Polish Journal of Agronomy - iung.pulawy.pl · 3 Abstrakt. Wykorzystanie zasobów świata...

1

PolishJournalof Agronomyformerly

PAMITNIK PUAWSKI

Institute of Soil Science and Plant CultivationNational Research Institute

Puawy, POLAND

No. 7 December 2011

ISSN 0552-9778ISSN 20812787

2 Polish Journal of Agronomy, No. 7, 2011

Polish Journal of Agronomy is a new nationwide scienti-fi c journal. It is launched by the Institute of Soil Science and Plant Cultivation National Research Institute. The new journal is a continuation of the former Pamitnik Puawski. Its scope will cover topics connected to broad-sense crop production and agriculture-related environmen-tal issues. The peer-reviewed journal publishes original research papers and invited review articles.

Editor-in-Chief Redaktor Naczelny

Apoloniusz Berbe Institute of Soil Science and Plant Cultivation National Research Institute in Puawy, Poland; e-mail: [email protected]

Technical Editor Redaktor techniczny

Alina Bochniarz e-mail: [email protected]

Editorial Board Rada Programowa

Edward Arseniuk PolandKazimierz Banasik PolandStanisaw Berbe PolandZenonas Dabkeviius LithuaniaMariusz Fotyma PolandJzef Horabik PolandJean Roger Estrade FranceAndrzej Kdziora PolandJan Kucharski PolandJean-Francois Ledent BelgiumJan Lipavsk Czech RepublicJan abtowicz PolandBarbara Maliszewska-Kordybach PolandMarcello Pagliai ItalyStefan Pruszyski PolandTomasz Stuczyski PolandChristos Tsadilas Greece

Associate Editors Redaktorzy

Anthony Dexter Great BritainAntoni Faber Poland

Copyright by the Institute of Soil Science and Plant Cultivation National Research Institute in Puawy, Poland

Polish Journal of Agronomy

Polish Journal of Agronomy (kontynuacja Pamitnika Puawskiego) jest oglnopolskim czasopismem nauko-wym, wydawanym przez Instytut Uprawy Nawoenia i Gleboznawstwa Pastwowy Instytut Badawczy w Pu-awach. Obejmuje tematyk szeroko rozumianej produkcji rolinnej i rolniczych zagadnie rodowiskowych. Druko-wane s w nim oryginalne prace naukowe i (zamawiane) artykuy przegldowe w jzyku polskim i angielskim.

No. 7 December 2011

http://www.iung.pulawy.pl/PJA/

Biogospodarka konkurencyjno i zrwnowaone wyko-rzystanie zasobw E.K. Chyek, M. Rzepecka .................. 3

Gospodarowanie wod w sektorze rolno-ywnociowym i obszarach wiejskich w warunkach nowych wyzwa i ogranicze E. Kaca, A. Drabiski, K. Ostrowski, E. Pierzgalski, Cz. Szafraski ............................................ 14

System transferu wiedzy dla sektora rolno-spoywczego oczekiwane kierunki rozwoju J. Kania, M. Drygas, B. Kutkowska, J. Kalinowski ............................................ 22

Spoeczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju sektora rolno-ywnociowego Andrzej Kowalski, Sz. Figiel, M. Halamska ...................................................................... 29

Racjonalne gospodarowanie rodowiskiem glebowym Pol-ski S. Krasowicz, W. Oleszek, J. Horabik, R. Dbicki, J. Jankowiak, T. Stuczyski, J. Jadczyszyn ........................ 43

Strategiczne kierunki rozwoju produkcji zwierzcej uwa-runkowane oczekiwaniem spoecznym, ochron rodo-wiska i dobrostanem zwierzt J. Krupiski, J.O. Hor-baczuk, R. Koacz, Z. Litwiczuk, J. Niemiec, A. Zicik .... 59

Ograniczanie wpywu zagroe klimatycznych w odniesie-niu do rolnictwa i obszarw wiejskich Z.W. Kundze-wicz, J. Kozyra ................................................................... 68

Charakterystyka czynnikw decydujcych o bezpie-czestwie konsumentw i jakoci prozdrowotnej ywnoci M.K. Piskua, M. Strczkowski, J. mudz-ki, J. Osek, K. Niemczuk, J.O. Horbaczuk, J. Skomia ... 82

Powizanie rolnictwa i energetyki w kontekcie realizacji celw gospodarki niskoemisyjnej w Polsce M. Ro-gulska, A. Grzybek, J. Szlachta, J. Tys, E. Krasuska, K. Biernat, K. Bajdor ......................................................... 92

Nowoczesne technologie w produkcji rolinnej przy-jazne dla czowieka i rodowiska W.K. wicicki, M. Surma, W. Koziara, G. Skrzypczak, J. Szukaa, I. Bartkowiak-Broda, J. Zimny, Z. Banaszak, K. Marci-niak .................................................................................. 102

Zagroenia rnorodnoci biologicznej w krajobrazie rolniczym: czy badania wykonywane w Europie Za-chodniej pozwalaj na poprawn diagnoz w Polsce? P. Tryjanowski, Z. Dajdok, K. Kujawa, T. Kauski, M. Mrwczyski .............................................................. 113

CONTENTS SPIS TRECI

3

Abstrakt. Wykorzystanie zasobw wiata rolinnego, zwierzce-

go i mikroorganizmw, przy wsparciu, jakie daj: biotechnologia,

genetyka, chemia, czy nauki ekonomiczne, moe zapewni za-

rwno konsumentowi, jak i gospodarce UE oczekiwane rezulta-

ty. Rozwj bada na rzecz racjonalnego zagospodarowania tych

zasobw, w powizaniu z zastosowaniem rozwiza innowacyj-

nych poprawiajcych efektywno ich wykorzystywania, tworzy

nowy obszar dziaa pod nazw biogospodarki. Biogospodarka

obejmuje praktycznie wszystkie sektory i zwizane z nimi usugi,

ktre produkuj, przetwarzaj lub wykorzystuj zasoby biolo-

giczne w jakiejkolwiek formie. Ponadto biogospodarka stanowi

strategiczn, ponadsektorowo integrujc form dziaa wpywa-

jcych na rozwj gospodarczy i wpisuje si w dominujce obec-

nie interdyscyplinarne podejcie do zasad planowania i fi nanso-

wania bada naukowych W obszar biogospodarki wczone s

rwnie zagadnienia energii pozyskiwanej ze rde odnawial-

nych, a take procesy wytwrcze midzy innymi takich przemy-

sw, jak: wkienniczy, papierniczy oraz cz chemicznego,

kosmetycznego czy farmaceutycznego. Artyku omawia uwa-

runkowania rozwoju biogospodarki oraz wskazuje na kierunki

dziaa, jakie powinny zosta podjte, by program biogospodarki

w Polsce mg by opracowany i realizowany.

sowa kluczowe: biogospodarka, zasoby biologiczne, biorno-

rodno, rozwj zrwnowaony, rolnictwo, gospodarka, polityka

naukowa, innowacje

WSTP

Polityka Unii Europejskiej (UE) zmierza do nadania

pastwom Wsplnoty dynamicznego kierunku rozwoju

i nowego podejcia do sposobu wykorzystania zasobw

odnawialnych. Inicjatywa przewodnia strategii Europa

2020 (Komunikat Komisji Europa 2020...) Unia in-

Biogospodarka konkurencyjno i zrwnowaone wykorzystanie zasobw

1Eugeniusz K. Chyek, 2Monika Rzepecka

1Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa2Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego, Warszawa

nowacji (www.euractiv.pl/...) wskazuje na wyzwania, ja-

kie stoj przed Europ w zakresie nauki i innowacji, oraz

na dziaania, jakie powinny by zrealizowane w pastwach

UE, by cel zapewnienia stabilnego rozwoju gospodarcze-

go mg by realizowany. Poprawa warunkw dostpu do

fi nansowania bada i innowacji, zwikszenie znaczenia

wiedzy i innowacji w rozwoju przedsibiorczoci, przy

uwzgldnieniu potrzeb uytkownikw i okreleniu moli-

woci rynku, wpisuj si w nowe spojrzenie na funkcjo-

nujce ekosystemy, rolnictwo, sektor przetwrstwa spo-

ywczego i obszary wiejskie. Racjonalne wykorzystanie

zasobw ekosystemw wiata rolinnego, zwierzcego

i mikroorganizmw, przy wsparciu jakie daj: biotechno-

logia, genetyka, chemia, fi zyka czy nauki ekonomiczne,

moe zapewni zarwno konsumentowi, jak i gospodarce

UE oczekiwane rezultaty.

Odpowiedzi na wielkie wyzwania wskazane w stra-

tegii Europa 2020 oraz sposobem na realizacj Unii

innowacji jest koncepcja biogospodarki. Obejmuje ona

praktycznie wszystkie sektory i zwizane z nimi usugi,

ktre produkuj, przetwarzaj lub wykorzystuj zasoby

biologiczne w jakiejkolwiek formie. czy intensywne ba-

dania w wielu dziedzinach nauki z innowacyjnym, wszech-

stronnym wykorzystaniem odnawialnych surowcw po-

wstajcych w wiecie rolin, zwierzt i mikroorganizmw.

Ponadto biogospodarka stanowi strategiczn, ponadsekto-

rowo integrujc form dziaa i wpisuje si w dominujce

obecnie interdyscyplinarne podejcie do zasad planowania

i fi nansowania bada naukowych. Biogospodarka obej-

muje rwnie zagadnienia energii pozyskiwanej ze rde

odnawialnych, a take procesy wytwrcze midzy innymi

takich przemysw, jak: wkienniczy, papierniczy oraz

cz chemicznego, kosmetycznego czy farmaceutycz-

nego. Ta integrujca funkcja biogospodarki bdzie miaa

kluczowe znaczenie dla przyszoci UE jako centrum biz-

nesu i technologii, w strukturach ktrej od maja 2004 roku

funkcjonuje rwnie Polska. Tym samym przed polsk

gospodark pojawia si szansa dynamicznego rozwoju,

Autor do kontaktu:

Eugeniusz K. Chyek

e-mail: [email protected]

tel. +48 22 6232421, faks +48 22 6281844

Praca wpyna do redakcji 4 listopada 2011 r.

Polish Journal of Agronomy2011, 7, 313


a take znacznego oddziaywania na polityk innowacyjn w europejskim modelu biogospodarki. Wykorzystanie tej szansy powinno sta si priorytetem wszystkich si, zarw-no naukowych, gospodarczych, jak i politycznych, Polski. Celem opracowania jest przedstawienie moliwoci reali-zacji koncepcji biogospodarki na tle istniejcych w Polsce uwarunkowa.

UWARUNKOWANIA ROZWOJU BIOGOSPODARKI

Rozwj biogospodarki nierozerwalnie powizany jest z zastosowaniem podejcia innowacyjnego, a take wy-kreowaniem nowych wzorcw efektywnego wykorzy-stania kapitau ludzkiego. Potencja tkwicy w zasobach ludzkich oraz moliwociach fi nansowych i infrastruktu-ralnych powinien wygenerowa rozwj nowych rodzajw produktw i technik produkcji. Powinien take prowadzi do wytworzenia waciwej synergii realizowanych polityk, w tym zwaszcza polityki naukowej, naukowo-technicznej, innowacyjnej, z polityk gospodarcz i spoeczn. Dziki takiemu oddziaywaniu gospodarka powinna skuteczniej wykorzystywa zarwno obecne, jak i przysze zasoby w produkcji surowcw podstawowych, pproduktw i produktw kocowych w sektorze ywnoci oraz ga-ziach przemysu i usug przetwarzajcych lub wykorzystu-jcych zasoby biologiczne. Wszystkie te ogniwa systemu, bazujcego na najbardziej aktualnej wiedzy o podstawo-wych procesach w wiecie rolin, zwierzt i mikroorgani-zmw, mog i powinny stanowi szans dla rozwoju na-szej cywilizacji. Przed nauk stoi wyzwanie, sprowadzajce si do wskazania optymalnych z ekonomicznego, gospodarcze-go, a take spoecznego punktu widzenia obszarw dzia-ania w ramach biogospodarki. Analizy wykorzystujce najbardziej aktualn wiedz o podstawowych procesach w wiecie rolin, zwierzt i mikroorganizmw powinny wskaza priorytety w poszczeglnych obszarach dziaal-noci gospodarczej od produkcji bioproduktw w rol-nictwie i lenictwie, poprzez procesy wytwrcze w sekto-rze ywnociowym oraz gaziach przemysu, takich jak przemys chemiczny, wkienniczy, papierniczy, do brany energetycznej, farmaceutycznej lub kosmetycznej. Wyzwaniem naszych czasw bdzie efektywniejsze przeoenie opracowanych technologii i rozwiza na suk-ces innowacyjny. Bdzie to wymagao wsplnego dziaa-nia biznesu z nauk. Dziki poczeniu rnych obszarw nauki i biznesu, ktre dzi nadal dziaaj w wikszoci w swoich sektorach, Polska gospodarka moe sta si bar-dziej konkurencyjna. Realizacja takich perspektyw moliwa bdzie przy spenieniu kluczowego powizania zobrazowanego na ry-sunku 1. Kluczowym wyzwaniem dla Polski w wymiarze ma-kroekonomicznym jest wzmacnianie wsppracy midzy nauk, przedsibiorcami i wadzami publicznymi, w ra-

mach tzw. potrjnego ukadu (ang. triple helix), ktrego misj jest budowanie otwartej i ekspansywnej gospodar-ki. Jego budowa i oddziaywanie skutkowa bdzie ofert nowych miejsc pracy, bazujc na wzajemnym zaufaniu i kooperacji uczestnikw ycia gospodarczego. Gospo-darka, stabilnie rosnca dziki innowacjom i wysokiej efektywnoci zasobw, zapewni wzrost standardw y-cia spoeczestwa oraz konkurencyjno przedsibiorstw dziaajcych na arenie midzynarodowej. Realizacji ww. rozwiza powinny przywieca nastpujce zasady ho-ryzontalne: kreowanie wiedzy (inwestycje w kapita ludz-ki), partnerska wsppraca (rozwj kapitau spoecznego), efektywna alokacja zasobw oraz zarzdzanie strategiczne przy odpowiedzialnym przywdztwie, cile powizane z priorytetami strategii Europa 2020. We wspczesnej gospodarce jedn z najwaniejszych determinant konkurencyjnoci przedsibiorstw s innowa-cje, stanowice zasadniczy warunek wzrostu atrakcyjnoci wyrobw i usug, a w konsekwencji prowadzce do pod-niesienia jakoci ycia spoeczestwa. Zgodnie z zaoe-niami wspczesnego modelu procesw innowacyjnych, innowacje s traktowane jako efekt wsppracy i interakcji midzy ludmi i organizacjami a ich otoczeniem. Wpro-wadzenie i wykorzystywanie przez podmioty gospodarcze nowoczesnych technologii wymaga nie tylko wiedzy na-ukowej i technicznej, ale take odpowiedniego rodowi-ska, umoliwiajcego pozyskiwanie potrzebnych zasobw i informacji. Istniejce uwarunkowania strukturalne w rolnic-twie i sektorach z nim powizanych, a take czsto zbyt mae rodki wasne krajowych podmiotw gospodarczych tworz bariery wspfi nansowania bada i transferu wiedzy z tego zakresu nauki do praktyki. To powoduje, e perspektywy roz-woju koncepcji budowy programu w zakresie biogospodarki bd wymagay podjcia odpowiednich dziaa dostosowu-jcych we wszystkich strukturach, ktre na biogospodark oddziaywaj. Strategia Europa 2020, opublikowana w padzier-niku 2010 r. w formie Komunikatu Komisji Europejskiej

Rys. 1. Kluczowe struktury warunkujce rozwj biogospodarkiFig. 1. Key structures conditioning of bio-economy development.

rdo: Opracowanie wasne; Source: authors elaboration

NAUKASCIENCE

ADMINISTRACJAADMINISTRATION

BIZNESBUSINESS

5

adresowanego do Parlamentu Europejskiego i Rady, wska-zuje na konieczno podjcia zdecydowanych dziaa za-rwno przez KE, jak i kraje czonkowskie na rzecz budowy

silnej i innowacyjnej gospodarki UE. Podstawowymi cela-

mi tej strategii jest wprowadzenie rozwiza umoliwia-jcych dynamiczny rozwj pastw Wsplnoty, midzy in-nymi poprzez wzrost nakadw na edukacj, badania, roz-wj i innowacje, a take przeciwdziaanie skutkom zmian klimatu, poszukiwanie nowych rde energii i walk z ubstwem. W dokumencie Unia innowacji podkrelo-no konieczno zapewnienia poprawy warunkw dostpu do fi nansowania bada i innowacji. Uznano te znaczenie wiedzy i innowacji jako warunku gwarantujcego rozwj przedsibiorczoci i uwzgldnienie potrzeb uczestnikw dziaalnoci gospodarczej. W tak sformuowane cele ide-alnie wpisuje si zagadnienie biogospodarki, stanowic w najbliszej perspektywie jeden z waniejszych obszarw dziaalnoci naukowej i gospodarczej pastw UE. Wskaza-nia dokumentu Unia Innowacji s kluczem do realizacji na terenie pastw Wsplnoty inteligentnego, zrwnowa-onego i sprzyjajcego rozwoju sektorw i dziaalnoci czowieka wchodzcych midzy innymi w obszar biogo-spodarki. Biogospodarka bazuje za zasobach naturalnych (surowcach rolinnych, zwierzcych i mikroorganizmach) i powizana jest nierozerwalnie z rnymi dziedzinami nauki (zwaszcza biotechnologi, naukami medycznymi, o rodowisku, rolniczymi i o ywnoci, biologicznymi, chemicznymi, a take naukami technicznymi, matema-tycznymi, informatyk i naukami ekonomiczno-spoecz-

nymi). Ich wzajemne powizanie i integracja wok celw biogospodarki da gwarancj racjonalnego wykorzystania potencjau technicznego, ekonomicznego i kapitau ludz-kiego na rzecz rozwiza gwarantujcych popraw efek-tywnoci gospodarki i dziaajcych na rzecz zadowolenia konsumenta. Komisja Europejska przygotowaa rwnie projekt zmian obejmujcych reform Wsplnej Polityki Rol-nej (WPR) po 2013 r. w nowym okresie programowania (20142020) (eur-lex.europa.eu). Ma ona na celu zwik-szenie dynamiki i konkurencyjnoci europejskiego sek-tora rolnego oraz bardziej skuteczn realizacj strategii Europa 2020. Cel ten moe by osignity praktycznie tylko poprzez wdraanie innowacji w sektorze rolno-spo-ywczym, ktre s kluczowym czynnikiem wpywajcym na inteligentny, zrwnowaony i sprzyjajcy wczeniu spoecznemu rozwj pastw czonkowskich UE, zarw-no w perspektywie rednio-, jak i dugoterminowej. Dla realizacji planw ujtych w strategii WPR w kierunku 2020 roku (ec.europa.eu/agriculture...) znaczny zakres prac przewidziano dla instytucji naukowych. wiadczy o tym propozycja (Plewa, 2011) wydzielenia z kwoty 386,9 mld euro w budecie WPR na lata 20142020 kwo-ty 4,5 mld euro na badania i rozwj oraz 2,2 mld euro na zadania zwizane z bezpieczestwem ywnoci. Projekt po-dziau budetu WPR na lata 20142020 obrazuje rysunek 2. W obecnej perspektywie fi nansowej, w ramach 7. Programu Ramowego w zakresie bada, rozwoju tech-nologicznego i demonstracji (7PR), tj. najwikszego me-

Rys. 2. Projekt podziau budetu WPR na lata 20142020 Fig. 2. CAP budget division for 20142020.

WPR 20142020 plan 386,9 mld

I fi lar WPR 281,8 mld

II fi lar WPR 89,9 mld

Program szczegowy

Bezpieczestwo ywnoci 2,2 mld Europejski Fundusz Globalizacji 2,4 mld

Rezerwa kryzysowa 3,5 mld

Wsparcie najsabszych 2,5 mld

Detailed program:

Food safety 2.2 billion European Globalization Fund 2.4 billion

Crisis Reserve Fund 3.5 billion

Support for the poverty area 2.5 billion

CAP 2014-2020 Plan: 386,9 billion

1 CAP pillar 281,8 billion

2 CAP pillar 89,9 billion

Badania i rozwj (R&D) 4,5 mld Research and Development (R&D) 4.5 billion

Lata 20072013 w 7 PR 1,935 mld 20072013 in FP 7 1.935 billion

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych J. Plewy Dyrektoriat Generalny Rolnictwa (DG Agri) Source: authors elaboration on the basis of Mr. J. Plewa data (DG Agri)

E.K. Chyek, M. Rzepecka Biogospodarka konkurencyjno i zrwnowaone wykorzystanie zasobw


chanizmu fi nansowania i ksztatowania bada naukowych na poziomie europejskim, na obszar bada zwizanych

z ywnoci, rolnictwem i biotechnologi przeznaczono na

lata 20072013 kwot 1,935 mld euro. Propozycja ujta

w planach dla WPR na lata 20142020, w odniesieniu do

7PR, wiadczy o zdecydowanym podniesieniu znaczenia

i wagi bada na rzecz rolnictwa i efektywnego wykorzy-

stania surowcw pochodzenia rolinnego, zwierzcego

i mikroorganizmw. Przedstawione propozycje fi nanso-

we dotyczce polityki rolnej zakadajce przeznaczenie

kwoty 6,7 mld euro, co stanowi 346% wzrost w stosunku

do kwoty, jaka bya przeznaczona na badania zwizane

midzy innymi z naukami rolniczymi w 7 PR, wskazuj,

e znaczcym rdem fi nansowania bada na rzecz roz-

woju biogospodarki mog by rwnie rodki WPR. Fi-

nansowanie bada i innowacji w obszarze biogospodarki,

przy wsparciu rodkami wydzielonymi z Europejskiego

Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarw Wiejskich i zde-

cydowanie efektywniejszej aplikacji po rodki fi nansowe

z programw UE, zwaszcza w ramach proponowanych

Wsplnych Ram Strategicznych Horyzont 2020 (www.

toad.cor.europa.eu...), powinno wspiera rozwizania go-

spodarcze suce lepszemu wykorzystaniu zasobw natu-

ralnych Ziemi, wiata rolin, zwierzt i mikroorganizmw.

Przy realizacji fi nansowania bada zasadna jest optyma-

lizacja synergii midzy funduszami polityki spjnoci

a instrumentami polityki innowacyjnej i WPR UE. Ko-

nieczne jest te uproszczenie i harmonizacja zasad i proce-

dur obowizujcych w programach wspierajcych dziaal-

no badawczo-rozwojow i wdraanie innowacji, co jest

jednym z priorytetw Polskiej Prezydencji w obszarze ba-

da naukowych. Nalenie od powyszego, konieczne staje

si zwrcenie uwagi na fakt, e obecnie w rozwoju Euro-

pejskiej Przestrzeni Badawczej European Research Area

(EPB ERA) zaznaczaj si wyrane dysproporcje mi-

dzy poszczeglnymi regionami UE. Sze pastw (Niem-

cy, Francja, Wielka Brytania, Holandia, Dania i Wochy

(zwaszcza pnocne)) zdobywa w konkursach dwie trzecie

rodkw fi nansowych. Natomiast grupa pastw Poudnio-

wej i Wschodniej Europy pozyskuje poniej jednej pitej

rodkw. Powyszy rozkad uczestnictwa i korzyci jest

rezultatem z jednej strony preferowania duych projektw

i bada wspfi nansowanych przez przemys (Europejskie

Platformy Technologiczne), z drugiej za wynika z rygo-

rystycznie stosowanego kryterium doskonaoci nauko-

wej, przy pomijaniu moliwoci rozwojowych oraz zasady

rwnomiernego rozkadu geografi cznego. Prowadzi to do

wyranej centralizacji i koncentracji uczestnictwa. Okoo

10% instytucji ma dominujcy udzia w PR i dysponuje

6070% fi nansw. Ponad 2/3 rodkw w programach te-

matycznych jest przeznaczanych na due projekty badaw-

cze rzdu kilkunastu/kilkudziesiciu milionw euro. W tej

grupie projektw, zdaniem autorw, znajd si najpraw-

dopodobniej projekty zwizane z budow nowoczesnej

biogospodarki w Unii Europejskiej. Ten stan rzeczy bdzie

mia znaczcy wpyw na rozwj procesw innowacyjnych

w sektorach gospodarczych i usugach powizanych z pro-

dukcj rolnicz, akwakultur i energi odnawialn. Ma-

jc to na uwadze Polska powinna wykorzysta t szans

i konsekwentnie aplikowa o wykorzystywanie rodkw

Wsplnoty do realizacji celw zwizanych z efektywnym

wykorzystaniem potencjau naukowego, gospodarczego

i spoecznego na rzecz biogospodarki. Ta forma aktywno-

ci powinna umoliwi wyrwnywanie prdkoci rozwoju

Polski w stosunku do wysoko rozwinitych krajw UE 15,

w tym rwnie w obszarze biogospodarki.

Priorytetowe cele strategii Europa 2020 mog by

zrealizowane pod warunkiem wypenienia zarwno przez

struktury Unii Europejskiej, jak i struktury krajw czon-

kowskich zada wynikajcych z analiz, przegldw ma-

kroekonomicznych poszczeglnych polityk, jak i ich ko-

ordynacji oraz przeprowadzenia skutecznych reform pro-

gramw i realizujcych je polityk krajowych. Biogospo-

darka jest okrelana jako gospodarka bazujca na wiedzy

i zasobach odnawialnych. Jest ona nierozerwalnie zwizana

z zasadami i warunkami funkcjonowania wielu sektorw,

w tym midzy innymi sektora rolno-spoywczego, prak-

tycznie we wszystkich ich aspektach, w tym ekonomicz-

nych, technologicznych i technicznych, spoecznych,

rodowiskowych, a take prawnych. O zasadach funkcjo-

nowania biogospodarki decyduj take aspekty fi skalne,

postp naukowo-techniczny, nowe jakociowo produkty,

ich dostpno oraz stan systemu wiedzy rolniczej (Agri-

culture Knowlege System AKS), wspdecydujcy o pro-

cesach innowacyjnych. Z duym prawdopodobiestwem

przyj mona, e stosowane w biogospodarce rozwi-

zania bd podstaw rozwoju nowych kierunkw bada,

a innowacyjne rozwizania bd decydoway o przyszoci

i dalszym rozwoju nie tylko sektora rolno-spoywczego

i obszarw wiejskich, ale take innych sektorw, ktre

biogospodarka obejmuje. Rysunek 3 przedstawia zestaw

podstawowych czynnikw warunkujcych dziaania w ob-

szarze biogospodarki.

Przedstawiony na rysunku 3 zestaw czynnikw warun-

kujcych dziaania w obszarze biogospodarki wskazuje, e

zarwno realizacja bada, jak i ich implementacja moe

by skutecznie wspierana bd blokowana nawet tyl-

ko przez jeden z wymienionych czynnikw. Z dziesiciu

najwaniejszych czynnikw wymienionych na rysunku 3

decydujcymi w najwyszym stopniu, w opinii autorw,

s: zasoby biologiczne, kapita ludzki i stan prawny. Maj

one kluczowe znaczenie dla warunkw i jakoci bada

i dziaania w obszarze biogospodarki. Wanymi czynnika-

mi s rwnie fi nanse i stosowany system fi skalny, ktry

w znacznym stopniu decyduje o dostpnoci rozwiza

wynikajcych z nauki i bada. Aktualny system fi nan-

sowania nie spenia standardw zadawalajcych nie tyl-

ko rodowisko nauki, lecz take i biznesu. Przewidywa

naley, e stan prawny oraz zasady fi nansowania bada

i wdraania ich wynikw w obszarze biogospodarki bd

7

wymagay zmian. Stosownych zmian prowadzcych do

efektywniejszej wsppracy nauki, biznesu i administracji

bd wymagay uwarunkowania oddziaywania pozosta-

ych czynnikw. Dostp do infrastruktury technicznej oraz

dostpno do narzdzi nowoczesnego komunikowania

si, w tym zwaszcza dostp do baz danych z poszcze-

glnych sektorw dziaalnoci naukowej i gospodarczej,

bd wymagay odpowiednich dostosowa. Efektywno

rozwoju biogospodarki okrelona jest zasadami realizowa-

nych polityk, w tym zwaszcza spjnoci polityki nauko-

wej z politykami gospodarczymi. Dlatego te uwarunko-waniem o strategicznym znaczeniu jest integracja realizo-wanych polityk, w tym zwaszcza polityk wpywajcych na funkcjonowanie fi nansowania nauki, transferu wiedzy i innowacji. Uzasadnieniem dla tej integracji s zalenoci przedstawione na rysunku 4.

Pozytywny wpyw na poszczeglne obszary biogo-spodarki, sposb jej ksztatowania i realizacji zapewnia integracja celw poszczeglnych polityk wspierajcych fi nanse, nauk, transfer wiedzy i innowacje. Mniejsze roz-proszenie inicjatyw rozwojowych i zespolona mobiliza-cja rodkw publicznych na nauk, jej upowszechnianie, transfer wiedzy i innowacje oraz uaktywnienie i konsoli-dacja rodkw pozabudetowych na realizacj wsplnych wyznaczonych celw moe zapewni kluczowym partne-rom decydujcym o efektywnoci procesw innowacyj-nych oczekiwany sukces. Dotychczasowe dziaania KE, a take cele polskiej prezydencji postuluj wprowadzenie rozwiza na rzecz upraszczania zasad i procedur obowi-zujcych w programach wspierajcych dziaalno badaw-czo-rozwojow, innowacyjn oraz upowszechnieniow. Wskazuj te one na konieczno zapewnienia wikszej

Zrwnowaone zasoby

biologiczne

Sustainable biological

resources

Kapita ludzki

Human resources

Nauka i badania

Science and research

Dostpno rozwiza

innowacyjnych

Availability of innovative

solutions

Finanse i system fi skalny

Finance and fi scal system

Spjno polityki naukowej

z politykami gospodarczymi

Cohesion of scientifi c with

economy policies

Informacja i nowoczesne

komunikowanie si

Information and modern

communication tools

Doradztwo

Advisory Service

Infrastruktura

Infrastructure

Stan prawny

Legal status

Biogospodarka Bio-economy

Rys 3. Czynniki warunkujce dziaania w obszarze biogospodarkiFig. 3. Factors conditioning activities in the bio-economy area.




synergii i spjnoci midzy rnymi instrumentami sys-temu. Rozwizania takie powinny by wykreowane take w Polsce w procesie budowy programu biogospodarki. System ten powinien rwnie uwzgldnia synergi mi-

dzy funduszami polityki spjnoci a instrumentami po-szczeglnych polityk unijnych, wspieranych instrumenta-mi polityki innowacyjnoci. Ze wzgldu na horyzontalny charakter polityki na-ukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej pastwa zaoenia przy ich projektowaniu, a take ostateczne sformuowania w nich zawarte, w tym zwaszcza od-noszce si do warunkw wdraania do praktyki roz-wiza wypracowanych w nauce, powinny by formu-owane na podstawie wnikliwych analiz. Zatem ju na etapie wstpnych zaoe uwzgldnione powinny by spe-cyfi czne uwarunkowania kadego sektora wchodzcego w obszar dziaania przyszego programu biogospodarki. Przy istniejcej w Polsce strukturze zarzdzania i fi nanso-wania nauki proces ksztatowania polityki na rzecz biogo-spodarki moe napotyka na pewne trudnoci. Obrazuje to zestawienie barier i zagroe w analizie SWOT uwarun-kowa mogcych wpywa na proces ksztatowania pro-gramu biogospodarki (zestawienie 1). Im szybciej wymienione przyczyny niekorzystnych uwarunkowa zostan usunite, tym wiksza bdzie szan-sa waciwego uksztatowania i realizacji celw strategicz-nych w ramach biogospodarki. KE oceniajc dynamik rozwoju przedsibiorczoci w krajach Unii Europejskiej zwraca uwag na zagadnie-nie roli i znaczenia transferu wiedzy. Jednoczenie wska-zuje na istniejce problemy w tym zakresie, zwaszcza

Mobilizacja rodkw

publicznych i prywatnych

Mobilization of public

and private sources

Mniejsze rozproszenie

inicjatyw badawczych

i rozwojowych

Lower dispersion of research

and development initiatives

Pozytywny wpyw na

szerokie spektrum obszarw

biogospodarki

Positive efect on the wide

spectrum of the bio-economy

area

Wsplne cele partnerw

Partners mutual targets

Zestawienie 1. Analiza SWOT uwarunkowa, ktre mog wpyn na proces ksztatowania programu biogospodarki List 1. SWOT analysis on the conditions infl uencing the process of shapping bio-economy program.

Mocne strony Korzyci

celowe i rnorodne badania wysoko wykwalifi kowany personel innowacyjne podmioty

wzrost popytu na ywno wysokiej jakoci z produkcji zrwnowaonej

zwikszone zapotrzebowanie na odnawialne zasoby surowcowe dla przemysw i do wykorzystania materiaowo-energetycznego

zmiany w rolnictwie, drobnym handlu, przemyle i w sektorze usugowym

zachowanie bazy zasobw naturalnych Sabe strony Bariery

niedoskonay podzia kompetencji w zakresie nadzoru merytorycznego i fi nansowania bada

brak inicjatyw, gotowoci i zawodowych struktur dla transferu wiedzy

niskie wydatki na badania i rozwj rozdrobnienie w innowacjach bazujcych na

biotechnologiach w tradycjonalnych sektorach nieodpowiednie rodki fi nansowe na tzw. przedsiwzicia

wysokiego ryzyka

wstrzymywana gotowo odnonie koniecznych zmian w systemie:

prawnym, fi skalnym, fi nansowym, administracyjnym, i organizacyjnym cele projektw s defi niowane gwnie przez rodowisko

naukowe, w mniejszym stopniu wynikaj z okrelonych zewntrznych potrzeb podmiotw gospodarczych

niedostateczne wewntrzne i transdyscyplinarne podejcie do nowych rozwiza

za wolny transfer technologicznyrdo: Opracowanie wasne; Source: authors elaboration

Rys. 4. Zalenoci integracji polityk realizowanych na rzecz bio-gospodarki

Fig. 4. Dependencies of integrated politics towards bio-economy.


9

obowizywanie zbyt wielu uregulowa prawnych, brak okrelonych wsplnych zasad, a take brak wiadomoci w zakresie ochrony wasnoci przemysowej. Komisja podkrela, e na poziomie krajowym widoczne s, zwasz-cza w krajach tzw. starej pitnastki, dziaania w kierunku wzmocnienia transferu wiedzy poprzez zmian ustawo-dawstwa, wprowadzania wytycznych, tworzenie sieci biur zajmujcych si kwestiami transferu wiedzy. Jest to dobry kierunek, jednak problemem pozostaje w dalszym cigu niewystarczajca liczba dziaa na poziomie caej Wspl-noty. Osabia to pozycj UE w zakresie konkurencyjnoci na arenie midzynarodowej. Wyjciem naprzeciw tej po-trzebie oraz koordynacji dziaa na poziomie europejskim byy prace Rady Unii Europejskiej ds. Konkurencyjno-ci. W kompetencjach dziaa tej Rady le trzy obszary: rynek wewntrzny UE, przemys oraz nauka i badania. W zakresie jednolitego rynku Rada zajmuje si m.in. za-mwieniami publicznymi, swobod przepywu towarw i usug, prawem wasnoci intelektualnej i przemysowej oraz kwestiami dotyczcymi konkurencji i konsumentw. W ramach polityki przemysowej dziaania Rady koncen-truj si na stworzeniu korzystnych warunkw dla rozwoju przemysu oraz przedsibiorczoci, szczeglnie maych i rednich fi rm. W 2008 roku poszerzono ten zakres o przedsibiorczo realizowan w fi rmach skali mikro

(Komunikat Komisji..., 2008). W dziedzinie nauki i ba-da Rada, poprzez dziaania na rzecz urzeczywistnienia Europejskiej Przestrzeni Badawczej, przyczynia si take do wzmacniania naukowych i technologicznych podstaw europejskiej gospodarki i podnoszenia konkurencyjnoci poszczeglnych jej sektorw rwnie na rynku wiato-wym. Mimo licznych inicjatyw KE, w wymiarze globalnej konkurencji UE zaczyna przegrywa nie tylko z wiod-cymi w zakresie fi nansowania dziaa w obszarze B&R Stanami Zjednoczonymi, ale take z rozwinitymi kraja-mi azjatyckimi (Chiny, Tajwan, Japonia, Singapur, Korea Pd.). Ju w roku 2002 najbardziej rozwinite kraje azja-tyckie przeznaczyy wiksze nakady na nauk i badania ni kraje UE. W 25 krajach UE (bez Bugarii i Rumunii) wydatki na badania i rozwj stanowiy w 2008 roku red-nio ponad 2,2 % PKB (More Research..., 2010). Najwicej w nauk i rozwj inwestuje przemys w Luksemburgu (91% ogu wydatkw na B&R w 2007 r.), Szwecji (72% w 2008 r.) i Finlandii (70% w 2008 roku). W Polsce na ba-dania i rozwj przemys angauje tylko 31% ogu naka-dw (www.mrr.gov.pl Rozwj...,2009). Nakady fi rm pry-watnych na nauk i wdroenia w krajach Unii Europejskiej nadal znacznie odbiegaj od nakadw ponoszonych na ten cel przez fi rmy w USA i Japonii. Mimo zaoe przyjtych przez KE o wzrocie udziau fi rm prywatnych w nakadach na nauk do poziomu wystpujcego w USA, sytuacja w UE pod tym wzgldem nie ulega znaczcej zmianie w cigu ostatnich 10 lat. Dziaania wskazane w strategii Europa 2020, prowa-dzce do bardziej dynamicznego i spjnego rozwoju Unii

Europejskiej, zintegrowane s badaniami oraz innowacja-mi i postrzegane s jako szansa rozwojowa dla kadego pastwa czonkowskiego. W obliczu zachodzcych zmian zarwno administracja naszego pastwa, jak i nauka po-winny w wikszym stopniu wspiera innowacje w sposb systemowy i zintegrowany oraz sign po nowe rda wzrostu, w tym pene wykorzystanie kapitau intelektual-nego. Pene wykorzystanie kapitau intelektualnego przy-spieszy rozwj dziaa na rzecz biogospodarki, wzrostu gospodarczego, wzmocni konkurencyjno na arenie mi-dzynarodowej i nada impuls inteligentnemu, zrwnowao-nemu i sprzyjajcemu wczeniu spoecznemu rozwojowi Polski. Realizacja celw strategii Europa 2020 na po-ziomie krajowym wpisuje si w projektowane dziaania opisane w Krajowym Programie Reform (www.mg.gov.pl/.../Krajowy...) na lata 20112014. Wiele z tych dziaa bezporednio lub porednio odnosi si do wspierania ba-da naukowych oraz innowacyjnoci. Rwnie Krajowy Program Bada (www.bip.nauka.gov.pl/_.../ Krajowy...) uwzgldnia cz zagadnie zwizanych z problematyk biogospodarki, w tym badania z zakresu sektora rolno--ywnociowego. Proponowany program dotyczcy bio-gospodarki w Polsce powinien obejmowa kompleksowo problematyk rozwoju biogospodarki, tak jak ma to miej-sce w narodowych programach wiodcych krajw UE 15, a take ich strukturach administracyjnych.

ZRWNOWAONE WYKORZYSTANIE ZASOBW NATURALNYCH

Zasoby gleby, wody i rnorodno biologiczna rolin, zwierzt i mikroorganizmw stanowi podstaw biogo-spodarki. Przy ich racjonalnym zagospodarowaniu mog one stanowi znaczce rdo tworzenia wartoci dodanej w dziaalnoci przedsibiorstw, zwaszcza mikro i maych. Ze wzgldu na fakt, e ilo tych zasobw jest ograniczo-na, wana jest ich ochrona i wykorzystanie w sposb zrw-nowaony. Wymaga to lepszego zrozumienia zrwnowa-onego korzystania z gleby oraz ekosystemw ldowych i wodnych, a nowe korzystne rozwizania ich wykorzy-stywania musz by szybciej wdraane do praktyki. Nowe rozwizania technologiczne s niezbdne do radzenia so-bie ze zmianami w dostpnoci tych zasobw oraz do lep-szego ich wykorzystania poprzez racjonalne zastosowanie substancji stymulujcych ich funkcjonowanie (nawozy, rodki ochrony rolin czy skadniki odywcze). To oznacza optymalizowanie techniki rolniczej i hodowlanej. Analizu-jc moliwoci wykorzystania zasobw dla biogospodarki naley rwnie uwzgldni skutki zmian klimatycznych. Bazujc na efektywnoci wykorzystania zasobw, poten-cja biomasy musi by traktowany z zachowaniem kryte-riw jego optymalnego przetwarzania. Dzisiaj ju nie ma wtpliwoci, e efektywniejsze wykorzystanie produktw i rozwiza ekologicznych moe pomc wiatu w realiza-cji celw zwalczania godu i ubstwa okrelonych przez ONZ w Millenium Goals (www.un.org/millenniumgoals).



Dla lepszego ukierunkowania programu bada su-

cych biogospodarce naley zwikszy nacisk na ekono-

miczne aspekty wykorzystania zasobw i ustanowienie

przepisw regulujcych ich wykorzystywanie. Musz by

one dostosowane do nowych wymogw, tak aby badania

okrelone w strategicznych programach badawczych byy

skutecznie i efektywnie wdraane w praktyce. Wane jest,

aby fi nansowanie bada i upowszechnianie ich wynikw

byo ze sob powizane. Waciwego usytuowania w fi -

nansowaniu, zarwno budetowym, jak i pozabudeto-

wym, wymaga rwnie infrastruktura badawcza, ktra po-

winna by unowoczeniana w sposb cigy, dopasowujc

jej standardy do zmieniajcych si wyzwa. Formuowane

powszechnie opinie wskazuj, e zwikszanie nakadw

na badania i rozwj jest bezwzgldnie konieczne, jeli

zasoby rodowiska naturalnego maj by dostpne w wy-

starczajcych ilociach i oczekiwanych standardach jako-

ciowych. Maksymalny potencja biogospodarki moe by

wykorzystany tylko dziki realizacji interdyscyplinarnych

bada. Powinny by opracowane rozwizania dostarczaj-

ce wiarygodnej wiedzy z zakresu oceny konkurencyjnoci

i sugestii odnonie zrwnowaonego podejcia technolo-

gicznego. Kolejnym warunkiem pomylnego rozwoju bio-

gospodarki jest bliskie powizanie dziaalnoci prywatnej

z badaniami w sektorze publicznym. Istniejce utrudnie-

nia komercyjnego wykorzystania nowych wynikw ba-

da musz zosta rozwizane. Warunki wsppracy i sy-

nergii pomidzy publicznymi instytucjami badawczymi

a zakadami przemysowymi rnej wielkoci i w rnych

branach s wane dla osignicia maksymalnego efektu

rozwoju przedsibiorczoci w sferze biogospodarki. Nowy

typ powiza, jak np. klastry, sieci i sojusze innowacji dla

projektw open innovation i nietypowe sojusze pomi-

dzy sektorami, ktre dotychczas rzadko wsppracoway,

bd odgrywa wan rol w rozwoju poszczeglnych

bran dziaajcych w obszarze biogospodarki.

Wane dla rozwoju biogospodarki bd badania reali-

zowane we wsppracy midzynarodowej. Poniewa mi-

dzynarodowe i wiatowe zasoby funkcjonujce w ekosys-

temach s zagroone, planowany w Polsce program bio-

gospodarki powinien nawizywa do programw z tego

zakresu, zwaszcza w pastwach UE. Skuteczna budowa

programu biogospodarki wymaga bdzie rwnie wik-

szej otwartoci w komunikacji z opini publiczn, zwasz-

cza jeli chodzi o tematyk bada w obszarach newralgicz-

nych, np. GMO. Ich realizacja powinna zapewni zrwno-

waony rozwj i innowacyjno, take przy uwzgldnieniu

planowanych dziaa w ramach tzw zazielenienia (Zie-

lonego Wzrostu). Przedsibiorcom zaley na wprowadza-

niu nowych produktw i procesw oraz na pozytywnym

rozwoju rynku. W tych dziedzinach naley zwikszy wy-

korzystanie istniejcej wiedzy o rynku bioproduktw, tak

by wpyn na ksztat orientacji programw badawczych,

a system rzdowych zacht i instrumentw fi nansowania

powinien by dostosowany do warunkw gospodarczych

kraju i ekonomicznych podmiotw gospodarczych.

ROZWIZANIA WARUNKUJCE REALIZACJ

PROGRAMU BIOGOSPODARKA 2020

Aby pomc w sformuowaniu programu, a nastpnie

strategii bada w obszarze biogospodarki, konieczne jest

podjcie dziaa integrujcych zarwno rodowisko na-

ukowe, jak i administracyjne z przedstawicielami biznesu.

Wydaje si, e najkorzystniejszym rozwizaniem bdzie

powoanie na moliwie najwyszym szczeblu decyzyjnym

Rady ds. Biogospodarki. Rada ta, powoana jako ciao

o ponadresortowym zakresie zada, powinna by utwo-

rzona zarzdzeniem Prezesa Rady Ministrw (podstawa

prawna: przepisy art. 12, ust. 4, pkt 5 ustawy z 8 sierpnia

1996 r. o organizacji i trybie pracy RM oraz o zakresie

dziaania ministrw). Powinna ona peni funkcj inte-

gratora zaplecza naukowo-badawczego z przemysem

w procesie wyznaczania priorytetw w poszczeglnych

obszarach biogospodarki. Na rysunku 5 przedstawiono

propozycje usytuowania i powiza merytorycznych Rady

ds. Biogospodarki.

Realizacja wanych kompleksowych bada interdyscy-

plinarnych stanowicych podstaw racjonalnej biogospo-

darki jest potrzeb wskazywan w dyskusji o dokumen-

tach, ktre KE planuje opublikowa w 2012 roku :

Komunikacie Komisji Europejskiej Europejska stra-

tegia i plan dziaania w kierunku zrwnowaonej bio-

gospodarki do 2020 roku ,

Europejskim Partnerstwie Innowacyjnym (www.euro-

parl.europa.eu/sides...) Agricultural productivity and

Sustainability w czci dotyczcej wydajnoci i zrw-

nowaonej produkcji w rolnictwie;

Obecnie realizowane s ju:

Inicjatywy Wsplnego Planowania (eur-lex.europa.eu/

Notice...) dotyczce Rolnictwa, bezpieczestwa yw-

noci i zmian klimatu, Zdrowej diety dla zdrowego

ycia oraz Zdrowia i produktywnoci mrz i oce-

anw,

a take

Wsplna Polityka Rolna w kierunku 2020 roku.

Powoana zarzdzeniem Prezesa Rady Ministrw,

ponadresortowa w swoim charakterze, Rada ds. Biogo-

spodarki zapewni powinna skuteczne oddziaywanie na

zakres realizowanych bada i ich efektywne powizanie

z praktyk w celu realizacji podstawowego zadania, ja-

kim w biogospodarce jest racjonalne wykorzystanie zaso-

bw wiata rolinnego, zwierzcego i mikroorganizmw.

Zadaniem tej Rady powinno by okrelenie priorytetw

w zakresie bada sucych celom rozwoju biogospodarki.

Rada ds. Biogospodarki powinna wyznaczy cele zwiza-

ne z kluczowymi zagadnieniami w zakresie bezpiecze-

stwa ywnociowego i jakoci ywnoci, zrwnowaone-

go wykorzystywania zasobw naturalnych oraz waciwej

integracji poszczeglnych ogniw w acuchu procesw

i usug w ramach biogospodarki.

Przy opracowywaniu programu Biogospodarki nie-

zbdne bdzie okrelenie rozwiza gwarantujcych, by

11

w wyniku podjtych dziaa uzyska rezultat w postaci wysokiej jakoci produktw. W budowie programu Bio-gospodarki niezbdne bdzie powizanie przyjtych prio-rytetw w systemie obejmujcym badania, transfer wiedzy i procesy innowacyjne z kryteriami racjonalnoci ekono-micznej, aspektami ochrony przyrody i uzasadnieniem spoecznym. Strategiczny program biogospodarki powi-nien mie solidn podstaw naukow i by nakierowany na osiganie dalekosinych celw. Naley zapewni pod-stawy prawne jego funkcjonowania przy uwzgldnieniu uwarunkowa ekonomicznych i spoecznych. Dynamiczne modele rozwoju poszczeglnych dziedzin nauki i gospo-darki powinny sta si podstaw opracowania scenariuszy rozwoju biogospodarki z uwzgldnieniem rednio- i du-gookresowych perspektyw spoeczno-gospodarczych. Dla wzmacniania konkurencyjnoci w wymiarze euro-pejskim szczeglnie wane jest, przy budowie programu biogospodarki, zapewnienie przyjaznego otoczenia pro-wadzeniu dziaalnoci w tym obszarze, co wie si nie tylko z redukcj obcie administracyjnych, ale te z d-eniem do zapewnienia klimatu sprzyjajcego rozwojowi przedsibiorczoci. Wikszo podmiotw gospodarczych biorcych udzia w dziaaniach na rzecz biogospodarki to mikro oraz mae i rednie przedsibiorstwa (MMP). Sto-sowane krajowe instrumenty opisujce i ksztatujce ich dziaalno, aby by w peni skuteczne, musz bazowa na dziaaniach zapewniajcych ich rozwj. W tym kontek-cie bardzo wane jest pene zastosowanie zasady Przede wszystkim MMSP (Think Small First) oraz implementa-cja Small Business Act (SBA). Uzgodnione oczekiwania

obejmujce: lepsze regulacje, atwiejszy dostp do kapi-tau oraz dostp do rynkw, w powizaniu z rynkowymi instrumentami fi nansowymi, takimi jak fundusze kapitau wysokiego ryzyka, instrumenty dune (kredyty, poyczki, porczenia) lub ulgi podatkowe, powinny zapewni lep-sze warunki dziaania MMSP. Szczeglnie potrzebne jest wspieranie powstawania i rozwoju przedsibiorstw dzia-ajcych na rynku nowych i zaawansowanych technologii. Niezbdne jest podjcie zintensyfi kowanych dziaa ma-jcych na celu obnianie barier w transgranicznym prze-pywie inwestycji, w tym przede wszystkim inwestycji funduszy typu venture capital, co powinno przyczyni si do obnienia kosztw transakcyjnych, a przez to zapewni budow otwartego i bardziej konkurencyjnego europej-skiego rynku fi nansowego. Korzystne dla MMSP byyby rwnie instrumenty uatwiajce czenie si podmiotw aplikujcych do programw wsparcia w powizania ko-operacyjne i konsorcja. Polityka w zakresie konkurencji i reguy pomocy publicznej stanowi wany czynnik dla gospodarczego wzrostu, szczeglnie jeli przyczyniaj si do dynamicznego rozwoju nowych przedsibiorstw. Efektywne stosowanie zasad pomocy publicznej oznacza nienaduywanie ich w sposb interwencjonistyczny i pro-tekcjonistyczny. Jednym z kluczowych wyzwa stojcych przed gospo-dark polsk i planami rozwoju dziaa w obszarze biogo-spodarki bdzie wczenie sektora MMP, odgrywajcego kluczow rol w gospodarce, w globalny acuch dostaw. Dla osignicia tak postawionego celu potrzebni s dyna-miczni przedsibiorcy, ktrzy bd dobrze przygotowa-

Rys. 5. Propozycja usytuowania i powiza merytorycznych Rady ds. BiogospodarkiFig. 5. Proposal for location and substantive links of the Bio-economy Board.



Rada ds. BiogospodarkiThe Bio-economy Board

Instytuty badawczeResearch institutes

Uczelnie wyszeUniversity

PRZEMYSINDUSTRY

Jednostki PANInstitutes of the Polish Academy of Sciences

Instytucje nadzoru merytorycznego (MRiRW, MG, MZ, M, PAN)

Institutions supervision over substantial activity

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego

The Ministry of Science and Higher Education


ni do korzystania z moliwoci, jakie daje globalizacja i przyspieszenie zmian technologicznych. Dlatego szcze-glnie wane jest udzielanie wsparcia i zacht dla MMP celem ich trwaego wyjcia na rynek. Dla osignicia tego celu konieczne s inwestycje i poprawa dostpu do tech-nologii, dziaania na rzecz wzmocnienia kapitau ludz-kiego, w tym rwnie uatwienia w dostpie do nowych praktyk biznesowych. Ponadto odpowiednie promowanie i wspieranie dziaa w sferze biogospodarki powinno po-zytywnie wpyn na wzrost udziau w planowanym pro-gramie przedsibiorstw, co porednio moe mie wpyw na zatrudnienie. To z kolei moe pozytywnie wpyn na wizerunek pastwa i wysokie miejsce polskiej gospodarki w rankingach biznesowych. Podejmowane na forum Unii Europejskiej dziaania zwizane z popraw efektywnoci wykorzystywania za-sobw istniejcych ekosystemw, w tym produktw po-wstajcych w wiecie rolin, zwierzt i mikroorganizmw, wskazuj, e rwnie w Polsce wskazane jest ich racjonal-ne zagospodarowywanie. Celem gwnym planowanego programu biogospodarki w Polsce powinno by: poprawienie konkurencyjnoci nauki i sektorw zwi-

zanych z biogospodark zarwno na rynku wewntrz-nym, jak i na arenie midzynarodowej;

zwikszenie innowacyjnoci polskiej biogospodarki poprzez wykorzystanie wynikw bada naukowych;

wzmocnienie wsppracy pomidzy jednostkami ba-dawczymi i przedsibiorcami bezporednio zaintereso-wanymi zastosowaniem wynikw bada w prowadzo-nej dziaalnoci w obszarze biogospodarki.

Natomiast cele szczegowe to: opracowanie i wdroenie oryginalnych innowacyjnych

rozwiza technologicznych, technicznych i organiza-cyjnych bazujcych na wynikach bada naukowych;

pobudzenie efektywnej wsppracy, bazujcej na kom-plementarnoci kompetencyjnej oraz optymalnym wykorzystaniu infrastruktury badawczej, pomidzy jednostkami naukowymi oraz jednostkami naukowymi i przedsibiorcami;

poprawa poziomu i skutecznoci bada w obszarze bio-gospodarki;

rozwj kadry sektora badawczego zaangaowanego w badania stosowane na rzecz biogospodarki.

Precyzyjny dobr tematyki projektw badawczych w obszarze biogospodarki, zwaszcza o charakterze inter-dyscyplinarnym i wielodziedzinowym, przyczyni si po-winien do integracji rozproszonego rodowiska naukowe-go w Polsce oraz osignicia nowej jakoci prowadzonych bada naukowych i prac rozwojowych, a take poprawy konkurencyjnoci sektorw wchodzcych w obszar dzia-ania biogospodarki.

PODSUMOWANIE

Z przedstawionych rozwaa wynika, e badania na-ukowe i innowacje s kluczowymi narzdziami wzmac-niajcymi konkurencyjno i wzrost gospodarczy, a take pomagajcymi w przeciwdziaaniu skutkom negatywnych zmian globalnych. Poprawa warunkw ramowych dla pro-wadzenia dziaalnoci badawczej i innowacyjnej powinna zapewni waciwy poziom fi nansowania bada nauko-wych, a take doprowadzi do ich realizacji w powiza-niach interdyscyplinarnych w ramach planowanego pro-gramu biogospodarki. Szans na zwikszenie efektywnoci wykorzystania wynikw bada w praktyce wydaje si by jasne okrele-nie celu programu biogospodarki przez Rad ds. Biogo-spodarki powoan na najwyszym poziomie decyzyjnym. Rada ta, w porozumieniu z podmiotami zainteresowanymi praktycznym zastosowaniem wynikw bada w kontek-cie potrzeb prowadzonej dziaalnoci gospodarczej na rzecz biogospodarki, powinna wskaza priorytety i skal ich koniecznego fi nansowania. Wsprealizacja projektw w partnerstwie podmiotw o komplementarnych kompe-tencjach mogaby wytworzy warto dodan zarwno w odniesieniu do rozwiza bdcych przedmiotem pro-jektu realizowanego w ramach biogospodarki, jak i efek-tywniejszego wykorzystania infrastruktury badawczej, a take rozwoju kompetencji kadry naukowej i kadry pod-miotw wdraajcych rozwizania innowacyjne. Wymaga to zdecydowanych i twrczych dziaa ze stro-ny wszystkich potencjalnych uczestnikw procesu decyzyj-nego zwizanego z ustanowieniem i realizacj programu biogospodarki, w tym zwaszcza decydentw politycznych, gospodarczych i naukowcw. Warunkiem bardzo wanym dla efektywnych dziaa w ramach planowanego programu biogospodarki, poza zagadnieniami zwizanymi z jego fi nansowaniem i spj-noci realizowanych polityk, jest zapewnienie warunkw dla dynamicznego rozwoju przedsibiorstw, ze szczegl-nym uwzgldnieniem MMP. Mona to osign poprzez: popraw sytemu regulacji gospodarczych poprzez ich

uproszczenie i obnienie poziomu reglamentacji dzia-alnoci gospodarczej,

promowanie samoregulacji, dobrowolnych regulacji wprowadzanych przez przedsibiorcw oraz zapew-nienie udziau rodowiska gospodarczego w tworzeniu regulacji (system konsultacji),

zwikszanie transparentnoci funkcjonowania instytu-cji fi nansowych i przedsibiorstw,

wspieranie rozwoju funduszy kapitau wysokiego ryzy-ka PE/VC,

wspieranie powstawania i rozwoju instytucji fi nansuj-cych przedsibiorstwa, w tym funduszy poyczkowych i porczeniowych,

13

rozwj alternatywnych rde fi nansowania dziaalnoci gospodarczej, tj. leasingu, factoringu, forfaitingu itp.

promocj i zwikszanie udziau MMP w systemie zamwie publicznych, w tym uatwianie tworzenia konsorcjw MMP i wspieranie wsplnego dziaania, w szczeglnoci w ramach zamwie publicznych.

Przepisy stosownych rozwiza winny zatem tworzy otoczenie prawne dla takich dziaa i wspiera perspekty-w stabilnego rozwoju przedsibiorczoci na wiele lat do przodu. Generalnie mona stwierdzi, e celem dziaalnoci wszystkich rodowisk, ktrych zakres kompetencji obej-muje zagadnienia zwizane z biogospodark, powinna by realizacja efektywnej wsppracy w ramach polityki na-ukowej kraju zintegrowanej z polityk gospodarcz. Roz-winicie, a w pewnych obszarach wytworzenie trwaych powiza prawnych i ekonomicznych podmiotw uczest-niczcych w dziaaniach na rzecz wdraania wynikw ba-da w obszarze biogospodarki przyczyni si do rozwoju w naszym kraju polityki proinnowacyjnej.

LITERATURA

ec.europa.eu/agriculture/cap-post-2013/.../index_en.htmeur-lex.europa.eueur-lex.europa.eu/Notice.do/mode... JPIs Joint Programming In-

itiatives

Komunikat Komisji Europejskiej Europa 2020 - Strategia na rzecz inteligentnego i zrwnowaonego rozwoju sprzyjajce-go wczeniu spoecznemu, COM(2010) 2020.

Komunikat Komisji Europejskiej Europejska strategia i plan dziaania w kierunku zrwnowaonej biogospodarki do 2020

roku.

Komunikat Komisji Europejskiej Najpierw myle na ma skal. Program Small Business Act dla Europy, COM(2008)374.

Komunikat Komisji Europejskiej Zintegrowana polityka przemysowa w dobie globalizacji, COM(2010) 614.

Komunikat Komisji Europejskiej Unia innowacji, COM(2010)546.

Komunikat Komisji Europejskiej Budet z perspektywyEu-ropy 2020, COM(2011)500.

Konferencja naukowa w Brukseli 20.09.2011.More Research for Europe. Towards 3% of GDP. Communica-

tion from the Commission. COM (2010) fi nal. Brussels .

www.mrr.gov.pl Rozwj Regionalny Informacja o realizacji Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015 w roku 2009.

www.mg.gov.pl/.../KrajowyProgramReformnalata20082011www.bip.nauka.gov.pl/_.../ Krajowy Program Badawww.toad.cor.europa.eu/ViewDoc.aspx/doc...ad+hocwww.un.org/millenniumgoalswww.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do/...=-//EP//... European

Innovation Partnership

www.euractiv.pl/.../unia-innowacji-elementem-strategii--ue-2020-002121

Plewa J. Propozycja stanowiska Komisji Europejskiej w sprawie fi nansowania WPR.

Zalecenia Rady Europejskiej z dnia 27 kwietnia 2010 r. SEK(2010)488 w sprawie oglnych wytycznych dla polity-ki gospodarczej pastw czonkowskich i Unii. Zintegrowane wytyczne dotyczce strategii Europa 2020 cz I i II.

E.K. Chyek, M. Rzepecka

BIO-ECONOMY COMPETITIVENESS AND THE

SUSTAINABLE USE OF RESOURCES

Summary

Use of resources in the world of plants, animal and micro-or-ganisms, with the support of the: biotechnology, genetics, chem-istry, or science economics can provide both the consumer and the economy of the Union of the expected results. Development of research for the rational management of these resources in con-junction with the application of innovative solutions that improve the effi ciency of its use creates a new area of activities under the name bio-economy. Bio-economy covers practically all sectors and related services that produce, process or use biological re-sources in any form. In addition, bio-economy provides strategic over-sectors integrating form of action affecting economic devel-opment, and shall be entered in a parent now, interdisciplinary ap-proach to the funding of research in the area of the bio-economy included are also the issues of energy generated from renewable energy sources, as well as processes, inter alia, such industries as textile, paper, and part of chemical, cosmetic and pharmaceutical industries. The article discusses the determinants of development bio-economy and identifi es the action to be taken to the program bio-economy in Poland could be developed and implemented.

key words: bio-economy, biological resources, biodiversity, sustainable development, agriculture, economy, science policy, innovation



Abstrakt. Przeprowadzono analiz podmiotw zajmujcych si

gospodarowaniem wod, zwracajc szczegln uwag na cele,

jakie podmioty te powinny realizowa. Poddano take analizie

i ocenie stan aktualny realizacji tych celw oraz zwrcono uwa-

g na problemy warunkujce obecny stan gospodarowania wod

w obszarach wiejskich. Problemy aktualnego niekorzystnego sta-

nu gospodarowania wod mog by rozwizane, lecz wymaga to

strukturalnych zmian. Naley poprawi organizacj gospodaro-

wania wod i nadzr nad tym gospodarowaniem, poprawi stan

wiedzy i umiejtnoci podmiotw gospodarujcych wod oraz

zwikszy rodki fi nansowe na utrzymanie urzdze melioracji

wodnych i budow nowych. Modernizacja systemw meliora-

cyjnych powinna uwzgldnia dotychczasowe dowiadczenia,

a take prognozy warunkw, w jakich bd one funkcjonowa.

Modernizacja powinna uwzgldnia zarwno postp techniczny,

uwarunkowania ekonomiczne, system zarzdzania, jak i wy-

magania ochrony rodowiska. Gospodarowanie wod powinno

mie charakter systemowy i odbywa si w granicach zlewni

hydrologicznej. Odpowiedzialno za zorganizowanie systemu

gospodarowania wod oraz za nadzr i kontrol nad tym go-

spodarowaniem powinna spoczywa na organach porozumienia

midzygminnego albo zwizku midzygminnego. Zrwnowa-

one gospodarowanie wod wymaga innowacyjnych procedur

ewidencjonowania, monitoringu, operacyjnego planowania, re-

agowania i kontroli. Procedury te mog powsta w okresie kilku

lat, w wyniku szeroko zakrojonych, interdyscyplinarnych strate-

gicznych prac badawczo-rozwojowych, wspieranych fi nansowo

przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju.

sowa kluczowe: woda, organizacja, gospodarowanie, nawodnie-

nia, odwodnienia

Gospodarowanie wod w sektorze rolno-ywnociowym i obszarach wiejskich

w warunkach nowych wyzwa i ogranicze

1Edmund Kaca, 2Andrzej Drabiski, 3Krzysztof Ostrowski, 4Edward Pierzgalski, 5Czesaw Szafraski

1Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, 2Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocawiu, 3Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, 4Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, 5Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

WSTP

We wspczesnym rozumieniu gospodarowanie wod

jest to proces pozyskiwania, gromadzenia, uytkowania

i ochrony wody, a take usuwania jej nadmiarw i ograni-

czania zagroe z ni zwizanych, jak rwnie agodzenia

niedoborw wody i ich likwidacji. Jedn z form gospoda-

rowania jest racjonalne gospodarowanie, czyli takie, ktre

optymalizuje korzyci. Z reguy korzyci te maj charak-

ter ekonomiczny. W obliczu wspczesnych wyzwa roz-

wojowych coraz mocniej akcentuje si pozaekonomiczne

kryteria wyboru (rodowiskowe, spoeczne, etyczne itp.).

W tym przypadku gospodarowanie wod najbardziej ra-

cjonalne z punktu widzenia jednych korzyci, nie musi by

optymalne z punktu widzenia innych. Fakt ten komplikuje

problem zdefi niowania racjonalnoci gospodarczej. Do ra-

cjonalnego gospodarowania zmusza okresowa szczupo

zasobw wodnych.

Gospodarowanie wod jest realizowane przez okrelo-

ne podmioty. Ich organizacja, umiejtnoci i wyposaenie

oraz uwarunkowania zewntrzne (otoczenie) wpywaj na

racjonalno tego gospodarowania.

W artykule przeprowadzono analiz podmiotw zaj-

mujcych si gospodarowaniem wod w sektorze rolno-

-spoywczym i obszarach wiejskich, zwracajc szczegln

uwag na cele, jakie podmioty te powinny realizowa. Pod-

dano take analizie i ocenie stan aktualny realizacji tych

celw oraz zwrcono uwag na problemy warunkujce

obecny stan gospodarowania wod w obszarach wiejskich.

Problemy aktualnego niekorzystnego stanu gospodarowa-

nia wod mog by rozwizane, lecz wymaga to struktu-

ralnych zmian. Celem zmian powinien by nowy system

gospodarowania wod, ktry bdzie w stanie sprosta wy-

zwaniom stojcym przed sektorem rolno-ywnociowym

i obszarami wiejskimi. Zarys wizji takiego systemu podano

na zakoczenie pracy. System ten powinien by rozwijany

w oparciu o wyniki prac badawczo-rozwojowych (B+R)

w ramach strategicznego programu badawczego.

Autor do korespondencji:

Edmund Kaca

e-mail: [email protected]

tel. +48 22 6283763, faks:+48 22 7357506

Praca wpyna do redakcji 11 padziernika 2011 r.

Polish Journal of Agronomy2011, 7, 1421

15

PODSTAWY METODYCZNE OPRACOWANIA

Podstaw opracowania stanowiy informacje staty-

styczne oraz dostpne w literaturze opisy dotyczce pod-

miotw gospodarujcych wod w sektorze rolno-ywno-

ciowym i obszarach wiejskich, celw, jakie te podmioty

powinny realizowa i sposobu ich realizacji, aktualnego

stanu ilociowego i jakociowego infrastruktury wodno-

-melioracyjnej sucej tym podmiotom w gospodarowa-

niu wod.

W pracy wykorzystano corocznie publikowane przez

GUS dane z lat 19962010 (GUS Ochrona rodowiska). W publikacjach GUS, w czci dotyczcej omawianych tu zagadnie, rdem danych liczbowych byo prawie za-wsze Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Wykorzy-stano rwnie wnioski opracowane w ramach konferencji naukowo-technicznej organizowanej w dniach 12 grudnia 2010 r. w Instytucie Technologiczno-Przyrodniczym (ITP) w Falentach pod tytuem Uwarunkowania przebiegu skut-kw ekstremalnych zjawisk hydrologiczno-meteorologicz-nych w obszarach wiejskich (Kaca, 2011), a take konfe-rencji Wielowymiarowe walory stawowej produkcji ryb, ktra odbya si w 2010 roku w SGGW w Warszawie. Przy opisie zarysu wizji systemu gospodarowania wod w sektorze i obszarach wiejskich autorzy tego artykuu wy-korzystali swoj wiedz i dowiadczenie. Skorzystano tak-e z opisw systemw gospodarowania zasobami, wdroo-nych przepisami prawa: Ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wod i zbiorowym odprowadzaniu ciekw z 7 czerwca 2001 r. oraz Ustawy o zmianie ustawy o utrzymaniu czy-stoci i porzdku w gminach i niektrych innych ustaw z 1 lipca 2011 r., jak rwnie z dowiadczenia we wdra-aniu innowacyjnego systemu gospodarowania wodami przez b. Instytut Melioracji i Uytkw Zielonych (IMUZ) w kocu lat dziewidziesitych w regionie grnej Noteci.

PODMIOTY GOSPODARUJCE WOD

Wody stanowi wasno Skarbu Pastwa, innych osb prawnych albo osb fi zycznych. Podmioty gospodarujce wodami w sektorze rolno-ywnociowym i obszarach wiej-skich mona traktowa jako te, ktre wykonuj prawa wa-cicielskie w stosunku do tych wd. Dla potrzeb tego opra-cowania do podmiotw gospodarujcych wodami w sektorze rolno-ywnociowym i obszarach wiejskich zalicza si: marszaka wojewdztwa, wykonujcego zadania z za-

kresu administracji rzdowej, w stosunku do wd istot-nych dla regulacji stosunkw wodnych na potrzeby rol-nictwa, sucych polepszaniu zdolnoci produkcyjnej gleby i uatwianiu jej uprawy,

waciciela nieruchomoci w granicach ktrej znajduj si wody stojce lub wody w rowach.

Szczeglna uwaga zostanie zwrcona na takie organi-zacje, jak spki wodne, tworzone m.in. do wykonywania zada zwizanych z gospodarowaniem wodami, waci-

cieli nieruchomoci oraz wojewdzkie zarzdy melioracji i urzdze wodnych, tworzone przez marszaka do realiza-cji zada mu powierzonych. Zgodnie z prawem wodnym, spki wodne s formami organizacyjnymi, ktre zrzeszaj osoby fi zyczne lub praw-ne i maj na celu zaspokajanie wskazanych ustaw Pra-wo wodne potrzeb w dziedzinie gospodarowania wodami. Mog by tworzone m.in. do wykonywania, utrzymywa-nia oraz eksploatacji urzdze sucych do ochrony przed powodzi oraz urzdze melioracji wodnych i prowadze-nia racjonalnej gospodarki na terenach zmeliorowanych. Spki wodne utrzymuj si ze skadek swoich czonkw. Mog rwnie korzysta z pomocy publicznej pastwa w formie dotacji podmiotowych z budetu pastwa oraz z pomocy fi nansowej jednostek samorzdu terytorialnego, otrzymywanej w szczeglnoci na biece utrzymywanie wd i urzdze wodnych oraz realizacj inwestycji. W przypadku braku spek wodnych zadania zwiza-ne z utrzymywaniem oraz eksploatacj urzdze meliora-cji wodnych szczegowych i prowadzeniem racjonalnej gospodarki na terenach zmeliorowanych powinni wyko-nywa rolnicy, kady w granicach swojej nieruchomoci, na ktrej znajduj si wody stojce lub wody w rowach. Oczywicie, w wikszoci przypadkw bez jakiej formy zorganizowania si rolnikw realizacja tych zada jest nie-moliwa, a przynajmniej bardzo utrudniona. Nadzr i kontrol nad dziaalnoci spek wodnych sprawuje starosta. Jeeli uchwalone przez spk wodn zajmujc si utrzymaniem urzdze melioracji wodnych szczegowych skadki i inne wiadczenia nie wystarczaj na wykonanie przewidzianych na dany rok zada statuto-wych, starosta moe wystpi do organw spki o pod-wyszenie wysokoci tych skadek lub innych wiadcze. Jeeli spka wodna zajmujca si utrzymaniem urzdze wykonanych przy udziale rodkw publicznych, mimo wystpienia starosty, nie podja odpowiedniej uchway, starosta moe, w drodze decyzji, podwyszy wysoko tych skadek lub innych wiadcze. Wojewdzkie zarzdy melioracji i urzdze wodnych s tworzone przez marszaka jako wojewdzkie, samorz-dowe jednostki budetowe do realizacji zada powierzo-nych marszakowi. Zajmuj si m.in.: przygotowaniem i realizacj zada inwestycyjnych

z zakresu melioracji wodnych podstawowych i szcze-gowych,

inicjowaniem i wspomaganiem procesu realizacji obiektw maej retencji,

utrzymaniem urzdze melioracji podstawowych (ka-nay, way przeciwpowodziowe, przepompownie, rol-nicze zbiorniki wodne, budowle i urzdzenia pitrz-ce),

utrzymaniem wd istotnych dla regulacji stosunkw wodnych dla potrzeb rolnictwa oraz innych wd, dla ktrych prawa wacicielskie wykonuje marszaek wo-jewdztwa,

E. Kaca i in. Gospodarowanie wod w sektorze rolno-spoywczym i obszarach wiejskich


prowadzeniem ewidencji wd, urzdze melioracji wodnych oraz zmeliorowanych gruntw.

CELE GOSPODAROWANIA WOD

Problematyka gospodarowania wod w obszarach wiej-skich obejmuje duy zakres dziaalnoci, od planistycznej i organizacyjnej, poprzez projektow i inwestycyjn, do dziaa eksploatacyjnych i modernizacyjnych. Praktycznie jednak sprowadza si do przedsiwzi, ktrych celem jest (Mosiej i in., 2011): ksztatowanie zasobw wodnych w rolniczej przestrze-

ni produkcyjnej, z uwzgldnieniem ich iloci i jakoci, przystosowanie obszarw do intensywnej produkcji

rolniczej, ochrona zasobw wodnych w skali gospodarstwa (cie-

ki, odchody zwierzce) oraz w skali jednostki teryto-rialnej (wie, gmina).

Do priorytetowych celw gospodarowania nale-y ochrona wd przed zanieczyszczeniami z rolniczych rde punktowych i obszarowych oraz ze rde komu-nalnych (cieki), retencjonowanie wd o dobrej jakoci w okresach ich nadmiaru oraz ochrona wd przed niewa-ciw lub nadmiern ich eksploatacj (Kaca, 2009). Cele te maj nie tylko znaczenie dla sektora rolno-ywnociowego i obszarw wiejskich, lecz rwnie dla caego spoecze-stwa polskiego, a nawet midzynarodowego. W oparciu o dostateczny zasb wody dobrej jakoci mona realizowa dalsze cele gospodarowania wod. Re-alizuje si je poprzez racjonaln alokacj dyspozycyjnych zasobw wody midzy rnorakie jej zastosowania. Zali-cza si do nich zaopatrzenie w wod ludnoci wiejskiej, gospodarstw oraz przemysu, gwnie rolno-spoywczego, ograniczanie skutkw susz, ochrona obszarw NATURA 2000, ekosystemw wodnych i od wd zalenych, a take zaspokojenie potrzeb wodnych rybactwa, w tym stawowe-go (Drabiski i in., 2010), energetyki wodnej, turystyki, sportu i rekreacji. W okresach intensywnych opadw desz-czu zasoby wody s nadmierne w stosunku do potrzeb, a nawet groce katastrofami. Wwczas gospodarowanie wod sprowadza si do walki z wod, a dokadniej do ograniczania skutkw powodzi i podtopie. Realizacja celw gospodarowania wod powinna by podporzdkowana wyzwaniom, ktre stoj przed sektorem rolno-ywnociowym i obszarami wiejskimi. S to: bez-pieczestwo zdrowotne ludzi mieszkajcych na wsi, do-brostan zwierzt, produkcja zdrowej ywnoci, zachowa-nie walorw krajobrazowych i rodowiskowych itp. Aktu-alny i przyszy stan gospodarowania wodami w obszarach wiejskich powinien by analizowany przez pryzmat tych wyzwa.

REALIZACJA CELW GOSPODAROWANIA WOD

Szczeglna rola gospodarki wodnej uwidacznia si w okresach wystpowania ekstremalnych warunkw hy-drometeorologicznych. Zalicza si do nich powodzie, podtopienia, niedobory opadw i susze o rnym nasile-niu. Szacuje si, e rednio w dorzeczu Wisy wiksze po-wodzie zdarzaj si co 5 lat, a w dorzeczu Odry co 7 lat. Powodzie opadowe procza letniego wystpuj najcz-ciej w poudniowej Polsce, w dorzeczu grnej Wisy oraz grnej i rodkowej Odry, natomiast wiosenne powodzie roztopowe w rodkowej czci kraju. W XX wieku wyst-pio okoo 35 powodzi o charakterze katastrofalnym (Do-browolski i in., 2008), przy czym w drugiej poowie tego stulecia wystpio prawie 600 powodzi o rnym stopniu nasilenia i zasigu. O saboci gospodarowania wodami w warunkach ich nadmiarw (powodzie, podtopienia) wiadcz towarzysz-ce tym zjawiskom due straty ekonomiczne, a nawet zda-rzenia katastrofalne. Przykadem tego moe by powd w dorzeczu Odry w lipcu 1997 r., w wyniku ktrej straty wyniosy ponad 9,7 mld z, z tego w rolnictwie 2,6 mld z, i powd w 2010 r. Wedug MSWiA straty spowodowane przez powodzie z 2010 r. byy ogromne i wyniosy prawie 12,5 mld z, poszkodowanych zostao prawie 70 tys. rodzin oraz ponad 105 tys. gospodarstw rolnych. Woda zalaa ob-szar o powierzchni ponad 680 tys. ha. Zostay uszkodzone way przeciwpowodziowe na dugoci prawie 9 km. Powodzie i podtopienia dotycz nie tylko dolin du-ych rzek. S one dotkliwe w dolinach maych rzek oraz na obszarach pozadolinowych. Przykadem tego moe by obszar szybko urbanizujcych si podwarszawskich Falent, gdzie niesprawne systemy drenarskie powoduj podtopienia gruntw ornych. Podtopienia te przenosz si na pobliskie zabudowania mieszkaniowe. Na fotografi i 1 przedstawiono baner wywieszony przez mieszkacw osiedla mieszkaniowego, poprzez ktry prosz o pomoc w naprawie systemw drenarskich.

Fot. 1. Apel mieszkacw domw z zalanymi piwnicami o napraw melioracji (fot. E. Kaca, 2011)

Photo 1. An appeal of the occupants of houses with fl ooded cellars for repairs to the water drainage system (photo E. Kaca, 2011).

17

Oprcz powodzi i podtopie, do ekstremalnych zja-wisk hydrometeorologicznych zalicza si susze. Susze hydrologiczne rednio pojawiaj si co 34 lata i mog zdarza si w rnych porach roku, najczciej jednak w lipcu. Wedug abdzkiego (2006), susze mog mie rne nasilenie i rny czas trwania. S susze umiarko-wane, silne i ekstremalne. W ostatnich 25 latach susze pojawiaj si coraz czciej, s coraz intensywniejsze i obejmuj znaczne obszary naszego kraju. Najgbsze wy-stpuj w niowej czci Polski. Do wyjtkowych naleaa dugotrwaa susza letnio-jesienna 1992 roku, zanikajca stopniowo dopiero w latach 19931994. O saboci gospodarowania wodami w warunkach susz wiadcz towarzyszce tym zjawiskom due straty ekono-miczne. Susze w 1982 r. i 1983 r. oraz w 1992 r. i 2003 r. obejmoway swym zasigiem prawie cay kraj. W ich wy-niku zanotowano znaczne zmniejszenie lub cakowit utra-t plonw. W latach 2000 i 2003 z powodu suszy plony w Polsce zmniejszyy si od 30 do 80%, za w latach 2005 i 2006 od 20 do 60%. W dolinach rzek najbardziej nara-one na straty s stawy rybne i ki grdowe (na glebach piaszczystych wyej pooonych). Na Kujawach w okresie ostatnich 100 lat zanotowano osiem susz o rnym nasile-niu trwajcych bez przerw przez 4 lata. W okresie 19992009 w woj. kujawsko-pomorskim rednie roczne straty w wyniku ekstremalnych zjawisk hydrometeorologicz-nych wynosiy okoo 265 mln z. W okresie niedoborw wody powinna rosn liczba i powierzchnia nawadnianych obiektw oraz objto zu-ywanej do nawodnie wody. Tej zalenoci, wiadczcej

o aktywnoci podmiotw gospodarujcych wod, nie ob-serwuje si w Polsce (rys. 1). Liczba nawadnianych obiek-tw, wielko nawadnianej powierzchni uytkw rolnych oraz ilo zuywanej wody ustabilizoway si na niskim poziomie. Dane statystyczne wskazuj, e zuycie wody nie zaley od warunkw pogodowych danego roku. W po-owie lat osiemdziesitych nawodnienia prowadzono na ponad 2 tys. obiektw, zajmujcych powierzchni ponad 300 tys. ha. Do nawodnie zuywano okoo 500 mln m3 wody i okoo 50 mln m3 ciekw. W roku 2009 nawod-nieniem objto tylko ok. 600 obiektw zajmujcych po-wierzchni 81 tys. ha. W tym roku zuyto do nawodnie tylko ok. 100 mln m3 wody i ok. 2 mln m3 ciekw. Kryzysowa sytuacja dotyczy szczeglnie nawodnie trwaych uytkw zielonych (TUZ). W 2007 r. nawodnie-nia te, przede wszystkim podsikowe, byy prowadzone tylko na 2% powierzchni trwaych uytkw zielonych. Oznacza to, e na 80% powierzchni wyposaonej w sy-stemy odwadniajco-nawadniajce funkcjonowao tylko odwodnienie.

UWARUNKOWANIA OBECNEGO STANU GOSPODAROWANIA WOD

Stan techniczny urzdze

Niekorzystny stan gospodarowania wod w ekstremal-nych warunkach hydrometeorologicznych jest warunko-wany niezadowalajcym stanem urzdze wodno-meliora-cyjnych. Przyczynami tego s niedofi nansowanie i saba

Rys. 1. Charakterystyka nawodnie uytkw rolnych: a) liczba nawadnianych obiektw, b) powierzchnia nawodnie [tys. ha], c) zuycie wody do nawodnie [mln m3]; (opr. E. Kaca na podstawie danych GUS (GUS Ochrona rodowiska, lata 20062010)

Fig. 1. Irrigation of agricultural lands: a) the number of irrigated objects, b) surface area of irrigated lands [thousand ha], c) water consumption for irrigation [million m3] (E. Kaca based on GUS data (GUS Ochrona rodowiska, years 20062010).

a b c

woda; water

cieki; sludge

E. Kaca i in. Gospodarowanie wod w sektorze rolno-spoywczym i obszarach wiejskich


organizacja podmiotw gospodaruj-cych wodami w sektorze rolno-ywno-ciowym i w obszarach wiejskich oraz

saby nadzr i kontrola nad organiza-

cjami odpowiedzialnymi za gospodark

wodn.

O stanie urzdze melioracji wod-

nych decyduje zakres robt utrzyma-

niowych i potrzeby ich modernizacji.

Z danych MRiRW wynika, e w 2009 r.

w Polsce rzeki nieuregulowane utrzy-

muje si tylko na 15% ich dugoci,

rzeki uregulowane na 35%, a way

przeciwpowodziowe na 74% ich du-

goci (w 2010 roku na 64% dugoci).

Odbudowy lub modernizacji wymaga-

j urzdzenia utrzymania wd na 35%

dugoci rzek uregulowanych i way

przeciwpowodziowe na ponad 41%

dugoci (tab. 1). Rwnie krytyczna jest

sytuacja rolniczych zbiornikw reten-

cyjnych i staww rybnych, penicych

nie tylko funkcje produkcyjne, lecz re-

tencyjne i przyrodnicze.

Urzdzenia melioracji szczego-

wych byy utrzymywane tylko na 49%

powierzchni zmeliorowanych gruntw

ornych (GO) (tab. 2). Urzdzenia na

18% tej powierzchni wymagay od-

budowy i modernizacji. Powierzchnia

wymagajca odbudowy rosa w tempie

8 tys. ha/rok. Jeszcze gorsza sytuacja

bya na trwaych uytkach zielonych

(TUZ). Tutaj utrzymywano urzdzenia

na tylko 33% powierzchni zmeliorowa-

nej, a na odbudow oczekiway urz-

dzenia na 32% powierzchni zmelioro-

wanej. Corocznie przybywao 9 tys. ha

powierzchni TUZ z urzdzeniami wy-

magajcymi odbudowy.

Finansowanie utrzymania i rozwoju

urzdze wodno-melioracyjnych

Ten niekorzystny obraz wynika

gwnie z niedostatku rodkw fi nan-

sowych przeznaczonych na utrzy-

manie, reinwestycje i nowe inwesty-

cje. Z inicjatywy Ministra Rolnictwa

w b. IMUZ wykonano szacunki potrzeb

fi nansowych podmiotw gospodaru-

jcych wod w rolnictwie i obszarach

wiejskich. Brano pod uwag trzy sce-

nariusze (warianty) poprawy sytuacji

(rys. 2). Z opracowa tych wynika,

Tabela.1. Odsetek urzdze melioracji wodnych podstawowych do odbudowy lub mo-

dernizacji oraz odsetek urzdze utrzymywanych w stanie sprawnoci i zdatnoci

technicznej stan na 31.12. 2009 (Kaca, Kaczmarczyk, 2011)

Table 1. Percent of basic reclamation facilities that need reconstruction or modernisa-

tion and percent of facilities in good working order state of 31.12.2009 (Kaca,

Kaczmarczyk, 2011).

Urzdzenia melioracji wodnych

podstawowych oraz regulacji

wd

Basic reclamation and water

regulation facilities

Stan ewidencyjny

Inventory

w tym urzdzenia:

including the facilities:

do odbudowy

lub

modernizacji

to be

reconstructed

or modernised

utrzymywane

maintained

jedn. miary

unit% %

Rzeki nieuregulowane

Non-regulated rivers

24,2 tys. km

24.2 thousand km0 15

Rzeki uregulowane

Regulated rivers

40,4 tys. km


Zbiorniki retencyjne rolnicze

Agricultural retention reservoirs

270 mln m3

270 million m313 83

Way przeciwpowodziowe

Flood embankments

8,5 tys. km


Stacje pomp melioracyjnych

Pumping stations

585 szt.

585 pieces32 95

Tabela 2. Odsetek urzdze melioracji wodnych szczegowych do odbudowy lub

modernizacji oraz odsetek urzdze utrzymywanych w stanie sprawnoci i zdatnoci

technicznej. Stan na 31.12.2009 (Kaca, Kaczmarczyk, 2011)

Table 2. Percent of detail reclamation facilities to be reconstructed or modernised and

percent of facilities in good working order state of 31.12.2009 (Kaca, Kaczmar-

czyk, 2011).

Urzdzenia melioracji

wodnych szczegowych

Detail reclamation facilities

Stan

ewidencyjny

Inventory

w tym urzdzenia:

including the facilities:

do odbudowy

lub modernizacji

to be reconstructed

or modernised

utrzymywane

maintained

mln ha

million ha% %

Melioracje GO

Reclamation of arable lands4,6 18 49

Melioracje TUZ

Reclamation of permanent

grasslands

1,8 32 33

e w przypadku wariantu zalecanego przez ekspertw Instytutu corocznie

na melioracje naleaoby przeznacza ok. 1,5 mld z, w tym na utrzymanie

w sprawnoci ponad 419 mln z, reinwestycje 748 mln z i inwestycje

nowe 445 mln. Szacunkw tych dokonano przy zaoeniu realizacji nast-

pujcych corocznych zada:

1. Utrzymywanie w zdatnoci i sprawnoci technicznej wszystkich, nie wy-

magajcych odnowy urzdze melioracji wodnych podstawowych i szcze-

gowych;

19E. Kaca i in. Gospodarowanie wod w sektorze rolno-spoywczym i obszarach wiejskich

2. Pena realizacja uzasadnionych inwestycji (reinwestycji) odtworze-niowych wynikych z potrzeb powstaych w danym roku;

3. Czciowa realizacja zalegych (z poprzednich lat) uzasadnionych inwestycji odtworzeniowych;

4. Realizacja inwestycji nowych dotyczcych tylko obiektw maej re-tencji wodnej oraz systemw doprowadzania i rozrzdu wody.

Kwoty przeznaczane na utrzymanie urzdze w sprawnoci tech-nicznej i urzdze odtwarzanych s mniejsze od zalecanych przez spe-cjalistw b. IMUZ. W 2009 roku na utrzymanie urzdze melioracji wodnych wydatkowano 324 mln z, w tym na utrzymanie melioracji podstawowych 184 mln z i melioracji szczegowych 139 mln z, za na realizacj nowych inwestycji ok. 190 mln z. redni statystyczny koszt utrzymania liniowych urzdze melioracji podstawowych i utrzy-mujcych wody (cieki uregulowane, cieki nieuregulowane, kanay, way przeciwpowodziowe) wynosi od 4 do 6 tys. z/km, za melioracyjnych stacji pomp 75 tys. z/szt. Na utrzymywanie utrzymywanych urzdze melioracji szczegowych rolnicy pacili rednio skadk w wysokoci 13 z/ha.

Organizacja podmiotw gospodarujcych wod

Inn przyczyn powodujc nieakceptowalny stan gospodarowania wod w obszarach wiejskich jest sabe zorganizowanie podmiotw go-spodarujcych wodami oraz saby nadzr i kontrola nad tymi organiza-cjami. Zarwno urzdzenia melioracji szczegowych, urzdzenia melio-racji podstawowych, jak i urzdzenia utrzymania wd tworz systemy wodno-melioracyjne. Utrzymanie w sprawnoci i waciwe uytkowa-nie tych systemw, jak rwnie gospodarowanie wod za ich pomo-c wymaga zespoowych form organizacji. Tak form organizacji s

spki wodne. Z danych GUS wynika jednak, e ponad 33% powierzchni zmeliorowanych uytkw rolnych nie jest objtych dziaal-noci spek wodnych. Odsetek ten cigle ronie z powodu zmniejszania si liczby spek wodnych. Ocenia si, e liczba spek wodnych zmniejsza si w tempie 55 rocznie. W 2009 roku ich liczba wynosia 2290. Wedug Delegatury NIK w Biaymstoku, ktra przedstawia wyniki kontroli utrzy-mania melioracji wodnych szczegowych w woj. podlaskim w latach 20072009, sp-ki wodne s organizacjami prymitywnymi, zarwno pod wzgldem zorganizowania, jak i kadry. Spki wodne powinny egzekwowa skadki, a nie radz sobie z tym problemem. Radykalnego wzmocnienia wymaga take kadra spek wodnych. NIK za taki stan wini rwnie starostw, poniewa starostowie: nie dokonywali przegldw i ocen stanu

utrzymywania urzdze melioracji wod-nych szczegowych, co uniemoliwiao prawidowe wykonywanie obowizkw w tym zakresie;

nie podejmowali dziaa majcych na celu upowszechnienie wrd wacicieli gruntw, na powierzchni ktrych dziaa-j urzdzenia melioracyjne, cicych na nich zada w zakresie waciwego utrzy-mania tych urzdze;

nie wystpowali do spek wodnych (SW) o podwyszenie skadek i innych wiad-cze, nie podejmowali decyzji o reakty-wacji lub likwidacji SW, nie inspirowali SW do dziaalnoci;

nie prowadzili postpowa w celu wy-dania decyzji ustalajcych wacicielom gruntw uchylajcym si od obowizku utrzymywania urzdze melioracji wod-nych szczegowych zakresu i terminu wykonania tego obowizku.

Rwnie wojewdzkie zarzdy melio-racji i urzdze wodnych maj problemy z realizacj zada powierzonych marszako-wi wojewdztwa. Problemy te wynikaj nie tylko z niedostatku rodkw fi nansowych, lecz rwnie z braku dobrze wyszkolonej kadry specjalistw. Wedug szacunkw Sto-warzyszenia Inynierw i Technikw Wod-nych i Melioracyjnych (SITWM) do koca 2014 roku z wojewdzkich zarzdw meliora-cji i urzdze wodnych odejdzie 33% wysoko kwalifi kowanej kadry technicznej posiadaj-cej uprawnienia zawodowe.

Rys. 2. Roczne wydatki na utrzymanie i inwestycje wg programu gospodarki wodnej rolnictwa na lata 20092013 (2015), w mln z/rok, wg b. IMUZ. Wa-riant 0 dotychczasowy, Wariant 1 minimalny, wariant II zalecany przez ekspertw b. IMUZ, wariant III maksymalny, wg wojewdzkich zarzdw melioracji i urzdze wodnych

Fig. 2. Annual expenses for the maintenance and investments acc. to the pro-gramme of water management in agriculture for the years 20092013 (2015) in million z a year (acc. to the former Institute for Land Reclamation and Grassland Farming). Variant 0 present, Variant 1 minimum, Variant II recommended by the experts of the former ILRGF, Variant III maximum, acc. to regional boards of reclamation and water facilities.

utrzymanie

maintenance

reinwestycje

re-investments

inwestycje nowe

new investments

0 I II III

wariant; variant


ZARYS WIZJI SYSTEMU GOSPODAROWANIA

WOD

Istnieje pilna potrzeba podjcia prac ukierunkowanych

na popraw obecnego stanu gospodarowania wodami w

sektorze rolno-ywnociowym i w obszarach wiejskich

(Kaca, Kaczmarczyk, 2011; Pierzgalski, 2011). Prace po-

winny by ukierunkowane na opracowanie i wdroenie no-

wego, innowacyjnego systemu gospodarowania wod, kt-

ry bdzie w stanie sprosta wyzwaniom, przed jakimi stoi

sektor rolno-ywnociowy i obszary wiejskie. Takie syste-

my powstaj w obszarze ochrony rodowiska. Przykadem

moe by wdroony w gminach system zbiorowego za-

opatrzenia w wod i zbiorowego odprowadzania ciekw,

a take system gospodarowania odpadami komunalnymi,

wprowadzany w ycie 1 stycznia 2012 r. ustaw z dnia

1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystoci

i porzdku w gminach oraz niektrych innych ustaw.

Gospodarowanie wod powinno mie charakter sys-

temowy i powinno odbywa si w granicach zlewni hy-

drologicznej. Odpowiedzialno za zorganizowanie syste-

mu gospodarowania wod w zlewni hydrologicznej oraz

nadzr i kontrol nad tym gospodarowaniem powinna

spoczywa na organach porozumienia midzygminnego

albo zwizku midzygminnego. System gospodarowania

wod moe skada si z midzygminnej jednostki or-

ganizacyjnej nie posiadajcej osobowoci prawnej albo

z przedsibiorstwa gospodarowania wodami w rozumieniu

przepisw prawa o swobodzie dziaalnoci gospodarczej,

albo te ze zlewniowej spki wodnej. Podmiot ten powi-

nien zajmowa si gromadzeniem i ochron wody, jej alo-

kacj midzy rnorakie zastosowania, jej uytkowaniem,

a take usuwaniem jej nadmiarw i ograniczaniem zagroe

z ni zwizanych. Dziaalno tego podmiotu powinna by

ukierunkowana na racjonalne gospodarowanie, czyli takie,

ktre optymalizuje nie tylko korzyci ekonomiczne kon-

sumentw i uytkownikw wody, lecz rwnie podejmuje

wspczesne wyzwania rozwojowe stojce przed sektorem

rolno-ywnociowym i obszarami wiejskimi.

Dziaalno takiego podmiotu bdzie skuteczna w przy-

padku wyposaenia go w specjalistyczne innowacyjne

procedury ewidencjonowania, monitoringu, operacyjnego

planowania, reagowania i kontroli. Przykadem s pro-

cedury wdroone w dolinowych systemach wodno-me-

lioracyjnych w zlewni rzeki Gsawka (sze gmin, po-

wierzchnia 583 km2) w regionie Noteci grnej w latach

dziewidziesitych ubiegego stulecia (Kaca 1991, 1996).

W zlewni rzeki Gsawka wdroono procedury zlewniowe-

go gospodarowania wod, dotyczce operacyjnego plano-

wania, realizacji i kontroli rozrzdu wody zgromadzonej

w zbiornikach retencyjnych i wody pyncej w Gsawce,

a take procedury gospodarowania wod przez jej uyt-

kownika i konsumenta, tj. stawy rybne, systemy meliora-

cyjne (nawodnie, odwodnie) uytkw zielonych i grun-

tw ornych, systemy gospodarowania wod w zakadach

przemysu rolno-spoywczego, systemy wodno-kanaliza-

cyjne itp.

Prace nad systemem innowacyjnych procedur wspo-

magania gospodarowania wod w zlewni oraz nad pro-

cedurami gospodarowania wod przez uytkownikw

i konsumentw wody to typowa dziaalno badawczo-roz-

wojowa, z pracami rozwojowymi i wspierajcymi je bada-

niami stosowanymi i przemysowymi, ktra powinna by

fi nansowana przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju.

WNIOSKI

1. Narasta ryzyko wystpienia gronych w skutkach

powodzi, podtopie i susz. Obecne systemy gospodaro-

wania wod nie s wydolne i nie mog skutecznie prze-

ciwstawi si tym zjawiskom. Straty spowodowane przez

powodzie i susze s ogromne, a przez to spoecznie i go-

spodarczo nieakceptowalne.

2. Melioracje wodne s elementem obiegu wody

w zlewni rzecznej, czyli integraln czci gospodar-

ki wodnej. Od stanu urzdze wodnych w duej mierze

zale, oprcz produkcji rolinnej, take czynniki bilan-

su wodnego (odpyw, parowanie, retencja) w zlewniach

rzecznych i stan wd w rzekach, w tym wezbrania powo-

dziowe i niwki.

3. Niekorzystny stan gospodarowania wod jest wa-

runkowany sabym zorganizowaniem podmiotw gospo-

darujcych wodami. Podmioty te s niedostatecznie nadzo-

rowane i kontrolowane. Ich dziaalno jest niedofi nanso-

wana i opiera si na urzdzeniach wodno-melioracyjnych

o niskim stanie technicznym. Maj problemy we wdraa-

niu innowacyjnych procedur organizowania, planowania,

realizacji i kontroli gospodarowania wod.

4. Istnieje pilna potrzeba podjcia prac nad zmian

obecnego stanu. Wspczesne wymagania nowoczesnego

(precyzyjnego) rolnictwa, ochrony rodowiska i zmian kli-

matu wskazuj na konieczno technicznej modernizacji

istniejcych systemw i urzdze melioracyjnych oraz po-

prawy organizacji ich obsugi i utrzymania. Naley popra-

wi organizacj gospodarowania wod i nadzr nad tym

gospodarowaniem, poprawi stan wiedzy i umiejtnoci

podmiotw gospodarujcych wod oraz zwikszy rod-

ki fi nansowe na utrzymanie urzdze melioracji wodnych

i budow nowych. Modernizacja systemw melioracyj-

nych powinna uwzgldnia dotychczasowe dowiadcze-

nia, a take prognozy warunkw, w jakich bd one funk-

cjonowa. Modernizacja powinna uwzgldnia zarwno

postp techniczny, uwarunkowania ekonomiczne, system

zarzdzania, jak i wymagania ochrony rodowiska.

5. Gospodarowanie wod powinno mie charakter sy-

stemowy i odbywa si w granicach zlewni hydrologicznej.

Odpowiedzialno za zorganizowanie systemu gospodaro-

wania wod oraz za nadzr i kontrol nad tym gospoda-

rowaniem powinna spoczywa na organach porozumienia

midzygminnego albo zwizku midzygminnego.

21E. Kaca i in. Gospodarowanie wod w sektorze rolno-spoywczym i obszarach wiejskich

6. Zrwnowaone gospodarowanie wod wymaga in-

nowacyjnych procedur ewidencjonowania, monitoringu,

operacyjnego planowania, reagowania i kontroli. Procedu-

ry te mog powsta w okresie kilku lat, w wyniku szeroko zakrojonych, interdyscyplinarnych strategicznych prac ba-dawczo-rozwojowych, wspieranych fi nansowo przez Na-rodowe Centrum Bada i Rozwoju.

LITERATURA

Dobrowolski A., Ostrowski J., Zaniewska M., 2008. Struktura genetyczna powodzi powojennych w Polsce, opracowanie na zlecenie Ministra rodowiska.

Drabiski A., Jawecki B., Tokarczyk-Dorociak K., 2010. Rola staww rybnych typu karpiowego w gospodarce wod-nej

Polish Journal of Agronomy - iung.pulawy.pl · 3 Abstrakt. Wykorzystanie zasobów świata...

Documents

Transcript of Polish Journal of Agronomy - iung.pulawy.pl · 3 Abstrakt. Wykorzystanie zasobów świata...