Podejmowanie terapii zaburzeń mowy wobec pacjenta z ... · PDF fileStatystycznej –...

ZDROWIE DOBROSTAN 2/2013

DOBROSTAN I PRZYRODA

ROZDZIAŁ IX

Katedra Chirurgii i Pielęgniarstwa Chirurgicznego

Wydziału Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu

Uniwersytetu Medycznego w Lublinie

Department of Surgery and Surgical Nursing of Nursing and Health Science

Faculty at Lublin Medical University

Zakład Pielęgniarstwa Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Krośnie

Nursing Institute of State Vocational Higher School in Krosno

TADEUSZ PAWEŁ WASILEWSKI

Podejmowanie terapii zaburzeń mowy

wobec pacjenta z chorobą Alzheimera

Speech disorders therapy with Alzheimer’s patients

Nieodłączną konsekwencją wydłużającego się statystycznie okresu życia i glo-

balnego starzenia się ludności; zarówno kobiet jak i mężczyzn jest wzrost częstości

występowania różnego rodzaju chorób mózgu takich jak patologii krążenia mózgo-

wego, zmian w strukturze mózgu, ubytków komórek mózgowych po chorobę Alzhe-

imera. Degeneracja struktur mózgowych przyczynia się do występowania demen-

cji/otępienia, co stanowi obecnie istotne obciążenie dla funkcjonowania opieki me-

dycznej, systemu opieki zdrowotnej, a także opiekunów bezpośrednio sprawujących

opiekę nad tego typu pacjentami.

Choroba Alzheimera należy do chorób neurodegeneracyjnych powodujących po-

stępującą i nieodwracalną utratę neuronów w różnych rejonach mózgu. Zapadalność

na tę chorobę waha się od 0,5% do około 4% rocznie w zależności od wieku pacjen-

ta. Będąc najczęstszą przyczyną otępienia chorych w wieku podeszłym schorzenie

to stanowi 60-75% przypadków tego typu zespołów. U podłoża choroby Alzheimera

leżą procesy patologiczne uwarunkowane czynnikami natury genetycznej i środowi-

skowej. Charakteryzują je deficyty pamięci oraz zaburzenia o typie afazji, apraksji i

agnozji. Zaburzenia procesów poznawczych powodują pogorszenie funkcjonowania

pacjenta w stosunku do stanu wyjściowego w zakresie upośledzającym jego co-

dzienne funkcjonowanie i niezależność obniżając zdolność do samodzielnego życia.

W początkowej fazie choroby zaburzenia pamięci i innych procesów poznawczych

przekraczają przyjętą dla danego wieku normę, ale nie kwalifikują się jeszcze do

ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013

Dobrostan i przyroda

156

zdefiniowania jako otępienie. Trudności w zapamiętywaniu nowych informacji lub

sytuacje wymagające znacznej sprawności intelektualnej stopniowo zaczynają spra-

wiać pacjentowi kłopoty. Obok nich pojawiają się izolowane zaburzenia koncentra-

cji i pamięci bezpośredniej (Cummings, 2008, Manepalli, Desai, Dharma, 2009).

ZABURZENIA JĘZYKOWE W DEMENCJI TYPU ALZHEIMERA

W odniesieniu do demencji typu Alzheimera miejsce zaburzeń językowych w

obrazie klinicznym choroby jest określone niejednoznacznie. W aktualnie stosowa-

nych kryteriach klinicznych, tj. Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób

i Problemów Zdrowotnych - ICD-10, Amerykańskiej Klasyfikacji Diagnostycznej i

Statystycznej – DSM-IV i w Kryteriach Narodowego Instytutu Chorób Neurolo-

gicznych i Udarów dla Choroby Alzheimera i Chorób Pokrewnych – NINCDS –

ADRDA występują różne stanowiska wobec powyższego problemu (Domagała,

2003, Herzyk 2005).

Marczewska (1994 za: Domagała, 2003) wskazuje, iż zaburzenie językowe w

demencji typu Alzheimera zależą od obecności zmian degeneracyjnych w klasycz-

nym obszarze mowy w lewej półkuli mózgu bądź są rezultatem wieloogniskowych

zmian neuropatologicznych leżących u podłoża choroby albo też stanowią nasiloną

formę zmian lingwistycznych występujących w przypadku fizjologicznego starzenia

się.

Stanowisko Łuczywek (1996 za: Domagała 2003), będąc analogicznym do po-

wyżej przedstawionych poglądów uznaje, że zaburzenia językowe w procesie otę-

piennym są tożsame z zaburzeniami typu afatycznego, nie są specyficznie językowe

i takie same jak w późnej starości.

Według wielu autorów zaburzenia językowe w chorobie Alzheimera wydają się

być najbardziej zbliżone do deficytów afatycznych. We wczesnym etapie rozwoju

choroby w formułowanych przez pacjenta wypowiedziach obserwuje się długie

pauzy na początku zdań i na granicy między zdaniami, brak zakończenia fraz, zjawi-

sko, tzw. „na końcu języka” oraz występowanie autopoprawek. W progresji zabu-

rzeń pojawiają się uproszczenia syntaktyki, parafazje semantyczne oraz zaburzenia

nazywania o typie anomii. W przebiegu choroby następuje utrata kontroli pacjenta

nad wypowiedzią, zanika logika wywodu, pojawiają się dygresje i zmyślenia. W

zakresie fluencji słownej choremu łatwiej jest wymienić słowa w kategoriach se-

mantycznych, aniżeli formalnych. Pacjent częściej używa nazw nadrzędnych niż

podrzędnych. Okazuje się, że w przebiegu choroby stosunkowo długo chorzy za-

chowują umiejętność pisania i czytania chociaż w końcu redukuje się ona do form

zautomatyzowanych bez zrozumienia czytanych treści. Najgłębszą fazą progresji

choroby jest całkowity mutyzm. Choroba Alzheimera bardzo często dla pacjenta

stanowi rozpad więzi z otaczającym światem, bliskimi, wyobcowanie oraz izolację

społeczną (Domagała, Gustaw, 2006, Domagała, 2007(a), Cummings, 2008, Bassil,

Grossberg, 2009a).

Według Grabiasa (2008) w przypadku występowania chorób otępiennych celem

postępowania terapeutycznego jest stabilizowanie możliwości interakcyjnych pa-

cjenta. Z tytułu faktu, że zaburzenia mowy w demencji typu Alzheimera mają cha-

Tadeusz Paweł Wasilewski

Podejmowanie terapii zaburzeń mowy wobec pacjenta z chorobą Alzheimera

157

rakter progresywny, nieodwracalny i współwystępują z zaburzeniami poznawczymi

oraz pozapoznawczymi oddziaływania terapeutyczne mogą być prowadzone tylko w

ograniczonym zakresie odpowiednio do aktualnych możliwości chorego.

PODEJMOWANIE TERAPII ZABURZEŃ MOWY

Podejmowanie przez profesjonalistów działań usprawniających komunikację in-

terpersonalną z pacjentem w różnego typu schorzeniach układu nerwowego ze

współwystępującym otępieniem jest bardzo ważną sferą postępowania terapeutycz-

nego i wyrazem troski o chorego. W związku z faktem, iż czas trwania choroby jest

zróżnicowany i może trwać różnie długo, tj. od kilku do kilkunastu lat niezbędnym

wydaje się podjęcie przez zespół terapeutyczny i najbliższych opiekunów pacjenta

kroków mających na celu utrzymanie z nim jak najlepszego kontaktu. Pomocnymi w

tym względzie stają się różnego rodzaju strategie postępowania usprawniającego

komunikację wśród, których wyróżnia się m. in. strategie bliskiego kontaktu z cho-

rym, orientacji w sytuacji komunikacyjnej, kontrolowania toku wypowiedzi i stoso-

wania innych form komunikacji, przezwyciężania niepowodzeń w komunikacji

werbalnej, kontrolowania konstrukcji wypowiedzi, zaangażowania w interakcje

społeczne i strategię czytelnych komunikatów osoby opiekującej się pacjentem

(Domagała, Gustaw, 2006, Domagała, 2007b, Domagała, 2008).

Podejmowanie terapii zaburzeń mowy w zakresie strategii nawiązywania bli-

skiego kontaktu z chorym i planowania sytuacji komunikacyjnych zorientowana jest

na prowadzenie rozmowy i nawiązanie bliskiego kontaktu z pacjentem przez osoby

bezpośrednio sprawujące nad nim opiekę. Członkowie zespołu terapeutycznego i

bliscy opiekunowie jako pierwsi powinni dokonywać prób nawiązania kontaktu i

osiągnąć gotowość oraz chęć komunikowania się ze strony chorego. W tego typu

relacjach ważne jest to, aby rozmówca był przez pacjenta dobrze słyszany, obdarzo-

ny uwagą oraz zaakceptował się w nowej roli. Osoby opiekujące się chorymi z otę-

pieniem powinny zawsze mieć na uwadze warunki w jakich prowadzone są rozmo-

wy; zarówno te na które same mają wpływ jak i te, które zależą od chorego (np.

zmiany w jego samopoczuciu w ciągu dnia, labilność emocjonalna). Ponadto, po-

winni wiedzieć m.in. o bezpośrednim sposobie zwracania się do podopiecznego,

stawaniu z nim podczas rozmów twarzą w twarz, unikaniu hałasu i nadmiernej ilości

bodźców, ochronie pacjenta przed ostrymi, silnie niepokojącymi go dźwiękami oraz

umiejętnym nawiązaniu kontaktu dotykowego, a także nawiązaniu i utrzymaniu

kontaktu wzrokowego (Domagała, Gustaw, 2006, Domagała, 2008).

Wśród zaleceń dla osób podejmujących opiekę nad pacjentem z otępieniem w

zakresie strategii bliskiego kontaktu z chorym i planowania sytuacji komunikacyj-

nych należy zwrócić uwagę m. in. na:

- upewnienie się, czy podopieczny słyszy i widzi, a w sytuacji deficytów za-

gwarantowanie korzystania z aparatu słuchowego i okularów,

- unikanie hałasu i nadmiaru bodźców dźwiękowych w otoczeniu (wyłączenie

lub wyciszenie radio, telewizora, zamknięcie drzwi, okna, wyciszenie

dzwonka do drzwi domofonu),



158

- rozpoczynanie rozmów w odpowiedniej pozycji do chorego (podchodzenie

od strony jego twarzy, tak aby zauważył rozmówcę, okazywanie zaintereso-

wania sytuacją pacjenta,

- zapewnienie bliskiego kontaktu w czasie rozmowy (dawanie wyraźnego sy-

gnału zainteresowania pacjentem, zajęcie miejsca blisko chorego, nie zmie-

nianie miejsca podczas rozmowy, nie rozpraszanie uwagi,

- zwracanie się do chorego w sposób łagodny bez oznak gniewu, zniecierpli-

wienia,

- mówienie dostatecznie głośno i wyraźnie,

- wybranie miejsca do rozmowy zapewniającego pacjentowi komfort i wygo-

dę,

- wybranie optymalnego czasu na ewentualne wykonanie podejmowanych

prób przez pacjenta,

- dostosowanie w czasie rozmowy z chorym liczby uczestników do jego po-

trzeb,

- zapewnienie kontaktu z osobą bliską i osobami obcymi (Domagała, 2007b).

Podejmowanie terapii w zakresie strategii orientacji w sytuacji komunikacyjnej i

wzmocnienie u chorego poczucia rzeczywistości potwierdza tezę, iż proces komuni-

kowania się pacjenta z członkami zespołu terapeutycznego, bądź z bezpośrednimi

opiekunami może zaistnieć tylko wówczas, gdy zostanie stworzona choremu szansa

zorientowania się w rzeczywistości oraz rozpoznania tematu rozmowy poprzez

kilkakrotne powtarzanie słów kluczowych. W innym przypadku wypowiedzi opie-

kuna mogą być dla chorego niejasne, niepokojące go oraz niezrozumiałe, ponieważ

pacjentowi brakuje podstawowych informacji na określony temat. Każdy chory

powinien być świadomy do kogo mówi, jakie związki łączą go z daną osobą, gdzie

obecnie się znajduje i kiedy odbywa się sytuacja komunikacyjna. Członkowie ze-

społu terapeutycznego oraz najbliżsi opiekunowie muszą mieć na uwadze problemy

chorego we wskazanym zakresie, tj. np. błędnym rozpoznaniu osób, trudnościach z

orientacją w czasie, miejscu i w przestrzeni (Domagała, Gustaw, 2006, Domagała,

2012).


zakresie przekazywania wiedzy o aktualnej sytuacji komunikacyjnej i wzmacniania

u chorego poczucia rzeczywistości należy zwrócić uwagę m. in. na:

- zwracanie się do pacjenta częściej niż zwykle używając jego/jej imienia (np.

„Pani Basiu…”, „Panie Janie”, „Basiu”, „Janie”),

- wskazywanie na relacje, pokrewieństwo podczas odwiedzin i zwracanie

uwagi na to, co te osoby łączy z chorym,

- nazywanie innych osób (uczestniczących w rozmowie z chorym) i zwracanie

się do nich w taki sposób, aby dostarczyć choremu informacji o tych oso-

bach, zapewnienie rozpoznania osób uczestniczących w rozmowie,



159

- prowadzenie rozmów o tym, co znajduje się w zasięgu wzroku pacjenta, po-

mocy choremu w rozpoznawaniu otoczenia, nazywanie miejsc i przedmio-

tów,

- przekazywanie informacji o czasie (zwracanie uwagi na datę, porę roku,

dzień tygodnia, godzinę),

- mówienie do chorego o powtarzających się zdarzeniach i sytuacjach, które

pomagają zorientować się w czasie bądź odnaleźć w rytmie dnia,

- używanie informacji graficznych dotyczących miejsca i czasu, umieszczając

je w miejscach widocznych w zasięgu wzroku pacjenta,

- podtrzymywanie rozmowy podczas posiłków i innych czynności życia co-

dziennego (Domagała, 2007).

Założenia strategii konstruowania wypowiedzi kierowanych do chorego zakłada-

ją, iż trudności pacjenta z mówieniem i rozumieniem rozbudowanych wypowiedzi

innych osób są konsekwencją problemów językowych dotyczących słownictwa i w

mniejszym stopniu gramatyki. W wyniku powyższych deficytów u chorego narasta-

ją zaburzenia pamięci, myślenia, uwagi, pogarszają się możliwości przetwarzania

informacji, co zmusza rozmówcę do bacznej kontroli swojego sposobu wypowiada-

nia się. Wypowiedzi kierowane do chorego powinny być dostosowane pod wzglę-

dem językowym do jego możliwości, tzn. być proste i konkretne (Domagała, Gu-

staw, 2006, Domagała, 2008).


zakresie konstruowania wypowiedzi kierowanych do chorego należy zwrócić uwagę

m. in. na:

- posługiwanie się krótkimi zdaniami, ponieważ chory może odbierać komuni-

katy fragmentarycznie i po swojemu je rozumieć,

- używanie prostych konstrukcji gramatycznych,

- mówienie wprost i ustalenie form zwracania się do podopiecznego wspólnie

z rodziną (czy będzie to np. „Pani Basiu…”, „Panie Janie „, „Basiu…”, „Ja-

nie „),

- używanie słownictwa znanego choremu i konkretnych nazw,

- formułowanie pytań tak, aby formuła odpowiedzi brzmiała tak bądź nie,

- podawanie wskazówek bądź poleceń kolejno po sobie (unikanie złożonych

poleceń i nadmiaru informacji),

- powtarzanie wypowiedzianych przez siebie zdań lub fragmentów swoich

wypowiedzi,

- dawanie choremu czasu na zrozumienie kierowanych do niego wypowiedzi,

- wskazywanie tematów rozmów poprzez powtarzanie słów kluczowych,

- rozwijanie tematów rozmów podejmowanych przez chorego,



160

- sygnalizowanie zakończenia rozmowy na dany temat (nie powinno się zmie-

niać tematu rozmowy w sposób nagły),

- podawanie ponownie tych samych informacji, jeżeli tylko chory o nie prosi

(Domagała, 2007).

Podejmowanie terapii w zakresie strategii usprawniania komunikacji z chorym

poprzez wykorzystanie środków niejęzykowych potwierdza jak ważne jest to, aby

pacjent był świadomy możliwości wykorzystania komunikacji pozawerbalnej w

kontaktach międzyludzkich. Ten rodzaj komunikowania się może wspomagać ko-

munikację językową, a niejednokrotnie nawet w pełni ją zastępować. W komunika-

cji interpersonalnej należy zadbać o to, aby wybrany temat rozmowy był kontynuo-

wany możliwie jak najdłużej i dawał szansę wprowadzenia, np. gestów i mimiki jak

zwyczajowej formy komunikatu. Dzięki takiej postawie w przypadku zaawansowa-

nej choroby przedstawiciele zespołu terapeutycznego oraz bezpośrednio opiekujące

się osoby są w stanie kierować działaniami chorego oraz wspierać go emocjonalnie.

Komunikacja pozawerbalna to źródło wiedzy nie tylko dla pacjenta, ale także dla

jego opiekunów, pozwalająca na świadomą obserwację potrzeb, samopoczucia i

nastroju chorego (Domagała, Gustaw, 2006, Domagała, 2008).


zakresie usprawniania komunikacji z chorym poprzez wykorzystanie środków nieję-

zykowych należy zwrócić uwagę m. in. na:

- posiadanie świadomości, iż w komunikacji interpersonalnej wykorzystuje się

komunikację werbalną oraz pozawerbalną pod postacią gestów, mimiki,

- zachowanie otwartej postawy ciała,

- podtrzymanie kontaktu wzrokowego i dotykowego,

- wzmacnianie przykładowych słów umownymi gestami bądź mimiką (np.

wskazanie ręką na fotel w prośbie, aby pacjent usiadł),

- używanie gestów, aby uporządkować swoją wypowiedź i działanie,

- pokazanie choremu co ma zrobić w sytuacjach, gdy w próbach wykonania

jakiejkolwiek czynności ma poważne problemy,

- uruchamianie czynności nawykowych i inicjowanie działania (np. rozpoczę-

cie czesania włosów, rozpoczęcie jedzenia jednego jabłka a posiadanie dru-

giego w pogotowiu dla pacjenta),

- pamiętanie o tym, iż pomimo problemów językowych chorego nie należy re-

zygnować z mówienia,

- wykorzystanie gestów, mimiki do wzmacniania emocjonalnej więzi z cho-

rym,

- zwracanie szczególnej uwagi podczas wypowiedzi chorego na przekazywane

przez niego komunikaty pozawerbalne (np. mimika, gest, postawa ciała)

(Domagała, 2007).



161

Podejmowanie terapii w zakresie strategii dotyczącej postaw opiekuna wobec

problemów komunikacji i kształtowanie relacji interpersonalnych z chorym stoi na

stanowisku, iż zachowanie się bezpośredniego opiekuna wobec swojego podopiecz-

nego powinno być wyrazem zrozumienia dla bardzo trudnej sytuacji pacjenta z

otępieniem. Towarzyszenie i częste przebywanie z chorym oznacza wychodzenie

naprzeciw jego potrzebom, problemom i świadomej akceptacji trudności w komuni-

kacji interpersonalnej, których na skutek rozwoju choroby nie da się przezwyciężyć.

Posiadanie szerokiej wiedzy na temat objawów choroby pomaga członkom zespołu

terapeutycznego i bezpośrednim opiekunom właściwie interpretować różne zacho-

wania chorego i nie ranić go w sytuacjach na które sam nie ma wpływu i które nie są

wynikiem jego złej woli (Domagała, Gustaw, 2006, Domagała, 2008).


zakresie postaw osoby opiekującej się pacjentem wobec problemów w komunikacji

z chorym i kształtowanie relacji osoba opiekująca się - pacjent należy zwrócić uwa-

gę m. in. na:

- świadomość zaistniałej sytuacji i stanu pacjenta,

- odnoszenie się do chorego ze zrozumieniem,

- unikanie sporów i kłótni,

- nie udowadnianie swojej racji, nie tłumaczenie i przekonywanie na siłę,

- unikanie kłopotliwych pytań i sytuacji,

- docenianie wysiłków i starań chorego w podejmowanych przez niego for-

mach aktywności,

- nie odbieranie choremu prawa do głosu,

- traktowanie chorego jak osobę dorosłą, zasługującą na szacunek,

- nie komentowanie w rozmowach z innymi osobami sytuacji pacjenta, które

mogłyby być dla chorego przykre,

- nie komunikowanie niestosowanych uwag w sytuacjach sam na sam z cho-

rym.

W miarę postępu otępienia budowanie wypowiedzi przez pacjenta przychodzi z

coraz większym trudem. W związku z powyższym istotnym zadaniem osoby spra-

wującej bezpośrednią opiekę nad chorym jest wspieranie go w codziennych sytua-

cjach komunikacyjnych, tzn. udzielanie pomocy w wypadku wystąpienia proble-

mów dotyczących dobieranego słownictwa, czy kontynuowanego tematu rozmowy.

W sytuacjach komunikacyjnych pomoc ta powinna sprowadzać się do naprowadza-

nia na właściwe słowo bądź czynienie dyskretnych podpowiedzi. W konwersacji

powinno zamieniać się błędnie użyte słowo przez pacjenta na właściwe powtarzając

zdanie wypowiadane przez chorego („co myślisz …?”, „co masz na myśli”). Postę-

pując w taki sposób osoba opiekująca się pacjentem nie tylko umożliwia choremu

przekazanie informacji podczas konkretnej rozmowy, ale także zapobiega utracie

poczucia własnej wartości przez osobę doświadczającą trudności językowych, czy



162

wycofywania się z kontaktów z innymi ludźmi (Domagała, Gustaw, 2006, Domaga-

ła, 2008).


zakresie pomocy choremu podczas mówienia i przezwyciężania niepowodzeń w

komunikacji werbalnej należy zwrócić uwagę m. in. na:

- postępowanie z wyczuciem,

- dawanie choremu możliwości samodzielnego przezwyciężania problemu,

- nie okazywanie zniecierpliwienia i nie narzucanie się podopiecznemu,

- pomaganie w pokonywaniu trudności z wykorzystaniem i właściwym dobra-

niem słów podpowiadając bądź naprowadzając chorego na właściwe słowo,

- powtarzanie zdania wypowiadanego przez chorego lub fragmentu jego wy-

powiedzi zamieniając błędnie użyte słowo na właściwe,

- wspomaganie chorego informacjami pisemnymi (np. na pojemnikach z

czymś co jest ważne i wykorzystywane – cukier, sól, pieprz),

- powtarzanie wypowiadanych przez chorego zdań, ewentualnie w nieco zmie-

nionej formie, aby pomóc choremu w kontynuowaniu tematu,

- dostarczanie w swoich wypowiedziach słów, które chory będzie mógł wyko-

rzystać podczas odpowiedzi,

- staranie się odgadywać intencje chorego, tj. domyślać się na tle sytuacji ko-

munikacyjnej co pacjent chce w danym momencie powiedzieć,

- przeprowadzanie rozmów z chorym (jeżeli jest to tylko możliwe) o jego pro-

blemach językowych (Domagała, 2007).

W przebiegu otępienia istotne jest stymulowanie aktywności językowej chorego

i podtrzymywanie tych rodzajów komunikacji, które przez dłuższy czas w czasie

jego trwania powinny być zachowane. Osoby bezpośrednio opiekujące się pacjen-

tem powinny próbować budować pytania tak, aby chory mógł je dokładnie zrozu-

mieć. W sytuacji, kiedy proponuje się pacjentowi dokonywanie jakiegokolwiek

wyboru należy je ograniczyć do prób prostych rozstrzygnięć. W konwersacji powin-

no zadawać się pytania, w których pacjent łatwo mógłby dać odpowiedź, tak albo

nie. Prowadzone rozmowy na tematy dostępne choremu np. dotyczące utrwalonych

najlepiej wydarzeń z przeszłości, bądź zwyczajowa wymiana zdań, stosowanie form

grzecznościowych służą nie tylko usprawnianiu językowemu, ale również umysło-

wemu oraz pielęgnowaniu kontaktów międzyludzkich (Domagała, Gustaw, 2006,

Domagała, 2008).


zakresie stymulowania pożądanych rodzajów aktywności językowej chorego należy

zwrócić uwagę m.in. na:

- powtarzanie dobrze utrwalonych w jego pamięci wierszy, piosenek, tekstów,

modlitw,

- stwarzanie możliwości kontaktu z innymi starszymi osobami, szczególnie o

podobnych problemach,



163

- rozmawianie na tematy wprowadzane przez chorego (najbardziej zajmujące,

budujące miłe wspomnienia, wywołujące dobry nastrój),

- podejmowanie prób poprowadzenia rozmowy w innym kierunku, jeżeli w

wypowiedziach chorego pojawiają się zmyślenia bądź mylenie faktów,

- częste angażowanie chorego w krótkie, zwyczajowe wymiany zdań (np. o

pogodzie, o samopoczuciu, itd.).

- podtrzymywanie u chorego używania zwrotów grzecznościowych utrwalają-

cych jego pamięć,

- zachęcanie chorego do aktywności językowej, okazując zainteresowanie oraz

podtrzymując rozmowę poprzez stosowanie komentarzy, wtrąceń,

- angażowanie chorego w czynności o charakterze językowym (np. czytanie,

pisanie) w zakresie jaki jest tylko możliwy.

Podejmowane działania zmierzające do poprawy możliwości komunikacyjnych

chorego mogą często powodować frustracje u bezpośrednio sprawującego opiekę

opiekuna bądź przedstawicieli zespołu terapeutycznego. Negatywne zachowania

emocjonalne spowodowane są świadomością postępującego charakteru choroby,

która z biegiem czasu dotyka wielu różnorodnych sfer funkcjonowania chorego.

Istotą zaangażowania chorego w interakcje społeczne jest próba wspólnego poszu-

kiwania skutecznych sposobów reagowania w trudnych dla opiekujących się sytua-

cjach komunikacyjnych. Zapobieganie sytuacjom kryzysowym jest ważne nie tylko

ze względu na pacjenta, ale także ze względu na sprawujących opiekę. Dlatego też

w relacjach komunikacyjnych należy kontynuować zwykłe (czasami trudne) wy-

miany zdań jakie mają miejsce w warunkach codziennej komunikacji. Ponadto,

powinno się podtrzymywać rozmowę poprzez komentarze takie jak „w porządku”,

„świetnie”. Bezpośrednio sprawujący opiekę nad pacjentem nie powinni „testować”

chorego, ale dawać wskazówki i udzielać podpowiedzi, aby chory mógł odpowiadać

na pytania (Domagała, Gustaw, 2006, Domagała, 2008).


zakresie zaangażowania chorego w interakcje społeczne należy zwrócić uwagę m.in.

na:

- umiejętne przerwanie rozmowy w sytuacjach własnych, negatywnych emocji

wywołanych zachowaniem chorego,

- umiejętne dbanie o swoją kondycję psychiczną poprzez zapewnienie odpo-

czynku, pomocy, wsparcia ze strony innych osób,

- zdecydowane zakończenie tematu rozmowy, przerwanie choremu i zajęcia go

czymś innym w przypadku uporczywych zachowań pacjenta i braku możli-

wości kontynuowania rozmowy,

- umiejętne inicjowanie sytuacji, w których pacjent mógłby coś układać (np.

materiały w pudełku, książki itd.),



164

- ograniczanie oglądania telewizji lub wybranych programów telewizyjnych

(np. wtedy, gdy pogarszają one funkcjonowanie chorego bądź nasilają dezo-

rientację, czy zaburzenia zachowania,

- umiejętne podanie przyczyny nie wyrażenia zgody i przerwania czegoś na co

nalega pacjent,

- nie okazywanie zainteresowania w sytuacjach zachowań silnie zaburzonych

(np. temat pozbawiony sensu),

- ograniczanie lub zrezygnowanie z określonych działań wobec pacjenta, gdy

przerastają one pracownika zespołu terapeutycznego/opiekuna.

PODSUMOWANIE

Kierunki postępowania terapeutycznego podejmowane wobec pacjenta z otępie-

niem muszą wynikać przede wszystkim z możliwości chorego w zakresie funkcjo-

nowania językowego, umysłowego i społecznego oraz jego potrzeb poznawczych,

emocjonalnych i społecznych. W pracy terapeutycznej terapeuci nie powinni dążyć

do realizacji programów i zaplanowanych ćwiczeń „za wszelką cenę”, jeżeli obser-

wują, że chory nie wykazuje zainteresowania określonym rodzajem aktywności. W

przebiegu prowadzonych zajęć zaleca się natomiast, tzw. podążanie za pacjentem i

modyfikację jego stylu życia polegającego na regularnych wykonywaniu różnego

rodzaju ćwiczeń, które chory sam chce wykonać, a także zaangażować go w życie

społeczne.

PIŚMIENNICTWO

1. Bassil N., Grossberg G.T.: Oparte na dowodach strategie zapobiegania chorobie

Alzheimera. Część I. w Psychiatria po dyplomie 6, 6, 2009, 12-17(a).

2. Bassil N., Grossberg G.T.: Oparte na dowodach strategie zapobiegania chorobie

Alzheimera. Część II. w Psychiatria po dyplomie 6, 6, 2009, 22-25(b).

3. Cummings J.: Czarna księga choroby Alzheimera. w Psychiatria po dyplomie 5,

4 2008, 69-79

4. Domagała A.: Choroba Alzheimera – komunikacja z chorym. Lubelskie Stowa-

rzyszenie Alzheimerowskie, Lublin 2007a.

5. Domagała A.: „Teraz i dawniej” – propozycja ćwiczeń logopedycznych dla pa-

cjentów z otępieniem alzheimerowskim. Logopedia 36, Wydawnictwo PTL, Lu-

blin 2007b, 239-248.

6. Domagała A.: Standard postępowania logopedycznego w przypadku zaburzeń

mowy w otępieniu alzheimerowskim. Logopedia 37, Wydawnictwo PTL, Lublin

2008, 297-311.

7. Domagała A., Gustaw K.: Program FOCUSED jako metoda usprawnianie ko-

munikacji w demencji typu Alzheimera. Logopedia 35, Wydawnictwo PTL, Lu-

blin 2006, 91-98.



165

8. Domagała A.: Mowa we wczesnej fazie demencji typu Alzheimera. Logopedia

32, Wydawnictwo PTL, Lublin 2003, 105-126.

9. Ćwiczenia w zakresie narracji w otępieniu alzheimerowskim. Problem zaburzeń

pisania. Logopedia 41, Wydawnictwo PTL, Lublin 2012, 169-182

10. Grabias D.: Postępowanie logopedyczne. Diagnoza, programowanie terapii,

terapia. Logopedia 37, Wydawnictwo PTL, Lublin 2008, 13-27.

11. Herzyk A.: Wprowadzenie do neuropsychologii klinicznej. Wydawnictwo Nau-

kowe SCHOLAR Lublin, 2005.

12. Manepalli J., Desai A., Dharma P.: Leczenie psychospołeczno-środowiskowe

choroby Alzheimera. w Psychiatria po dyplomie 6, 6, 2009, 44-51.

STRESZCZENIE

Choroba Alzheimera jest jedną z chorób neurodegeneracyjnych, której konse-

kwencją jest postępująca i nieodwracalna utrata neuronów w różnych rejonach mó-

zgu. Ich destrukcja powoduje występowanie zaburzeń wyższych czynności psy-

chicznych w tym zaburzeń mowy. Deficyty językowe w demencji typu Alzheimera

przyjmują postać afazji i rozpoczynają się od trudności w nazywaniu, następnie

występuje brak możliwości utrzymania wątku wypowiedzi po pełny mutyzm w

późnych fazach choroby. W przypadku tego typu schorzeń istotą postępowania

terapeutycznego jest stabilizowanie możliwości interakcyjnych pacjenta. Celem

prezentowanej pracy była próba przedstawienia różnego typu strategii postępowania

logopedycznego w zakresie zaburzeń językowych w demencji Alzheimera.

ABSTRACT

The Alzheimer’s disease belongs to one of the neurogenerative disorders which

result in progressive and irreversible loss of neurons in different parts of the brain.

Their destruction causes the malfunctions of higher mental activities including

speech disorders. The language deficits in Alzheimer’s dementia occur as aphasia

starting with a difficulty in naming then lack of possibility of keeping the thoughts

and ending the mutism in later phases of disease. Such disorders require a therapeu-

tic procedure which stabilizes the patient’s interactive skills. The present study aims

to study various types of strategic speech therapy procedure in speech disorder of

Alzheimer’s patients

Artykuł zawiera 27257 znaków ze spacjami

Podejmowanie terapii zaburzeń mowy wobec pacjenta z ... · PDF fileStatystycznej –...

Documents

Transcript of Podejmowanie terapii zaburzeń mowy wobec pacjenta z ... · PDF fileStatystycznej –...