05

Osoby z Uniwersytetu Szczecińskiego częściej wska-zywały tą odpowiedź niż ankietowani z innych uczelni.

koszty dostosowań (zmiany systemów informatycz-nych, księgowych, kampanii informacyjnej, koszty psy-chologiczne i in.): chi2(12) = 64,93; p < 0,001

Osoby z Uniwersytetu Szczecińskiego, Uniwersyte-tu Opolskiego oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu częściej wskazywały tą odpowiedź niż ankietowani z innych uczelni.

wzrost ryzyka makroekonomicznego, w tym: ryzyko nieadekwatnej polityki EBC, ograniczona możliwość reagowania na szoki asymetryczne, efekt zarażania i in.: chi2(12) = 23,73; p < 0,05

Osoby z Uniwersytetu Warszawskiego częściej od-powiadały w ten sposób niż respondenci z innych uczelni.

utrata autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej: chi2(12) = 17,22; p > 0,05


Tabela 18. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 11 o wpływ wprowadzenia euro w Polsce na poziom cen, w podziale na uczelnie (skala: 1 – mocno wzrosną, 2 – trochę wzrosną, 3 – nie zmienią się, 4 – trochę spadną, 5 – mocno spadną).



44 1,59 2 0,54 1 3

















utrata tożsamości/ autonomii narodowej (w tym: utra-ta waluty narodowej, utrata pozycji przez Polskę i in.): chi2(12) = 5,80; p > 0,05


koszty nieoptymalnego kursu konwersji: chi2(12) = 18,81; p < 0,05

Respondenci z Uniwersytetu Rzeszowskiego i Uni-wersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu częściej udzielali tej odpowiedzi niż badani z innych uczelni.

inne (w tym: utrata niezależności polityki fiskalnej, ryzyko nieudanych przygotowań, zmiany struktu-ralne w gospodarce, brak możliwości zarabiania na

różnicach kursowych itp.): chi2(12) = 12,44 p > 0,05


Kolejne dwa pytania kwestionariusza ankiety mia-ły na celu sprawdzenie opinii badanych na temat wpływu ewentualnego przyjęcia euro przez Polskę na poziom cen i płac w naszym kraju. Większość re-spondentów uznała, że ceny „trochę wzrosną” (taka była mediana dla wszystkich szkół wyższych). test Kruskala-Wallisa wskazał na istnienie istotnego statystycznie zróżnicowania w odpowiedziach re-spondentów z różnych uczelni (chi2(12) = 28,47; p < 0,01), jednak porównania wielokrotne nie wyka-zały żadnych istotnych różnic pomiędzy poszczegól-nymi uczelniami.

Tabela 19. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 12 o wpływ wprowadzenia euro w Polsce na płace nominalne, w podziale na uczelnie (skala: 1 – mocno wzrosną, 2 – trochę wzrosną, 3 – nie zmienią się, 4 – trochę spadną, 5 – mocno spadną).






Uniwersytet Opolski 24 3 3 0,88 1 5









44 3,38 3 1,08 2 5





PRzyGOtOWaNIa POlSKI dO WPROWadzENIa EURO

Ostatnie pytanie (nie licząc pytań metryczkowych) w pierwszym badaniu dotyczyło oceny stopnia przy-gotowań Polski do wejścia do strefy euro. Przeciętne oceny wahały się od neutralnych („trudno powie-dzieć”) – w przypadku Uniwersytetu Ekonomiczne-go w Katowicach, Uniwersytetu Warmińsko-Mazur-skiego w Olsztynie i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu – do raczej złych i złych, w przypadku Uniwersytetu Rzeszowskiego i Uniwersytetu w Bia-łymstoku. Nie było natomiast uczelni, w których ocena ta byłaby zabarwiona pozytywnie, medianą

odpowiedzi w grupie respondentów 10 z 13 szkół wyższych była „raczej zła” ocena polskich przygoto-wań.

W celu sprawdzenia, czy osoby z poszczególnych uczelni różniły się między sobą pod względem udzielanych odpowiedzi, przeprowadzono test Kru-skala-Wallisa. analiza wykazała istotne statystycznie różnice: chi2(12) = 50,61; p < 0,001. Porównania wie-lokrotne wykazały, że respondenci z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oceniali stopień przygotowań niż badani z:

• Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsz-tynie (p < 0,01)

Tabela 20. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w pierwotnym badaniu ankietowym na pytanie 13 „Jak Pan(i) ocenia stopień przygotowań Polski do wejścia do strefy euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie dobrze, 2 – dobrze, 3 – raczej dobrze, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej źle, 6 – źle, 7 – zdecydowanie źle).






44 4,41 5 1,45 1 7





Wyższa Szkoła Bankowa w toruniu 60 4,87 5 1 3 7










• Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,05),

• Uniwersytetu w Białymstoku,• Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsz-

tynie (p < 0,05),• Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach

(p < 0,01). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne staty-stycznie.

cEcHy RESPONdENtóW a POStaWy WzGlędEM StREfy EURO I WPROWadzENIa EURO W POlScE

W dalszej kolejności przeprowadzono analizy związ-ków między charakterystykami respondentów (541 osób, które wypełniły ankietę w pierwszej turze

badania) a udzielanymi odpowiedziami na pytania dotyczące:

• oceny obecnej sytuacji w strefie euro (pyt. 1).• oceny sytuacji w strefie euro w perspektywie

5 lat (pyt. 2),• chęci wprowadzenia euro w Polsce (pyt. 4),• okresu, w którym Polska powinna przyjąć euro

(pyt. 5),• osobistej oceny korzyści w wprowadzenia euro

w Polsce (pyt. 8).

W tym celu zastosowano pomiar korelacji rho-Spe-armana, do analizy wybrano zmienne: metryczkowe: wiek, ocena sytuacji materialnej, wielkość miejsca zamieszkania oraz wielkość gospodarstwa domowe-go. W tabeli 21 przedstawiono współczynniki korela-cji z przeprowadzonych badań.

Tabela 21. Współczynniki korelacji rho-Spearmana pomiędzy wiekiem, oceną sytuacji materialnej, wielkością miejsca zamieszkania oraz wielkością gospodarstwa domowego a udzielanymi odpowiedziami na pytania 1, 2, 4, 5 i 8 kwestionariusza pytania w pierwszej turze badania.

Pytania WiekSytuacja

materialnaMiejsce

zamieszkaniaWielkość

gospodarstwa

Obecna sytuacja strefy euro 0,13** 0,04 0,13** -0,05

Przyszłość strefy euro 0,15*** 0,07 0,02 -0,02

chęć wprowadzenia euro 0,03 0,15*** -0,08 -0,01

Okres wprowadzenia euro 0,01 0,10* -0,02 0,00

Subiektywnie postrzegane korzyści z wprowadzenia

euro0,09* 0,24*** -0,11* 0,01

* p < 0,05** p < 0,01*** p < 0,001


analizy korelacji rho-Spearmana wykazały istotne statystycznie związki pomiędzy wiekiem osób bada-nych a oceną obecnej sytuacji w strefie euro, oceną przyszłości strefy euro w perspektywie 5 lat oraz oce-ną korzyści po wprowadzeniu euro. Oznacza to, że im starsi byli respondenci, tym gorzej oceniali obec-ną sytuację w strefie euro, przyszłość strefy euro w perspektywie 5 lat oraz widzieli dla siebie mniej korzyści po wprowadzeniu euro.

Powyższe analizy dowiodły również istnienia związ-ków pomiędzy oceną własnej sytuacji materialnej przez respondentów a chęcią wprowadzenia euro, okresem wprowadzenia euro i oceną korzyści po wprowadzeniu euro. z testów wynika, że im gorszą sytuację materialną mieli ankietowani, tym częściej nie chcieli wprowadzenia euro, pożądali późniejszej daty wprowadzenia euro oraz widzieli mniej korzyści dla siebie wynikających z zamiany złotego na euro.

W toku badań z użyciem korelacji rho-Spearma-na stwierdzono także istotne statystycznie związki pomiędzy miejscem zamieszkania osób badanych a oceną obecnej sytuacji w strefie euro oraz oceną korzyści po wprowadzeniu euro. W im większym mieście mieszkali badani, tym gorzej oceniali obec-ną sytuację w strefie euro ale widzieli więcej korzyści po wprowadzeniu euro dla siebie.

Następnie sprawdzono, czy kobiety różniły się od męż-czyzn pod względem sposobu udzielania odpowiedzi na pytania 1,2,4,5 i 8 (jw.). analizy testem U Manna-Whitneya dostarczyły następujących wyników:

• obecna sytuacja strefy euro: z = 2,71; p < 0,01,• przyszłość strefy euro: z = 0,82; p > 0,05,• chęć wprowadzenia euro: z = 4,55; p < 0,001,• okres wprowadzenia euro: z = 2,45; p < 0,05,• zalety wprowadzenia euro: z = 3,74; p < 0,001

Oznacza to, że kobiety:• wyżej oceniły obecną sytuację w strefie euro,• rzadziej chciały wprowadzenia euro,• chciały dłuższego okresu wprowadzenia euro,• widziały mniej korzyści po wprowadzeniu euro

niż mężczyźni.

W końcowej fazie testów porównawczych ankiet z pierwszej tury badania postawiono pytanie, czy osoby o różnej przynależności społeczno-zawodo-wej różniły się między sobą pod względem sposobu udzielania odpowiedzi na analizowane pytania 1, 2, 4, 5 i 8. zastosowanie testu Kruskala-Wallisa dostar-czyło następujących wyników:

• obecna sytuacja strefy euro: chi2(9) = 10,43; p > 0,05,

• przyszłość strefy euro: chi2(9) = 20,60; p < 0,05,• chęć wprowadzenia euro: chi2(9) = 16,99;

p < 0,05,• okres wprowadzenia euro: chi2(9) = 4,80;

p > 0,05,• zalety wprowadzenia euro: chi2(9) = 21,82;

p < 0,01.

Porównania wielokrotne wykazały jedynie, że kadra kierownicza w przedsiębiorstwach widziała większe korzyści z wprowadzenia euro dla siebie niż specja-liści i pracownicy umysłowi administracji publicznej. Pozostałe różnice okazały się być nieistotne staty-stycznie.

WyNIKI BADANIA POWTÓRNEGO

W powtórnym badaniu w maju 2011 r. wzięły udział 632 osoby z 13 ośrodków akademickich. W tej czę-ści opracowania zostaną zaprezentowane analizy odpowiedzi na poszczególne pytania, których układ i istota zostały już omówione w podrozdziale „Wyniki badania pierwotnego”. analogicznie do tamtej czę-ści pracy, również w tej znajdą się badania w zakresie rozkładu odpowiedzi na pytania dotyczące sytuacji w strefie euro, zapatrywań respondentów na przy-jęcie euro w Polsce oraz oceny przygotowań Polski do pełnego uczestnictwa w Unii Gospodarczo-Wa-lutowej. analizowane będą nie tylko wartości odpo-wiedzi, ale także ich zróżnicowanie ze względu na pochodzenie respondentów (zróżnicowanie między uczelniami), a także wpływ zmiennych społeczno-ekonomicznych osób ankietowanych na udzielane przez nie odpowiedzi.


Kwestionariusz ankiety badania powtórnego zawie-rał jednak 3 pytania, których nie było w ankiecie pier-wotnej, dotyczące ewaluacji studiów podyplomo-wych. analiza w tym zakresie jest więc dodatkowym częścią niniejszego podrozdziału.

SytUacJa W StREfIE EURO

Pytanie 1. Jaka jest Pani/a zdaniem obecna sytuacja strefy euro?

W drugiej turze badania średnia wszystkich odpo-wiedzi wyniosła 3,95 (nieco mniej, niż w I badaniu),

co oznacza neutralną bądź niezdecydowaną odpo-wiedź, Mediana wynosiła od 3 („raczej dobra” oce-na sytuacji) do 5 („raczej zła”), przy czym inaczej niż w badaniu pierwotnym, największymi sceptykami byli studenci z Uniwersytetu Warszawskiego, a na-stępnie Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (podobnie jak w I turze). Najniższy wynik, wskazu-jący na najbardziej pozytywną ocenę (choć nadal

„raczej dobrą” graniczącą z „trudno powiedzieć”) od-notowano ponownie na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie.

Tabela 22. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pyta-nie 1 „Jaka jest Pani/a zdaniem obecna sytuacja strefy euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – bardzo dobra, 2 – dobra, 3 – raczej dobra, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej zła, 6 – zła, 7 – zdecydowanie zła).


Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

59 3,29 3 0,91 2 5





46 3,87 3 1,17 2 7






Uniwersytet Marii curie-Skłodowskiej w lublinie

59 4,15 5 1,24 2 7



ŚREdNIa WaŻONa (liczebnością badanych grup)3,95

(w I badaniu: 4,13)




analiza porównawcza odpowiedzi respondentów z poszczególnych uczelni z zastosowaniem testu Kruskala-Wallisa wykazała zachodzenie istotnych statystycznie różnic: chi2(12) = 34,27; p < 0,01. Po-równania wielokrotne wykazały, że osoby z Uniwer-sytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie wyżej oceniły obecną sytuację w strefie euro niż osoby z: Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,01), Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,01) oraz Uniwer-sytetu Marii curie-Skłodowskiej w lublinie (p < 0,05). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne staty-stycznie.

Pytanie 2. Jak Pan(i) ocenia przyszłość strefy euro w perspektywie najbliższych 5 lat?

Średni wynik odpowiedzi na to pytanie wyniósł 3,03 i był niższy, niż w badaniu pierwotnym (3,65), czyli uśrednione oceny z „trudno powiedzieć” zbliżyły się do „raczej dobrej” percepcji przyszłości strefy euro. Najostrożniejsza ocena (choć nieco bardziej opty-mistyczna, niż poprzednio) została wyrażona przez studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego, zaś naj-większymi optymistami (średnio 2,73, czyli między oceną „dobrą” a „raczej dobrą”) zostali ankietowani

Tabela 23. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 2 „Jak Pan(i) ocenia przyszłość strefy euro w perspektywie najbliższych 5 lat?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – bardzo dobra, 2 – dobra, 3 – raczej dobra, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej zła, 6 – zła, 7 – zdecydowanie zła).













Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach 46 3,65 3 1,12 2 6



(w I badaniu; 3,65)






z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Należy zauważyć, że tym razem we wszystkich szko-łach wyższych mediana odpowiedzi wyniosła 3, co odpowiada ocenie „raczej dobrej” (nie było średnio rzecz biorąc ocen „raczej złych”).

Pytanie 4. Czy chciał(a)by Pan(i), aby w Polsce wprowa-dzono euro?

W badaniu powtórzonym respondenci średnio rzecz biorąc „raczej chcą”, aby w Polsce wprowadzono euro. Wynik ten (3,06 w skali 1-7) był nieco bardziej zdecy-dowany, niż w badaniu początkowym, gdy wyniósł

Tabela 24. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pyta-nie 3 „W jakim stopniu Pani/a zdaniem obecne trudności finansów publicznych niektórych państw strefy euro (m.in. Grecji, Portugalii, Hiszpanii) wpłyną na przyszłość strefy euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie pozytywnie, 2 – pozytywnie, 3 – raczej pozytywnie, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej negatywnie, 6 – negatywnie, 7 – zdecydowanie negatywnie).




Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie 59 5 5 0,91 2 7

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 59 5 5 1,31 2 7











(w I badaniu: 5,11)

3,45, czyli był na pograniczu z „trudno powiedzieć”. W 9 uczelniach mediana wyniosła 3 („raczej tak”), na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu oraz Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim mediana równała się 2 („tak” – te uczelnie również w I bada-niu uzyskały taki wynik), zaś studenci Wyższej Szko-ły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach nie mieli zdeklarowanego poglądu na tą sprawę (mediana 4 – „trudno powiedzieć”), podczas gdy respondenci z Uniwersytetu Rzeszowskiego pozostali sceptyczni względem zamiany złotego na euro (mediana 5 – „raczej nie”).


analiza testem Kruskala-Wallisa wykazała istotne statystycznie różnice między uczelniami: chi2(12) = 80,21; p < 0,001. z porównań wielokrotnych wynika, że osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego były gorzej nastawione do przyjęcia w Polsce euro niż ankieto-wani z:


• Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,01),• Uniwersytetu Marii curie-Skłodowskiej w lu-

blinie (p < 0,05),


z kolei respondenci z Wyższej Szkoły Ekonomii i Pra-wa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach byli bar-dziej sceptyczni względem przyjęcia w Polsce euro niż osoby z:



Tabela 25. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 4 „Czy chciał(a)by Pan(i), aby w Polsce wprowadzono euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie tak, 2 – tak, 3 – raczej tak, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej nie, 6 – nie, 7 – zdecydowanie nie).







Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 39 3 3 1,36 1 6









3,06(w I badaniu: 3,45)




• Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,001),• Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,05),• Uniwersytetu Marii curie-Skłodowskiej w lu-




(p < 0,001).


Pytanie 5. W jakim okresie polski złoty powinien zostać zastąpiony przez europejską walutę euro?

Większość respondentów oczekuje wprowadzenia w Polsce euro w perspektywie od 5 do 10 lat, ocze-kiwania te nie uległy dużej zmianie w stosunku do badania pierwotnego (por. tabela 26). Responden-ci z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w sen-sie statystycznym podtrzymali swoją opinię, że zamiana złotego na euro powinna nastąpić nie dalej, niż za 5 lat, natomiast ankietowani z Uniwersytetu Warszawskiego, w pierwszym badaniu „odkłada-jący” w czasie decyzję o przyjęciu wspólnej waluty o 10-15 lat, w tej edycji ankiety wskazywali przecięt-nie na 5-10 letni horyzont czasu.

zastosowanie testu Kruskala-Wallisa pozwoliło zi-dentyfikować istotne statystycznie różnice: chi2(12) = 68,78; p < 0,001. Porównania wielokrotne pokazały, że ankietowani z Uniwersytetu Warmińsko-Mazur-skiego w Olsztynie opowiadali się za wcześniejszym wejściem do strefy euro niż osoby z:


• Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,01),• Uniwersytetu Rzeszowskiego (p < 0,001),• Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,05),• Uniwersytetu Marii curie-Skłodowskiej w lu-

blinie (p < 0,001),• Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwar-

da lipińskiego w Kielcach (p < 0,001),

• Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,05),

• Uniwersytetu w Białymstoku (p < 0,001).

Natomiast respondenci z Uniwersytetu Ekonomicz-nego w Katowicach opowiadali się za szybszym przyjęciem euro niż badani z Uniwersytetu Marii curie-Skłodowskiej w lublinie (p < 0,05). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie.


Tabela 26. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pyta nie 5 „W jakim okresie polski złoty powinien zostać zastąpiony przez europejską walutę euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – jak najszybciej, gdy będzie to możliwe, 2 – w perspektywie do 5 lat, 3 – w perspektywie od 5 do 10 lat, 4 – w perspektywie 10-15 lat, 5 – jak najpóźniej).
















(w I badaniu: 3,12)



EURO W POlScE – KOSzty, KORzyŚcI, SzaNSE I zaGROŻENIa

Pytanie 6. Jakie będą konsekwencje wprowadzenia euro dla wymienionych podmiotów?

Respondenci oceniali konsekwencje wejścia Polski do strefy euro dla poszczególnych grup podmiotów, każdorazowo określając je na skali od „zdecydowa-nie pozytywnych” (1) do „zdecydowanie negatyw-nych” (7). Średnie oceny dla wszystkich 7 ocenianych grup podmiotów były w badaniu powtórnym bar-dziej korzystne, niż w badaniu pierwotnym. Respon-denci uznali średnio rzecz ujmując, że konsekwencje

wprowadzenia euro ogółem dla Polski będą „pozy-tywne”/ „raczej pozytywne” (2,72). Skutki decyzji o przyjęciu euro zostały ocenione jako najbardziej pozytywne dla eksporterów (średnia 2,32, mediana w 11 na 13 uczelni „pozytywne”), ogółu przedsię-biorstw (średnia 2,52, mediana w 10 na 13 uczelni

„pozytywne”) i instytucji finansowych (średnia 2,57) – zatem ranking był analogiczny jak w badaniu pier-wotnym. ankietowani uznali, że dla żadnej z przedstawionych grup konsekwencje nie będą negatywne, jedynie dla gospodarstw domowych i rolników będą się wahały między „raczej pozytywnymi” i „neutralnymi”.


co ciekawe, studenci z Uniwersytetu Warmińsko-Ma-zurskiego w pierwotnym badaniu uznali, że gospo-darstwa domowe odczują „raczej negatywne” kon-sekwencje wejścia Polski do strefy euro, natomiast w badaniu powtórnym ta ocena została zweryfiko-wana i wyniosła średnio 2,9 (mediana 3), co oznacza ocenę „raczej pozytywną”. W tym zakresie najbar-dziej sceptyczni byli respondenci z Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz Wyższej Szkoły Ekonomii i Pra-wa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach (oceny na pograniczu „neutralnych” i „raczej negatywnych”). Największymi sceptykami co do konsekwencji wej-ścia Polski do strefy euro dla różnych grup podmio-tów – w 5 na 7 kategorii - byli studenci z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskie-go w Kielcach (poprzednio: respondenci z Uniwersy-tetu Warszawskiego), a największymi optymistami (w 5 kategoriach) – studenci Uniwersytetu Warmiń-sko-Mazurskiego w Olsztynie (wcześniej: Uniwersy-tetu Ekonomicznego w Poznaniu).

analizy testem Kruskala-Wallisa w kierunku stwier-dzenia różnic w odpowiedziach studentów z po-szczególnych uczelni dostarczyły następujących wy-ników:

ogółem – dla Polski: chi2(12) = 79,42; p < 0,001

Osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach gorzej oceniły kon-sekwencje wprowadzenia euro niż respondenci z:



• Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,001),• Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,001),• Uniwersytetu Opolskiego (p < 0,05),• Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach



(p < 0,001).

ankietowani z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej zapatrywali się na konsekwencje wymiany złotego na euro niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazur-skiego w Olsztynie (p < 0,001), Uniwersytetu Szcze-cińskiego (p < 0,01), Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicz-nego we Wrocławiu (p < 0,01).

dla ogółu przedsiębiorstw: chi2(12) = 55,02; p < 0,001

Badani z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach gorzej ocenili skutki przyjęcia euro niż osoby z:


• Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,05),• Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,05),• Uniwersytetu Opolskiego (p < 0,05),• Uniwersytetu Marii curie-Skłodowskiej w lu-



(p < 0,01).

Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego niżej oceniły konsekwencje wejścia Polski do strefy euro niż an-kietowani z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001).

dla eksporterów: chi2(12) = 42,35; p < 0,001

Respondenci z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach gorzej ocenili konsekwencje przyjęcia euro niż osoby z Uniwersy-tetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,05), Uni-wersytetu Opolskiego (p < 0,01), Uniwersytetu Marii curie-Skłodowskiej w lublinie (p < 0,05) i Uniwersy-tetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,05). ankie-towani z Uniwersytetu Rzeszowskiego byli bardziej sceptyczni niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Ma-zurskiego w Olsztynie (p < 0,05).


Tabela 27. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pyta-nie 6 „Jakie będą konsekwencje wprowadzenia euro dla wymienionych podmiotów?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie pozytywne, 2 – pozytywne, 3 – raczej pozytywne, 4 – neutralne, 5 – raczej negatywne, 6 – negatywne, 7 – zdecydowanie negatywne).

Uczelnia N

ogółem dla Polski

dla ogółu przedsiębiorstw

dla eksporterów

dla rolników

dla instytucji

finansowych

dla gospodarstw domowych

dla budżetu państwa



59 2,16 2 2,03 2 1,98 2 2,61 2,5 2,14 2 2,9 3 2,26 2

Uniwersytet Szczeciński 47 2,33 3 2,28 2 2,22 2 3,29 3 2,63 2 3,32 3 2,57 3


59 2,42 2,5 2,32 2 2,22 2 3,09 3 2,33 2 3,34 3 2,79 3

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

51 2,45 2 2,44 2 2,24 2 3,18 3 2,48 3 3,26 3 2,92 2


55 2,52 3 2,44 2 2,22 2 2,8 3 2,44 2 3,02 4 2,67 3

Uniwersytet Opolski 34 2,67 3 2,32 3 2,09 3 3,06 4 2,45 3 3,71 5 3 3


39 2,72 3 2,77 2 2,23 2 3,34 3 2,13 3 3,67 3 2,58 3


38 2,77 3 2,77 2 2,53 2 3,59 3 2,85 3 3,89 4 3,28 3


58 2,82 2 2,49 2 2,28 2 3,56 3 2,47 2 3,76 3 3,02 3


59 2,84 3 2,42 2 2,22 2 3,31 3 2,66 2 3,86 3 3,19 2

Uniwersytet Warszawski 50 2,85 3 2,53 3 2,45 3 3,26 4 2,5 3 3,36 5 3,11 3

Uniwersytet Rzeszowski 37 3,38 2 2,91 2 2,72 2 4,08 3 3,3 2 4,58 3 3,7 2

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof.

Edwarda lipińskiego w Kielcach

46 3,74 3 3,31 3 3 2 4 3,5 3,31 3 4,51 4 3,72 3

ŚREdNIa WaŻONa (liczebnością grup)

2,72 2,51 2,32 3,29 2,57 3,58 2,96

ŚREdNIa WaŻONa (liczebnością grup) w I turze badania

3,11 2,79 2,59 3,69 2,80 4,25 3,34



dla rolników: chi2(12) = 59,30; p < 0,001

Osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof.Edwarda lipińskiego w Kielcach niżej ceniły sobie skutki wprowadzenia euro w Polsce niż osoby z Uni-wersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001) i Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,001). ankietowani z Uniwersytetu Rzeszow-skiego gorzej zapatrywali się na wejście do strefy euro niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazur-skiego w Olsztynie (p < 0,001) i Wyższej Szkoły Ban-kowej w toruniu (p < 0,001). Osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie lepiej oceniły konsekwencje niż osoby z Uniwersytetu Ekonomicz-nego w Krakowie (p < 0,01) i Uniwersytetu w Białym-stoku (p < 0,05).

dla instytucji finansowych: chi2(12) = 57,64; p < 0,001

Osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach były bardziej scep-tyczne względem skutków wprowadzenia euro niż ankietowani z:• Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olszty-

nie (p < 0,001),• Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

(p < 0,05),• Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,05),• Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach



(p < 0,01).

Oceny respondentów z Uniwersytetu Rzeszowskiego były niższe niż oceny osób z Uniwersytetu Warmiń-sko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Uniwersyte-tu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,05), Uniwer-sytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,01) i Uni-wersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,05).

dla gospodarstw domowych: chi2(12) = 74,67; p < 0,001

ankietowani z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach niżej ocenili skutki przystąpienia Polski do strefy euro niż respon-denci z:


• Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,001),• Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,01),• Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,01),• Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach


(p < 0,01).

Natomiast oceny osób z Uniwersytetu Rzeszowskie-go były niższe niż badanych z:


• Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,001),• Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,01),• Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,01),• Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach


(p < 0,01).

Osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie wyżej oceniły konsekwencje niż ankieto-wani z Uniwersytetu Marii curie-Skłodowskiej w lu-blinie (p < 0,05).

dla budżetu państwa: chi2(12) = 71,73; p < 0,001

Oceny osób z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach były niższe niż ankietowanych z Uniwersytetu Warmińsko-Ma-zurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,05), Uniwersytetu Szcze-cińskiego (p < 0,01) i Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,01).


Respondenci z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej ocenili konsekwencje pełnego uczestnictwa Polski w Unii Gospodarczo-Walutowej niż osoby z Uni-wersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,01), Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,01), Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (p < 0,01).

Natomiast osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Ma-zurskiego w Olsztynie wyżej oceniły konsekwencje niż ankietowani z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,05), Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,05), Uniwersytetu Marii curie-Skłodowskiej w lublinie (p < 0,01) oraz Uniwersytetu w Białym-sto ku (p < 0,01).

Pytanie 7. Proszę ocenić bilans kosztów i korzyści z wej-ścia Polski do strefy euro dla poszczególnych grup osób:

Podobnie jak w poprzednim pytaniu, również w tym dotyczącym postrzeganego bilansu kosztów i korzyści przyjęcia euro dla poszczególnych grup osób, w drugiej turze badania odnotowano nieco bardziej pozytywne oceny, niż w badaniu pierwot-nym – wzrost nastąpił dla wszystkich analizowanych kategorii osób. Po raz kolejny za największych be-neficjentów wejścia do strefy euro uznano turystów i osoby podróżujące (średnia 1,88 czyli bilans „dodat-ni”), przy czym studenci Uniwersytetu Warszawskie-go ocenili, że te osoby będą miały „zdecydowanie dodatni” bilans kosztów i korzyści (mediana 1). za grupę osób będących potencjalnymi poszkodowa-nymi wskutek wymiany złotego na euro ponownie zostały uznane osoby starsze (średnia 4,38) oraz oso-by niepracujące (średnia 4,19) – średnie odpowiedzi mieściły się między „neutralnym” a „raczej ujemnym” bilansem. Najczęściej występujące oceny negatyw-ne bilansu kosztów i korzyści występowały wśród studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego (w 6 na 7 grup ocenianych osób). z kolei 5 z 7 najwyższych ocen bilansu kosztów i korzyści pochodzi od studen-tów Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsz-tynie (w pierwszej turze największymi optymistami

byli respondenci z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu).

aby zidentyfikować potencjalne zróżnicowane od-powiedzi między respondentami z poszczególnych uczelni, przeprowadzono analizy testem Kruskala-Wallisa, które dostarczyły następujących wyników:

osoby pracujące: chi2(12) = 68,17; p < 0,001

Osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach gorzej oceniły bi-lans kosztów i korzyści niż ankietowani z:


• Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,01),• Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,05),• Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu

(p < 0,05).

Postrzegany bilans kosztów/korzyści dokonane przez respondentów z Uniwersytetu Rzeszowskiego były niższy niż osób z:


• Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,001),• Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,001),• Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,01)• Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach


(p < 0,01)• Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu

(p < 0,001).

Osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie wyżej oceniły bilans niż osoby z Uniwer-sytetu Marii curie-Skłodowskiej w lublinie (p < 0,05)

osoby niepracujące: chi2(12) = 45,45; p < 0,001

ankietowani z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach gorzej ocenili bilans niż osoby z Wyższej Szkoły Bankowej w toru-niu (p < 0,05). Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego


Tabela 28. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 7 „Proszę ocenić bilans kosztów i korzyści z wejścia Polski do strefy euro dla poszczególnych grup osób” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie dodatni, 2 – dodatni, 3 – raczej dodatni, 4 – neutralny, 5 – raczej ujemny, 6 – ujemny, 7 – zdecydowanie ujemny).

Uczelnia N

osoby pracujące

Osoby niepracujące

(renciści, emeryci, osoby

korzystające z zasiłków)

Osoby prowadzące

własną działalność

gospodarczą

MłodzieżOsoby starsze

Rodziny z dziećmi

turyści, osoby

podróżujące



59 2,47 2 3,7 4 2,27 2 2,39 2 3,88 4 2,86 3 1,61 2


58 3 3 4,39 4 2,93 3 2,79 3 4,61 5 3,71 4 1,95 1,5


55 2,52 2 3,67 4 2,52 2,5 2,22 2 3,9 4 3,02 3 1,83 2

Uniwersytet Szczeciński 47 2,62 3 4,09 4 2,73 3 2,54 2,5 4,71 5 3,3 3 1,7 1,5

Uniwersytet Opolski 34 3,26 3 4,26 4 2,97 3 2,56 2 4,44 5 3,52 3 1,65 2

Uniwersytet Rzeszowski 37 3,94 4 5,06 5 3,53 3 3,34 3 4,91 5 4,26 4 2,4 2

Uniwersytet Warszawski 50 2,81 3 4,23 4,5 2,73 3 2,42 2 4,31 4 3,2 3 1,76 1


59 3,26 3 4,36 4 2,97 3 2,64 2 4,28 4 3,56 3 1,78 2


59 2,81 3 4,15 4 2,68 3 2,61 3 4,35 5 3,34 3 2 2


39 2,79 3 4,08 4 2,68 3 2,53 2 4,39 4 3,32 3 1,82 2


lipińskiego w Kielcach46 3,56 3 4,51 5 3,33 3 3,32 3 4,72 5 4,08 4 2,54 3

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

51 2,68 3 4 4 2,82 3 2,38 2 4,1 4 3 3 1,8 2


38 3 3 4,42 5 2,97 3 2,64 2 4,7 5 3,7 3 1,74 2

ŚREdNIa WaŻONa (liczebnością grup)

2,94 4,19 2,83 2,62 4,38 3,42 1,88

ŚREdNIa WaŻONa (liczebnością grup) w I turze badania

3,43 4,56 3,11 2,9 4,76 3,9 2,05



wyraziły niższą ocenę relacji kosztów do korzyści niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,001) i Uniwersytetu Ekonomiczne-go we Wrocławiu (p < 0,05).

osoby prowadzące własną działalność gospodarczą: chi2(12) = 50,08; p < 0,001

Oceny osób z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach były niższe niż respondentów z Uniwersytetu Warmińsko-Mazur-skiego w Olsztynie (p < 0,01). ankietowani z Uniwer-sytetu Rzeszowskiego gorzej ocenili bilans kosztów i korzyści niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Ma-zurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,01) i Uniwersytetu Ekono-micznego w Katowicach (p < 0,05).

osoby młodsze: chi2(12) = 39,54; p < 0,001

Osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach gorzej oceniły bi-lans niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazur-skiego w Olsztynie (p < 0,05), Wyższej Szkoły Banko-wej w toruniu (p < 0,01) i Uniwersytetu Ekonomicz-nego we Wrocławiu (p < 0,05). Osoby z Uniwersy-tetu Rzeszowskiego gorzej oceniły bilans niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05), Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,01) i Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowi-cach (p < 0,05).

osoby starsze: chi2(12) = 41,89; p < 0,001

Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego gorzej oceni-ły saldo kosztów i korzyści z wejścia do strefy euro niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05) i Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,05). Oceny respondentów z Wyż-szej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach były niższe niż osób z Uni-wersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05) i Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,05). Osoby z Uniwersytetu Szczecińskiego

gorzej oceniły bilans niż ankietowani z Uniwersyte-tu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,05) i Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,05).

rodziny z dziećmi: chi2(12) = 63,14; p < 0,001

ankietowani z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach gorzej ocenili bilans kosztów i korzyści niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,01), Uni-wersytetu Warszawskiego (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,05). Postrze-gana relacja kosztów i korzyści była mniej korzystna w oczach badanych z Uniwersytetu Rzeszowskiego niż osób z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001), Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,001), Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocła-wiu (p < 0,01). Natomiast ankietowani z Uniwersyte-tu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie wyżej oce-nili bilans niż osoby z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (p < 0,01)

turyści, osoby podróżujące: chi2(12) = 35,81; p < 0,001

Osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach niżej ocenili saldo kosztów i korzyści niż respondenci z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,01), Uni-wersytetu Szczecińskiego (p < 0,05), Uniwersytetu Opolskiego (p < 0,05), Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,05), Uniwersytetu Marii curie-Skłodowskiej w lublinie (p < 0,05) i Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu (p < 0,05)

Pytanie 8. Wprowadzenie euro w Polsce byłoby dla lu-dzi takich jak Pan(i)

Pytanie nr 8 kwestionariusza ankiety dotyczyło su-biektywnie postrzeganego przez respondentów wpływu przyjęcia przez Polskę euro na osobistej sy-tuację respondenta. Przeciętną ocenę na poziomie 2,94 (przy 3,38 w I turze) w skali 1-7 można zinterpre-tować jako „raczej korzystną” (3 – „raczej korzystna”


stanowiło medianę w 10 uczelniach, tak, jak w pier-wotnym badaniu). Mniej zdecydowane oceny po-siadali studenci Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach (mediana 4 – „trudno powiedzieć”), natomiast poprzednio krytyczne oceny respondentów z Uniwersytetu Rze-szowskiego uległy podwyższeniu (wzrost mediany z „raczej niekorzystne” na „raczej korzystne).

W celu sprawdzenia czy osoby z różnych uczelni różniły się między sobą pod względem udzielanych odpowiedzi przeprowadzono test Kruskala-Walli-sa. analiza wykazała istotne statystycznie różnice:

chi2(12) = 70,60; p < 0,001. Porównania wielokrotne uwidoczniły, że respondenci z Wyższej Szkoły Ekono-mii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach gorzej oceniali wpływ wprowadzenia euro w Polsce na swoją osobistą sytuację niż ankietowani z:



• Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,001),• Uniwersytetu Szczecińskiego (p < 0,001),• Uniwersytetu Opolskiego (p < 0,05),• Uniwersytetu Warszawskiego (p < 0,01),

Tabela 29. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 8 „Wprowadzenie euro w Polsce byłoby dla ludzi takich jak Pan(i)” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie korzystne, 2 – korzystne, 3 – raczej korzystne, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej niekorzystne, 6 – korzystne, 7 – zdecydowanie niekorzystne).
















(w I badaniu: 3,38)




• Uniwersytetu Marii curie-Skłodowskiej w lu-blinie (p < 0,01),




Ponadto, osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego bardziej obawiały się wprowadzenia euro niż an-kietowani z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (p < 0,001). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie.

Pytanie 9. Proszę wymienić max. 3 najważniejsze ko-rzyści/ szanse, które Pani/a zdaniem pojawią się po wprowadzeniu w Polsce waluty euro

Najczęściej wymienianymi korzyściami z przystąpie-nia do strefy euro były kwestie dotyczące faktu po-siadania „jednej waluty” i związanej z tym poprawy efektywności i/lub transparentności rynków i cen, spadku kosztów transakcyjnych oraz rozwoju ruchu turystycznego. Na tą grupę czynników wskazywało 79,9% wszystkich respondentów w drugiej turze ba-dania, tj. o niemal 13 p.p. więcej, niż w początkowym badaniu (największy wzrost nastąpił wśród respon-dentów Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego: z 30,8% do 86%). Nieco mniej respondentów (33,9% w stosunku do 41,7% w pierwszej turze) wymienia-ło również spadek ryzyka makroekonomicznego (w tym kursowego) i wzrost zdolności do reform, częściej natomiast padały odpowiedzi dotyczące szybszego wzrostu gospodarczego, większej konku-rencyjności i integracji rynków (28,2% do 21%) oraz wzrostu inwestycji zagranicznych, szerszego dostę-pu do kapitału i nowoczesnych technologii (wzrost o około 90%, z 23,4 do 12,3 p.p.). Wśród pięciu naj-częściej wymienianych korzyści i szans z przyjęcia euro znalazło się także „zwiększenie/stabilizacja wy-miany handlowej” (23,2% wobec 26,6% w ankietach pierwotnych).

analizy zróżnicowania odpowiedzi między uczelnia-mi, wykonane testem niezależności chi-kwadrat do-starczyły następujących rezultatów:

szybszy wzrost gospodarczy, większa konkurencyjność, integracja rynków: chi2(12) = 32,12; p < 0,01

Osoby z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocła-wiu, Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Uni-wersytetu w Białymstoku oraz Uniwersytetu Warmiń-sko-Mazurskiego w Olsztynie częściej wskazywały tą odpowiedź niż osoby z innych uczelni.

spadek ryzyka makroekonomicznego (w tym kurso-wego), wzrost zdolności do reform: chi2(12) = 21,03; p > 0,05


„jedna waluta” – poprawa efektywności i/lub transpa-rentności rynków i cen (finansowego, nieruchomości i in.), spadek kosztów transakcyjnych (wymiana walut), wzrost turystyki: chi2(12) = 21,91; p < 0,05

Respondenci z Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu, Uniwersytetu w Białymstoku częściej wskazywały tą odpowiedź niż osoby z innych uczelni.

stabilność finansów publicznych: chi2(12) = 15,32; p < 0,05

ankietowani z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach częściej wska-zywali tą odpowiedź niż osoby z innych uczelni.

niższe/ bardziej stabilne stopy procentowe (w tym:

niższy koszt kredytów): chi2(12) = 22,79; p < 0,05

Osoby z Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu, Uni-wersytetu Ekonomicznego w Poznaniu oraz Uniwer-sytetu Ekonomicznego we Wrocławiu częściej wska-zywały tą odpowiedź niż badani z innych uczelni


niska inflacja, wyrównywanie się cen: chi2(12) = 9,77; p > 0,05


zwiększenie/stabilizacja wymiany handlowej: chi2(12) = 19,51; p > 0,05


wzmocnienie pozycji Polski w Unii Europejskiej, popra-wa wiarygodności kraju: chi2(12) = 18,31; p > 0,05


wzrost inwestycji zagranicznych, szerszy dostęp do kapitału i nowoczesnych technologii: chi2(12) = 21,52; p < 0,05

Respondenci z Uniwersytetu Marii curie-Skłodow-skiej w lublinie, Uniwersytetu Rzeszowskiego, Uni-wersytetu w Białymstoku, Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu oraz Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu częściej wskazywały tą odpowiedź niż osoby z innych uczelni

zwiększenie zatrudnienia, wzrost integracji rynków pracy i migracji: chi2(12) = 12,63; p > 0,05


wzrost płac: chi2(12) = 9,09; p > 0,05


inne (w tym: poprawa konkurencyjności sektora ban-kowego, wzrost dopłat dla rolników): chi2(12) = 16,72; p < 0,05

Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego częściej wska-zywały tą odpowiedź niż ankietowani z innych uczelni.

Pytanie 10. Proszę wymienić max. 3 najważniejsze koszty/ zagrożenia, które Pani/a zdaniem pojawią się po wprowadzeniu w Polsce waluty euro

Respondenci wypełniając ankietę w maju 2011 r. udzielali zauważalnie innych odpowiedzi na pytanie o najważniejsze koszty i zagrożenia dotyczące wpro-wadzenia w Polsce euro, niż te, na które wskazywali 4 miesiące wcześniej. „Wzrost cen” przestał być naj-częściej wymienianym zagrożeniem, odpowiedzi takiej udzielała niespełna połowa wszystkich ankie-towanych (45,6%), w stosunku do niemal 2/3 respon-dentów w I turze badania (64,8%). Największy spa-dek odnotowano w gronie studentów Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie – z 74% do 28,6% studentów odpowiadających w ten sposób. W badaniu powtórzonym najczęściej wymienianymi kosztami/ zagrożeniami były „utrata autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej” (52,4% w stosunku do wcześniejszych 31,9%). W drugiej ankiecie prawie dwukrotnie częściej wskazywano również na krótko-okresowy wzrost cen (zaokrąglanie cen w górę) oraz wzrost ryzyka makroekonomicznego, w tym: ryzyko nieadekwatnej polityki EBc, ograniczona możliwość reagowania na szoki asymetryczne, efekt zarażania i in. (te kwestie zostały wymienione przez ponad 23% respondentów).

analizy odpowiedzi testem niezależności chi-kwa-drat dostarczyły następujących rezultatów:

zaburzenia wzrostu gospodarczego (w tym: wzrost konkurencji, spadek konkurencyjności polskiej gospo-darki, ryzyko przegrzania gospodarki, osłabienia wzro-stu i in.): chi2(12) = 15,14; p > 0,05


pogorszenie sytuacji na rynku pracy i skutki społeczne: wzrost bezrobocia/ spadek wynagrodzeń/ pogorsze-nie sytuacji ekonomicznej ludności: chi2(12) = 14,11; p > 0,05



Tabela 30. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 9 „Proszę wymienić max. 3 najważniejsze korzyści/ szanse, które Pani/a zdaniem pojawią się po wprowadzeniu w Polsce waluty euro” w podziale na uczelnie (pytanie otwarte).

Uczelnia a b c d e f g h i j k l

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie 38,6 45,6 86,0 1,8 21,1 7,0 24,6 7,0 12,3 1,8

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie 16,3 44,9 79,6 4,1 4,1 8,2 34,7 16,3 12,2 4,1 2,0

Wyższa Szkoła Bankowa w toruniu 20,4 30,6 89,8 30,6 6,1 28,6 4,1 30,6 2,0 2,0 2,0

Uniwersytet Szczeciński 34,1 43,9 68,3 17,1 4,9 19,5 9,8 22,0 4,9 2,4 2,4

Uniwersytet Opolski 21,2 24,2 84,8 9,1 3,0 27,3 9,1 12,1 3,0 3,0 6,1

Uniwersytet Rzeszowski 2,9 14,7 82,4 2,9 11,8 2,9 29,4 11,8 32,4 17,6

Uniwersytet Warszawski 25,5 42,6 59,6 4,3 21,3 6,4 14,9 25,5 27,7 4,3 4,3

Uniwersytet Marii curie-Skłodowskiej w lublinie 27,3 27,3 70,9 14,5 5,5 20,0 7,3 36,4 7,3 5,5 1,8


Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 44,1 20,6 79,4 5,9 29,4 2,9 32,4 17,6 14,7 2,9 2,9


lipińskiego w Kielcach23,8 33,3 83,3 11,9 21,4 14,3 26,2 7,1 21,4 2,4 4,8

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu 41,5 39,0 82,9 26,8 2,4 12,2 7,3 29,3 4,9

Uniwersytet w Białymstoku 40,0 42,9 88,6 2,9 22,9 5,7 17,1 31,4 2,9

średnia 28,2 33,9 79,9 4,5 18,6 5,6 23,2 12,1 23,4 3,8 3,6 4,3

średnia w I turze badania 21,0 41,7 67,2 5,7 8,0 8,4 26,6 8,9 12,3 2,6 8,3 8,0

a) szybszy wzrost gospodarczy, większa konkurencyjność, integracja rynkówb) spadek ryzyka makroekonomicznego (w tym kursowego), wzrost zdolności do reformc) "jedna waluta" - poprawa efektywności i/lub transparentności rynków i cen (finansowego, nieruchomości i in.),

spadek kosztów transakcyjnych (wymiana walut), wzrost turystykid) stabilność finansów publicznyche) niższe/ bardziej stabilne stopy procentowe (w tym: niższy koszt kredytów)f) niska inflacja, wyrównywanie się ceng) zwiększenie/stabilizacja wymiany handlowejh) wzmocnienie pozycji Polski w Unii Europejskiej, poprawa wiarygodności krajui) wzrost inwestycji zagranicznych, szerszy dostęp do kapitału i nowoczesnych technologiij) zwiększenie zatrudnienia, wzrost integracji rynków pracy i migracjik) wzrost płacl) inne (w tym: poprawa konkurencyjności sektora bankowego, wzrost dopłat dla rolników)


wzrost cen: chi2(12) = 27,61; p < 0,001

Osoby z Uniwersytetu Opolskiego, Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu i Uniwersytetu Rze-szowskiego częściej wskazywały tą odpowiedź niż osoby z innych uczelni.

krótkookresowy wzrost cen (zaokrąglanie cen w górę): chi2(12) = 16,31; p > 0,05


koszty dostosowań (zmiany systemów informatycz-nych, księgowych, kampanii informacyjnej, koszty psy-chologiczne i in.): chi2(12) = 25,38; p < 0,05

Respondenci z Uniwersytetu Szczecińskiego oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu częściej udzielali takiej odpowiedzi niż osoby z innych uczel-ni.

wzrost ryzyka makroekonomicznego, w tym: ryzyko nieadekwatnej polityki EBC, ograniczona możliwość reagowania na szoki asymetryczne, efekt zarażania i in.): chi2(12) = 15,46; p > 0,05


utrata autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej: chi2(12) = 24,41; p < 0,05

ankietowani z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskie-go w Olsztynie, Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach oraz Uniwer-sytetu w Białymstoku częściej wymieniali tą odpo-wiedź niż osoby z innych uczelni.

utrata tożsamości/ autonomii narodowej (w tym: utra-ta waluty narodowej, utrata pozycji przez Polskę i in.): chi2(12) = 23,42; p < 0,05

Respondenci z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach częściej wska-zywali tą odpowiedź niż badani z innych uczelni.

koszty nieoptymalnego kursu konwersji: chi2(12) = 13,10; p > 0,05


inne (w tym: utrata niezależności polityki fiskalnej, ry-zyko nieudanych przygotowań, zmiany strukturalne w gospodarce, brak możliwości zarabiania na różni-cach kursowych itp.): chi2(12) = 19,95 p < 0,05

Osoby z Uniwersytetu Rzeszowskiego częściej udzie-lały takich odpowiedzi niż ankietowani z innych uczelni.

Pytanie 11. Czy Pani/a zdaniem wskutek wprowadze-nia w Polsce euro, ceny…

Percepcja wpływu wprowadzenia euro na poziom cen w Polsce była podobna w obu turach badania, choć średni wynik dla wszystkich respondentów był nieco bliższy odpowiedzi „trochę wzrosną” niż „moc-no wzrosną” (delikatny spadek oczekiwań na wzrost cen – por. tabela 32). analiza z użyciem testu Kru-skala-Wallisa wykazała istotne statystycznie różnice: chi2(12) = 59,40; p < 0,001. Porównania wielokrotne dowiodły, że osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Ma-zurskiego w Olsztynie w mniejszym stopniu oczeki-wały wzrostu cen niż respondenci z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach (p < 0,01) i Uniwersytetu w Białymstoku (p < 0,01).


Tabela 31. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 10 „Proszę wymienić max. 3 najważniejsze koszty/ zagrożenia, które Pani/a zdaniem pojawią się po wprowadzeniu w Polsce waluty euro” w podziale na uczelnie (pytanie otwarte).

Uczelnia a b c d e f g h i j

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie 10,7 7,1 28,6 35,7 28,6 17,9 66,1 7,1 10,7

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie 12,0 12,0 54,0 28,0 34,0 28,0 36,0 8,0 10,0

Wyższa Szkoła Bankowa w toruniu 19,6 10,9 43,5 28,3 19,6 26,1 56,5 13,0 4,3

Uniwersytet Szczeciński 17,5 10,0 35,0 22,5 42,5 40,0 57,5 2,5 10,0 5,0

Uniwersytet Opolski 21,9 15,6 62,5 21,9 12,5 28,1 37,5 3,1 6,3 3,1

Uniwersytet Rzeszowski 5,9 14,7 58,8 8,8 14,7 14,7 58,8 2,9 17,6

Uniwersytet Warszawski 8,9 4,4 48,9 17,8 28,9 33,3 55,6 6,7 6,7 11,1

Uniwersytet Marii curie-Skłodowskiej w lublinie 7,4 22,2 50,0 25,9 13,0 14,8 38,9 7,4 9,3


Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 3,0 18,2 60,6 15,2 45,5 18,2 51,5 3,0 3,0 12,1

Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach 20,9 14,0 39,5 18,6 30,2 16,3 62,8 16,3 4,7 7,0

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu 16,7 9,5 26,2 28,6 31,0 16,7 57,1 16,7 2,4

Uniwersytet w Białymstoku 11,1 19,4 47,2 16,7 16,7 27,8 61,1 8,3 16,7 2,8

średnia 13,4 12,7 45,6 23,2 25,7 23,4 52,4 6,1 9,6 7,3

średnia – w I turze badania 9,9 30,1 64,8 12,0 23,9 12,6 31,9 5,1 7,2 5,6

a) zaburzenia wzrostu gospodarczego (w tym: wzrost konkurencji, spadek konkurencyjności polskiej gospodarki, ryzyko przegrzania gospodarki, osłabienia wzrostu i in.)

b) pogorszenie sytuacji na rynku pracy i skutki społeczne: wzrost bezrobocia/ spadek wynagrodzeń/pogorszenie sytuacji ekonomicznej ludności

c) wzrost cend) krótkookresowy wzrost cen (zaokrąglanie cen w górę)e) koszty dostosowań (zmiany systemów informatycznych, księgowych, kampanii informacyjnej, koszty

psychologiczne i in.)f ) wzrost ryzyka makroekonomicznego, w tym: ryzyko nieadekwatnej polityki EBC, ograniczona możliwość

reagowania na szoki asymetryczne, efekt zarażania i in.)g) utrata autonomicznej polityki pieniężnej i kursowejh) utrata tożsamości/ autonomii narodowej (w tym: utrata waluty narodowej, utrata pozycji przez Polskę i in.)i) koszty nieoptymalnego kursu konwersjij) inne (w tym: utrata niezależności polityki fiskalnej, ryzyko nieudanych przygotowań, zmiany strukturalne

w gospodarce, brak możliwości zarabiania na różnicach kursowych itp.)


Tabela 32. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 11 o wpływ wprowadzenia euro w Polsce na poziom cen, w podziale na uczelnie (skala: 1 – mocno wzrosną, 2 – trochę wzrosną, 3 – nie zmienią się, 4 – trochę spadną, 5 – mocno spadną).















59 2,24 2 0,51 2 4

ŚREdNIa WaŻONa (liczebnością badanych grup) 1,92(w I badaniu: 1,76)



W powtórzonym badaniu odnotowano utrzymanie się oczekiwań na to, że wprowadzenie euro w Polsce nie poskutkuje zmianą płac nominalnych. W 12 z 13 uczelni mediana odpowiedzi wyniosła 3, co oznacza, że płace „nie zmienią się”. Jedynie w Wyższej Szkole Bankowej przewidywano, iż płace „trochę wzrosną”.

Inaczej niż w pierwszym ankietowaniu, test Kruska-la-Wallisa dowiódł istnienia istotnych statystycznie różnic: chi2(12) = 27,70; p < 0,01. Porównania wielo-

krotne wykazały, że osoby z Wyższej Szkoły Banko-wej w toruniu wyżej oceniały szansę na wzrost płac nominalnych niż osoby z Uniwersytetu Opolskiego (p < 0,05) i Uniwersytetu Rzeszowskiego (p < 0,05).
















37 3,10 3 0,80 1 5

ŚREdNIa WaŻONa (liczebnością badanych grup) 2,83(w I badaniu: 3,07)



Tabela 33. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 12 o wpływ wprowadzenia euro w Polsce na płace nominalne, w podziale na uczelnie (skala: 1 – mocno wzrosną, 2 – trochę wzrosną, 3 – nie zmienią się, 4 – trochę spadną, 5 – mocno spadną).

PRzyGOtOWaNIa POlSKI dO WPROWadzENIa EURO

Pytanie 13. Jak Pan(i) ocenia stopień przygotowań Pol-ski do wejścia do strefy euro?

W powtórzonym badaniu ankietowym responden-ci wyrazili nieco lepszą ocenę stopnia przygotowań Polski do wejścia do strefy euro, choć nadal pozo-stała ona raczej negatywna. Średnia ocen w skali

od 1 – zdecydowania dobra, do 7 – zdecydowania zła, wyniosła 4,27 i była o 0,34 niższa, niż w badaniu wstępnym. Jednak studenci z 8 na 13 uczelni uznali przeciętnie, że przygotowania są „raczej złe”, a jedy-nie studenci z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskie-go w Olsztynie ocenili je jako „raczej dobre”.

W celu sprawdzenia, czy osoby z różnych uczelni różniły się między sobą pod względem udzielanych odpowiedzi, przeprowadzono test Kruskala-Wallisa.


Tabela 34. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 13 „Jak Pan(i) ocenia stopień przygotowań Polski do wejścia do strefy euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie dobrze, 2 – dobrze, 3 – raczej dobrze, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej źle, 6 – źle, 7 – zdecydowanie źle).



Wyższa Szkoła Bankowa w toruniu 55 4,00 3,5 1,29 1 6











46 4,57 5 1,28 2 7



(w I badaniu: 4,61)



analiza wykazała istotne statystycznie różnice: chi2(12) = 27,55; p < 0,01. Porównania wielokrotne unaoczniły, że osoby z Uniwersytetu w Białymstoku gorzej oceniały stopień przygotowań niż responden-ci z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olszty-nie (p < 0,05). Pozostałe różnice okazały się być nie-istotne statystycznie.

cEcHy RESPONdENtóW a POStaWy WzGlędEM StREfy EURO I WPROWadzENIa EURO W POlScE

W toku dalszych inspekcji kwestionariuszy ankiet wypełnionych w badaniu powtórzonym, dokonano analizy korelacji rho-Spearmana pomiędzy wiekiem, oceną sytuacji materialnej, wielkością miejsca za-

mieszkania oraz wielkością gospodarstwa domowe-go a udzielanymi odpowiedziami na pytania doty-czące:

• oceny obecnej sytuacji w strefie euro (pyt. 1).• oceny sytuacji w strefie euro w perspektywie

5 lat (pyt. 2),• chęci wprowadzenia euro w Polsce (pyt. 4),• okresu, w którym Polska powinna przyjąć euro

(pyt. 5),• osobistej oceny korzyści w wprowadzenia euro

w Polsce (pyt. 8).

tabela 35 prezentuje współczynniki korelacji z prze-prowadzonych analiz wraz z oceną stopnia istotno-ści korelacji.


Tabela 35. Współczynniki korelacji rho-Spearmana pomiędzy wiekiem, oceną sytuacji materialnej, wielkością miejsca zamieszkania oraz wielkością gospodarstwa domowego a udzielanymi odpowiedziami na pytania 1, 2, 4, 5 i 8 kwestionariusza pytania w drugiej turze badania.

Pytania Wiek Sytuacja materialna

Miejsce zamieszkania

Wielkość gospodarstwa

Obecna sytuacja strefy euro 0,04 0,05 0,17*** -0,08

Przyszłość strefy euro 0,06 0,12** 0,06 -0,02

chęć wprowadzenia euro 0,02 0,12** -0,02 0,04

Okres wprowadzenia euro -0,04 0,07 0,03 0,04

zalety wprowadzenia euro 0,05 0,22*** -0,02 0,04

* p < 0,05** p < 0,01*** p < 0,001

analizy korelacji rho-Spearmana wykazały istotne statystycznie związki pomiędzy oceną własnej sytu-acji materialnej przez osoby badane a oceną sytuacji w strefie euro w perspektywie 5 lat, chęcią wprowa-dzenia euro i oceną korzyści po wprowadzeniu euro. Oznacza to, że im gorszą sytuację materialną mieli respondenci, tym gorzej oceniali sytuację w stre-fie euro w perspektywie 5 lat, częściej nie chcieli wprowadzenia euro, częściej chcieli późniejszej daty wprowadzenia euro oraz widzieli dla siebie mniej ko-rzyści po wprowadzeniu euro dla siebie.

Przeprowadzone badania korelacji rho-Spearmana dowiodły również istnienia istotnych statystycznie związków pomiędzy miejscem zamieszkania osób badanych a oceną obecnej sytuacji w strefie euro. Sytuację w strefie euro gorzej oceniały osoby za-mieszkujące w większych miastach.

W dalszej kolejności zweryfikowano, czy kobiety róż-niły się od mężczyzn pod względem sposobu udzie-lania odpowiedzi na rozpatrywane pytania. analizy testem U Manna-Whitneya dostarczyły następują-cych wyników:

• obecna sytuacja strefy euro: z = 3,78; p < 0,001,• przyszłość strefy euro: z = 1,24; p > 0,05,

• chęć wprowadzenia euro: z = 2,66; p < 0,01,• okres wprowadzenia euro: z = 0,61; p > 0,05,• zalety wprowadzenia euro: z = 2,98; p < 0,01.

Powyższe wyniki należy interpretować w ten sposób, że kobiety wyżej oceniły obecną sytuację w strefie euro, rzadziej chciały wprowadzenia euro oraz wi-działy mniej korzyści po wprowadzeniu euro, niż mężczyźni.

Na koniec badań weryfikujących zależności mię-dzy cechami respondentów a sposobem udzielania przez nich odpowiedzi sprawdzono, czy osoby o róż-nej przynależności społeczno-zawodowej różniły się między sobą pod względem dawanych odpowiedzi. analizy testem Kruskala-Wallisa dostarczyły nastę-pujących wyników:

• obecna sytuacja strefy euro: chi2(10) = 11,68; p > 0,05,

• przyszłość strefy euro: chi2(10) = 11,04; p > 0,05,• chęć wprowadzenia euro: chi2(10) = 25,61;

p < 0,01,• okres wprowadzenia euro: chi2(10) = 7,28;

p > 0,05,• zalety wprowadzenia euro: chi2(10) = 29,92;

p < 0,01.


Porównania wielokrotne wykazały jedynie, że:• kadra kierownicza w administracji publicznej

bardziej chciała wprowadzenia euro niż pra-cownicy umysłowi administracji publicznej,

• studenci wyżej ocenili korzyści z wprowadze-nia euro niż osoby bezrobotne.


EWalUacJa StUdIóW POdyPlOMOWycH „MEcHaNIzMy fUNKcJONOWaNIa StREfy EURO”

celem tej części opracowania jest omówienie re-zultatów badania ewaluującego projekt studiów podyplomowych pod kątem satysfakcji studentów, ich percepcji wzrostu wiedzy na temat Unii Gospo-darczo-Walutowej oraz chęci dalszego zgłębiania wiedzy o mechanizmach funkcjonowania strefy euro. Ewaluacja została dokonana w oparciu o trzy

Tabela 36. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 14 „Jaki jest Pani/a całościowy poziom satysfakcji z uczestnictwa w st. podyplomowych

„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” w podziale na uczelnie (skala: 1 – bardzo wysoki, 2 – wysoki, 3 – raczej wysoki, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej niski, 6 – niski, 7 – bardzo niski).



















pytania zawarte jedynie w końcowej ankiecie (po zrealizowaniu całego programu studiów).

Pytanie 14. Jaki jest Pani/a całościowy poziom satys-fakcji z uczestnictwa w st. podyplomowych „Mechani-zmy funkcjonowania strefy euro”

Spośród 13 uczelni, respondenci 6 szkół wyższych ocenili (statystycznie) poziom satysfakcji ze studiów jako „wysoki” (mediana odpowiedzi: 2, skala od 1 – bardzo wysoki do 7 – bardzo niski), zaś ankietowa-ni z 7 ośrodków akademickich uznali, że studia do-starczyły „raczej wysokiej” satysfakcji. Średni stopień satysfakcji był najwyższy wśród studentów Uniwer-sytetu Ekonomicznego w Katowicach (średnia: 2,12, z medianą „wysoki”), a najniższy w gronie respon-dentów z Uniwersytetu Warszawskiego (średnia 3,27, z medianą „raczej wysoki”).

analiza zróżnicowania odpowiedzi między uczelnia-mi z zastosowaniem testu Kruskala-Wallisa wyka-

zała istotne statystycznie różnice: chi2(12) = 61,12; p < 0,001. zgodnie z wynikami analiz porównaw-czych, osoby z Uniwersytetu Warszawskiego gorzej oceniały poziom satysfakcji niż ankietowani z:



(p < 0,001),• Uniwersytetu w Białymstoku (p < 0,01).

Ponadto, respondenci z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach od-nieśli niższą satysfakcję ze studiów niż osoby z:


(p < 0,001),• Uniwersytetu w Białymstoku (p < 0,05).


Wykres 1. Ocena satysfakcji z uczestnictwa w studiach podyplomowych – rozkład odpowiedzi (n = 632).

11,5%

37,1%

41,8%

3,8%

1,8%

0,3%

3,7%

0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% 45,0%

bardzo wysoki

wysoki

raczej wysoki

raczej niski

niski

bardzo niski

trudno powiedzieć

Pytanie 14. Jaki jest Pani/a całościowy poziom satysfakcji z uczestnictwa w st. podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”


Pytanie 15. Czy studia zachęciły do dalszego zgłębia-nia wiedzy nt. strefy euro?

Średnio rzecz biorąc, populacja badanych uczestni-ków II edycji ogólnopolskich studiów podyplomo-wych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” oce-niła, że udział w rocznym programie edukacyjnym zachęcił, lub raczej zachęcił do dalszego zgłębiania wiedzy na ten temat (średnia 2,5 w skali od 1 – zde-cydowanie zachęcił do 7 – zdecydowanie nie zachę-cił). Mediana odpowiedzi na dziesięciu uczelniach wyniosła 2, co oznacza odpowiedź „tak”: studia za-chęciły do dalszej nauki. W przypadku Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wyższej Szkoły Ekonomii i Pra-wa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach media-na odpowiedzi wyniosła 3, czyli „raczej tak”.

Weryfikację różnic między odpowiedziami osób z różnych uczelni przeprowadzono z pomocą te-stu Kruskala-Wallisa. analiza wykazała istotne statystycznie różnice: chi2(12) = 44,49; p < 0,001. W efekcie porównań wielokrotnych stwierdzono, że osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach gorzej oceniały

chęć dalszego zgłębiania wiedzy nt. strefy euro niż osoby z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskie-go w Olsztynie (p < 0,05), Wyższej Szkoły Bankowej w toruniu (p < 0,05), Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,01) i Uniwersytetu w Białymsto-ku (p < 0,05). Osoby z Uniwersytetu Warszawskiego wykazywały niższą motywację do dalszego zgłębia-nia wiedzy nt. strefy euro niż ankietowani z Uniwer-sytetu Ekonomicznego w Katowicach (p < 0,05). Po-zostałe różnice okazały się być nieistotne statystycz-nie.

Pytanie 16. Czy wskutek Pani/a uczestnictwa w stu-diach podyplomowych uzyskał/a Pan/i istotny wzrost własnej wiedzy nt. mechanizmów funkcjonowania strefy euro?

Studenci ocenili, że udział w studiach „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowanych przez Narodowy Bank Polski zaowocował wzrostem wie-dzy związanej z tematyką studiów. Mediana odpo-wiedzi na wszystkich uczelniach była równa 2 w skali od 1 – zdecydowanie tak do 7 – zdecydowanie nie (czyli odpowiedź „tak”).

Wykres 2. Ocena stopnia motywacji do dalszego zgłębiania wiedzy na temat strefy euro – rozkład odpowiedzi (n = 632).Pytanie 15. Czy studia zachęciły do dalszego zgłębiania wiedzy nt. strefy euro?

16,2%

40,8%

31,8%

5,9%

2,4%

0,5%

2,4%

0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% 45,0%

zdecydowanie tak

tak

raczej tak

raczej nie

nie

zdecydowanie nie

trudno powiedzieć


Tabela 37. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 15 „Czy studia zachęciły do dalszego zgłębiania wiedzy nt. strefy euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie tak, 2 – tak, 3 – raczej tak, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej nie, 6 – nie, 7 – zdecydowanie nie).


















Wykres 3. Ocena wzrostu wiedzy respondentów na temat strefy euro – rozkład odpowiedzi (n = 632).Pytanie 16. Czy wskutek Pani/a uczestnictwa w studiach podyplomowych uzyskał/a Pan/i istotny wzrost własnej wiedzy nt. mechanizmów funkcjonowania strefy euro?

30,7%

40,8%

25,5%

1,8%

0,5%

0,3%

0,5%

0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 35,0% 40,0% 45,0%

zdecydowanie tak

tak

raczej tak

raczej nie

nie

zdecydowanie nie

trudno powiedzieć


Tabela 38. Statystyki opisowe dla odpowiedzi udzielanych w powtórnym badaniu ankietowym na pytanie 16 „Czy wskutek Pani/a uczestnictwa w studiach podyplomowych uzyskał/a Pan/i istotny wzrost własnej wiedzy nt. mechanizmów funkcjonowania strefy euro?” w podziale na uczelnie (skala: 1 – zdecydowanie tak, 2 – tak, 3 – raczej tak, 4 – trudno powiedzieć, 5 – raczej nie, 6 – nie, 7 – zdecydowanie nie).


















test Kruskala-Wallisa na zróżnicowanie odpowiedzi między szkołami wyższymi wykazał istotne staty-stycznie różnice: chi2(12) = 33,91; p < 0,001. Wyni-ki wielokrotnych porównań są następujące: osoby z Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda lipińskiego w Kielcach gorzej oceniały wzrost wła-snej wiedzy niż osoby z Uniwersytetu Ekonomicz-nego w Katowicach (p < 0,01) i Uniwersytetu w Bia-łymstoku (p < 0,05). Pozostałe różnice okazały się być nieistotne statystycznie.

PORóWNaNIE WyNIKóW dWócH tUR BadaNIa

Podsumowaniem projektu badawczego na grupie studentów 13 uczelni realizujących program stu-diów podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowa-nia strefy euro” jest ocena, w jakim stopniu odpo-wiedzi w drugiej turze badania, czyli po zakończo-nych studiach, różniły się od wyników pozyskanych w pierwszej turze, czyli w po odbyciu wstępnych przedmiotów w ramach studiów. W tym celu porów-nano wyniki osób przebadanych w I i II badaniu pod względem udzielanych odpowiedzi na pytania 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8 i 13 (wymienione niżej), z zastosowaniem testu U Manna-Whitneya. analizy dostarczyły nastę-pujących wyników:

• obecna sytuacja strefy euro: z = 2,56; p < 0,05,• przyszłość strefy euro: z = 4,15; p < 0,001,


Wykres 4. Ewaluacja jakości studiów podyplomowych – rozkład odpowiedzi na 3 pytania ewaluacyjne (n = 632).

0,0%

20,0%

40,0%

60,0%

80,0%

100,0%

120,0%

140,0%

zdecydowanie tak

tak raczej tak raczej nie nie zdecydowanie nie

trudno powiedzieć

satysfakcja motywacja do dalszej nauki wzrost wiedzy

Rozkład odpowiedzi na pytania ewaluacyjne dotyczące trzech aspektów oceny jakości studiów

• chęć wprowadzenia euro: z = 4,48; p < 0,001,• okres wprowadzenia euro: z = 0,85; p > 0,05,• konsekwencje dla Polski ogółem: z = 5,84;

p < 0,001,• konsekwencje dla ogółu przedsiębiorców:

z = 4,67; p < 0,001,• konsekwencje dla eksporterów: z = 3,87;

p < 0,001,• konsekwencje dla rolników: z = 4,96; p < 0,001,• konsekwencje dla instytucji finansowych:

z = 3,40; p < 0,01,• konsekwencje dla gospodarstw domowych:

z = 7,95; p < 0,001,• konsekwencje dla budżetu państwa: z = 5,54;

p < 0,001,• konsekwencje dla rolników: z = 4,20; p < 0,001,• bilans dla osób pracujących: z = 7,19; p < 0,001,• bilans dla osób niepracujących: z = 4,95;

p < 0,001,• bilans dla osób prowadzących własną działal-

ność: z = 4,16; p < 0,001,• bilans dla młodzieży: z = 4,02; p < 0,001,• bilans dla osób starszych: z = 5,48; p < 0,001,

• bilans dla rodzin z dziećmi: z = 6,21; p < 0,001,• bilans dla turystów, osób podróżujących:

z = 3,27; p < 0,01,• zalety wprowadzenia euro: z = 5,59; p < 0,001,• stopień przygotowań do wejścia do strefy

euro: z = 4,37; p < 0,001.

Szczegółowe badania dowiodły zatem, że osoby ba-dane w drugim etapie badania lepiej oceniały obec-ną sytuację w strefie euro, lepiej zapatrywały się na przyszłość strefy euro w perspektywie 5 lat, częściej chciały wprowadzenia euro w Polsce, pozytywniej oceniały konsekwencje dla poszczególnych grup podmiotów, wyżej oceniały bilans kosztów i korzyści dla poszczególnych grup osób, lepiej oceniały osobi-ste konsekwencje wprowadzenia euro w Polsce euro oraz były lepszego zdania na temat stopnia przygo-towań wejścia Polski do strefy euro.1

1 Mówi się o różnicach między osobami badanymi w pierw-szej turze badania vs osobami ankietowanymi w pierwszej turze, ponieważ badanie nie zostało przeprowadzone według meto-dyki badań panelowych, a populacje osób z obu tur nieco różni-ły się między sobą (w I turze: 541 ankiet, w II turze: 632 ankiety).

PRzyGOtOWaNIa POlSKI dO WPROWadzENIa EURO 69

PRzyGOTOWANIA POLSKI DO WPROWADzENIA EURO

ludwik Kotecki1

POLSKA JAKO KRAJ z DEROGAcJą

Wprowadzenie euro stanowi jeden z kluczowych celów gospodarczych, ale także politycznych pol-skiego Rządu. cel ten został sformułowany już w mo-mencie przystąpienia do Unii Europejskiej. Od dnia przystąpienia do UE Polska bierze bowiem udział w III etapie Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) jako kraj ze statusem członka z derogacją. Oznacza to, że z momentem akcesji do UE Polska zobowiązała się do przyjęcia euro w przyszłości po przygotowa-niu się i wypełnieniu niezbędnych warunków, a pol-skie społeczeństwo, opowiadając się w referendum za przystąpieniem do Unii Europejskiej, de facto po-parło przyszłe zastąpienie złotego przez euro.

Przystąpienia i uczestnictwo w III etapie UGW na prawach państwa członkowskiego z derogacją sta-nowi wyraz przekonania, że przystąpienie do strefy

1 ludwik Kotecki – Pełnomocnik Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską

euro będzie dla Polski korzystne. Korzyści i szanse oraz koszty i zagrożenia związane z akcesją Polski do strefy euro zostały oszacowane m.in. przez Na-rodowy Bank Polski w dwóch raportach (Narodowy Bank Polski 2004 i 2009), a następnie podsumowane w dokumencie Pełnomocnika Rządu ds. Wprowa-dzenia Euro przez RP pt. Ramy Strategiczne Narodo-wego Planu Wprowadzenia Euro (Ministerstwo finan-sów 2010).

W dokumentach tych podkreślono, że ryzyko zwią-zane z procesem integracji gospodarczej i waluto-wej można skutecznie ograniczyć poprzez podej-mowanie odpowiednich działań, w szczególności mających na celu trwałe wypełnienie warunków przyjęcia euro oraz odpowiednie przygotowanie go-spodarki do funkcjonowania w reżimie wspólnej po-lityki pieniężnej i kursowej. znaczenie konsekwent-nych reform gospodarczych w drodze do strefy

70 PRzyGOtOWaNIa POlSKI dO WPROWadzENIa EURO

euro i ich kontynuacji po przyjęciu wspólnej waluty unaocznił szczególnie trwający kryzys gospodarczy w niektórych krajach UGW. Uznając za pierwotne źródło ww. problemów sposób prowadzenia polityki fiskalnej i strukturalnej w tych krajach, a nie wpro-wadzenie wspólnej waluty, polski Rząd pozostaje przekonany o korzystnym wpływie na polską gospo-darkę przyjęcia euro w przyszłości. Równocześnie Rząd z uwagą obserwuje oraz aktywnie uczestniczy w zmianach w strefie euro, mających na celu jej in-stytucjonalne wzmocnienie, którego potrzebę ujaw-niły ostatnie lata.

ORGANIzAcJA PROcESU PRzyGOTOWAń DO WPROWADzENIA EURO W POLScE

Integracja ze strefą euro jest bardzo złożonym pro-cesem, wymagającym starannych przygotowań w obszarze ekonomicznym, instytucjonalno-praw-nym i organizacyjnym. z tego względu, pomimo niepewności co do terminu wypełnienia warunków przyjęcia wspólnej waluty, kontynuowane są wszel-kie możliwe działania przygotowujące Polskę do zamiany waluty. dzięki temu w momencie wyzna-czenia daty wprowadzenia euro w Polsce możliwe będzie płynne dokonanie koniecznych dostosowań, których realizacja nie jest możliwa lub pożądana bez znajomości tej daty.

z uwagi na wielopłaszczyznowość procesu przygo-towań do przystąpienia do strefy euro, niezwykle istotne było utworzenie odpowiednich ram organi-zacyjnych zapewniających jego skuteczne przygoto-wanie i rozpoczęcie realizacji. z tego względu Rząd, uwzględniając zalecenia Komisji Europejskiej (Komi-sja Europejska 2008), podjął decyzję o ustanowieniu Pełnomocnika Rządu do Spraw Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską, który jest odpowie-dzialny za koordynowanie i monitorowanie procesu wprowadzenia euro w Polsce. Powstało również Biu-ro Pełnomocnika Rządu, odpowiedzialne w szcze-gólności za prowadzenie analiz związanych z inte-gracją Polski ze wspólnym europejskim obszarem

walutowym oraz koordynację prac, ustanowionej przez Radę Ministrów, międzyinstytucjonalnej struk-tury organizacyjnej do spraw wprowadzenia euro w Polsce.

złożoność procesu integracji ze strefą euro wymaga położenia odpowiedniego nacisku w działaniach ww. struktury na dostarczenie wszystkim zaintere-sowanym, w szczególności instytucjom publicznym, przedsiębiorstwom, organizacjom pozarządowym i obywatelom, obiektywnych i precyzyjnych informa-cji na temat zakresu i harmonogramu koniecznych dostosowań do wymiany waluty w Polsce. Krok mi-lowy w tym kierunku stanowi opracowanie Narodo-wego Planu Wprowadzenia Euro (NPWE; Pełnomocnik Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską 2011). Ponadto, z uwagi na szczególne zna-czenie efektywności podejmowanych działań infor-macyjnych dla przebiegu i oceny procesu przygo-towań przez obywateli i poszczególne podmioty, aspektowi temu poświęcono dodatkowy dokument towarzyszący NPWE, pt. Narodowa Strategia Infor-macyjna (Rada Koordynacyjna 2011).

Oprócz tego, już teraz Pełnomocnik Rządu i jego Biu-ro oraz inne instytucje zaangażowane w prace ww. struktury, w szczególności Narodowy Bank Polski, podejmują pewne działania informacyjno-eduka-cyjne z zakresu integracji ze strefą euro, mające na celu zwiększenie poziomu poinformowania nt. euro wybranych grup społecznych. Grupy te będą w przy-szłości odgrywały szczególną rolę w oficjalnej kam-panii informacyjnej, towarzyszącej procesowi przyj-mowania euro.

NARODOWy PLAN WPROWADzENIA EURO

Kluczowym dokumentem, swojego rodzaju prze-wodnikiem po przygotowaniach Polski do wprowa-dzenia wspólnej waluty, jest Narodowy Plan Wprowa-dzenia Euro. NPWE (Pełnomocnik Rządu ds. Wprowa-dzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską 2011) jest wspólnym dokumentem międzyinstytucjonalnej

PRzyGOtOWaNIa POlSKI dO WPROWadzENIa EURO 71

struktury organizacyjnej ds. wprowadzenia euro. Jak wynika z doświadczeń państw UE, które już przyjęły wspólną walutę, jego opracowanie i odpowiednie aktualizowanie w przyszłości stanowi warunek ko-nieczny efektywności przygotowań do wprowadze-nia euro.

NPWE koncentruje się na przedstawieniu zakresu niezbędnych dla wprowadzenia euro w Polsce dzia-łań związanych z wymianą banknotów i monet, do-stosowaniami administracji publicznej, sektora finan-sowego i przedsiębiorstw niefinansowych, ochroną konsumentów, kampanią informacyjną i dostosowa-niami prawnymi, wraz ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich realizację. Przedstawiono w nim również istotę zamiany złotego na wspólną walutę, główne zasady rządzące tym procesem oraz harmonogram działań przygotowawczych.

Plan przygotowań do wprowadzenia euro w Polsce oparty jest na trzech fundamentach. Po pierwsze, rozwiązania zaproponowane w NPWE są zgodne z zaleceniami i rekomendacjami instytucji, które wspierały państwa członkowskie w integracji ze stre-fą euro, tj. Komisji Europejskiej oraz Europejskiego Banku centralnego. Po drugie, przyjęty plan działań opiera się na opracowanych przez zespoły Robocze (organy ww. struktury) szczegółowych analizach doświadczeń państw członkowskich UE, które już wprowadziły euro. Po trzecie, rozwiązania zastoso-wane przez inne państwa członkowskie zostały pod-dane krytycznej analizie adekwatności do polskich uwarunkowań społecznych, gospodarczych oraz istniejącego otoczenia prawnego. takie podejście umożliwia wykorzystanie najlepszych praktyk wy-pracowanych przez poprzedników, po uprzednim dostosowaniu ich do polskich uwarunkowań.

ze względu na trwający od końca 2008 r. kryzys gospodarczy i jednocześnie dokonujące się istotne zmiany instytucjonalne w zarządzaniu strefą euro, data przystąpienia Polski do strefy euro jest aktu-alnie trudna do określenia. dlatego harmonogram przygotowań do wprowadzenia euro został zaplano-wany w sposób uniwersalny, warunkowy względem

daty przyjęcia euro, która zostanie zadeklarowana w późniejszym etapie, po wypełnieniu warunków wskazanych we wcześniejszych dokumentach Peł-nomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro w Polsce oraz ustabilizowaniu się sytuacji w strefie euro. taka strategia integracji powinna pozwolić z jednej strony płynnie ją realizować, z drugiej zaś uniknąć proble-mów, których doświadczają obecnie niektóre kraje strefy euro.

BIBLIOGRAFIA

Komisja Europejska 2008. Zalecenie Komisji z dnia 10 stycznia 2008 r. dotyczące środków ułatwiających przyszłe przejście na euro, 2008/78/WE.

Ministerstwo finansów 2010. Ramy Strategiczne Na-rodowego Planu Wprowadzenia Euro.

Narodowy Bank Polski 2004. Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro.

Narodowy Bank Polski 2009. Raport na temat pełne-go uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej.

Pełnomocnik Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską 2011. Narodowy Plan Wpro-wadzenia Euro. Mimeo.

Rada Koordynacyjna 2011. Narodowa strategia Ko-munikacyjna. Mimeo.

EURO – WSPólNa WalUta. REflEKSJE OByWatEla UNII EUROPEJSKIEJ 73

Stefan Marek Grochalski1

Rok 2011 w historii wspólnej waluty, w świadomo-ści obywateli Unii Europejskiej jest najgorszym dla niej okresem od czasu jej wprowadzenia. Pojawiają się wręcz stwierdzenia o nadchodzącym końcu stre-fy euro. Niektórzy zadają też pytania, czy wprowa-dzenie Euro to nieudany eksperyment integracyj-ny? czy szczególnie rozumiana solidarność wśród państw strefy euro powinna chronić Grecję będącą na krawędzi bankructwa? czy powinno się ją wyklu-czyć ze strefy euro? Pojawia się też często pytanie, czy Niemcy nadal zechcą być czołowym płatnikiem Europy?

z drugiej strony, niektórzy, być może słusznie uwa-żają, iż aby euro przetrwało, potrzebna jest odwaga polityków w podejmowaniu wspólnych decyzji od-noszących się przede wszystkim do jeszcze większej politycznej i fiskalnej integracji.

1 Prof. nadzw. UO Stefan Marek Grochalski, dr hab. nauk praw-nych

Jako obywatel Unii Europejskiej jedno w tej dzisiej-szej, niekorzystnej dla euro sytuacji, mogę stwier-dzić: Nie jestem w stanie sobie wyobrazić rozpadu strefy euro, chociażby z tego względu, iż obecnie trudno byłoby ocenić, między innymi, jaki jest koszt wyprodukowanych towarów w tej strefie, ponieważ obecnie wszystkie te wartości wyrażane są właśnie w tej walucie. Bez wątpienia: istniejące, możliwe, już zbudowane i właśnie rozbudowywane relacje kapitałowe uległyby, jeśli nie zerwaniu, to na pew-no poddane byłyby silnym turbulencjom. Jako oby-watel Unii, niepozbawiony przecież wyobraźni, nie chciałbym wszakże tego doświadczyć.

Mimo wszystko bliżej mi do tego, byśmy – jako obywatele – posługiwali się raczej jednym wspól-nym pieniądzem, niż tą wielością, której doświad-czamy obecnie i dlatego, pomimo zawirowań, jakie ostatnio spotykają euro, marzy mi się, jako obywate-lowi Unii Europejskiej, by już niedługo Unia przestała

EURO – WSPÓLNA WALUTA REFLEKSJE OByWATELA UNII EUROPEJSKIEJ

74 EURO – WSPólNa WalUta. REflEKSJE OByWatEla UNII EUROPEJSKIEJ

dzielić się na strefę euro i strefę państw – członków, w których nadal obowiązują waluty narodowe.

Obecnie ponad 333 milionów ludzi posługuje się codziennie swoją wspólną walutą - euro. Po dolarze amerykańskim, największe walutowe rezerwy świa-towe (26%) przechowuje się właśnie w tej walucie, której pozycja w stosunku do dolara amerykańskiego może być z jednej strony powodem do dumy, z dru-giej zaś strony powinniśmy, jako obywatele Unii, pa-miętać o tym, co ten pieniądz daje bezpośrednio nam.

Bezpośrednio wyraża się to w stale rosnących inwe-stycjach transgranicznych, a co za tym idzie, z odczu-walnym spadkiem bezrobocia oraz ze spadkiem in-flacji i mimo wszystko z ochroną przed skutkami nie-spodziewanych turbulencji na rynkach finansowych. Nie są aż tak bardzo odczuwalne podwyżki cen ropy naftowej i gazu ziemnego (rozliczenia na tych ryn-kach są dokonywane w dolarach, które w porówna-niu do euro, zajmują słabszą pozycję).

Euro, dla większości obywateli, nie jest tylko jednym z największych i najbardziej istotnych symboli inte-gracji europejskiej, lecz przede wszystkim jest ono przejawiającym się codziennie elementem życia obywatela, rodziny.

Obywatelom Unii Europejskiej, zwyczajnym konsu-mentom, posiłkującym się euro, łatwiej jest porów-nywać ceny w krajach obejmujących tę walutę. dzię-ki ujednoliceniu i rozszerzeniu strefy euro nie trzeba by było znać obowiązującej (niestety nadal) spe-cyficznej mapy walutowej, według której obecnie benzynę najtaniej można kupić w Rumunii, wyroby tytoniowe na łotwie, perfumy i odzież w Niemczech czy Wielkiej Brytanii, sery i mleko w Polsce. takie in-formacje przekazuje Europejski Urząd Statystyczny. I choćby Komisja Europejska dwoiła się i troiła, aby obywatelom Unii ułatwić życie poprzez ujednolice-nie cen, to efekty wahań kursowych, różnic w kosz-tach życia i płac oraz polityki rządów, w tym kontek-ście czynią nas – obywateli Unii Europejskiej – nie-stety nadal oddalonymi od siebie.

Obywatele strefy euro, poprzez wyeliminowanie ryzyka związanego z wahaniami kursów walut, są lepszymi klientami na rynku konkurencji. Są również bardziej uprzywilejowanymi beneficjentami, w kon-tekście obniżania kosztów międzynarodowych transakcji. Mimo obecnego kryzysu, to właśnie strefa euro pozwala na utrzymywanie niskiej inflacji i stóp procentowych. dzięki istniejącemu w Unii Europej-skiej obowiązkowi utrzymywania gospodarek w po-dobnej kondycji, w miarę stabilne są obecnie finanse publiczne.

Obywatele Unii będący poza strefą euro mają prawo oczekiwać od swoich rządów takich działań, które będą przybliżać ich do przyjęcia wspólnej euro-pejskiej waluty. Obywatele państw członkowskich, zwłaszcza ci, którzy w referendach przeprowadzo-nych w latach dwutysięcznych, opowiedzieli się za przystąpieniem do Unii Europejskiej, wyrazili tym samym również aprobatę dla bycia w strefie euro. Warto w tym miejscu nadmienić, że osiągnięcie kry-teriów z Maastricht (poza Wielką Brytanią i danią, które to państwa mogą przystąpić do strefy euro w każdej chwili), w polityce gospodarczej państw jest obligatoryjne.

zatem, to obywatele państw członkowskich, w mo-mencie wyrażania woli o wstąpieniu do Unii Euro-pejskiej, podjęli również decyzję o przystąpieniu do strefy euro, co oznaczało jednocześnie ich zgodę na realizację przez rządy tych państw wszelkich kryte-riów, niezbędnych do wejścia do tej strefy.

Reasumując, rządy tych państw mają obowiązek, nałożony przez swoich obywateli, osiągnięcia kryte-riów konwergencji, czyli: nie więcej niż 1,5% punktu procentowego powyżej inflacji w trzech państwach Unii o najbardziej stabilnych cenach w odniesieniu do deficytu budżetowego, nie więcej niż 3%, nie wię-cej niż 60% PKB w odniesieniu do długu publicznego.

Ponadto trwałość konwergencji mierzona długo-terminowymi stopami procentowymi, nie może być większa niż 2 punkty procentowe powyżej śred-niej stopy w trzech krajach o najbardziej stabilnych

EURO – WSPólNa WalUta. REflEKSJE OByWatEla UNII EUROPEJSKIEJ

cenach, dodatkowo zaś powinna mieć miejsce przy-najmniej dwuletnia przynależność do ERM II (Euro-pejski Mechanizm Kursowy).

co prawda, Europejski Bank centralny, jako insty-tucja niezależna, wolna od wpływów politycznych, decyduje o polityce monetarnej, to jednak przede wszystkim rządy państw członkowskich przez swo-ich obywateli – i dla swoich obywateli – muszą dbać o własne gospodarki a tym samym dbać o szeroko rozumiany dobrostan swoich obywateli.

Obywateli Unii Europejskiej chyba nie do końca inte-resują zapewnienia, że euro będzie tak stabilne, jak niegdysiejsza marka niemiecka. W tym względzie ba-rometrem dla obywateli są raczej rosnące w euro ceny towarów i usług. zarówno ekonomiści, jak i urzędni-cy unijni, polityczni decydenci, powinni wsłuchiwać się w nastroje obywateli Unii. Wszyscy pamiętamy, iż po wprowadzeniu w dwunastu krajach w 2002 roku banknotów i monet euro, ceny wielu produktów, zwłaszcza tych codziennego użytku, znacząco wzro-sły. Opracowano nawet tzw. „Indeks odczuwalnej inflacji”, ukazano w nim, że oficjalny indeks cen nie odzwierciedlał do końca faktycznych wydatków oby-wateli. W codziennych wydatkach obywatela bar-dziej uwidacznia się konieczność zapłacenia więcej za kawę i na przykład usługę u fryzjera, niż niezwyż-kująca cena komputera. dla obywatela Unii przede wszystkim niewyimaginowana inflacja jest najczę-ściej stosowanym probierzem oceny samej waluty euro. W tym kontekście – obrony obywatela przed tzw. „efektem cappuccino” czy „teuro” (od połączenia słów: teuer – drogi oraz euro), po wymienionych po-wyżej doświadczeniach, najskuteczniej postąpił rząd Słowacji, wprowadzając kary finansowe dla sprze-dawców, którzy bez uzasadnionej przyczyny zamie-rzali skorzystać na zmianie słowackiej korony na euro, podnosząc ceny towarów, jak również poprzez to, iż na pół roku przed tą zmianą, obywatele przyzwycza-jani byli do nowych cen wyrażanych w euro, mogąc nadal płacić w narodowej walucie.

Unia Europejska nie jest – jak mogłoby się w sposób oczywisty wydawać – finansowana przez 27 państw

członkowskich. tak naprawdę Unia finansowana jest z pieniędzy podatników, a więc przede wszystkim przez obywateli Unii Europejskiej.

dzięki działaniom Europejskiego Komitetu Eko-nomicznego (EKES), głos każdego obywatela Unii w sprawie euro – zarówno tego, który się Euro na co dzień posługuje i za jego pomocą rozlicza się, jak i również tego, który nadal posiłkuje się swoją na-rodową walutą – powinien w Brukseli być słyszalny. Każdy obywatel Unii Europejskiej może powiedzieć o tym, co w odniesieniu do euro myśli, o czym marzy, na jaką przyszłość liczy.

to prawda, że proces podejmowania decyzji przez państwa członkowskie, jak również przez instytucje unijne należy do najszybszych, jednak w tym przy-padku zupełnie nie chodzi o wyścig, a jedynie o do-brostan obywateli Unii Europejskiej. Biuro Integracji ze Strefą Euro (BIS) zostało utworzone w maju 2007 r. celem przygotowania Raportu na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej. Był to najwięk-szy w dziejach NBP projekt badawczy i jednocześnie największy w Polsce projekt dotyczący oceny funk-cjonowania strefy euro i wniosków dla Polski. Pu-blikacja Raportu stała się impulsem dla największej jak dotąd kampanii informacyjno – edukacyjnej na temat Polskiej drogi do euro realizowanej przez NBP w prasie, radiu i telewizji w latach 2000-2010. Raport stał się również inspiracją dla uruchomienia studiów podyplomowych Mechanizmy funkcjonowania stre-fy euro. Na potrzeby tego ogólnopolskiego projek-tu realizowanego we współpracy siedemnastoma uczelniami w Polsce BIS przygotowało ramy progra-mowe oraz podręcznik.

Obecnie BIS zajmuje się monitorowaniem procesów konwergencji nominalnej i realnej w krajach strefy euro oraz oceną dostosowań i gotowości polskiej gospodarki do pełnego członkowstwa w UGW. W ra-mach prac biura realizowane są również badania na temat przemian w międzynarodowym systemie walutowym, w tym dotyczące międzynarodowej roli euro.

KONKURENcI EURO dO ROlI WalUty MIędzyNaROdOWEJ 77

KONKURENcI EURO DO ROLI WALUTy MIęDzyNARODOWEJ

zenon Stachowiak1

Światowy kryzys ekonomiczno-finansowy początku drugiej dekady XXI wieku ujawnił również przewar-tościowania w kwestii statusu walut narodowych i regionalnych jako pretendentów do pełnienia roli pieniądza międzynarodowego. Ich przesłankami stały się liczne niepokoje społeczne, polityczne i mi-litarne – tak w wymiarze globalnym jak i regional-nym. Przewartościowania te są również widoczne przez pryzmat wyznaczników pieniądza międzyna-rodowego2. Prowadzą one do próby zbudowania nowego systemu walutowego świata. Obecnie da się wyraźnie zauważyć kształtowanie co najmniej

1 dr hab. zenon Stachowiak, prof. WSEiP w Kielcach2 Są to: pełna wymienialność waluty narodowej pełniącej funkcje miernika wartości, środka cyrkulacji, środka gromadze-nia rezerw oraz środkiem oraz środka płatniczego, wielkość PKB, wysoki poziom uczestnictwa w rozliczeniach międzynarodo-wych obrotów, wysoki udział emitenta waluty międzynarodo-wej w międzynarodowych obrotach kapitałowych i pieniężnych; występowanie podaży netto waluty dla zagranicy; ustabilizo-wany poziom kursu walutowego oraz istnienie odpowiednich instytucji finansowych ułatwiających pełnienie przez pieniądz krajowy funkcji waluty międzynarodowej.

pięciobiegunowego modelu światowego systemu walutowego: dolara/aMERO; euro (€); aSIaN (Japo-nia, chiny, Korea Płd.); aRaBIaN (Bahrajn, Kuwejt, Omar, Katar, arabia Saudyjska, zjednoczone Emiraty arabskie) i BRIc/BRIcS (Brazylia, Rosja, Indie, chiny, Republika Południowej afryki) 3.

Pełniący dotychczas rolę pieniądza międzynarodo-wego dolar amerykański (USd) zaczyna tracić swoją pozycję4. Jest to konsekwencją wyraźnego osłabie-nia aktywności biznesowej i zaufania inwestorów wobec gospodarki Stanów zjednoczonych. Świa-domość tego mają zarówno politycy jak i praktycy

3 Pierwszy oficjalny szczyt BRIc odbył się w Jekateryn-burgu w Rosji (16.06.2009r.), a następne w Brasili w Brazylii (16.04.2010 r.) oraz w Sanya w chinach (14.04.2011r.). Na ostat-nim z szczytów do tej grupy państw dołączyła Republika Połu-dniowej afryki, czego konsekwencją stała się zmiana nazwy gru-py państw na BRIcS. 4 Por. dolar może stracić status waluty światowych rezerw finansowych, [w:] http://wiadomości.onet.pl; G. Siemiończyk, dolar amerykański: monopolista w gronie światowych walut re-zerwowych, [w:] http:// www.parkiet.pl

78 KONKURENcI EURO dO ROlI WalUty MIędzyNaROdOWEJ

życia gospodarczego w USa. Ma to miejsce mimo, że kraj ten liczący w końcu 2010 r. ponad 309 mln mieszkańców, co stanowiło 4,5% ogółu liczby ludno-ści świata, wytwarzał w tymże roku PKB o wartości 14,62 bln USd (23,6% światowego produktu). Kryzys amerykańskiej gospodarki powodując realne osła-bienie dolara, a także utratę wartości rezerw dewi-zowych wielu państw – w tym dążących do zmiany statusu swych walut zakwestionował również wia-rygodność amerykańskiej waluty jako międzyna-rodowego pieniądza. Mając świadomość postępu-jącego ograniczenia roli dolara, którą to tendencję zaobserwowano już na początku pierwszej dekady XXI wieku, rząd USa wraz z rządami Kanady i Meksy-ku podczas szczytu paktu północno-amerykańskie-go Nafta w Waco w teksasie (2004 r.) sformułowali ideę powołania wspólnej waluty o nazwie aMERO.

Sytuacja ta zdynamizowała działania licznej grupy państw do zmiany istniejącego stan rzeczy. W Unii Eu-ropejskiej podejmuje się aktywność na rzecz wzmoc-nienia roli euro. Ugrupowanie to liczące w końcu 2010 r. 27 krajów z ponad 504 mln mieszkańców, to jest 7,3% ogółu ludności świata, obejmujące obsza-rowo powierzchnię ponad obszar 4325 tys. km2, wy-twarzało PKB o wartości 15,8 bln USd5. Na obszarze Unii Europejskiej generuje się więc PKB większy niż w USa. W ślad za tym biorąc także inne wyznaczniki, euro jako waluta międzynarodowa ma bardzo duże szanse na pełnienie roli pieniądza międzynarodowe-go. Kraje Unii Europejskiej, a przede wszystkim strefy euro mające na uwadze pretendowanie € do tej roli

– przede wszystkim ze względów gospodarczych, ale również i politycznych, podejmują próby zbu-dowania takiego instytucjonalnego systemu, który zapewniłby warunki do trwałego i bezpiecznego rozwoju kontynentu europejskiego oraz stworzenia silnej waluty mogącej konkurować z amerykańskim dolarem.

Natrafiają one jednak na liczne przeszkody, którymi to są zjawiska osłabienia aktywności biznesowej i za-ufania inwestorów wobec gospodarek Unii Europej-

5 Por. ranking 50 największych gospodarek świata [w:]http://inzynieria.com

skiej – a zwłaszcza gospodarek ze strefy euro (czego przykładem są obecnie Grecja, Hiszpania i Włochy). Ich konsekwencją jest oddawanie obecnie inicjaty-wy Międzynarodowemu funduszowi Walutowemu. ta międzynarodowa organizacja finansowa na plan pierwszy wysuwa propozycje zwiększenia roli SdR

– międzynarodowej jednostki rozrachunkowej Mię-dzynarodowego funduszu Walutowego, mającej charakter pieniądza bezgotówkowego, którego war-tość określa obecnie koszyk złożony z czterech wa-lut: USd (44 proc. udział w koszyku), EUR (34 proc.), JPy (11 proc.) i GBP (11 proc.). formułowane są pro-pozycje uczynienia SdR-ów jedynym – początkowo

– wirtualnym pieniądzem międzynarodowym.

Oprócz Unii Europejskiej, równocześnie w innych regionach świata pojawiły się propozycje rozwią-zań optujących za dowartościowaniem swoich na-rodowych walut – samodzielnie lub wspólnie. takie przedsięwzięcia podjęły również inne kraje jak: Bra-zylia, Rosja, Indie, chiny i Republika Południowej afryki – określone jako grupa BRIcS. aspiracje przy-łączenia do tej grupy wyrażają także inne kraje (Mek-syk, Południowa Korea, Indonezja). Idee tych rozwią-zań pojawiły się również w wiodących w rozwoju krajach azjatyckich oraz krajach arabskich.

Najbardziej zaawansowane są jednak przedsięwzię-cia w grupie krajów BRIcS, które zajmują ważną pozycję na mapie gospodarczej świata. Stanowią o tym zarówno ich zasoby demograficzne, jak i eko-nomiczne. W 2010 r. na 6,9 mld ludzi mieszkających na kuli ziemskiej, Brazylię zamieszkiwało 196 mlno-sób (2,84% ogółu ludności świata), Rosję 142 mln (2,06%), Indie 1,25 mld osób (18,1%), chiny 1,34 mld osób (19,4%) oraz Republikę Południowej afryki pra-wie 50 mln osób (to jest 0,75%). łącznie tę grupę krajów zamieszkiwało 2978 mln osób, to jest 43,2% ogółu ludności świata6.

6 Określono na podstawie Rocznik Statystyczny GUS, GUS, Warszawa 2010, s. 826-834 oraz internetowych informacji staty-stycznych International Monetary found, World Bank, cIa World factbook.


Kraje grupy BRIcS z roku na rok wzmacniają siłę swo-ich gospodarek. W tej grupie krajów walutą wiodącą

– mimo, że jeszcze nie w pełni wymienialną – jest juan chiński. W nim należy upatrywać głównego przyszło-ściowego konkurenta euro. Wynika to z wielu prze-słanek. Juan może stać się pieniądzem międzyna-rodowym w horyzoncie 10 lat, co jednak wiązać się musi ze zliberalizowaniem przez chiny swej gospo-darki i doprowadzeniem do wymienialności juana. Niebagatelny wpływ na możliwą rolę chińskiego juana ma fakt, iż ponad 2/3 chińskich rezerw dewi-zowych z 2,65 bln USd (to jest ponad 1,8 bln USd) stanowią dolary oraz amerykańskie papiery warto-ściowe. Ponadto, wskazać trzeba przez pryzmat wy-znaczników funkcjonowania danej waluty jako pie-niądza międzynarodowego, że udział chin w handlu międzynarodowym dynamicznie rośnie. chiny także właściwie spełniają warunek funkcjonowania rozwi-niętego rynku finansowego. Państwo to jest na do-brej drodze do zapewnienia stabilności waluty.

Pretendowanie walut krajów BRIcS do roli walut międzynarodowych wynika także z faktu, iż:

• obecnie brazylijska rupia obsługuje około 200 mln osób, rosyjski rubel ponad 200 mln osób, indyjską rupią posługuje się około 1,5-2 mld osób, chiński juan obsługuje w azji i afryce około 3-3,5 mld osób, a południo-woafrykański rand około 50 mln osób; man-kamentem w odniesieniu do tej sytuacji jest jednak fakt, iż stosowane są one na dużą skalę tylko wewnątrz poszczególnych państw;

• w 2025 r. będą one odpowiedzialne za 40% wzrostu PKB na świecie (obecnie > 20%);

• w 2025 r. 800 mln osób zamieszkujących te kraje będzie zaliczać się do klasy średniej (>do-chody 3000 USd);

• w 2050 r. z każdym z tej grupy krajów będą mo-gły rywalizować jedynie USa, Japonia i Unia Europejska;

• są one bogate w surowce energetyczne i pro-dukty rolnicze – a jako takie są w dużej mierze samowystarczalne i niezależne;

• inwestycyjne przepływy pieniężne wzrastają w nich szybciej niż w pozostałych krajach;

• dwa spośród tej grupy krajów (chiny i Rosja) posiadają niski poziom długu publicznego w relacji do PKB (odpowiednio 17% oraz 8%), natomiast dwa pozostałe (Brazylia i Indie) po-siadają dług publiczny na poziomie 60% PKB;

• są darzone zaufaniem przez inwestorów – mimo ogromnego ryzyka inwestycyjnego, a inwestycje indywidualne i zbiorowe przyno-szą od wielu lat ponadprzeciętne zyski;

• wzrost demograficzny oraz wzrost popytu we-wnętrznego w tych krajach wpływa na bogace-nie się społeczeństwa oraz powoduje aprecja-cję walut tych krajów;

• wzrost produkcji i eksport za granicę gene-ruje dodatni przypływ pieniędzy z krajów są-siednich, co powoduje wzrost wartości waluty względem walut zagranicznych;

• wzrost demograficzny pozwala uzyskać odpo-wiednią liczbę osób w wieku produkcyjnym i podtrzymać dynamikę wzrostu PKB;

• wzrost produktywności w tych krajach pro-wadzi do wzrostu PKB per capita, a ich waluty mają tendencję do aprecjacji i zbliżania pary-tetu siły nabywczej do parytetu gospodarek rozwiniętych.

Wskazaną grupę krajów charakteryzuje duża dyna-mika wzrostu gospodarczego. Według raportu Mię-dzynarodowego funduszu Walutowego, w 2010 r. wyniósł on w chinach 10,2% (PKB osiągnął poziom 5745 mld USd), Indiach 9,7% (1430 mld USd), Brazy-lii 7,5% (2024 mld USd) i Rosji 3,7% (1477 mld USd), a w RPa około 3% (354 mld USd). Natomiast w 2011 r. oczekiwany jest w chinach wzrost w wiel-kości 9,5%, w Rosji ten wskaźnik ma wynosić 4,3%, w Brazylii – 3,8%, a w Indiach – 3,4%, podczas gdy w Stanach zjednoczonych ma on wynieść jedynie 1,5%, a w strefie euro – 1,6%. Jeśli założenia o ponad-przeciętnym wzroście gospodarczym krajów BRIcS okażą się prawdziwe, wówczas waluty tych krajów powinny znacznie zyskiwać na wartości.

Państwa grupy BRIc wskazują m.in. na konieczność reformy międzynarodowych instytucji finanso-wych i zwiększenia udziału krajów niezachodnich

80 KONKURENcI EURO dO ROlI WalUty MIędzyNaROdOWEJ

w zarządzaniu nimi. za konieczną uznają potrzebę reformy systemu walutowego, w tym zwiększenia roli walut krajów BRIc, co mogłoby się dokonać m.in. poprzez wprowadzenie rozliczeń w tych walu-tach. za celowe ta grupa państw uznaje nawiązanie współpracy finansowej, konieczność rozwoju wy-miany ekonomicznej w walutach narodowych, które pozwolą uniezależnić się od wahań kursów walut na międzynarodowych rynkach finansowych i wzmoc-nić gospodarki narodowe. Głównym celem działania tych państw powinien stać się rozwój długotermi-nowych kontaktów na poziomie międzybankowym w celu wzmocnienia stosunków handlowych i go-spodarczych krajów członkowskich oraz wsparcie dla ważnych projektów lokalnych i regionalnych.

zmniejszenie zależności od dolara USa i utorowa-nie drogi do odgrywania większej roli międzyna-rodowej przez waluty krajów strefy euro i krajów BRIcS, przy ogromnych rezerwach walutowych w USd (udział w strukturze rezerw jest ciągle wy-soki, wynosił w połowie 2011 r. 60,2% ogółu) oraz przy fakcie posiadania amerykańskich papierów skarbowych (przede wszystkim przez chiny), ogra-nicza kroki zmniejszające wartość tej waluty. Kolej-ne miejsce w strukturze rezerw walutowych zajmuje euro – 26,7%, a następnie funt – 4,2% i jen – 3,9%7. Patrząc zaś z punktu widzenia struktury podmio-towej światowych rezerw walutowych (na koniec 2010 r. wyniosły 7,83 bln USd), to dominują w niej chiny (30,7% ich ogółu) z 2,65 bln USd (na wrzesień 2010 r.), które wraz Brazylią (241 mld USd – stan na styczeń 2010 r.), Rosją (456 mld USd – stan na 1 kwietnia 2010 r.) i Indiami (279 mld USd – stan na 5 lutego 2010 r.) zgromadziły rezerwy na kwotę 3,31 mld USd (42,3% rezerw światowych) wobec 1,24 bln USd (15,8%) krajów należących do G-7. Sza-cuje się, że na koniec 2011 r. ogólna wartość rezerw przekroczy 10 bln USd8. W strukturze rezerw walu-towych pozostałych krajów z grupy BRIcS sytuacja jest zróżnicowana w rezerwach walutowych, bo

7 Por. frank gwiazdą rezerw walutowych [w:] http://forex.pb.pl8 Por. Rezerwy walutowe chin przekroczyły łącznie 30% łącz-nych rezerw światowych, [w:] http://www.polska-azja.pl; Kraje posiadające największe rezerwy walutowe [w:] http://pl.wikipe-dia.org/wiki/Rezerwy_walutowe

w: Brazylii 89,1% stanowi USd a 9,4% €, w Rosji 47% USd i 41% €, a w Indiach 15% USd.

Niemniej jednak dążąc do zmniejszenia wielkich nie-równowag gospodarczych i założenie podwalin pod silny, trwały i zrównoważony wzrost w tej grupie kra-jów, a także w szerszej grupie G-20 (reprezentującej łącznie 90% gospodarki światowej), dostrzega się przejawy wojny walutowej. to skłania Międzynaro-dowy funduszu Walutowy do przemyśleń do odej-ścia od USd jako dotychczasowej waluty światowej, na rzecz nowej. Rozpatruje się możliwość zwiększe-nia roli SdR-ów jako alternatywy wobec USd oraz formułuje postulaty (Rosja), aby waluty narodowe Brazylii, Rosji, Indii i chin, były uwzględnione w ko-szyku SdR.

Reasumując, kraje BRIcS mają bardzo duże szanse na rozpoczęcie zmian w globalnych strukturach go-spodarczo-finansowych oraz w światowym systemie walutowym. Opiniotwórcze międzynarodowe orga-nizacje wskazują, że kraje BRIcS do 2050 r. staną się dominującymi gospodarkami świata, przy czym trzy spośród nich – Brazylia, Rosja i RPa – będą liderami na rynku surowców, natomiast dwa pozostałe – In-die i chiny – na rynku usług i produktów. Prognozy z początku XXI wieku wskazują, że już do 2035 roku powinny one wyprzedzić grupę G-7 pod względem wielkości gospodarek. Ich cechą wspólną jest to, że należą one do grupy krajów rozwijających się, nato-miast wyraźnie różnią się położeniem geograficznym, sposobem sprawowania władzy oraz dynamicznym rozwojem odrębnych sektorów gospodarki.


BIBLIOGRAFIA

dolar może stracić status waluty światowych rezerw finansowych, [w:] http://wiadomości.onet.pl

frank gwiazdą rezerw walutowych [w:] http://forex.pb.pl

Kraje posiadające największe rezerwy walutowe [w:] http://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwy_walutowe

Ranking 50 największych gospodarek świata [w:]http://inzynieria.com

Rezerwy walutowe chin przekroczyły łącznie 30% łącznych rezerw światowych, [w:] http:// www.pol-ska-azja.pl

Rocznik Statystyczny GUS, GUS, Warszawa 2010

Siemiończyk G., dolar amerykański: monopolista w gronie światowych walut rezerwowych, [w:] http:// www.parkiet.pl

EStONIa W StREfIE EURO – EfEKtyWNy PROcES dOStOSOWaWczy 83

ESTONIA W STREFIE EURO – EFEKTyWNy PROcES DOSTOSOWAWczy

Bogumiła Mucha-leszko1

WPROWADzENIE

Krajem, który realizował konsekwentną strategię do-stosowania gospodarki do przyjęcia wspólnej waluty była Estonia. zakładano nawet, że będzie to możliwe w niedługim czasie po uzyskaniu członkostwa. dla-tego reformowanie gospodarki zostało rozpoczęte wcześniej niż w pozostałych krajach członkowskich Europy Środkowo-Wschodniej. Jednak wskutek na-pływu kapitału zagranicznego i dostępu do tanich kredytów dynamicznie rósł popyt wewnętrzny, któ-ry spowodował przegrzanie gospodarki. Naruszenie równowagi makroekonomicznej i globalny kryzys fi-nansowo-gospodarczy lat 2008-2009 przeszkodziły w realizacji planu szybkiego przystąpienia do strefy euro.

celem opracowania jest analiza dostosowania go-spodarczego Estonii do warunków funkcjonowania we wspólnym obszarze walutowym, w tym zwłasz-

1 Prof. dr hab. Bogumiła Mucha-leszko – Katedra Gospodarki Światowej i Integracji Europejskiej, Wydział Ekonomiczny, Uni-wersytet Marii curie-Skłodowskiej w lublinie

cza czynników wysokiego wzrostu gospodarczego, polityki makroekonomicznej i strukturalnej oraz procesów dostosowawczych po przegrzaniu gospo-darki.

ŹRÓDłA WySOKIEJ DyNAMIKI PKB I zAKRES REFORM GOSPODARczycH

lata 2000-2007 były okresem dynamicznego rozwo-ju wszystkich krajów Europy Środkowo-Wschodniej, które osiągnęły dzięki temu duży postęp w zmniej-szeniu luki gospodarczej w stosunku do grupy kra-jów UE-15. Najwyższym wzrostem gospodarczym charakteryzowały się kraje bałtyckie, a zwłaszcza Es-tonia. Najistotniejszy wpływ na wyniki gospodarcze Estonii, łotwy i litwy miały: napływ zagranicznego kapitału w formie inwestycji bezpośrednich oraz po-życzek międzybankowych, realizowane reformy go-spodarcze i polityka makroekonomiczna.

84 EStONIa W StREfIE EURO – EfEKtyWNy PROcES dOStOSOWaWczy

Rozwój zagranicznych inwestycji bezpośrednich następował w rezultacie oddziaływania wielu czyn-ników, spośród których za najważniejsze można uznać: proces prywatyzacji, niskie koszty siły robo-czej, niskie podatki, reformy strukturalne oraz walkę z korupcją. Jednym z najbardziej atrakcyjnych kra-jów dla inwestorów zagranicznych stała się Estonia, która wyróżniała się efektywnością w liberalizacji gospodarki i eliminacji korupcji. W latach 1994-2008 średnioroczna wartość zagranicznych inwestycji bezpośrednich (zIB) w relacji do PKB w dziesięciu krajach EŚW kształtowała się następująco (Griganyte 2010: 3): Węgry 11,1%, Bułgaria 9,5%, Estonia 8,6%, czechy 6,2%, łotwa 5,4%, Rumunia 5,1%, Słowacja 4,4%, Polska 3,9%, litwa 3,6% i Słowenia 1,9%.

charakterystyczną cechą napływu zIB do krajów bał-tyckich była zmienność czynników wpływających na atrakcyjność Estonii, litwy i łotwy dla inwestorów zagranicznych. W latach 90. był to proces prywatyza-cji majątku i niskie koszty prowadzenia działalności produkcyjnej w przemyśle. Opłacalne było zwłaszcza podejmowanie produkcji w pracochłonnych gałę-ziach przemysłu, jak tekstylny, drzewny i spożywczy. Natomiast prywatyzacja usług użyteczności publicz-nej i liberalizacja sektora bankowego spowodowały wzrost zainteresowania inwestorów zagranicznych słabo rozwiniętymi dziadzinami usług, jak teleko-munikacyjne i finansowe. dalszy rozwój zagranicz-nych inwestycji bezpośrednich w sferze usług nastą-pił po roku 2000, koncentrowały się one w handlu, transporcie i gospodarce magazynowej, ale głównie w sektorze bankowym (Griganyte 2010: 3). centrum finansowym trzech krajów bałtyckich stał się tallin.

całkowita wartość zagranicznych inwestycji bez-pośrednich obejmuje: napływ kapitału z zagrani-cy, reinwestowane zyski oraz kapitał pochodzący z pożyczek w ramach sieci korporacyjnych. Na dużą atrakcyjność inwestycyjną kraju wskazuje przede wszystkim wysoki udział w ogólnej wartości zIB re-inwestowanych zysków. analizując źródła kapitału będącego podstawą rozwoju zagranicznych inwe-stycji bezpośrednich w trzech krajach bałtyckich można zauważyć, że w latach 2000-2008 większość

inwestycji realizowanych w Estonii była podejmowa-na w wyniku reinwestowanych zysków (54,7%), a na litwie i łotwie ich udział w ogólnej wartości zIB był niższy, niemniej i tak był on znaczący (39,1% i 29,1%) (Griganyte 2010: 4). Korporacje reinwestowały swo-je zyski w Estonii, ponieważ sprzyjały temu przepisy podatkowe zwalniające inwestorów z płacenia po-datków od zainwestowanych dochodów.

z badań wynika, że atrakcyjność Estonii dla zagra-nicznych inwestorów była także efektem przeprowa-dzonej wcześniej niż w innych krajach EŚW liberali-zacji gospodarki polegającej na zaprzestaniu subsy-diowania przedsiębiorstw, znoszeniu barier dostępu do rynku nowym podmiotom gospodarczym, ko-mercjalizacji usług użyteczności publicznej, dostoso-waniu zasad funkcjonowania sektora bankowego do standardów bazylejskich (Griganyte 2010: 4-6).

Wraz z napływem kapitału zagranicznego i łatwym dostępem do środków finansowych banków trans-granicznych rósł popyt wewnętrzny. W 2000 roku banki obniżyły premię za ryzyko i nominalne stopy procentowe spadły do poziomu zbliżonego w stre-fie euro, a realna stopa procentowa była ujemna. Rosnące możliwości pozyskiwania tanich kredytów doprowadziły do boomu popytowego na rynku nie-ruchomości i rozwoju inwestycji w budownictwie mieszkaniowym. W okresie największego szczytu popytowego w latach 2005-2007 inwestycje w bu-downictwie mieszkaniowym był 3-krotnie wyższe w porównaniu z latami 2001-2004 (European com-mission 2011b: 32). Boom popytowy obejmował również rynek pracy, a rosnące zatrudnienie przy-czyniło się do zdecydowanego spadku stopy bezro-bocia z 14% w roku 2000 do poniżej 5% w roku 2007 (European commission 2011b: 32).

Wysoki popyt wewnętrzny powodował wzrost im-portu i deficytu na rachunku obrotów bieżących z zagranicą. Rosnące ceny i wzrost płac wyższy od tempa wzrostu wydajności pracy prowadziły do obniżenia konkurencyjności kosztowej, głównie w pracochłonnych sferach gospodarki oraz spadku eksportu. deficyt na rachunku obrotów bieżących

EStONIa W StREfIE EURO – EfEKtyWNy PROcES dOStOSOWaWczy 85

osiągnął 13,2% PKB w 2007 roku (European commis-sion 2011a: 100).

Na wzrost nierównowagi zewnętrznej Estonii miał wpływ również spadek konkurencyjności cenowej wskutek aprecjacji nominalnego i realnego efek-tywnego kursu walutowego. Estonia, litwa i łotwa wprowadziły swoje waluty do mechanizmu kurso-wego ERM II, co oznaczało ich usztywnienie. W okre-sie kryzysu 2008-2009 systemy kursowe miały istotny wpływ na handel. czechy, Polska i Węgry upłynniły swoje kursy i o ich poziomie decydował rynek wa-lutowy. Usztywnienie kursu walutowego w ramach ERM II pozbawiło Estonię ważnego mechanizmu do-stosowawczego, a ponadto ograniczyło możliwość prowadzenia aktywnej polityki pieniężnej.

Procesy dostosowawcze w gospodarce Estonii rozpo-częły się na przełomie lat 2007/2008 i zostały wzmoc-nione przez światowy kryzys finansowy w ostatnim kwartale 2008 roku. Spadek popytu wewnętrznego i zewnętrznego oraz wzrost ryzyka i wycofywanie się kapitału zagranicznego z krajów EŚW, w tym i z tych, w których stanowił on najważniejsze źródło pożyczek dla sektora prywatnego, wywołały presję na zwyżkę stóp procentowych. Udział pożyczek dla sektora prywatnego denominowanych w walutach obcych (głównie w euro) był silnie zróżnicowany po-między krajami. W Estonii i litwie stanowiły one 80%, natomiast w Polsce około 25%, a w czechach tylko 10% ich całkowitej wartości (EcB 2010: 87). Stopień przegrzania koniunktury przed kryzysem decydo-wał o tempie spadku popytu i cen. Kraje, w których podmioty gospodarcze w dużym stopniu korzystały z kredytów krajowych nie doświadczyły tak głębo-kiej recesji jak Estonia, litwa i łotwa.

zasadniczą rolę w uruchomieniu procesów dosto-sowawczych w gospodarce Estonii odegrał rynek pracy. Odbywały się one poprzez ograniczanie czasu pracy, bezpłatne urlopy oraz negocjowanie obniżek płac na poziomie przedsiębiorstw. aktywna poli-tyka wobec rynku pracy przyczyniła się do spadku jednostkowych kosztów pracy w granicach 7%-8% w 2010 roku i odzyskania konkurencyjności (Euro-

pean commission 2011b: 35). Spadek zatrudnienia w sektorach nieuczestniczących w wymianie, w tym przede wszystkim w budownictwie mieszkaniowym, a więc w dziedzinach o niższej wydajności pracy, przyczynił się do poprawy wskaźników efektywno-ści pracy. Po spadku wydajności pracy w latach 2008-2009 jej wzrost w 2000 roku był znaczący i wynosił 7,4% (European commission 2011b: 34). Efektem intensywnych procesów dostosowawczych była po-prawa koniunktury gospodarczej i wzrost PKB o 3,1% w roku 2010 i dobre prognozy na lata 2011-2012 (4,9% i 4,0%) (European commission 2011a: 100).

Wyjątkowo szybka konwergencja gospodarcza Esto-nii była wspierana przez politykę makroekonomicz-ną. Od 1999 roku korona estońska była powiązana z euro, a w 2004 roku została włączona do mecha-nizmu kursowego ERM II. W rezultacie tej decyzji wzrosły wymagania wobec banków mające zmniej-szyć ryzyko ekspansji kredytowej. Niemniej łatwy dostęp podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych do tanich kredytów sprawił, że boom kredytowy spowodował przegrzanie gospodarki i wzrost zatrudnienia w mniej wydajnych jej sferach. W warunkach przegrzania i kryzysu polityka pie-niężna miała na celu przede wszystkim utrzymanie stabilności walutowej i stabilności cen. Polityka fi-skalna była zorientowana na stymulowanie inwesty-cji prywatnych i zachowanie kontroli na finansami publicznymi. Jednak według ocen Komisji Europej-skiej w 2007 roku była procykliczna i przyczyniła się do dalszego wzrostu popytu (deroose, flores, Giu-dice, turrini 2010: 5). Możliwości łagodzenia skut-ków przegrzania gospodarki i kryzysu globalnego za pomocą instrumentów fiskalnych w Estonii były ograniczone ze względu na mały budżet i niewielkie znaczenie automatycznych stabilizatorów koniunk-tury (niska progresywność systemu podatkowe-go). Większe znaczenie ma polityka dyskrecjonalna. W warunkach kryzysu, gdy spadły dochody z tytułu podatków deficyt budżetowy wzrósł, ale rząd wpro-wadził pakiet konsolidacji fiskalnej i kryteria budże-towe UGiW zostały spełnione.

86 EStONIa W StREfIE EURO – EfEKtyWNy PROcES dOStOSOWaWczy

PODSUMOWANIE

Mimo głębokiej recesji, jakiej doznała gospodarka Estonii, gdy PKB w roku 2008 spadł o 5,1% a w roku 2009 o 13,9% (European commission 2011a: 100), procesy dostosowawcze doprowadziły do obniżenia jednostkowych kosztów pracy. Poprawa konkuren-cyjności sprawiła, że głównym czynnikiem ożywienia gospodarczego w Estonii w 2010 roku był eksport. Wysoka dynamika gospodarcza w latach 2000-2007, kiedy tempo wzrostu PKB średniorocznie wynosiło 8,4% (European commission 2011b: 32) oraz wyso-ka elastyczność rynku pracy dająca możliwości do-stosowania pod względem kosztów pracy stanowiły podstawę efektywnej strategii przyjęcia euro przez Estonię 1 stycznia 2011 roku.

BIBLIOGRAFIA:

deroose, S., flores, E., Giudice, G., turrini, a. 2010.

the tale of the Baltics: Experiences, challanges ahead and Main lessons. ECFIN Economic Brief, Issue 10.

EcB. 2010. Impact of the financial crisis on the central and Eastern European countries. Monthly Bulletin, July .

European commission. 2011a. European Economic forecast – Spring 2011. European Economy, No. 1.

European commission. 2011b. Quarterly Report on the Euro Area, Vol. 10, No. 1.

Griganyte, d. 2010. fdI and structural reforms in the Baltic states. ECFIN Country Focus, Vol. 7, Issue 5.

ROla NIEStaBIlNEGO BOOMU KREdytOWEGO... 87

ROLA NIESTABILNEGO BOOMU KREDyTOWEGO W NARASTANIU NIERÓWNOWAGI zEWNęTRzNEJ W STREFIE EURO

Jacek Pietrucha1

Pierwsze lata unii walutowej w Europie cechowały się w niektórych krajach stopniową aprecjacją real-nego kursu walutowego (dotyczy to zwłaszcza kra-jów peryferyjnych strefy euro). aprecjację tę można interpretować jako obniżenie konkurencyjności ce-nowej. Narastały również nierównowagi zewnętrzne, w tym nierównowagi w rachunku obrotów bieżą-cych. dopiero globalny kryzys finansowy zatrzymał od 2008 roku proces narastania różnic w konkuren-cyjności cenowej wewnątrz UGW (por. rys. 1) oraz nierównowag zewnętrznych, a nawet w niewielkim stopniu sprzyjał konwergencji. (the impact of the global crisis... 2010, s. 7 – 10).

Kwestia ta budziła żywe zainteresowanie i dysku-sje wśród słuchaczy studiów. W niniejszym opraco-waniu zaprezentowano schemat, który może być użyteczny przy omawianiu przyczyn i mechanizmu

1 dr hab. Jacek Pietrucha, Prof. UE – Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katedra Ekonomii

zmian konkurencyjności cenowej oraz salda rachun-ku obrotów bieżących w krajach strefy euro.

Podstawową rolę w aprecjacji realnego kursu walu-towego i pogorszenia rachunku obrotów bieżących w krajach peryferyjnych strefy euro odgrywał nie-stabilny boom kredytowy, jaki wystąpił po przystą-pieniu tych krajów do strefy euro (Sławiński 2009). znaczący spadek realnych stóp procentowych, który miał miejsce w krajach peryferyjnych po przyjęciu wspólnej waluty, był jednym z kluczowych czyn-ników wzrostu podaży kredytu (w tym znacznego wzrostu kredytu na zakup nieruchomości2), co przy-czyniło się do wzrostu popytu globalnego (Wójcik 2008, Borowski 2011). dało to dwa efekty – przejścio-wy wzrost PKB (przejściowy, gdyż niezwiązany ze wzrostem produkcyjności i produkcji potencjalnej)

2 Roczny wzrost kredytu na zakup nieruchomości w Irlandii, Hiszpanii i Grecji wynosił ok. 20 – 30%, w szczytowym okresie 2005 – 2006 przekroczył 35%

88 ROla NIEStaBIlNEGO BOOMU KREdytOWEGO...

90,00

100,00

110,00

120,00

130,00

140,00

150,00

Grecja Hiszpania Irlandia Portugalia Włochy Niemcy

2008

2010

Rys. 1 Zmiana realnego kursu w wybranych krajach strefy euro.

Rys. 2 Realna długoterminowa stopa procentowa ex post w wybranych krajach strefy euro.

Realny efektywny kurs walutowy wobec 35 krajów uprzemysłowionych, deflator: jednostkowe koszty pracy (ULC); 2000 = 100

Źródło: Eurostat

Źródło: AMECO

-4,00

-2,00

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

10,00

12,00

200920082007200620052004200320022001200019991998199719961995199419931992

Irlandia Grecja Hiszpania Włochy Portugalia Niemcy

ROla NIEStaBIlNEGO BOOMU KREdytOWEGO... 89

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

wrz

-98

gru-

98

mar

-99

cze-

99

wrz

-99

gru-

99

mar

-00

cze-

00

wrz

-00

gru-

00

mar

-01

cze-

01

wrz

-01

gru-

01

mar

-02

cze-

02

wrz

-02

gru-

02

mar

-03

cze-

03

wrz

-03

gru-

03

mar

-04

cze-

04

wrz

-04

gru-

04

mar

-05

cze-

05

wrz

-05

gru-

05

mar

-06

cze-

06

wrz

-06

gru-

06

mar

-07

cze-

07

wrz

-07

gru-

07

mar

-08

cze-

08

wrz

-08

gru-

08

mar

-09

cze-

09

wrz

-09

gru-

09

mar

-10

cze-

10

wrz

-10

gru-

10

Niemcy Irlandia Grecja Hiszpania Włochy Portugalia

Rys. 3 Zmiana podaży kredytu w wybranych krajach strefy euro.

Źródło: ECB, Monthly Bulletin, różne wydania

oraz, w związku z dodatnią otwartą luką produkto-wą, wyższą inflację. Ekspansja kredytu, w tym kre-dytu na zakup nieruchomości oraz efekt popytowy sprzyjały także wzrostowi cen na rynkach aktywów – zwłaszcza nieruchomości oraz akcji. zarówno wzrost PKB jak i wzrost cen aktywów były czynnikami wzmacniającymi podaż kredytu. W rezultacie pierw-szy okres po przystąpieniu do strefy euro w wielu krajach cechował boom kredytowy i konsumencki (Surveillance of Intra-Euro-area... 2010), generujący przejściowo szybszy wzrost PKB, ale także inflację cPI oraz inflację aktywów.

Niestabilny boom kredytowy przyniósł z punktu wi-dzenia zmian realnego kursu walutowego oraz sal-da rachunku obrotów bieżących kilka negatywnych konsekwencji. Po pierwsze w sposób trwały inflacja w krajach peryferyjnych strefy euro była wyższa ani-żeli w Niemczech. Po drugie pierwszy okres poakce-syjny sprzyjał znaczącemu wzrostowi płac. Po trzecie wzrost cen na rynku aktywów sprzyjał rozrostowi sektora nieruchomości oraz sektora finansowego.

Jako, że te sektory cechują się niższą innowacyjno-ścią i produkcyjnością w relacji do np. sektorów eks-portowych, to ograniczało to wzrost produkcyjności całej gospodarki. Po czwarte efekt szybkiego wzro-stu płac i niższego wzrostu wydajności pracy wy-wołał wzrost jednostkowych kosztów pracy, a tym samym w warunkach usztywnionego nominalnego kursu walutowego utratę konkurencyjności ceno-wej względem pozostałych krajów unii walutowej (a zwłaszcza Niemiec).

Rysunek 4 pokazuje schemat wpływu poakcesyj-nego boomu kredytowego na zmianę realnego kursu walutowego oraz saldo rachunku obrotów bieżących. Kluczowym czynnikiem w ramach oma-wianego mechanizmu jest ekspansja kredytu, która w powiązaniu ze wzrostem cen aktywów (efekt ma-jątkowy) przyczynia się do wzrostu popytu globalne-go i w konsekwencji wzrostu inflacji. Jednocześnie wzrastają jednostkowe koszty pracy. dzieje się tak głównie ze względu na wzrost płac, do którego przy-czyniają się rosnące żądania płacowe w warunkach

90 ROla NIEStaBIlNEGO BOOMU KREdytOWEGO...

wyższej inflacji oraz łatwej porównywalności cen i płac w ramach unii walutowej. W obydwu przypad-kach za wzrostem płac nie idzie odpowiedni wzrost wydajności, a nawet ze względu na przesunięcia ak-tywności gospodarczej w kierunku sektora finanso-wego i nieruchomości jej spadki. Generuje to wzrost jednostkowych kosztów pracy i w konsekwencji aprecjację realnego kursu walutowego. Utrata kon-kurencyjności cenowej pogarsza saldo rachunku ob-rotów bieżących bilansu płatniczego (ROB), czemu sprzyja również nadmierny popyt wewnętrzny.

Prawa strona wykresu obrazuje dodatkowy wpływ na popyt globalny ze strony finansów publicznych. Spadek stóp procentowych zmniejszał koszty zadłu-żenia i presję rynkową na ograniczenie długu. Jed-nocześnie wzrost PKB generował wzrost dochodów publicznych i tym samym zmniejszał presję na dzia-łania naprawcze. część krajów zinterpretowała przej-ściowy poakcesyjny wzrost PKB jako trwały wzrost naturalnego PKB, a tym samym nadmiernie opty-mistycznie szacowała przyszłe dochody publiczne oraz saldo finansów publicznych. Przyczyniło się to do podsycania boomu poakcesyjnego (a w dalszej konsekwencji było jednym z wielu czynników pro-wadzących do kryzysu finansów publicznych).

BIBLIOGRAFIA

Borowski J., doświadczenia pierwszej dekady strefy euro, w: Polityka pieniężna (red.) Sławiński a., Warszawa 2011

Pietrucha J., Niestabilny boom kredytowy jako determinanta kryzysu w strefie euro, Studia Ekonomiczne, nr 85/2011 (w druku)

Sławiński a., Polska w strefie euro: jak zapewnić długookresową konkurencyjność gospodarki? w: Rosati d. (red.), Euro – ekonomia i polityka, Oficyna Wydawnicza Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im. Ryszarda łazarskiego, Warszawa 2009

Surveillance of Intra-Euro-area competitiveness and Imbalances, Economic and financial affairs, European commission, luxembourg 2010

the impact of the global crisis on competitiveness and current account divergences in the euro area, Quarterly Report on Euro area, 2010, Vol. 9 No 1

Wójcik c., Integracja ze strefą euro. teoretyczne i praktyczne aspekty konwergencji, Wydawnictwo Naukowe PWN Sa, Warszawa 2008

Rys. 4 Determinanty deficytu ROB w peryferyjnych krajach strefy euro.

Kredyt

Popyt

ceny aktywów

Finansepubliczne

Koszty pracy

Realny kurswalutowy

PKB

Źródło: J. Pietrucha 2011

PERSPEKtyWy UNII EUROPEJSKIEJ I EURO 91

Stanisław Rudolf1

W chwili kiedy piszę ten tekst, euro znajduje się w najgłębszym chyba kryzysie od momentu jego powstania. Kraje członkowskie gorączkowo poszu-kują wyjścia z kryzysu i podejmują jak dotychczas nieudane próby ratowania euro. Kryzys euro stawia bowiem pod znakiem zapytania funkcjonowanie całej UE. Bezpośrednim skutkiem kryzysu są nasi-lające się tendencje odśrodkowe, czego przykła-dem może być próba wyjścia z UE Wielkiej Brytanii, a także dyskusja na ten temat w wielu innych kra-jach UE.

Proponowane obecnie rozwiązania mają charakter doraźny i koncentrują się na znalezieniu pieniędzy dla ratowania Grecji przed bankructwem oraz na pomocy krajom, które przeżywają podobne trud-ności. Stąd pomysł utworzenia specjalnego fundu-szu o wartości 1 – 2 bln euro. Jednocześnie trwają prace nad reformą systemu euro, bowiem ostatnie

1 Prof. dr hab. Stanisław Rudolf – Uniwersytet łódzki, Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

lata, lata kryzysu gospodarczego obnażyły poważne braki tego systemu. Istnieje coraz więcej dowodów na to, że system euro funkcjonuje względnie spraw-nie w okresie stabilnego wzrostu. Nie jest natomiast odporny na sytuacje kryzysowe, które ujawniają wszystkie jego słabości.

Istniejący kryzys nasuwa kilka pytań, na które spró-bujemy dalej odpowiedzieć: dlaczego Grecja, a więc kraj stosunkowo niewielki, nie może wyjść z kryzysu, pomimo ogromnych środków i pakietów ratunko-wych, dostarczanych jej od pewnego czasu przez po-zostałe kraje eurolandu? dlaczego istniejące proce-dury nie zabezpieczają poszczególnych krajów przed kryzysem, bądź nie ułatwiają szybkiego wyjścia z kry-zysu. Jaki powinien być docelowy kształt UE?

Problem Grecji, a także Irlandii, Portugalii czy Hisz-panii postrzegany jest głównie w kategoriach fiskal-nych. Wydaje się jednak, że jest to jedynie zewnętrz-ny objaw problemu. Jego istota polega głównie

PERSPEKTyWy UNII EUROPEJSKIEJ I EURO

92 PERSPEKtyWy UNII EUROPEJSKIEJ I EURO

na utracie konkurencyjności przez te kraje. Należy zauważyć, że wszystkie one znajdowały się na niż-szym poziomie rozwoju niż pozostałe kraje strefy euro. Próbowały szybko nadrabiać zaległości, zacią-gając tanie kredyty na ogromną skalę. Nie zdawały sobie sprawy z negatywnych konsekwencji do ja-kich może doprowadzić tak poważne zadłużenie zewnętrzne. Kredyty te byłyby prawdopodobnie do udźwignięcia w okresie stabilnego wzrostu gospo-darczego, ale okazały się nadmierne w okresie kry-zysu.

zastanówmy się obecnie dlaczego oferowana za-dłużonym krajom pomoc przez pozostałe kraje nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Wydaje się, że przyczyn tego należy upatrywać w braku odpowied-nich procedur do szybkiego wykorzystania w ta-kich właśnie sytuacjach. Procedury powinny zostać opracowane już w momencie tworzenia systemu euro i powinny być wykorzystywane automatycznie z chwilą wystąpienia tego rodzaju trudności. zbędne byłyby wtedy debaty szefów państw czy szczyty mi-nistrów finansów, co zdecydowanie opóźnia pomoc i nakręca kryzys, a także rodzi spekulacje. Wszystko to zwiększa koszty przezwyciężania kryzysu i może doprowadzić do upadku euro.

Procedury takie występują np. w Stanach zjednoczo-nych i są wykorzystywane w przypadku pojawiają-cych się trudności w poszczególnych stanach. Warto tu przywołać przykład Kalifornii, a więc stanu znacz-nie większego niż Grecja, który przeżywał ostatnio nawet poważniejsze niż Grecja problemy, które do-czekały się szybkiego rozwiązania. Wykorzystane tam procedury polegały głównie na automatycz-nym dostosowaniu fiskalnym, co umożliwia istnieją-ca tam centralizacja fiskalna. Skorzystano przy tym z możliwości uzyskania środków na pomoc dla Kali-fornii z emisji obligacji federalnych. Przykład Stanów zjednoczonych zachęca do myślenia o przekształce-niu UE w podobną do USa federację. Postawmy za-tem pytanie, czy federacja taka jest potrzebna, oraz czy federacja taka jest możliwa.

Na pierwsze pytanie odpowiedź powinna być twier-dząca. O federacji myśleli prawdopodobnie założy-ciele UE. Na takie myślenie wskazuje cały realizowa-ny w Unii proces integracji. Jeśli dotychczas nie eks-ponowano tego celu, to tylko dlatego, żeby nie znie-chęcić społeczeństw krajów członkowskich do inte-gracji. trudno się temu dziwić, bowiem nie dojrzały one jeszcze do integracji. federacja jest konieczna tak ze względu na potrzebę uniknięcia tego rodzaju kryzysów, jak i dla wzmocnienia pozycji Europy na arenie międzynarodowej. Ostatnie lata pokazały, że Europa traci swoją pozycję i bez zasadniczych zmian w UE proces ten będzie postępować. Pogłębiają-ce się procesy integracji, zakończone w odległej co prawda perspektywie federacją stanowią jedyną drogę do wykreowania zjednoczonej Europy na jed-nego z liderów nowego świata.

Jeśli duża część autorów widzi potrzebę takiej fe-deracji, to znacznie mniej jest takich, którzy wierzą w jej powstanie. zastanówmy się więc, czy federa-cja taka jest możliwa? Na pewno nie w tej chwili, ale w dalszej perspektywie, obliczonej nie na kilka czy kilkanaście lat, ale przynajmniej na pokolenie, albo jeszcze dłużej. Jeśli utworzenie UE miało charakter głównie ekonomiczny i społeczny, a dopiero później polityczny, to próby utworzenia federacji będą miały przede wszystkim charakter polityczny. Nie ułatwi to jej tworzenia, bo poszczególne kraje nie są na nią przygotowane. zdecydowanie dominuje myślenie w kategoriach krajowych, a nie europejskich. Po-szczególne kraje członkowskie bardziej dbają o wła-sny rozwój niż o miejsce UE w świecie.

zmiana sposobu myślenia, szczególnie w tak zasad-niczych sprawach, jest niezwykle trudna, dlatego większe na to szanse stwarza zmiana pokolenio-wa, w tym dojście do władzy tzw. pokolenia eu-ropejczyków, zarówno w poszczególnych krajach jak i w UE. Należy oczekiwać, że pokolenie to, swo-bodnie poruszające się w UE, będzie zdecydowanie bardziej otwarte na tego rodzaju integrację. Istotną rolę mogą tu odegrać charyzmatyczni przywódcy w strukturach władzy UE. Mogą oni zdecydowa-nie przyspieszyć proces integracji, wykorzystując

PERSPEKtyWy UNII EUROPEJSKIEJ I EURO 93

własny autorytet w przekonywaniu społeczeństwa do zmian, prezentując jasno cel integracji i dostar-czając argumentów do szybkiej jego realizacji.

Jednocześnie należałoby przyspieszyć procesy in-tegracji na płaszczyźnie ekonomicznej. Stopniowo powinien wzrastać budżet UE, osiągając np. 5, 10 czy 15% PKB krajów członkowskich. Przekładać się to będzie na siłę oddziaływania Unii na wszystkich płaszczyznach. Stopniowo należałoby również syn-chronizować systemy podatkowe poszczególnych krajów itp. Ważne będzie również osiągnięcie pew-nej masy krytycznej w procesach integracji, po prze-kroczeniu której procesy te powinny zdecydowanie przyspieszyć.

Kolejne pytanie, na które spróbujemy odpowiedzieć, brzmi: jakie jest miejsce euro w procesach integra-cji? Pojawiają się obecnie głosy, że utworzenie strefy euro było przedwczesne, że należało z tym poczekać do osiągnięcia wyższego poziomu integracji. Można się zgodzić z tym stwierdzeniem, ale nie podejmie-my na ten temat dyskusji, bo euro stało się faktem. Obecnie problem jest inny, a mianowicie, czy za wszelką cenę walczyć o przetrwanie euro, czy po-zwolić na jego upadek, i powrócić do niego po zaist-nieniu odpowiednich warunków (po uzyskaniu od-powiedniego poziomu integracji). determinacja kra-jów euro i całej UE nakierowana na utrzymanie euro posiada m.in. związek z obawami, że po rezygnacji z euro UE nie będzie już taka sama, że może grozić jej rozpad. determinacja taka pozwala mieć nadzieję na przetrwanie strefy euro, w co autor głęboko wierzy.

Stąd w dalszych rozważaniach skupimy się na przy-szłości euro, szczególnie zaś na jego roli w procesach integracji UE. Nie ulega wątpliwości, że wspólna waluta stanowi warunek konieczny do utworzenia federacyjnej struktury politycznej. Utworzenie euro miało przede wszystkim charakter polityczny, nie zaś ekonomiczny. Miało przynieść przyśpieszenie inte-gracji europejskiej, wzmocnienie solidarności euro-pejskiej itp. Może taki będzie jego efekt po przezwy-ciężeniu kryzysu, ale jak dotychczas euro spędza sen z oczu politykom i generuje olbrzymie koszty.

Główny problem polega na tym, że przy obecnym poziomie integracji krajów eurolandu euro jest pie-niądzem sztucznym. Jest to niewątpliwie waluta su-werenna, ale jej użytkownicy – kraje eurolandu nie są suwerenne w dysponowaniu nią. W odróżnieniu od pieniądza krajowego, euro nie ma bowiem żadnego pokrycia. Inaczej wygląda sprawa z walutą krajową np. z polskim złotym, emitowanym przez Narodowy Bank Polski. Posiada on pokrycie w produkcji dóbr i usług. dodatkowo NBP może w złotych zaciągać kredyty sprzedając obligacje. Pozycja złotego – jako pieniądza papierowego – zależy również od wpły-wów podatkowych, których stabilność zwiększa za-ufanie do danego kraju, nawet w sytuacji wysokiego zadłużenia wewnętrznego. złoty stwarza rządowi polskiemu większą swobodę działania i zmniejsza zagrożenie bankructwem, jeśli zadłużenie zostało dokonane w tej właśnie walucie. W przypadku ataku na polską walutę i masowej wyprzedaży polskich pa-pierów wartościowych ich kurs spadnie, a wtedy NBP (wykorzystując np. linię kredytową w MfW) może je wykupić i położyć kres spekulacjom. Może nastąpić również deprecjacja złotego, co powinno przynieść ustabilizowanie finansów.

Inaczej sytuacja wygląda, jeśli zadłużenie dotyczy waluty zagranicznej. Weźmy jako przykład Grecję, która nie dysponuje własną walutą, przynajmniej w takim znaczeniu jak Polska. Euro nie ma więc ta-kiego pokrycia jak np. polski złoty, nie ma również pokrycia we wpływach podatkowych, bo te ostatnie należą do rządu, nie zaś do strefy euro. Bank cen-tralny Grecji nie może skupować greckich papierów dłużnych, bo nie posiada takiej możliwości. Grecja nie może się bronić dokonując deprecjacji waluty, ponieważ euro nie jest walutą tylko grecką i decyzja w tej sprawie zależy od wszystkich krajów eurolandu. Grecja, podobnie jak inne kraje tej strefy, przyjmując euro, straciła kontrolę nad swoją polityką pieniężną. Spróbujmy jeszcze odpowiedzieć na pytanie, czy w tej bardzo złożonej sytuacji Polska powinna za-biegać o przystąpienie do strefy euro? Odpowiedź powinna być twierdząca, bowiem Unii, pomimo zaprzeczeń polityków, grozi podział krajów na dwie grupy o różnych prędkościach. Pierwsza, to kraje

94 PERSPEKtyWy UNII EUROPEJSKIEJ I EURO

euro, w ramach których, ze względu na omawiany kryzys dokonają się przyspieszone procesy integra-cji. druga natomiast, to pozostałe kraje UE, których tempo wzrostu będzie zapewne niższe, gdzie pro-cesy integracji przebiegać będą wolniej. Polska po-winna się znaleźć w tej pierwszej grupie, w której znajduje się lokomotywa wzrostu UE jaką są Niemcy, chociaż nadmierny pośpiech w tym zakresie nie jest wskazany.

Jeśli Unia przetrwa kryzys strefy euro i dokona istot-nych zmian w zasadach jej funkcjonowania, to para-doksalnie może to mieć pozytywny wpływ na dalsza jej integrację. Kryzys przyniesie bowiem zmianę spo-sobu myślenia o przyszłości Europy, o konieczności procesów integracji, które doprowadzić powinny do utworzenia federacji na wzór tej jaką są Stany zjed-noczone.

KRyzyS W StREfIE EURO – UtRata WIaRyGOdNOŚcI... 95

Michał Buszko1

WSTęP

Euro jest niewątpliwie jednym z najbardziej zna-czących, złożonych i jednocześnie dalekosiężnych rozwiązań wprowadzonych w światowym systemie finansowym. Jest ono ukoronowaniem ponad pół-wiecznego procesu integracji politycznej i gospodar-czej w Europie. Powołanie wspólnej waluty z pewno-ścią nadało nowy wizerunek gospodarce europej-skiej, a także stanowiło swego rodzaju potwierdze-nie jej wysokiego stopnia rozwoju oraz dobrobytu społecznego. Euro zaczęło być kojarzone z wysoką wiarygodnością oraz bezpieczeństwem działalności finansowej, a przy tym stało się symbolem bogactwa i sukcesu gospodarczego.

Przystąpienie do strefy euro zaczęło być postrzega-ne jako przynależność do elitarnego klubu wysoko-

1 dr Michał Buszko – Wyższa Szkoła Bankowa w toruniu, wy-kładowca studiów podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowa-nia strefy euro”

rozwiniętych państw świata. zaproszenie do człon-kostwa w strefie pierwszych krajów Europy Środko-wowschodniej stało się przy tym znakiem nowych czasów, potwierdzeniem słuszności kierunku reform wdrażanych w całym regionie oraz symbolem likwi-dacji podziałów na Europę zachodnią oraz Postso-cjalistyczną. Euro, od momentu pojawienia się na rynkach finansowych, stało się drugą (po dolarze amerykańskim) walutą świata pod względem war-tości obrotu.

Ponieważ wprowadzenie euro w praktyce wymaga-ło spełnienia restrykcyjnych kryteriów konwergencji, posiadania dostatecznie rozwiniętej gospodarki oraz ustabilizowanej sytuacji finansowej, stąd do 2008 r. wiarygodność i międzynarodowe zaufanie do wspól-nej waluty były wysokie. Rozpoczęcie światowego kryzysu finansowego we wrześniu wskazanego roku

KRyzyS W STREFIE EURO – UTRATA WIARyGODNOścI czy SzANSA WzMOcNIENIA WSPÓLNEJ WALUTy?

96 KRyzyS W StREfIE EURO – UtRata WIaRyGOdNOŚcI...

postawiło systemy bankowe, finanse publiczne, jak i same gospodarki państw strefy euro wobec wielu nowych wyzwań i problemów. Skala trudności w ob-rębie strefy euro oraz zakłócenia w funkcjonowaniu finansów europejskich, okazały się tak duże, że na światowym rynku finansowym pojawiły się spekula-cje odnośnie możliwości rozpadu strefy, powrotu do lokalnych walut (zwłaszcza marki niemieckiej) bądź wykluczenia ze strefy euro niektórych uczestników (Grecji lub Portugalii).

Współcześnie strefa euro i wspólna waluta prze-chodzą niewątpliwie trudną próbę odporności na niespotykane dotąd zawirowania finansowe oraz test wiarygodności. Ich pomyślne przejście będzie oznaczało, że wspólny europejski pieniądz ma sens istnieć dalej oraz może rozszerzyć się na nowe kraje.

celem niniejszego opracowania jest przedstawienie kilku poglądów związanych z istotą i ewolucją kryzy-su, który dotknął strefę euro począwszy od września 2008 r.

KRyzyS RyNKÓW FINANSOWycH STREFy EURO 2008-2009

Upadek banku lehman Brothers w 2008 r. był sym-bolicznym momentem rozpoczęcia kryzysu na świa-towym rynku finansowym. Kryzys ten zasadniczo miał swoje źródła w nieodpowiedzialnej polityce kredytowej w Stanach zjednoczonych, ale dzięki instrumentom pochodnym, inżynierii finansowej, tradycyjnej i syntetycznej sekurytyzacji, a także re-sekurytyzacji wcześniej sekurytyzowanych aktywów, szybko został przeniesiony do Europy. Presja na osią-ganie coraz wyższych zysków, poszukiwanie coraz bardziej nietypowych, ale i ryzykownych instrumen-tów inwestycyjnych, angażowanie w ryzykowne operacje coraz większych kapitałów, przyczyniły się do transferu na niespotykaną dotąd skalę ryzyka pomiędzy instytucjami finansowymi, a następnie do kumulacji tego ryzyka w dużych bankach Europy zachodniej. decyzje inwestycyjne banków z Europy często poparte były wysokimi ocenami nadawanymi

produktom inżynierii finansowej przez międzyna-rodowe agencje ratingowe. agencje te stosowały opracowane przez siebie teoretyczne modele usta-lenia ryzyka wymienionych produktów finansowych

– jak się później okazało – nie odzwierciedlających rzeczywistych warunków rynkowych. W efekcie ry-zykownym instrumentom przypisywano oceny rów-ne bezpiecznym obligacjom skarbowym.

Najbardziej brzemienne w skutkach okazały się inwe-stycje w strukturyzowane papiery wartościowe cdO oparte na długach niskiej jakości, które ze względu na skomplikowaną konstrukcję, syntetyczny charak-ter oraz ograniczoną płynność, przeniosły nadmier-ne ryzyko do banków strefy euro, uniemożliwiając organom nadzoru podjęcie działań prewencyjnych. Kumulacja ryzyka, stosowanie operacji księgowa-nych pozabilansowo, brak możliwości pozbycia się sztucznie stworzonych produktów finansowych oraz coraz większy spadek wartości aktywów, spowo-dował kryzys zaufania na rynku międzybankowym, a w efekcie problem braku płynności wśród banków europejskich. część dużych banków, o paneuropej-skiej lub nawet globalnej skali działania, znalazła się na skraju bankructwa. Wiele jednostek wymagało szybkiego dokapitalizowania lub zostało znacjo-nalizowanych. Międzynarodowe rynki finansowe otrzymały pierwszy poważny sygnał, że strefa euro nie jest bezpiecznym miejscem dla inwestycji oraz że stabilność wspólnej europejskiej waluty jest za-grożona. Jednocześnie wyraźnie uwidocznił się pro-blem braku odpowiedniego nadzoru nad bankami, umożliwiający wychwycenie w porę nadmiernego zaangażowania w ryzykowne operacje.

Kryzys objawił przede wszystkim niedoskonałości wynikające z braku jednolitych zasad nadzoru w ca-łej strefie, niewystarczającą koordynację polityki nadzorczej realizowanej przez poszczególne kraje, jak również potrzebę posiadania paneuropejskie-go nadzoru finansowego. Problemem okazał się również brak właściwego nadzoru nad oddziałami instytucji kredytowych, gdzie niejasna pozostawała granica pomiędzy kompetencjami nadzorów kraju przyjmującego i macierzystego. Powyższe czynniki

KRyzyS W StREfIE EURO – UtRata WIaRyGOdNOŚcI... 97

spowodowały wzrost ryzyka i niepewności w sekto-rach bankowych, ograniczenie pożyczania pieniędzy pomiędzy bankami, a także ograniczenie udzielania kredytów gospodarczych. zmniejszony dopływ pie-niądza do sfery realnej przyczynił się do zmniejsze-nia zatrudnienia, produkcji i sprzedaży oraz pogrążył kraje strefy euro w recesji nie spotykanej od począt-ku jej istnienia. Euro tym samym straciło wizerunek waluty stabilnej, opartej na trwałych fundamentach gospodarczych, a przede wszystkim odpornej na za-wirowania na rynkach finansowych.

KRyzyS FINANSÓW PUBLIczNycH STREFy EURO 2010-2011

znaczący spadek PKB, wzrost bezrobocia, spadek wynagrodzeń oraz zmniejszenie wpływów z tytułu podatków bezpośrednich i pośrednich, a także ko-nieczność dokapitalizowania banków z pieniędzy podatników, wywołały w strefie euro drugą falę kry-zysu – tym razem w obszarze finansów publicznych. Brzemienne w skutki okazało się zwłaszcza nie prze-strzeganie kryteriów konwergencji, które obligato-ryjnie muszą być spełnione przed przyjęciem wspól-nej waluty. Nastanie kryzysu pogorszyło znacząco sytuację gospodarczą w wielu krajach mających problemy z deficytem budżetowym lub długiem pu-blicznym jeszcze przed 2008 r. Sytuacja niektórych krajów, w tym Grecji, Portugalii, Irlandii, Hiszpanii czy Włoch stała się bardzo poważna, a przypadku części z nich pojawiła się też wizja niewypłacalno-ści. zbyt wysokie zadłużenie sektora publicznego i brak realnej możliwości jego spłaty spowodowało gwałtowne obniżenie ocen ratingowych i wielo-krotny wzrost stawek cdS. Jednocześnie strefa euro przestała być monolitem gospodarek bezpiecznych. Wykształciły się dwie grupy państw: tych stabilnych i wiarygodnych oraz tych posiadających poważne problemy zadłużenia. Priorytetem wspólnej Europy stał się już nie rozwój gospodarczy i dobrobyt, ale utrzymanie płynności budżetowej oraz ochrona banków.

POWRÓT KRyzySU NA RyNKI FINANSOWE STREFy EURO 2011-?

trudna sytuacja gospodarek i finansów publicznych części krajów strefy euro przełożyła się na wzrost ogólnego ryzyka inwestycyjnego, obniżkę cen akcji oraz obligacji skarbowych. Przecena objęła przy tym nie tylko rynki krajów samej strefy, ale także i ryn-ki krajów kandydujących, w tym Polski. Inwestorzy wyszli bowiem z założenia, że gospodarki krajów emerging markets będących „satelitami” strefy euro są uzależnione w zbyt dużym stopniu od koniunktu-ry w samej strefie, a tym samym transfer kryzysu do nich jest tylko kwestią czasu. Kraje Europy Środko-wowschodniej zaczęły być postrzegane jako jeszcze bardziej ryzykowne niż sama strefa euro, nawet jeże-li ich kondycja ekonomiczna była dobra. Konsekwen-cją tego było dodatkowe pogorszenie koniunktury na rynkach kapitałowych tych krajów, jak również osłabienie walut krajowych zarówno wobec euro jak i dolara. Na skutek problemów w sektorze finansów publicznych ponownie w trudnej sytuacji znalazły się banki krajów członkowskich strefy. tym razem były to podmioty nabywające obligacje skarbowe państw zagrożonych niewypłacalnością. W szczegól-ności problem dotknął banków niemieckich i francu-skich, które są fundamentem całej bankowości euro-pejskiej i które powiązane są blisko z dużymi banka-mi amerykańskimi. Ich potencjalna niewypłacalność oznaczałaby z pewnością załamanie europejskiego rynku międzybankowego, a w dalszej perspektywie również światowego. Jednocześnie oznaczałoby to ostateczną utratę wiarygodności przez wspólną wa-lutę, oznaczającą właściwie jej upadek.

PODSUMOWANIE

Strefa euro i wspólna waluta europejska przechodzą obecnie okres próby, która pokaże, na ile koncepcja wspólnej waluty była jedynie teorią, a na ile efek-tywnym rozwiązaniem sprawdzającym się w prakty-ce. Problem waluty euro wynika dziś z niewątpliwie z fundamentów gospodarek krajów strefy, ale ma on również swoje podłoże psychologiczne.

98 KRyzyS W StREfIE EURO – UtRata WIaRyGOdNOŚcI...

Im gorsze informacje płyną z gospodarek poszcze-gólnych krajów, tym większa awersja do inwesto-wania i pożyczania pieniędzy w całej strefie euro. Potęguje się tym samym problem spadku płynności i braku stabilności instytucji finansowych. Jednocze-śnie widoczna jest duża zmienność nastrojów wśród inwestorów giełdowych oraz ucieczka kapitału do krajów spoza strefy (Szwajcarii, Norwegii, Japonii czy USa). Na rynku finansowym coraz wyraźniej wi-doczne są anomalie nie występujące odkąd istnie-je wspólna waluta (historycznie wysoki kurs franka francuskiego oraz historycznie niska rentowność amerykańskich obligacji skarbowych).

Należy dodać, że obecny problem strefy euro obcią-ża swoimi kosztami również kraje nie będące w sa-mej strefie, w tym Polskę. Przede wszystkim powo-duje on zwiększenie zmienności oraz ryzyka inwe-stycyjnego na polskim rynku kapitałowym, zwiększa zmienność kursu polskiej waluty, ogranicza dostęp

polskim bankom do pieniędzy na europejskim ryn-ku międzybankowym, jak również ogranicza możli-wość otrzymywania dodatkowych środków finan-sowych z UE. Strefa euro staje przed wyzwaniem dokonania istotnych reform związanych zwłaszcza z mechanizmami pomocy bankom (poprawa nad-zoru oraz utworzenie funduszu stabilizacyjnego). do momentu uporządkowania sytuacji w finansach publicznych oraz wyczyszczenia z portfeli banków ryzykownych obligacji skarbowych, nie można bę-dzie oczekiwać poszerzenia strefy o nowych człon-ków. Sama atrakcyjność przystąpienia do strefy euro przez nowe kraje w momencie kryzysu wspólnej wa-luty jest wątpliwa. z obecnego kryzysu strefa euro może wyjść zwycięsko. Potrzebna do tego jest wola polityczna, konsekwentne przestrzeganie parame-trów ekonomicznych wyznaczonych przez kryteria konwergencji oraz pogłębiona współpraca krajów strefy odnośnie rozwiązań nadzorczych oraz stabili-zacyjnych w sektorach bankowych.

Polska w strefie euro - raport z badań nt. Unii Gospodarczo-Walutowej

Documents

Transcript of Polska w strefie euro - raport z badań nt. Unii Gospodarczo-Walutowej