Uniwersytet Łódzki

Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny

Studia podyplomowe

„Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro”

Iwona Słoń, Nurlybek Issabekov

Wpływ integracji gospodarczo – walutowej na

wymianę handlową

Praca dyplomowa napisana

pod kierunkiem naukowym

dr hab. Małgorzaty Janickiej, prof. nadzw. UŁ

w Katedrze Międzynarodowych

Stosunków Gospodarczych

Łódź 2015

1

Spis treści

Wstęp

Rozdział 1 Teoretyczne podstawy międzynarodowej integracji gospodarczej

1.1. Pojęcie i cele międzynarodowej integracji gospodarczej

1.2. Podstawowe formy międzynarodowej integracji gospodarczej oraz efekty unii celnej

1.3. Zarys tradycyjnej koncepcji optymalnych obszarów walutowych

1.4. Wpływ integracji monetarnej na handel

Rozdział 2 Uwarunkowania powstania strefy euro

2.1. Geneza Unii Europejskiej

2.2. Charakterystyka obrotów handlowych Unii Europejskiej

Rozdział 3 Analiza empiryczna postawionych hipotez (w latach 2003-2012)

3.1. Weryfikacja hipotezy 1 na postawie analizy obrotów handlowych

3.2. Weryfikacja hipotezy 2 dla nowo przyjętych państw do strefy euro

Zakończenie

Bibliografia / spis stron internetowych

Spis tabel/ wykresów

2

Wstęp

Działalność gospodarcza na świecie przekracza granice geograficzne, polityczne i

kulturowe. Gospodarka większości państw współdziała z gospodarką światową w

szczególności jeśli chodzi o powiązania handlowe. Proces integracji stał się jednym z

niezbędnych czynników rozwoju dla poszczególnych krajów. Zgodnie z teorią ekonomii

integracja przynosi liczne korzyści dla krajów łączących się, ale jednocześnie może

powodować efekty negatywne. Unia Europejska (UE) jest jedynym takim ugrupowaniem

na świecie z bardzo zawansowanym i głębokim procesem integracji, dlatego warto

posłużyć się jej przykładem analizując kwestie o gospodarczym wymiarze członkostwa.

UE zajmuje również kluczową pozycję w globalnych obrotach handlowych.

Celem pracy jest próba zbadania jaki wpływ na handel miało przystąpienie w 2004

roku do państw tworzących Unię Europejską (tzw. „stara UE” czy też UE15) 10 nowych

członków (tzw. UE10) oraz wpływ przyjęcia przez niektóre z tych krajów wspólnej waluty

euro na wymianę handlową.

Hipoteza 1. Przystąpienie nowych członków do Unii Europejskiej (UE10)

spowodowało wzrost wymiany handlowej między tymi krajami a krajami UE15.

Hipoteza 2. Przyjęcie wspólnej waluty wpłynęło na wzrost wolumenu obrotów

handlowych między krajami.

W celu weryfikacji powyższych hipotez przeprowadzone zostało badanie

empiryczne dla lat 2000-2013.

W rozdziale pierwszym przedstawiona została ogólna struktura i istota teorii

międzynarodowej integracji gospodarczej, najważniejsze jej formy oraz efekty unii celnej.

Oprócz tego koncepcja optymalnych obszarów walutowych oraz wpływ integracji

monetarnej na handel.

Rozdział drugi poświęcony został genezie Unii Europejskiej. Poza tym została

przedstawiona ogólna charakterystyka obrotów handlowych UE.

W rozdziale trzecim została przedstawiona weryfikacja postawionych hipotez na

podstawie badań empirycznych odnoszących się do eksportu i importu krajów

członkowskich UE.

3

Do napisania pracy wykorzystana została polska literatura przedmiotu, publikacje z

pracy fachowej oraz serwisy internetowe. Dane statystyczne zostały pobrane ze strony

internetowej Eurostat - oficjalnych danych statystycznych UE.

4

Rozdział 1 Teoretyczne podstawy międzynarodowej integracji

gospodarczej

1.1. Pojęcie i cele międzynarodowej integracji gospodarczej

Słowo integracja ma swoje pochodzenie od łacińskiego integratio oznaczające

najczęściej odnowę. Znaczenie w sensie scalania, zespolenia, łączenia się kilku elementów

pojawiło się w późniejszym terminie. Z kolei dopiero po roku 1940 pojawiło się znaczenie

łączenia się oddzielnych gospodarek w większe wyodrębnione gospodarczo regiony1.

Pojęcie międzynarodowej integracji gospodarczej (ekonomicznej) nie jest interpretowane

jednoznacznie. Wyodrębnia się głównie dwa podstawowe nurty poglądów. Pierwszy nurt

ujmuje integrację ekonomiczną jako formę międzynarodowej współpracy gospodarczej.

Nurt drugi natomiast jako całkowita nowa jakość, która powstaje na miejsce dotychczas

istniejących struktur2.

W teorii międzynarodowej integracji gospodarczej wyróżnia się integrację

negatywną i pozytywną. Integracja negatywna polega na znoszeniu barier, z kolei

pozytywna na tworzeniu wspólnych praw i ich realizacji za pomocą wspólnej polityki.

Uważa się, że wprowadzenie integracji negatywnej jest łatwiejsze w realizacji niż

pozytywnej3. Można wyróżnić również podział integracji ekonomicznej z uwagi na

kryterium instytucjonalne. Na jego podstawie można wyróżnić formę prostą - ułatwiającą

przepływ towarów i usług, oraz formę złożoną - ułatwiającą przepływ czynników produkcji

lub również sprzyjającą powstawaniu nowych powiązań. Poza tym można wyróżnić na

podstawie podziału pod względem kryterium geograficznego integrację ograniczoną do

subregionu, w tym przypadku nie dopuszcza się uczestnictwa wszystkich (lub większości)

krajów danego regionu (integracja subregionalna), oraz regionu - czyli dopuszcza się

uczestnictwo wszystkich (lub większości) krajów danego regionu (integracja regionalna).

1 J. Rymarczyk (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2010, str. 290. 2 E. Jontoń-Drozdowska, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Ars boni et aequi, Poznań 2004, str. 167. 3 K. Gawlikowska-Hueckel, A. Zielińska-Głębocka, Integracja europejska : od jednolitego rynku do unii

walutowej, C.H.Beck, 2004 str. 12

5

Natomiast integracja obejmująca nieograniczoną liczbę krajów nazywa się integracją

globalną4.

Poza wymienionym pojęciem integracji gospodarczej istnieje jedna z jej form tzw.

integracja handlowa (wymiany). Pojęcie to wprowadził do literatury ekonomicznej B.

Balassa, wyróżniając poza integracją wymiany, integrację czynników produkcji, integrację

polityki oraz integrację totalną. Integracja wymiany opiera się na stworzeniu wspólnych

(lub zintegrowanych) rynków produktów przy braku dyskryminacji5.

Można wymienić różne powody decydujące o integrowaniu się państw w zależności

od ich poziomu rozwoju gospodarczego. W krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo

przyczyny integracji wynikają z tego, że wszechstronny rozwój (przemysłu, postępu nauki i

technologii) każdego kraju osobno jest ekonomiczne nieuzasadniony i niejednokrotnie

przewyższa możliwości oraz potrzeby jednego państwa. Innym powodem integracji

gospodarczej, zauważonym zwłaszcza w Europie Zachodniej jest pragnienie utrzymania

wysokiego tempa rozwoju gospodarczego poszczególnych łączących się krajów oraz

podniesienie ich poziomu konkurencji. Z kolei główną z przyczyn integracji krajów słabo

rozwiniętych jest wzbudzenie i przyspieszenie tempa rozwoju gospodarczego6.

Cele międzynarodowe integracji gospodarczej mogą być formułowane zarówno w

ujęciu ogólnym, jak i w szczegółowym. W ujęciu ogólnym rozumie się łączenie narodów,

państw, potencjałów gospodarczych, rynków i ludzie różnej narodowości. Integracja więc

zbliża ludzi, pozwala zaczynać myśleć i działać podobnie, zanikają bariery językowe i

konflikty narodowościowe. Z kolei do celów integracji ekonomicznej, w ujęciu

szczegółowym, należy zaliczyć przede wszystkim zwiększenie efektywności

gospodarowania, dzięki strukturalnym zmianom w produkcji, braku jakichkolwiek

ograniczeń w dostawach z rynków zagranicznych jak i dostaw na te rynki dóbr, surowców,

kapitału, technologii i zasobów pracy7.

4 P. Bożyk, J. Misala, Integracja ekonomiczna, PWE, Warszawa 2003, str. 36. 5 A. Zielińska-Głębocka, Wprowadzenie do ekonomii międzynarodowej, teoria handlu i polityki handlowej,

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1998, str. 208. 6 J. Rymarczyk (red.), Międzynarodowe…, op.cit., str. 291-292. 7 P. Bożyk, J. Misala, M. Puławski, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 2002, str. 370-

372.

6

1.2. Podstawowe formy międzynarodowej integracji gospodarczej oraz efekty unii

celnej

Międzynarodowa integracja gospodarcza może przybierać różnorodne

instytucjonalno-organizacyjne formy. Charakteryzują się one odmiennym zaawansowaniem

współpracy i głębokością powiązań między krajowymi gospodarkami, rynkami i

przedsiębiorstwami. Najczęściej wyróżnia się pięć form (etapów) międzynarodowej

integracji ekonomicznej, które są następujące: strefa wolnego handlu, unia celna, wspólny

rynek, unia gospodarczo-walutowa oraz pełna unia gospodarczo-polityczna8.

Strefa wolnego handlu polega na likwidacji barier celnych i ograniczeń

ilościowych w wymianie między krajami członkowskimi należącymi do ugrupowania, przy

równoczesnym zachowaniu kontroli w zakresie polityki handlowej (celnej) w kontaktach z

państwami spoza strefy. Poziom integracji niezbędny do stworzenia strefy wolnego handlu

jest stosunkowo niski. Z powodu zróżnicowanej polityki handlowej wobec państw trzecich

może to spowodować wystąpienie szkodliwego zjawiska tańszego importu z państw poza

ugrupowania na obszar strefy przez jeden z krajów członkowskich. W celu uniknięcia tego

problemu kraje członkowskie zwykle ustanawiają reguły pochodzenia towaru. Natomiast

zaletą tej formy ugrupowania jest zachowanie całkowitej suwerenności w określaniu

stosunków handlowych z państwami trzecimi.

Unia celna działa na tych samych warunkach jak strefa wolnego handlu, ale

dodatkowo członkowie ugrupowania rezygnują z kontroli w zakresie polityki handlowej i

prowadzą wspólną politykę wobec państw trzecich. Prowadzenie wspólnej polityki

handlowej oznacza konieczność przyjęcia wspólnej taryfy celnej oraz jednolitych

ograniczeń ilościowych. Prowadzenie wspólnej polityki handlowej ma zapobiegać

szkodliwym efektom występującym w strefie wolnego handlu, jednak również może

oznaczać konieczność rezygnacji z korzystnych warunków handlowych z krajami trzecimi.

Na obszarze wspólnego rynku swobodnemu przepływowi między krajami

ugrupowania podlegają nie tylko dobra i usługi, lecz również czynniki produkcji (siła

robocza, kapitał i technologia). Podobnie jak w przypadku unii celnej wprowadza się

wspólną zewnętrzną politykę handlową. Oprócz tego pomiędzy krajami tworzącymi

8 E. Jontoń-Drozdowska, Międzynarodowe…, op.cit., str. 169-170.

7

wspólny rynek, istnieje możliwość swobody prowadzenia działalności gospodarczej oraz

osiedlania się i podejmowania pracy w każdym kraju członkowskim. Ten poziom integracji

wymaga zgodzenia się na częściowe ograniczenie suwerenności narodowej, bo wymaga

harmonizacji ustawodawstwa dotyczącego m. in. ochrony zdrowia i bezpieczeństwa.

Unia gospodarczo-walutowa jest kolejnym pogłębionym etapem integracji

gospodarczej. Obejmuje ona wszystkie elementy poprzednich etapów integracji. Ponadto w

unii gospodarczo - walutowej następuje wysoki poziom wzrostu w dziedzinie fiskalnej,

walutowej, produkcyjnej i społecznej. Taki stopień unifikacji politycznej wymaga zwykle

ustanowienia wielu instytucji o kompetencjach ponadnarodowych, których decyzje byłyby

wiążące dla państw należących do ugrupowania, czyli ogranicza się suwerenność

poszczególnych krajów na rzecz instytucji ponadnarodowych. Istotnym elementem tej

formy integracji jest wprowadzenie wspólnej waluty. W ramach unii gospodarczo-

walutowej, również niezbędne jest ujednolicenie reguł i procedur podatkowych i innych

zasad, określających podstawowe warunki działania przedsiębiorstw.

Ostatnim etapem integracji międzynarodowej jest pełna unia gospodarczo-

polityczna oznaczająca całkowitą integrację, w wyniku której powstaje jednolity obszar z

ponadpaństwowymi instytucjami gospodarczymi i politycznymi. Działalność których

również rozszerza się na sferę polityki zagranicznej i obronnej. Powstanie unii

gospodarczo- politycznej oznacza więc powstanie nowego jednolitego państwa

federalnego, w którym funkcje legislacyjne i administracyjne są podzielone między

instytucjami wspólnymi, rządami krajowymi i organami lokalnymi.

Druga część tego rozdziału została poświęcona efektom wynikającym z utworzenia

unii celnej (jak również odnosi się do strefy wolnego handlu) z tego powodu, że hipoteza 1

bazuje na tym etapie integracji. W warunkach doskonałej konkurencji, gdzie pojedyncze

przedsiębiorstwo nie wpływa na ceny rynkowe a rynki (dóbr i czynników produkcji)

funkcjonują bez zakłóceń, zmiany w efektywności gospodarowania w ramach utworzenia

unii celnej można przedstawić za pomocą efektów kreacji handlu i przesunięcia handlu9.

Efekt kreacji handlu jest pozytywnym zjawiskiem, ponieważ zwiększa dochody

narodowe uczestników ugrupowania. Powstaje w wyniku zniesienia ceł i innych barier w

ramach unii celnej. Import z krajów członkowskich staje się bardziej konkurencyjny od

9 J. Świerkocki, Zarys ekonomii międzynarodowej, PWE, Warszawa 2011, str. 169.

8

towarów wytwarzanych w kraju i zostaje zastąpiony produkcją z krajów członkowskich.

Produkcja nieefektywna na obszarze unii celnej zostaje ograniczona, co pozwala

zastosować zasoby pracy, kapitału i innych czynników produkcji w sposób bardziej

wydajny. W rezultacie realokacji zasobów do bardziej efektywnych zastosowań następuje

wzrost produkcji, który prowadzi do wzrostu eksportu i importu (umożliwia realizowanie

korzyści z handlu zagranicznego), czyli do wzrostu konsumpcji w państwach

członkowskich.

Efekt przesunięcia handlu jest negatywnym zjawiskiem, ponieważ występuje

jeśli handel wewnątrz unii celnej zwiększa się kosztem ograniczenia wymiany z bardziej

efektywnymi krajami z poza ugrupowania. Oznacza to, że konkurencyjność producentów

z unii wzrosła na skutek zniesienia wewnętrznych barier handlowych, przy

pozostawionych barierach handlowych na resztę świata. Zmiana kierunków handlu

pogarsza terms of trade i ogranicza konsumpcję w państwach członkowskich oraz w

krajach trzecich.

Za łączny efekt wzrostu dobrobytu gospodarczego i w rezultacie utworzenia unii

celnej uważa się nadwyżkę efektu kreacji nad efektem przesunięcia handlu. O tym czy

będzie to saldo dodatnie decydują następujące okoliczności: po pierwsze wysoki poziom

barier celnych i handlowych w momencie utworzenia unii celnej, ponieważ pomaga

chronić większe grono produkcji nieefektywnej; po drugie wysoki poziom rozwoju

gospodarczego, gdyż daje szerszą gamę produkcji oraz istnieje większa liczba

producentów efektywnych; po trzecie konkurencyjna (podobna) struktura produkcji,

istnieją większe możliwości specjalizacji oraz rozwoju handlu wewnątrzgałęziowego10

.

1.3. Zarys tradycyjnej koncepcji optymalnych obszarów walutowych

Optymalny obszar walutowy to największy pod względem zasięgu geograficznego

obszar, w którym efektywność ekonomiczna byłaby zmaksymalizowana, gdyby na tym

obszarze obowiązywała jedna waluta. To obszar, na którym występuje taka sama waluta

bądź występujące waluty są powiązane stałym lub sztywnym kursem walutowym. Teoria

10 Tamże, str. 171.

9

optymalnego obszaru walutowego (OOW) zaistniała w latach 60-tych ubiegłego stulecia.

Za jej twórców uznaje się R. A. Mundella, R. I. McKinnona i P. B. Kenena11

.

Powstało wiele teorii wyodrębniania optymalnego obszaru walutowego. Jednak

pomimo rozbieżności oraz licznych modyfikacji pozostają one zasadniczym narzędziem

analizy procesów integracji walutowej we współczesnym świecie12

. Ekonomiści toczyli

dyskusje, dlaczego w pewnych sytuacjach lepiej sprawdza się sztywny, a w innych płynny

kurs walutowy. Próbowano określić, jakie cechy powinna posiadać gospodarka, aby

korzyści z wprowadzenia sztywnego kursu lub wspólnej waluty przewyższały koszty

takiego działania13

.

Za pioniera teorii OOW uważa się R. A. Mundella. Ten ekonomista dzięki analizie

nagłych zmian w wielkości popytu lub podaży podjął próbę ustalenia optymalnego systemu

kursowego w różnorodnych warunkach gospodarczych. Za swoje badania został

uhonorowany w 1999 roku nagrodą Nobla w dziedzinie ekonomii. Według niego

optymalność obszaru walutowego to zdolność do stabilizacji poziomu cen i zatrudnienia.

Analizował w swoich modelach dwa kraje A i B w których występują14

:

• równowaga bilansu płatniczego,

• pełne zatrudnienie,

• działania władz monetarnych zapobiegające inflacji,

• ceny i płace stałe których zmiany mogą prowadzić do bezrobocia,

• przesunięcie popytu z dóbr wytwarzanych w kraju B na dobra wytwarzane w

kraju A jako czynnik zakłócający równowagę.

R. A. Mundell założył, że świat składa się z dwóch krajów, na terenie których

obowiązują dwie waluty. Wnioski z tych założeń są następujące: po pierwsze, w przypadku

krajów, na terenie których w obiegu znajdują się dwie waluty oraz przy założeniu stałych

kursów, poziom zatrudnienia w regionach deficytowych określony jest przez skłonność do

zaakceptowania inflacji w krajach nadwyżkowych. Po drugie, w przypadku krajów które

11 J. Kraciuk Kryzys strefy euro z perspektywy austriackiej szkoły ekonomii, Przegląd Zachodniopomorski,

Szczecin 2014, rocznik XXIX, zeszyt 3 vol. 2, str. 144. 12 K. Sum Teoria optymalnych obszarów walutowych Katedra Finansów Międzynarodowych SHG, Zeszyty

Naukowe Kolegium Gospoda, rok 2011, tom 29 str. 135. 13 M. Burda, Ch. Wypłosz, Makroekonomia, Podręcznik Europejski, PWE, Warszawa 1995, s. 587. za: J.

Borowiec, Unia ekonomiczna i monetarna, Wydawnictwo AE Wrocław, Wrocław 2001, str. 32. 14 M. Lachowicz Koncepcja wspólnych obszarów walutowych w: W. Pacho Europejska integracja monetarna

od A do Z, Wydawnictwo NBP, Warszawa 2009, str. 15.

10

posługują się wspólną walutą polityka zatrudnienia prowadzi do wzrostu inflacji w obrębie

wspólnego obszaru walutowego. Wielkość wskaźnika inflacji połączona jest z niepełnym

zatrudnieniem w rejonie deficytowym15

. Badania R. A. Mundella stworzyły teoretyczne

podstawy wprowadzenia kilkadziesiąt lat później wspólnej waluty a także powołania unii

monetarnej na terenie niektórych państw Unii Europejskiej. R. A. Mundell dostrzegł, że

optymalny obszar walutowy może być większy niż obszar pojedynczego kraju. Zatem z

punktu widzenia efektywności gospodarczej pożądane jest wprowadzenie unii monetarnej.

Przemieszczenie czynnika pracy z kraju który jest objęty negatywnymi skutkami szoku

asymetrycznego do krajów gdzie panuje faza wzrostu gospodarczego albo przemieszczenie

w kierunku odwrotnym czynnika kapitału powinno wpłynąć na przywrócenie równowagi

gospodarczej tego kraju16

.

Teoria R. A. Mundella została uzupełniona przez R. I. McKinnona. Za

najważniejsze kryterium optymalizacji obszaru walutowego uważał on stopień otwarcia

gospodarki, natomiast warunkiem skuteczność polityki pieniężnej i kursowej, co w efekcie

umożliwi zrównoważony bilans płatniczy i osiągnięcie pełnego zatrudnienia. Utrzymywał,

że im większy jest stopień otwartości gospodarki, tym mniej skutecznym narzędziem

stabilizacji jest kurs walutowy. Uważał, że w przypadku małego kraju, czyli gospodarki

otwartej, ceny dóbr handlowych są bardziej podatne na zmiany cen zagranicznych niż ceny

dóbr niehandlowych. Wynika z tego, że w gospodarce otwartej terms of trade w stopniu

niewielkim warunkowane są wewnętrzną polityką kraju. Oznacza to, iż wraz ze wzrostem

stopnia otwartości maleje skuteczność kursu walutowego jako narzędzia przywracania

równowagi zewnętrznej, natomiast rośnie jego negatywny wpływ na stabilność cen. Zatem

można wywnioskować taką zależność, że, tym większe są korzyści z-utworzenia obszaru

walutowego im większy jest stopień otwartości gospodarki 17

.

Kolejny model OOW stworzył P. B. Kenen. Twierdził, że dywersyfikacja

gospodarki, która powoduje zróżnicowanie struktury eksportu, przeciwdziała także

zmianom terms of trade, i w dalszym etapie zmianom kursów walutowych. W takim

wypadku łatwiej utworzyć obszar walutowy gdyż wyższy stopień dywersyfikacji

15 K. Gawlikowska-Hueckel, A. Zielińska-Głębocka Integracja…, op.cit., str. 248-249. 16 K. Biegun Kryteria optymalnego obszaru walutowego w rozszerzonej unii europejskiej Katedra Polityki

Ekonomicznej i Europejskich Studiów Regionalnych Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu,

www.konferencja.edu.pl/ref8/pdf/pl/Biegun-Wroclaw.pdf (1.04.2014) 17 K. Sum Teoria optymalnych…, op.cit., str. 138-141.

11

gospodarki powoduje zmniejszenie prawdopodobieństwa zakłóceń w skali

makroekonomicznej poprzez szoki które występują w sektorach gospodarki. P. B. Kenen

zakłada również, że optymalny obszar walutowy wymaga mobilności kapitału i siły

roboczej. Uważa, że czynniki wytwórcze powinny być mobilne w trzech przekrojach:

zawodowym, geograficznym, i międzygałęziowym. Sugeruje również przeniesienie

polityki monetarnej i fiskalnej na szczebel ponadnarodowy. W związku z powyższym

konieczne jest wprowadzenie wspólnej waluty by uniemożliwić krajom korzystanie z kursu

walutowego jako instrumentu wspomagającego w zachowywaniu równowagi zewnętrznej.

W zamian trzeba powołać organ międzynarodowy, który w sytuacji wystąpienia trudności

gospodarczych w krajach członkowskich danego obszaru walutowego będą miały

możliwość uruchamiania transferów międzyregionalnych. Im bardziej jest

zdywersyfikowana gospodarka tym łatwiej jest zrezygnować z kursu walutowego jako

instrumentu polityki gospodarczej18

.

W wyniku rozważań na temat optymalnych obszarów walutowych wyodrębniono

kryteria, jakie powinien spełniać obszar walutowy, żeby był uważany za optymalny. Do

najczęściej wymienianych warunków należą19

:

• mała asymetria szoków doznawanych przez regiony danej strefy,

• znaczna elastyczność rynków pracy rozumiana jako elastyczność płac i

mobilność siły roboczej

• wysoki stopień integracji finansowej,

• wzajemna otwartość krajów,

• znaczna dywersyfikacja struktury produkcji i eksportu krajów,

• kraje tworzące wspólny obszar walutowy powinny charakteryzować się

podobnym tempem wzrostu cen oraz podobnymi preferencjami codo poziomu

inflacji,

• niewielka zmienność realnego kursu walutowego.

Podsumowując, R. A. Mundell wskazał na niski stopień asymetrii szoków

doznawanych przez regiony danej strefy a także znaczną elastyczność rynków pracy

(elastyczność płac i mobilność siły roboczej). R. I. McKinnon zauważył, iż na sztywnym

18 M. Lachowicz Koncepcja wspólnych…, op.cit., str. 19-20. 19 M. Burda, Ch. Wypłosz, Makroekonomia, op.cit., str. 587.

12

kursie mogą skorzystać najbardziej te kraje, które charakteryzują się wzajemną otwartością.

P. B. Kenen uważał, iż korzystny byłby także znaczny stopień dywersyfikacji struktury

eksportu i produkcji20

. Z czasem pojawiły się kolejne kryteria, uwzględniające polityczny

wymiar procesu powstawania unii walutowych. Należały do nich21

:

• kryterium inflacji które mówi o tym, że kraje tworzące unię walutową powinny

charakteryzować się podobnym tempem wzrostu cen i podobnymi

preferencjami, co do poziomu inflacji,

• obszar OCA powinien wykazywać się wysokim stopniem integracji finansowej,

zarówno w obszarze instrumentów długo, jak i krótkoterminowych,

• kryterium niskiej zmienności realnego kursu walutowego, co świadczy o

niewielkiej roli tego instrumentu we wzajemnych stosunkach gospodarczych.

Teorie OOW rozwijane w latach 60 powstawały w warunkach funkcjonowania

systemu dolarowo- złotowego oraz systemu stałych kursów walutowych. Koncepcje

optymalnego obszaru walutowego ewoluowały od podejścia tradycyjnego do

neoklasycznego i współczesnego. Liczba kryteriów optymalności obszaru walutowego

została rozszerzona, jeśli chodzi między innymi o zakres, stopień powiązań handlowych

oraz porównywalność stóp inflacji. Zasadnicza zmiana polegała na przyjęciu jako

głównego przedmiotu analizy korzyści z przystąpienia do unii walutowej22

.

1.4. Wpływ integracji monetarnej na handel

Wbrew powszechnym przekonaniom, unia monetarna nie jest nowatorskim

pomysłem. Przykładem może być Łacińska Unia Walutowa, którą w połowie lat 80. XIX

wieku tworzyły: Francja, Belgia, Szwajcaria, Włochy, Grecja i Bułgaria. Pod koniec

dziewiętnastego stulecia powstała Skandynawska Unia Walutowa, w skład której

20 K. Biegun Kryteria optymalnego…, op.cit. str. 1. 21 E. Wojnicka, Spory wokół teorii optymalnych obszarów walutowych, Ekonomista 1/2002, str. 61-80. 22 B. Mucha- Leszko Korzyści międzynarodowej integracji gospodarczej a osiągnięcia i problemy Unii

Europejskiej w: W. Bieńkowski, S.I. Bukowski, G. Olszewska, Przyszłość integracji europejskiej –

konkurencyjność i rynki, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2012, str. 7-8.

13

wchodziły: Szwecja, Dania i Norwegia. Obie unie dotrwały do pierwszej wojny

światowej23

.

Integracja monetarna (walutowa) przybiera różne formy. Są to: porozumienie o

stałych kursach walutowych, „pseudo-unia”, integracja monetarna oraz unia monetarna.

Porozumienia o stałych kursach walutowych to porozumienie w którym kursy walutowe

krajów członkowskich są usztywnione bez możliwości wahania, brak koordynowania

polityki monetarnej ale regulowanie wewnętrznej płynności kraju odbywa się poprzez

kontrolę przepływów kapitałowych. Pseudo-unia to porozumienie, w ramach którego

obowiązują sztywne kursy walutowe i swobodny przepływ kapitału, ale państwa

członkowskie koordynują swoją politykę monetarną bez zawarcia formalnej umowy o

integracji monetarnej. Ta forma jest dość trudna do realizacji, ponieważ podstawowa

niekompatybilność trzech celów polityki kursowej uniemożliwia utrzymanie sztywnych

kursów walutowych ze względu na prawdopodobieństwo spekulacyjnych przepływów

kapitału. Integracja monetarna to współpraca monetarna która opiera się na stałych

(sztywnych) kursach walutowych, zintegrowanym rynku finansowym, nieodwołalnej

wymienialności walut oraz wspólnej polityce monetarnej. Integracja finansowa jest

warunkiem integracji monetarnej. Ostatnią formą jest unia monetarna czyli integracja

monetarna oraz wspólna waluta a także wspólny bank centralny. W tym przypadku polityka

monetarna jest prowadzona wyłącznie przez wspólne instytucje monetarne, natomiast

członkowie unii są pozbawieni autonomii monetarnej. Również za prowadzenie polityki

kursowej, kontrolę rezerw walutowych a także równoważenie bilansu płatniczego całej unii

odpowiadają wspólne instytucje24

.

Podstawę integracji monetarnej stanowią koncepcje optymalnych obszarów

walutowych, których autorstwo przypisuje się R. A. Mundellowi. Opierają się one na25

:

• wprowadzeniu sztywnego kursu walutowego,

• zintegrowanym rynku kapitałowym,

• koordynacji polityki pieniężnej i walutowej,

23 B. Nowak Unia Gospodarcza i Walutowa UE Studia Europejskie nr 4/2000, Centrum Europejskie

Uniwersytetu Warszawskiego, str. 49. 24 A. Czarczyńska, K. Śledziewska Teoria integracji europejskiej, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2003,

str. 125-126. 25 K. Gawlikowska- Hueckel, A. Zielińska-Głębocka Integracja… op.cit., str. 14.

14

• utworzeniu banku centralnego uprawnionego do emisji pieniądza i prowadzenia

polityki monetarnej.

Unia monetarna wpływa na handel między państwami członkowskimi w sposób

pośredni i bezpośredni. Korzyści z utworzenia unii monetarnej mają dwa podstawowe

źródła bezpośrednie. Pierwszym jest eliminacja kosztów transakcyjnych związanych z

wymianą walut narodowych, drugim zaś eliminacja ryzyka kursowego wynikającego z

niepewności co do przyszłych kursów walutowych. Koszty transakcyjne dotyczą m. in.

wymiany walut oraz wydatków na księgowość i administrację związanych z

przewalutowaniem transakcji. Dlatego są eliminowane tylko w przypadku wprowadzenia

wspólnej waluty. Uważa się, że posługiwanie się przez państwa różnymi walutami i tym

samym występowanie zmienności kursów walutowych ogranicza wymianę handlową.

Kolejnym, pobocznym źródłem bezpośrednim jest jednorazowy koszt wejścia do unii.

Koszt ten obejmuje np. koszty przygotowania systemów informatycznych czy też

tworzenia nowych cenników. Poza bezpośrednimi istnieją także pośrednie koszty i korzyści

związane z utworzeniem unii monetarnej. Do korzyści możemy zaliczyć eliminację

dyskryminacji cenowej, ponieważ wspólna waluta zwiększa przejrzystość rynku. Ceny

staja się bezpośrednio porównywalne na całym obszarze unii i pozwalają lepiej

prognozować zmiany charakterystyki czy wielkość popytu. Kolejny skutek pośredni

związany jest ze zmianą charakterystyki konkurencji w poszczególnych branżach. Miarę

intensywności konkurencji stanowi marża. Im więcej firm jest na rynku, tym marża jest

mniejsza. Dzięki zniesieniu kosztów transakcyjnych zwiększa się liczba firm

uczestniczących w rynku kraju należącego do unii monetarnej. Kolejny, dotyczy pozycji

wspólnej waluty na rynku międzynarodowym. Jak wiadomo wspólna waluta uzyskuje

większe znaczenie na obszarze odpowiadającym większemu potencjałowi gospodarczemu.

Zwiększa się jej wiarygodność w międzynarodowym systemie walutowym26

.

Również w wymianie towarowej z krajami które nie należą do unii monetarnej

spodziewać się można zmian ilościowych w handlu. Wymieniony wcześniej wzrost

konkurencyjności oraz spadek cen wewnątrz unii wpływa korzystnie na pozycję

konkurencyjną i wiarygodność eksporterów z państw członkowskich w zewnętrznych

26 E. Czarny, K. Śledziewska Wpływ integracji walutowej na handel międzynarodowy – analiza teoretyczna,

Acta Universitatis Lodzientis, Folia Oeconomica 273, 2012, str. 62-68.

15

relacjach. Jednak równoczesna przynależność do unii, której waluta wzmacnia się, może

spowodować pogorszenie się pozycji konkurencyjnej eksporterów z unii wobec państw

trzecich27

.

27 E. Czarny, P. Folfas, K. Śledziewska, B. Witkowski Wpływ integracji monetarnej na wymianę towarową w

warunkach kryzysu gospodarczego, Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2013, str. 15.

16

Rozdział 2 Uwarunkowania powstania strefy euro

2.1. Geneza Unii Europejskiej

Mocą Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), powołano do życia Unię Europejską.

Integracja europejska (czyli współpraca państw europejskich, która obecnie ma miejsce w

ramach Unii Europejskiej) rozpoczęła się jednak o wiele wcześniej. Pierwsze koncepcje

były formułowane po II wojnie światowej, kiedy to nasiliły się dążenia integracyjne. Proces

integracji gospodarczej rozpoczęły:

Unia Gospodarcza Beneluksu (1944 r.)

Organizacja Europejskiej Współpracy Ekonomicznej (OEEC, 1948 r.)

Natomiast w latach 50 powstały pierwsze organizacje, które stanowiły początek UE:

Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS) powołana Traktatem Paryskim

podpisanym w kwietniu 1951 r.

Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) powołana Traktatem Rzymskim

podpisanym w marcu 1957 r.

Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom) powołana Traktatem

Rzymskim podpisanym w marcu 1957 r.

Wymienione trzy wspólnoty połączyły się w 1965 roku i przyjęły określenie Wspólnota

Europejska (WE). Termin Unia Europejska zaczął obowiązywać od 1993 roku, jednak nie

zastąpił on terminu Wspólnota Europejska. Pierwszy raz został wprowadzony w Traktacie z

Maastricht. Traktat ten stworzył trzy filary, natomiast UE określa cała strukturę tych

filarów28

. W I filarze znalazły się dziedziny integracji gospodarczej, takie jak: wspólny

rynek, wprowadzanie Unii Gospodarczej i Walutowej oraz działalność Europejskiej

Wspólnoty Węgla i Stali i Euratomu. II filar obejmował Wspólną Politykę Zagraniczną i

Bezpieczeństwa (WPZiB), a III filar dotyczył współpracy w dziedzinie Wymiaru

Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (WSiSW)29

.

Kolejnym krokiem zacieśnienia integracji było podpisanie w 1986 roku Jednolitego

Aktu Europejskiego (JAE), zmieniającego i uzupełniającego traktaty o EWWiS, EWG i

28 A. Czarczyńska A, K. Śledziewska Teoria integracji…, op.cit., str. 11-12. 29 M. Natanek Historia integracji europejskiej w zarysie Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Warszawa

2013, str. 40.

17

Euratomie. Unia Europejska powstała 1 listopada 1993 na mocy Traktatu z Maastricht

(zwanego też Traktatem o Unii Europejskiej) podpisanego 7 lutego 1992 roku przez 12

krajów: Belgię, Danię, Francję, Grecję, Hiszpanię, Holandię, Irlandię, Luksemburg,

Niemcy, Portugalię, Włochy oraz Wielką Brytanię. Traktat z Maastricht wyznaczył nowy

etap w procesie tworzenia coraz silniejszych związków między krajami Europy,

rozszerzając profil integracji europejskiej ze sfery gospodarczej na sferę polityczną30

.

Następnym etapem integracji było podpisanie w lutym 1997 roku Traktatu

Amsterdamskiego, który wszedł w życie 1 maja 1999 roku. Wprowadził on uzupełnienia

do Traktatu z Maastricht, Traktatów Rzymskich oraz innych aktów Wspólnoty. Wzmocnił

zasady, na jakich opiera się Unia Europejska. Jednakże za przełomową datę w pogłębianiu

integracji europejskiej uważa się dzień 1 stycznia 1999 roku, kiedy to wprowadzono nową

walutę euro. W tamtym momencie do strefy euro należało 12 spośród państw

członkowskich: Francja, Niemcy, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg, Irlandia,

Hiszpania, Portugalia, Finlandia, Austria i Grecja31

.

W lutym 2000 roku rozpoczęła się konferencja międzyrządowa, mająca na celu

uzgodnienie kolejnych reform unijnych instytucji i mechanizmów decyzyjnych. Zapisano

je w postaci nowelizacji traktatu w Nicei (Traktat Nicejski). Traktat Nicejski został

podpisany przez państwa członkowskie i poddany procedurze ratyfikacyjnej, zarówno w

parlamentach narodowych, jak i w Parlamencie Europejskim. Ważnym zadaniem polityki

integracyjnej stało się rozszerzenie Unii Europejskiej i tak też z początkiem 2003 roku UE

uzyskała stan gotowości do przyszłego rozszerzenia. Fala rozszerzenia dokonała się w

ramach Unii Europejskiej już w 1995 roku, kiedy to przyjęto Austrię, Szwecję i Finlandię,

zaś w 2004 roku do „piętnastki” (UE15) dołączyło się kolejnych 10 państw: Estonia,

Łotwa, Litwa, Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Malta oraz Cypr (UE10). W

2007 roku do UE przyjęto Bułgarię i Rumunię. Chorwacja dołączyła w lipcu 2013 roku32

.

Szczegółowe informacje zostały przedstawione w tabeli 1.

W dniu 13 grudnia 2007 roku podpisany został Traktat z Lizbony, który wszedł w

życie 1 grudnia 2009 r. Traktat lizboński w swej istocie był kolejną umową zmieniającą.

30 http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1002547/broszura_euro_MSZ_MF_2011.pdf 31 J. Borowiec J. Ekonomia integracji europejskiej Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we

Wrocławiu, Wrocław 2011, str. 48-50. 32http://www.europarlament.pap.pl/palio/html.run?_Instance=cms_ep.pap.pl&_PageID=1&_menuId=1&_sub

Menu=1&_nrDep=893&_CheckSum=-2000656157

18

Oparł się on na Traktacie o Unii Europejskiej oraz Traktacie ustanawiającym Wspólnotę

Europejską, przy czym nazwa drugiego z nich została zmieniona na Traktat o

Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Traktat lizboński dokonał kolejnej reformy

Unii Europejskiej, likwidując Wspólnotę Europejską i tym samym filarową budowę Unii

Europejskiej na rzecz jej jednolitości. Obecnie Unia Europejska działa przede wszystkim na

podstawie dwóch traktatów. Są to: Traktat o Unii Europejskiej oraz Traktat o

Funkcjonowaniu Unii Europejskiej33

.

Tabela 1. Państwa członkowskie Unii Europejskiej

Data przystąpienia Nazwa kraju Liczba członków UE po

rozszerzeniu

25 marca 1957 r. Belgia, Holandia, Luksemburg,

Francja, Niemcy, Włochy 6

1 stycznia 1973 r. Dania, Irlandia, Wielka

Brytania 9

1 stycznia 1981 r. Grecja 10

1 stycznia 1986 r. Hiszpania, Portugalia 12

1 stycznia 1995 r. Austria, Finlandia, Szwecja 15

1 maja 2004 r. Cypr, Czechy, Estonia, Litwa,

Łotwa, Malta, Polska,

Słowacja, Słowenia, Węgry

25

1 stycznia 2007 r Bułgaria, Rumunia 27

1 lipca 2013 r. Chorwacja 28

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: http://europa.eu/about-eu/countries/member-countries/index_pl.

htm

Zgodnie z wymogami konstytucyjnymi każde państwo członkowskie może podjąć

decyzję o wystąpieniu z Unii. Po raz pierwszy zapis taki zamieszczony został w traktacie

lizbońskim. Natomiast wcześniej kwestia wystąpienia z UE nie był uregulowana.

Głównymi instytucjami (organami) Unii Europejskiej są: Parlament Europejski, Rada UE,

Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy34

.

33 E. Cała- Wacinkiewicz, System instytucji Unii Europejskiej w świetle postanowień traktatu z Lizbony

Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2012, str. 4-6. 34http://www.rpo.lodzkie.pl/wps/wcm/connect/9c4e2c00452010f9b38fbfc541bfafd3/broszura_edukacyjna_ba

za_wiedzy_o_ue.pdf?MOD=AJPERES

19

2.2. Charakterystyka obrotów handlowych Unii Europejskiej

Po dzień dzisiejszy toczą się dyskusje na temat kosztów i korzyści z przystąpienia

do strefy euro. Dominuje pogląd mówiący o korzystnym wpływie wspólnej waluty na

handel pomiędzy jej członkami oraz o negatywnym wpływie na handel z państwami, które

do niej nie należą. Strefa euro jest jednym z najważniejszych obszarów gospodarczych

świata. Jej PKB stanowi 15% światowego PKB, zaś handel 30% światowego handlu. Prace

A. Rose’a (początek XXI wieku). zapoczątkowały dyskusję na temat handlowych skutków

przyjęcia wspólnej waluty. Wyniki jego badań były zaskakujące i wskazywały, że udział w

unii monetarnej może nawet zwiększyć handel krajów członkowskich nawet o ponad

200%. Od nazwiska autora opracowań wpływ ten określono mianem efektu Rose’a.

Późniejsze badania doprowadziły do weryfikacji poglądu Rose’a oraz obniżenia skali

oczekiwanego wzrostu handlu wewnątrz unii monetarnej. Duże znaczenie miały także

badania efektów wprowadzenia euro przeprowadzone ex-post. Wskazywały one na wzrost

handlu o około 10 %35

.

Tabela 2. Wskaźniki integracji handlowej UE 10, rok 2008 (w % PKB)

KRAJE Handel towarami i

usługami

Handel towarami

wewnątrz Unii

Handel towarami z

państwami trzecimi

Kraje strefy euro

Estonia 77,3 45,4 14,7

Cypr 50,5 16,5 7,7

Malta 78,2 29,2 16,9

Słowenia 69,2 45,4 19,7

Pozostałe państwa członkowskie

Słowacja 84,2 46,4 15,9

Czechy 74,8 53,7 12,6

Łotwa 48,2 28,1 10,5

Litwa 65,9 33,9 23,8

Węgry 81,6 51,2 18,8

Polska 42,0 26,5 9,5

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: J. Borowiec Ekonomia integracji europejskiej, Wrocław 2011, str.

194-196.

35 E. Czarny, P. Folfas, K. Śledziewska, B. Witkowski Wpływ integracji monetarnej na wymianę towarową w

warunkach kryzysu gospodarczego, NBP, Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2013, str. 5-6.

20

Integracja handlowa ma duże znaczenie dla państw członkowskich. Przedstawiają to

dane zawarte w tabeli 3. Kraje strefy euro handlują między sobą więcej niż z krajami

trzecimi. W pewnym stopniu udział kraju w handlu zależy od wielkości jego gospodarki,

czyli wniosek z tego taki, że małe gospodarki są bardziej otwarte na wymianę handlową

aniżeli duże. Efekt kreacji handlu wewnątrz Unii nie pociągnął za sobą efektu przesunięcia

handlu. Korzyści z integracji handlowej są nierówne. Jedne kraje bardziej skorzystały, inne

mniej36

.

36 J. Borowiec Ekonomia integracji europejskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we

Wrocławiu, Wrocław 2011, str. 194-195.

21

Rozdział 3 Analiza empiryczna postawionych hipotez (w latach 2000-

2013)

3.1. Weryfikacja hipotezy 1 na postawie analizy obrotów handlowych

Hipoteza 1.: Przystąpienie nowych członków do Unii Europejskiej (UE10) spowodowało

wzrost wymiany handlowej między tymi krajami a krajami UE15.

Przystąpienie nowych krajów członkowskich do Unii Europejskiej (UE15-

członkowie ugrupowania przed rozszerzeniem) w 2004 roku rozszerzyło granicę Unii

Celnej. Jak było wspomniane w rozdziale 1 w formie integracji unii celnej dochodzi do

likwidacji barier między członkami uczestniczącymi w ugrupowaniu przy jednoczesnym

wypracowaniu wspólnej polityki handlowej do pozostałych krajów trzecich. Wstąpienie do

UE15 takich krajów jak: Estonia, Czechy, Cypr, Łotwa, Malta, Litwa, Słowenia, Węgry,

Słowacja i Polska powodowało różne skutki dla nowych krajów członkowskich (UE10), z

uwagi na ich różnorodność. Można do nich zaliczyć: poziom rozwoju gospodarczego,

rozmiar ich gospodarek jak i udział w handlu światowym. Weryfikacja hipotezy 1 polega

na przeanalizowaniu eksportu i importu UE15 w wymianie handlowej z nowymi krajami

ugrupowania. Obroty handlowe zostały również porównane do wymiany wewnątrz UE15.

Ten wybór ma swoje słabe strony, jednakże trudno było wybrać jakiś trzeci kraj, który

byłby zbliżony do badanych 10 krajów, pamiętając również o różnorodności. Okres

badania obejmuje lata 2000-2008, zatem zostały wybrane cztery lata przed rokiem

przystąpienia i cztery lata po przystąpieniu w celu eliminacji wahań koniunkturalnych oraz

z uwagi na fakt, iż procesy integracyjne rozpoczęły się o wiele wcześniej niż w roku

rozszerzenia (2004). Eksport UE15 do nowych krajów członkowskich oraz wewnątrz UE15

został przedstawiony na wykresie 1.

Jak wynika z wykresu 1, w wartościach bezwzględnych (linia granatowa) eksport

UE15 do nowych krajów członkowskich, w badanym okresie systematyczne wzrastał. Od

wartości wolumenu około 110 mld na początku badanego okresu oraz wzrósł pod koniec

okresu do ponad 242 mld euro. Warto podkreślić, że dane ogółem z corocznym rosnącym

eksportem UE15, nie przekładają się na poszczególne kraje. Eksport UE15 do Cypru i

Malty w niektórych latach był malejący. Z powodu, że wyżej wymienione wartości

22

bezwzględne nie są porównywalne do wartości bezwzględnych w eksporcie wewnętrznym

UE15, zostały przekształcone do wartości względnych w procentach z 2000 rokiem

bazowym. Wartości względne eksportu UE15 do nowych krajów członkowskich

przedstawiono na wykresie 1, za pomocą czerwonej linii, natomiast eksportu wewnętrznego

UE15 oznaczono linią niebieską. Rozpatrując tendencje kształtowania się eksportu (linia

czerwona) można stwierdzić, że przyspieszony wzrost (powyżej 10% - został obliczony na

podstawie odejmowania do roku poprzedniego) rozpoczął sie w 2004 roku i utrzymał się do

końca badanego okresu. Natomiast na początku badanego okresu malał. Zaś dla eksportu

wewnątrz UE15, powyżej 10% wystąpił tylko w 2006 roku. Porównując kształtowanie się

eksportu, z wykresu 1 można wysnuć wnioski, że eksport UE15 do nowych krajów

członkowskich rósł szybciej niż eksport wewnętrzny UE15 w całym badanym okresie.

Wykres 1. Eksport UE15 do 10 nowych krajów członkowskich oraz wewnątrzunijny, 2000-

2008 (w euro oraz w %)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Eurostat.

Druga część analizy polegała na porównaniu zmian wynikających z eksportu UE15

z okresu na okres do nowych członków (linia zielona) do odpowiednich danych eksportu

wewnętrznego UE15 (linia fioletowa). Wynika z nich, że w całym badanym okresie tempo

wzrostu z okresu na okres w eksporcie UE15 do nowych krajów członkowskich było

wyższe. Jednak od roku 2001 do 2004 różnica tempa wzrostu eksportu UE15 do nowych

23

krajów członkowskich w porównaniu do eksportu wewnętrznego UE15 miała tendencje

malejącą (spadło z 5,5 pkt. % do 2,3 pkt. %). W latach 2005 – 2006 jak widać na wykresie

1 różnica tempa wzrostu była tendencją rosnącą. Zwiększyła się różnica między eksportem

UE15 z okresu na okres do nowych członków i eksportem wewnętrznym UE15

(obrazowana przez linię zieloną i fioletową na wykresie; wzrost: 7,2 pkt. % oraz 14,4 pkt.

% dla odpowiednich lat). Z kolei w ostatnich latach badanego okresu znowu ta różnica

miała tendencje malejącą. Podsumowując można stwierdzić, że przystąpienie nowych

członków do Unii Europejskiej pozytywnie wpłynęło na wzrost eksportu UE15. Spadek

różnicy tempa wzrostu eksportu pod koniec badanego okresu był prawdopodobnie

związany z rozpoczęciem kryzysu gospodarki światowej.

Wykres 2. Import UE15 z 10 nowych krajów członkowskich oraz wewnątrzunijny, 2000-2008

(w euro oraz w %)

Źródło: Jak do wykresu 1.

Na wykresie 2 kształtują się te same tendencję co na wykresie 1 , jednak odnoszą

sie do importu UE15 z nowych krajów członkowskich oraz importu wewnątrz UE15.

Wyniki otrzymane z analizy importu były przybliżone do wyników z eksportu. W

wartościach bezwzględnych import UE15 z nowych krajów członkowskich, wynosił na

początku badanego okresu blisko 90 mld, a na koniec okresu wzrósł do blisko 210 mld,

czyli również występował systematyczny wzrost. W wartościach względnych (rok bazowy

2000), import UE15 z UE10, na początku badanego okresu również miał trend malejący,

24

jednak w przypadku importu odwrócenie trendu nastąpiło dopiero w 2005 roku, a nie jak

przypadku eksportu w 2004. Warto podkreślić, że tempo wzrostu wartości względnych w

większości lat badanego okresu było wyższe w imporcie UE15 z nowych krajów

członkowskich niż w eksporcie UE15 do tych krajów. Porównując linie z odpowiednich

importów z wykresu 2, otrzymujemy autentyczne wyniki jak w przypadku eksportu, czyli

import UE15 z nowych krajów członkowskich, rósł szybciej niż import wewnętrzny UE15

w całym badanym okresie.

Obliczenia z okresu na okres dla importu wykazały że w odróżnieniu od eksportu,

gdzie w całym badanym okresie występowało wyższe tempo wzrostu dla eksportu UE15 do

UE10 w porównaniu do eksportu wewnętrznego UE15, tempo wzrostu było inne. Z tego

powodu, że w 2004 roku tempo wzrostu było wyższe w imporcie wewnętrznym UE15 w

porównaniu do importu UE15 z nowych krajów członkowskich. Dodatkowo tempo wzrostu

importu w latach 2005 – 2007, trwało o rok dłużej, w odróżnieniu od eksportu. Warto

dodać, ze w całym badanym okresie UE miała saldo dodatnie z nowymi krajami

członkowskimi.

Wykres 3. Eksport UE15 do 10 nowych krajów członkowskich, 2000-2008 (w %)

Źródło: Jak do wykresu 1

Reasumując, można zaobserwować, że wyniki otrzymane z analizy eksportu i

importu wskazują, iż wynikające z teorii integracji pozytywne efekty zostały potwierdzone.

Jednak trudno jest jednoznacznie stwierdzić, czy wynikały one z efektu przesunięcia czy

kreacji handlu. Z jednej strony początkowe zmiany można przypisać do efektu

25

przesunięcia. Jednak pamiętając, że proces liberalizacji handlu między UE15 oraz nowymi

krajami członkowskimi rozpoczął się o wiele wcześniej niż w roku przystąpienia, nie

można być tego pewnym. Szybsza reakcja dostosowania producentów UE15 na zmiany,

które zostały wychwycone przy analizie eksportu, w porównaniu z importem (eksport dla

UE10) mogły wynikać z doświadczenia handlowców UE15 z poprzednimi rozszerzeniami,

co dało im przewagę nad handlowcami z UE10. Autorzy zdają sobie sprawę, że

przyspieszenie tempa wymiany między UE15 oraz UE10 (przypadające na okres

przystąpienia), przypadło na światowy rozkwit gospodarczy, w tym handlowy.

Potwierdzają to dane wynikające z końca badanego okresu, gdzie następuje spowolnienie, a

nawet spadek tempa wzrostu, co niewątpliwie było związane z początkiem kryzysu

gospodarki światowej. Jednak część tego wzrostu prawdopodobnie była spowodowana

eliminacją barier w handlu, szczególne w rolnictwie, gdyż polityka rolna UE15 była bardzo

protekcjonistyczna.

Wykres 4. Import UE15 z 10 nowych krajów członkowskich, 2000-2008 (w %)

Źródło: Jak do wykresu 1.

Wykres 3 przedstawia eksport UE15 do poszczególnych nowych państw

członkowskich w latach 2000-2008. Okazało się, że ponad 70 % eksportu UE15, w

badanym okresie, trafiało do trzech krajów, to jest do Czech, Węgier oraz Polski. W

badanym okresie eksport UE15 rósł względnie szybciej do następujących krajów: Litwy,

Słowacji, Polski i Czech. Z kolei od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej: Polski,

26

Litwy i Słowacji. Podsumowując, można stwierdzić, że Polska jest nie tylko głównym

importerem dóbr UE15 lecz również krajem z najwyższym tempem wzrostu eksportu z

UE15 wśród nowych krajów członkowskich, czyli głównym odbiorcą towarów unijnych.

W głównej mierze prawdopodobnie związane jest to między innymi z: największym

rynkiem zbytu, największym rynkiem dobrze wykształconej siły roboczej wśród UE10 oraz

granica z Niemcami jest głównym motorem gospodarki UE15, a w obecnej chwili UE28.

Wykres 4 przedstawia import UE15 z nowych krajów członkowskich. Wynika z

niego również, że po raz kolejny wcześniej wymienione trzy kraje (Czechy, Węgry i

Polska) miały ponad 70 % importu UE15. W odróżnieniu od eksportu import UE15 w tym

przypadku rósł względnie szybciej w badanym okresie nie tylko z Polski ale również z

Czech. Poza wymienionymi krajami import UE15 rósł również z Litwy oraz Słowacji.

Natomiast od roku przystąpienia do Unii Europejskiej: Polski, Czech oraz Cypru.

Reasumując, można stwierdzić, że Polska pozostaje głównym dostawcą na rynek

UE15, jednak różnica z Czechami nie jest tak znacząca jak w przypadku eksportu. Poza

tym podczas porównania (2008 do 2004) tempa wzrostu importu UE15 z tych krajów

okazuje się, że Czechy miały szybsze tempo wzrostu, co przekłada się na mniejszy wzrost

udziału Polski wśród 10 krajów (wzrost udziału dla Czech 3,44 pkt. %, dla Polski 3,12 pkt.

%) .

Wykres 5. Eksport UE15 do 10 nowych członków, według branż, 2000-2008 (w %)

Źródło: Jak do wykresu 1.

27

Wykresy 5 i 6 przedstawiają strukturę branżową obrotów handlowych (eksport i

import) UE15 z nowymi krajami członkowskimi. Struktura branżowa została opracowana

za pomocą SITC37

. Wykresy 5 i 6 mają wspólne cechy; w eksporcie jak i w imporcie

dominują sekcje 7 (maszyny, urządzenie i sprzęt transportowy) oraz 6 i 8 (inne wyroby

fabryczne). Warto podkreślić, że sekcje te są bardzo ogólne i trudno jest na poziomie tej

dezagregacji wysunąć dokładną interpretację, a wyłącznie mają znaczenie informacyjne.

Eksport UE15 (wykres 5) według struktury branżowej charakteryzuje się kilkoma

głównymi cechami: po pierwsze malejącym udziałem sekcji (7); po drugie wzrostem

udziału sekcji (0 i 1 - żywność, napoje i tytoniowe). Natomiast pozostałe sekcje zasadniczo

się nie zmieniły.

Wykres 6. Import UE15 z 10 nowych członków, według branż w udziałach, 2000-2008, (w %)

Źródło: Jak do wykresu 1.

Wykres 6 przedstawia import UE15 z nowych krajów członkowskim. Podobnie jak

eksport ma swoje charakterystyczne cechy: po pierwsze, rosnący udział sekcji 7 (maszyny,

urządzenie i sprzęt transportowy); po drugie malejący udział sekcji 6 i 8; po trzecie wzrost

udziału sekcji 0 i 1, przy mniejszych zmianach w pozostałych sekcjach. Zmiany w sekcji 7

37 Standardowa klasyfikacja handlu międzynarodowego, (Standard international trade classification - SITC).

Opracowana przez Organizację Narodów Zjednoczonych, wykorzystywana do statystyki handlu

zagranicznego.

28

są przeciwstawne w eksporcie i w imporcie, zmniejszenie ich udziału w eksporcie związane

jest prawdopodobnie z przenoszeniem produkcji do krajów z tańszą siłą roboczą i może

dlatego jest wzrost w drugim kierunku tj. już gotowej produkcji. Z kolei w sekcjach 0 i 1

wystąpił względnie szybszy wzrost w obu kierunkach, jak wiadomo większość

rozwiniętych krajów ma bardzo protekcjonistyczna politykę rolną, więc znoszenie barier

pozytywnie wpłynęło na wymianę w tej sekcji.

3.2. Weryfikacja hipotezy 2 dla nowo przyjętych państw do strefy euro

Hipoteza 2. Przyjęcie wspólnej waluty wpłynęło na wzrost wolumenu obrotów

handlowych między krajami.

W podrozdziale 3.1. została przedstawiona próba analizy wpływu procesów

integracji na poziomie Unii Celnej a w niniejszym podrozdziale zostanie przedstawiona

próba analizy Unii Walutowej. Analiza zostanie przedstawiona dla 5 nowo przyjętych

krajów (Słowenia rok przyjęcia euro - 2007, Cypr i Malta - 2008, Słowacja - 2009 oraz

Estonia - 2011) do strefy euro. W celu porównania zostały wziętych pod uwagę pozostałe 5

krajów, z grupy 10 przyjętych krajów do Unii Europejskiej w 2004 roku. Okres badania

obejmuje lata 2004-2013, i rozpoczyna się od roku wejścia do UE a kończy się 2013

rokiem, z tego powodu, że w 2014 roku do strefy euro weszła Łotwa38

. Analiza dotyczy

eksportu i importu UE12 (kraje z euro wśród UE15), więc odnosi się do krajów wyłącznie

ze wspólną walutą.

Wykres 7 przedstawia eksport UE12 do nowych krajów członkowskich w podziale

na kraje ze wspólną waluta oraz na kraje które nie wprowadziły euro. Wyniki były nieco

zaskakujące, gdyż jak wynikało z teorii wspólna waluta powinna była przyspieszyć

wymianę handlową, między innymi dzięki eliminacji kosztów transakcyjnych oraz ryzyka

kursowego, które ograniczają wymianę handlową. Jednak struktura tempa wzrostu handlu z

okresu a okres (linia zielona i fioletowa) były niemal identyczne z krajami, które nie

wprowadziły wspólnej waluty. Warto podkreślić, że na początku badanego okresu tempo

wzrostu krajów bez wspólnej waluty było wyższe, jednak pod koniec było odwrotnie.

38 Byłby to za krótki okres badania dla tego kraju. Z kolei w 2015 roku weszła do strefy euro Litwa.

29

Wykres 7. Eksport UE12 do 10 nowych członków, 2004-2013, (w %)

Źródło: Jak do wykresu 1.

Dodatkowo z wykresu można odczytać, że w porównaniu z rokiem bazowym 2004

wartości względne tempa wzrostu były niższe dla krajów z euro (linia granatowa) niż bez

wspólnej waluty (linia czerwona). Jednak pod koniec okresu odległość między nimi

zmniejsza się, co jest związane z wyższym tempem wzrostu z okresu na okres, co już było

wspomniane wyżej.

Wykres 8 przedstawia import UE12 z nowo przestąpionych krajów członkowskich

w 2004 roku. Przedstawione tendencje są identyczne do tych zobrazowanych na wykresie

7. Wyniki są bardzo podobne do przedstawionych wyżej odnoszących się do eksportu.

Kraje bez wprowadzonego euro miały wyższe tempo wzrostu z okresu na okres w

większości lat badanego okresu, co przełożyło się na wyższe wartości względne z rokiem

bazowym 2004. Jednak pod koniec badanego okresu, w mniejszym stopniu niż w

przypadku eksportu, tendencje (linia czerwona i granatowa) zmniejszały się. Reasumując,

można wskazać kilka istotnych przyczyn takich wyników: po pierwsze okres badania może

być za krótki (bo pod koniec okresu jest tendencja poprawiania się); po drugie nie ma

wśród krajów, które przyjęły euro, dominującej trójki (Czechy, Węgry i Polska); po trzecie

część krajów (Cypr i Malta) nie mają lądowej wspólnej granicy z UE, co może ograniczać

ich handel.

30

Wykres 8. Import UE12 z 10 nowych krajów członkowskich, 2004-2013 (w %)

Źródło: Jak do wykresu 1.

Wykres 9 poświęcony jest eksportowi UE12 do poszczególnych krajów, które

przyjęły wspólną walutę, według udziałów procentowych. Odnosi się to do eksportu UE12.

Wynika z tego wykresu, że w eksporcie z UE12 do tych krajów głównymi partnerami, w

latach 2004-2013, były Słowacja i Słowenia, natomiast najmniejszymi Malta i Cypr. Przy

czym jedynym krajem z rosnącym udziałem w badanym okresie jest Słowacja. Identyczne

wyniki zostały otrzymane dla importu z tych krajów do UE12.Zostało to zobrazowane na

wykresie 10.

Wykres 9. Eksport UE12 do 5 nowych członków strefy euro w udziałach, 2004-2013, (w %)

Źródło: Jak do wykresu 1.

31

Wykres 10. Import UE12 z 5 nowych członków strefy euro w udziałach, 2004-2013, (w %)

Źródło: Jak do wykresu 1.

32

Zakończenie

Podsumowując, na podstawie przeprowadzonej analizy empirycznej, wpływ na

obroty handlowe uczestnictwa nowo przyjętych krajów członkowskich we wspólnej

polityce handlowej Unii Europejskiej można stwierdzić, że było one pozytywne, zgodnie z

założeniami wynikającymi z teorii integracji. Wpłynęło na wzrost, zarówno eksportu z

UE15 do nowych krajów członkowskich jak i importu z nich, przy czym import z tych

krajów do UE15 rósł względnie szybciej. Warto jednak pokreślić, że nasilenie wzrostu

eksportu i importu nastąpiło w okresie rozkwitu światowej wymiany handlowej. Niemniej

jednak porównanie do wewnętrznych obrotów handlowych UE15 wskazuje, że z nowymi

członkami obroty rosły relatywnie szybciej. Trudno natomiast jednoznacznie stwierdzić,

czy było to efektem kreacji handlu czy przesunięcia.

Natomiast weryfikacja wpływu wprowadzenia wspólnej waluty, nie potwierdziła

założeń teoretycznych, gdyż kraje członkowskie, które nie wprowadziły euro miały

względnie wyższe tempo wzrostu w obrotach towarowych, niż kraje ze wspólną walutą.

Jednak warto podkreślić, że wśród krajów ze wspólną walutą nie ma krajów z czołówki

znaczących partnerów handlowych Unii Europejskiej, jak również okres badania

prawdopodobnie mógł być za krótki.

33

Bibliografia

1. Biegun K. (2014) Kryteria optymalnego obszaru walutowego w rozszerzonej unii

europejskiej Katedra Polityki Ekonomicznej i Europejskich Studiów Regionalnych

Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu,

www.konferencja.edu.pl/ref8/pdf/pl/Biegun-Wroclaw.pdf (1.04.2014)

2. Borowiec J. (2011) Ekonomia integracji europejskiej Wydawnictwo Uniwersytetu

Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław

3. Bożyk P., Misala J., Puławski M. (2002), Międzynarodowe stosunki ekonomiczne,

PWE, Warszawa

4. Bożyk P., Misala J. (2003), Integracja ekonomiczna, PWE, Warszawa

5. Burda M., Wypłosz Ch. (1995) Makroekonomia. Podręcznik Europejski, PWE,

Warszawa za Borowiec J. (2001) Unia ekonomiczna i monetarna Wydawnictwo AE

Wrocław, Wrocław

6. Cała-Wacinkiewicz E. (2012) System instytucji Unii Europejskiej w świetle

postanowień traktatu z Lizbony Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa

7. Czarczyńska A, Śledziewska K. (2003) Teoria integracji europejskiej,

Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa

8. Czarny E., Folfas P., Śledziewska K., Witkowski B. (2013) Wpływ integracji

monetarnej na wymianę towarową w warunkach kryzysu gospodarczego, NBP,

Instytut Ekonomiczny, Warszawa

9. Czarny E., Śledziewska K. (2012) Wpływ integracji walutowej na handel

międzynarodowy – analiza teoretyczna, Acta Universitatis Lodzientis, Folia

Oeconomica

10. Gawlikowska-Hueckel K., Zielińska-Głębocka A. (2004) Integracja europejska. Od

jednolitego rynku do unii walutowej, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa

11. Jontoń-Drozdowska E. (2004) Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Ars boni et

aequi, Poznań

12. Kraciuk J. (2014) Kryzys strefy euro z perspektywy austriackiej szkoły ekonomii,

Przegląd Zachodniopomorski, Szczecin

34

13. Lachowicz M. (2009) Europejska integracja monetarna od A do Z , Wydawnictwo

NBP, Warszawa

14. Mucha-Leszko B. (2010) Korzyści międzynarodowej integracji gospodarczej a

osiągnięcia i problemy Unii Europejskiej w: W. Bieńkowski, S.I. Bukowski, G.

Olszewska, Przyszłość integracji europejskiej – konkurencyjność i rynki,

Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa

15. Natanek M. (2013) Historia integracji europejskiej w zarysie Ministerstwo Spraw

Zagranicznych, Warszawa

16. Nowak B. (2000) Unia Gospodarcza i Walutowa UE Studia Europejskie, Centrum

Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego

17. Rymarczyk J. (2010) Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa

18. Sum K. (2011) Teoria optymalnych obszarów walutowych Katedra Finansów

Międzynarodowych SHG, Zeszyty Naukowe Kolegium Gospoda

19. Świerkocki J. (2011), Zarys ekonomii międzynarodowej, PWE, Warszawa

20. Wojnicka E. (2002) Spory wokół teorii optymalnych obszarów walutowych”,

Ekonomista 1/2002

21. Zielińska-Głębocka A. (1998), Wprowadzenie do ekonomii międzynarodowej,

teoria handlu i polityki handlowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego,

Gdańsk

Spis stron internetowych

http://www.rpo.lodzkie.pl

http://www.nbp.pl

http://www.mf.gov.pl

http://europa.eu

http://www.europarlament.pap.pl

35

Spis tabel/wykresów

Tabela 2. Państwa członkowskie Unii Europejskiej, str. 14

Tabela 3. Wskaźniki integracji handlowej UE 10, rok 2008 (w % PKB), str. 15

Wykres 1. Eksport UE do 10 nowych krajów członkowskich w latach 2000-2008 (w euro

oraz w %), str.

Wykres 2. Import UE z 10 nowych krajów członkowskich w latach 2000-2008 (w euro oraz

w %), str.

Wykres 3. Eksport UE do 10 nowych krajów członkowskich, w latach 2000-2008 (w %),

str.

Wykres 4. Import UE z 10 nowych krajów członkowskich, w latach 2000-2008 (w %), str.

Wykres 5. Eksport UE do 10 nowych członków, według branż, w latach 2004-2008 (w %),

str.

Wykres 6. Import UE z 10 nowych członków, według branż, w latach 2004-2008 (w %),

str.