Afiliacja – usynowienie – zachowanie polityczne, polegające na nawiązaniu i podtrzymywaniu pozytywnych kontaktów i współpracy przez jednostki, grupy, organizacje z innymi grupami i organizacjami; zgłoszenie akcesu, przystąpienie do danej grupy politycznej. Nawiązanie trwałej współpracy między zbiorowymi podmiotami, mający podobny, lub różny potencjał polityczny, współpraca ta ma na celu realizację podobnych, bądź identycznych zadań politycznych, przy zachowani samodzielności i niezależności organizacyjno – programowej danych podmiotów.

Aktor polityczny – jednostka, lub grupa osób uczestniczących w roli podmiotu w sytuacji politycznej. Jako jednostka aktor polityczny jest najczęściej politykiem, grupę osób może tworzyć elektorat, naród, rząd, działacze partyjni. Aktor polityczny scenę polityczną widzi jako teatr, o przyszłości jego kariery decyduje recepcja społeczna, stąd najistotniejsza jest dla niego prezencja w mediach.

Aktywność polityczna – zachowanie ludzkie, polegające na formułowaniu i realizacji celów politycznych, związanych z rolami spełnianymi przez jednostki, lub grupy w ramach systemu politycznego. Aktywność polityczna określa stopień uczestnictwa w procesie podejmowania decyzji, oraz poziom zaangażowania w życie polityczne. Określa się pięć stopni aktywności politycznej: 1) znikome zainteresowanie jednostki, lub grupy życiem politycznym;2) ograniczenie się do spełniania podstawowych obowiązków politycznych (np. uczestnictwo w wyborach); 3) członkostwo w organizacjach o charakterze politycznym (partie, grupy interesu); 4)społeczne pełnienie ról kierowniczych w organizacjach politycznych; 5) zawodowe uprawianie polityki .

Alienacja – postawa, zachowanie polityczne, polegające na uniezależnieniu się jednostki, lub grupy od społeczności i rzeczywistości politycznej, w której się kształtowały, które sprzyjały kreacji i promocji politycznej. Jest to zanik więzi pomiędzy człowiekiem, a tym co jest wytworem jego działania, lub współdziałania. Główną przyczyną wkraczania na drogę alienacji jest niedowartościowanie, oraz dążenie do większego samostanowienia i samodzielności. Alienacja pojawia się też jako wyraz bezsilności jednostek i grup wobec przywódców, jako postawa nieufności politycznej.

Anomia polityczna – stan świadomości społecznej, polegający na względnym zaniku norm w społeczeństwie, lub grupie. 5 stopni anomii: 1) przekonanie o obojętności przywódców politycznych wobec jednostki; 2) przekonanie, że niewiele da się osiągnąć w społeczeństwie, którego funkcjonowanie nie jest oparte na stabilnych regułach; 3) przekonanie, że niemożliwe jest osiągnięcie założonych celów życiowych; 4) poczucie bezsensu własnych działań i egzystencji ; 5) przekonanie, że człowiek nie może liczyć na wsparcie ze strony najbliższego otoczenia społecznego. Anomia występuje w okresach politycznych przesileń (kryzysów, transformacji, rewolucji), gdy przebudowie systemu gospodarczego, społecznego i politycznego nie towarzyszy przebudowa systemu wartości, gdy dotychczasowe wzorce normatywne są nieadekwatne do obecnej sytuacji, a nowe wzorce jeszcze się nie ukształtowały, bądź nie zostały zaadoptowane przez społeczeństwo. Cechą anomii jest dominujące przekonanie o niemożności przewidzenia rozwoju wypadków, a w związku z tym niemożności czynienia planów na przyszłość. Scena polityczna jest trwale dzielona na rządzących i rządzonych .

Artykulacja interesów – 1) w szerszym ujęciu – proces ujawnienia i dążenie do zaspokojenia potrzeb i interesów jednostek, zbiorowości, oraz grup społecznych, odzwierciedlający się w działaniach politycznych i pozapolitycznych, podejmowanych przez nie; 2) w ujęciu węższym – proces zmierzający do poinformowania ośrodków władzy o istniejących potrzebach i interesach podmiotów społecznych

Autorytet polityczny – Jest to klasa pojęć służących do opisu wpływu jednej osoby i instytucji na inne osoby, czy instytucje, czyli do opisu stosunków społecznych, w tym stosunków politycznych. Istotą autorytetu jest oddziaływanie jednego podmiotu na drugi za pomocą pewnego wzorca w dłuższym czasie, czy procesie. Autorytety są ważnym czynnikiem rozwoju duchowego jednostek, ważnym czynnikiem wychowawczym, a w

rezultacie ważnym determinantem kultury zbiorowości ludzkich, oraz pewnym rodzajem władzy. Autorytet polityczny to autorytet który uznawany jest przez duże grupy społeczne, który oddziałuje na decyzje w sprawach dotyczących społeczności lokalnych, a także i przede wszystkim zbiorowości regionalnych, narodowych i globalnych. Źródła autorytetu: -reprezentowany system wartości politycznych; - znajomość polityki; - sposób powstania (oparty na sile, czy na dobrowolności); - zaplecze polityczne; - mity polityczne.

Bezpieczeństwo – pojęcie wieloznaczne, odnoszące się do: 1) braku zagrożenia; 2) systemu instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych gwarancji likwidacji, lub minimalizacji zagrożeń; 3) jedna z istotniejszych wartości egzystencjalnych, wiążąca się z poczuciem stabilności, trwałości korzystnego stanu rzeczy, odczuciem zagrożenia, wrażeniem pewności. W sferze stosunków politycznych występuje bezpieczeństwo międzynarodowe i bezpieczeństwo wewnętrzne państwa. Rodzaje bezpieczeństwa: narodowe, regionalne, planetarne, zbiorowe, militarne, ekonomiczne, technologiczne, ekologiczne, ideologiczne.

Biurokracja – grupa profesjonalnych urzędników, zorganizowanych w formie hierarchicznej piramidy, którzy mają do wypełnienia racjonalne funkcje w warunkach istnienia uniwersalnych i sformalizowanych zasad i procedur postępowania. W innym znaczeniu: nadmiar formalistyki w działalności urzędów, powodujący długotrwałe i niekompetentne załatwianie spraw przy jednoczesnym zaniedbaniu interesów jednostki i dobra ogółu. Typ idealnej biurokracji według M. Webera: 1) stałość i powtarzalność czynności urzędowych związana z ich formalizacją; 2) zasada kompetencji i hierarchii; 3) zasada, iż działalność urzędnika jest zajęciem podstawowym, stanowiącym źródło utrzymania, ale nie dostarczającym żadnych dodatkowych korzyści; 4) zasada prowadzenia dokumentacji całej działalności; 5) struktura administracji jest jednoznacznie wyznaczona przez cel działania. Biurokracja może przeistoczyć się w biurokratyzm, następuje to wówczas, gdy administracja izolowana jest od kontroli społecznej, pojawia się nadmierny formalizm w przestrzeganiu prawa, oraz centralizm w hierarchicznym systemie podporządkowania.

Błąd polityczny – działanie, decyzja, lub zachowanie podmiotu polityki, prowadzące do nieoczekiwanego rezultatu, sprzecznego z jego własnym interesem, interesem grupy, którą reprezentuje lub całego społeczeństwa. Błędy mogą wynikać z: 1) braku dostatecznej siły; 2) braku wiedzy i doświadczenia; 3) nadmiernej rutyny i pewności siebie 4) niedostatecznego zaangażowania i wysiłku; 5) niewłaściwej oceny sytuacji. W zależności od rangi błędu, a zwłaszcza tego, czy dotyczy on działań strategicznych, taktycznych, czy operacyjno-wykonawczych, różne mogą być jego konsekwencje – od bieżących kłopotów aż po zachwianie równowagi całego systemu politycznego .

Charyzma – pojęcie rozumiane zwykle w sposób dwojaki: 1) jako atrybut, osobista cecha jednostki, niecodzienna właściwość danej osoby; 2) jako relacja między liderem, a jego zwolennikami, czyli wpływ jaki ten pierwszy ma na drugich. Przywódca charyzmatyczny jest zawsze radykałem, który rzuca wyzwanie ustalonemu porządkowi. Panuje nad ludźmi dzięki cechom nieosiągalnym dla innych i nie dającym się pogodzić z prawami myśli i działania rządzącymi życiem codziennym. Fenomen charyzmy pojawia się zwykle tylko w pewnych okolicznościach historycznych: załamania się dotychczasowego ładu, silnie odczuwanej deprywacji, ostrych przesileń cywilizacyjnych.

Cele polityczne – założenia związane z dążeniem do zdobywania i wykonywania władzy politycznej, praktycznym przejawem wyboru celów i środków ich realizacji jest decyzja polityczna. Cele polityczne są tworzone przez różne podmioty polityki, a zwłaszcza przez organizacje polityczne, elity, grupy społeczne i jednostki. Cele polityczne można rozpatrywać, przyjmując różne kryteria ich podziału, np. jako ogólne i konkretne, główne i uboczne, proste i złożone, indywidualne i grupowe, strategiczne i taktyczne itp. Cele polityczne są przyczyną i motywem działań społecznych, służą konkretyzacji potrzeb i wartości jednostek i grup odnoszących się do zakresu polityki.

Cywilizacja – poziom rozwoju społecznego w danym okresie historycznym, ze szczególnym uwzględnieniem poziomu kultury materialnej, środków i umiejętności wytwarzania dóbr, jak również tworzenia instytucji społecznych. Obecnie odrzucane jest stanowisko o cywilizacjach wyższych i niższych, lub też o zupełnym braku cywilizacji w danym społeczeństwie na rzecz poglądów świadczących o jedności rodzaju ludzkiego, według których wszystkie społeczeństwa osiągają ten sam poziom cywilizacyjny na określonym przez czas i warunki stadium rozwoju.

Decyzja polityczna – nielosowy wybór działania, lub zaniechania politycznego, dokonywany przez ośrodek polityczny w polu polityki. Do cech charakteryzujących decyzje polityczne zaliczamy: decydenta, stopień poinformowania ośrodka decyzyjnego, nastawienie na osiągnięcie od razu więcej niż jednego celu, wielowymiarowość (jeden cel można osiągnąć różnymi sposobami), wieloetapowość urzeczywistnienia. Decyzje polityczne dzielimy na: strategiczne (perspektywiczne), taktyczne (bieżące) i operatywne (doraźne). Decyzje mogą być podejmowane w warunkach pewności, w warunkach niepewności, bądź w warunkach ryzyka. Decyzje mogą mieć charakter ogólnospołeczny, partykularny, bądź indywidualny. Mogą być podejmowane na szczeblu międzynarodowym, narodowym lub lokalnym.

Decyzji politycznych typologia – schemat klasyfikacyjno – porównawczy decyzji politycznych. 1) podział w ujęciu podmiotowym: jednoosobowe, zbiorowe, grupowe;2) podział wg kryterium adresata: odnosząca się do całego społeczeństwa, odnosząca

się do wielkich grup społecznych, do małych grup społecznych i do jednostek;3) ze względu na relacje między podmiotem a adresatem: władcze, dyrektywne

(partnerskie), subordynacyjne;4) ze względu na odniesienie decyzji do sytuacji, zjawiska lub faktu, będącego jej

przedmiotem: antycypujące, inicjujące, reaktywne;5) wg kryterium czasowego: strategiczne, taktyczne, operacyjne;6) wiedza podmiotu: decyzje podejmowane w warunkach pewności, niepewności,

ryzyka;7) wg kryterium racjonalności: racjonalne, nieracjonalne, aracjonalne; 8) decyzje i nie-decyzje (zaniechanie działania)9) intrajednostkowe (np. decyzja o wstąpieniu do partii), interjednostkowe (np. decyzja

ministra o powołaniu swojego zastępcy), intragrupowe (np. decyzja klubu parlamentarnego o zmianie swojego kierownictwa), intergrupowe (np. decyzja o połączeniu dwóch partii politycznych);

Decyzyjna implementacja – proces wprowadzenia decyzji w życie za pomocą określonych metod i środków. Za główny cel wykonywania decyzji uważa się przekształcenie rzeczywistości istniejącej w rzeczywistość pożądaną. W procesie implementacji decyzji mogą jednak powstawać niepożądane skutki, które mogą spowodować, że decyzja okaże się bezskuteczna. Należy spełnić pięć warunków, aby implementacja była skuteczna: a) konsekwencja działania kierownictwa politycznego;b) umiejętność mobilizacji zasobów politycznych;c) zdolność do neutralizacji działań przeciwnych danej decyzji;d) pozyskiwanie dla realizacji decyzji poparcia znacznych grup społecznych;e) społeczne poczucie identyfikacji z powziętą decyzją;

Na społeczne poczucie identyfikacji z podjętą decyzją wpływ mają:a) kształtowanie w skali społecznej umiejętności podejmowania decyzji;b) rozwijanie mechanizmów uczestnictwa w podejmowaniu decyzji jako warunku

koniecznego do społecznego uznania przesłanek tej decyzji;c) upowszechnienie potrzeby kontroli zarówno prawomocności jak i poprawności

decyzji;d) wytworzenie przekonania o tym, że system polityczny jest w stanie zabezpieczyć

właściwą dynamikę modyfikacji systemu wartości decydenta politycznego;

Decyzyjna teoria – teoria decyzji rozwijana jest w dwóch głównych nurtach – normatywnej i opisowej teorii decyzji. Normatywna teoria decyzji jest prezentowana jako teoria aksjomatyczna. Opisowa teoria decyzji zajmuje się studiowaniem faktycznych procesów decyzyjnych, jest więc teorią empiryczną. Teoria normatywna pretenduje do formalizacji intuicyjnego pojęcia racjonalności, przy wykorzystaniu świadectw empirycznych, których dostarcza teoria opisowa. Celem teorii normatywnej nie jest opis tego, jak decydenci podejmują decyzje, ale skonstruowanie racjonalnego modelu decydowania.

Decyzyjny proces – zespół powiązań przyczynowo – skutkowych, występujących wewnątrz ośrodka decyzyjnego w związku z sytuacją decyzyjną, strukturą ośrodka i celami decydentów. Proces decyzyjny przebiega równocześnie na czterech poziomach: a) racjonalnym, kiedy ośrodek decyzyjny logicznie analizuje sytuację decyzyjną, swoje

cele i możliwości;b) emocjonalnym, gdy ośrodek decyzyjny równocześnie z procesami myślenia

racjonalnego ulega wpływom osobowości decydentów, ich emocjom, oraz stresowi i frustracji;

c) społecznym, kiedy kształt i treść decyzji jest przedmiotem walki politycznej wszelkich grup społecznych dążących do zaspokojenia swoich potrzeb i realizacji interesów;

d) organizacyjnym, stanowiącym otoczenie ośrodka podejmowania decyzji politycznych, który to poziom jest związany z podmiotowością organizacji politycznych wielkich grup społecznych, występujących jako podmioty działań politycznych;

Schemat procesu decyzyjnego powinien wyglądać następująco:a) pojawienie się sygnału o niezaspokojonych potrzebach społecznych;b) dostrzeżenie problemu przez ośrodek decyzyjny, co staje się bodźcem do rozpoczęcia

dalszych działań mających na celu podjęcie konkretnej decyzji;c) zbieranie informacji dotyczących tego problemu oraz warunków i możliwych

sposobów jego rozwiązania;d) selekcja informacji dokonywana przez poszczególne ogniwa, pośredniczące

pomiędzy społeczeństwem, a ośrodkiem decyzyjnym;e) przygotowanie alternatywnych wariantów decyzji;f) konsultacja tych wariantów z zainteresowanymi grupami społecznymi lub całym

społeczeństwem;g) podjęcie decyzji (wybór jednego z możliwych działań);h) realizacja decyzji

Demokracja – typ reżimu politycznego zakładający możliwość partycypacji i kontestacji (uczestnictwa i opozycji politycznej). Termin ten wszedł w użycie już w V w. p.n.e. Demokracją określano władzę, na którą wpływ miał lud. Obecni demokrację rozumie się jako władzę, na którą wpływ może mieć większość osób uprawnionych. Demokratycznie (lub niedemokratycznie) sprawuje się władzę w określonej zbiorowości, w szczególnym przypadku w zbiorowości państwowej. Do zasad demokracji należy: wolność organizowania się, wolność tworzenia ugrupowań politycznych, istnienie opinii publicznej, wolność słowa i druku, stowarzyszania się, zgromadzeń, petycji i manifestacji, niezawisłe sądownictwo, zasada alternacji politycznej (wybory), możliwość odwoływania rządzących itd. System polityczny jest systemem demokratycznym o tyle, o ile główne gremia podejmujące decyzje powoływane są w wyniku okresowo odbywających się wyborów, z wolnym dostępem kandydatów, całą zaś dorosła ludność ma prawo głosu. Wśród uwarunkowań wpływających na rozwój demokracji wymienia się: strukturę społeczną (silna klasa średnia jest czynnikiem stymulującym demokrację), poziom rozwoju ekonomicznego (większość państw demokratycznych charakteryzuje się wysokim PNB), czynniki kulturowe, czynniki religijne, czynnik zewnętrzny (dyfuzja demokratycznych wzorów z zagranicy).

Demokracja bezpośrednia – typ demokracji w której naród bezpośrednio podejmuje decyzje polityczne. Demokracja bezpośrednia polega zatem na tym, że ważne decyzje podejmowane są nie przez reprezentantów narodu, ani tym bardziej urzędników, lecz przez samych obywateli. Funkcjonuje współcześnie kilka instytucji demokracji

bezpośredniej. Są to: referenda, sprzeciw ludowy (weto ludowe), inicjatywa ludowa, zebranie mieszkańców.

Doktryna polityczna – zespół poglądów, twierdzeń, przekonań, z określonej dziedziny: filozofii, teologii, polityki itp., z reguły odnoszących się do różnych aspektów życia społecznego. Doktryna polityczna w wąskim znaczeniu obejmuje wyodrębniony w czasie i przestrzeni zakres problemów i zjawisk określonej ideologii, lub koncepcji określonego autora w danej dziedzinie. W szerokim znaczeniu doktryna polityczna występuje jako synonim ideologii (np. doktryna konserwatywna, liberalna, socjaldemokratyczna). Z reguły doktryna polityczna jest konkretyzacją ideologii. Stanowi uporządkowany zbiór poglądów na organizację polityczną społeczeństwa, problemy władzy itp. Na gruncie jednej ideologii może się jednak wykształcić wiele doktryn politycznych. Jedna doktryna może też nawiązywać do kilku ideologii. Doktryny od XIX wieku charakteryzuje się jako prawicowe, centrowe i lewicowe.

Doradca polityczny – osoba zaufana, dobierana spośród grona praktyków i naukowców, bliskich poglądom i linii politycznej danego polityka. Doradcy muszą posiadać umiejętność sprawnego operowania swą wiedzą i doświadczeniem tak, aby formułować swe opinie i wnioski w sposób, który będzie możliwy do przyjęcia przez polityka. J.D. Riviera wskazał na cztery przypadki zniekształcenia roli doradcy:a) gdy doradcami zostają ludzie podzielający poglądy szefa, i gdy wahają się

sformułować i „podać” pogląd odmienny;b) gdy doradca jest jednocześnie szefem jakiegoś urzędu, co niechybnie wywołuje

konflikt ról, jakie on pełni;c) gdy rozstrzygnięcie doradcy odbywa się na korzyść racji partykularnych;d) gdy doradca pragnie budować własną pozycję, bądź siłę;

W razie zajścia jednej (lub kilku, albo wszystkich na raz) z powyższych dewiacji roli doradcy, zwiększa się bardzo prawdopodobieństwo podjęcia przez decydenta decyzji zdecydowanie nietrafnej i niezoptymalizowanej, czyli popełnienia błędu politycznego.

Działanie polityczne – podejmowanie i realizacja decyzji politycznych, poprzez zorganizowane podmioty, których wynikiem jest powstawanie faktów politycznych i kształtowanie się określonych procesów politycznych. Cechy działania politycznego:a) ma charakter celowy;b) podejmuje się je w celu wywołania określonych skutków politycznych (np. dymisja);c) jest zazwyczaj podejmowane w interesie wielkich grup społecznych;d) duży stopień instytucjonalizacji, ze względu na udział aparatu państwowego,

partyjnego, oraz organizacji społecznych;e) cechuje je zwykle wysoki poziom zorganizowania uczestniczących w nich grup

społecznych;f) posiada charakter konfliktowy;g) jest na ogół działaniem zbiorowym

Działania polityczne mogą przybierać formę bezpośrednią, bądź pośrednią. Działania polityczne można sklasyfikować na podstawie:a) stopnia złożoności;b) rodzaju podmiotów, podejmujących działanie;c) liczby podmiotów, uczestniczących w działaniu, oraz zależności pomiędzy nimi;d) stopnia instytucjonalizacji;e) zakresu swobody podmiotu wykonującego działanie;f) stopnia przymusowości działań;

Ekspert polityczny – osoba, której kompetencje uznaje jej środowisko zawodowe. Ekspert nie jest osobą kreowaną, ponieważ można jedynie powołać, czy też zamówić ekspertyzę, co będzie oficjalnym potwierdzeniem opinii ustalonej w jego środowisku zawodowym. Ekspert zatem jest to czynnik, który ma się przyczynić do zapewnienia wszechstronnej, rzetelnej informacji, do jej wzbogacenia najnowszymi osiągnięciami

wiedzy fachowej. Istotne jest zapewnienie ekspertowi swobody formułowania i wyrażania poglądów. Jeśli ekspert, poza godziwym wynagrodzeniem, będzie oczekiwał dodatkowych korzyści, to jego opinie będą tendencyjne, dopasowane do życzeń ośrodka powołującego.

Elita polityczna – grupa ludzi, wyodrębniona na podstawie kryterium udziału w procesie podejmowania decyzji państwowych. Istnieją trzy metody wyodrębniania elity politycznej: a) metoda pozycyjna – elitę polityczną tworzą osoby zajmujące strategiczne pozycje w

państwie;b) metoda reputacyjna – elitę polityczną tworzą osoby, które w mniemaniu opinii

publicznej mają istotny wpływ na decyzje państwowe;c) metoda decyzyjna – elitę polityczną tworzą osoby faktycznie podejmujące decyzje,

bądź mające na nie istotny wpływ;

Według teorii elit G. Mosca i V. Pareto każde społeczeństwo dziali się na większość rządzoną i mniejszość rządzącą, strukturą pośredniczącą między elitą, a masami jest subelita (urzędnicy państwowi, intelektualiści, naukowcy), elita sprawuje władzę posługując się formułą polityczną, która jest uzasadnieniem uprzywilejowanej pozycji elity, a każda elita zostaje po pewnym czasie zastąpiona przez inną elitę.

Ewolucja polityczna – wszelki rozwój polityczny służący przechodzeniu do stanu bardziej złożonego lub pod pewnym względem doskonalszego. Ewolucja, będąc przeciwieństwem rewolucji zakłada unikanie w trakcie przeobrażeń politycznych zachowań gwałtownych, wiążących się z możliwością użycia przemocy. Ewolucja polityczna wymaga wcześniejszych działań politycznych (np. zmian legislacyjnych), dających podstawę do ich właściwego przeprowadzenia. Ewolucja polityczna obejmuje takie przypadki transformacji polityczno – ustrojowej, które są dokonywane bez naruszenia ram instytucjonalnych funkcjonującego ustroju politycznego, lub społecznego. Ewolucja może przebiegać w sposób zaplanowany, bądź mimo woli podmiotów polityki.

Fakt polityczny – przejaw procesów politycznych, związany z walką o zdobycie władzy państwowej, stanowiący część życia społecznego i występujący wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z organizacją społeczeństwa i sprawowaniem władzy oraz zorganizowaniem i sterowaniem procesami społecznymi .

Gra polityczna – 1) w odniesieniu do teorii gier jako metody analizowania polityki;2) jako gry symulacyjne służące do kształcenia polityków i analityków polityki, pozostając w ścisłym związku z teorią gier; 3) jako raczej publicystyczne określenie bieżącego układu sił i dynamiki sceny politycznej; 4) pojęcie używane w kontekście socjotechniki, rozumianej jako gra polityczna rządzących i społeczeństwa;

Interes polityczny – jedna z form interesów społecznych, wyrażająca konieczność zbiorowego współdziałania w celu opanowania obiektywnych warunków istnienia i rozwoju w zakresie danej potrzeby politycznej. Interes polityczny można rozpatrywać w dwóch płaszczyznach:a) jako interes polityczny sensu stricto, wyrażający dążenie podmiotów społecznych do

udziału w sprawowaniu władzy za pośrednictwem państwa, systemu partii politycznych i organizacji społecznych;

b) interes polityczny sensu largo, wyrażający dążenie dużych grup społecznych do realizacji swoich interesów, przy udziale władzy politycznej;

Według kryterium podmiotu: interesy ogólnospołeczne, narodowościowe i etniczne, jednostkowe. Według kryterium przedmiotu możemy wyróżnić interesy: ekonomiczne, ideologiczne, społeczne, kulturalne, itp.

Klasa polityczna – grupa społeczna składająca się z ludzi, których działania mają charakter polityczny, tj. odnoszą się do interesów różnych grup społecznych. Na klasę

polityczną składają się zarówno członkowie elity władzy, jak też opozycji, jednostki wnoszące do systemu kwestie polityczne oraz reprezentanci interesów różnych sił składających się na społeczeństwo obywatelskie, a także przedstawiciele wyższych szczebli administracji państwowej, oraz aparaty partyjne. Według pełnionych funkcji klasę polityczną można podzielić na:a) elity artykulacyjne, które określają potrzeby społeczne i wyznaczają cele polityczne;b) elity wpływu składające się z osób zajmujących wysokie pozycje poza strukturą

władzy państwowej, lecz wywierające duży wpływ na decyzje polityczne;c) elity decyzyjne, składające się z osób zajmujących wysokie pozycje w strukturze

organizacji państwowej;

Funkcje klasy politycznej:a) jest społecznym fundamentem rekrutacji nowych członków do elity władzy;b) jest płaszczyzną artykulacji interesów społecznych i wyrażania celów politycznych;c) jest płaszczyzną ujawniania się konfliktów społecznych, przez co działa stabilizująco

na system polityczny;

Kompromis polityczny – porozumienie podmiotów polityki znajdujących się w relacji konfliktu, dotyczące rezygnacji z walki we wszystkich, lub wybranych płaszczyznach dotychczasowych stosunków, bądź też podjęcia realizacji wspólnych interesów. Zawarcie kompromisu w pewnych obszarach politycznego współdziałania podmiotów, zwykle nie oznacza zaprzestania walki w innych obszarach. Jednakże pod wpływem zawartego porozumienia może dojść do znaczącego złagodzenia gwałtowności i natężenia dotychczasowych starć politycznych. Do najczęściej zawieranych w sferze polityki kompromisów zalicza się:-1 porozumienia programowe-2 wyborcze-3 koalicyjne-4 parlamentarne-5 decyzyjne-6 personalne

W ogólnym ujęciu wyróżniamy kompromisy:-7 strategiczne-8 taktyczne-9 akcyjne

Konflikt polityczny – przeciwstawne działania dwóch, lub więcej podmiotów polityki, wynikające z ich wzajemnie sprzecznych interesów. W ogólnym ujęciu interesy te dotyczą czterech obszarów systemu społecznego, wskazujących zarazem na genezę konfliktów:a) sprawowania władzy i wywierania wpływu w systemie politycznym;b) partycypacji w tworzeniu i dystrybucji dóbr materialnych;c) statusu poszczególnych podmiotów w strukturze społecznej;d) szans kształtowania, upowszechniania i realizacji systemów wartości, związanych z

cywilizacyjną, ideologiczną, polityczną, etyczną itp. odrębnością podmiotów;

Według kryterium podmiotowego wyróżnia się konflikty, w których uczestnikami – w różnych konfiguracjach – są duże grupy społeczne, organizacje i ruchy polityczne, ich ośrodki decyzyjne, oraz jednostki. Inny rodzaj konfliktów stanowią te, w których stronę stanowią podmioty władzy państwowej.

Biorąc pod uwagę kryterium systemowych i pozasystemowych przyczyn konfliktów politycznych wyróżniamy:a) konflikty powstałe wewnątrz systemu politycznego jako rezultat interakcji jego

podmiotów, zwłaszcza na linii władza – opozycja;b) konflikty zrodzone w relacjach systemu politycznego i pozasystemowych podmiotów

polityki;

c) konflikty spowodowane bodźcami zewnętrznymi – ekonomicznymi, religijnymi, itp., poprzez niezależną od systemu transformację konfliktów niepolitycznych w polityczne;

d) konflikty wywołane bodźcami zewnętrznymi;

Konflikt społeczny – przeciwstawne działania dwóch, lub więcej podmiotów, wynikające z ich wzajemnie sprzecznych potrzeb i interesów. Strony konfliktu dążą do osiągnięcia określonych zasobów materialnych i niematerialnych, występujących zwykle w rozmiarach niewystarczających dla pełnego zaspokojenia tych potrzeb i interesów. Rozróżniamy trzy podstawowe typy konfliktu społecznego:a) konflikt strukturalny – wskazujący, iż w strukturze społecznej istnieje „niezgodność,

wzajemne wykluczanie się celów grupowych, spowodowane ograniczoną ilością powszechnie pożądanych dóbr”;

b) konflikt behawioralny – akcentuje przeciwstawne działania podejmowane przez dane podmioty;

c) konflikt psychologiczny – odwołuje się do takich uczyć, które powodują wrogość i walkę między ludźmi;

Według kryteriom podmiotowego wyróżniamy konflikty między dwiema jednostkami, między jednostką, a grupą społeczną i między grupami (organizacjami) społecznymi. Z kolei według kryterium źródeł konfliktu można wyróżnić:a) konflikt percepcji – podmioty w błędny sposób postrzegają i interpretują wzajemne

relacje, cechy własne, motywy i skutki działania drugiej strony, tworząc w swej świadomości fałszywy obraz rzeczywistego stanu rzeczy;

b) konflikt wartości – związany z respektowaniem, przez poszczególne podmioty odrębnych systemów wartości ideologicznych, religijnych, obyczajowych, itp.;

c) konflikt interesów, gdzie strony walczą o dostęp do pozytywnie wartościowanych dóbr, bez których nie jest możliwe zaspokojenie ich najważniejszych potrzeb, warunkujących ogólnospołeczny status danego podmiotu;

Korupcja – rozmaite sposoby wykorzystywania zajmowanego stanowiska do celów osobistych. Istota korupcji polega na utajonej wymianie dóbr, lub usług, korzystnej dla obu stron wymiany. Wyróżnia się trzy rodzaje korupcji:a) urzędniczą, kiedy urzędnik sam inicjuje korupcję, domagając się korzyści w zamian

za wydanie decyzji niezgodnej z prawem, lub pragmatyką służbową;b) komercyjną, inicjowana przez ludzi interesu w celu przekupienia polityków;c) polityczną, kiedy politycy „przekupują” wyborców w celu pozyskania głosów;

Korupcja jest charakterystyczna dla skostniałych i niewydolnych systemów społecznych oraz takich systemów władzy, które kontrolują większość płaszczyzn życia społecznego.

Kultura polityczna – pojęcie powstałe dopiero w XIX wieku, jednakże jak na to zwracali uwagę niektórzy politolodzy , coś na kształt kultury politycznej towarzyszy człowiekowi od chwili, kiedy wypowiedział się po raz pierwszy na temat polityki. Na gruncie polskiej nauki termin kultura polityczna nie jest nowy. Pojawił się on w publicystyce w czasie rewolucji w 1905r. Wówczas pojęcie to używane było w rozumieniu potocznym, oznaczało powściągliwość polityczną, grę fair , wstrzymywanie się od działań ekstremalnych. W obecnym rozumieniu kultura polityczna to całokształt wartości, norm i reguł zachowania, utrwalonych w świadomości podmiotów, biorących udział w działaniach politycznych. Tak rozumiana kultura polityczna spełnia trzy główne funkcje:a) regulacyjną, odnoszącą się do porządkowania i ujednolicania działań politycznych;b) socjalizacji politycznej, oznaczającej proces wchodzenia członków danej społeczności

w kulturę polityczną;c) integracyjną, tworzącą podstawy do skoordynowania działań politycznych, oraz do

współdziałania lub współpracy jednostek i grup w dążeniu do osiągnięcia określonych wartości i dóbr;

Strukturę kultury politycznej tworzą:a) wiedza o polityce, znajomość faktów, oraz zainteresowanie nimi;

b) ocena zjawisk politycznych, sądy wartościujące, dotyczące tego jak powinna być sprawowana władza;

c) emocjonalna strona postaw politycznych;d) uznane w danym społeczeństwie wzory zachowań politycznych;

Manipulacja polityczna – pejoratywne określenie metody realizacji celów politycznych, poprzez niejawne oddziaływania na świadomość i zachowania jednostek, oraz grup społecznych. W znaczeniu ogólnym manipulacja to wywieranie wpływu na kogoś i celowe wprowadzanie go w błąd, a także zaaranżowanie sytuacji prowadzącej do podjęcia przez jednostki z góry przewidzianych działań, przyjęcia takich a nie innych opinii i poglądów, wyrażania określonych postaw i zachowań, których efekty nie są uświadomione przez manipulowane osoby.

Manipulacja polityczna stosowana jest zwykle, gdy podmiot dominujący w stosunkach politycznych, pragnący zrealizować określone cele (decyzje, reformy, itp.) a) nie posiada legitymacji politycznej; b) liczy się z oporem społecznym, wobec zmian, które zamierza wprowadzić; c) nie dysponuje wystarczającym czasem i środkami na gratyfikacje materialne dla pewnych przynajmniej grup społecznych; d) napotyka na irracjonalne (przynajmniej jego zdaniem) niezrozumienie własnych intencji; e) występuje wśród rządzących przekonanie, że emocjonalnie wzmocnione oddziaływanie na osobowość człowieka jest bardziej efektywne niż proces racjonalnego przekonywania.

Tendencja do manipulacji politycznej występuje w każdym systemie politycznym, jednakże szczególnie w systemach autorytarnych i totalitarnych występują warunki do efektywnej manipulacji politycznej.

Środki umożliwiające manipulację dzielimy m.in. na:a) środki językowe, uzyskujące różne własności wyrażeń językowych;b) środki pozajęzykowe, wśród których poczesne miejsce zajmują socjotechniki

aktywizowania potrzeb jednostki, zmierzające do kształtowania pożądanej przez manipulatora ich hierarchii;

Manipulować można także wzbudzając poczucie strachu, zagrożenia, wykorzystując fobie etniczne i religijne, stosując kampanię negatywną w wyborach itp.

Mit polityczny – najczęściej określany bywa jako zmyślenie, a więc produkt umysłu, którego status najtrafniej przyrównać można do wypowiedzi artystycznej w kulturze. Mity nie mogą być rozpatrywane w kategoriach prawdy lub fałszu. Mit umiejscowić można pomiędzy religią a nauką. Dzisiaj mity są wypróbowanym środkiem socjotechniki i psychotechniki, a kultura masowa ma sama w sobie charakter mitogenny.

Żywotność mitów we współczesnej rzeczywistości społeczno – politycznej wynika jednak z funkcji, roli i zadań które mity realizują:a) mity służyły i służą pewnym interesom grupowy, klasowym, kastowym itp.;b) mity legitymizują władzę, mają też zdolność do usprawiedliwiania jednostkowych

błędów i niedoskonałości;c) mity uzasadniają decyzje oraz stany wyższej konieczności;d) mity udzielają pozoru naturalności temu, co arbitralne;e) rzeczywistość dzięki mitom wydaje się prosta i nieskomplikowana;f) mity socjalizują jednostki, nadając wartości pewnym osobom i postępowaniom, tym

samym lansują własne wzory zachowań;g) mity ustanawiają bezpośrednią i pozytywną łączność między psychiką indywidualną

a społeczeństwem;h) mity pełnią rolę teorii społecznych względem technik praktycznego działania;i) mity są formą regulacji zachowań oraz formą ich programowania i

samoprogramowania;j) mity ułatwiają osiągnięcie porozumienia i spójności wewnątrz grupy;

Wyróżniamy mity polityczne, a więc te, dotyczące organizacji państwa, społeczeństwa i władzy oraz mity politycznego znaczenia, czyli wszystkie inne. Według kryterium treści ideowych można wyróżnić mity ideowe, czyli dynamiczne, oraz mity statyczne, czyli budujące irracjonalne wyobrażenia o rzeczywistości.

Moralność polityczna – zbiór norm harmonijnego współżycia społecznego, rozumiany jako zbiór nakazów, dotyczących tego jak postępować na płaszczyźnie działań politycznych w sposób politycznie akceptowalny. Są cztery stanowiska, dotyczące rozwiązań relacji pomiędzy moralnością a polityką:a) stanowisko amoralistyczne – zakłada jakościową odmienność moralności od polityki,

jakoż e moralność dotyczy stosunków pomiędzy jednostkami ludzkimi, natomiast polityka zajmuje się stosunkami pomiędzy takimi organizacjami społecznymi jak państwa i narody;

b) stanowisko moralistyczne – zakłada jedność polityki i moralności, bezwzględny prymat sprawiedliwości, podporządkowanie celów politycznych zasadom moralnym;

c) stanowisko makiawelistyczne – rozumowanie przypisywane N. Machiavellemu, akcentuje przeciwstawność moralności w stosunku do polityki, „cel uświęca środki, nawet najbardziej niegodziwe z moralnego punktu widzenia środki”;

d) realizm polityczny – w sytuacjach konfliktowych nakazuje kierować się zasadą mniejszego zła, zwolennicy tej opcji argumentują, że ni zawsze sprawowanie polityki w zgodzie z zasadami moralności jest możliwe;

Motywacja polityczna – proces psychiczny wywołujący i ukierunkowujący zachowania polityczne. Mechanizm motywacji oparty jest na świadomym i/lub podświadomym uleganiu ludzi wpływom różnorakich bodźców, które skłaniają ich do podjęcia lub zaprzestania działalności politycznej. Może to być chęć uzyskania władzy, uzyskania prestiżu, poczucie przynależności i solidarności grupowej, chęć naprawy świata itp. Ogólni rozróżniamy bodźce egoistyczne i prospołeczne.

Naród – oznacza wspólnotę, nie społeczność. Do cech społeczności brak mu bowiem władzy, organizacji, instytucji prawnych. Naród, który uzyska te cech nie przestaje wprawdzie być narodem, ale staje się równocześnie społecznością państwową. W więzi narodu należy wyróżnić pierwiastki materialne i duchowe. Do pierwiastków materialnych zaliczamy:a) więzy krwi;b) wspólnotę ziemi;

Najważniejsze pierwiastki duchowe uczucie, świadomość i przekonanie o wspólnym pochodzeniu, wspólnym dobru, przeżycie historyczne i wola jedności.

Naród jest grupą społeczną, która tworzy się w długich procesach dziejowych. Wspólne przeżycia historyczne wytwarzają w ciągu licznych pokoleń nie tylko specyficzne obyczaje, ale nawet pewną wspólnotę poglądów, pewien typ myślenia.

Wykładnikiem siły, prężności, wartości społecznych i moralnych narodu jest kultura, a wykładnikiem kultury – język narodowy. Kultura języka jest znakiem ogólnej kultury narodowej i pierwszym przejawem więzi narodowej. Do wspólnego dziedzictwa kulturowego narodu należy także twórczość artystyczna.

Każdy naród cechują trzy grupy dążeń:a) dążenie do jedności narodowej w dziedzinie politycznej, gospodarczej, społecznej i

religijnej;b) dążenie do wolności narodowej, samodzielności państwowej i niezależności od

wszelkich wpływów obcych;c) dążenie do wyróżniania się spośród innych narodów, do uzyskiwania wysokiej wśród

nich godności, wpływów, znaczenia;

Nie-decyzja – akt nielosowego wyboru zaniechania politycznego. Nie-decyzja polityczna występuje w przypadku, gdy proces decyzyjny zostanie przerwany w którejkolwiek fazie przed dokonaniem przemiany rzeczywistości istniejącej w rzeczywistość pożądaną. Rozróżniamy sześć typów nie-decyzji politycznej:a) decyzja neglekcyjna – zaniechanie przez ośrodek decyzyjny uświadomienia sobie

istniejącego problemu, stanowiącego element sytuacji decyzyjnej;b) decyzja ominsyjna, polegająca na świadomym poniechaniu działania;c) decyzja kunktatorska, polegająca na taktycznym zaniechaniu działania politycznego;d) decyzja remisyjna, polegająca na zaniechaniu precyzyjnego określenia celów

działania politycznego;e) decyzja symboliczna, polegająca na zadeklarowaniu poparcia dla podstawowych

wartości politycznych, przy jednoczesnym zaniechaniu określonych metod, środków działania oraz implementacji;

f) decyzja optatywna, polegająca na przerwaniu procesu decyzyjnego w fazie implementacji;

Opinia publiczna – w sensie przedmiotowym oznacza obiekt zainteresowania i oceny, w sensie podmiotowym określa, kto jest autorem opinii o rzeczywistości, czy zjawisku, natomiast ujęcie funkcjonalne odnosi się do funkcji jakie opinia publiczna spełnia. Wyrazicielem opinii publicznej mogą być jednostki posiadające pewien autorytet, różnego rodzaju grupy społeczne, wspólnoty religijne, grupy profesjonalne, związki zawodowe itp., wyrażające opinie o ważnych dla społeczeństwa sprawach. Artykułowanie opinii publicznej może mieć charakter werbalny i niewerbalny. Do pierwszych można zaliczyć oświadczenia wydawane publicznie za pomocą mediów, do drugich zaś demonstracje, manifestacje itp., których celem jest zaprezentowanie aprobaty, bądź dezaprobaty dla konkretnych działań politycznych. Do cech opinii publicznej zal iczamy zmienność i rozproszenie.

W kwestii istotności opinii publicznej panuje pogląd, że z jednej strony politycy powinni uwzględniać stanowisko opinii publicznej, z drugiej zaś poglądy i racje przedstawiane przez opinię publiczną nie powinny być hamulcem dla wszelkich działań politycznych.

Optymalizacja decyzji politycznych – znalezienie takiego sposobu działania, który umożliwi podjęcie najlepszej w danych warunkach decyzji politycznej. Decyzja optymalna stanowi wybór takiego z możliwych wariantów działania politycznego, którego realizacja prowadzi do najwyższego stopnia osiągnięcia celu. Wśród decyzji optymalnych możemy rozróżnić m.in.:a) decyzję racjonalną rzeczowo – przekształcona w działanie odpowiada w pełni

rzeczywistości i rzeczywistość tę przekształca zgodnie z jej istotą i prawami nią rządzącymi;

b) decyzję racjonalną metodologicznie – oznacza ona taki wybór działania, którego podstawą są wszystkie dostępne dla układu decyzyjnego informacje i reguły „sztuki” podejmowania decyzji;

Optymalizacja decyzji jest najtrudniejszą częścią procesu decyzyjnego. Należy pamiętać bowiem, że decyzje optymalne w danym okresie bywają nieoptymalne w okresie dłuższym, oraz że istnieje praktycznie nieograniczona liczba czynników pozostających poza kontrolą decydenta.

W czasie podejmowania decyzji może nastąpić wiele błędów, są nimi przypadki naruszenia określonych wcześniej kryteriów optymalizacji decyzji politycznych. Z tego punktu widzenia możemy wyróżnić błędy merytoryczne i techniczne.

Ośrodek decyzji politycznej – mechanizm podejmowania decyzji politycznych, będący elementem systemu politycznego państwa, lub elementem międzynarodowych struktur decyzyjnych. Ośrodek taki można najprościej określić jako centralny punkt jakiejś struktury decyzyjnej. Jest to instytucja zasięgiem działania obejmująca całokształt spraw związanych z jakąś dziedziną życia na pewnym terenie.

Perswazja – sposób wpływania na jednostki i grupy społeczne w celu skłonienia ich do przyjęcia pewnych poglądów i postaw oraz spowodowania pewnych zachowań. W sferze polityki perswazja polega zatem na świadomym ukierunkowanym informowaniu i wyjaśnianiu natury różnorakich zjawisk i procesów politycznych, konkretnych decyzji merytorycznych czy personalnych, uczestnictwa w wyborach, nawiązywania koalicji itd. Istotą perswazji jest przekonanie ludzi o zasadności prezentowanych treści, a zwłaszcza o konieczności podjęcia pożądanych przez oddziałujący podmiot zachowań. Podstawowymi instrumentami perswazji są:a) argumentacja racjonalna;b) oddziaływanie emocjonalne;

Skuteczność perswazji zależy od:a) poziomu politycznego zróżnicowania, bądź polaryzacją społeczeństwa (grupy), co

może skutkować bezrefleksyjnym odrzucaniem komunikatów określonych podmiotów;

b) ilości i wzajemnych relacji ośrodków władzy i ośrodków wpływu politycznego;c) charakteru komunikacji politycznej, rodzaju i natężeniem szumów, trafności

argumentacji, umiejętności pobudzenia emocjonalnego odbiorców;d) poziomu trwałości więzi łączących nadawców i odbiorców;