POLISH-CANADIAN LITERARY MAGAZINE Rodowody · 2017-04-22 · Rodowody większości Polaków...
1
POLSKI SKLEP „ ZOFIA” 4007 KNIGHT STREET, VANCOUVER, V5N 3L9 TEL. 604-874-3338 PACZKI DO WSZYSTKICH KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ EKSPRESOWY PRZEKAZ PIENI DZY Godziny otwarcia: środa i czwartek od 10.00 do 17.00, pi¹tek i sobota od 10.00 do 15.00 no. 238 - April 2017 F ilmy na kasetach wideo i DVD, kosmetyki, zio³a, kawa, słodycze DUŻY WYBÓR PRODUKTÓW DELIKATESOWYCH POLISH-CANADIAN LITERARY MAGAZINE www.magazynaha.com Vancouver, British Columbia Barbara i Stelian Kulig zapraszają Julian Przyboś BLASK I CIEŃ Jest północ – i dno, i szczyt nocy – lecz… jest tak, jak gdybym tutaj, najniżej nad Wisłą pod jesionem wyniosłym przesuwał od wierzchołka – po pniu – do korzeni pełnię dzisiejszą nad nów dawno zaszły – pamiętam, zapomniałem – jakbym uchylał tę przestrzeń nieścisłą, a czas zawracał wstecz… …gdzie cyprys ciemny w słońcu i góra świecąca dźwiga złotą skałę – pamiętam, że zapomniałem – gdzie księżyc się odmienił wstecz ku nocy naszej, ku jednej sprzed tysiąca… Noc i dzień sprzed lat ilu? W jakich drzewach upłyną? Jesion ścięto w tym roku, liczę, słoje mnie mylą i próchno w mroku skrzy się. Góra równo z doliną. Słońce tam, na cyprysie, W interesuj¹cym wywiadzie na te- mat rodzinnych korzeni („Przegl¹d” nr 48 z 28 listopada (2005 – przyp. red.)) wypowiada K.T. Toeplitz myśl pobu- dzaj¹c¹ do refleksji. Pojawia się ona już w pierwszym zdaniu: „Wytworzy³ się teraz taki nastrój spo³eczny, który sk³ania ludzi do poszukiwania swoich korzeni...” Świadczy on „o potrzebie poczucia stabilności”, o tym, „ że lu- dzie chc¹ się czuć zakorzenieni w tym rozchybotanym świecie”. Nie ma powodu w¹tpić, że „nastrój genealogiczny” udzieli³ się niektórym ludziom, lecz nie jestem przekonany co do jego powszechności, jak rów- nież co do rzekomej potrzeby przy- gl¹dania się cudzym sagom rodzin- nym. Jest natomiast poważny powód, aby w¹tpić we wskazan¹ w rozmowie przyczynę zjawiska: „potrzebę zako- rzenienia w niepewnej rzeczywistości”. W istocie nie jest ona żadn¹ przyczy- n¹, lecz t³umaczeniem tego samego przez to samo: ludzie chc¹ szukać swoich korzeni (maj¹ tak¹ potrzebę), gdyż maj¹ potrzebę bycia zakorzenio- nym. Wydaje się, iż to raczej realne zakorzenienie w społecznej rzeczywi- stości jest najważniejsz¹ przyczyn¹ potrzeby utrwalania – przede wszyst- kim na piśmie – swej w³asnej historii. Jeśli przez zakorzenienie mamy ro- zumieć fakt uczestnictwa w szeroko pojętej kulturze i upodmiotowieniu człowieka, to nic dziwnego, że począt- ki sag rodzinnych jednych ludzi sięga- j¹ średniowiecza, innych – XVIII wie- ku, a jeszcze innych zbiegają się z po- cz¹tkami PRL-u. Aby móc tworzyć historię, czyli zapis pamięci, trzeba po prostu umieć pisać. Zdecydowana większość naszego spo³eczeństwa nie jest w stanie sięg- n¹ć pamięci¹ przed drug¹ wojnę świa- tow¹, ponieważ napotyka jedynie czar- n¹ dziurę kulturowo-spo³ecznego nie- bytu swych przodków. Przedwojenne czteroklasowe nauczanie powszechne w ledwie odczuwalnym stopniu zaczę- ³o dziurę tę zasypywać. W jaki więc sposób odnaleźć jakikolwiek ślad pra- dziada poza nazwiskiem ³askawie wpi- sanym do kościelnej księgi chrztów? Ze spo³ecznego niebytu zaczęliśmy się masowo i intensywnie wydobywaæ dopiero po wojnie. Dzisiejszy kilkuna- stoletni Polak bardzo dobrze zna histo- rię swoich rodziców i dziadków, a za- razem nic lub niewiele może powie- dzieć o pradziadkach sprzed osiem- dziesięciu lat. Jest bardziej niż pewne, że nigdy się nie dowie, może mieć co najwyżej ogóln¹ wiedzę historyczn¹ o masie zwanej ch³opstwem. Szacow- ni mieszczanie, do których należa³a rodzina pana K. T. Toepliza, nie przy- padkiem siegaj¹ pamięci¹ dwa wieki wstecz, wówczas bowiem zaczyna u- podmiotawiać się w Polsce mieszczań- stwo. Z wywiadu wynika, iż by³ to ten zacny od³am mieszczaństwa, który nie zadowoli³ się w³asn¹ emancypacj¹ i le- ża³a mu na sercu emancypacja ca³ego spo³eczeństwa. Rodowody większości Polaków za- czynaj¹ się po wojnie. Fakt ten jest dziś szczególnie k³opotliwy dla tych z owej większości, którzy okres peer- elowski sk³onni s¹ potępiać w ca³ej rozci¹g³ości, a nie mog¹ przy tym po- chwalić się starszymi korzeniami. Psy- chologicznie rzecz bior¹c, s¹ oni w sy- tuacji paskudnej i przykrej. Przykrej tym bardziej, że podzia³ na „panów i chamów” rzeczywiście wci¹ż funk- cjonuje w naszej świadomości. Na przyk³ad w takiej Anglii, wbrew pozorom (do dziś nadawane s¹ tytuły szlacheckie), szlachta nie przywi¹zy- wa³a większej wagi do określania sie- bie mianem nobles już w siedemnas- tym i osiemnastym wieku, co wi¹za³o się z powszechnym posy³aniem dzieci przez ziemian do rzemios³a i handlu i zasilaniem w ten sposób tzw. yeo- manów. Zupe³nie inaczej by³o we Fran- cji i innych krajach Europy. Tutaj ist- nia³y sztywne podzia³y między dyspo- nujac¹ wszelkimi prawami szlacht¹, a pozbawionym praw mieszczaństwem i ch³opstwem. Być może jest to dość istotna przy- czyna dwóch uczuć cechujących współ- czesnego Polaka: dumy i pogardy. Przeciętny Polak sprawia wrażenie, jakby by³ enklaw¹ pańskości w mo- rzu chamstwa. Wszędzie – w bloku mieszkalnym, na ulicy, w sklepie, na- wet w relacjach z najbliższymi. Tym- czasem prawda jest taka, że jesteśmy i panami, i chamami zarazem, jak zresz- t¹, historycznie rzecz bior¹c, większość ludzi na świecie. No, ale kto u nas chce należeć „rów- nież” do chamów? Nic dziwnego, że będ¹c już panem, nie chce się być nu- woryszem wyros³ym z chudego pnia ludu; przyjemniej byłoby znaleźć choć- by najmniejszy pański ślad w odleg- lejszej przesz³ości, mogący przysłonić nienawistny peerelowski rodowód. S¹ na szczęście tacy, którzy nie wsty- dz¹ się swojej powojennej nobilitacji. Potrafi¹ być nawet z niej dumni. Bo też prawdziwe, rozumne i twórcze za- przeczenie polega na przyswojeniu i zachowaniu, jakby powiedzia³ filozof, a nie na zwyk³ym wyparciu się, pros- tej negacji, prymitywnym odrzuceniu. Z pewności¹ należy do nich wspom- niany w wywiadzie pan Redliński. Jeden z nielicznych maj¹cych pe³n¹ świadomoś w³aściwego czasu w³as- nych spo³ecznych narodzin i takowych narodzin większości Polaków. Wielo- krotnie dawa³ temu wyraz w swoich utworach i na ³amach prasy. Dzisiaj jednak niepokoi coś innego. Pauperyzacja niektórych grup społecz- nych, deklasacja, wtórny analfabetyzm i szalej¹ce bezrobocie tworz¹ glebę, a raczej pustynię, na której nie wyrośnie żaden dumny protoplasta. Innymi s³o- wy, wbrew temu, co mówi pan K.T. Toepliz, brak poczucia stabilności i by- cia pe³noprawnym obywatelem wcale nie stwarza nastroju poszukiwania ko- rzeni dla większości Polaków, prze- ciwnie, ledwie co powsta³y pień zo- sta³ podcięty i drzewo się wali. Jest ra- czej nastrój zrozpaczonej nadziei, że może kiedyś, cudownym zrz¹dzeniem losu, jakiemuś wnukowi uda się zapo- cz¹tkować nowe genealogiczne drze- wo. Być może za lat kilkadziesi¹t peer- elowska „szlachta” wyzbędzie się kom- pleksów, bo stanie się solidn¹, starą szlacht¹ wobec zmuszonych na po- wrót wydobywać się z nicości nuwo- ryszy. Przykre to. I pomyśleć – ubrda- ³o się nam niegdyś, że już tylko będzie- my utwierdzać się wszyscy w swym szlachectwie, że już nikt nie będzie musia³ na powrót stawać się chamem. „Aha!” nr 101, 9 lutego 2006 r. ANDRZEJ KWIATEK Rodowody
Transcript of POLISH-CANADIAN LITERARY MAGAZINE Rodowody · 2017-04-22 · Rodowody większości Polaków...
POLSKI SKLEP „ZOFIA”4007 KNIGHT STREET, VANCOUVER, V5N 3L9
TEL. 604-874-3338
PACZKI DO WSZYSTKICH KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ EKSPRESOWY PRZEKAZ PIENIÊDZY
Godziny otwarcia: środa i czwartek od 10.00 do 17.00, pi¹tek i sobota od 10.00 do 15.00
no. 238 - April 2017
Filmy na kasetach wideo i DVD, kosmetyki, zio³a, kawa, słodyczeDUŻY WYBÓR PRODUKTÓW DELIKATESOWYCH
POLISH-CANADIAN LITERARY MAGAZINEwww.magazynaha.com Vancouver, British Columbia
Barbara i Stelian Kulig zapraszają
Julian Przyboś
BLASK I CIEŃ
Jest północ – i dno, i szczyt nocy – lecz…jest tak, jak gdybym tutaj, najniżej nad Wisłąpod jesionem wyniosłymprzesuwał od wierzchołka – po pniu – do korzenipełnię dzisiejszą nad nów dawno zaszły – pamiętam, zapomniałem – jakbym uchylał tę przestrzeń nieścisłą,a czas zawracał wstecz…
…gdzie cyprys ciemny w słońcu i góra świecącadźwiga złotą skałę– pamiętam, że zapomniałem – gdzie księżyc się odmieniłwstecz ku nocy naszej,ku jednej sprzed tysiąca…
Noc i dzień sprzed lat ilu?W jakich drzewach upłyną?Jesion ścięto w tym roku,liczę, słoje mnie myląi próchno w mroku skrzy się.Góra równo z doliną.Słońce tam, na cyprysie,
W interesuj¹cym wywiadzie na te-mat rodzinnych korzeni („Przegl¹d” nr48 z 28 listopada (2005 – przyp. red.)) wypowiada K.T. Toeplitz myśl pobu-dzaj¹c¹ do refleksji. Pojawia się ona już w pierwszym zdaniu: „Wytworzy³ się teraz taki nastrój spo³eczny, który sk³ania ludzi do poszukiwania swoich korzeni...” Świadczy on „o potrzebie poczucia stabilności”, o tym, „ że lu-dzie chc¹ się czuć zakorzenieni w tym rozchybotanym świecie”. Nie ma powodu w¹tpić, że „nastrój genealogiczny” udzieli³ się niektórym ludziom, lecz nie jestem przekonany co do jego powszechności, jak rów-nież co do rzekomej potrzeby przy-gl¹dania się cudzym sagom rodzin-nym. Jest natomiast poważny powód, aby w¹tpić we wskazan¹ w rozmowie przyczynę zjawiska: „potrzebę zako-rzenienia w niepewnej rzeczywistości”. W istocie nie jest ona żadn¹ przyczy-n¹, lecz t³umaczeniem tego samegoprzez to samo: ludzie chc¹ szukać swoich korzeni (maj¹ tak¹ potrzebę), gdyż maj¹ potrzebę bycia zakorzenio-nym. Wydaje się, iż to raczej realnezakorzenienie w społecznej rzeczywi-stości jest najważniejsz¹ przyczyn¹ potrzeby utrwalania – przede wszyst-kim na piśmie – swej w³asnej historii. Jeśli przez zakorzenienie mamy ro-zumieć fakt uczestnictwa w szeroko pojętej kulturze i upodmiotowieniu człowieka, to nic dziwnego, że począt-ki sag rodzinnych jednych ludzi sięga-j¹ średniowiecza, innych – XVIII wie-ku, a jeszcze innych zbiegają się z po-cz¹tkami PRL-u. Aby móc tworzyć historię, czyli zapis pamięci, trzeba po prostu umieć pisać. Zdecydowana większość naszego spo³eczeństwa nie jest w stanie sięg-n¹ć pamięci¹ przed drug¹ wojnę świa-tow¹, ponieważ napotyka jedynie czar-n¹ dziurę kulturowo-spo³ecznego nie-bytu swych przodków. Przedwojenne czteroklasowe nauczanie powszechne w ledwie odczuwalnym stopniu zaczę-³o dziurę tę zasypywać. W jaki więc
sposób odnaleźć jakikolwiek ślad pra-dziada poza nazwiskiem ³askawie wpi-sanym do kościelnej księgi chrztów? Ze spo³ecznego niebytu zaczęliśmy się masowo i intensywnie wydobywaæ dopiero po wojnie. Dzisiejszy kilkuna-stoletni Polak bardzo dobrze zna histo-rię swoich rodziców i dziadków, a za-razem nic lub niewiele może powie-dzieć o pradziadkach sprzed osiem-dziesięciu lat. Jest bardziej niż pewne, że nigdy się nie dowie, może mieć conajwyżej ogóln¹ wiedzę historyczn¹ o masie zwanej ch³opstwem. Szacow-ni mieszczanie, do których należa³a rodzina pana K. T. Toepliza, nie przy-padkiem siegaj¹ pamięci¹ dwa wiekiwstecz, wówczas bowiem zaczyna u-podmiotawiać się w Polsce mieszczań-stwo. Z wywiadu wynika, iż by³ to ten zacny od³am mieszczaństwa, który nie zadowoli³ się w³asn¹ emancypacj¹ i le-ża³a mu na sercu emancypacja ca³ego spo³eczeństwa. Rodowody większości Polaków za-czynaj¹ się po wojnie. Fakt ten jest dziś szczególnie k³opotliwy dla tych z owej większości, którzy okres peer-elowski sk³onni s¹ potępiać w ca³ej rozci¹g³ości, a nie mog¹ przy tym po-chwalić się starszymi korzeniami. Psy-chologicznie rzecz bior¹c, s¹ oni w sy-tuacji paskudnej i przykrej. Przykrej tym bardziej, że podzia³ na „panów i chamów” rzeczywiście wci¹ż funk-cjonuje w naszej świadomości. Na przyk³ad w takiej Anglii, wbrew pozorom (do dziś nadawane s¹ tytułyszlacheckie), szlachta nie przywi¹zy-wa³a większej wagi do określania sie-bie mianem nobles już w siedemnas-tym i osiemnastym wieku, co wi¹za³o się z powszechnym posy³aniem dzieci przez ziemian do rzemios³a i handlu i zasilaniem w ten sposób tzw. yeo-manów. Zupe³nie inaczej by³o we Fran-cji i innych krajach Europy. Tutaj ist-nia³y sztywne podzia³y między dyspo-nujac¹ wszelkimi prawami szlacht¹, a pozbawionym praw mieszczaństwem i ch³opstwem.
Być może jest to dość istotna przy-czyna dwóch uczuć cechujących współ-czesnego Polaka: dumy i pogardy. Przeciętny Polak sprawia wrażenie,jakby by³ enklaw¹ pańskości w mo-rzu chamstwa. Wszędzie – w bloku mieszkalnym, na ulicy, w sklepie, na-wet w relacjach z najbliższymi. Tym-czasem prawda jest taka, że jesteśmy i panami, i chamami zarazem, jak zresz-t¹, historycznie rzecz bior¹c, większość ludzi na świecie. No, ale kto u nas chce należeć „rów-nież” do chamów? Nic dziwnego, że będ¹c już panem, nie chce się być nu-woryszem wyros³ym z chudego pnia ludu; przyjemniej byłoby znaleźć choć-by najmniejszy pański ślad w odleg-lejszej przesz³ości, mogący przysłonićnienawistny peerelowski rodowód. S¹ na szczęście tacy, którzy nie wsty-dz¹ się swojej powojennej nobilitacji.
Potrafi¹ być nawet z niej dumni. Bo też prawdziwe, rozumne i twórcze za-przeczenie polega na przyswojeniu izachowaniu, jakby powiedzia³ filozof, a nie na zwyk³ym wyparciu się, pros-tej negacji, prymitywnym odrzuceniu. Z pewności¹ należy do nich wspom-niany w wywiadzie pan Redliński. Jeden z nielicznych maj¹cych pe³n¹ świadomoś w³aściwego czasu w³as-nych spo³ecznych narodzin i takowychnarodzin większości Polaków. Wielo-krotnie dawa³ temu wyraz w swoich utworach i na ³amach prasy. Dzisiaj jednak niepokoi coś innego. Pauperyzacja niektórych grup społecz-nych, deklasacja, wtórny analfabetyzmi szalej¹ce bezrobocie tworz¹ glebę, a raczej pustynię, na której nie wyrośnie żaden dumny protoplasta. Innymi s³o-wy, wbrew temu, co mówi pan K.T. Toepliz, brak poczucia stabilności i by-
cia pe³noprawnym obywatelem wcalenie stwarza nastroju poszukiwania ko-rzeni dla większości Polaków, prze-ciwnie, ledwie co powsta³y pień zo-sta³ podcięty i drzewo się wali. Jest ra-czej nastrój zrozpaczonej nadziei, że może kiedyś, cudownym zrz¹dzeniem losu, jakiemuś wnukowi uda się zapo-cz¹tkować nowe genealogiczne drze-wo. Być może za lat kilkadziesi¹t peer-elowska „szlachta” wyzbędzie się kom-pleksów, bo stanie się solidn¹, starąszlacht¹ wobec zmuszonych na po-wrót wydobywać się z nicości nuwo-ryszy. Przykre to. I pomyśleć – ubrda-³o się nam niegdyś, że już tylko będzie-my utwierdzać się wszyscy w swymszlachectwie, że już nikt nie będzie musia³ na powrót stawać się chamem.
„Aha!” nr 101, 9 lutego 2006 r.
ANDRZEJ KWIATEK
Rodowody
