ISBN 978-83-61125-80-8

SUPLEMENT CZWARTY

RAPORT I

PROJEKTY RZĄDOWE

I SAMORZĄDOWE W ZAKRESIE

PROGNOZOWANIA ZATRUDNIENIA

WEDŁUG ZAWODÓW W POLSCE

PRO

JEKTY R

ZĄDO

WE I SAM

OR

ZĄDO

WE W

ZAKRESIE PR

OG

NO

ZOW

ANIA ZATR

UDN

IENIA W

EDŁUG

ZAWO

DÓ

W W

POLSCE

Redakcja naukowaIwona Kukulak-Dolata

Iwona PoliwczakJoanna MirosławHalina Sobocka-Szczapa

Z przeprowadzonych w ramach naszego opracowania analiz wynika, że istnieje potrzeba prognozowania procesów zachodzących na rynku pracy. Kwestia ta znajduje odzwierciedlenie w badanych projektach, które były realizowane na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. Zainteresowanie prognozowaniem popytu na pracę wśród instytucji rynku pracy było zróżnicowane w układzie przestrzennym, a w wielu regionach, mimo iż istniała potrzeba podejmowania tego typu działań, ich nie inicjowano. Instytucje, które zajmowały się projekcją popytu na pracę, nie zawsze były do tego typu badań przygotowane. Problem ten przede wszystkim istnieje na poziomie lokalnym. Warto jednak dodać, że w wyniku działań, jakie podejmowano w opisywanych badaniach – przede wszystkim na szczeblu centralnym – powstał bogaty dorobek. Należy go dalej uzupełniać i rozwijać, a jego zastosowanie w praktyce powinno przyczynić się do zachowania poprawności merytorycznej prognozowania popytu na pracę, w tym zapotrzebowania na pracowników w przekroju zawodowym. Samo prognozowanie powinno być traktowane jako narzędzie umożliwiające trafne podejmowanie decyzji w zakresie stymulowania rozwoju bądź utrzymania określonych kierunków kształcenia zawodowego. Jest ono warunkiem koniecznym poprawy funkcjonowania polskiego rynku pracy. Z tych względów system taki powinien być opracowany i wdrażany.

1

PROJEKTY RZĄDOWE

I SAMORZĄDOWE W ZAKRESIE

PROGNOZOWANIA ZATRUDNIENIA

WEDŁUG ZAWODÓW W POLSCE

SUPLEMENT

CZWARTY

RAPORT I

2

3

PROJEKTY RZĄDOWE

I SAMORZĄDOWE W ZAKRESIE

PROGNOZOWANIA ZATRUDNIENIA

WEDŁUG ZAWODÓW W POLSCE

SUPLEMENT

CZWARTY

RAPORT I

Redakcja naukowa

Iwona Kukulak-Dolata Joanna Mirosław

Iwona Poliwczak

Halina Sobocka-Szczapa

Warszawa 2013

4

Publikacja przygotowana w ramach serii „Studia i Monografie”

Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, www.ipiss.com.pl

Publikacja jest rezultatem realizacji Projektu Analiza procesów zachodzących

na polskim rynku pracy i w obszarze integracji społecznej w kontekście prowadzonej

polityki gospodarczej, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej

w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Zadanie 2. Opracowanie zintegrowanego systemu prognostyczno-informacyjnego

umożliwiającego prognozowanie zatrudnienia

Suplement czwarty do Raportu I

ZESPÓŁ OPINIODAWCZO-WYDAWNICZY

Bożena Balcerzak-Paradowska (przewodnicząca),

Marek Bednarski, Zdzisław Czajka, Daria Szatkowska, Danuta Szymanowska, Gertruda Uścińska, Jerzy Wratny

Recenzent

Prof. dr hab. Zenon Wiśniewski

Projekt okładki

Luiza Patrycja Daab

Redakcja

Beata Maria Mizerska

Skład komputerowy

Daria Szatkowska

© Copyright by Instytut Pracy i Spraw Socjalnych and Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2013

Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części

niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Wydawcy

ISBN 978-83-61125-82-2

Druk: Centrum Poligrafii Sp. z o.o., 11,5 ark. wyd., nakład 500 egz.

5

Spis treści

WPROWADZENIE ............................................................................................... 9

I. PROJEKTY RZĄDOWE .................................................................................. 11 1.1. System prognozowania popytu na pracę w Polsce ........................................ 11 1.2. Diagnozowanie zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na

regionalnym i lokalnym rynku pracy – współpraca urzędów pracy z pracodawcami i innymi partnerami rynku pracy ........................................ 13

1.3. Systemy imigracji różnych grup migranckich oraz dopuszczenia ich do polskiego rynku pracy .............................................................................. 18

1.4. Analiza wybranych aspektów obecnej i przyszłej sytuacji na rynku pracy | – ocena wpływu zmian technologicznych na podaż i popyt na pracę w Polsce .............................................................................. 21

II. PROJEKTY SAMORZĄDOWE ..................................................................... 22 2.1. Województwo dolnośląskie ........................................................................... 22

2.1.1. Prognoza zatrudnienia i zapotrzebowania na określone zawody w województwie dolnośląskim oraz lista zawodów ......................... 22

2.1.2. Prognozy sytuacji na rynku edukacyjnym i rynku pracy w miastach województwa dolnośląskiego ........................................ 24

2.1.3. Prognoza liczby pracujących według wielkich i dużych grup zawodowych w województwie dolnośląskim na lata 2006–2011..... 27

2.2. Województwo kujawsko-pomorskie ............................................................. 31 2.2.1. Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie

kujawsko-pomorskim w 2009 roku – część prognostyczna .............. 31 2.2.2. Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych

w województwie kujawsko-pomorskim w 2007 roku – cz. II .......... 33 2.2.3. Sondaż pracodawców województwa kujawsko-pomorskiego.

Diagnoza zapotrzebowania na pracowników w wymiarze kwalifikacyjno-zawodowym ............................................................. 35

2.2.4. Metodologia badania pracodawców na lokalnym rynku pracy .......... 37 2.3. Województwo lubelskie ................................................................................ 39

2.3.1. Analiza aktualnej sytuacji trendów rozwojowych i prognoza zmian społeczno-gospodarczych w województwie lubelskim. Katalog mechanizmów prorozwojowych – koncepcja procesu zarządzania zmianą gospodarczą w regionie .......................................................... 39

2.3.2. Prognoza popytu na pracę wśród kobiet i mężczyzn w województwie lubelskim............................................................... 41

6

2.3.3. Prognozy zatrudnienia wśród kobiet i mężczyzn w poszczególnych powiatach województwa lubelskiego w podziale na wiek ................ 43

2.3.4. Badanie lokalnego rynku pracy w powiecie ryckim pod kątem potrzeb szkoleniowych osób bezrobotnych oraz przedsiębiorców zainteresowanych zatrudnieniem osób posiadających określone kwalifikacje zawodowe ..................................................................... 44

2.3.5. Lubelskie Obserwatorium Gospodarcze. Aktualne trendy i prognozowane zmiany .................................................................... 45

2.4. Województwo lubuskie ................................................................................. 47 2.4.1. Diagnoza dostosowania umiejętności i kwalifikacji zawodowych

do wymogów lubuskiego rynku pracy. Analiza wyników badania pracodawców z województwa lubuskiego ........................................ 47

2.5. Województwo łódzkie ................................................................................... 49 2.5.1. Badanie rynku pracy powiatu łaskiego .............................................. 49 2.5.2. Profesjonalny partner na rynku pracy ................................................ 50 2.5.3. Perspektywy Opoczyńskiego Rynku Pracy ........................................ 52 2.5.4. Wzmocnienie publicznych służb zatrudnienia oraz analiza

i prognozowanie rozwoju rynku pracy w powiecie pajęczańskim.... 53 2.5.5. Prognoza zatrudnienia według sekcji EKD i w podziale na działy

gospodarcze. Lista najbardziej poszukiwanych zawodów oraz wytyczne dla sytemu edukacji pracowników ............................ 55

2.6. Województwo mazowieckie .......................................................................... 58 2.6.1. Prognoza popytu na pracę w województwie mazowieckim

do roku 2010 ...................................................................................... 58 2.6.2. Prognoza popytu na pracę w województwie mazowieckim

do 2013 roku ...................................................................................... 60 2.6.3. Kompleksowa i prognostyczna informacja o warszawskim

rynku pracy ....................................................................................... 61 2.7. Województwo opolskie ................................................................................. 62

2.7.1. Barometr Lokalnych Rynków Pracy. Opolski rynek pracy okiem przedsiębiorców – kwiecień 2005 roku–grudzień 2006 roku ........... 62

2.7.2. Diagnoza potrzeb zatrudnieniowych i rozwojowych strzeleckich pracodawców .................................................................................... 63

2.7.3. Jakość Kapitału Społecznego. Prognoza zapotrzebowania na określone zawody i lista rankingowa zawodów ........................... 66

2.8. Województwo podlaskie ............................................................................... 69 2.8.1. Podlaska mapa zawodów i kwalifikacji. Analiza popytu i podaży pracy w

województwie podlaskim w ujęciu regionalnym i lokalnym ............ 69 2.8.2. Popyt i podaż pracy – diagnoza rynku pracy województwa podlaskiego .. 70 2.8.3. Prognoza podaży i popytu na pracę w województwie podlaskim ...... 72

2.9. Województwo pomorskie .............................................................................. 74 2.9.1. Aktualny i przyszły profil gospodarczy województwa pomorskiego 74

7

2.10. Województwo śląskie .................................................................................. 78 2.10.1. Analiza i prognozowanie rozwoju rynku pracy

w regionie bielskim .......................................................................... 78 2.10.2. Opracowanie metodologii prognozowania wybranych istotnych

parametrów rynku pracy .................................................................. 79 2.10.3. Prognozy dotyczące zatrudnienia nowych pracowników.

Cieszyński barometr rozwoju gospodarczego.................................. 82 2.10.4. Badanie świętochłowickiego rynku pracy w latach 2010–2015

(badanie wśród pracodawców) ........................................................ 84 2.10.5. Sytuacja na śląskim rynku pracy. Analiza dotychczasowych tendencji

oraz prognoza (Wyniki badań diagnostyczno-prognostycznych) ........ 86 2.11. Województwo świętokrzyskie ..................................................................... 87

2.11.1. Oczekiwania względem pracowników i prognoza przyjęć do pracy – postawy pracodawców z terenu województwa świętokrzyskiego wobec problemów zatrudnienia absolwentów szkół o profilu zawodowym ..... 87

2.11.2. Analiza kierunków rozwoju wiedzy w regionie świętokrzyskim – raport z realizacji zadania ............................................................. 91

2.11.3. Od diagnozy do prognozy – potrzeby gospodarki a jakość kapitału ludzkiego w województwie świętokrzyskim. Raport końcowy ....... 93

2.11.4. Ostrowiecki rynek pracy okiem przedsiębiorców ............................ 95 2.12. Województwo warmińsko-mazurskie ......................................................... 97

2.12.1. Rynek pracy w powiecie szczycieńskim. Badanie potrzeb i oczekiwań pracodawców ............................................................... 97

2.12.2. Prognoza zatrudnienia w wybranych sektorach oraz branżach w województwie warmińsko-mazurskim ...................................... 100

2.12.3. Inwestycja w kwalifikacje. Badania rynku pracy w powiecie braniewskim................................................................ 109

2.12.4. Kształcenie ustawiczne przepustką do kariery – monitoring popytu na pracę w podregionie ełckim na potrzeby instytucji kształcenia ustawicznego ................................................................ 113

2.13. Województwo wielkopolskie .................................................................... 117 2.13.1. Perspektywiczne zapotrzebowanie na kadry kwalifikowane

w Wielkopolsce wykształcone na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej, technikum, szkoły policealnej, kolegium .................. 117

2.13.2. Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wielkopolskim, ich przewidywany wpływ na profil działalności przedsiębiorstw oraz kształt regionalnego rynku pracy ................. 120

2.13.3. Diagnoza potrzeb edukacyjnych – rozwój rynku pracy województwa wielkopolskiego poprzez dostosowanie oferty szkolnictwa zawodowego .............................................................. 125

8

2.13.4. Dopasowanie zasobów ludzkich do rozwoju turystyki – trendy rozwojowe i zmiany na rynku pracy województwa wielkopolskiego. Raport z przebiegu badań wraz z wnioskami pobadawczymi ....... 126

2.14. Województwo zachodniopomorskie ......................................................... 127 2.14.1. Sytuacja i oczekiwania pracodawców w powiatach województwa

zachodniopomorskiego. Przewidywanie oczekiwań pracodawców odnośnie pożądanych kwalifikacji, kompetencji i usług szkoleniowych. Profile demograficzno-zawodowe pracowników w województwie zachodniopomorskim ......................................... 127

2.14.2. Procesy zmian w kluczowych branżach regionu ............................ 129 2.14.3. Plany zatrudnieniowe i potencjał pracowniczy

zachodniopomorskich pracodawców ............................................. 130 2.14.4. Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa

zachodniopomorskiego .................................................................. 131 2.14.5. Sytuacja przedsiębiorców w powiatach województwa

zachodniopomorskiego .................................................................. 133

ZAKOŃCZENIE ................................................................................................ 137

BIBLIOGRAFIA ................................................................................................ 148

ANEKS ............................................................................................................... 154

9

WPROWADZENIE

Prognozowanie popytu na pracę w przekroju zawodów ma duże znaczenie dla sprawnego funkcjonowania rynku pracy. Problem ten nabrał szczególnej wagi na poziomie europejskim od czasu przyjęcia tzw. Strategii Lizbońskiej, w ramach której deklarowano potrzebę uczynienia z Europy najbardziej konkurencyjnego obszaru gospodarczego na świecie, zdolnego do zrównoważonego wzrostu, peł-nego zatrudnienia i większej spójności społecznej. Realizacja tych celów i kolej-nych, które definiowała Komisja Europejska wymagała od państw członkowskich Unii Europejskiej podejmowania działań polegających na antycypowaniu potrzeb w zakresie kwalifikacji oraz prognozowaniu sytuacji na rynku pracy. Polska, po-dobnie jak wiele krajów europejskich, działania w tym obszarze podjęła dużo wcześniej

1. Już w 1998 r. przy Rządowym Centrum Studiów Strategicznych po-

wołano Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę. Jego głów-nym zadaniem było opracowywanie metod i procedur prognozowania popytu na pracę przy uwzględnieniu przekrojów kwalifikacyjnych, a także wypracowanie algorytmów tworzenia i weryfikacji prognoz. Działania Zespołu były porówny-walne z tymi, jakie prowadzono w tym okresie w wielu krajach europejskich, co nie było obojętne dla procesu tworzenia europejskiego systemu prognozowania. Niestety od kilku lat Zespół nie istnieje, a prace w zakresie prognozowania są po-dejmowane przez różne instytucje, w tym ośrodki naukowe. Warto dodać, iż wie-le z nich korzysta z rozwiązań, jakie zostały wypracowane przez Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę w Polsce. Piszemy o tym w punkcie 1.1. tego opracowania, przedstawiając jego dorobek w zakresie prognozowania popytu na pracę w przekroju zawodów, który w naszym badaniu zaliczyliśmy do rezultatów projektów inicjowanych przez instytucje rządowe.

Konstruując model prognozowania zatrudnienia według zawodów w Polsce, należy w pierwszym etapie prac dokonać diagnozy stanu istniejącego w tym ob-szarze. Rolę taką odgrywa nasze zadanie badawcze, w ramach którego dokonali-śmy analizy projektów rządowych i samorządowych przygotowywanych na temat prognozowania zatrudnienia według zawodów w Polsce. Mimo że analiza ta nie jest wynikiem działań empirycznych podjętych w ramach realizowanego projektu, a uzyskane informacje mają charakter jakościowy, stanowi bardzo istotny element całego procesu analitycznego. Zebrany materiał ma ogromną wartość poznawczą dla prawidłowego zdiagnozowania stosowanych do tej pory metod prognozowa-nia popytu na pracę według zawodów. Podczas jego analizy i doboru posługiwa-

__________

1 Majchrowicz E., Gajdos A. (2006), Europejski System Prognozowania sytuacji na rynku pracy – doświadczenia i plany, w: Przekrojowe prognozy popytu na prace w Polsce na lata 2006–2010, „Studia i Materiały”, t. XV, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Międzyresortowy zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, Warszawa.

10

no się metodą badania dokumentów i metodą porównawczą, co pozwoliło na rze-telną ocenę i porównanie stosowanych w praktyce i opisanych w literaturze przedmiotu metodach prognozowania zatrudnienia w przekroju kwalifikacyjno- -zawodowym w Polsce.

Wykorzystane w badaniu, a następnie prezentowane w tym opracowaniu in-formacje o projektach pochodziły z dostępnych stron internetowych różnych in-stytucji. Podczas poszukiwania tych materiałów przeglądane były strony woje-wódzkich i powiatowych urzędów pracy, regionalnych obserwatoriów rynku pracy, urzędów marszałkowskich oraz firm badawczych i innych realizatorów pro-jektów. Część znalezionych opisów projektów i raportów będących ich podsumo-waniem pochodziła ze stron internetowych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecz-nej (www.mpips.gov.pl), Departamentu Prognoz i Analiz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (www.analizy.mpips.gov.pl), Publicznych Służb Zatrudnienia (www.psz.praca.gov.pl), Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich (www.crzl.gov.pl), bazy projektów badawczych EFS (www.efs.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/ baza_projektow_badawczych_efs/Strony/baza_projektow_badawczych_POKL_ 070910.aspx).

Zebrany materiał źródłowy – ponad 200 projektów – został następnie poddany selekcji i oceniony pod kątem wiarygodności i zawartości merytorycznej. Do dal-szej analizy wybrane zostały tylko te projekty (patrz aneks), w ramach których do projekcji wykorzystano metody matematyczne lub badania ilościowe i jakościowe zawierające element prognostyczny. Do porównań wykorzystane zostały jedynie kompletne źródła informacji, napisane w języku polskim. W zależności od mery-torycznej zawartości danych zastanych w analizie uwzględniono całe teksty ra-portów lub ich części (czasami informacje o projekcie pochodziły z publikacji książkowej). Zgromadzony materiał został następnie poddany selekcji w układzie przestrzennym. Chcieliśmy w ten sposób dowiedzieć się, jaki jest stopień zaa-wansowania antycypacji na poziomie regionalnych i lokalnych rynków pracy.

Po przeprowadzeniu selekcji materiałów źródłowych, dokonano analizy i oceny przygotowywanych projektów w zakresie prognozowania popytu na pracę w prze-kroju zawodów. Szczegółową analizą objęto: materiały źródłowe, na podstawie których opracowywano prognozy, metody pozyskiwania danych, metody progno-zowania, okres prognozowania, przekrój zawodów, dla których opracowywano projekcje, formę prezentacji prognozy, instytucję zlecającą opracowanie progno-zy. Na tej podstawie ustalono, jaki charakter miały realizowane projekty, czy słu-żyły wypracowaniu pewnej metodologii prognozowania, czy też podczas ich rea-lizacji wykorzystywano już istniejący dorobek metodologiczny, a ich celem była tylko antycypacja. Z przeprowadzonych porównań można było również dowie-dzieć się, jakie metody prognozowania były najczęściej zastosowane i jaki był ho-ryzont prognoz. Ponadto ustalono podobieństwa i różnice w stosowanej metodo-logii prognozowania. Porównania tych projektów pozwoliły na wskazanie barier utrudniających prowadzenie procesu prognostycznego w Polsce.

11

I. PROJEKTY RZĄDOWE

1.1. System prognozowania popytu na pracę w Polsce

„System prognozowania popytu na pracę w Polsce (SPPP)” był projektem ce-lowym, realizowanym przez Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, który funkcjonował przy Rządowym Centrum Studiów Strategicznych. Projekt był zamówiony przez Komitet Badań Naukowych w ramach umowy KBN C027/H02/2002. Projekt ten traktujemy jako wprowadzający w problematykę prognozowania popytu na kwalifikacje i umiejętności na rynku pracy. Nadanie mu rangi nadrzędnego, podstawowego wynika z jego pionierskiego charakteru. Należy zdecydowanie podkreślić, iż opracowywany system SPPP był pierwszą w Polsce propozycją połączenia baz danych, narzędzi prognostycznych i informa-tycznych w całość tworzącą zintegrowany system służący prezentacji i progno-zowaniu zjawisk gospodarczych, a w szczególności sytuacji na rynku pracy i po-pytu na pracę

2. Celem głównym projektu było opracowanie koncepcji komputerowego zintegro-

wanego systemu informacyjnego umożliwiającego wielokrotne formułowanie i pu-blikowanie aktualnych prognoz popytu na pracę, zatrudnienia, liczby pracujących.

W naszej analizie zwrócimy uwagę na jeden z obszarów badań, który dotyczył przeglądu dotychczasowych prac Międzyresortowego Zespołu Prognozowania Po-pytu na Pracę w latach 1999–2002. W ramach tego zadania badawczego realizato-rzy projektu wskazali metody i procedury, które bezpośrednio można zastosować do prognozowania popytu na pracę według kwalifikacji

3.

Z przeprowadzonej analizy literatury dotyczącej SPPP wynika, że jeden z pro-blemów pojawiających się w prognozowaniu popytu na pracę dotyczył dostępno-ści i klasyfikacji odpowiednich baz danych. W praktyce wykorzystywano zazwy-czaj klasyfikację zawodów i specjalności opracowaną przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Klasyfikacja ta charakteryzuje się podziałem zawodów na następujące grupy; wielkie, duże, średnie elementarne, zawody i specjalności. Zawody dla każdej z grup są oznaczone kodami, np. wielkie grupy kodem jedno-cyfrowym, duże dwucyfrowym itd. Problemem najczęściej podnoszonym przez ekspertów Międzyresortowego Zespołu była z jednej strony nadmierna szczegó-łowość zawodów, a z drugiej luki w klasyfikacji, bowiem brakowało w niej tych

__________

2 B. Suchecki, SPPP jako system informacyjny, w: System prognozowania popytu na pracę w Polsce, część II, Projekt systemu, baza danych, model makroekonomiczny, „Studia i Materiały”, t. XII, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Po-pytu na Pracę, Warszawa, lipiec 2004, s. 13 i nast. 3 Problem ten jest szeroko opisany w: E. Kusideł, Prognozowanie popytu na pracę – przegląd metodologii w świetle ekspertyz Międzyresortowego Zespołu do Prognozowania popytu na pracę (1999–2002), w: B. Suchecki, System prognozowania popytu na pracę …, op. cit., s. 190 i nast.

12

zawodów nowych. Pomimo wad była ona wykorzystywana do opracowania pro-gnoz popytu na pracę w przekroju zawodowym.

W przeprowadzonej w ramach opisywanego projektu analizie prac dotyczą-cych prognozowania popytu na pracę według zawodów jego realizatorzy wyróż-nili Wielowariantową, średniookresową prognozę popytu na pracę najemną w Polsce w przekroju 369 grup zawodowych na lata 1999–2005

4. Prognozę tę

opracowano w trzech wariantach: bazowym, spowolnienia i popytowym. Przed opracowaniem prognoz dla rynku pracy realizatorzy badania wyznaczyli ogólną projekcję rozwoju gospodarczego w 5 gałęziach gospodarki polskiej w latach 1999–2005. Następnie na podstawie tych tendencji wyznaczono prognozę popytu na pracę w 58 gałęziach. Projekcję w przekroju 369 zawodów otrzymano poprzez zastosowanie odpowiednich macierzy przejścia.

Kolejną projekcją szeroko opisaną w analizowanym zadaniu badawczym był „Szacunek zapotrzebowania na główne grupy zawodów do roku 2010”. Przygo-towano ją dla 104 średnich grup zawodów (wg klasyfikacji zawodów i specjalno-ści). Do jej opracowania wykorzystano dane z Badania Aktywności Ekonomicz-nej Ludności z lat 1994, 1996, 1998. Opracowanie prognoz oparte było na dwóch wariantach wzrostu ogólnego zatrudnienia w 2010 r., które w wariancie pierw-szym wynosiło 5,8%, a w drugim 10,1%. Oba warianty zatrudnienia były następ-nie podstawą do opracowania czterech wersji szacunków zapotrzebowania na główne 104 grupy zawodów do 2010 r. Dla I i II wariantu zatrudnienia stworzono dwie wersje (A i B) wzrostu zatrudnienia w poszczególnych grupach zawodów. W wersji A założono strukturę zatrudnienia w prognozowanym okresie podobną do struktury z 1996 r. W wersji B przyjęto, że struktura pracujących ulegnie zmianie ze względu na fakt zanikania na rynku pracy zawodów schyłkowych

5.

W opisywanym zadaniu badawczym obejmującym przegląd metodologii zwró-cono uwagę na metodę przepływów – Inflow-Outflow Analysis (IOA)6. Realizato-rzy zadania podkreślili możliwość zastosowania metody IOA do prognozowania popytu na pracę w przypadku posiadania co najmniej dwóch obserwacji w czasie o sytuacji badanych osób lub stanowisk pracy. Obserwacje te określane jako mo-ment wyjściowy i końcowy tworzą macierz, na podstawie której określa się prawdopodobieństwo znalezienia się danej osoby w określonym stanie w momen-cie końcowym (czyli na koniec miesiąca, kwartału, roku). Zastosowanie takiej procedury daje możliwość oszacowania czasu wykonywania danego zawodu.

__________

4 Szczegółowo metodologia tej prognozy jest przedstawiona w: Wielowariantowa, średniookre-sowa prognoza popytu na pracę najemną w Polsce w przekroju 369 grup zawodowych, „Studia i Materiały”, t. IV, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Międzyresortowy Zespół do Progno-zowania Popytu na Pracę, Warszawa 2000. 5 E. Kusideł, Prognozowanie popytu na pracę – przegląd metodologii …op. cit., s. 204. 6 Szeroko metodologia ta jest opisana w: U. Sztanderska, Metoda przepływów – zastosowanie w prognozowaniu popytu na pracę w przekroju zawodowym, Rządowe Centrum Studiów Strate-gicznych, Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, „Studia i Materiały”, t. II, Warszawa, grudzień 1999, s. 164–191.

13

W celu zastosowania metody IOA do prognozowania niezbędne są informacje o czterech zasobach, tj. bezrobotnych, biernych zawodowo, zatrudnionych i wol-nych miejscach pracy. Pomiędzy wyróżnionymi zasobami występują przepływy. Na ich podstawie można określić, jaki będzie popyt na dany zawód oraz jaka bę-dzie podaż w tym zawodzie, a to pozwoli na konfrontację popytu i podaży pracy, co jest podstawową zaletą metody IOA.

W badaniu tym zwraca się jednak uwagę na mankamenty metody IOA związa-ne z brakiem adekwatnej bazy danych statystycznych. Problem polega na tym, że w przypadku stosowania tej metody istnieje konieczność posiadania identycznych informacji przynajmniej z dwóch następujących po sobie okresach. Natomiast baza danych pochodząca z BAEL charakteryzuje się różnicowaniem grupy w okresie ob-jętej badaniem, tylko połowa z badanych jest obserwowana w kolejnym okresie. Z tych względów metoda IOA może mieć ograniczone zastosowanie

7.

Realizatorzy tego zadania badawczego podkreślają przydatność do celów pro-gnozowania innych metod i procedur, które nie mają bezpośredniego zastosowania do opracowania projekcji w przekroju zawodów, a mogą być wykorzystane w wy-niku ich przystosowania. Dlatego zalecają wykorzystanie w procesie prognozowa-nia popytu na pracę modeli rynku pracy (bez podziału na zawody i kwalifikacje) oraz makromodeli. W tym ostatnim przypadku wychodzi się z założenia, że efek-tywnym instrumentem analizy popytu na pracę są ekonometryczne funkcje zatrud-nienia osadzone w makromodelach. Powinny być one implementowane do progno-zowania zatrudnienia w różnych przekrojach, np. regionalnym, kwalifikacyjnym. Według profesora W. Welfe’a do tych celów przydatne mogą okazać się funkcjonu-jące makromodele gospodarki polskiej, np. do wyznaczenia prognoz krótkotermi-nowych – model kwartalny WK, a do wyznaczenia prognoz długoterminowych – model roczny jednosektorowy (W8) lub wielosektorowy (W10 i IMPEC)

8.

1.2. Diagnozowanie zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności

na regionalnym i lokalnym rynku pracy – współpraca urzędów

pracy z pracodawcami i innymi partnerami rynku pracy

Diagnozowanie zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regional-nym i lokalnym rynku pracy – współpraca urzędów pracy z pracodawcami i in-nymi partnerami rynku pracy jest projektem realizowanym w latach 2008–2009, w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet I: Zatrudnienie i in-tegracja społeczna, Działanie 1.1. Wsparcie systemowe instytucji rynku pracy.

__________

7 E. Kusideł, Prognozowanie popytu …op.cit., s.207. 8 W. Welfe, Rekomendacje dotyczące zastosowania modeli gospodarki narodowej w systemach prognozowania popytu na pracę. Modele zatrudnienia w symulacyjnych makroekonomicznych mo-delach jako podstawa prognozowania, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Międzyresorto-wy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, „Studia i Materiały”, t. II Warszawa grudzień 1999, s. 67–115 podano za: E. Kusideł, Prognozowanie popytu… op. cit., s. 210.

14

Projekt ten miał charakter badawczo-rozwojowy, a jego celem głównym było utworzenie nowego narzędzia diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy, wspierającego instytucje rynku pracy w obszarze ich działań.

Opracowanie nowego narzędzia diagnozowania zapotrzebowania na kwalifika-cje i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy poprzedzone było reali-zacją czterech badań pozwalających na przeprowadzenie rzetelnej analizy metod diagnozowania stosowanych dotychczas w urzędach pracy. Badania te stanowiły część diagnostyczną projektu obejmującą

9:

analizę dokumentów prawnych i literatury przedmiotu oraz przegląd roz-wiązań stosowanych w innych krajach na temat przedmiotu badań;

badanie dotychczasowych doświadczeń urzędów pracy w zakresie diagno-zowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na lokalnym rynku pra-cy. W tym celu przeanalizowano doświadczenia urzędów pracy z monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych, który jako jeden z pierwszych posłużył za narzędzie do diagnozowania potrzeb rynku pracy. Następnie dokonano analizy innych działań, podejmowanych przez wojewódzkie i powiatowe urzędy pracy w tym obszarze, o których informacje znajdowały się na stronach internetowych publicznych służb zatrudnienia. Dokonano również przeglądu projektów realizo-wanych przez urzędy pracy i finansowanych ze środków funduszy strukturalnych. Przedmiotem obserwacji objęto tylko te przedsięwzięcia, których obszar badaw-czy obejmował diagnozowanie potrzeb regionalnych/lokalnych rynków pracy;

badania własne, których celem była identyfikacja stosowanych przez urzędy pracy praktyk związanych z diagnozowaniem potrzeb kwalifikacyjno-zawodowych w regionie i poznanie zakresu współpracy podejmowanej z innymi aktorami ryn-ku pracy. Badania te miały umożliwić zdefiniowanie czynników determinujących kierunki szkoleń inicjowanych przez urzędy pracy. Obserwacją objęto trzy grupy respondentów: kluczowych pracowników urzędów pracy zajmujących się w prak-tyce diagnozowaniem potrzeb rynku pracy (172 osoby z 70 powiatowych urzę-dów pracy dobranych w sposób celowy i z 16 wojewódzkich urzędów pracy); osoby uprawnione do szkoleń organizowanych przez urzędy pracy oraz osoby, któ-re w takich szkoleniach uczestniczyły (1050 bezrobotnych/poszukujących pracy z 70 powiatów dobranych celowo); pracodawców (1050 podmiotów gospodarczych).

opracowanie katalogu „dobrych praktyk” diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności. Tę część diagnozy opracowano na podstawie odpowie-dzi, jakie uzyskano na pisemne zapytanie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy o ich dotychczasowe doświadczenia w obszarze przedmiotu badań oraz na bazie wyników badań ilościowych realizowanych w ramach etapu trzeciego. Anali-za dobrych praktyk wyróżnionych przez urzędy pracy pozwoliła zidentyfikować te

__________

9 K. Rakowska, Diagnozowanie zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym rynku pracy – współpraca urzędów pracy z pracodawcami i innymi partnerami rynku pracy, Cen-trum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2009, s. 18.

15

najlepsze, które mogłyby być włączone do koncepcji metodologii diagnozowania potrzeb na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy.

Z każdego wymienionego wyżej etapu badań przygotowano raport cząstkowy, który zawierał szczegółową analizę poszczególnych problemów badawczych oraz wnioski z niej wypływające i rekomendacje. Raporty te były niezbędne do reali-zacji kolejnych etapów projektu, tworzących jego część rozwojową. W pierw-szym etapie tej części opracowano koncepcję metod narzędzi i procedur diagno-zowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym rynku pracy, która byłaby zastosowana w codziennej pracy przez kluczowych pracow-ników urzędów pracy. Następnie wypracowaną koncepcję przetestowano w czte-rech wybranych powiatowych urzędach pracy.

Konsultacje, jakie prowadzono z pracownikami Publicznych Służb Zatrudnie-nia i pracownikami Departamentu Rynku Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej umożliwiły uzyskanie ostatecznej wersji koncepcji systemu diagno-zowania potrzeb rynku pracy, w ramach której istotne miejsce zajmowało pro-gnozowanie. Koncepcja ta została opracowana w formie podręcznika, który jest rekomendowany dla pracowników publicznych służ zatrudnienia, jak i innych in-stytucji rynku pracy zajmujących się rozpoznawaniem jakościowego popytu na pracę. Podręcznik jest praktycznym narzędziem dla osób odpowiedzialnych za diagnozowanie zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy. Zawiera opis metod, narzędzi i procedur oraz praktyczne wskazówki dla poprawnego zidentyfikowania szeroko pojętych potrzeb rynku pracy. Metodologia diagnozowania potrzeb jest różnicowana z perspektywy prze-strzennego funkcjonowania rynku pracy. Oznacza to, że procedura jest inna dla instytucji diagnozujących lokalny (powiatowy) rynek pracy i inna dla identyfiko-wania kwalifikacji i umiejętności w skali regionalnego rynku pracy. Ze względu na cel naszej analizy uwagę skoncentrujemy na diagnozowaniu potrzeb kwalifi-kacyjno-zawodowych na poziomie regionalnego rynku pracy, w którym mają za-stosowanie elementy prognozowania.

Podsystem diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym rynku pracy składa się z części diagnostycznej i aplikacyjnej. Opra-cowanie diagnozy należy do zadań pracowników zajmujących się diagnozowa-niem zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym rynku pracy i przygotowujących plany szkoleń. Pierwszym, zalecanym etapem części diagno-stycznej systemu diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na poziomie wojewódzkiego urzędu pracy jest przeprowadzenie foresightu regio-nalnego rynku pracy. Foresight stanowi punkt wyjścia do opracowania wizji kie-runków rozwoju województwa, które mają kluczowe znaczenia dla zgłaszanego przez popytową stronę rynku pracy zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętno-ści siły roboczej.

W opracowaniu foresightu regionalnego rynku pracy rekomendowano zasto-sowanie następujących metod:

analiza SWOT,

metoda delficka,

16

dyskusje panelowe,

analiza PEST (polityczno-ekonomiczno-społeczno-technologiczna) – fakul-tatywnie do decyzji wojewódzkiego urzędu pracy.

Jednym z kluczowych elementów foresightu powinno być określenie strate-gicznych sektorów danego województwa.

Kolejny proponowany etap w systemie diagnozowania na poziomie regionalne-go rynku pracy obejmuje gromadzenie danych wejściowych do analizy ilościowej. Analiza ilościowa przeprowadzona na podstawie tych danych powinna pozwolić na opracowanie prognozy popytu na pracę w układzie kwalifikacyjno-zawodowym. Proponowane są dwa podejścia do tego problemu. Po pierwsze, można skorzystać z gotowych prognoz opracowywanych przez inne instytucje rynku pracy bądź in-stytucje badawcze. Po drugie, prognozę mogą opracować pracownicy urzędu we własnym zakresie. W przypadku zastosowania drugiego rozwiązania zalecane jest korzystanie z danych BAEL. Obecnie w systemie statystyki publicznej w ramach BAEL gromadzone są dane, na podstawie których możliwe jest opracowanie pro-gnoz w układzie zawodów na poziomie wielkich i dużych grup zawodowych dla poszczególnych województw. Prognozowanie popytu na pracę w wymiarze zawo-dów powinno być prowadzone w perspektywie 1 roku. Jego efektem będzie pro-gnoza wskazująca ilościowe kierunki zmian w popycie na pracę na regionalnym rynku pracy. Zmiany jakościowe w popycie w przekroju zawodowym według zale-canej metodologii są ustalane podczas forseightu oraz badania przedsiębiorstw z branż strategicznych.

Do prognozowania realizatorzy projektu rekomendują zastosowanie me-tody szeregów czasowych. Wybór związany jest z ich walorami. Po pierwsze, wymagają one stosunkowo niewielu danych wejściowych w porównaniu z po-trzebami kompleksowych ekonometrycznych modeli gospodarki, po drugie, są to proste metody niewymagające skomplikowanych programów statystycznych. Są one zatem wygodnym narzędziem prognozowania krótkoterminowego, gdzie wy-starczy wiedza o kształtowaniu się przyszłych wartości analizowanych zmien-nych, a nie jest istotny mechanizm związany z tymi zdarzeniami.

W prognozowaniu popytu na pracę na regionalnych rynkach pracy zaleca się posługiwanie szeregami czasowymi okresów, czyli danymi opisującymi liczbę pracujących w okresach kwartalnych bądź rocznych. Prognozowanie na podsta-wie szeregów czasowych polega na określeniu prawidłowości dotychczasowego rozwoju analizowanej zmiennej na podstawie informacji na temat dotychczaso-wego jej kształtowania się. Dlatego należy utworzyć model, w którym za pomocą czasu można przedstawić przyszłe wartości zmiennej prognozowanej, wskazać na rodzaj składowych szeregu czasowego, wyznaczyć tzw. prognozy wygasłe, a na-stępnie prognozę przyszłych wartości prognozowanej zmiennej.

Wśród metod prognozowania na podstawie szeregów czasowych istotną grupę stanowią metody wygładzania. Zaliczane są one obok ekstrapolacji zerowego rzędu do jednego z najprostszych sposobów prognozowania. W zależności od te-go, jakie składowe systematyczne daje się wyodrębnić w szeregu czasowym, wy-stępują trzy warianty wygładzania wykładniczego. Można je przeprowadzić za pomocą metody Browna, Holta, Wintersa. Zastosowanie ich pozwala stworzyć

17

prognozy wariantowe. Decyzja, którą prognozę wybrać jako obowiązującą, nale-ży do pracowników WUP i panelu ekspertów

10.

Drugim źródłem ilościowych danych wejściowych są informacje zebrane w ramach wywiadów swobodnych przeprowadzonych z przedstawicielami przed-siębiorstw (badanie pierwotne). Badaniem tym powinny zostać objęte wyłącznie te przedsiębiorstwa, które zaliczają się, ze względu na rodzaj prowadzonej dzia-łalności, do sektorów strategicznych wskazanych na etapie foresightu. Narzędzie badawcze – dyspozycje do wywiadu – powinno obejmować podobne zagadnienia, jak w kwestionariuszu opracowanym do badania podmiotów gospodarczych na poziomie powiatowych urzędów pracy. Na tej podstawie zaleca się przygotowa-nie projekcji tendencji rozwojowych sektorów strategicznych dla danego woje-wództwa, koncentrującej się przede wszystkim na zagadnieniach dotyczących za-trudnienia w wymiarze kwalifikacyjno-zawodowym. Dobór próby, jak i samo badanie może być zlecone instytucji badawczej dysponującej odpowiednim po-tencjałem do przeprowadzania go.

Kolejnym etapem części diagnostycznej jest przetworzenie zgromadzonych danych ilościowych. Na tym etapie następuje techniczna obróbka danych oraz ich analiza, a następnie opracowanie prognoz. Rekomenduje się, aby WUP posiłko-wał się raportami syntetycznymi opracowanymi przez poszczególne powiatowe urzędy pracy, dotyczącymi zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na lo-kalnym rynku pracy. Produktem końcowym jest opracowanie zawierające dia-gnozę zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym rynku pra-cy. Dokument ten powinien stanowić podstawę do działań w kolejnym etapie części diagnostycznej – panelu ekspertów. Rolą panelu ekspertów jest ocena me-rytoryczna opracowanych prognoz i ich ewentualna modyfikacja na podstawie wiedzy ekspertów na temat rynku pracy (lokalnego, regionalnego, krajowego czy europejskiego). Korekta taka jest niezbędna, gdyż ilościowe metody prognostycz-ne wykorzystywane w systemie diagnozowania okazują się bezsilne w przy-padku wystąpienia zmian jakościowych, których nie daje się uchwycić w danych ilościowych. Istotną funkcją panelu ekspertów jest również nawiązanie i wdroże-nie dialogu społecznego w obszarze edukacji i zatrudnienia. Zaleca się zorganizo-wanie panelu ekspertów w ramach posiedzenia Wojewódzkiej Rady Zatrudnienia, na które należałoby zaprosić dodatkowych ekspertów zewnętrznych: z ośrodków naukowo-badawczych; z organizacji pozarządowych zajmujących się problemami rynku pracy; z instytucji oświatowych i edukacyjnych.

Wprowadzone przez panel ekspertów korekty i uzupełnienia do raportu robo-czego powinny stanowić podstawę do opracowania raportu na temat diagnozy za-potrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na rynku pracy województwa XYZ. Informacje te powinny być w dalszej kolejności rozpropagowane wśród różnych

__________

10 E. Kryńska, red., Ł. Arendt, I. Kukulak-Dolata, I. Poliwczak, H. Sobocka-Szczapa, Podręcznik użytkownika metod, narzędzi i procedur prognozowania, zapotrzebowania na kwalifikacje i umie-jętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy. Podręcznik dla urzędów pracy, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2010, s. 31 i nast.

18

instytucji zajmujących się organizacją szeroko rozumianego procesu kształcenia. Ich upowszechnienie powinno sprzyjać koordynacji systemu edukacji zawodowej z potrzebami regionalnego rynku pracy w przekroju zawodowo-kwalifikacyjnym.

Przedstawione narzędzie diagnozowania zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy było przedmiotem szkoleń. Kształceniem z tego obszaru tematycznego objęto pracowników powiatowych i wo-jewódzkich urzędów pracy, którzy na co dzień zajmują się tym zadaniem.

1.3. Systemy imigracji różnych grup migranckich

oraz dopuszczenia ich do polskiego rynku pracy

Opisywany w tej części analizy projekt badawczy dotyczy systemów imi-gracji różnych grup migranckich oraz dopuszczenia ich do polskiego rynku pracy (np. osób wysoko wykwalifikowanych; zagranicznych studentów pol-skich uczelni; studentów szkół zagranicznych odbywających praktykę, staż w Polsce; pracowników delegowanych przez firmy zagraniczne; pracowni-ków tymczasowych z państw sąsiadujących) był realizowany w ramach Pro-gramu Operacyjnego Kapitał Ludzki, a źródłem jego finansowania były środki budżetu krajowego i Europejskiego Funduszu Społecznego.

Cel projektu został określony w jego tytule – przeprowadzenie badań róż-nych grup migranckich oraz dopuszczenie ich do polskiego rynku pracy

11.

Realizacja celu głównego wymagała przeprowadzenia wielu badań szczegółowych, takich jak:

1. Analiza przydatności i realizacji w warunkach polskich systemu punktowe-go dla imigrantów spoza Unii Europejskiej:

analiza aktywnej polityki imigracyjnej w wybranych krajach Unii Europej-skiej ze szczególnym uwzględnieniem rozwiązań prawnych dotyczących np. sys-temów punktowych lub innych systemów dopuszczania pracowników do rynku pracy spoza UE;

analiza rozwiązań prawnych dotyczących np. systemów punktowych lub innych systemów dopuszczania pracowników do rynku pracy w wybranych kra-jach pozaeuropejskich;

wizyty studyjne pracowników DMI i ekspertów w wybranych krajach UE i pozaeuropejskich znanych z aktywnej polityki imigracyjnej i stosujących np. systemy punktowe lub inne rozwiązania w tym obszarze.

__________

11 Przeprowadzenie badań nt. systemów imigracji różnych grup migranckich oraz dopuszczenia ich do polskiego rynku pracy, np.: osób wysoko wykwalifikowanych; zagranicznych studentów pol-skich uczelni; studentów szkół zagranicznych odbywających praktykę/staż w Polsce; pracowników delegowanych przez firmy zagraniczne; pracowników tymczasowych z państw sąsiadujących (Umowa CRZL WPM/1.11./1.08? Uniwersytet Warszawski, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Poli-tycznych. Instytut Polityki Społecznej, Warszawa www.ips.uw.ed.pl: pobrano 10.10.2011 r.

19

2. Przeprowadzenie badań i analiz dotyczących:

skali, struktury procesów imigracji do Polski i rzeczywistego stanu zatrud-nienia pracowników tymczasowych oraz prognoz zapotrzebowania na zawody i kwalifikacje w kilkunastoletniej perspektywie;

skali oraz struktury procesów imigracji do Polski ze względu na kryterium kwalifikacji i rodzajów prac podejmowanych przez cudzoziemców;

społeczno-ekonomicznej roli zatrudnienia pracowników tymczasowych w Polsce z krajów sąsiadujących w następstwie zmian legislacyjnych (§ 2, pkt 27 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 sierpnia 2006 r. w sprawie wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę, DzU nr 156, poz.1116 z późn. zm.);

opracowania prognozy zapotrzebowania na kwalifikacje i specjalności na polskim rynku pracy w perspektywie kilkunastoletniej z punktu widzenia kształtowania polityki imigracyjnej państwa.

3. Przeprowadzenie badań wśród:

zagranicznych studentów polskich uczelni;

studentów szkół zagranicznych odbywających praktykę/staż w Polsce;

pracowników delegowanych przez firmy zagraniczne;

pracowników tymczasowych z państw sąsiadujących.

Badania w wyróżnionych grupach wykonano pod kątem ich zainteresowania polskim rynkiem pracy i związków z nim.

4. Wypracowanie modelu optymalnego systemu dopuszczania różnych grup imigrantów do polskiego rynku pracy:

opracowanie koncepcji – w postaci 3 wariantów rozwiązań organizacyjno- -prawnych – systemu dopuszczania różnych grup imigrantów do polskiego rynku pracy;

przeprowadzenie publicznej debaty nt. optymalnego systemu dopuszczania różnych grup imigrantów do polskiego rynku pracy – zainicjowanie debaty w me-diach publicznych (TVP, Polskie Radio) i komercyjnych oraz na łamach gazet i czasopism;

opracowanie końcowej ekspertyzy zawierającej opis (model) optymalnego systemu dopuszczania różnych grup imigrantów do polskiego rynku pracy wraz z rekomendacjami dla praktyki (rozwiązania prawno-organizacyjne, aktywna po-lityka rynku pracy).

Dalej przedstawimy założenia, jakie przyjęto dla zbadanie procesu kształto-wania się popytu na pracę obcokrajowców w przyszłości (w perspektywie 5, 10, 15 lat). Punktem wyjścia projekcji zapotrzebowania na pracowników cudzoziem-skich w Polsce była prognoza podstawowych wskaźników makroekonomicznych (Produkt Krajowy Brutto, wskaźnik zatrudnienia itd.) na lata 2009–2020 (w uję-ciu kwartalnym), wygenerowana przez stworzony w Instytucie Badań Struktural-nych model strukturalny klasy DSGE pn. VISIONMOD. Opracowana w ramach projektu prognoza popytu na pracę cudzoziemców została przygotowana w trzech wariantach: optymistycznym, średnim oraz pesymistycznym. Progno-

20

za potwierdziła przyjęte przez realizatorów projektu tezy badawcze we wszystkich wariantach, zgodnie z którymi popyt na pracowników cudzoziemskich będzie wykazywał tendencję rosnącą, co powinno stymulować napływ imigrantów oraz prawdopodobnie skutkować będzie zmianami w polityce imigracyjnej. Należy jednocześnie dodać, że w roku 2020 (perspektywa długookresowa) rozmiary imi-gracji do Polski będą, w zależności od przyjętego scenariusza o 30–80% większe niż w 2008 r., przy czym skala popytu na zagraniczny kapitał ludzki zależeć bę-dzie od sytuacji gospodarczej w Polsce, a więc od reform strukturalnych, jakie zostaną zrealizowane (lub nie) w najbliższych latach. Niezbędne jest jednak uwzględnienie niewiadomej, jaką jest zatrudnienie obcokrajowców w gospodarce nierejestrowanej. Prognoza sektorowa pokazała, iż zarówno w perspektywie śred-nio-, jak i długookresowej zatrudnienie cudzoziemców będzie się koncentrować w sektorze rolnym i budownictwie. Jednocześnie sukcesywnie zwiększać się bę-dzie zatrudnienie cudzoziemców w usługach jako reakcja na rosnący popyt, który z różnych względów nie będzie mógł być zaspakajany przez pracowników krajo-wych. Zróżnicowanie tempa wzrostu popytu na pracę w różnych sektorach prze-łoży się również na zmianę popytu w zależności od danego sektora. I tak, na przykład w 2009 r. ok. 31%. zatrudnionych w Polsce obcokrajowców pracowało w usługach, a w roku 2020 odsetek ten sięgnie prawie 40%. Jednocześnie udział obywateli innych państw zatrudnionych w rolnictwie spadnie z 68 do 60%. Mimo dokonującej się restrukturyzacji zatrudnienia w skali krajowego rynku pracy, po-legającej na zmniejszaniu zatrudnienia w pierwszym sektorze ekonomicznym, na-leży zauważyć, iż rolnictwo pozostanie głównym sektorem zatrudniania cudzo-ziemców w Polsce. Będzie również można spodziewać się w perspektywie kolejnej dekady silniejszego wzrostu popytu na pracę obcokrajowców w usłu-gach, chociażby ze względu na nasilające się efekty zmian demograficznych, zmniejszających całkowity zasób miejscowej siły roboczej i kreujących popyt na nisko wykwalifikowaną pracę w usługach opieki zdrowotnej i społecznej. Wzrost znaczenia usług w zatrudnieniu cudzoziemców wpłynie też na strukturę zawodową (ze względu na utrzymującą się dominację rolnictwa w oczekiwanych przyszłych zasobach cudzoziemskiej siły roboczej, w analizie pominięto zawody związane z tym sektorem).

Projekcja pokazała, iż w latach 2009–2020 struktura zawodowa obcokrajow-ców pracujących w Polsce ulegnie dalszym przeobrażeniom. Po pierwsze, spad-nie względny udział nisko wykwalifikowanych robotników budowlanych i górni-ków. Po drugie, wzrośnie odsetek obcokrajowców zatrudnionych na stanowiskach niskiego i średniego szczebla w sektorach usługowych: kierowców i operatorów maszyn, sprzedawców i osób świadczących usługi osobiste, pracowników biuro-wych i specjalistów szkolnictwa. W niektórych z tych grup spodziewać się można wzrostów popytu rzędu 12–15% rocznie, co należy uznać za dość dużą wartość, choć prawdopodobnie jest to wynik raczej wzrostu ogólnego znaczenia tych grup, aniżeli rzeczywistego wzrostu popytu na pracę obcokrajowców w tych zawodach (dobrym przykładem są robotnicy zawodów precyzyjnych, którzy wprawdzie sta-

21

nowią niewielki odsetek całkowitego zasobu imigrantów, jednakże jest to równo-cześnie grupa, która w skali całej gospodarki rośnie na znaczeniu)

12.

Z analizy dostępnych raportów na temat prognozowania popytu na pracę cu-dzoziemców nie można uzyskać informacji o zastosowanych przez realizatorów projektu metodach prognozowania ani też o tym, w jakich przekrojach zawodów był badany popyt na pracę

13. Studiowanie raportu z przeprowadzonych badań po-

zwala stwierdzić, iż nie była w pełni wykorzystana klasyfikacja zawodów i spe-cjalności opracowana przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej.

1.4. Analiza wybranych aspektów obecnej i przyszłej sytuacji

na rynku pracy – ocena wpływu zmian technologicznych

na podaż i popyt na pracę w Polsce

W ramach projektu „Analiza wybranych aspektów obecnej i przyszłej sytuacji na rynku pracy – ocena wpływu zmian technologicznych na podaż i popyt na pra-cę w Polsce” przygotowano raport Zmiana technologiczna na polskim rynku pracy pod redakcją Macieja Bukowskiego i Juliana Zawistowskiego. Cały projekt współ-finansowano z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Opera-cyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich 2004–2006.

Opracowane scenariusze przyszłościowego zapotrzebowania na pracowników mają charakter długookresowy. Okres prognozowania obejmuje lata 2008–2030, a dane objęte projekcją są zagregowane i dotyczą stopy zatrudnienia oraz stopy bezrobocia. W analizowanym projekcie nie uwzględniono kształtowania się popy-tu w przekroju grup zawodów

14.

__________

12 Przeprowadzenie badań nt. systemów imigracji…, op.cit., 13 Polityka migracyjna oraz rozwiązania dotyczące dostępu cudzoziemców do rynku pracy. Raport o rozwiązaniach przyjętych w wybranych państwach Unii Europejskiej, www.crzl.gov.pl/publikacje-topmenu. 14 M. Bukowski, red., Zmiana technologiczna na polskim rynku pracy, Ministerstwo Pracy i Poli-tyki Społecznej, Warszawa, www.mpips.gov.pl.

22

II. PROJEKTY SAMORZĄDOWE

2.1. Województwo dolnośląskie

2.1.1. Prognoza zatrudnienia i zapotrzebowania na określone zawody

w województwie dolnośląskim oraz lista zawodów

Na terenie województwa dolnośląskiego realizowano projekt „Kompleksowy monitoring potencjału i barier regionalnego rynku pracy – WIEDZA PLUS 2.” w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004–2006 (Priorytet 2. Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach, Działanie 2.1. Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionie). Okres realizacji projek-tu trwał od października 2005 r. do styczeń 2007 r. Jednym z jego komponentów był projekt badawczy WIEDZA PLUS 2, finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz ze środków budżetu państwa w ramach Zintegrowa-nego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego

15.

Cel projektu był bardzo szeroki i polegał na:

określeniu pełnego i rzeczywistego obrazu regionalnego rynku pracy,

ocenie adekwatności potencjału ludzkiego i systemu szkoleniowego w sto-sunku do obecnych i przyszłych wymagań regionalnego rynku pracy,

opracowaniu wytycznych do systemu dokształcania w zakresie szkoleń, praktyk zawodowych i usług doradczych.

Realizacja projektu opierała się na wykorzystaniu danych wtórnych (z badania desk-research) i danych pierwotnych z badań ilościowych. W ramach desk-research wykorzystano dane zastane z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności. In-formacje te były istotne dla prac związanych z opracowaniem prognozy zatrud-nienia dla województwa dolnośląskiego. Badaniami ilościowymi natomiast byli objęci pracodawcy, uczniowie, studenci, osoby pracujące. Kwestii tej nie będzie-my szerzej przedstawiać, bowiem wyniki tego badania nie były wykorzystane do opracowywanych w ramach projektu prognoz.

W ramach projektu WIEDZA PLUS 2 powstały następujące analizy oraz ra-porty badawcze:

analiza zbieżności z potrzebami rynku pracy prowadzonych w regionie przedsięwzięć w zakresie podwyższania umiejętności i kwalifikacji zawodowych,

analiza potencjału i sytuacji na regionalnym rynku pracy,

analiza ofert edukacyjnych i szkoleniowych,

raport z badania osób pracujących dotyczący ich planów i kierunków dal-szego kształcenia i dokształcania,

__________

15 Szerzej: Wiedza PLUS 2, Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław 2007, s. 7.

23

raport z badania potrzeb i oczekiwań pracodawców dotyczących przyszłych i obecnych pracowników,

raport z badania studentów pod kątem kierunków dokształcania i zdobywa-nia praktyki zawodowej oraz planów zawodowych na przyszłość,

raport z badania uczniów szkół ponadgimnazjalnych pod kątem kierunków dokształcania i zdobywania praktyki zawodowej oraz planów zawodowych na przyszłość,

prognoza zapotrzebowania na określone zawody i lista zawodów poszuki-wanych,

opracowanie zawierające wytyczne do systemu szkoleń, praktyk zawodo-wych i usług doradczych.

Opracowane produkty, czyli ekspertyzy w ramach realizacji projektu WIEDZA PLUS 2 miały dostarczyć rzetelnej wiedzy różnym instytucjom odpowiedzialnym za funkcjonowanie regionalnego rynku pracy na temat jego problemów. Rezultaty zostały skierowane do następujących podmiotów (beneficjentów ostatecznych):

• powiatowe urzędy pracy,

• firmy zajmujące się pośrednictwem pracy,

• komendy ochotniczych hufców pracy,

• akademickie biura karier,

• organizacje pozarządowe, związki pracodawców i związki zawodowe,

• inne podmioty zainteresowane monitoringiem i rozwojem regionalnego ryn-ku pracy.

Jak już sygnalizowano, jednym z rezultatów projektu WIEDZA PLUS 2 była prognoza zatrudnienia dla województwa dolnośląskiego, którą opracowano na lata 2006–2010

16. Prognoza dotyczyła liczby pracujących w przekroju dużych grup za-

wodów. Na podstawie analiz statystycznych zidentyfikowano zawody, w których w kolejnych latach miał nastąpić wzrost lub zmniejszenie liczby pracujących.

Do opracowania prognozy wykorzystano modele trendu (liniowego lub nieli-niowych) z uwzględnieniem sezonowości (jeśli była taka konieczność) oraz modele wygładzania wykładniczego (Wintersa) i modele autoregresyjne AR(1) lub AR(4).

Wybór określonego modelu był uwarunkowany obserwowanymi przebiegami w czasie wartości przyjętych zmiennych. Jeśli zmienna wykazywała tendencję rozwojową (ewentualnie sezonowość), to stosowany był model trendu. Dla zmien-nych o nieregularnych przebiegach w czasie wykorzystywano modele wygładza-nia wykładniczego. W niektórych przypadkach metodologicznie właściwe oka-zywało się stosowanie modeli autoregresyjnych.

Spośród wskazanych modeli dla każdego konkretnego przypadku (każdej grupy zawodowej) dobierany był ten, który cechował się najlepszymi właściwo-ściami (najniższe błędy prognozy ex post). W 18 przypadkach posłużono się mo-delami trendu, w 6 – modelami wygładzania wykładniczego (Wintersa), a w 2 –

__________

16 A. Gajdos, E. Kusideł, Prognoza zatrudnienia i zapotrzebowania na określone zawody w woj. dolnośląskim oraz lista zawodów, ASM, Kutno 2007.

24

modelami autoregresyjnymi. Dla 3 zmiennych prognozy nie zostały wyznaczone z powodu braku wszystkich obserwacji w próbie. W tych wypadkach ustalono przyszłe wartości zmiennych na poziomie średniej z próby.

2.1.2. Prognozy sytuacji na rynku edukacyjnym i rynku pracy

w miastach województwa dolnośląskiego

W ramach projektu „Kwalifikacje dla gospodarki – program rozwojowy szkol-nictwa zawodowego poprzez dostosowanie oferty do potrzeb sektora usług” reali-zowano projekt badawczy, którego celem było opracowanie:

prognozy sytuacji na rynku edukacyjnym i rynku pracy w miastach liczą-cych poniżej 50 tys. mieszkańców w województwie dolnośląskim;

prognozy sytuacji na rynku edukacyjnym i rynku pracy w miastach liczą-cych 50 tys.–100 tys. mieszkańców w województwie dolnośląskim;

prognozy sytuacji na rynku edukacyjnym i rynku pracy dla miast liczących powyżej 100 tys. mieszkańców w województwie dolnośląskim.

Przedmiotem prognozowania były wybrane grupy zawodów charakterystycz-ne dla sektora usług, a zarazem związane z systemem szkolnictwa zawodowego. Do 2025 r. dla każdej z 46 grup profesji określono zmiany popytu na pracę oraz stan równowagi bądź jej brak. Syntetyczny obraz tendencji po stronie po-pytowej został uzyskany w drodze predykcji. Łączne zapotrzebowanie na pracu-jących zdekomponowane zostało na część odzwierciedlającą zapotrzebowanie rozszerzające i rekompensacyjne. Jako miarę pierwszej z wymienionych kategorii przyjęto liczbę osób pracujących w danej grupie zawodów. Dodatkowo, określa-jąc zmiany popytu na pracę, wskazano te zawody, w przypadku których odnoto-wano ubytek zasobu pracujących. Prognozy zapotrzebowania na pracę skonfron-towano z sytuacją na rynku edukacyjnym. Analiza strony podażowej rynku pracy ograniczona została do określenia głównych kierunków zmian w liczbie absol-wentów kończących edukację w systemie szkolnictwa zawodowego. Tak zdefi-niowane podstawowe kategorie rynku pracy zestawiono ze sobą w celu uzyskania informacji o wystąpieniu równowagi na rynku pracy w danym zawodzie.

Przeprowadzona analiza stanu równowagi uwzględniła zróżnicowanie pozio-mu rozwoju poszczególnych obszarów województwa dolnośląskiego. Prognozy sytuacji na rynku pracy zostały zdeterminowane nie tylko sytuacją społeczno- -gospodarczą poszczególnych jednostek terytorialnych, ale także zmianami zacho-dzącymi na szczeblu krajowym. W grupie najważniejszych czynników wpływają-cych na zróżnicowanie zapotrzebowania na pracujących znalazły się kategorie re-prezentujące zmiany zachodzące w gospodarce oraz zmienne odzwierciedlające procesy demograficzne. W celu uzyskania spójnego obrazu przeobrażeń struktu-ralnych wykonano predykcje w podziale na sekcje PKD. Tym samym opracowa-na prognoza liczby pracujących została uzyskana poprzez agregację wyników dla poszczególnych sekcji. Wzajemne powiązania najważniejszych kategorii makroe-konomicznych – wynagrodzeń, bezrobocia, liczby pracujących i wydajności pra-cy – zostały wyznaczone z uwzględnieniem zmian wywołanych procesami sta-rzenia się społeczeństwa.

25

W celu przeprowadzenia szczegółowych analiz i prognoz zmiennych charak-teryzujących rynek edukacyjny i rynek pracy w województwie dolnośląskim za-stosowano techniki modelowania i prognozowania szeregów czasowych, m.in. VAR, VEqCM, ARIMA, ARIMAX. W celu określenia przyszłych tendencji na rynku pracy województwa wykorzystano dodatkowo metodę długookresowego prognozowania na podstawie ultrakrótkich szeregów czasowych.

Metoda ta została opracowana przez pracowników Instytutu Ekonomii Uni-wersytetu Łódzkiego specjalnie na potrzeby prognoz wskaźników struktury rynku pracy i zjawisk demograficznych. Zastosowana w badaniu technika prognozowa-nia pozwoliła uwzględnić znaczenie przewidywanych trendów demograficznych (obserwowanych na szczeblu krajowym i wojewódzkim), jak i przyszłą sytuację gospodarczą, determinującą sytuację na rynku pracy. Wykorzystana na potrzeby prognoz sytuacji na rynku pracy województwa procedura prognozowania składała się z kilku etapów.

W ramach pierwszego z nich wykonano prognozy wydajności pracy oraz liczby pracujących na szczeblu krajowym. W przypadku procesów demograficz-nych wykorzystano prognozę GUS liczby osób w wieku produkcyjnym oraz licz-by ludności ogółem.

W ramach kolejnego etapu prognostycznego wykonano wielowymiarową, szczegółową analizę trendów gospodarczych i demograficznych opisanych m.in. przez poziomy bezwzględne zmiennych, tempa wzrostu oraz zróżnicowane wskaź-niki struktury. Pozwoliło to na uwzględnienie tendencji w liczbie absolwentów kształconych w systemie szkolnictwa zawodowego na szczeblu wojewódzkim. Celem tego rodzaju analizy było wyodrębnienie charakterystyk danych o naj-większej stabilności, które zminimalizują błędy prognozy.

Na podstawie otrzymanych charakterystyk stworzono system prognostyczny składający się z bilansujących się wskaźników, charakteryzujących popyt na ryn-ku pracy w województwie. Spójność prognoz w ramach systemu umożliwiło wprowadzanie pięciu powiązanych ze sobą poziomów prognostycznych. W ramach każdego z nich zastosowana została metoda prognozowania długookresowego na podstawie szeregów ultrakrótkich.

Pierwszy poziom systemu stanowiły prognozy sytuacji na rynku pracy w wo-jewództwie dolnośląskim, uwzględniające zarówno determinanty regionalne, jak i wpływ sytuacji społeczno-gospodarczej kraju. Drugi poziom podlegający pro-gnozowaniu związany był z predykcją sytuacji w poszczególnych sekcjach PKD województwa. Na tym etapie wykonano prognozy liczby pracujących w sekcjach Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD z 2004 r.). Spójność predykcji uzyskana została za pomocą bilansujących się wskaźników, z których każdy wyrażał udział zatrudnienia w danej sekcji PKD w województwie w łącznej wielkości wykorzy-stywanego w województwie (w danym punkcie czasu) zasobu siły roboczej. Wprowadzenie tak zdefiniowanego poziomu prognozowania pozwoliło uwzględ-nić specyficzne czynniki wpływające na kondycję przedsiębiorstw należących do określonego sektora gospodarki. Oprócz specjalnie przygotowanej metody pro-gnozowania wszystkie wykonane na tym poziomie predykcje skorygowano pro-gnozami eksperckimi.

26

Kolejny poziom omawianego systemu stanowiły wskaźniki odzwierciedlające kształtowanie się wielkości zatrudnienia w każdym z podregionów województwa we wspomnianych wyżej sekcjach. Na poziomie czwartym uwzględniono fakt, iż w zależności od typu obszaru (wiejskie, miejskie, miasta o liczbie mieszkańców od 50 tys. do 100 tys., a także miasta, w których liczba mieszkańców jest większa niż 100 tys.) przemiany zachodzące na rynku pracy mogą mieć różną postać i wy-stępować z różnym nasileniem. W ramach tego poziomu każdy z wymienionych typów obszarów potraktowano oddzielnie. Efekt ten uzyskano w drodze kon-strukcji odpowiednich wskaźników, tak iż każdy badany podregion województwa uzyskał trzy wskaźniki odpowiadające właściwym obszarom.

Ostatni poziom omawianego systemu prognostycznego wiązał się z uwzględ-nieniem sytuacji w wybranych grupach zawodów. W ramach prognoz sytuacji na rynku edukacyjnym i rynku pracy w województwie dolnośląskim, szczegółowej analizie poddano sytuację w 46 grupach zawodów i odpowiadającym im kie-runkom kształcenia szkolnictwa zawodowego.

Ze względu na zbilansowany charakter systemu wskaźników, konstrukcja pro-gnoz oparta została na uporządkowanych parach „wartość + wskaźnik”, co pozwo-liło na stopniowe zwiększanie szczegółowości przygotowywanych prognoz, przy równoczesnym zachowaniu spójności i zbilansowaniu systemu zmiennych. W czę-ści przypadków, w których natura danych wymusiła konieczność opracowania pro-gnoz równocześnie trzech lub więcej bilansujących się wielkości, zastosowano dwustopniową standaryzację w celu zachowania ilościowej spójności prognozy.

Przygotowane przy zastosowaniu opisanej techniki prognozy zachowują wie-lowymiarową spójność i mogą być wykorzystywane zarówno do wiarygodnego planowania rozwoju regionu i jego jednostek składowych, jak i do planowania skali niezbędnych działań kierunkujących, zaradczych oraz korygujących na ryn-ku pracy i rynku edukacyjnym w województwie. Przygotowane prognozy miały charakter bazowy, tj. zakładały wydłużenie w czasie istniejących tendencji panu-jących na rynku pracy. Bazowy typ przygotowywanych prognoz oznaczał między innymi, że prognozowane wartości zmiennych nie uwzględniały nadzwyczajnych, dotychczas nie podejmowanych, działań ukierunkowanych na kształtowanie sytu-acji demograficznej.

W szczególności nie obejmowały one skutków działań proponowanych w ra-mach komplementarnych rekomendacji opracowywanych w opisywanym projek-cie badawczym. Takie podejście podyktowane było niedostępnością informacji dotyczących zestawu działań wybranych przez decydentów z rekomendowanej palety możliwych narzędzi, jak również trudnością odpowiednio wiarygodnego, spełniającego standardy naukowe oszacowania ilościowych skutków poszczegól-nych rozwiązań oraz interakcji między tymi rozwiązaniami.

Określone w horyzoncie do 2025 r. możliwości powstania nadwyżki lub defi-cytu popytu w stosunku do podaży siły roboczej mogą stanowić punkt wyjścia w procesie dostosowywania oferty szkolnictwa zawodowego do potrzeb lokal-nych rynków pracy województwa oraz do zmian zachodzących w strukturze go-spodarczej regionu.

27

2.1.3. Prognoza liczby pracujących według wielkich i dużych grup

zawodowych w województwie dolnośląskim na lata 2006–2011

Prognoza liczby pracujących według wielkich i dużych grup zawodowych w wo-jewództwie dolnośląskim na lata 2006–2011 została opracowana w ramach pro-jektu „Audyt ofert pracy, zapotrzebowanie na kwalifikacje i szkolenia na Dolnym Śląsku” (nr Z/2.02/II/2.1/5/04.) realizowanego na rzecz Zintegrowanego Progra-mu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego

17.

Celem projektu było pozyskanie informacji na temat rynku pracy Dolnego Śląska, perspektyw jego rozwoju oraz dostępnych i oczekiwanych na tym rynku ofert edukacyjnych ze szczególnym uwzględnieniem szkoleń. Informacje pozy-skane w ramach badań miały udzielić odpowiedzi na następujące pytania:

Gdzie będą powstawać nowe miejsca pracy?

Jakie są plany inwestycyjne i rozwojowe przedsiębiorstw funkcjonujących na Dolnym Śląsku?

Na jakie zawody, kwalifikacje, szkolenia jest zapotrzebowanie ze strony pracodawców?

Istotnym rezultatem opisywanego projektu są prognozy. Dotyczą one całko-witego popytu na pracę w regionie, liczebności pracujących według sektorów ekonomicznych oraz sekcji PKD, liczebności pracujących według dużych grup zawodów. Wymienione przekroje prognoz opracowano dla województwa dolno-śląskiego w pespektywie pięcioletniej, tj. na lata 2007–2011 dla popytu ogółem i w perspektywie sześcioletniej (2006–2011) dla pozostałych liczb pracują-cych według sektorów, sekcji i grup zawodów.

Uwzględniając cele naszego raportu, w dalszej części opracowania skoncen-trujemy się na analizie prac prognostycznych dotyczących predykcji liczby pracu-jących według zawodów. Jednym z etapów opracowania prognozy było przepro-wadzenie analizy danych o liczbie pracujących według wielkich i dużych grup zawodowych w województwie dolnośląskim w latach 1995–2005 na podstawie obserwacji kwartalnych. Źródłem danych dla tej części eksploracji było Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności. Zostały wygenerowane szeregi przekrojo-wo-czasowe, które są unikatową informacją statystyczną o wojewódzkim rynku pracy. Warto dodać, że dane tego typu nie są publikowane w materiałach Głów-nego Urzędu Statystycznego.

Strukturę liczby pracujących oparto na klasyfikacji zawodów i specjalności, w której wyróżniamy 10 wielkich, 30 dużych i 116 średnich grup zawodowych. Analizie poddano 9 grup wielkich i 29 grup dużych, bowiem grupa wielka „Siły zbrojne” i należąca do niej grupa duża nie były analizowane.

__________

17 Szerzej patrz: T. Kupczyk, red., Audyt ofert pracy, zapotrzebowanie na kwalifikacje i szkolenia na Dolnym Śląsku, Politechnika Wrocławska, Centrum Kształcenia Ustawicznego, Wrocław 2006.

28

Tabela 1

Wykaz analizowanych danych

Grupa wielka Symbol Grupa duża Symbol

Przedstawiciele władz pu-blicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy

Z1

przedstawiciele władz publicznych, politycy, wyżsi urzędnicy, zawodowi działacze

Z11

kierownicy dużych i średnich organizacji Z1S

kierownicy małych przedsiębiorstw Z1S

Specjaliści

ZS

specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych

ZS1

specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia

ZSS

specjaliści szkolnictwa ZSS

pozostali specjaliści ZS4

Technicy i inny średni per-sonel

ZS

średni personel techniczny ZS1

średni personel w zakresie nauk biologicznych i ochrony zdrowia

ZSS

nauczyciele praktycznej nauki zawodu i instruktorzy

ZSS

pracownicy pozostałych specjalności ZS4

Pracownicy biurowi

Z4

pracownicy obsługi biurowej Z41

pracownicy obrotu pieniężnego i obsługi klientów

Z4S

Pracownicy usług osobi-stych i sprzedawcy

Z5

pracownicy usług osobistych i ochrony Z51

modelki, sprzedawcy i demonstratorzy Z5S

Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy

Z6

rolnicy Z61

ogrodnicy Z6S

leśnicy i rybacy Z6S

rolnicy i rybacy pracujący na własne potrzeby Z64

Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy

Z7

górnicy i robotnicy budowlani Z71

robotnicy obróbki metali i mechanicy maszyn i urządzeń

Z7S

robotnicy zawodów precyzyjnych, ceramicy, wytwórcy wyrobów galanteryjnych, robotnicy poligraficzni i pokrewni

Z7S

pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy Z74

Operatorzy i monterzy ma-szyn i urządzeń

Z8

operatorzy maszyn i urządzeń wydobywczych i przetwórczych

Z81

operatorzy i monterzy maszyn Z8S

kierowcy i operatorzy pojazdów Z8S

Pracownicy przy pracach prostych

Z9

pracownicy przy pracach prostych w handlu i usługach

Z91

robotnicy pomocniczy w rolnictwie, rybołów-stwie i pokrewni

Z9S

robotnicy pomocniczy w górnictwie, przemy-śle, budownictwie i transporcie

Z9S

Źródło: T. Kupczyk, red., Audyt ofert pracy…, op. cit., s. 59.

29

Na podstawie indywidualnych danych nieidentyfikowalnych zostały wygene-rowane następujące szeregi przekrojowo-czasowe:

liczba pracujących według wielkich grup zawodowych w województwie dolnośląskim od I kw. 1995 r. do IV kw. 2005 r.,

liczba pracujących według dużych grup zawodowych w województwie dolnośląskim od I kw. 1995 r. do IV kw. 2005 r.

Wato dodać, iż wykorzystany do celów opisywanego prognozowania materiał statystyczny jest unikatowym zestawem szeregów przekrojowo-czasowych. Pu-blikowane dane BAEL zawierają odrębne przekroje według województw i we-dług wielkich grup zawodowych. Dane statystyczne zastosowane w tym projekcie zostały specjalnie wygenerowane na potrzeby jego realizacji.

Zgromadzony i usystematyzowany materiał liczbowy poddano na wstępie analizie wzrokowej wykresów i analizie statystycznej w celu określenia procesów zachodzących w przekroju wielkich i dużych grup zawodowych.

Prognozy będące jednym z rezultatów projektu „Audyt ofert pracy – zapotrze-bowanie na kwalifikacje i szkolenia na Dolnym Śląsku” wykonywano z wykorzy-staniem Systemu Analiz i Prognoz (www.sap.uni.lodz.pl), pakietu SORIftEC oraz arkusza kalkulacyjnego MS Excel.

W opracowaniu wykonano prognozy liczby pracujących w poszczególnych du-żych grupach zawodowych, używając modeli trendu (odpowiednio liniowego lub

nieliniowych) z zastosowaniem sezonowości, jeśli to było konieczne; modeli wy-gładzania wykładniczego (Wintersa); modeli autoregresyjnych AR(1) lub AR(4).

Wybór modeli prognostycznych był konsekwencją analizy statystycznej ba-danych szeregów. W przypadku, gdy zmienna wykazywała tendencję rozwojową (ewentualnie sezonowość), stosowano model trendu (najczęściej segmentowy). Dla zmiennych o nieregularnych przebiegach w czasie wykorzystano modele wy-gładzania wykładniczego. W części przypadków dodatkowo opisywano zmien-ność badanych szeregów procesem autoregresyjnym.

Należy podkreślić, iż dla większości dużych grup zawodowych wykonano pro-gnozy trzema metodami analizy szeregów czasowych. Z alternatywnych prognoz wybrano te, które charakteryzowały się najlepszymi właściwościami. W przypadku prognoz liczby pracujących według dużych grup zawodowych najniższymi błędami prognoz ex-post (MALE) charakteryzowały się prognozy wykonane za pomocą modeli tendencji rozwojowej z uwzględnieniem sezonowości (dla 17 zmiennych) oraz modeli wygładzania wykładniczego Winter (dla 8 zmiennych). Dla dwóch zmiennych wykorzystano prognozy z modelu autoregresyjnego. Dla pozostałych dwóch zmiennych nie wyznaczano prognoz (ze względu na brak wszystkich obser-wacji w próbie), ustalając wartość w przyszłości na poziomie średniej wartości z dostępnych danych.

Warto dodać, iż zastosowane przez realizatorów projektu metody należą do standardów analizy i prognozowania szeregów czasowych ze szczególnym uwzględ-nieniem wysoko zdezagregowanych szeregów danych, w przypadku których ana-

30

liza przyczynowo-skutkowa jest utrudniona ze względu na problemy z ustaleniem specyficznych zmiennych objaśniających.

W prognozowanym okresie przewidywano wzrost liczby pracujących kierow-ników dużych i średnich organizacji o 10 tys. osób, specjalistów nauk fizycznych, matematycznych i technicznych o 20 tys. osób, specjalistów szkolnictwa o 18 tys. osób, pozostałych specjalistów o 24 tys. osób, średniego personelu technicznego o 8 tys. osób, pracowników pozostałych specjalności o 31 tys. osób, pracowników obsługi biurowej o 11 tys. osób, pracowników obrotu pieniężnego i obsługi klien-tów o 7 tys. osób, pracowników usług osobistych i ochrony o 8 tys. osób, mode-lek i demonstratorów o 14 tys. osób, spadek liczby pracujących rolników o 7 tys. osób, wzrost liczby pracujących robotników obróbki metali i mechaników ma-szyn i urządzeń o 7 tys. osób, operatorów maszyn i urządzeń wydobywczych i przetwórczych o 6 tys. osób oraz wzrost liczby pracujących operatorów i monte-rów maszyn i urządzeń o 13 tys. osób. Ogółem wzrost liczby pracujących w la-tach 2006–2011 miał wynieść ok. 173 tysięcy osób.

Przewidywany był względny wzrost liczby pracujących w następujących du-żych grupach zawodowych: kierownicy dużych i średnich organizacji o 30%, spe-cjaliści nauk fizycznych, matematycznych i pokrewni o 50%, specjaliści szkolnic-twa o 30%, pozostali specjaliści o 43%, średni personel techniczny o 23%, pracownicy pozostałych specjalności o 24%, pracownicy obsługi biurowej o 20%, pracownicy obrotu pieniężnego o 36%, pracownicy usług osobistych i ochrony o 15%, modelki, sprzedawcy i demonstratorzy o 16%, operatorzy maszyn i urzą-dzeń wydobywczych i przetwórczych o 21%, operatorzy i monterzy maszyn o 35%, robotnicy pomocniczy w rolnictwie, rybołówstwie i pokrewni o 35%.

Zmniejszenie liczby pracujących prognozowano w następujących dużych gru-pach zawodowych: specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia o 11%, średni personel w zakresie nauk biologicznych i ochrony zdrowia o 7%, rolnicy o 18%.

W pozostałych dużych grupach zawodowych prognozowano względnie sta-bilny poziom liczby pracujących, co przy prognozowanym wzroście liczby pracu-jących ogółem oznacza spadek udziału pracujących w tych grupach.

Prognozy liczby pracujących w wielkich grupach zawodowych są wynikiem zsumowania prognozowanych wartości liczby pracujących dla odpowiednich du-żych grup zawodowych.

Zastosowanie sumy prognoz z odpowiednich dużych grup zawodowych po-zwala na utrzymanie zgodności wyników prognoz na poszczególnych poziomach dezagregacji.

Prognozowany wzrost liczby pracujących w latach 2006–2011 dotyczył na-stępujących grup wielkich:

przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy (Z1) do 70 tys. osób,

specjaliści (ZS) do 250 tys. osób,

technicy i inny średni personel (ZS) do 160 tys. osób,

31

pracownicy biurowi (Z4) do 90 tys. osób,

pracownicy usług osobistych i sprzedawcy (Z5) do 160 tys. osób,

robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (Z7) około 180 tys. osób.

operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń (Z8) do 160 tys. osób,

pracownicy przy pracach prostych (Z9) do90 tys. osób.

Prognozowany był również spadek liczby pracujących w latach 2006–2011. Obejmował on grupę wielką: rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy (Z6) do 60 tys.

Łącznie na podstawie prognoz przekrojowych przewidywany był wzrost liczby pracujących w województwie dolnośląskim do ponad 1,2 mln osób w 2011 r. Pro-gnozę w ujęciu rocznym przedstawiono jako średnią arytmetyczną w danym roku.

W latach 2006–2011 prognozowano znaczącą zmianę struktury pracujących w województwie dolnośląskim. Najwyższy przyrost udziału pracujących progno-zowano w grupie specjalistów przy znacznym spadku udziału pracujących rolni-ków i robotników przemysłowych oraz rzemieślników. Obserwowano również nieznaczny wzrost udziału pracujących techników i innego średniego personelu oraz nieznaczny spadek udziału pracujących pracowników przy pracach prostych. Warto dodać, iż podobne zmiany obserwowano na poziomie krajowym.

Na podstawie oceny zmian liczby pracujących dobrano metody analizy szere-gów czasowych, powszechnie stosowane w procesach prognozowania zjawisk ekonomicznych, oraz wykonano przekrojowe prognozy zmian liczby pracujących według dużych i wielkich grup zawodowych w województwie dolnośląskim na lata 2006–2011.

W ramach realizowanego badania dokonano prezentacji tabelarycznej i graficz-nej wariantowych prognoz liczby pracujących według dużych grup zawodowych.

2.2. Województwo kujawsko-pomorskie

2.2.1. Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie

kujawsko-pomorskim w 2009 roku – część prognostyczna

W 2010 r. Wojewódzki Urząd Pracy w Toruniu wspólnie z instytucją ze-wnętrzną przeprowadził badanie dotyczące monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych w części prognostycznej. Badanie to realizowano w ramach pro-jektu systemowego mieszczącego się w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VI, Poddziałanie 6.1.2. Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji osób bezrobotnych w re-gionie. Przedsięwzięcie to było współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, a jego rezultaty umieszczono w raporcie: Monitoring za-wodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie kujawsko-pomorskim w 2009 roku – część prognostyczna

18.

__________

18 Raport dostępny jest na stronie WUP w Toruniu w zakładce publikacje: www.wup.torun.pl.

32

Do części prognostycznej monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżko-wych wykorzystano dane Głównego Urzędu Statystycznego dotyczące badania po-pytu na pracę i bezrobotnych absolwentów szkół wyższych oraz informacje z apli-kacji „Monitoring Zawodów”, do której zaimportowane zostały dane z Systemu In-Informacji Oświatowej (SIO) dotyczące absolwentów publicznych i niepublicznych szkół ponadgimnazjalnych (absolwenci roku szkolnego 2008/2009 oraz przewidy-wani absolwenci roku szkolnego 2009/2010). Dane o bezrobotnych według zawo-dów opracowane zostały w sposób wystandaryzowany na podstawie załącznika nr 3 do sprawozdania MPiPS-01 o rynku pracy „Bezrobotni oraz oferty pracy według zawodów i specjalności”. Realizatorzy badania korzystali ponadto z systemu infor-matycznego PULS z jego aplikacji „Monitoring Zawodów”, którą opracowano na potrzeby monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych. Istotną częścią te-go badania był sondaż przeprowadzony wśród pracodawców województwa kujaw-sko-pomorskiego. Badanie to było traktowane jako oddzielne zadanie, w ramach realizowanego projektu i będzie ono analizowane odrębnie w punkcie 2.2.3.

W raporcie z przeprowadzonego badania wyróżniono część diagnostyczną, w której przedstawiono dane o liczbie bezrobotnych w województwie kujawsko- -pomorskim w latach 2005–2009. Ten rodzaj informacji uporządkowano według wielkich grup zawodów i zawodów elementarnych (kody 6-cyfrowe). Zawody elementarne dodatkowo zostały zestawione w przekroju poziomu wykształcenia osób bezrobotnych (stan w dniu 31.12 2009 r.) Zawodami najliczniej prezento-wanymi w zasobie bezrobotnych były:

Na poziomie wykształcenia wyższego: pedagog, ekonomista, specjalista ad-ministracji publicznej, specjalista do spraw marketingu i handlu (sprzedaży), spe-cjalista do spraw organizacji usług gastronomicznych, hotelarskich i turystycz-nych, pielęgniarka, pozostali specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania gdzie indziej niesklasyfikowani, politolog, specjalista ochrony środowiska, inży-nier rolnictwa.

Na poziomie wykształcenia średniego: asystent ekonomiczny (zawód szkol-ny: technik ekonomista), kucharz, technik mechanik, technik rolnik, pracownik biu-rowy (zawód szkolny: technik prac biurowych), handlowiec (zawód szkolny: tech-nik handlowiec), magazynier, fryzjer (zawody szkolne: fryzjer, technik usług fryzjerskich), technik żywienia i gospodarstwa domowego, kelner, pracownik ad-ministracyjny (zawód szkolny: technik administracji), technik budownictwa, tech-nik informatyk.

Na poziomie wykształcenia zasadniczego zawodowego niższego: sprzedaw-ca, ślusarz, krawiec, robotnik gospodarczy, murarz, robotnik budowlany, robotnik pomocniczy w przemyśle przetwórczym, szwaczka, sprzątaczka, stolarz, piekarz, mechanik samochodów osobowych, rolnik produkcji roślinnej i zwierzęcej (zawód szkolny: rolnik), kucharz małej gastronomii, tokarz, malarz budowlany.

Cześć prognostyczna monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych zawierała również informacje o najpopularniejszych kierunkach kształcenia w szko-

33

łach policealnych i średnich oraz w zasadniczych szkołach zawodowych. Zawody nadwyżkowe i deficytowe zostały przedstawione według 6-cyfrowych kodów. W raporcie znajdowały się również informacje na temat popytu na pracę w woje-wództwie kujawsko-pomorskim opracowane na podstawie badania GUS (IV kw. 2009 r.). Dotyczyły one następujących kwestii:

liczby pracujących według sekcji PKD, wielkich grup zawodowych (spe-cjaliści, robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, technicy i inny średni personel, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń, pracownicy przy pracach prostych, pra-cownicy biurowi, pracownicy usług osobistych i sprzedawcy, przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy, rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy);

nowo utworzonych miejsc pracy według sekcji PKD;

wolnych miejsc pracy według sekcji PKD, wielkich grup zawodowych (robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, specjaliści, pracownicy usług osobistych i sprzedawcy, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń, technicy i inny średni personel, pracownicy biurowi, pracownicy przy pracach prostych, przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy;

zlikwidowanych miejsc pracy według sekcji PKD.

Dane te porównywane były z danymi z poprzedniego roku i na tej podstawie prognozowano sytuację na rok następny.

2.2.2. Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych

w województwie kujawsko-pomorskim w 2007 roku – cz. II

W 2008 r. Wojewódzki Urząd Pracy w Toruniu przeprowadził monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w części prognostycznej. Badanie to rea-lizowano w ramach projektu systemowego mieszczącego się w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet VI, Poddziałanie 6.1.2. Wsparcie powia-towych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji osób bezrobotnych w regionie. Przedsięwzięcie to było współfinansowane ze środ-ków Europejskiego Funduszu Społecznego, a jego rezultaty umieszczono w ra-porcie: Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie ku-

jawsko-pomorskim w 2007 roku – cz. II.

Celem pilotażowego badania sondażowego wśród pracodawców, na podstawie którego opracowano część prognostyczną raportu z monitoringu zawodów deficy-towych i nadwyżkowych była diagnoza planów zatrudnieniowych w zakładach pra-cy na terenie poszczególnych powiatów województwa kujawsko-pomorskiego.

Sondaż przeprowadzono techniką wywiadu kwestionariuszowego, a uzyskane informacje poddano analizie. Efektem tej części badań było przygotowanie in-formacji prognostycznej.

Informacja prognostyczna zawierała dane o:

planowanych zwolnieniach pracowników według zawodów (6-cyfrowe ko-dy): pakowacz, monter rowerów i wózków, pracownik biurowy (zawód szkolny: technik prac biurowych), pozostali operatorzy maszyn do produkcji wyrobów

34

z gumy, kierowca samochodu osobowego, murarz, maszynista kolei linowych, ar-tysta muzyk instrumentalista, opiekunka dziecięca, technik budownictwa, han-dlowiec (zawód szkolny: technik handlowiec), robotnik gospodarczy, specjalista ds. marketingu i handlu (sprzedaży), recepcjonista, stolarz, portier, fryzjer (zawody szkolne: fryzjer, technik usług fryzjerskich), betoniarz zbrojarz, tynkarz, piekarz;

planowanych przyjęciach pracowników według zawodów elementarnych (kody 6-cyfrowe): monter sprzętu radiowego i telewizyjnego, magazynier, pozo-stali robotnicy przy pracach prostych w przemyśle, robotnik gospodarczy, sprze-dawca, pozostali robotnicy w produkcji wyrobów mlecznych, robotnik budowla-ny, szwaczka, ślusarz, murarz, operator maszyn do produkcji opakowań z papieru i tektury, pracownik biurowy (zawód szkolny: technik prac biurowych), stolarz, spawacz ręczny gazowy, kontroler produkcji, spawacz ręczny łukiem elektrycznym, mechanik maszyn i urządzeń przemysłowych, technik mechanik, przedstawiciel handlowy (przedstawiciel regionalny), elektromonter (elektryk) zakładowy, kie-rowca operator wózków jezdniowych, ceramik wyrobów użytkowych i ozdob-nych, kierowca samochodu osobowego;

planowanych przyjęciach pracowników według wielkich grup zawodowych: pracownicy biurowi, technicy i inny średni personel, pracownicy usług osobistych i sprzedawcy, robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń, pracownicy przy pracach prostych, przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy, specjaliści, rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy;

W części prognostycznej raportu dotyczącej zawodów nadwyżkowych i defi-cytowych zawarto również informacje o najpopularniejszych kierunkach kształ-cenia oraz zawodach, w których odnotowano najwyższe bezrobocie wśród absol-wentów szkół ponadgimnazjalnych w województwie kujawsko-pomorskim Tę ostatnią grupę informacji o bezrobotnych uporządkowano według poziomu wy-kształcenia oraz zawodów elementarnych (6-cyfrowych kodów zawodów). Do te-go celu były wykorzystane zasoby statystyki publicznej, czyli informacje pocho-dzące z Systemu Informacji Oświatowej i z GUS.

Ponadto w raporcie z badania zawarte zostały informacje na temat liczby bez-robotnych i pracujących oraz wolnych miejsc pracy według wielkich grup zawo-dowych i 6-cyfrowych kodów zawodowych. Dane te przedstawiono na podstawie badania GUS.

Prognoza miała charakter krótkookresowy, obejmowała najbliższe plany pra-codawców co do zatrudnienia bądź zwolnienia pracowników do końca roku, czyli w okresie kilku miesięcy.

Informacja prognostyczna była skierowana do organów władzy samorządowej i rządowej, szkół ponadgimnazjalnych, organów władzy oświatowej oraz innych instytucji zainteresowanych kierunkami zmian zachodzących w strukturze zawo-dowej na rynku pracy.

35

2.2.3. Sondaż pracodawców województwa kujawsko-pomorskiego.

Diagnoza zapotrzebowania na pracowników w wymiarze

kwalifikacyjno-zawodowym

Projekt ten był realizowany w 2010 r. przez Wydział Badań i Analiz Woje-wódzkiego Urzędu Pracy w Toruniu oraz powiatowe urzędy pracy województwa kujawsko-pomorskiego

19. Badanie pracodawców realizowano w ramach projektu

systemowego mieszczącego się w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki, Priory-tet VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Poddziałanie 6.1.2. Wsparcie powia-towych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji osób bezrobotnych w regionie. Przedsięwzięcie to było współfinansowane ze środ-ków Europejskiego Funduszu Społecznego, a jego rezultaty umieszczono w rapor-cie: Sondaż pracodawców województwa kujawsko-pomorskiego. Diagnoza zapo-trzebowania na pracowników w wymiarze kwalifikacyjno-zawodowym. Głównym celem projektu była analiza popytu na pracę w podmiotach biorących udział w badaniu, a w szczególności diagnoza planowanych zmian w zatrudnieniu w wo-jewództwie kujawsko-pomorskim. Dzięki badaniu uzyskano informacje, jakich pracowników poszukują pracodawcy, w jakich zawodach i z jakimi kwalifika-cjami. Zostały one wykorzystane w opracowaniu raportu z monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych.

Podstawowym źródłem informacji do opracowania części prognostycznej mo-nitoringu były wyniki badań ilościowych. Badania przeprowadzono na próbie 2054 pracodawców z terenu województwa kujawsko-pomorskiego. Próba obejmowała podmioty ze wszystkich klas wielkości przedsiębiorstw według następującej kla-syfikacji:

małe – o liczbie pracujących do 9 osób;

średnie – o liczbie pracujących od 10 do 49 osób,

duże – o liczbie pracujących więcej niż 50 osób.

Podmioty małe i średnie zostały wylosowane przez Urząd Statystyczny w Byd-goszczy na podstawie złożonego przez WUP w Toruniu zamówienia, zgodnie z którym podmioty średnie były dobrane z aktualnej bazy podmiotów. W przy-padku dużych przedsiębiorstw zastosowano dobór celowy na podstawie bazy REGON. Warto dodać, że analizowany projekt był kontynuacją badania praco-dawców, realizowanego w 2008 i 2009 r. pod nazwą „Sondaż pracodawców wo-jewództwa kujawsko-pomorskiego”.

Wszystkie badania przeprowadzone były metodą sondażu bezpośredniego, a narzędziem badawczym był wywiad kwestionariuszowy. Zasadniczą jego czę-ścią stanowiły pytania na temat planów zatrudnieniowych do końca 2010 r. Re-spondenci wskazywali zawody, w których planowane są przyjęcia oraz wymie-

__________

19 Sondaż pracodawców województwa kujawsko-pomorskiego. Diagnoza zapotrzebowania na pracowników w wymiarze kwalifikacyjno-zawodowym (2010), WUP w Toruniu, Toruń; www.wup.torun.pl.

36

niali umiejętności, jakich oczekują od potencjalnych pracowników w ramach po-szczególnych zawodów. Planowane przyjęcia pracowników uporządkowano w przekroju wielkich grup zawodów i zawodów elementarnych.

Na podstawie deklaracji pracodawców biorących udział w badaniu wyróżnio-no zawody należące do grupy wielkiej, w których planowane było zatrudnienie: operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń, pracownicy przy pracach prostych.

Na podstawie analizy wyników badania również wyróżniono zawody, w któ-rych występowało największe zapotrzebowanie na pracowników w momencie przeprowadzania badania. Dotyczyło następujących grup zawodów: robotnik po-mocniczy w przemyśle przetwórczym, operator urządzeń przetwórstwa owocowo- -warzywnego, monter sprzętu radiowego i telewizyjnego, robotnik gospodarczy, pracownik ochrony mienia i osób, sprzedawca, sprzątaczka, ślusarz, kierowca sa-mochodu ciężarowego, magazynier, pracownik administracyjny, szwaczka, robot-nik budowlany, przedstawiciel handlowy.

W raporcie opisane zostały ponadto oczekiwania wobec kandydatów do pracy według dużych grup zawodowych:

stanowiska wyższego szczebla: przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy, kierownicy, specjaliści,

technicy i inny średni personel oraz pracownicy biurowi,

zawody niższych szczebli, takie jak: pracownicy usług osobistych i sprze-dawcy, robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń oraz pracownicy przy pracach prostych.

Następnie opisano oczekiwania w konkretnych zawodach.

Analizie poddano również zapotrzebowanie na pracowników według sekcji PKD. Największe zapotrzebowanie na pracowników zgłosiły następujące sekcje: przetwórstwo przemysłowe, handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów sa-mochodowych, włączając motocykle, administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne.

W końcowym etapie badań jego realizatorzy dokonali oceny sytuacji po-szczególnych sekcji PKD pod względem zapotrzebowania na pracowników.

Opisywane badanie przeprowadzano od trzeciej dekady maja do połowy lipca 2010 r., okres prognozowania był kilkumiesięczny – do końca 2010 r.

Opracowane w ramach tego badania wyniki, a więc także prognozy rozpo-wszechniono poprzez skierowanie ich w formie publikacji do: Publicznych Służb Zatrudnienia, władz samorządowych, kuratorium oświaty, szkół i instytucji szko-leniowych, organizacji pracodawców, a także innych podmiotów związanych z kształtowaniem sytuacji na lokalnym rynku pracy. Odbiorcami prognoz byli rów-nież uczniowie i studenci oraz osoby poszukujące pracy, które w raporcie z badań mogli znaleźć informacje na temat oczekiwań pracodawców względem przy-szłych kandydatów do pracy oraz sytuacji zatrudnieniowej w poszczególnych branżach i przewidywań pracodawców co do możliwości rozwoju branży, w ra-mach której prowadzą swoją działalność gospodarczą.

37

2.2.4. Metodologia badania pracodawców na lokalnym rynku pracy

Wymieniony w poprzednim punkcie opracowania projekt realizowano w 2010 r. ze środków budżetu krajowego i Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Poddziałanie 6.1.2. Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w regionie. Rezultaty projektu zostały przedstawione w raporcie Metodologia ba-dania pracodawców na lokalnym rynku pracy. Badanie realizowane przez urzędy pracy w województwie kujawsko-pomorskim. Realizatorem projektu był Woje-wódzki Urząd Pracy w Toruniu

20.

Celem projektu było opracowanie metodologii badania zapotrzebowania na pracowników wśród pracodawców z województwa kujawsko-pomorskiego. Przy-gotowana metodologia miała charakter aplikacyjny i została bezpośrednio wy-korzystana do prognozowania zapotrzebowania na pracowników według za-wodów w perspektywie kilku miesięcy.

Realizatorzy projektu zarekomendowali w metodologii wykorzystanie bada-nia sondażowego opartego na metodzie sondażu bezpośredniego z wykorzysta-niem wywiadu kwestionariuszowego. Do kodowania i analizowania danych zale-cono wykorzystanie arkusza kalkulacyjnego Excel. Ponadto w celu dostarczenia użytecznych analiz zastosowano system specjalistycznych narzędzi: PASW Data Collection data Entry. System ten tworzą trzy moduły:

1. PASW Data Collection Author (narzędzie do tworzenia struktury formalnej i logicznej kwestionariusza) – pozwala projektować i przygotowywać narzędzia badawcze;

2. PASW Data Collection Papier (narzędzie do formowania kwestionariuszy papierowych) – pozwala dokonać konwersji kwestionariusza do jednolitej wersji papierowej;

3. PASW Data Collection Interviewer – aplikacja przeznaczona do ankietyza-cji w trybie offline (CAPI), dająca możliwość wprowadzania danych pochodzą-cych z kwestionariuszy papierowych. Powiatowe urzędy pracy wykorzystywały aplikację PASW Data Collection Interviewer.

Rekomendowany system diagnozowania zapotrzebowania na zawody i kwali-fikacje w województwie kujawsko-pomorskim składał się z trzech etapów reali-zowanych w 2010 r.:

etap I polegał na przygotowaniu projektu badania poprzez sformułowanie za-łożeń metodologicznych i pytań badawczych, opracowanie kwestionariusza ankiety i odpowiedni dobór próby (dokonano podziału liczby pracodawców z uwzględnie-niem: struktury sekcji PKD, zakładanej wielkości podmiotów w powiecie oraz wielkości przedsiębiorstw). Następnie informacje te, wraz z bazą pracodawców zo-stały przekazane do wszystkich powiatowych urzędów pracy w województwie;

__________

20 Metodologia badania pracodawców na lokalnym rynku pracy. Badanie realizowane przez urzędy pracy w województwie kujawsko-pomorskim, WUP w Toruniu, Toruń. www.wup.torun.pl.

38

etap II obejmował przeprowadzenie wywiadów kwestionariuszowych oraz wprowadzenie danych z wywiadów do bazy za pomocą aplikacji PASW Data Collection Interwiever. Pracownicy poszczególnych urzędów pracy mieli za za-danie wykonanie określonej liczby wywiadów kwestionariuszowych z pracodaw-cami. Czas trwania wywiadu uzależniony był od tego, czy dane przedsiębiorstwo planowało zatrudnić nowych pracowników, czy też nie zamierzało przyjmować nowych osób do pracy. Wypełnione bazy danych przekazywane były pocztą elek-troniczną do WUP;

etap III to zbieranie i przetwarzanie danych – przesłane przez powiatowe urzędy pracy pliki z danymi połączono w jedną bazę zawierającą wszystkie wy-wiady zrealizowane na terenie województwa, następnie przygotowano zmienne do analizy. Na podstawie analizy powstała wstępna diagnoza potrzeb kujawsko- -pomorskiego rynku pracy. Następnie dane w formie tabel przekazano pracowni-kom powiatowych urzędów pracy, były to cztery arkusze Excel z danymi, z któ-rych każdy dotyczył innej grupy informacji:

– pierwszy obejmował dane o pracodawcach,

– drugi zawierał plany pracodawców o zatrudnieniu pracowników według za-wodów,

– trzeci zawierał plany pracodawców o zatrudnieniu pracowników według grup wielkich zawodów,

– czwarty obejmował liczbę wywiadów zrealizowanych w poszczególnych powiatach województwa kujawsko-pomorskiego w 2010 r. według sekcji PKD oraz grupy wielkości przedsiębiorstw.

Każdy arkusz został opisany poprzez podanie numerów i opisów pytań, na które zawierał odpowiedzi.

Informacje prognostyczne o przyjęciach pracowników uporządkowano we-dług wielkich grup zawodów i zawodów opisanych kodami 6-cyfrowymi.

Odbiorcami opracowanej informacji prognostycznej były następujące instytu-cje: Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego (wybrane depar-tamenty), starostowie i prezydenci miast województwa kujawsko-pomorskiego, przedstawiciele pracodawców województwa kujawsko-pomorskiego, Departa-ment Rynku Pracy w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, powiatowe urzędy pracy, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, centra kształcenia ustawicznego, centra kształcenia praktycznego, zakłady doskonalenia zawodowego, Sejmik Wo-jewództwa Kujawsko-Pomorskiego, Komisja Pracy, Pomocy Społecznej i Bezpie-czeństwa Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu, biura karier z terenu województwa kujawsko-pomorskiego, Kuratorium Oświaty w Bydgoszczy oddziały w Toruniu i Włocławku, Kujawsko- -Pomorska Wojewódzka Komenda OHP, Przewodniczący Wojewódzkiej Rady Zatrudnienia, Kujawsko-Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regional-nego we Włocławku wraz z oddziałami w Bydgoszczy i Toruniu, Regionalny Ośrodek EFS w Toruniu i Bydgoszczy, Ośrodek Aktywizacji Zawodowej POW w Bydgoszczy, Biblioteka Instytutu Socjologii UMK w Toruniu, Biblioteka Wy-

39

działu Nauk Ekonomicznych i Zarządzania UMK w Toruniu, Wojewódzka Bi-blioteka Publiczna i Książnica Kopernikańska w Toruniu.

Do opisu metodologii badania zapotrzebowania na pracowników według za-wodów dołączono trzy załączniki. Pierwszy zawierał wzór kwestionariusza ankie-ty, w drugim znajdowały się wskazówki interpretacyjne dla pracowników PUP przeprowadzających wywiady z pracodawcami, a w trzecim zawarta była inter-pretacja i sposób wykorzystania danych zebranych w badaniu pracodawców.

Przygotowana metodologia jest narzędziem diagnozowania przyszłego zapo-trzebowania w przekroju zawodów i powinna umożliwić pracownikom publicz-nych służb zatrudnienia samodzielne opracowywanie tzw. części prognostycznej w monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych.

2.3. Województwo lubelskie

2.3.1. Analiza aktualnej sytuacji trendów rozwojowych i prognoza zmian

społeczno-gospodarczych w województwie lubelskim. Katalog

mechanizmów prorozwojowych – koncepcja procesu zarządzania

zmianą gospodarczą w regionie

W roku 2008 w ramach projektu systemowego „Badania i analizy potencjału gospodarczego regionu w kontekście strategicznych dziedzin rozwoju wojewódz-twa lubelskiego” przeprowadzono badanie mające na celu zidentyfikowanie tren-dów rozwojowych i opracowanie prognozy zmian społeczno-gospodarczych dla województwa lubelskiego. Wyniki badań zostały przedstawione w opracowaniu Analiza aktualnej sytuacji trendów rozwojowych i prognoza zmian społeczno- -gospodarczych w województwie lubelskim. Katalog mechanizmów prorozwojo-wych – koncepcja procesu zarządzania zmianą gospodarczą w regionie

21.

Wymienione przedsięwzięcie realizowane było przez Departament Gospodar-ki i Innowacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie i Instytut Badań i Analiz Olsztyńskiej Szkoły Biznesu, a źródłem jego finansowa-nia były środki z budżetu krajowego i Europejskiego Funduszu Społecznego.

Głównym celem projektu było przeprowadzenie badań, w wyniku których samorząd województwa lubelskiego będzie w stanie zainicjować funkcjonowanie systemu zarządzania zmianą społeczno-gospodarczą w regionie. W wyniku reali-zacji tego projektu badawczego stało się możliwe określenie dla województwa lubelskiego:

aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej w strategicznych dziedzinach rozwoju,

__________

21 Analiza aktualnej sytuacji, trendów rozwojowych i prognoza zmian społeczno-gospodarczych w województwie lubelskim. Katalog mechanizmów prorozwojowych – koncepcja procesu zarządza-nia zmianą gospodarczą w regionie, Urząd Marszałkowski w Lublinie, Instytut Badań i Analiz, Lu-blin 2009.

40

trendów rozwojowych gospodarki,

prognozy zmian społeczno-gospodarczych.

Przyjęto jednocześnie, że osiągnięcie tak zdefiniowanego celu głównego przy-czyni się do poprawy jakości planowania strategicznego i operacyjnego oraz do wzrostu efektywności funkcjonowania sieci instytucji współpracujących z samo-rządem województwa w zakresie kreowania polityki rozwoju regionalnego.

Podstawowym źródłem informacji, wykorzystywanym w części analitycznej opisywanego projektu były wyniki szeroko zakrojonego badania przeprowadzo-nego na terenie województwa lubelskiego. Dane pierwotne pochodziły z badań jakościowych opartych na technice indywidualnych wywiadów pogłębionych, które przeprowadzono z przedstawicielami jednostek samorządu terytorialnego, oraz na wywiadach CATI adresowanych do kadry kierowniczej przedsiębiorstw.

Źródłami informacji wtórnej były dane pozyskane z GUS na temat popytu na pracę (Badanie popytu na pracę 2007) i dane z Badania Aktywności Ekonomicz-nej Ludności (BAEL – porównanie 2002–2007). Ponadto w badaniu wykorzysta-no również informacje dotyczące kierunków i perspektyw rozwoju województwa zawarte w programach i dokumentach rządowych i samorządowych regionu lu-belskiego: Strategia Rozwoju Kraju 2007–2015, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007–2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie, Krajowy Program Reform na lata 2008–2011 na rzecz realizacji Strategii Lizbońskiej, Stra-tegia rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020, Strate-gia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006–2020, Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2007–2013.

Na podstawie danych z GUS, które dotyczyły struktury bezrobotnych i ofert pracy według rodzaju działalności ustalono liczbę osób chętnych do podjęcia określonej pracy, czyli sekcje, w których najpełniej popyt na pracę zaspokojony został przez podaż. Do oceny sekcji deficytowych i nadwyżkowych posłużono się wskaźnikiem średniej nadwyżki (deficytu) siły roboczej w danej sekcji działalno-ści, obrazującym różnicę między liczbą zarejestrowanych bezrobotnych według określonych sekcji PKD, a liczbą dostępnych dla nich ofert pracy, a także wskaź-nikiem intensywności nadwyżki (deficytu), który jest ilorazem średniej liczby ofert pracy dla określonej sekcji i średniej liczby zarejestrowanych bezrobotnych (napływ bezrobotnych) posiadających odpowiednie kwalifikacje. W założeniach dotyczących metodologii monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych przyjmuje się, że jeśli wskaźnik intensywności osiąga wartość niższą niż 0,9, to określone sekcje są nadwyżkowe, jeśli przyjmuje wartości między 0,9 i 1,1 sekcje są zrównoważone (równowaga na rynku pracy), a jeżeli jest wyższy niż 1,1 to sekcje cechuje deficyt (liczba oferowanych miejsc pracy przewyższa liczbę bez-robotnych). Podobnej analizy dokonano dla podstawowych grup zawodów i spe-cjalności, porównując liczbę rejestrowanych osób bezrobotnych i napływających dla nich ofert pracy w ciągu roku.

Realizatorzy projektu zastosowali w jego części ekspoloracyjnej również ana-lizę przesunięć udziałów (shift-share analysis), która to technika służy do badania poziomu rozwoju danego województwa na tle innych województw.

41

Aby określić przyszłe zmiany w skali rozwoju przedsiębiorczości, zastosowa-no metodę funkcji trendu rozwoju obszaru referencyjnego (kraju), która polega na przedłużeniu kierunku i dynamiki rozwoju zjawiska z okresu, z którego pochodzi obserwacja, na okres prognozowany. Metoda ta może być stosowana przy anali-zowaniu zjawisk w branżach o małej dynamice rozwoju, funkcjonujących w sta-bilnym otoczeniu, np. przy przewidywaniu zmian w otoczeniu demograficznym. Jeżeli przewidywania powstają na podstawie rzetelnych danych, można ustalić prognozy oparte na względnie obiektywnych metodach. Metoda funkcji trendu jest wskazana głównie do sporządzania prognoz krótkookresowych, traktowanych jako wstępne przewidywanie przyszłego rozwoju.

W analizach posługiwano się zestawieniami liczby bezrobotnych według wiel-kich grup zawodów (kody 1-cyfrowe) i dużych grup zawodów (kody 2-cyfrowe).

Odbiorcami prognozy były instytucje zajmujące się realizacją regionalnej po-lityki rynku pracy na terenie województwa lubelskiego.

2.3.2. Prognoza popytu na pracę wśród kobiet i mężczyzn

w województwie lubelskim

Prognoza popytu na pracę wśród kobiet i mężczyzn w województwie lubel-skim została przygotowana w ramach projektu badawczego „Aktywna polityka zatrudnienia – analizy, prognozy i rekomendacje dotyczące rynku pracy woje-wództwa lubelskiego’’. Projekt zrealizowany został w ramach Programu Opera-cyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Dzia-łanie 6.1. Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji osób bezrobotnych w regionie. Projekt ten był realizowany przez Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych Sp. z o.o. w Łodzi w 2011 r.

Jednym z celów projektu było opracowanie i przedstawienie prognozowa-

nego zapotrzebowania na pracę w poszczególnych sektorach ekonomicznych

w województwie lubelskim22

. Predykcję przygotowano w przekroju lokalnych rynków pracy, czyli dla każdego powiatu oddzielnie. W ten sposób zamierzano zidentyfikować sytuację na poszczególnych powiatowych rynkach pracy regionu lubelskiego, co w dalszej kolejności miało służyć bardziej efektywnemu plano-waniu działań związanych z przeciwdziałaniem utrzymującej się nierównowagi na rynku pracy, a w szczególności z przeciwdziałaniem bezrobociu strukturalne-mu. Informacje prognostyczne miały być m.in. kierowane do różnych instytucji systemu edukacji oraz tych, które zajmują się aktywizacją rynku pracy. Uwzględ-nienie ich miało służyć osiągnięciu zbieżności działań tych instytucji z realnym zapotrzebowaniem na kwalifikacje na rynku pracy.

Do opracowania prognoz wykorzystano dane GUS, w tym dane z Banku Da-nych Lokalnych dotyczące rynku pracy i podmiotów gospodarczych oraz infor-

__________

22 Prognoza popytu na pracę wśród kobiet i mężczyzn w województwie lubelskim, 4P Research Mix Sp. z o.o., Warszawa 2011.

42

macje zawarte w: Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006–2020, Strategii rozwoju miasta Biała Podlaska na lata 2008–2015, Strategii roz-woju miasta Zamość na lata 2008–2020, Strategii rozwoju powiatu biłgorajskiego na lata 2007–2015, Strategii rozwoju powiatu chełmskiego na lata 2008–2015, Strategii Rozwoju Lokalnego Powiatu Krasnostawskiego na lata 2008–2020, Stra-tegii Rozwoju Powiatu Lubelskiego na lata 2007–2015, Strategii Rozwoju Powia-tu Łukowskiego na lata 2008–2015, Strategii Rozwoju Powiatu Parczewskiego na lata 2008–2015, Strategii Rozwoju Powiatu Puławskiego na lata 2008–2015, Pro-jekcie strategii rozwoju powiatu radzyńskiego na lata 2007–2015, Strategii Rozwo-ju Lokalnego Powiatu Ryckiego na lata 2009–2015, Strategii Rozwoju Powiatu Świdnickiego na lata 2007–2020, Planie Rozwoju Lokalnego dla Gmin i Powiatu Tomaszowskiego na lata 2004–2006 z perspektywą do roku 2013, Strategii Roz-woju Powiatu Włodawskiego na lata 2008–2015, Strategii rozwoju powiatu za-mojskiego na lata 2007–2020.

Do przygotowania prognozy długookresowej opracowano metodologię opartą na Systemie Badań i Prognoz Regionalnych Region-Stat.

Do prognozowania zmiennych kluczowych dla rynku pracy województwa lu-belskiego wykorzystano techniki modelowania i prognozowania szeregów czaso-wych, m.in. VAR, VEqCM, ARIMA, ARIMAX. Natomiast w celu określenia przyszłych tendencji na rynku pracy w województwie lubelskim użyto metody dłu-gookresowego prognozowania na podstawie ultrakrótkich szeregów czasowych. Przed przygotowaniem prognoz rynku pracy dokonano wielowymiarowej, szczegó-łowej analizy trendów charakteryzujących szeregi czasowe, opisanych m.in. przez poziomy bezwzględne zmiennych, tempo wzrostu i zróżnicowane wskaźniki struk-tury. Celem takiej analizy jest wyodrębnienie charakterystyk danych o najwięk-szej stabilności, które zminimalizują błędy prognozy. Na ich podstawie tworzony jest system prognostyczny składający się z bilansujących się wskaźników, charak-teryzujących wielkości: demograficzne, rynku pracy oraz koniunktury. Aby za-pewnić spójność prognoz w ramach systemu, wykonywane są one na kilku po-wiązanych ze sobą poziomach szczegółowości (prognoza w najszerszym ujęciu, następnie prognoza w poszczególnych podgrupach danej zmiennej). Efektem wie-lopoziomowego systemu prognostycznego jest uzyskanie długookresowych pro-gnoz dla każdej zmiennej w możliwie najdokładniejszych podziałach podmioto-wych i geograficznych województwa.

Prognozowanie popytu na pracę oraz liczby wolnych miejsc pracy dotyczyło czterech sektorów gospodarki, tj.: rolnictwa, przemysłu, usług rynkowych i usług nierynkowych. Prognozy takie opracowano dla większych miast województwa lubelskiego oraz dla wszystkich powiatów województwa.

Prognoza obejmowała zmiany sytuacji gospodarczej do 2025 r.

Odbiorcami opracowanych prognoz miały być instytucje zajmujące się m.in. planowaniem aktywnej polityki rynku pracy oraz organizacje odpowiedzialne za funkcjonowanie sytemu kształcenia zawodowego w regionie.

43

2.3.3. Prognozy zatrudnienia wśród kobiet i mężczyzn w poszczególnych

powiatach województwa lubelskiego w podziale na wiek

Prognozę zatrudnienia wśród kobiet i mężczyzn w poszczególnych powiatach województwa lubelskiego w podziale na wiek przygotowano w ramach projektu badawczego „Aktywna polityka zatrudnienia – analizy, prognozy i rekomendacje dotyczące rynku pracy województwa lubelskiego”

23. Projekt zrealizowany został

w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Działanie 6.1. Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji osób bezrobotnych w re-gionie. Wyniki jej upowszechniono w formie publikacji raportu o tym samym ty-tule co prognoza. Prognozę opracował Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych Sp. z o.o. z Łodzi w 2011 r.

Celem realizowanego projektu, a tym samym i opracowania prognozy było wskazanie przyszłych trendów w obszarze zatrudnienia na terenie województwa lubelskiego. Przygotowane prognozy miały stanowić istotne źródło informacji dla instytucji zajmujących się konstruowaniem programów rozwoju regionalnego rynku pracy oraz dla pracowników i pracodawców funkcjonujących w obrębie te-go rynku. Prognozy ilustrowały tendencje zmian na regionalnym rynku pracy za-równo w perspektywie krótko-, jak i długookresowej.

Podstawowymi źródłami informacji do opracowania prognoz były dane GUS, Banku Danych Lokalnych dotyczące rynku pracy, podmiotów gospodarczych i wynagrodzeń oraz wyniki z monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżko-wych przeprowadzonego przez WUP w Lublinie w II półroczu 2009 r.

Na potrzeby prognozowania realizatorzy projektu opracowali metodologię w opartą na Systemie Badań i Prognoz Regionalnych Region-Stat. Została zatem zastosowana metodologia, jaką opisano w punkcie 2.3.2.

Przedmiotem prognozowania był popyt na pracę w przekroju zawodów. Pro-gnoza obejmowała liczby pracujących według wielkich grup zawodów. Dane opracowano dla 9 grup zawodów wyodrębnionych z klasyfikacji zawodów i spe-cjalności: przedstawiciele władz publicznych, wyższych kierowników i urzędni-ków, specjaliści, technicy i inny średni personel, pracownicy biurowi, pracownicy usług osobistych i sprzedawcy, rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy, robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń, pracowni-cy przy pracach prostych.

Prognozę zatrudnienia według wielkich grup zawodów przedstawiono w per-spektywie średniookresowej (lata 2010–2015) oraz w perspektywie długookreso-wej (do 2025 r.). Analizowano również średnioroczne tempo zmian na przestrzeni lat 2010–2025.

__________

23 Prognozy zatrudnienia wśród kobiet i mężczyzn w poszczególnych powiatach województwa lu-belskiego w podziale na wiek, 4P Research Mix Sp. z o.o, Warszawa 2011.

44

Prognozy miały stanowić element bazy informacyjnej dla instytucji rynku pracy w tym przede wszystkim dla publicznych służb zatrudnienia formułujących działa-nia stymulujące rozwój zatrudnienia i zmierzające do poprawy sytuacji na rynku pracy.

2.3.4. Badanie lokalnego rynku pracy w powiecie ryckim pod kątem

potrzeb szkoleniowych osób bezrobotnych oraz przedsiębiorców

zainteresowanych zatrudnieniem osób posiadających określone

kwalifikacje zawodowe

Projekt „Badanie lokalnego rynku pracy w powiecie ryckim pod kątem po-trzeb szkoleniowych osób bezrobotnych oraz przedsiębiorców zainteresowanych zatrudnieniem osób posiadających określone kwalifikacje zawodowe”

24 został

zrealizowany na terenie powiatu ryckiego w ramach programu: „Nasz profesjona-lizm – Twój sukces”, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego – Poddziałanie 6.1.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Okres jego realiza-cji to czerwiec–lipiec 2009 r., a instytucją odpowiedzialną za przeprowadzenie badań była firma BIOStat.

Cel główny opisywanego projektu był bardzo szeroki, a jego treść tworzyły następujące cele szczegółowe:

określenie pełnego i rzeczywistego obrazu lokalnego rynku pracy;

ocena adekwatności potencjału ludzkiego i systemu szkoleniowego;

opracowanie wytycznych do systemu dokształcania w zakresie szkoleń, praktyk zawodowych i usług doradczych;

wskazanie sposobów zwiększania zatrudnienia.

W celu zidentyfikowania sytuacji na rynku pracy i zdiagnozowania stopnia spójności między podażą pracy a popytem na pracę w przekroju kwalifikacyjno- -zawodowym opracowano informację prognostyczną, która miała odzwierciedlać relacje między podstawowymi podmiotami rynku pracy (pracującymi, bezrobot-nymi i pracodawcami). Uwzględniono w niej również informacje na temat wyso-kości popytu na usługi i produkty, a także te odnoszące się do wynagrodzeń i pla-nowanych inwestycji. Opracowana informacja prognostyczna miała charakter krótkookresowy i obejmowała okres 12 miesięcy.

Prognozę przygotowano na podstawie wyników badań przeprowadzonych wśród przedsiębiorców z różnych grup wielkości (N = 289) oraz wśród osób bez-robotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Rykach (N = 400).

Podstawowymi narzędziami badawczymi były: kwestionariusz wywiadu (an-kieta) i indywidualny wywiad pogłębiony (IDI). Wyniki otrzymane za pomocą tych narzędzi zostały poddane analizie statystycznej. Analizą objęto również profile

__________

24 Badanie lokalnego rynku pracy w powiecie ryckim pod kątem potrzeb szkoleniowych osób bez-robotnych oraz przedsiębiorców zainteresowanych zatrudnieniem osób posiadających określone kwalifikacje zawodowe, BIOSTAT, PUP w Rykach, Ryki 2009, www:pupryki.netbip.pl.

45

osób bezrobotnych, charakterystyki przedsiębiorstw i ocenę obecnej sytuacji na lo-kalnym rynku pracy. Na podstawie wyników uzyskanych z analizy opracowano li-stę zawodów poszukiwanych na ryckim rynku pracy w pespektywie 12 miesięcy.

W prognozie zawody przedstawiono według grup elementarnych. Na jej pod-stawie stwierdzono, że w ciągu najbliższego roku, na ryckim rynku pracy najbar-dziej poszukiwanymi zawodami będą: sprzedawca, pracownik gastronomii, kie-rowca, farmaceuta, monterzy różnych specjalności, kierowca posiadający specjalne uprawnienia, mechanik samochodowy, operator maszyn, pracownicy budowlani różnych specjalności, kierownik/brygadzista, pracownik biurowy, pracownik fi-zyczny, pracownik produkcji spożywczej, przedstawiciel handlowy, spawacz, maga-zynier, operator maszyn – obróbka drewna, księgowy, stażysta, blacharz/lakiernik, elektromechanik, fryzjer, informatyk, instruktor nauki jazdy, kasjer, kosmetyczka, operator maszyn budowlanych, pracownik przemysłu tekstylnego, redaktor/dzien- nikarz, specjaliści z różnych dziedzin, zaopatrzeniowiec, animator kultury, doradca finansowy, grafik komputerowy, obsługa solarium, projektant.

Odbiorcami prognoz byli pracodawcy, wybrane jednostki z systemu eduka-cyjno-szkoleniowego z powiatu ryckiego (np. szkoły ponadgimnazjalne, szkoły wyższe, instytucje szkoleniowe itd.)

2.3.5. Lubelskie Obserwatorium Gospodarcze. Aktualne trendy

i prognozowane zmiany

W ramach projektu „Lubelskie obserwatorium gospodarcze”, współfinanso-wanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego (Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Priorytet VIII. Regionalne kadry gospodarki, Działanie 8.1. Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałanie 8.1.2. Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie) analizowano aktualne trendy i pro-gnozowano zmiany w gospodarce województwa lubelskiego.

Badanie przeprowadzono w 2010 r., a jego celem było25

:

wskazanie w województwie lubelskim branż przechodzących procesy mo-dernizacyjne i adaptacyjne,

wskazanie branż, które wymagają przeprowadzenia procesów moderniza-cyjnych i adaptacyjnych;

określenie trendów rozwojowych województwa lubelskiego;

opracowanie prognoz zmian gospodarczych w województwie lubelskim.

Wymienione w ramach celów działania powinny w dłuższej perspektywie przyczynić się do tworzenia efektywnych i wysokiej jakości programów i projek-tów na rzecz działań zaradczych oraz instrumentów szybkiego reagowania wyko-rzystywanych w przypadku wystąpienia niespodziewanej zmiany gospodarczej. Oprócz projekcji w realizowanym projekcie przeprowadzono w szerokim zakresie

__________

25 R. Mącik, B. Romejko, K. Konefał, Lubelskie Obserwatorium Gospodarcze. Aktualne treny rozwojowe i prognozowane zmiany, EUROPERSPEKTYWA, Lublin 2010.

46

analizę bezrobotnych według zawodów na podstawie informacji generowanych przez urzędy pracy województwa lubelskiego, czyli sprawozdania MPiPS-01 i wy-niki z monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych. Ze względu na cel na-szej analizy kwestiom tym nie będziemy poświęcać więcej uwagi, a skupimy się na tych dotyczących prognozowania popytu na pracę w przekroju zawodów.

Opracowana w ramach projektu prognoza dotyczyła tworzenia i likwidacji miejsc pracy w województwie, a dane w niej zawarte miały informować, w jakich sekcjach gospodarki (wg PKD) i zawodach będzie następować wzrost zatrudnie-nia, a w jakich wystąpi likwidacja miejsc pracy w województwie lubelskim.

Prognozę opracowano na podstawie danych statystycznych z Urzędu Staty-stycznego (zawartych w Biuletynie Statystycznym Województwa Lubelskiego z lutego 2010 r. oraz w Roczniku Statystycznym Województwa Lubelskiego) i z Wo-jewódzkiego Urzędu Pracy w Lublinie (z raportów z monitoringu zawodów defi-cytowych i nadwyżkowych), a także na podstawie wyników badań przeprowa-dzonych wśród 300 pracodawców funkcjonujących na terenie województwa lubelskiego. Badanie pracodawców przeprowadzono za pomocą wywiadu kwe-stionariuszowego, który pozwolił uzyskać informacje na temat planów zatrudnie-niowych pracodawców.

Prognoza uwzględnia zawody, w których pracodawcy planują zatrudnienie według grup zawodów oznaczonych kodem 3-cyfrowym oraz według zawo-dów i specjalności. Wśród nich byli: kierownicy pozostałych wewnętrznych jed-nostek organizacyjnych (kierownik), inżynierowie i pokrewni (inżynier urządzeń sanitarnych, specjalista (inżynier) ds. sprzedaży, konstruktor), specjaliści nauk biologicznych (specjalista ds. mikrobiologii), specjaliści ochrony zdrowia (lekarz, lekarz psychiatra), pielęgniarki i położne (pielęgniarka), nauczyciele szkół wyż-szych (nauczyciel akademicki), nauczyciele gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół podstawowych i przedszkoli (nauczyciel), specjaliści ds. ekonomicznych i zarządzania (specjalista ds. nadzoru produkcji), specjaliści nauk społecznych i pokrewnych (pracownik pedagogiczny), technicy (technik), inspektorzy bezpie-czeństwa i jakości (diagnosta), średni personel ochrony zdrowia (technik, elektro-radiolog), pracownicy ds. finansowych i handlowych (handlowiec, przedstawiciel handlowy), policjanci, funkcjonariusze Służby Więziennej i ochrony państwa (funkcjonariusz służby więziennej), pracownicy pomocy społecznej pracy socjalnej (opiekun), pracownicy ds. ewidencji materiałowej, transportu i produkcji (magazy-nier), pracownicy obsługi biurowej (pracownik biurowy), pracownicy opieki oso-bistej i pokrewni (opiekunka dziecięca), pozostali pracownicy usług osobistych (kosmetyczka), pracownicy usług ochrony (strażak), sprzedawcy i demonstratorzy (sprzedawca, pracownik stacji paliw), górnicy i robotnicy obróbki kamienia (gór-nik), robotnicy budowlani robót stanu surowego i pokrewni (pracownik budowla-ny, brukarz-asfalciarz, konserwator, murarz, cieśla), robotnicy budowlani robót wykończeniowych i pokrewni (tynkarz, technolog robót), malarze, pracownicy czyszczący konstrukcje budowlane i pokrewni (malarz), formierze, odlewnicy, spawacze, blacharze, monterzy konstrukcji metalowych i pokrewni (spawacz), kowale, ślusarze i pokrewni (ślusarz, frezer), mechanicy maszyn i urządzeń (me-

47

chanik), monterzy elektronicy i pokrewni (serwisant), robotnicy w przetwórstwie spożywczym (wykrawacz (klasyfikator) drobiu), robotnicy obróbki drewna, stola-rze meblowi i pokrewni (stolarz), robotnicy produkcji wyrobów włókienniczych, odzieży i pokrewni (szwaczka), operatorzy maszyn i urządzeń (operator urządzeń), monterzy (monter), kierowcy pojazdów (kierowca), operatorzy pojazdów wolno-bieżnych i pokrewni (wózkowy), pomoce domowe, sprzątaczki i praczki (sprzą-taczka, sprzątacz-palacz, pokojowa), gospodarze budynków, zmywacze szyb i po-krewni (pracownik gospodarczy), gońcy, bagażowi, portierzy i pokrewni (woźna, oddziałowa), ładowacze nieczystości i pokrewni (sortowacz surowców wtórnych), pracownicy przy pracach prostych i zawody trudne do identyfikacji (pracownik produkcyjny, pracownik fizyczny).

Prognozowane zawody sklasyfikowano również w wielkie grupy zawodowe (kod 1-cyfrowy), a planowane przyjęcia obejmowały: kierowników, specjalistów, techników i inny średni personel, pracowników biurowych, pracowników usług osobistych i sprzedawców, robotników przemysłowych i rzemieślników, operato-rów i monterów maszyn i urządzeń, pracowników przy pracach prostych.

Prognoza miała charakter krótkookresowy i obejmowała okres 12 miesięcy, a jej odbiorcami byli: przedstawiciele instytucji rynku pracy, organizacje poza-rządowe, jednostki samorządu terytorialnego i pracodawcy oraz osoby zaangażo-wane w problematykę modernizacji przedsiębiorstw oraz wspierania procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych na Lubelszczyźnie.

2.4. Województwo lubuskie

2.4.1. Diagnoza dostosowania umiejętności i kwalifikacji zawodowych

do wymogów lubuskiego rynku pracy. Analiza wyników badania

pracodawców z województwa lubuskiego

Badanie dotyczące diagnozy dostosowania umiejętności i kwalifikacji zawo-dowych do wymogów lubuskiego rynku pracy realizowano w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet II. Wzmocnienie rozwoju zasobów ludz-kich w regionach, Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regional-nego 2004–2006 Działanie 2.1. Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami re-gionalnego rynku pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionie. Było ono finansowane ze środków budżetu krajowego i ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Badanie zostało przeprowadzone w 2006 r. przez ASM Centrum Badan i Analiz Rynku Sp. z o.o., z Kutna.

Celem badania było26

:

zdiagnozowanie potrzeb regionalnego rynku pracy;

__________

26 Diagnoza dostosowania umiejętności i kwalifikacji zawodowych do wymogów lubuskiego ryn-ku pracy. Analiza wyników badania pracodawców z województwa lubuskiego, ASM, Kutno. www.wup.zgora.pl.

48

ocena dynamiki zachodzących w obrębie rynku pracy zmian;

analiza zgodności między potencjałem ludzkim, systemem szkoleniowym a obecnymi i przyszłymi wymaganiami rynku pracy;

zbudowanie sieci powiązań pomiędzy instytucjami monitorującymi rynek pracy.

Diagnozę opracowano na podstawie analizy przeprowadzonych badań empi-rycznych wśród pracodawców – właścicieli i kierowników wyższych szczebli (w podziale na dwie grupy wielkości: zatrudniających do 9 pracowników i powy-żej 9 pracowników). Analizie poddano: liczbę i strukturę zatrudnienia, zmiany w liczbie zatrudnionych, oczekiwania wobec kandydatów do pracy na różnych stanowiskach, stopień korzystania przez pracowników firm ze szkoleń i kursów zewnętrznych oraz stosunek absolwentów i długotrwale bezrobotnych do pracy.

Badania ilościowe przeprowadzono metodą bezpośredniego wywiadu kwe-stionariuszowego na próbie 2600 respondentów z województwa lubuskiego.

Informację prognostyczną dotyczącą zatrudnienia według zawodów opraco-wano na podstawie analizy odpowiedzi respondentów (pracodawców) na temat liczby osób wykonujących określone zawody i planowanej liczby nowych przyjęć do pracy w roku 2006 i w 2007. Ze względu na problemy respondentów dotyczące określenia planowanych przyjęć pracowników w 2007 r. informacja prognostyczna miała charakter krótkookresowy i obejmowała tylko kilka miesięcy roku 2006.

Zawody, które zostały ujęte w informacji prognostycznej, uporządkowano we-dług wielkich grup zawodowych, uwzględniając planowane przyjęcia i planowane zwolnienia. Przyjęcia dotyczyły następujących zawodów: kierownicy dużych i śred-nich organizacji, specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych, spe-cjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia, pozostali specjaliści, średni perso-nel techniczny, średni personel w zakresie nauk biologicznych i ochrony zdrowia, nauczyciele praktycznej nauki zawodu i instruktorzy, pracownicy pozostałych spe-cjalności, pracownicy obsługi biurowej, pracownicy obrotu pieniężnego i obsługi klientów, pracownicy usług osobistych i ochrony, modelki, sprzedawcy i demon-stratorzy, ogrodnicy (zawód szkolny – ogrodnik), rolnicy i rybacy pracujący na własne potrzeby, górnicy i robotnicy budowlani, robotnicy obróbki metali i mecha-nicy maszyn i urządzeń, robotnicy zawodów precyzyjnych, ceramicy, wytwórcy wyrobów galanteryjnych, pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, operato-rzy maszyn i urządzeń wydobywczych i przetwórczych, operatorzy i monterzy ma-szyn, kierowcy i operatorzy pojazdów, robotnicy przy pracach prostych w handlu i usługach, robotnicy pomocniczy w rolnictwie, rybołówstwie i pokrewni, robotnicy pomocniczy w górnictwie, przemyśle, budownictwie i transporcie.

Opracowaną informację prognostyczną skierowano do instytucji monitorują-cych rynek pracy województwa lubuskiego: powiatowych urzędów pracy, Ochot-niczych Hufców Pracy, agencji zatrudnienia, instytucji szkoleniowych, instytucji dialogu społecznego oraz instytucji partnerstwa lokalnego.

49

2.5. Województwo łódzkie

2.5.1. Badanie rynku pracy powiatu łaskiego

W 2008 r. Powiatowy Urząd pracy w Łasku przeprowadził „Badanie rynku pracy powiatu łaskiego” w ramach projektu IMPULS. Projekt ten był współfinan-sowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Poddziałanie 6.1.2. Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w rea-lizacji zadań na rzecz aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w regionie

27.

Celem głównym projektu było zdiagnozowanie sytuacji na powiatowym rynku pracy ze szczególnym uwzględnieniem jego strony popytowej. Jednym z celów operacyjnych projektu było określenie bieżących i przyszłych potrzeb pracodaw-ców w zakresie kwalifikacji pracowników. Ta część znalazła odzwierciedlenie w treści raportu z badania, który zatytułowano Prognozy dotyczące zatrudnienia nowych pracowników.

Realizatorzy projektu podczas opracowania prognozy wykorzystali informa-cje od pracodawców na temat ich planów zatrudnienia w perspektywie naj-

bliższych 12 miesięcy. W celu ich pozyskania posłużono się techniką wywiadów osobistych, polegającą na bezpośredniej rozmowie z respondentem przy użyciu ustrukturyzowanego kwestionariusza zawierającego wystandaryzowane pytania zamknięte i otwarte. Badaniem objęto reprezentatywną próbę 458 firm oraz insty-tucji publicznych i organizacji o charakterze non profit, co stanowiło 11% ogółu podmiotów (4163), zarejestrowanych na terenie powiatu łaskiego (dane GUS wg stanu na dzień 31.12.2007 r.). Dobór próby nastąpił metodą losowania warstwo-wego z bazy podmiotów gospodarczych REGON.

Podstawę do charakterystyki bieżącego i prognozowanego popytu na określo-ne zawody na rynku pracy stanowiła klasyfikacja zawodów i specjalności według rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 8 grudnia 2004 r. (DzU nr 265, poz. 2644).

W badaniach i w projekcji analiza ofert pracy przeprowadzona została na po-ziomie grupy wielkiej zawodów oraz grup elementarnych wymienionego roz-porządzenia.

Przygotowana w ramach projektu roczna prognoza obejmowała:

liczbę stanowisk przewidzianych do redukcji według zawodów w przekroju grup wielkich i zawodów elementarnych;

liczbę stanowisk przewidzianych do redukcji według grup wielkich zawo-dów w przekroju trzech sektorów ekonomicznych (sektor usług podzielono na usługi rynkowe i nierynkowe);

__________

27 Badanie rynku pracy powiatu łaskiego. Raport z badania, opracowanie na zlecenie Powiato-wego Urzędu Pracy w Łasku, INTERACTIVE Agencja Komunikacji Marketingowej, Kraków 2008.

50

liczbę stanowisk przewidzianych do redukcji według elementarnych zawo-dów w przekroju trzech sektorów ekonomicznych (sektor usług podzielono na usługi rynkowe i nierynkowe);

plany zatrudnienia nowych pracowników według zawodów w przekroju grup wielkich i zawodów elementarnych;

plany zatrudnienia pracowników według wielkich grup zawodów w prze-kroju sektorów ekonomicznych (sektor usług podzielono na usługi rynkowe i nie-rynkowe);

plany zatrudnienia pracowników według elementarnych zawodów w prze-kroju sektorów ekonomicznych (sektor usług podzielono na usługi rynkowe i nie-rynkowe);

plany zatrudnienia bezrobotnych według zawodów w przekroju grup wiel-kich i zawodów elementarnych;

liczbę stanowisk adresowanych do osób z wykształceniem wyższym w prze-kroju zawodów – wielkie grupy i elementarne zawody;

liczba stanowisk adresowanych do osób z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym w przekroju zawodów – wielkie grupy i elementarne zawody;

liczba stanowisk adresowanych do osób z wykształceniem ogólnokształcą-cym w przekroju zawodów – wielkie grupy i elementarne zawody;

liczba stanowisk adresowanych do osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym w przekroju zawodów – wielkie grupy i elementarne zawody;

liczba stanowisk adresowanych do osób z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej w przekroju zawodów – wielkie grupy i elementarne zawody.

Wyniki badań z realizacji projektu, a więc i projekcja popytu na pracę były skierowane do instytucji wspierających funkcjonowanie lokalnego rynku pracy. Wymienionymi rezultatami był w sposób szczególny zainteresowany PUP w Ła-sku, który na ich podstawie opracował, a następnie wdrażał działania prowadzące do aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych. W ramach tych działań istotne miejsce zajmowały szkolenia, których obszar tematyczny miał odpowiadać ziden-tyfikowanemu, w ramach prowadzonego badania, zapotrzebowaniu na kwalifika-cje i umiejętności.

2.5.2. Profesjonalny partner na rynku pracy

Projekt „Profesjonalny partner na ryku pracy” był realizowany w 2008 r., w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytetu VI, Poddziałania 6.1.2. Część badawczą projektu wykonał Instytut Badań i Analiz OSB na zlecenie Powiatowego Urzędu Pracy w Piotrkowie Trybunalskim. Głównym jego celem było określenie aktualnych i przyszłościowych potrzeb zatrudnieniowych w kon-tekście kształcenia zawodowego.

Badaniem objęto pracodawców oraz publiczne i niepubliczne szkoły ponad-gimnazjalne z terenu powiatu piotrkowskiego i powiatu m. Piotrków Trybunalski.

51

Celem badania, poza określeniem obecnej i przyszłej sytuacji na rynku pracy w powiecie piotrkowskim i powiecie m. Piotrków Trybunalski, było rozpoznanie oczekiwań pracodawców co do pożądanych kwalifikacji i umiejętności pracowni-czych dla wybranych grup zawodowych, a także zidentyfikowanie potrzeb praco-dawców w zakresie różnych form wsparcia oferowanych przez Powiatowy Urząd Pracy w Piotrkowie. Realizacja tak sformułowanego celu szczegółowego wyma-gała przeprowadzenia badań wśród pracodawców, którzy prowadzili działalność gospodarczą na wymienionych obszarach dwóch powiatów.

Zakres badania wśród pracodawców obejmował28

:

rozpoznanie oczekiwań pracodawców co do pożądanych kwalifikacji i umie-jętności pracowniczych, na podstawie których opracowano listę zawodów poszu-kiwanych w regionie;

rozpoznanie potrzeb pracodawców w zakresie różnych form wsparcia świad-czonych przez PUP;

opracowanie prognozy zatrudnienia (na okres trzech lat 2008–2010).

W części badawczej opisywanego projektu dokonano analizy danych zasta-nych i pierwotnych. Dane zastane pochodziły z zasobów informacyjnych (spra-wozdawczości) PUP oraz z dokumentów strategicznych objętych eksploracją dwóch powiatów, a także z ofert edukacyjnych szkół ponadgimnazjalnych. In-formacje pierwotne pozyskano z badania ankietowego, opartego na wywiadach telefonicznych wspomaganych komputerowo (CATI). Przeprowadzono je na pod-stawie kwestionariusza składającego się z różnych pytań. Respondentami była kadra kierownicza 404 przedsiębiorstw funkcjonujących na obszarze powiatu piotrkowskiego i powiatu m. Piotrków Trybunalski.

Próba do badania wśród przedsiębiorców miała charakter probabilistyczny, zapewniający reprezentatywność wyników badania. Została ona dobrana w spo-sób warstwowo-losowy ze względu na klasy wielkości przedsiębiorstw, a także dominujące w powiecie sekcje PKD (Polska Klasyfikacja Działalności). Operat losowania stanowił krajowy rejestr urzędowy podmiotów gospodarki narodowej, REGON, utworzony na podstawie art. 41, ust. 1, pkt. 1 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (DzU nr 88, poz. 439 z późn. zm.).

Do prognozowania zmian liczby zatrudnionych w przedsiębiorstwach wyko-rzystano predykcję zmian popytu na ich towary i usługi.

Na prognozę zatrudnienia na piotrkowskim rynku pracy składały się dane in-formujące o:

liczbie planowanych przyjęć pracowników ogółem według zawodów;

liczbie planowanych przyjęć pracowników w mikropodmiotach według zawodów;

__________

28 Raport końcowy z realizacji badania lokalnego rynku pracy w Powiecie Piotrkowskim i Po-wiecie m. Piotrków Trybunalski, Instytut Badań i Analiz OSB, Piotrków Trybunalski listopad 2008, www.puppiotrkow,pl.

52

liczbie planowanych przyjęć pracowników w małych firmach (od 10 do 49 osób) według zawodów;

liczbie planowanych przyjęć pracowników w firmach średniej wielkości (od 50 do 249 osób) według zawodów;

liczbie planowanych przyjęć pracowników w dużych firmach (od 250 do 999 osób) według zawodów;

liczbie planowanych przyjęć pracowników według zawodów w firmach za-trudniających 1000 i więcej osób.

Warto dodać, iż w badaniach nie znalazło odzwierciedlenia zastosowanie wy-standaryzowanej klasyfikacji zawodów i specjalności. Problem ten nie został pod-jęty w części metodologicznej projektu. Należy domniemywać, iż zawody które wymieniali respondenci w ramach badania CATI odpowiadały ich potocznej kla-syfikacji.

Z wyników badań wynika, iż prognozy, które informowały o zmianach liczby pracowników w małych firmach i w mikropodmiotach charakteryzowały się większym zróżnicowaniem popytu na kwalifikacje i umiejętności. Zjawiska tego nie odnotowano w firmach zatrudniających powyżej 1000 osób. W swoich odpo-wiedziach respondenci na temat zatrudnienia nowych pracowników wypowiadali się bardzo lakonicznie, twierdząc, iż będą tworzyć miejsca dla pracowników wy-kwalifikowanych, nie wymieniając przy tym konkretnych zawodów.

2.5.3. Perspektywy Opoczyńskiego Rynku Pracy

Od listopada 2008 r. do maja 2009 r. Powiatowy Urząd Pracy w Opocznie rea-lizował badania w ramach projektu „Perspektywy Opoczyńskiego Rynku Pracy”. Były one finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Priorytetu VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Poddziałania 6.1.2. Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywiza-cji zawodowej osób bezrobotnych w regionie na podstawie Programu Operacyj-nego Kapitał Ludzki.

Celem głównym badania było opracowanie prognozy zatrudnienia dla po-wiatu opoczyńskiego na lata 2008–2015.

Prognoza została przygotowana na podstawie informacji określającej potrzeby pracodawców w przekroju kwalifikacji i umiejętności potencjalnych kandydatów do pracy. W projekcji również wyróżniono najczęściej poszukiwane cechy oso-bowościowe i kompetencje/umiejętności zawodowe przyszłych pracowników. Podczas tworzenia prognozy uwzględniono także stopień zainteresowania lokal-nych pracodawców zatrudnieniem osób bezrobotnych znajdujących się w szcze-gólnej sytuacji na rynku pracy. Jej treść dodatkowo uzupełnia analiza istniejącego systemu szkolnictwa na poziomie szkół ponadgimnazjalnych pod kątem dopaso-wania oferty edukacyjnej do obecnych i przyszłych potrzeb lokalnego rynku pra-cy. Na tej podstawie stworzono listę zawodów poszukiwanych przez podmioty funkcjonujące na terenie powiatu opoczyńskiego i wykaz zawodów deficytowych.

53

Prognozę opracowano na podstawie informacji pierwotnych, które pozyskano z badania ankietowego przeprowadzonego na próbie 540 przedsiębiorstw. Bada-nie oparto na technice wywiadu indywidulanego. Narzędziem badawczym był kwestionariusz wywiadu, który składał się z 30 pytań otwartych. Odrębny kwe-stionariusz skierowano do szkół ponadgimnazjalnych obsługujących analizowany lokalny rynek pracy.

Pozyskane poprzez wywiad informacje pozwoliły poznać plany przedsiębior-ców związane z redukowaniem liczby zatrudnionych, jak i z przyjmowaniem no-wych pracowników. Respondenci określili:

liczbę pracowników objętych zwolnieniami według zawodów,

liczbę pracowników nowo zatrudnionych według zawodów.

Wskazane zmiany zdefiniowano dla okresu 12 miesięcy. Respondenci przy określaniu przyszłego zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności posługiwali się podziałem na zawody elementarne. Przekroju tego realizatorzy badania nie wskazali w opisie jego metodologii. Stwierdzenie to, jest efektem analizy raportu opisującego prognozę zatrudnienia dla powiatu opoczyńskiego. Ponadto wyniki badań pozwoliły zidentyfikować umiejętności, jakim powinni cechować się kan-dydaci do pracy na stanowiska kierownicze i w zawodach związanych z obsługą stanowisk administracyjno-biurowych oraz robotniczych. Pozwoliły również na określenie wymagań pracodawców dotyczących ukończonych kursów przez przy-szłych pracowników. Problem ten nie był analizowany w przekroju zawodów czy stanowisk pracy.

Warto dodać, że poprzez wywiad uzyskano również informacje na temat sy-tuacji ekonomicznej badanych przedsiębiorstw, ich pozycji w regionie, korzysta-nia ze wsparcia publicznego w ramach funduszy unijnych, możliwości rozwoju, ale one nie zostały bezpośrednio wykorzystane do przygotowania prognozy.

Z celu badania wynika, że prognoza powinna być opracowana na lata 2008–2015. Jednakże wyniki z badania ilościowego, jakie zostało przeprowadzone wśród przedsiębiorców, wskazują na jej krótszy horyzont czasowy, tj. roczny.

2.5.4. Wzmocnienie publicznych służb zatrudnienia oraz analiza

i prognozowanie rozwoju rynku pracy w powiecie pajęczańskim

Opisana dalej eksploracja jest wynikiem prac badawczych realizowanych w ra-mach projektu „Wzmocnienie publicznych służb zatrudnienia oraz analiza i pro-gnozowanie rozwoju rynku pracy w powiecie pajęczańskim”, współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Działania 6.1, Poddziałania 6.1.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

Na osiągnięcie celu badań w ramach tego projektu składały się dwa etapy, które realizowano od września 2008 r. do marca 2009 r.

29:

__________

29 Wzmocnienie publicznych służb zatrudnienia oraz analiza i prognozowanie rozwoju rynku pracy w powiecie pajęczańskim, PUP w Pajęcznie, www.pup.pajeczno.pl.

54

1) rozpoznanie tendencji na lokalnym, pajęczyńskim rynku pracy w zakresie kreowania miejsc pracy z uwzględnieniem zawodów i umiejętności oczekiwa-nych od przyszłych kandydatów do pracy;

2) analiza kwalifikacji i umiejętności osób bezrobotnych znajdujących się w bazie danych PUP w Pajęcznie (wykorzystano odpowiednią aplikację systemu PULS).

W ramach pierwszego etapu badań przeprowadzono 370 wywiadów kwestio-nariuszowych w firmach i instytucjach publicznych powiatu pajęczańskiego. Pró-bę dobrano losowo, wykorzystując bazę REGON, w której znajdowały się rów-nież firmy jednoosobowe. Firmy jednoosobowe w próbie potraktowano jako potencjalnych pracodawców, dlatego zbadano ich skłonność do zatrudniania no-wych osób i ich oczekiwania kwalifikacyjno-zawodowe względem potencjalnych pracowników, preferencje dotyczące uruchamiania nowych miejsc pracy oraz za-potrzebowania na konkretne kategorie pracowników na lokalnym rynku pracy.

Dobrana próba stanowiła ok. 10% ogółu firm i instytucji działających na bada-nym lokalnym rynku pracy. Doboru próby dokonał Główny Urząd Statystyczny.

W drugiej części kwestionariusza znajdowały się pytania problemowe, które dotyczyły pracowników firmy/instytucji, a w szczególności odpowiedzi na nie miały informować o: poziomie wykształcenia zatrudnionych, źródłach rekrutacji, aktywności edukacyjnej pracowników, deficytach wiedzy i umiejętności u za-trudnionych osób.

Trzecia część kwestionariusza miała dostarczyć informacji o preferencjach i potrzebach kadrowych pracodawców. Realizatorzy badania zbierali dane o ocze-kiwaniach pracodawców w zakresie poziomu wykształcenia, kompetencji nowo zatrudnionych osób i o stosunku pracodawców do bezrobotnych.

Czwarta część kwestionariusza wywiadu dotyczyła prognoz. Zawarto w niej następujące pytania:

1. Ile miejsc pracy zamierzają uruchomić pracodawcy w ciągu najbliższego roku?

2. W jakich zawodach planują tworzyć nowe miejsca pracy?

3. Jakie są, ich zdaniem, najbardziej przyszłościowe/deficytowe zawody?

Przygotowana w ramach badania prognoza miała charakter krótkoookresowy (roczny). Uwzględnione w niej zmiany dotyczące liczby nowo zatrudnionych pracowników w ciągu najbliższego roku były przedstawione w przekroju zawo-dów. Realizatorzy badania posługiwali się wystandaryzowaną klasyfikacją zawo-dów i specjalności opracowaną przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, co umożliwiło im wskazanie przyszłych potrzeb kadrowych w przekroju wielkich grup zawodów, a czasami operowano zawodami i specjalnościami.

Z przygotowanej informacji prognostycznej wynika, iż pracodawcy byli skłonni maksymalnie w ciągu roku zwiększyć zatrudnienie o 5 osób i dotyczyło to takich grup wielkich zawodów, jak:

robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy;

pracownicy usług osobistych i sprzedawcy;

operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń.

55

Dane zawarte w prognozie miały dostarczyć informacji instytucjom odpowie-dzialnym za koordynację kształcenia zawodowego z potrzebami lokalnego rynku pracy.

2.5.5. Prognoza zatrudnienia według sekcji EKD i w podziale na działy

gospodarcze. Lista najbardziej poszukiwanych zawodów

oraz wytyczne dla sytemu edukacji pracowników

Projekt „Analiza lokalnego rynku pracy. Diagnoza zawodów” był realizowany w ramach Priorytetu II. Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach, Zin-tegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004–2006

30.

Celem projektu było przeprowadzenie kompleksowej analizy regionalnego rynku pracy, odpowiadającego granicom administracyjnym województwa łódz-kiego. Do tego celu wykorzystano dane zastane będące w dyspozycji urzędu sta-tystycznego i dane pierwotne pochodzące z badań ilościowych opartych na tech-nice wywiadu kwestionariuszowego.

W wyniku eksploracji osiągnięto zaplanowane rezultaty, które przedstawiono w następujących raportach szczegółowych:

Analiza gospodarczych uwarunkowań regionalnego rynku pracy;

Analiza sytuacji na regionalnym rynku pracy;

Analiza potrzeb i oczekiwań pracodawców w zakresie kwalifikacji i umie-jętności pracowników;

Badanie pracujących w zakresie planowanych działań i kierunków dalszego kształcenia i dokształcania oraz barier z tym związanych;

Badanie studentów pod względem kierunków dokształcania i zdobywania praktyki zawodowej;

Badanie uczniów szkół ponadgimnazjalnych pod względem kierunków do-kształcania i zdobywania praktyki zawodowej;

Badania absolwentów szkół i uczelni wyższych;

Badania wśród instytucji na lokalnym rynku pracy;

Analiza istniejących ofert edukacyjnych i szkoleniowych na regionalnym rynku pracy;

Analiza zbieżności prowadzonych w regionie przedsięwzięć w zakresie podwyższania umiejętności i kwalifikacji zawodowych w porównaniu z potrze-bami regionalnego rynku pracy i planów przyszłych i obecnych pracowników w zakresie dalszego kształcenia i dokształcania;

Prognoza zatrudnienia według sekcji i w podziale na działy gospodar-cze oraz według grup zawodów na lata 2006–2010. Sporządzenie listy naj-bardziej poszukiwanych zawodów oraz opracowanie wytycznych dla systemu edukacji pracowników.

__________

30 J. Witkowski, red., Rynek pracy w województwie łódzkim. Specyfika i uwarunkowania, ARTPRESS, Inowrocław 2005.

56

Ze względu na cel naszego opracowania skoncentrujemy się na opisaniu pro-gnozy, która była jednym z rezultatów badań przeprowadzonych w ramach pro-jektu Analiza lokalnego rynku pracy. Diagnoza zawodów.

Przy opracowaniu prognoz na lata 2006–2010 wykorzystano dane zastane z Badań Aktywności Ekonomicznej Ludności Polski (BAEL) za okres od I kw. 1995 r. do IV kw. 2005 r. Realizatorzy badania do przygotowania projekcji zasto-sowali specjalne oprogramowanie, które umożliwiło im obliczenie zmiennych na podstawie indywidualnych ankiet BAEL. Bazę danych pomocniczych, głównie jako zmiennych objaśniających (predyktorów) stanowiły informacje zebrane w odpowiednich bankach Systemu Prognozowania Popytu na Pracę w Polsce:

makroekonomiczne dane GUS dotyczące kształtowania się w Polsce PKB, płacy przeciętnej brutto, liczby ludności, wskaźników cen, płacy minimalnej, na-kładów inwestycyjnych i in.;

publikowane w specjalnych wydawnictwach szacunkowe dane GUS o kształ-towaniu się według województw produktu regionalnego brutto (PKB wg woje-wództw) i wartości dodanej w poszczególnych województwach w cenach bieżą-cych i stałych oraz dane o stopie bezrobocia rejestrowanego i wskaźnikach cen według województw.

W ramach opisywanego przedsięwzięcia badawczego w pierwszej kolejności dokonano ekstrapolacji tendencji rozwojowych podstawowych zmiennych rynku pracy województwa łódzkiego (tj. liczby pracujących, liczby zatrudnionych i liczby ofert pracy). Następnie przedstawiono prognozy uzyskane przy zastosowaniu me-tod wyrównywania wykładniczego i metody Boxa-Jenkinsa

31.

Przy formułowaniu prognoz liczby pracujących i innych zmiennych rynku pracy województwa łódzkiego testowano możliwości zastosowania następujących metod: Holta, Wintersa i ADRES oraz modelu ARIMA przy różnych parame-trach i założeniach. Z analizy raportu dotyczącego tego zadania wynika, że w przypadku liczby pracujących ogółem najbardziej odpowiednimi narzędziami wyznaczania prognoz krótkookresowych okazały się: metoda Wintersa i metoda ADRES oraz model ARIMA. Podobnie było w przypadku prognozowania liczby zatrudnionych i ofert pracy.

Do opracowania prognozy liczby pracujących według sektorów i sekcji PKD posłużyły modele wektorowej autoregresji – VAR. Realizatorzy tej części pro-jektu przy konstruowaniu prognozy uwzględnili uwarunkowania makroekono-miczne, które mogą wpływać na analizowany regionalny rynek pracy. Konse-kwencją tego było wyznaczenie prognozy w zależności od różnych wariantów ukształtowania ogólnokrajowego rynku pracy do roku 2010. Prognozy dotyczyły liczby pracujących w sektorach ekonomicznych i sekcjach PKD.

W przypadku opracowania prognozy liczby pracujących według zawodów po-służono się klasyfikacją zawodów i specjalności

32 zawierającą 10 wielkich, 30 du-

__________

31 Tamże, s. 246. 32 Wykorzystano KZiS jaka obowiązywała w Polsce od stycznia 2005 r.

57

żych i 116 średnich grup zawodowych. W opracowaniu analizie poddano 9 wiel-kich i 29 dużych grup zawodowych. Grupa wielka „siły zbrojne” i należąca do niej grupa nie były objęte eksploracją.

Na podstawie indywidualnych danych nieidentyfikowalnych BAEL zostały wygenerowane następujące szeregi przekrojowo-czasowe:

– liczba pracujących według wielkich grup zawodowych w województwie łódzkim od I kw. 1995 r. do IV kw. 2005 r.,

– liczba pracujących według dużych grup zawodowych w województwie łódzkim od I kw. 1995 r. do IV kw. 2005 r.

Ze względu na niepełną reprezentację danych w grupach zawodowych dotyczą-cych rolnictwa (Z61, Z63 i Z64) połączono je w analizie w jedną grupę. W związku z tym analizie podlegało ostatecznie 10 wielkich i 27 dużych grup zawodowych.

Prognozy wykonywano przy wykorzystaniu Systemu Analiz i Prognoz (www.sap.uni.lodz.pl), pakietu SORITEC oraz arkusza kalkulacyjnego MS Excel.

W ramach badania przygotowano prognozy liczby pracujących w przekroju wielkich i dużych grup zawodowych przy zastosowaniu modeli trendu (odpo-wiednio liniowego lub nieliniowych) z zastosowaniem sezonowości, jeśli to było konieczne; modeli wygładzania wykładniczego (Wintersa); modeli autoregresyj-nych pierwszego lub czwartego rzędu. Wybór modeli prognostycznych był kon-sekwencją analizy statystycznej badanych szeregów. Dla zmiennych, które wyka-zywały tendencję rozwojową (ewentualnie sezonowość) stosowano model trendu. Zmienne o nieregularnych przebiegach w czasie, prognozowano modelami wy-gładzania wykładniczego. Dodatkowo opisywano zmienność badanych szeregów procesem autoregresyjnym.

I tak, dla wszystkich wielkich grup zawodowych wykonano prognozy trzema metodami analizy szeregów czasowych. Z alternatywnych prognoz (trend, model Wintersa, AR) wybrano te, które charakteryzowały się najlepszymi właściwościa-mi. W przypadku prognoz liczby pracujących według wielkich grup zawodowych najniższymi błędami prognoz ex-post (MAPE) charakteryzowały się prognozy wykonane za pomocą modeli tendencji rozwojowej z uwzględnieniem sezonowo-ści (dla czterech zmiennych) oraz z modelu wygładzania wykładniczego Wintersa (dla czterech zmiennych). W jednym przypadku wykorzystano prognozę z mode-lu autoregresyjnego czwartego rzędu

33.

Prognozy liczby pracujących według dużych grup zawodów wykonano trzema metodami analizy szeregów czasowych. Z alternatywnych prognoz wybrano te, które charakteryzowały się najlepszymi właściwościami. W przypadku prognoz liczby pracujących według dużych grup zawodowych najniższymi błędami pro-gnoz ex post (MAPE) charakteryzowały się prognozy wykonane za pomocą mo-deli tendencji rozwojowej z uwzględnieniem sezonowości (dla 17 zmiennych) oraz z modelu wygładzania wykładniczego Wintersa (dla 9 zmiennych). Dla jed-nej zmiennej wykorzystano prognozy z modelu autoregresyjnego, a dla kolejnej

__________

33 Tamże, s. 264.

58

nie wyznaczano prognozy (ze względu na brak wszystkich obserwacji w próbie), ustalając wartość w przyszłości na poziomie średniej z próby

34.

Warto podkreślić, iż w projekcie realizatorzy opisywanego zadania wykorzy-stali metody, które są powszechnie stosowane w procesie prognostycznym.

2.6. Województwo mazowieckie

2.6.1. Prognoza popytu na pracę w województwie mazowieckim do 2010 roku

W ramach projektu Regionalny system koordynacji rynku pracy wojewódz-twa mazowieckiego PRACA – ZATRUDNIENIE – SZKOLENIE realizowanego w latach 2005−2007 przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, opracowano Pro-gnozę popytu na pracę w województwie mazowieckim do 2010 r.

35 Projekt był

przygotowany na rzecz Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Re-gionalnego 2004–2006, Priorytet II. Wzmocnienie Rozwoju Zasobów Ludzkich w Regionach, Działanie 2.1. Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regio-nalnego rynku pracy i możliwościami kształcenia ustawicznego w regionie. Przed-sięwzięcie to sfinansowano z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz z budże-tu państwa.

W projekcie zidentyfikowano bieżące i przyszłe zapotrzebowanie pracodaw-ców na pracowników z uwzględnieniem ich cech kwalifikacyjno-zawodowych i osobowościowych. Jednym z jego rezultatów było przygotowanie prognozy po-pytu na pracę w województwie mazowieckim. Do opracowania jej (w zakresie prognozowanej liczby pracujących) wykorzystano dane pochodzące z Badań Ak-tywności Ekonomicznej Ludności, obejmujące okres I kw. 1995 r.–IV kw. 2005 r. oraz szeregi danych makroekonomicznych pochodzących z GUS (m.in. płace, PKB, wskaźniki cen, nakłady inwestycyjne itp.) w charakterze predykatorów.

W pierwszej fazie przygotowania prognozy wykorzystano modele tendencji rozwojowej liczby zatrudnionych oraz wolnych miejsc pracy. Ponadto zastoso-wano również metody prognozowania Holta i Wintersa oraz modele ARIMA, ARMA. Wyniki uzyskane za pomocą tych metod różniły się istotnie między sobą i nie dały jednoznacznych wyników.

W kolejnej fazie analiz podjęto próbę znalezienia współzależności między zmiennymi makroekonomicznymi i wielkościami na rynku pracy, które umożli-wiłyby przygotowanie prognozy. Liczbę zatrudnionych oraz pracujących uzależ-niono od następujących wielkości: przeciętna płaca realna wyrażona w cenach producenta; wolumen PKB; stopa bezrobocia; zmienna czasowa jako zmienna symptomatyczna dla zmian ogólnej wydajności pracy oraz egzogenicznego po-

__________

34 Tamże, s. 267. 35 Patrz szerzej, E. Kryńska, red., Regionalny system koordynacji rynku pracy województwa ma-zowieckiego. Praca – Zatrudnienie– Szkolenie, Studia i Materiały, t. I, Syntezy ekspertyz, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2007.

59

stępu technicznego; opóźniona zmienna objaśniana (wynik zastosowania formuły niepełnej adaptacji Brechlinga); dodatkowe zmienne (m.in. relacja płacy mini-malnej do przeciętnej, stopa inwestycji, stopa opodatkowania wynagrodzeń). Wy-korzystując wymienione zmienne, zastosowano modele korekty błędem (ECM). Model ECM umożliwił znalezienie długo- i krótkookresowych elastyczności licz-by pracujących względem płac realnych oraz PKB. W rzeczywistości nie opraco-wano prognozy opartej na tym modelu, a jedynie przedstawiono interpretację otrzymanych wyników. Ponadto oszacowany został model częściowego dostoso-wania popytu na pracę w województwie mazowieckim.

Do wariantowych prognoz scenariuszowo-symulacyjnych wykorzystano wie-lorównaniowy model rynku pracy województwa mazowieckiego z 11 równaniami łącznie współzależnymi. Prognozowania podstawowych wielkości rynku pracy w województwie mazowieckim do 2010 r. dokonano na podstawie trzech scena-riuszy: bazowego, pesymistycznego i optymistycznego.

Ponadto w ramach projektu sporządzono prognozę liczby pracujących według wielkich, dużych i wybranych średnich grup zawodowych w województwie ma-zowieckim.

Prognozy liczby pracujących według wielkich grup zawodów wykonano trzema metodami analizy szeregów czasowych. Z alternatywnych prognoz (trend, model Wintersa, AR) wybrano te, które charakteryzowały się najlepszymi właściwościami.

Na podstawie obserwacji przeprowadzonych na tym etapie projekcji stwier-dzono, że w latach 2006–2010 wzrost liczby pracujących wystąpi w następują-cych wielkich grupach: specjaliści, technicy i inny średni personel; robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, operatorzy maszyn i urządzeń. Spadek pracujących przewidziano dla takich grup, jak: pracownicy biurowi; rolnicy, ogrodnicy, leśni-cy, rybacy. Stabilny poziom liczby pracujących przewidziano dla trzech grup wielkich: przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy, kierownicy; pra-cownicy usług osobistych i sprzedawcy; pracownicy przy pracach prostych.

Prognozy liczby pracujących w przekroju dużych grup zawodowych opra-cowano za pomocą liniowego i nieliniowych modeli trendu z sezonowością. Dla wielu zmiennych były to modele segmentowe. Dla 12 zmiennych prognozy wy-konano przy użyciu liniowego modelu trendu. W 16 przypadkach był to logaryt-miczny model trendu. Jedną zmienną prognozowano przy użyciu parabolicznego modelu trendu. Zastosowane narzędzia prognozowania umożliwiły stwierdzenie wzrostu liczby pracujących w jedenastu dużych grupach zawodów: specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych; specjaliści szkolnictwa; pozo-stali specjaliści; pracownicy pozostałych specjalności; pracownicy pozostałych usług osobistych i ochrony; ogrodnicy; górnicy i robotnicy budowlani; pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy; operatorzy maszyn i urządzeń wydobyw-czych i przetwórczych; operatorzy i monterzy maszyn; kierowcy i operatorzy po-jazdów. Spadek zaś liczby pracujących dla grup dużych przewidziano dla czte-rech grup, tj. pracowników obsługi biurowej, pracowników obrotu pieniężnego i obsługi klientów, rolników, robotników pomocniczych w górnictwie, przemyśle, budownictwie i transporcie.

60

W pozostałych grupach dużych prognozowano dość stabilny poziom liczby pracujących.

W przekroju średnich grup zawodowych przeprowadzono analizę wzrokową wykresów oraz analizę statystyczną szeregów czasowych. Spadek liczby pracują-cych przewidziano w czterech średnich grupach zawodowych. Dla 24 grup śred-nich prognozowano wzrost liczby pracujących, a w 28 względnie stabilny poziom liczby pracujących.

Użyte zostały następujące narzędzia:

− w przypadku grup wielkich – modele trendu (liniowego i nieliniowego) z se-zonowością, modele wygładzania wykładniczego oraz modele autoregresyjne;

− w przypadku grup dużych – modele trendu (liniowego i nieliniowego) z se-zonowością;

− w przypadku grup średnich – ocena kierunków przewidywanych zmian na podstawie wykresów.)

Do prognozy wybrano modele, które charakteryzowały się najlepszymi wła-ściwościami prognostycznymi – najniższymi błędami prognoz ex post.

2.6.2. Prognoza popytu na pracę w województwie mazowieckim do 2013 roku

Prognozę popytu na pracę opracowano w ramach projektu badawczego „Ba-danie dotychczasowych trendów społeczno-gospodarczych oraz opracowanie prognoz zmian zasobów pracy Mazowsza do 2013 roku”. Projekt był realizowany w kontekście założeń Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (Priorytet VIII. Regionalne kadry gospodarki, Działanie 8.1. Rozwój pracowników i przedsię-biorstw w regionie, Poddziałanie 8.1.2. Wsparcie procesów adaptacyjnych i mo-dernizacyjnych w regionie), a źródłem jego finansowania były środki Europej-skiego Funduszu Społecznego.

Na cel ogólny projektu składały się dwa zasadnicze zadania36

:

zbadanie dotychczasowych trendów rozwoju społeczno-gospodarczego na Mazowszu i opracowanie ich prognozy do 2013 r.;

opracowanie programu poprawy produktywnego wykorzystania zasobów pracy, zaproponowanie systemu środków i metod tworzenia nowych miejsc pracy adekwatnych do rosnącej podaży pracy i potrzeby poprawy stopnia wykorzystania zasobów.

Osiągnięcie tak sformułowanego celu głównego wymagało realizacji wielu celów szczegółowych, a jeden z nich dotyczył opracowania prognoz zmian na re-gionalnym rynku pracy do 2013 r., w tym popytu na pracę.

Prognozy przygotowano na podstawie ekstrapolacji tendencji rozwojowych, wykorzystano także model ekonometryczny objaśniający zmiany liczby pracują-

__________

36 S. Roszkowska, Prognozy popytu na pracę w województwie mazowieckim do 2013 r., w: E. Kryńska, red., Rozwój zasobów ludzkich i miejsc pracy na Mazowszu. Uwarunkowania społecz-no-gospodarcze, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2011.

61

cych zmianami poziomu produkcji oraz płac. Przyjęto konkretne założenia doty-czące ich kształtowania się w przyszłości i na tej podstawie skonstruowano wie-lowariantowe prognozy popytu na pracę. Do celów prognozowania wykorzystano dane kwartalne za okres I kw. 1999 r.–II kw. 2010 r. Prognoza miała charakter ogólny i obejmowała zmiany liczby pracujących w latach 2010–2013, aspekt za-wodowy tej grupy nie był przedmiotem projekcji zmian.

Zastosowane do celów prognozowania metody ekstrapolacji, w szczególności metoda Wintersa, wskazały na tendencję wzrostową liczby pracujących w woje-wództwie mazowieckim do 2013 r. Z przeprowadzonych analiz dotyczących pro-gnozowanego popytu na pracę wynikało, że wzrost produkcji o 105% rocznie bę-dzie implikować wzrostem liczby pracujących na Mazowszu.

2.6.3. Kompleksowa i prognostyczna informacja o warszawskim rynku pracy

„Kompleksowa i prognostyczna informacja o warszawskim rynku pracy” to projekt badawczy realizowany przez Urząd Pracy m.st. Warszawy w latach 2008–2009. Był on finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Poddziałania 6.1.2. Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

Celem głównym projektu było uzyskanie kompleksowej, bieżącej i progno-stycznej informacji o warszawskim rynku pracy.

W ramach prowadzonej eksploracji za pomocą różnych metod i technik badania (Firma MillwardBrawn SMG/KRC) zidentyfikowano zapotrzebowanie na zawody, kwalifikacje zawodowe i kompetencje społeczne, jak również wskazano potencjal-ne deficyty w tym obszarze. Część projekcyjna obejmowała podaż i popyt na pracę na warszawskim rynku pracy do 2015 r. Została ona przygotowana na podstawie wyników badania ilościowego (ankietowego) przeprowadzonego na losowo dobra-nej próbie 1007 firm, odzwierciedlającej strukturę warszawskich pracodawców pod względem klasy wielkości firmy (w podziale na przedsiębiorstwa małe zatrudniają-ce 9–49 osób, średnie liczące od 50 do 249 pracowników oraz duże, w których licz-ba zatrudnionych wynosiła 250 i więcej pracowników). Respondentami w badaniu byli warszawscy pracodawcy, czyli właściciele firm, osoby zajmujące się w nich sprawami kadrowymi, pracownicy działów kadr/HR. Poprzez pytania zawarte w ankietach poszukiwano informacji na temat zapotrzebowania na pracowników w przekroju kwalifikacji zawodowych, poziomu i profilu wykształcenia, kompeten-cji społecznych, posiadanych uprawnień, certyfikatów itd. w ciągu kolejnych siedmiu lat. Z odpowiedzi na pytania otwarte wynika, że respondenci dość często operowali terminami zawodów, które nie były zdefiniowane w powszechnie stoso-wanej polskiej klasyfikacji zawodów i specjalności. Na ich podstawie można było jednak wskazać branże, które będą w największym stopniu kreować nowe miejsca pracy dla osób w określonych zawodach i specjalnościach

37.

__________

37 Raport z realizacji opisywanego projektu badawczego jest opublikowany w pozycji M. Filipek, red., Kompleksowa i prognostyczna informacja o warszawskim rynku pracy, Urząd Pracy m.st. War-szawy, Warszawa 2009.

62

Z przeprowadzonej eksploracji wynika, że popyt pracodawców na kapitał ludzki w przyszłości będzie pokrywać się z obecną strukturą zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności pracowników. Zatem utrzymywać się będzie tenden-cja do zatrudniania osób o wąsko określonym profilu zawodowym, udokumento-wanym wykształceniu i adekwatnym do stanowiska doświadczeniu. Zebrane dane dowodzą, że trudno będzie znaleźć pracę osobom legitymującym się stosunkowo niskimi kwalifikacjami. Nie oznacza to, że nie będą tworzone stanowiska dla pra-cowników w zawodach do prac prostych. One będą funkcjonowały, tylko praco-dawcy będą zatrudniać na nich osoby legitymujące się wyższym potencjałem kwalifikacyjnym niż wynika to z wymagań dotyczących obsługi takich stanowisk pracy.

Informacje prognostyczne były adresowane do jednostek samorządu teryto-rialnego organizacji odpowiedzialnych za kreowanie i wdrażanie polityki eduka-cyjnej na terenie miasta stołecznego Warszawy. Miały one służyć dostosowaniu oferty kształcenia do potrzeb warszawskiego rynku pracy.

2.7. Województwo opolskie

2.7.1. Barometr Lokalnych Rynków Pracy. Opolski rynek pracy okiem

przedsiębiorców – kwiecień 2005 roku–grudzień 2006 roku

Projekt badawczy „Barometr Lokalnych Rynków Pracy. Opolski rynek pracy okiem przedsiębiorców – kwiecień 2005 roku–grudzień 2006 roku” był realizowa-ny w latach 2005–2007 na zlecenie administracji samorządowej szczebla powiato-wego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004–2006, Priorytet II. Wzmocnienie Rozwoju Zasobów Ludzkich w Regionach. Źródłem jego finansowania były środki z budżetu krajowego i z Europejskiego Funduszu Społecznego.

Celem projektu było:

opracowanie prognozy zatrudnienia w regionie według zawodów i sekcji;

poznanie oczekiwań pracodawców co do pożądanych kwalifikacji i umie-jętności pracowniczych, a tym samym utworzenie listy zawodów poszukiwanych przez firmy i instytucje działające w regionie.

Projekt realizowano na podstawie badania, jakie przeprowadzono wśród pra-codawców w sześciu wybranych powiatach województwa opolskiego. Narzę-dziem badawczym była ankieta, którą drogą pocztową rozesłano do responden-tów. Zwrotnie otrzymano 814 wypełnionych ankiet. Do przygotowania prognozy wykorzystano również informacje wtórne, takie jak: dane statystyczne z GUS oraz z Urzędu Statystycznego w Opolu, a także różne opracowania, m.in.: Anali-za sytuacji na rynku pracy województwa opolskiego w roku 2006; Zmiany w licz-bie ludności w latach 2002–2030; Rocznik Statystyczny Województwa Opolskiego 2005; „Strategia rozwoju województwa opolskiego – Urząd Marszałkowski Wo-jewództwa Opolskiego, Opole 2005”; dane statystyczne (w tym miesięczne in-

63

formacje na temat rynku pracy) Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Opolu; Baro-metr Lokalnych Rynków Pracy.

Prognozę dotyczącą zapotrzebowania na zawody opracowano poprzez ana-lizę danych uzyskanych z powiatowych urzędów pracy, tj. ofert pracy i przepro-wadzanych pod ich kątem szkoleń. Analizę tę skonfrontowano z deklaracjami samych pracodawców i wskazywanym przez nich zapotrzebowaniem na konkret-ne zawody, w których to utworzono lub planowano utworzyć największą liczbę miejsc pracy.

Z opracowanej prognozy wynikało, że w perspektywie półrocznej od momen-tu przeprowadzenia badania największe zapotrzebowanie na opolskim rynku pra-cy będzie na następujące zawody: pracownicy budowlani (robotnicy budowlani, fizyczni, murarze, dekarze, brukarze, zbrojarze, betoniarze, operatorzy takich ma-szyn, jak koparki i zwałowarki), pracownicy w branży produkcyjnej (robotnicy gospodarczy, w przemyśle przetwórczym, operatorzy obrabiarek, monterzy, spawa-cze, tapicerzy, ślusarze, tokarze, szwaczki, magazynierzy), pracownicy w branży usługowej (pracownicy administracyjno-biurowi, ds. księgowości i płac, pracow-nicy ochrony i do opieki, kierowcy, mechanicy).

Na podstawie uzyskanych z badań wyników opracowano również prognozy dla grup zawodowych, w których planowano zwolnienia. Miało ono dotyczyć na-stępujących grup zawodów: pracownicy fizyczni, pracownicy administracyjni, pra-cownicy inżynieryjno-techniczni, inne grupy (np. sprzedawcy, pracownicy branży gastronomicznej – barman, kucharz, kelner, uczniowie, którzy odbywają w zakła-dach praktyki zawodowe, kierowcy, magazynierzy, przedstawiciele handlowi oraz doradcy finansowi i ubezpieczeniowi).

Dodatkowo opracowano prognozy dla poszczególnych powiatów dotyczące planowanych przyjęć do pracy i zwolnień w nadchodzącym półroczu w podziale na branże: produkcja (przemysł), budownictwo, transport, handel hurtowy i deta-liczny, hotele i restauracje, usługi, usługi pozostałe, inna działalność.

Przeprowadzone w ramach badania analizy i prognozy kierowane były do in-stytucji rynku pracy i instytucji edukacyjnych, które powinny uwzględniać ich treść, konstruując ofertę szkoleniową zarówno dla osób bezrobotnych, jak i pracu-jących, chcących podnieść swoje umiejętności czy kwalifikacje zawodowe.

2.7.2. Diagnoza potrzeb zatrudnieniowych i rozwojowych

strzeleckich pracodawców

„Diagnoza potrzeb zatrudnieniowych i rozwojowych strzeleckich pracodaw-ców” to projekt badawczy realizowany w 2006 r. w ramach Zintegrowanego Pro-gramu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Finansowany był ze środków Euro-pejskiego Funduszu Społecznego oraz z budżetu państwa. Realizatorem projektu była Agencja Badań Rynku Opinia na zlecenie Powiatowego Urzędu Pracy w Strzel-cach Opolskich.

Celem badawczym opisywanego projektu było zdiagnozowanie zapotrzebo-wania pracodawców powiatu strzeleckiego na pracowników w przekroju zawo-dów oraz zidentyfikowanie najbardziej poszukiwanych kompetencji.

64

Do identyfikacji tak zdefiniowanego popytu na pracę wykorzystano metodę bezpośrednich wywiadów kwestionariuszowych (PAPI). Kwestionariusz opraco-wano, bazując na wynikach jakościowego badania opinii pracodawców powiatu strzeleckiego na temat lokalnego rynku pracy oraz warunków prowadzenia dzia-łalności gospodarczej, przeprowadzonego przez instytucję realizującą badanie w grudniu 2005 r. Zgodnie z założeniami projektu wyniki badania jakościowego posłużyły również do interpretacji niektórych rezultatów badania ilościowego.

Wywiady bezpośrednie przeprowadzono na próbie 604 pracodawców powiatu strzeleckiego. Próbę dobrano w sposób warstwowy, uwzględniając wielkość podmiotu, lokalizację przedsiębiorstwa i rodzaj branży, w ramach której podmiot prowadził działalność podstawową (z bazy REGON).

Prognozę opracowano na podstawie analizy odpowiedzi pracodawców na py-tanie o liczbę planowanych przyjęć do pracy i zwolnień do końca 2006 r. Plano-wane zwolnienia i zatrudnienie nowych pracowników w poszczególnych katego-riach zawodowych rozpatrywano, biorąc pod uwagę saldo zatrudnienia i zwolnień oraz nasilenie ruchów kadrowych (zwolnień i przyjęć do pracy).

Saldo przyjęć i zwolnień było określane jako:

równowaga,

przewaga przyjęć do pracy lub przewaga zwolnień z pracy,

znaczna przewaga przyjęć do pracy lub znaczna przewaga zwolnień z pracy,

duża przewaga przyjęć do pracy lub duża przewaga zwolnień z pracy.

Nasilenie ruchów kadrowych było określane jako:

bardzo małe (lub zerowe),

małe,

duże38

.

Uwzględniając oba kryteria, czyli saldo przyjęć i zwolnień oraz poziom nasi-lenia ruchów kadrowych otrzymano 6 niepustych klas, do których przyporządko-wano 65 zawodów (kategorii zawodowych) pracowników, których pracodawcy zamierzali zatrudnić albo zwolnić.

Wyróżniono klasy, które charakteryzowały się:

znaczną przewagą przyjęć do pracy przy średnim nasileniu ruchów ka-drowych,

równowagą zwolnień i przyjęć do pracy przy średnim nasileniu ruchów ka-drowych,

znaczną przewagą przyjęć do pracy przy małym nasileniu ruchów kadrowych,

przewagą przyjęć do pracy przy małym nasileniu ruchów kadrowych,

przewagą przyjęć do pracy przy bardzo małym nasileniu ruchów kadrowych,

__________

38 Należy zaznaczyć, że zastosowane określenia proporcji pomiędzy zatrudnieniami a zwolnie-niami oraz stopnie nasilenia ruchów kadrowych są względne: ich podstawą jest wyłącznie porówna-nie wartości ustalonych dla poszczególnych zawodów. Dopiero przeprowadzenie badań porównaw-czych kilkukrotnie i/lub w różnych powiatach pozwoliłoby ocenić wysokość obu wskaźników w odniesieniu do szerszego kontekstu.

65

równowagą zwolnień i przyjęć do pracy przy bardzo małym (lub zerowym) lub minimalnym nasileniu ruchów kadrowych.

Wykaz prognozowanych zawodów według wyodrębnionych klas przedsta-wiono w zestawieniu. Stanowi ono, według założeń realizatorów projektu, pro-gnozę określonych kategorii zawodowych mieszczących się w poszczególnych klasach:

klasa ze znaczną przewagą przyjęć do pracy przy średnim nasileniu ruchów kadrowych – sprzedawcy i demonstratorzy (sprzedawca);

klasa z równowagą zwolnień i przyjęć do pracy przy średnim nasileniu ru-chów kadrowych – robotnicy przy pracach prostych w przemyśle (pracownik produkcyjny);

klasa ze znaczną przewagą przyjęć do pracy przy małym nasileniu ruchów kadrowych – kierowcy samochodów ciężarowych (kierowca samochodu ciężaro-wego), monterzy wyrobów złożonych (monter rusztowań, instalator urządzeń grzewczych);

klasa z przewagą przyjęć do pracy przy małym nasileniu ruchów kadro-wych – murarze i pokrewni (murarz, murarz–tynkarz);

klasa z przewagą przyjęć do pracy przy bardzo małym nasileniu ruchów kadrowych – fryzjerzy, kosmetyczki i pokrewni, kelnerzy i pokrewni, nauczyciele gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, robotnicy przygotowujący drewno i po-krewni, ślusarze i pokrewni;

klasa z równowagą zwolnień i przyjęć do pracy przy bardzo małym (lub ze-rowym) lub minimalnym nasileniu ruchów kadrowych – agenci do spraw sprze-daży (handlowcy), architekci, urbaniści i pokrewni, asystenci weterynaryjni, bla-charze, cieśle, stolarze budowlani i pokrewni, dekarze, elektrycy budowlani i pokrewni, farmaceuci, gospodarze budynków, inspektorzy bezpieczeństwa pra-cy, kontrolerzy jakości wyrobów, kierowcy autobusów, kierowcy samochodów osobowych, kierownicy wewnętrznych jednostek organizacyjnych, księgowi, ku-charze, lakiernicy, magazynierzy i pokrewni, masarze, robotnicy w przetwórstwie i pokrewni, mechanicy, monterzy maszyn i urządzeń – mechanicy pojazdów sa-mochodowych, monterzy elektronicy, monterzy instalacji i urządzeń sanitarnych, monterzy sieci komunalnych, nauczyciele przedszkoli, nauczyciele szkół podsta-wowych, operatorzy maszyn i urządzeń do obróbki metali, operatorzy maszyn i urządzeń do produkcji betonu, asfaltobetonu, operatorzy pojazdów wolnobież-nych rolniczych i leśnych, operatorzy sprzętu do robót ziemnych i urządzeń po-krewnych, operatorzy sprzętu komputerowego i pokrewni, piekarze, cukiernicy i pokrewni, pomoce domowe i sprzątaczki, posadzkarze i pokrewni, pośrednicy handlowi, pośrednicy ubezpieczeniowi, pracownicy administracyjni, sekretarze i pokrewni, pracownicy obsługi biurowej gdzie indziej niesklasyfikowani, pra-cownicy pomocy społecznej i pracy socjalnej, robotnicy budowlani robót wykoń-czeniowych i pokrewni, robotnicy budowy dróg i pokrewni, robotnicy leśni i po-krewni, robotnicy obróbki kamienia, robotnicy pomocniczy w budownictwie ogólnym, spawacze i pokrewni, specjaliści administracji publicznej gdzie indziej

66

niesklasyfikowani, specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania gdzie in-dziej niesklasyfikowani, sprzedawcy uliczni, stolarze i pokrewni, szwaczki, haf-ciarki i pokrewni, technicy budownictwa, ochrony środowiska i pokrewni, urzęd-nicy do spraw podatków, urzędnicy do spraw przyznawania zasiłków, ustawiacze – operatorzy maszyn do obróbki, drewna i pokrewni, ustawiacze – operatorzy ob-rabiarek skrawających do metali, zaopatrzeniowcy.

Badania przeprowadzano w styczniu i lutym 2006 r., a prognoza dotyczyła planowanego zatrudnienia do końca 2006 r., zatem miała charakter krótkookre-sowy i dotyczyła kilku miesięcy.

Wyniki badań i prognozy skierowano do wszystkich uczestników rynku pra-cy: pracodawców, instytucji rynku pracy, samorządów powiatu i gmin, szkół, jednostek szkolących, organizacji pozarządowych, stowarzyszeń oraz wszystkich tych, którzy zajmują się sprawami rynku pracy w powiecie strzeleckim.

2.7.3. Jakość Kapitału Społecznego. Prognoza zapotrzebowania

na określone zawody i lista rankingowa zawodów

„Jakość Kapitału Społecznego. Prognoza zapotrzebowania na określone za-wody i lista rankingowa zawodów”, to projekt badawczy realizowany w 2005 r. w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004–2006 (Priorytet II. Wzmocnienie Rozwoju Zasobów Ludzkich w Regionach, Działanie 2.1. Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionie). Realizatorem projektu była firma ASM Centrum Badań i Analiz Rynku z Kutna.

Jednym z celów projektu było opracowanie prognozy na temat zapotrzebowa-nia pracodawców na zawody. Do realizacji tego celu przeprowadzono analizę da-nych statystycznych pochodzących z kwartalnego Badania Aktywności Ekono-micznej Ludności (BAEL). Analizie poddano 9 grup wielkich i 29 grup dużych zawodów wyróżnionych zgodnie z klasyfikacją zawodów i specjalności obo-wiązującą w Polsce od 1 stycznia 2005 r. Oprócz wielkich i dużych grup zawo-dów w prognozie wyróżniono również grupy średnie. Opracowana prognoza mia-ła charakter średniookresowy (5 lat) i obejmowała lata 2006–2010.

Na podstawie indywidualnych danych nieidentyfikowalnych z bazy Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności zostały wygenerowane dwa szeregi przekro-jowo-czasowe. Jeden dotyczył liczby pracujących według wielkich grup zawo-dowych w województwie opolskim od I kw. 1995 r. do IV kw. 2005 r., a drugi obejmował liczbę pracujących według dużych grup zawodowych w tym regionie od I kw. 1995 r. do IV kw. 2005 r.

Prognozy wykonano za pomocą Systemu Analiz i Prognoz (www.sap.uni.lodz.pl), pakietu SORITEC oraz arkusza kalkulacyjnego MS Excel. Na wstępie mate-riał liczbowy poddano analizie wzrokowej wykresów i analizie statystycznej w celu określenia procesów zachodzących w poszczególnych przekrojach.

Prognozy liczby pracujących w przekroju wielkich i dużych grup zawodo-wych zostały wykonane z użyciem modeli trendu (odpowiednio liniowego lub nie-

67

liniowych) z zastosowaniem sezonowości (jeśli to było konieczne) oraz modeli wy-gładzania wykładniczego (Wintersa) i modeli autoregresyjnych AR(1) lub AR(4). Wybór modeli prognostycznych był konsekwencją analizy statystycznej badanych szeregów. Dla zmiennych wykazujących tendencję rozwojową (ewentualnie sezo-nowość) zastosowano model trendu. Dla zmiennych o nieregularnych przebiegach w czasie wykorzystano modele wygładzania wykładniczego. W części przypadków dodatkowo opisywano zmienność badanych szeregów procesem autoregresyjnym

39.

Dla wielkich grup zawodów zbudowano także model wielorównaniowy o rów-naniach pozornie niezależnych – SUR. Umożliwia on wykonanie analiz symula-cyjnych dla liczby pracujących w wielkich grupach zawodowych przy założonych wartościach liczby pracujących ogółem w województwie opolskim.

Dla wielkich grup zawodów wykonano prognozy trzema metodami analizy sze-regów czasowych oraz prognozy na podstawie symulacji modelu SUR w trzech wa-riantach.

Z alternatywnych prognoz (trend, model Wintersa, AR) wybrano te, które cha-rakteryzowały się najlepszymi właściwościami. W przypadku prognoz liczby pra-cujących według wielkich grup zawodów najniższymi błędami prognoz ex-post (MAPE) charakteryzowały się prognozy wykonane za pomocą modelu tendencji rozwojowej z uwzględnieniem sezonowości (dla pięciu zmiennych) oraz modelu wygładzania wykładniczego Wintersa (dla czterech zmiennych).

W celu zbadania wpływu zmian liczby pracujących ogółem na liczbę pracują-cych w wielkich grupach zawodowych oszacowano i wykonano symulacje na wielorównaniowym modelu o równaniach pozornie niezależnych.

Symulacje przeprowadzono dla trzech wariantów zmian liczby pracujących ogółem.

Wariant optymistyczny (o) zakłada wzrost liczby pracujących ogółem w wo-jewództwie opolskim do ponad 350 tys. osób, w wariancie stagnacyjnym (s) licz-ba pracujących oscyluje poniżej 340 tys. osób, a w wariancie pesymistycznym (p) odnotowano spadek liczby pracujących do ok. 310 tys. osób.

W raporcie końcowym dotyczącym badań zamieszczono załącznik (załącznik 3) zawierający wartości prognoz scenariuszowych z modelu SUR dla poszczegól-nych wielkich grup zawodowych.

Dla dużych grup zawodowych wykonano prognozy trzema metodami analizy szeregów czasowych. Dla zmiennych o niskiej liczebności i znacznej wariancji oraz braku reprezentacji w niektórych okresach wykonano prognozę na poziomie średniej arytmetycznej z dostępnych danych. Z alternatywnych prognoz wybrano te, które charakteryzowały się najlepszymi właściwościami. W przypadku pro-gnoz liczby pracujących według dużych grup zawodowych najniższymi błędami

__________

39 Metody wykorzystane w opracowaniu należą do powszechnie stosowanych w procesie pro-gnostycznym zjawisk ekonomicznych – por. M. Cieślak, Prognozowanie gospodarcze. Metody i za-stosowanie, PWN, Warszawa 2002; A. Zeliaś, Teoria prognozy, PWN, Warszawa 1999.

68

ex-post (MAPE) charakteryzowały się prognozy wykonane za pomocą modeli tendencji rozwojowej z uwzględnieniem sezonowości (dla 17 zmiennych) oraz z modeli wygładzania wykładniczego Wintersa (dla 7 zmiennych). Dla trzech zmiennych wybrano prognozę z modelu autoregresyjnego.

Z opracowanych prognoz uzyskano informacje o zmianach liczby pracujących w poszczególnych grupach zawodów w latach 2006–2010. Wskazywały one na-stępujące tendencje:

wzrost liczby pracujących w następujących grupach wielkich:

– specjaliści,

– pracownicy biurowi,

– pracownicy usług osobistych i sprzedawcy,

– operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń;

spadek liczby pracujących w następujących grupach wielkich:

– technicy i inny średni personel,

– rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy;

stabilizację liczby pracujących w następujących grupach wielkich:

– przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy,

– robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy,

– pracownicy przy pracach prostych;

wzrost liczby pracujących w następujących grupach dużych i grupach średnich:

– kierownicy dużych i średnich organizacji (kierownicy działów badawczo- -rozwojowych, kierownicy działów informatyki, kierownicy działów w hotelar-stwie i turystyce),

– specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia (ekolog, genetyk, bio-technolog, specjaliści ochrony środowiska, specjaliści ratownictwa medycznego),

– pozostali specjaliści (specjaliści do spraw ubezpieczeń, specjaliści do spraw rynku nieruchomości, prawnicy),

– pracownicy usług osobistych i ochrony (pilot wycieczek, pracownicy do-mowej opieki osobistej, pracownicy usług ochrony),

– operatorzy i monterzy maszyn (operatorzy obrabiarek sterowanych nume-rycznie, monterzy sprzętu elektronicznego), kierowcy i operatorzy pojazdów (kie-rowcy samochodów ciężarowych, operatorzy pojazdów wolnobieżnych);

spadek liczby pracujących w następujących grupach dużych i grupach

średnich:

– rolnicy (rolnicy produkcji roślinnej, rolnicy i rybacy pracujący na własne potrzeby).

Odbiorcami opracowanych prognoz były różne instytucje zajmujące się proble-mami rynku pracy i kształcenia zawodowego, jednostki samorządu terytorialnego.

69

2.8. Województwo podlaskie

2.8.1. Podlaska mapa zawodów i kwalifikacji. Analiza popytu i podaży pracy

w województwie podlaskim w ujęciu regionalnym i lokalnym

„Podlaska mapa zawodów i kwalifikacji. Analiza popytu i podaży pracy w wo-jewództwie podlaskim w ujęciu regionalnym i lokalnym” to tytuł badania prze-prowadzonego w ramach projektu „Podlaskie Obserwatorium Rynku Pracy i Pro-gnoz Gospodarczych” współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Działanie 8.1. Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałanie 8.1.4. Przewi-dywanie zmiany gospodarczej.

Celem głównym projektu było przeprowadzenie monitoringu rynku pracy, którego wyniki miały być wykorzystane do określenia zapotrzebowania na zawo-dy i kwalifikacje w województwie podlaskim w ujęciu lokalnym i regionalnym. Na podstawie badań przeprowadzonych w ramach tego projektu powstała mapa zawodów i kwalifikacji wraz ze wskazaniem zawodów deficytowych i nadwyż-kowych.

Jednym z celów badania była analiza popytu na pracę w województwie podla-skim. Do realizacji tego zadania wykorzystano dane zastane i dane pierwotne. Te drugie pochodziły z sondażu przeprowadzonego wśród przedsiębiorców (paź-dziernik 2009 r.) na próbie losowej prostej N = 1000 przedsiębiorstw mających siedzibę (lub oddział) na terenie województwa podlaskiego, zatrudniających po-wyżej 9 pracowników. Wywiady przeprowadzono techniką CATI (czyli wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo).

Operatem losowania była baza teleadresowa Panorama Firm, największa i naj-bardziej wiarygodna komercyjna baza danych dostępna na polskim rynku. Zaku-piony operat liczył 8690 przedsiębiorstw działających i zatrudniających pracowni-ków na terenie województwa podlaskiego. Wykonawca świadomie zrezygnował z bazy REGON prowadzonej przez Główny Urząd Statystyczny, kierując się bra-kami danych w GUS na temat filii i oddziałów zarejestrowanych poza wojewódz-twem, a działających na terenie objętym badaniem i stanowiących ważny podmiot lokalnego rynku pracy. Według realizatora projektu, baza GUS nie gwarantuje aktualności udostępnianych danych – odpowiedzialność za ich aktualizację spo-czywa na przedsiębiorcach, którzy zmieniając adres, numer telefonu lub rozwią-zując działalność gospodarczą, mogą, ale nie muszą o tym fakcie poinformować Główny Urząd Statystyczny. Dodatkowym mankamentem tej bazy są braki nume-rów telefonów przedsiębiorstw, gdyż są to pola, których pracodawcy nie mają ob-owiązku wypełnić w sprawozdaniach dla GUS

40.

Zawarta w raporcie prognoza została opracowana na podstawie odpo-wiedzi respondentów na temat zmian w zatrudnieniu, które dotyczyły pla-

__________

40 Podlaska mapa zawodów i kwalifikacji. Analiza popytu i podaży pracy w województwie podlaskim w ujęciu regionalnym i lokalnym, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok 2010, s. 11.

70

nowanych zwolnień i przyjęć pracowników w przekroju kwalifikacyjno- -zawodowym. Prognoza ma charakter krótkookresowy, obejmowała zmiany w poziomie zatrudnienia w ciągu najbliższych 12 miesięcy. Dla celów progno-zowania przyjęto zawody i specjalności kodowane sześcioma cyframi.

Z przeprowadzonych badań wynika, że w okresie prognozowania najbardziej poszukiwanymi zawodami będą: sprzedawcy (31%), kierownicy małego przedsię-biorstwa w handlu hurtowym i detalicznym (13%), robotnicy pomocniczy w prze-myśle przetwórczym (6%), pozostali robotnicy przy pracach prostych w przemyśle (4%), robotnicy gospodarczy (3%), robotnicy drogowi (3%), robotnicy budowlani (2%), ekspedytorzy pocztowi (1%), listonosze(1%), pielęgniarki (1%), handlowcy (wg zawodu szkolnego: technik handlowiec – 1%), przedstawiciele handlowi (przedstawiciel regionalny – 1%), kucharze małej gastronomii (1%).

Odbiorcami prognoz miały być funkcjonujące w województwie podlaskim in-stytucje rynku pracy w tym edukacyjne, które są odpowiedzialne za dostarczanie na rynek pracy poszukiwanego kapitału ludzkiego.

2.8.2. Popyt i podaż pracy – diagnoza rynku pracy województwa podlaskiego

Projekt pt. „Popyt i podaż pracy – diagnoza rynku pracy województwa podla-skiego”, realizowano ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego i budżetu państwa, w ramach Działania 2.1. Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionie Zin-tegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju. Był on wykonywany w partner-stwie, które tworzyły dwie instytucje: Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku i Instytut Socjologii Uniwersytetu Białostockiego. Wyniki badań zostały opubli-kowane w opracowaniu pt. Popyt i podaż pracy – diagnoza rynku pracy woje-wództwa podlaskiego

41.

W ramach realizacji projektu dokonano diagnozy regionalnego rynku pracy w przekroju jego podaży i popytu na pracę. Analizę podaży ograniczono do popu-lacji bezrobotnych. Natomiast w ramach badania popytu:

scharakteryzowano lokalnych pracodawców funkcjonujących na powiato-wych rynkach pracy województwa podlaskiego;

zidentyfikowano podstawowe tendencje w zatrudnianiu;

przedstawiono krótkookresowe prognozy (o rocznym horyzoncie czasu)

na temat zapotrzebowania na pracę w przekroju zawodów i specjalności

i średnich grup zawodów.

Badanie popytu przeprowadzono na próbie 384 podmiotów gospodarczych, które zostały dobrane losowo na bazie operatu przygotowanego za pomocą nume-racji REGON.

__________

41 Popyt i podaż pracy – diagnoza rynku pracy województwa podlaskiego, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Uniwersytet Białostocki, Białystok 2005.

71

Wylosowano trzy próby (jedną podstawową i dwie rezerwowe), mając na względzie dużą dynamikę zmian (szybka likwidacja zakładów i powstawanie no-wych). W trakcie realizacji badań w terenie okazało się konieczne użycie dodat-kowych procedur doboru próby, gdyż operat (baza REGON) okazał się nieaktual-ny, głównie ze względu na likwidację części przedsiębiorstw oraz dużą liczbę odmów zgody na przeprowadzenie wywiadów. Narzędziem badania był wywiad kwestionariuszowy.

W ostatnim obszarze badań dotyczących opracowania prognozy obserwujemy brak ujednolicenia w zakresie analizy zawodów, co wprowadza chaos. Czasami w treści analizy są umieszczane pojedyncze zawody opisane według kodów sze-ściocyfrowych, a analiza jest prowadzona w przekroju średnich grup zawodów. Powoduje to, że czytelnik może mieć problemy z odniesieniem pojedynczych za-wodów i specjalności do grupy średniej.

W prognozach uwzględniono problem zwolnień i przyjęć pracowników, który analizowano w przekroju zawodów i specjalności.

Z przeprowadzonych obserwacji wynika, że w ciągu okresu objętego progno-zą pracodawcy będą zgłaszać największe zapotrzebowanie na robotników wykwa-lifikowanych (ponad połowa – 53,2%). Wśród robotników wykwalifikowanych największe szanse na zatrudnienie mają spawacze (24,6%), ślusarze (21,7%) i kierowcy (11,6%). Następną w kolejności kategorią pracowników poszukiwaną przez pracodawców są pracownicy handlu i usług – stanowić oni będą prawie 20% potencjalnych pracowników. Wyniki badań dowodzą, że stosunkowo łatwo pracę zdobędą pracownicy z grupy zawodowej specjaliści, a więc osoby z wy-kształceniem wyższym. Popyt na pracę specjalistów będzie zróżnicowany ze względu na profil ich wykształcenia. Dla specjalistów z wyższym wykształce-niem technicznym tworzone miejsca pracy stanowić będą 7,3% ogółu prognozo-wanych miejsc pracy, a z wykształceniem innym niż techniczne 8,4%. Z przygo-towanej informacji prognostycznej wynika ponadto, że ponad 5% miejsc pracy przeznaczonych będzie dla techników i innego personelu średniego szczebla, a dla robotników niewykwalifikowanych nowe miejsca pracy stanowić będą 5,2% kreowanego popytu na pracę.

W badanych przedsiębiorstwach zwolnienia w największym stopniu będą do-tyczyły robotników niewykwalifikowanych (33,7%) i wykwalifikowanych (30,4%). Łącznie te dwie kategorie stanowią prawie 2/3 ogółu pracowników, w których zwolnienia są planowane w okresie prognozowania, czyli w ciągu kolejnych 12 miesięcy.

Rezultaty projektu adresowane były do organów administracji samorządowej, w tym do powiatowych urzędów pracy i instytucji oświatowych, edukacyjnych odpowiedzialnych za koordynację potrzeb rynku pracy z systemem edukacji. Pro-jekt i zawarta w nim prognoza miały dostarczyć informacji na temat prognozowa-nych zmian na regionalnym rynku pracy.

72

2.8.3. Prognoza podaży i popytu na pracę w województwie podlaskim

W ramach realizacji projektu badawczego „Badanie potrzeb podlaskiego ryn-ku pracy”, opracowano prognozę podaży i popytu na pracę. Projekt był finanso-wany z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

42.

W części dotyczącej prognozy demograficznej wykorzystano dane zawarte w prognozie ludności Polski na lata 2008–2035 opracowanej przez GUS. Progno-za zawiera informacje na temat liczby ludności w przekroju płci, wieku i miejsca zamieszkania. Przedstawiono w niej również projekcję dotyczącą ruchu natural-nego mieszkańców województwa podlaskiego (urodzenia, zgony) i ruchu wę-drówkowego (migracje zewnętrzne i wewnętrzne). W prognozie tej nie zostały ujęte problemy potencjalnej podaży pracy.

Predykcja zmian na rynku pracy przedstawiona została z perspektywy popytu na pracę. Rezultatem tej części projektu było przygotowanie prognozy poziomu i struktury popytu na pracę w ujęciu zawodowo-kwalifikacyjnym i sektorowym w województwie podlaskim. Do opracowania prognozy wykorzystano modele ekonometryczne.

Podstawą analiz prognostycznych są oficjalne dane statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego. Wykorzystano informacje kwartalne o ogólnej liczbie pracujących i produkcji sprzedanej przemysłu w województwie podlaskim w la-tach 1999–2009, a także dane o liczbie pracujących w przekroju zawodowym i sektorowym.

Opracowano model prognozowania popytu na pracę w przekroju zawodowo- -kwalifikacyjnym i sektorowym w województwie podlaskim. Dokonano jego esty-macji pozwalającej na określenie prognozowanych wielkości tego popytu w ww. przekrojach. Prognozy te mają charakter wielowariantowy, co umożliwia określenie prognozowanych wielkości popytu na pracę w zależności od założeń co do kształ-towania się zmiennej objaśniającej z jednej strony, a z drugiej w zależności od przy-jętych kierunków i tempa zmiany struktury zawodowej i sektorowej tego popytu.

Wielowariantowe prognozy popytu na pracę w województwie podlaskim w ujęciu zawodowo kwalifikacyjnym dotyczyły okresu 2009–2015. Opracowano je dla grup wielkich i dużych klasyfikacji zawodów i specjalności. Świadomie zrezygnowano z przeprowadzenia prognoz dla grup średnich z uwagi na brak wia-rygodnych danych statystycznych. W prognozie pominięto 6 grupę (wg klasyfi-kacji zawodów 6 wielką grupę tworzą: rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy)

43, ze

względu na brak wiarygodnych danych o liczbie zatrudnionych w niej osób.

Prognozy popytu na pracę dla wielkich i dużych grup zawodów i specjalności zostały przeprowadzone w dwóch etapach. W pierwszym wygenerowano progno-

__________

42 E. Kryńska, red., E. Kwiatkowski, L. Kucharski, Prognoza podaży i popytu na pracę w woje-wództwie podlaskim, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku, Instytut Pracy i Spraw Socjal-nych w Warszawie, Białymstok–Warszawa 2010. 43 Tamże, s. 121.

73

zy liczby pracujących poza rolnictwem na podstawie oszacowanych parametrów równania, przy założeniu, że produkcja sprzedana w przemyśle i budownictwie w latach 2009–2015 będzie rosła o 1%, 2% lub malała o 1% co kwartał. W drugim etapie uzyskane prognozowane wielkości popytu na pracę poza rolnictwem deza-gregowano na grupy wielkie i duże zawodów i specjalności, przyjmując założenie co do zmiany struktury pracujących według wielkich grup zawodów i specjalno-ści oraz zmiany produkcji sprzedanej w przemyśle i budownictwie.

Określono następujące warianty kształtowania się popytu na pracę w grupach wielkich i dużych zawodów i specjalności:

– przy założonej ścieżce zmian produkcji sprzedanej w przemyśle i budownic-twie (o 1%, 2% i -1% kwartalnie) struktura pracujących według zawodów i spe-cjalności w latach 2009–2015 będzie taka sama jak w 2006 r;

– przy założeniu, że produkcja sprzedana w przemyśle i budownictwie będzie rosła o 1% co kwartał w latach 2009–2015, udział pracujących w grupach wiel-kich 7, 8 i 9 obniży się w porównaniu do 2006 r. o 3 pkt. proc., a udział zatrud-nienia w grupach 2, 3 oraz 5 wzrośnie o 3 pkt. proc. Przyjęto, że zmiana udziału w każdej z grup jest taka sama.

W drugim wariancie założono ponadto, że struktura pracujących wewnątrz wielkich grup zawodowych będzie taka sama jak w 2006 r.

W prognozach popytu na pracę w wielkich i dużych grupach zawodowych w latach 2009–2015 założono, że struktura pracujących w przekroju zawodów i specjalności pozostanie taka sama jak w 2006 r. oraz, że produkcja sprzedana w przemyśle i budownictwie będzie rosła o 1% oraz 2% kwartalnie bądź malała o 1% kwartalnie w okresie obejmującym prognozy.

Z przeprowadzonych badań w obszarze prognozowania sformułowano nastę-pujące wnioski:

Przy wzroście produkcji sprzedanej w przemyśle i budownictwie o 1% oraz o 2% w latach 2009–2015 wystąpi wzrost liczby pracujących we wszystkich sek-cjach. Najsilniejszy wzrost popytu na pracę wystąpiłby w tym scenariuszu w gru-pie 2 (specjaliści), w grupie 7 (robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy) oraz w gru-pie 3 (technicy i średni personel). W 2015 r. w porównaniu do 2009 r., liczba pracujących w grupie 2 może wzrosnąć o ok. 6,7 tys. osób. W tym samym okresie liczba pracujących w grupie 7 może wzrosnąć o ok. 4,6 tys. osób, a w grupie 3 o ok. 4 tys. osób. Najsłabszy przyrost liczby pracujących wystąpiłby w grupie 1 (przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy) oraz w grupie 5 (pracownicy usług osobistych i sprzedawcy) zawodów i specjalności. Wzrost liczby pracujących w grupie 1 oraz w grupie 5 w 2015 r. w porównaniu do 2009 r. wyniósłby odpowiednio: ok. 1,8 tys. osób oraz ok. 2,6 tys. osób.

Gdyby produkcja sprzedana w przemyśle i budownictwie zmniejszała się w każdym kwartale w okresie prognozy o 1%, to nastąpiłby spadek liczby pracu-jących we wszystkich wielkich i dużych grupach zawodów i specjalności.

Największy spadek liczby pracujących w latach 2009–2015 wystąpi w grupie 2 (specjaliści), 7 (robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy) oraz 3 (technicy i średni

74

personel) zawodów i specjalności. Spadek liczby pracujących w grupie 2 (przy spełnieniu się tego scenariusza) wyniósłby w latach 2009–2015 ok. 8,4 tys. osób, w grupie 7 ok. 5,8 tys. osób, a w grupie 3 ok. 5 tys. osób. Najmniejszy spadek po-pytu na pracę, w przypadku gdyby produkcja sprzedana spadała w każdym kwartale o 1%, wystąpiłby w grupie 1 (przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędni-cy i kierownicy) oraz w grupie 5 (pracownicy usług osobistych i sprzedawcy) za-wodów i specjalności, wyniósłby odpowiednio: ok. 2,3 tys. osób oraz ok. 3,2 tys. osób. Najliczniejszą grupą zawodową we wszystkich trzech wariantach pozostanie grupa 2 (specjaliści) oraz grupa 7 (robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy). Przy za-łożonym wzroście produkcji sprzedanej w przemyśle o 1% lub 2% popyt na pracę w grupie 2 w 2015 r. wyniesie odpowiednio: 78,39 tys. osób oraz 84,92 tys. osób. Jeśli produkcja sprzedana w przemyśle i budownictwie malałaby co kwartał w la-tach 2009–2015 o 1%, to liczba pracujących dysponujących kwalifikacjami zali-czanymi do grupy 2 wyniosłaby w 2015 r. 64,94 tys. osób. Natomiast liczba pracu-jących w grupie 7 w 2015 r. przy wzroście produkcji sprzedanej o 1% w każdym kwartale w latach 2009–2015 wyniosłaby 54,30 tys. osób. Gdyby natomiast pro-dukcja sprzedana rosła o 2% w każdym kwartale, to zatrudnienie w tej grupie wy-niosłoby 58,82 tys. osób. Spadek produkcji sprzedanej o 1% co kwartał spowodo-wałby zmniejszenie liczby pracujących w grupie 7 do 44,98 tys. osób.

Rezultaty badania, a więc i prognoza była rozpowszechniona wśród lokalnych instytucji rynku pracy oraz jednostek funkcjonujących w ramach systemu eduka-cji zawodowej.

2.9. Województwo pomorskie

2.9.1. Aktualny i przyszły profil gospodarczy województwa pomorskiego

„Aktualny i przyszły profil gospodarczy województwa pomorskiego” to pro-jekt realizowany w województwie pomorskim w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007–2013, Poddziałanie 8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie.

Celem głównym projektu była poprawa funkcjonowania systemu przewidy-wania i zarządzania zmianą gospodarczą oraz dostarczenie instytucjom rynku pracy, jednostkom samorządu terytorialnego oraz społeczności lokalnej bieżącej informacji na temat planów rozwojowych przedsiębiorstw województwa pomor-skiego (m.in. poprzez analizę stanu bieżącego, analizę wtórną kierunków i zmian gospodarczych) oraz prognozowania trendów rozwojowych przemysłu i usług w województwie pomorskim. Realizacja tak sformułowanego celu badawczego pozwoliła wskazać sektory gospodarcze, w których będą tworzone lub likwido-wane miejsca pracy.

Wymienione cele szczegółowe wymagały przeprowadzenia wielu badań i ob-serwacji, których wynikiem było określenie potencjalnych zmian w gospodarce regionu, czyli na terenie województwa pomorskiego w latach 2009–2013. Pro-

75

gnozowane zmiany obejmowały zatem przeobrażenia dokonujące się na pomor-skim rynku pracy w okresie pięciu lat.

Określenie potencjalnych kierunków rozwoju województwa pomorskiego

w latach 2009–2013 opierało się na założeniu, że profil gospodarczy regionu de-terminowany jest zarówno przez sektorową strukturę efektów działalności gospo-darczej, jak również sektorową strukturę pracujących według zawodów i wy-kształcenia. Struktury te są silnie powiązane ze zmianami demograficznymi, czyli liczbą i strukturą ludności. Zastosowana procedura prognostyczna obejmowała następujące etapy:

Etap 1 – na podstawie prognozy liczby ludności w wieku 15 lat i więcej opra-cowanej i publikowanej przez GUS oraz przewidywanych wartości współczynni-ka aktywności zawodowej uzyskanych z modelu tendencji rozwojowej wyzna-czono prognozę liczby ludności aktywnej zawodowo.

Etap 2 – na podstawie jednoczynnikowego modelu opisującego wpływ zmian części produktu krajowego brutto wytworzonego w województwie na liczbę pra-cujących wyznaczono prognozę liczby pracujących w województwie pomorskim. Dla przyjętych wartości dynamiki produktu krajowego brutto oraz ustalonej dyna-miki produktu wojewódzkiego brutto wygenerowano przewidywaną liczbę pracują-cych w trzech scenariuszach rozwojowych gospodarki województwa pomorskiego. W scenariuszu bazowym przyjęto założenie, że gospodarka województwa pomor-skiego w latach 2009–2013 będzie się rozwijać w tempie od 1% (w 2009 r.) do 3% (w 2013 r.). W scenariuszu optymistycznym wzrost ten będzie szybszy i osiągnie w 2013 r. poziom 5%. W scenariuszu pesymistycznym w 2009 r. przewidywany jest ujemny wskaźnik dynamiki, w latach 2010–2011 – stagnacja, a w dwóch ko-lejnych latach nieznaczny przyrost rzędu 1% rocznie. Prognozy wariantowe uzupełniono prognozami z modelu trendu: liniowego i logarytmicznego.

Etap 3 – porównano prognozy liczby pracujących z prognozami zasobów pracy, co pozwoliło na ocenę rozwoju sytuacji na pomorskim rynku pracy dla po-szczególnych wariantów prognozy. Liczbę bezrobotnych oraz stopę bezrobocia wyznaczono na podstawie prognozowanej liczby ludności aktywnej zawodowo. Ocena wyników prognoz wariantowych pozwoliła stwierdzić, że z punktu widze-nia możliwości dostosowania zasobów demograficznych do przewidywanego po-ziomu liczby pracujących największe prawdopodobieństwo realizacji ma progno-za wygenerowana w scenariuszu bazowym.

Etap 4 – oceniono zmiany struktury wartości dodanej brutto w województwie pomorskim w przekroju sekcji PKD oraz sektorów ekonomicznych.

Etap 5 – na podstawie przyjętego założenia, że zmiany struktury wartości do-danej w regionie implikują zmiany w strukturze pracujących, dokonano oceny zmian struktury pracujących według wielkich i dużych grup zawodowych oraz wykształcenia.

Etap 6 – wyznaczono prognozy zmian struktury w poszczególnych przekrojach zawodów przy wykorzystaniu metod analizy tendencji rozwojowych. W przekroju

76

wielkich grup zawodowych oraz wykształcenia na podstawie prognoz struktury wygenerowano przewidywane zmiany w liczbie pracujących przy założeniu reali-zacji scenariusza bazowego zmian liczby pracujących ogółem.

Etap 7 – na podstawie prognozowanych zmian strukturalnych przeprowadzo-no ocenę procesu przechodzenia gospodarki województwa pomorskiego do go-spodarki opartej na wiedzy.

Etap 8 – oceniono wpływ przewidywanych zmian w działalności innowacyj-nej przedsiębiorstw na profil gospodarczy województwa oraz zidentyfikowano elementy zbieżne z koncepcją rozwoju klastrów w województwie pomorskim. Zastosowana procedura pozwoliła na wskazanie sektorów i sekcji gospodarki oraz wielkich i dużych grup zawodowych determinujących przyszły profil gospodar-czy województwa pomorskiego.

Etap 9 – uzupełniono wyniki analiz przekrojowych oceną procesu przecho-dzenia gospodarki województwa pomorskiego do gospodarki opartej na wiedzy. Przeprowadzono również analizę deklarowanych zmian w działalności innowacyj-nej przedsiębiorstw oraz dyskusję przewidywań dotyczących specjalizacji w woje-wództwie pomorskim.

W wyróżnionych etapach procesu prognostycznego wykorzystano następują-ce, publikowane źródła informacji:

prognozę demograficzną Głównego Urzędu Statystycznego na lata 2008–2035 dla Polski i województwa pomorskiego w przekroju ekonomicznych grup wieku;

wskaźnik aktywności zawodowej ludności w wieku 15 lat i więcej dla Pol-ski i województwa pomorskiego z BAEL (dane kwartalne z lat 1996–2008),

liczbę pracujących, bezrobotnych i biernych zawodowo dla Polski i woje-wództwa pomorskiego (dane kwartalne z lat 1996–2008),

liczbę pracujących według województw (dane kwartalne z lat 1996–2008),

liczbę pracujących według wielkich grup zawodowych w Polsce (dane kwartalne z lat 1996–2008),

wartość dodaną brutto w województwie pomorskim według sekcji PKD (dane roczne w latach 2000–2006).

W celu przeprowadzenia szczegółowych analiz przekrojowych zmian na rynku pracy województwa pomorskiego wygenerowano z indywidualnych danych BAEL następujące przekroje liczby pracujących (dane kwartalne w latach 1996–2008):

według sekcji PKD,

według wielkich grup zawodowych,

według dużych grup zawodowych,

według poziomu wykształcenia.

Przewidywane zmiany w strukturze pracujących w województwie pomor-

skim w latach 2009–2013 według wielkich grup zawodowych są następujące:

77

W latach 2000–2008 liczba pracujących w grupie „siły zbrojne” oscylowała w granicach 5–10 tys. osób. W horyzoncie prognozy przewidywany jest udział tej grupy ok. 1%.

Liczba przedstawicieli władz publicznych, wyższych urzędników i kierow-ników w latach 2004–2008 wzrosła do blisko 55 tys. osób. Do 2013 r. przewidy-wany jest nieznaczny spadek udziału tej grupy.

W latach 2002–2006 dynamicznie wzrastała liczba pracujących specjali-stów. W roku 2008 zanotowano nieznaczny spadek. W latach 2009–2013 przewi-dywany jest wzrost udziału tej grupy.

Liczba techników i innego średniego personelu zmieniała się nieregularnie, a w latach 2009–2013 prognozowany jest nieznaczny spadek udziału.

Liczba pracowników biurowych wzrosła w latach 2004–2008, jednak udział uległ zmniejszeniu i podobna tendencja jest przewidywana w horyzoncie prognozy.

Liczba pracowników usług osobistych i sprzedawców systematycznie wzra-stała w latach 2000–2008. W latach 2009–2013 prognozowany jest wzrost udziału tej grupy.

Liczba rolników, ogrodników, leśników i rybaków zmniejszyła się znacznie w latach 2005–2008. W horyzoncie prognozy przewidywana jest kontynuacja tendencji spadkowej udziału tej grupy.

Liczba robotników przemysłowych i rzemieślników dynamicznie wzrastała w latach 2004–2008, jednak w latach 2009–2013 prognozowany jest stabilny po-ziom udziału tej grupy.

W latach 2003–2008 liczba operatorów i monterów maszyn i urządzeń sys-tematycznie się zwiększała. Także w horyzoncie prognozy przewidywany jest wzrost udziału tej grupy.

Liczba pracowników przy pracach prostych była stabilna w latach 2003–2006. Następnie znacznie wzrosła. W horyzoncie prognozy przewidywany jest stabilny udział tej grupy w liczbie pracujących ogółem.

Ocena zmiany profilu gospodarczego województwa wymagała bardziej pre-cyzyjnej analizy zmian strukturalnych na rynku pracy. Dlatego realizatorzy części predykcyjnej projektu podjęli próbę określenia zmian struktury na poziomie du-żych grup zawodowych w województwie pomorskim. Wyniki analizy i prognozy – ze względu na dużą dezagregację danych – zaprezentowano jedynie w formie udziałów oraz klasyfikacji prognozowanych wzrostów i spadków

44.

Wyniki badań zostały upowszechnione w formie raportu z projektu, który ro-zesłano do różnych instytucji rynku pracy. Ponadto szczegółowe informacje na temat raportu zamieszczono na stronie internetowe projektu.

__________

44 Metodologia prognozowania oraz wyniki prognoz zostały opublikowane w: I. Świeczewska, A. Gajdos, P. Dębowski, A. Grzegorzewska, Ł. Kutyło, K. Okupska, M. Skrzyński, M. Walczak, P. Wójcik, Aktualny i przyszły profil gospodarczy województwa pomorskiego, styczeń, Kutno 2010.

78

2.10. Województwo śląskie

2.10.1. Analiza i prognozowanie rozwoju rynku pracy w regionie bielskim

Projekt „Analiza i prognozowanie rozwoju rynku pracy w regionie bielskim” był realizowany pod nadzorem Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach w ra-mach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004–2006, Priorytet II. Wzmocnienie Rozwoju Zasobów Ludzkich w Regionie, Działanie 2.1. Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i moż-liwości kształcenia ustawicznego w regionie.

Celem nadrzędnym projektu badawczego było zidentyfikowanie obecnych i przyszłych potrzeb pracodawców w przekroju poszukiwanych kwalifikacji i umie-jętności pracobiorców w latach 2006–2015. Aby osiągnąć tak postawiony cel, przeprowadzono badania ankietowe w 100 przedsiębiorstwach produkcyjnych lo-kalnego rynku pracy oraz w grupie 750 pracowników i 200 studentów. Ogółem przeprowadzono 1050 wywiadów kwestionariuszowych.

W ramach przeprowadzonego badania wyróżniono siedem bloków tema-tycznych:

pierwszy zawierał dane na temat poziomu wykształcenia i umiejętności oraz cech osobowych najczęściej poszukiwanych na rynku pracy;

drugi dotyczył znajomości języków obcych i stopnia ich wykorzystania w co-dziennej pracy;

trzeci charakteryzował aktywność pracodawców do organizowania szkoleń dla swoich pracowników i skłonność pracowników do podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

czwarty zawierał ocenę oferty szkoleniowej, jaka była kierowana do pod-stawowych podmiotów z perspektywy potrzeb rynku pracy;

piąty obejmował ocenę systemu kształcenia z perspektywy studentów i ab-solwentów;

szósty umożliwił zidentyfikowanie działań, jakie podejmowała władza lokal-na w celu ułatwienia procesu poszukiwania pracy, kreowania miejsc pracy i zwięk-szenia szans kobiet na pozyskanie pracy na lokalnym rynku pracy;

siódmy zawierał pochodzące od pracodawców informacje na temat plano-wanych zwolnień i przyjęć pracowników w perspektywie dziesięciu lat. Na ich podstawie podjęto próbę określenia sytuacji wybranych grup zawodów (podsta-wowych zawodów i specjalności na lokalnym rynku pracy).

Badania wykazały, iż pracodawcy mieli problemy ze wskazaniem zawodów, w których będą dokonywać redukcji, łatwiej było im przewidzieć przyjęcia do pracy. Dlatego okres predykcji skrócono do pięciu lat i informacja prognostycz-na dotyczyła okresu 2006–2010.

Uzyskane wyniki przedstawiono w postaci rankingów zawodów uszeregowa-nych według wielkości planowanych przyjęć oraz zilustrowano procentowymi udziałami poszczególnych grup kwalifikacyjno-zawodowych w planowanych przy-

79

jęciach ogółem. Ranking zawodów według planowanych zwolnień został pomi-nięty przez realizatorów projektów, ponieważ zwolnienia nie stanowiły istotnych wielkości w planach przedsiębiorstw.

Wyniki badań zostały opracowane w formie raportu, który miał służyć jako źródło informacji o potrzebach lokalnego rynku pracy. Informacje w nim zawarte miały być uwzględnione przez instytucje edukacyjno-szkoleniowe w procesie opracowywania programów nauczania, kształcenia oraz tematyki kursów. Infor-macje te powinny być również wykorzystane przez pracodawców w działaniach na rzecz projektowania szkoleń dla pracowników.

Zgodnie z założeniami projektu jego rezultaty w formie opracowań/raportów mają przyczynić się do podejmowania właściwych działań dla rozwoju systemu edukacyjno-szkoleniowego w regionie tak, by zachować odpowiednie struktury i proporcje kształcenia zgodne z przewidywanym popytem na pracę, a także wy-posażyć pracobiorców w umiejętności pożądane na rynku pracy

45.

2.10.2. Opracowanie metodologii prognozowania wybranych istotnych

parametrów rynku pracy

W ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w województwie śląskim rea-lizowano projekt badawczy „Program Monitorowania Regionalnego Rynku Pracy”.

Efektem prac podjętych w ramach tego projektu było przygotowanie podręcz-nika stanowiącego kompendium wiedzy na temat monitorowania regionalnego i lokalnego rynku pracy. Podręcznik ten ma na celu przedstawienie podstawo-wych zasad dotyczących oceny sytuacji na rynku pracy w sposób jak najbardziej przyjazny dla jego użytkownika. Zawiera on opis narzędzi, które mają pomóc osobom obsługującym rynek pracy na poziomie lokalnym i regionalnym w doko-nywaniu samodzielnych analiz rynku pracy. W tym celu została w ramach tego projektu opracowana metodologia prognozowania wybranych istotnych parame-trów rynku pracy województwa śląskiego.

Zbudowany w ramach metodologii model pozwala na wykonywanie jedno-rocznych i pięcioletnich prognoz popytu i podaży pracy, w podziale na 76 gru-py zawodów (duże i średnie grupy zawodów, zgodne z klasyfikacją zawodów i specjalności obowiązującą w Polsce od 2007 r.).

Dodatkowa prognoza obejmuje strukturę absolwentów szkół średnich i wyż-szych według zawodów wyuczonych w poszczególnych latach.

Osobno opracowano metodologię prognozy wybranych zmiennych dotyczą-cych liczby i struktury bezrobotnych w podregionach województwa śląskiego. Stworzona do tego celu metodologia opiera się na ogólnodostępnych prognozach demograficznych (sporządzanych przez Główny Urząd Statystycznych) i makroek-onomicznych (publikowanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego), a także

__________

45 Szerzej J. Matuszka, red., M. Baron-Puda, M. Frycz, I. Kłóska, E. Sobiecka, Analiza i prognozo-wanie rozwoju rynku pracy w regionie bielskim, Wydawnictwo Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2006.

80

badaniach GUS (Badanie popytu na pracę, BAEL, Spis Powszechny) oraz danych o uczniach i studentach w województwie śląskim.

W procesie prognozowania zaproponowany został zestaw modeli autoregre-syjnych oraz modeli z rozkładem opóźnień warunkowanych na ogólnodo-stępnych prognozach centralnych i regionalnych, pozwalający na wykonywanie krótkookresowych i długookresowych prognoz podstawowych zmiennych doty-czących bezrobocia na poziomie podregionów województwa śląskiego.

Opracowana w ramach projektu metodologia obejmuje także oszacowania błędów ex ante dla prognozowanych wskaźników bezrobocia. Biorąc pod uwagę ograniczoną długość szeregów danych historycznych, oszacowane przedziały ufno-ści są zadawalające. Integralnymi rezultatami zadania „Opracowanie metodologii prognozowania wybranych istotnych parametrów rynku pracy” są także: aplikacja bazodanowa – prognostyczna oraz podręcznik analizy regionalnego rynku pracy.

Efekty opisywanego zadania badawczego szczegółowo zaprezentowano w for-mie podsumowania w raporcie Opracowanie metodologii prognozowania wybra-nych istotnych parametrów rynku pracy. Zostały w nim również zawarte wnioski z poprzednich zadań, jakie należało wykonać w projekcie „Program Monitorowa-nia Regionalnego Rynku Pracy”. Pierwszym etapem prac związanych z metodo-logią było wskazanie i scharakteryzowanie systemu zbierania, przetwarzania i udostępniania danych oraz utworzenie aplikacji w postaci bazy danych (opraco-wanej w środowisku MS Excel). Jednak kluczowym rezultatem tego zadania ba-dawczego jest – jak już niejednokrotnie podkreślano – metodologia prognozowa-nia sytuacji na śląskim rynku pracy, z uwzględnieniem sytuacji w poszczególnych podregionach. Składają się na nią cztery moduły:

1) prognozy popytu na pracę według grup zawodów,

2) prognozy podaży pracy według grup zawodów,

3) napływy absolwentów według grup zawodów,

4) wskaźniki dotyczące bezrobocia.

Pierwsze dwa moduły należy analizować wspólnie. Rezultatem analiz powin-no być zidentyfikowanie niedopasowań strukturalnych na regionalnym rynku pra-cy oraz poznanie potencjału rozwoju poszczególnych zawodów i specjalności z punktu widzenia podaży pracy oraz długookresowego zagrożenia dla rynku pra-cy. Moduł trzeci, dotyczący prognoz absolwentów, powinien być traktowany jako przecinający się z modułem drugim. Oznacza to, że nie należy rezultatów obydwu z nich sumować. Ma on wskazywać, jak przy obecnej strukturze edukacji oraz wyborach edukacyjnych osób młodych w województwie śląskim kształtować się będzie napływ nowych osób na rynek pracy. Na tej podstawie, przy jednoczesnej analizie dwóch pierwszych modułów, możliwa będzie ocena potencjalnych inter-wencji w obszarze polityki edukacyjnej.

Moduł czwarty powinien być traktowany jako rozłączny w relacji do pozosta-łych trzech. Ma on wskazywać i kwantyfikować kierunki krótkookresowych zmian bezrobocia na podregionalnych i wojewódzkim rynkach pracy. Podstawo-

81

wym jego celem jest informowanie instytucji rynku pracy o skali problemu, z ja-kim mogą spotkać się w najbliższych kwartałach.

Centralnym komponentem opisywanego projektu jest metodologia progno-zowania popytu i podaży pracy w podziale na 76 zawodów. Rezultaty możliwe do uzyskania dzięki zaproponowanej metodzie powinny być przedmiotem zainte-resowania instytucji rynku pracy. Pozwala ona bowiem na odniesienie ogólnych trendów gospodarczych i demograficznych, zachodzących w polskiej gospodarce do zmiany struktury regionalnego rynku pracy. Możliwe jest uzyskanie prognoz ostrzegających o znaczących deficytach lub nadwyżkach podaży pracy w wybra-nych zawodach. Z uwagi na to, że metodologia pozwala na formułowanie przewi-dywań zarówno jednorocznych, jak i pięcioletnich, możliwa staje się interwencja w obszarze szkoleń oraz wskazywanie pożądanych kierunków w polityce eduka-cyjnej (szczególnie wyższej oraz zawodowej). Przygotowane narzędzie stanowi uzupełnienie dla obowiązkowo przeprowadzanego monitoringu zawodów nad-wyżkowych i deficytowych w jego części prognostycznej, opartej na własnych badaniach ankietowych, wydłuża okres prognozy, a dzięki zastosowaniu odmien-nej metodologii proponowane rozwiązanie jest komplementarne względem istnie-jącego.

Zastosowana w badaniu projekcja umożliwia formułowanie prognoz ostrze-gawczych dla zawodów, w których:

spodziewany jest szybki wzrost miejsc pracy,

występuje znaczne niedopasowanie podaży do popytu,

oczekiwany jest wzrost niedopasowania podaży do popytu na pracę.

Szczegółowe prognozy umożliwiają ocenę, co się stanie, gdy osoby o niewy-starczających kwalifikacjach dostosują je do spodziewanego popytu na pracę, np. na skutek działań inicjowanych przez różne instytucje w ramach aktywnej polity-ki rynku pracy. Umożliwi to formułowanie prognoz scenariuszowych, uwarun-kowanych zakładaną skutecznością poszczególnych polityk rynku pracy oraz ak-tywnością służb zatrudnienia.

W ramach opisywanego projektu uwzględniono również w pespektywie pię-cioletniej wpływ na podaż pracy wchodzących na rynek absolwentów. Opraco-wana została także metodologia prognozowania wskaźników bezrobocia na re-gionalnym rynku pracy.

W prezentowanym projekcie wykorzystane zostały modele autoregresyjne z rozkładem opóźnień, co pozwoli użytkownikom systemu na automatyczne i szyb-kie uaktualnianie prognoz. Dzięki zastosowaniu ogólnokrajowych i wojewódz-kich prognoz zewnętrznych, możliwe jest także formułowanie prognoz pięciolet-nich. Ich użycie pozwoliło zminimalizować niekorzystny skutek ograniczonej długości dostępnych szeregów czasowych. Nie zmienia to jednak faktu, że szcze-gólnie istotnym elementem tej części metodologii są prognozy krótkookresowe – od kwartalnych do rocznych. Jak już wspomniano, relatywna prostota wykorzy-stanej metodologii pozwoli na adaptowanie kolejnych prognoz w odpowiedzi na faktyczną realizację procesów na regionalnym rynku pracy.

82

W obliczu rezultatów badań jakościowych (zaprezentowanych w raporcie z III części projektu), zgodnie z którymi niewielka część respondentów reprezen-tujących instytucje rynku pracy wykorzystuje bogate i przystępne źródło danych o rynku pracy, jakim jest Bank Danych Regionalnych, konieczne było przygoto-wanie zestawu narzędzi wspomagających analizy regionalnego rynku pracy, ana-logiczne do zaprezentowanych w raporcie z IV części projektu. Na zestaw narzę-dzi składają się wspomniana już aplikacja bazodanowo-prognostyczna oraz podręcznik analizy regionalnego rynku pracy. W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że w obliczu dobrze udokumentowanego braku działów czy nawet osób odpowiedzialnych za analizę rynku pracy, w większości spośród instytucji rynku pracy proponowane narzędzia powinny cechować się łatwością powielania i wy-korzystania. Należy także nadmienić, że wojewódzki urząd pracy, jako instytucja najlepiej w tym względzie wyposażona w różnego rodzaju informacje statystycz-ne i narzędzia badawcze, powinna odgrywać aktywną rolę w promowaniu i aktua-lizowaniu utworzonych narzędzi.

2.10.3. Prognozy dotyczące zatrudnienia nowych pracowników.

Cieszyński barometr rozwoju gospodarczego

„Prognozy dotyczące zatrudnienia nowych pracowników” powstały w ramach projektu zatytułowanego „CBRG – Cieszyński Barometr Rozwoju Gospodarcze-go”, który realizowano w ramach partnerstwa przez Powiatowy Urząd Pracy w Cie-szynie oraz Agencję Komunikacji Marketingowej „InterActive” z Krakowa. Przed-sięwzięcie to miało charakter badawczy i było współfinansowane ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Opera-cyjnego Kapitał Ludzki 2007−2013, Priorytet VIII, Działanie 8.1, Poddziałanie 8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie.

Celem opisywanego projektu badawczego było ustalenie trendów rozwojo-wych i kierunków zmian zachodzących w powiecie cieszyńskim. Celowi tak zde-finiowanemu były podporządkowane badania, takie jak: desk-research, badania ilościowe i jakościowe.

W wyniku badań terenowych powstała wielowymiarowa i dogłębna analiza procesów zachodzących na powiatowym rynku pracy, która w ramach upo-wszechniania rezultatów projektu była skierowana do lokalnych pracodawców, placówek oświatowych, lokalnych instytucji rynku pracy oraz partnerów urzędu pracy zarówno w aspekcie kształtowania polityki zatrudnienia, jak też identyfika-cji potrzeb pracowników, osób bezrobotnych i absolwentów szkół.

Jak już wspomniano, realizacja projektu (maj – sierpień 2009) była oparta na badaniach jakościowych i ilościowych. Wyniki ilościowych badań wykorzystane były do przygotowania prognoz. Przeprowadzono je na reprezentatywnej próbie małych i średnich przedsiębiorstw oraz TOP 100 wśród największych, strategicz-nych pracodawców w powiecie cieszyńskim. Łącznie przeprowadzono 1111 wy-wiadów kwestionariuszowych wśród MŚP i 100 wywiadów z reprezentantami najważniejszych firm działających w powiecie cieszyńskim.

83

Badania terenowe (zarówno jakościowe, jak i ilościowe), a także analiza źró-deł wtórnych skupiały się na następujących zagadnieniach:

analiza sytuacji na cieszyńskim rynku pracy, jego dynamika oraz kierunki zmian;

charakterystyka kondycji ekonomicznej badanych przedsiębiorstw;

określenie planów kadrowych w zakresie rekrutacji oraz planowanych zwolnień;

charakterystyka profili oferowanych stanowisk pracy wymagań dotyczą-cych kompetencji przyszłych pracowników;

oszacowanie poziomu gotowości pracodawców do wykorzystywania ela-stycznych form zatrudnienia;

wskazanie aktualnych oraz perspektywicznych zawodów deficytowych – zmiany zachodzące w kierunkach kształcenia na terenie powiatu;

identyfikacja zewnętrznych i wewnętrznych barier rozwoju firm;

prognoza sytuacji ekonomicznej poszczególnych branż;

analiza szans oraz zagrożeń dla branż w poszczególnych obszarach otocze-nia organizacji, tj. ogólnych zmian politycznych i ekonomiczno-społecznych, rynkowych, konstrukcyjno-technologicznych oraz zmian w obszarze organizacji podmiotów konkurencyjnych i współdziałających;

konstrukcja indeksu nastrojów przedsiębiorców, mierzącego poziom opty-mizmu/pesymizmu;

analiza planów rozwojowych i inwestycyjnych badanych podmiotów go-spodarczych w powiązaniu z planami dotyczącymi poziomu zatrudnienia;

ocena obecnego i prognozowanego poziomu innowacyjności przedsiębiorstw wraz z określeniem czynników umożliwiających rozwój;

charakterystyka strategii eksportowej i przedsiębiorstw wraz z identyfikacją barier dotyczących funkcjonowania na rynkach zewnętrznych;

charakterystyka skali korzystania z programów pomocowych przewidzia-nych dla przedsiębiorstw wraz ze wskazaniem barier ograniczających absorpcję funduszy unijnych.

Na podstawie zgromadzonych informacji przeprowadzono analizę trendów rozwojowych w powiecie cieszyńskim.

W realizacji projektu badawczego wykorzystano metody ilościowe, które koncentrowały się na statystycznym opisie rzeczywistości. Podstawowym narzę-dziem pomiaru był kwestionariusz wywiadu składający się głównie z pytań o cha-rakterze zamkniętym. Został on skierowany do 1111 małych i średnich przedsię-biorstw i 100 dużych o strategicznym znaczeniu. Do grupy małych i średnich przedsiębiorstw zaliczono te podmioty gospodarcze, które zatrudniały do 50 osób. Grupę 100 dużych firm tworzyły podmioty gospodarcze o liczbie zatrudnionych powyżej 50 osób. W przypadku doboru próby zastosowano metodę losowania warstwowego z operatu podmiotów gospodarczych z powiatu cieszyńskiego.

Na podstawie otrzymanych wyników badań realizatorzy przygotowali infor-mację prognostyczną o rocznym i pięcioletnim horyzoncie czasu. Informacja ta

84

zawierała dane na temat redukcji zatrudnienia, ale również o planowanych przy-jęciach w ciągu kolejnych 12 miesięcy i pięciu lat.

Projekcje na temat przyjęć pracowników opracowano oddzielnie dla przedsię-biorstw strategicznych i oddzielnie dla sektora MSP. Były one wykonane w przekroju wielkich grup zawodów i zawodów elementarnych.

Ponadto projekcje zawierały dane na temat wymagań określonych poziomem wykształcenia i umiejętnościami w zakresie obsługi komputera. Informacja progno-styczna określała również skłonność pracodawców do zatrudnienia osób bezrobot-nych ze wskazaniem zawodów i umiejętnościami jakimi powinni legitymować się.

Z uzyskanych badań wynikało, że przedsiębiorcy będą w ciągu 12 miesięcy zatrudniać pracowników w następujących wielkich grupach zawodów: robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (23%), pracownicy usług osobistych i sprzedawcy (21%) oraz pracownicy przy pracach prostych (20%). Znacznie mnie ofert zamie-rzano skierować do: specjalistów (11%), techników i innego średniego personelu (10%) i operatorów i monterów maszyn i urządzeń (9%). Na lokalnym rynku, zgodnie z tendencjami ustalonymi w wyniku badań w innych regionach Polski, jest znikomy popyt na pracowników biurowych (5%) i na kandydatów aspirują-cych do podjęcia pracy na stanowiskach zaklasyfikowanych do sekcji: wyżsi urzędnicy i kierownicy (2%). Natomiast zapotrzebowanie na rolników, ogrodni-ków, leśników i rybaków obserwowano na poziomie 0,7%.

Wzrost poziomu zatrudnienia w pięcioletniej perspektywie czasowej dotyczył następujących grup zawodów: pracownicy usług osobistych i sprzedawcy (23%), robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (21%), pracownicy przy pracach prostych (19%). Wyraźnie mniejsza będzie pula propozycji dla techników i innego śred-niego personelu (11%), operatorów i monterów maszyn i urządzeń (9%), specjali-stów (8%), pracowników biurowych (8%), wyższych urzędników i kierowników (1%) oraz rolników, ogrodników, leśników i rybaków (0,3%)

46.

Informację prognostyczną dla wielkich grup zawodów najczęściej przedsta-wiono na wykresach, natomiast dane o elementarnych zawodach w perspektywie rocznej i pięcioletniej uporządkowano w tabelach. Była ona rozpowszechniona wśród aktorów lokalnego rynku pracy funkcjonujących na terenie powiatu cie-szyńskiego.

2.10.4. Badanie świętochłowickiego rynku pracy w latach 2010–2015

(badanie wśród pracodawców)

Projekt „Badanie świętochłowickiego rynku pracy w latach 2010–2015” zrea-lizowany został na zlecenie Powiatowego Urzędu Pracy w Świętochłowicach przez firmę General Projekt Sp. z o.o. z Olsztyna. Projekt był związany z Progra-mem Operacyjnym Kapitał Ludzki (Działanie 8.1. Rozwój pracowników i przed-

__________

46 Raport z badania lokalnego rynku pracy w podmiotach z sektora MŚP, Cieszyński Barometr Rozwoju Gospodarczego, INTERACTIVE Agencja Komunikacji Marketingowej, Kraków 2009.

85

siębiorstw w regionie, Poddziałanie 8.1.2. Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie). Źródłem jego finansowania były środki budżetu krajowego i Europejskiego Funduszu Społecznego.

Cel projektu był bardzo szeroki i dotyczył zdiagnozowania aktualnej i pro-gnozowanej sytuacji lokalnych przedsiębiorców. Jego osiągnięcie opierało się na przeprowadzeniu badań ilościowych na próbie 800 losowo wybranych podmio-tów gospodarczych z terenu miasta Świętochłowice.

Badanie obejmowało następującą problematykę badawczą:

rozeznanie aktualnej i prognozowanej sytuacji lokalnych przedsiębiorców;

charakterystyka kondycji ekonomicznej badanych przedsiębiorstw;

określenie planów kadrowych w zakresie rekrutacji oraz planowanych

zwolnień;

charakterystyka profili oferowanych stanowisk pracy;

określenie wymagań dotyczących kompetencji przyszłych pracowników;

określenie gotowości pracodawców do wykorzystywania elastycznych form zatrudnienia; dostępność elastycznych rozwiązań czasu pracy;

wskazanie aktualnych oraz perspektywicznych zawodów deficytowych;

prognoza sytuacji ekonomicznej poszczególnych branż;

analiza szans i zagrożeń dla branż;

analiza planów rozwojowych i inwestycyjnych badanych podmiotów;

ocena poziomu innowacyjności przedsiębiorstw;

określenie zapotrzebowania na szkolenia dla badanych przedsiębiorstw;

określenie poziomu współpracy i korzystania z pomocy/usług urzędu pracy (np. doposażenie stanowisk pracy, zatrudnianie poprzez prace interwencyjne, staże);

możliwość korzystania/ubiegania się o środki UE;

segregacja pozioma i pionowa rynku pracy;

różnice w płacach kobiet i mężczyzn.

Techniką zastosowaną w badaniu był wywiad bezpośredni, a podstawowym narzędziem – kwestionariusz wywiadu, w którym wyróżniono osiem bloków te-matycznych:

I. Sytuacja ekonomiczna firmy;

II. Sytuacja na lokalnym rynku pracy;

III. Zatrudnienie;

IV. Rozwój firmy;

V. Szkolenia;

VI. Współpraca z Powiatowym Urzędem Pracy w Świętochłowicach;

VII. Segregacja pozioma i pionowa firmy;

VIII. Równość szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy.

86

Informacja prognostyczna obejmowała pięcioletni horyzont czasu, a uwzględ-nione w niej zawody były uporządkowane według wielkich grup zawodów oraz zawodów i specjalności

47.

Do prezentacji zawodów elementarnych wykorzystano tabele i przy każdym zawodzie wyróżniono jego kod. Dane na temat przyjmowanych pracowników według zawodów przedstawiono w liczbach bezwzględnych, które informowały, ilu nowych pracowników pracodawcy ze świętochłowickiego rynku zamierzają zatrudnić w ciągu pięciu lat. W wykazach zawodów stosowano miary względne, wskaźniki struktury, które informowały, jaki udział będą stanowić pracownicy z danych grup zawodów w popycie ogółem.

Z opracowanej informacji prognostycznej wynika, że w ciągu kolejnych 5 lata stanowiska pracy będą najczęściej tworzone dla osób w zawodzie: sprzedawcy, przedstawiciela handlowego, pracownika biurowego oraz robotnika budowlanego.

2.10.5. Sytuacja na śląskim rynku pracy. Analiza dotychczasowych tendencji

oraz prognoza (wyniki badań diagnostyczno-prognostycznych)

W ramach projektu „Program monitorowania regionalnego rynku pracy” fi-nansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego (na podstawie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet VI, Działanie 6.1, Poddziałanie 6.1.2) rea-lizowano badanie nt. Sytuacja na śląskim rynku pracy. Analiza dotychczasowych tendencji oraz prognoza (wyniki badań diagnostyczno-prognostycznych).

Projekt miał charakter badawczy i na jego realizację składały się następujące zadania:

identyfikacja podmiotów aktywnych na rynku pracy;

identyfikacja potrzeb co do zakresu informacji o rynku pracy oczekiwanej przez różne podmioty aktywne na tym rynku;

inwentaryzacja dostępnej informacji na temat parametrów rynku pracy oraz identyfikacja braków w tym zakresie;

opracowanie systemu zbierania, przetwarzania i udostępniania danych opi-sujących rynek pracy i zachodzące na nim zmiany;

opracowanie metodologii prognozowania wybranych istotnych parametrów rynku pracy;

zaprojektowanie i przeprowadzenie serii badań, których celem była szcze-gółowa diagnoza i analiza regionalnego rynku pracy w różnych jego aspektach, w szczególności: charakterystyki zasobów ludzkich, identyfikacji potrzeb go-spodarki regionalnej oraz kierunków jej rozwoju, identyfikacji potrzeb edu-kacyjnych mieszkańców województwa oraz dostosowania oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy.

Uwzględniając cel naszego opracowania, uwagę skupimy na zadaniu odno-szącym się do analizy i identyfikacji potrzeb gospodarki, w tym rynku pracy.

__________

47 Badanie świętochłowickiego rynku pracy w latach 2010–2015 – badanie wśród pracodawców, www.pup-swietochlowice.pl/projekt-badawczy/.

87

Realizatorzy projektu do wykonania tego zadania wykorzystali wypracowaną w ramach tego projektu metodologię prognozowania wybranych istotnych para-metrów rynku pracy, którą przedstawiliśmy w punkcie 2.10.2. Na jej podstawie zostały przygotowane trzy tabele prognostyczne. Dane zawarte w pierwszej tabeli stanowiły prognozę dynamiki popytu i podaży na 30 zawodów o najwyższej podaży w 2009 r. Z zestawienia w niej zawartego wynika, że wśród zawodów o najwyższej podaży w roku 2009, w latach 2010–2014 zmiany będą w największym stopniu obserwowane w zawodzie pielęgniarek i położnych oraz w grupie rolników. W pierwszym przypadku pogłębi się deficyt o 204%, a w drugim zwiększy się nadwyżka podaży o 997%.

Druga tabela obejmowała 30 zawodów przyszłościowych o najwyższej ocze-kiwanej liczbie nowo powstałych miejsc pracy w latach 2009–2014. Wynika z niej, że według prognoz na rok 2014 najbardziej przyszłościowy będzie zawód sprzedawcy i demonstratora. Popyt w przypadku tych zawodów wzrośnie o 1,5% w porównaniu do roku bazowego 2009.

Trzecia tabela była zestawieniem 30 schyłkowych zawodów o najwyższej oczekiwanej liczbie zlikwidowanych miejsc pracy w latach 2009–2014. Najwyż-szy spadek popytu w latach 2009–2014 według prognoz będzie w zawodzie rolni-ka o 6480 (30%). Trzy inne zawody charakteryzują się podobnym względnym spadkiem popytu na pracę: ogrodnik (spadek o 1833, tj. 28,2%), rolnik i rybak pracujący na własne potrzeby (spadek o 1275, tj. 30,8%) i leśnik i rybak (spadek o 504, tj. 28%)

48.

Informację prognostyczną przedstawiono w różnych zestawieniach tabela-rycznych.

2.11. Województwo świętokrzyskie

2.11.1. Oczekiwania względem pracowników i prognoza przyjęć do pracy –

postawy pracodawców z terenu województwa świętokrzyskiego

wobec problemów zatrudnienia absolwentów szkół o profilu

zawodowym

W ramach projektu „Mapa monitorująca szanse na pracę absolwentów ponad-gimnazjalnych szkół zawodowych województwa świętokrzyskiego (MMSP)”, opracowano raport z przeprowadzonego badania nt. „Oczekiwania względem pra-cowników i prognoza przyjęć do pracy – postawy pracodawców z terenu woje-wództwa świętokrzyskiego wobec problemów zatrudnienia absolwentów szkół o profilu zawodowym”

49. Wymieniony projekt realizowany był od listopada 2005 r.

do grudnia 2007 r. przez Centrum Doradztwa Strategicznego w ramach ZPORR,

__________

48 Sytuacja na śląskim rynku pracy. Analiza dotychczasowych tendencji oraz prognoz (wyniki badań diagnostycznych i prognostycznych), WUP w Katowicach, Katowice 2010, s. 68. 49 Centrum Doradztwa Strategicznego, Kraków, listopad 2006, http://www.cds.krakow.pl/ raporty,173.html.

88

Priorytet II. Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach, Działanie 2.1. Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnych rynków pracy i moż-liwości kształcenia ustawicznego w regionie. Środki finansowe na jego realizację pochodziły z Europejskiego Funduszu Społecznego i budżetu państwa.

Głównym celem projektu było przedstawienie, w postaci mapy monitorującej szanse na pracę, wzajemnych zależności między czynnikami determinującymi możliwości uzyskania zatrudnienia przez absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych z terenu województwa świętokrzyskiego. Jedno z zadań, jakie były realizowane w ramach projektu, polegało na opracowaniu:

prognozy zapotrzebowania gospodarki regionu na siłę roboczą w układzie sektorowo-branżowym oraz kwalifikacyjno-zawodowym;

prognozy popytu na określone kwalifikacje na regionalnym rynku pracy dla 5-letniej perspektywy.

Adresatami rezultatów projektu, a więc i opracowanych prognoz byli: absol-wenci, ponadgimnazjalne szkoły zawodowe, lokalne i regionalne władze jedno-stek samorządu terytorialnego oraz instytucje rynku pracy.

Cele projektu zostały osiągnięte w wyniku badań jakościowych, jakie prze-prowadzono w październiku 2006 r. wśród pracodawców działających na terenie województwa świętokrzyskiego, zatrudniających lub poszukujących absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych. Celem badania było zebranie jak naj-szerszych informacji na temat preferowanych wzorów zachowań pracodawców działających na terenie województwa świętokrzyskiego wobec problemów zwią-zanych z zatrudnianiem absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych.

Badanie przeprowadzono za pomocą techniki zogniskowanego wywiadu gru-powego. Technika ta posłużyła również do zebrania informacji na temat zawodów deficytowych. Respondenci poproszeni zostali o wskazanie tych zawodów, któ-rych obsadzenie jest bardzo trudne, a poszukiwania pracowników posiadających tego rodzaju kwalifikacje kończą się z reguły niepowodzeniem.

Respondenci wskazywali następujące zawody i specjalności (według kodu 6-cyfrowego): piekarz, cukiernik, fryzjer, kucharz, kelner, mechanik napraw po-jazdów samochodowych, ślusarz, spawacz, elektryk, automatyk, elektromechanik samochodowy, wędliniarz, masarz, rozbieracz, handlowiec, ekspedientka, pra-cownik obsługi ruchu turystycznego, flisak, przewodnik turystyczny, specjalista ds. górnictwa skalnego, murarz, montażysta rusztowań, maszynista chłodniczy, technik informatyk, kierowca, sprzedawca, bukieciarka, krawcowa, inżynier zoo-technik. Najczęściej poszukiwanymi przez mikroprzedsiębiorstwa pracownikami byli: piekarze i cukiernicy. Zasięg czasowy, o który pytano nie został precyzyjnie określony – pytano o kilka ostatnich lat.

Przedstawiona dotąd część badania miała charakter diagnostyczny i stanowiła podstawę do prowadzenia dalszych prac podejmowanych w ramach projektu, w tym tych dotyczących prognozowania. Ich efektem było przygotowanie kolejne-go raportu „Oczekiwania względem pracowników i prognoza przyjęć do pracy – postawy pracodawców z terenu województwa świętokrzyskiego wobec pro-

89

blemów zatrudnienia absolwentów szkół o profilu zawodowym. Raport z ba-dania pracodawców”

50, w którym znajdujemy elementy prognozowania.

W raporcie tym zaprezentowane zostały wyniki badań przeprowadzonych w październiku 2006 r. wśród pracodawców działających na terenie województwa świętokrzyskiego, którzy w latach 2005–2006 poszukiwali pracowników. Dobór miał charakter losowy.

Celem badania ilościowego była:

ocena zakresu współpracy podejmowanej przez pracodawców działających na regionalnym rynku pracy z ponadgimnazjalnymi szkołami zawodowymi;

identyfikacja zagadnień związanych z zatrudnianiem absolwentów ponad-gimnazjalnych szkół zawodowych w przedsiębiorstwach;

określenie wielkości zatrudnienia absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych w najbliższych 2 latach;

uzyskanie m.in. opinii pracodawców o zawodach deficytowych oraz nad-wyżkowych.

Badanie przeprowadzono za pomocą jednej z technik ilościowych – wywiadu telefonicznego. Jednym z zagadnień poruszanych podczas badań były plany za-trudnieniowe respondentów. Pytano ich o to, czy planują w ciągu najbliższych 2 lat zatrudnić nowych pracowników. Badaczy interesowało również, czy wśród nowo zatrudnionych pracowników będą absolwenci ponadgimnazjalnych szkół zawodowych, a jeśli tak, to ilu. Na podstawie tych informacji obliczone zostały średnie wielkości planowanego w ciągu najbliższych dwóch lat zatrudnienia ab-solwentów szkół zawodowych. Następnie na bazie średniej liczby absolwentów szkół o profilu zawodowym, których w ciągu najbliższych dwóch lat planowano zatrudnić w badanych podmiotach, obliczono szacunkową prognozę chłonności rynku dla absolwentów szkół o profilu zawodowym na najbliższe 2 lata. Pod-czas opracowywania szacunków przyjęto założenie, że znana jest liczba aktyw-nych przedsiębiorstw w poszczególnych przedziałach ich wielkości. Do opraco-wania tej prognozy posłużono się następującą formułą: liczba przedsiębiorstw danej wielkości x odsetek planujących zatrudnienie absolwentów x średnia liczba planowanych pracowników. Niestety, informacje o liczbie aktywnych przedsię-biorstw w województwie świętokrzyskim nie były w momencie opracowywania prognozy dostępne.

Respondentów poproszono również o wskazanie specjalności zawodowych pracowników, których chcieliby w ciągu najbliższych dwóch lat zatrudnić. Posłu-giwano się w tym przypadku zawodami i specjalnościami (kody 6-cyfrowe). Wskazane przez respondentów zawody i specjalności podzielone zostały według wielkości przedsiębiorstwa i liczby wskazań. Te, które wskazywane były najczę-ściej, uznano za zawody, na które będzie największe zapotrzebowanie w woje-wództwie świętokrzyskim. Badania wykazały, że w ciągu najbliższych 2 lat naj-częściej poszukiwanymi zawodami i specjalnościami będą:

__________

50 Centrum Doradztwa Strategicznego, Kraków, grudzień 2006, http://www.cds.krakow.pl/ raporty,173.html.

90

w mikroprzedsiębiorstwach: specjaliści mechanicy, kosmetyczki, fryzjerzy, kucharze, mechanicy samochodowi, technicy mechanicy, specjaliści budowlani, stolarze, handlowcy, sprzedawcy, kierowcy;

w przedsiębiorstwach małych: specjaliści mechanicy, kierowcy, technicy mechanicy, specjaliści budowlani, kucharze, tokarze, operatorzy maszyn (również tych sterowanych cyfrowo), frezerzy, ślusarze, handlowcy;

w przedsiębiorstwach średnich: specjaliści mechanicy, spawacze, tokarze, ślu-sarze, monterzy o różnych specjalnościach, kierowcy, specjaliści budowlani, pieka-rze, cukiernicy, operatorzy maszyn (także tych sterowanych cyfrowo), frezerzy;

w przedsiębiorstwach dużych: specjaliści mechanicy, spawacze, tokarze, mechanicy samochodowi, kierowcy, ekonomiści, finansiści, ceramicy, monterzy różnych specjalności, technicy odzieży, stolarze.

Podobny rozkład uzyskano w przypadku zawodów deficytowych i nadwyż-kowych. Respondentów zapytano, czy odczuwają na rynku pracy brak pewnych specjalności zawodowych. Tych, którzy na pytanie odpowiedzieli pozytywnie, poproszono o wskazanie specjalności – ich zdaniem – deficytowych, które na-stępnie podzielono ze względu na wielkość przedsiębiorstwa i liczbę wskazań. W analogiczny sposób uzyskano, a następnie opracowano informacje na temat zawodów nadwyżkowych. W obu przypadkach posługiwano się kodami elemen-tarnymi. W tabeli 2 zamieszczono najczęściej wskazywane przez respondentów zawody i specjalności jako deficytowe i nadwyżkowe.

Tabela 2

Najbardziej deficytowe i nadwyżkowe zawody i specjalności wskazywane

przez respondentów, według wielkości przedsiębiorstwa

Wielkość przed-siębiorstwa

Zawody i specjalności

nadwyżkowe deficytowe

Mikro

specjalista ds. marketingu, ekonomi-sta, finansista, specjalista budowla-ny, psycholog, socjolog, pedagog, informatyk, nauczyciel

kierowca, specjalista mechanik, ku-charz, mechanik, diagnosta samo-chodowy, kierowca

Małe

ekonomista, finansista, specjalista ds. marketingu, informatyk, nauczy-ciel, osoby z wykształceniem ogól-nym bez kwalifikacji zawodowych, księgowy

specjalista mechanik, operator ma-szyn (także sterowanych cyfrowo), spawacz, kierowca, piekarz, cukier-nik, lakiernik

Średnie

specjalista ds. marketingu, ekonomi-sta, finansista, handlowiec, nauczy-ciel, osoby z wykształceniem ogól-nym bez kwalifikacji, specjalista budowlany

spawacz, specjalista mechanik, ope-rator maszyn (również sterowanych cyfrowo), tokarz, kierowca

Duże specjalista ds. marketingu, ekonomi-sta, finansista

specjalista mechanik, spawacz, kie-rowca, specjalista ds. zarządzania

Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji znajdujących się w: Oczekiwania względem pra-cowników i prognoza przyjęć do pracy – postawy pracodawców z terenu województwa świętokrzyskie-go wobec problemów zatrudnienia absolwentów szkół o profilu zawodowym. Raport z badania praco-dawców, s. 70–73.

91

2.11.2. Analiza kierunków rozwoju wiedzy w regionie świętokrzyskim

– raport z realizacji zadania

Badanie dotyczące analizy kierunków rozwoju wiedzy w regionie świętokrzy-skim przeprowadzono

51 w ramach projektu „Perspektywy rozwoju RSI Święto-

krzyskie”. Było ono sfinansowane ze środków Unii Europejskiej, a konkretnie z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VIII. Regionalne kadry gospodarki, Działanie 8.2. Transfer wie-dzy, Poddziałanie 8.2.2. Regionalne strategie innowacji. Prace nad raportem trwały od 1.09.2008 r. do 30.03.2009 r. Wykonawcą badania i autorem raportu była Wyż-sza Szkoła Ekonomii i Prawa im. prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach.

Na potrzeby projektu przeprowadzono badania empiryczne i studia literatu-rowe. Przeanalizowane zostały również prace ekspertów w ramach dwóch Regio-nalnych Forów Innowacji: „Edukacja dla społeczeństwa wiedzy” oraz „Nauka dla biznesu”. Badania ilościowe zostały wykonane w 2008 r. w szkołach ponadgim-nazjalnych i wyższych zlokalizowanych na terenie województwa świętokrzyskie-go. Podczas badań posłużono się techniką wywiadu kwestionariuszowego.

Celem badania była ocena przydatności ogólnie rozumianego sytemu eduka-cyjnego do potrzeb związanych z rozwojem regionu. Podczas badań poruszano problemy dotyczące oferowanych i planowanych w przyszłości kierunków kształ-cenia, które są najbardziej pożądane z punktu widzenia interesu regionu oraz dia-gnozowano stopień zainteresowania osób uczących się tymi kierunkami. W ramach badań wskazane zostały główne determinanty wprowadzania nowych kierunków i specjalności kształcenia w świętokrzyskich szkołach ponadgimnazjalnych i wyż-szych. Zidentyfikowane zostały źródła pozyskiwania informacji o potrzebach edukacyjnych regionu i sposoby ich gromadzenia. Przyjrzano się skłonności szkół ponadgimnazjalnych i wyższych zlokalizowanych w województwie świętokrzy-skim do podejmowania współpracy z innymi partnerami znajdującymi się w re-gionie (pracodawcami, powiatowymi urzędami pracy itp.). Oceniono skłonność świętokrzyskich szkół do wprowadzania innowacji edukacyjnych i dodatkowych form kształcenia oraz sposoby ich promocji.

Do raportu ilustrującego rezultaty badań dołączona została w formie załączni-ka synteza prac ekspertów Regionalnego Forum Innowacji „Nauka dla biznesu”. Znajdują się tam wyniki badań przeprowadzonych wśród osób zajmujących wy-sokie stanowiska kierownicze w różnych świętokrzyskich przedsiębiorstwach. Respondentom rozesłano formularz ekspertyzy, obejmujący trzy grupy pytań o charakterze otwartym i zamkniętym. Pierwsza dotyczyła oceny jakości kształ-cenia w świętokrzyskich szkołach wyższych, druga również związana była z oce-ną jakości kształcenia tyle, że na poziomie ponadgimnazjalnym. Trzecia grupa pytań skupiała się na zagadnieniach związanych z podejmowaniem współpracy przedsiębiorstw ze środowiskiem akademickim i otoczeniem.

__________

51 A. Piotrowska-Piątek, red., Raport wydany w 2009 r. przez Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach, Kielce.

92

W pierwszej i drugiej części formularza znalazły się pytania o zawody deficy-towe występujące na terenie województwa świętokrzyskiego. Respondenci byli proszeni o wskazanie tych zawodów w ramach kształcenia na poziomie wyższym i ponadgimnazjalnym, na które – ich zdaniem – istnieje zapotrzebowanie w regionie oraz tych, w których brakuje specjalistów. Uzyskane wyniki zamieszczono w tab. 3.

Tabela 3

Zawody deficytowe i nadwyżkowe w województwie świętokrzyskim (odsetek wskazań)

Profil kształcenia

Zawody, w których brakuje specjalistów

Zawody, na które istnieje zapotrzebowanie

Szkoły wyższe kierunki inżynierskie (28,9%), in-formatyka (17,9%), filologia angiel-ska, niemiecka, francuska etc. (8,9%), architektura (6,7%), medy-cyna (6,7%), prawnicy (6,7%), agroturystyka (4,4%), bhp (4,4%), ekonomia i finanse (4,4%), europei-styka (4,4%), księgowy (4,4%)

Pozostałe pojedyncze wskazania to: inżynier elektryk, geologia, górnik, specjalista ds. handlu międzynaro-dowego, fizjoterapeuta, hotelarz, specjalista ds. inżynierii sanitarnej, kierunki medyczne, logistyk, me-chanik, specjalista ds. ochrony śro-dowiska, specjalista ds. projekto-wania przestrzeni i wnętrz, specjaliści ds. wdrażania nowych technologii

inżynier (np. budownictwa ogólne-go) (27,8%), informatyk (13,0%), inżynier (np. przemysłu maszyno-wego) (11,1%), doradca finansowy (7,4%), menedżer turystyki (7,4%), nauczyciel języków obcych (5,6%), architekt (3,7%), doradca bizneso-wy (3,7%), projektant wnętrz, ogro-dów, przestrzeni (3,7%), projektant wzornictwa przemysłowego (3,7%), przedstawiciel handlowy (3,7%), prawnik (3,7%), rolnik (3,7%)

Pozostałe pojedyncze wskazania to: aktor, dziennikarz, fizjoterapeuta, geolog, górnik, logistyk, specjalista ds. ochrony środowiska, pielęgniar-ka, pracownik z zakresu systemów podatkowych, radiolog, sinolog ze znajomością realiów rynku chiń-skiego, specjalista do spraw nieru-chomości, specjalista od rynku ro-syjskiego, znawca stosunków międzynarodowych

Szkoły zawodowe ponadgimnazjalne

budownictwo (23,4%), spawalnic-two (12,7%), mechanika pojazdowa (10,5%), elektryk (6,4%), gastro-nomia (6,4%), handel (6,4%), hote-larstwo (6,4%), technologia robót wykończeniowych (4,3%), turysty-ka (4,3%), fryzjerstwo (4,3%), hy-draulika (4,3%), krawiectwo (4,3%), produkcja (4,3%).

Po jednym wskazaniu: cukiernik; dietetyk; fakturzysta; farmaceuta; księgowy; magazynier; pielęgniar-ka; protetyka; radiolog; rolnictwo; ślusarz; technik bhp

technik budowlany (23,6%), elek-tryk (10,9%), spawacz (10,9%), hy-draulik (9,2%), mechanik (7,3%), sprzedawca (7,3%), informatyk (5,5%), krawcowa (5,5%), lakiernik (3,6%), fryzjer (3,6%), kucharz (3,6%), pielęgniarka (3,6%), ślusarz (3,6%),

Po jednym wskazaniu: cukiernik; elektrotechnik; fakturzysta; farma-ceuta; fizykoterapeuta; fizjoterapeu-ta; księgowy; logistyk; magazynier; protetyk; radiolog; szewc; technik bhp; technik dentystyczny; stolarz

Źródło: opracowanie własne na podstawie Analiza kierunków rozwoju wiedzy w regionie święto-krzyskim – raport z realizacji zadania, załącznik 2, s. 80–81 i 85–87.

93

Zebrane i usystematyzowane informacje miały być podstawą do inicjowania i wdrażania kierunków kształcenia, które pozwolą wyeliminować w przyszłości ujawniające się na rynku pracy deficyty zawodów.

2.11.3. Od diagnozy do prognozy – potrzeby gospodarki a jakość kapitału

ludzkiego w województwie świętokrzyskim. Raport końcowy

W ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VIII. Regional-ne kadry gospodarki, Działanie 8.1. Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w re-gionie, Poddziałanie 8.1.4. Przewidywanie zmiany gospodarczej w okresie od 01.04.2009 r. do 30.11.2010 r. przeprowadzono badanie „Od diagnozy do pro-gnozy – potrzeby gospodarki a jakość kapitału ludzkiego w województwie świę-tokrzyskim”

52. Analizowane przedsięwzięcie badawcze było współfinansowane

ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach umowy podpisanej z Wojewódzkim Urzędem Pracy w Kielcach. Realizatorem projektu było Konsor-cjum Profile i ARC Rynek i Opinia.

Głównym celem projektu była diagnoza obecnej sytuacji na rynku pracy w województwie świętokrzyskim oraz ocena potencjału dla dalszego rozwoju te-go rynku w kontekście potrzeb gospodarki województwa. W ramach projektu przeprowadzono badania o charakterze jakościowym i ilościowym. Posłużono się także analizami typu desk research opracowanymi na podstawie dostępnych da-nych i informacji na temat podaży i popytu na pracę na świętokrzyskim rynku pracy. W ramach projektu dokonana została także analiza czynników wpływają-cych na świętokrzyski rynek pracy w kolejnych latach. Wynikiem tych prac ba-dawczych były rekomendacje zawierające propozycje działań pozwalających na lepsze dopasowanie kierunków kształcenia kapitału ludzkiego do potrzeb gospo-darki regionu, oparte na prognozie kształtowania się popytu i podaży pracy w wo-jewództwie świętokrzyskim.

W celu uzyskania danych pozwalających na zdiagnozowanie i prognozowanie zmian, jakie będą zachodziły na świętokrzyskim rynku pracy, posłużono się nastę-pującymi technikami badawczymi: zogniskowany wywiad grupowy (FGI), indywi-dualny wywiad pogłębiony (IDI), wywiad kwestionariuszowy (PAPI), wywiad te-lefoniczny wspomagany komputerowo (CATI), wywiad kwestionariuszowy wspomagany komputerowo (CAPI), wywiad realizowany za pośrednictwem In-ternetu (CAWI) i ankieta audytoryjna. Zanalizowano również powszechnie do-stępne oferty pracy. Przeprowadzone w ramach projektu badania miały charakter kompleksowy. Często do badania jednej grupy respondentów wykorzystywane były przynajmniej dwie techniki badawcze – najczęściej łączono techniki ilo-ściowe z jakościowymi.

Badania zostały przeprowadzone wśród następujących grup respondentów: pra-cownicy mieszkający i wykonujący pracę na terenie województwa świętokrzyskie-go, bezrobotni mieszkańcy tego regionu zarejestrowani w powiatowych urzędach

__________

52 M. Anacka, A. Doktorska, A. Gołos, A. Grobelna, K. Kowalska, J. Malczyk, A. Maliszewska, K. Szczerbacz, J. Zaczkiewicz, Raport końcowy, WUP w Kielcach, Kielce 2010.

94

pracy, pracodawcy prowadzący działalność na terenie województwa świętokrzy-skiego lub ich przedstawiciele, studenci ostatnich lat studiów I lub II stopnia pu-blicznych lub niepublicznych uczelni znajdujących się na terenie województwa świętokrzyskiego, uczniowie ostatnich klas zawodowych szkół ponadgimnazjal-nych znajdujących się na terenie tego województwa, przedstawiciele i kadra zarzą-dzająca firmami szkoleniowymi działającymi na terenie województwa świętokrzy-skiego, kadra zarządzająca ponadgimnazjalnymi szkołami zawodowymi i uczelniami wyższymi znajdującymi się w tym regionie.

W ramach projektu opracowana została prognoza sytuacji na rynku pracy wo-jewództwa świętokrzyskiego. Prognozę przygotowano na podstawie analizy re-zultatów badania prowadzonego w ramach projektu „Wpływ realizacji polityki spójności na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicz-nych – Narodowego Planu Rozwoju 2004–2006 i Narodowej Strategii Spójności na lata 2007–2013oraz innych wybranych wskaźników makroekonomicznych na poziomie krajowym i regionalnym”. Realizatorem tego badania był Instytut Ba-dań Strukturalnych. Badanie przeprowadzono za pomocą własnego modelu autor-skiego opracowanego przez pracowników Instytutu, uwzględniającego kierunki zmian na krajowym i wojewódzkich rynkach pracy oraz wpływ funduszy struktu-ralnych na rozwój gospodarczy i popyt na pracę.

Z przeprowadzonych badań wynika, że w perspektywie 12 miesięcy święto-krzyscy pracodawcy najczęściej poszukiwać będą: pracowników sprzedaży, han-dlowców, kierowców pojazdów oraz specjalistów ds. ekonomicznych i zarządzania. W ciągu najbliższych trzech lat również najczęściej poszukiwanymi pracownika-mi w województwie świętokrzyskim będą: pracownicy handlowi, sprzedawcy, kierowcy pojazdów oraz informatycy. Podobnie w perspektywie pięciu lat re-spondenci, którzy potrafili wskazać specjalności inne niż w pozostałych horyzon-tach czasowych, wymieniali również zawody: pracownik do spraw finansowych i handlowych oraz kierowcy pojazdów.

Ponadto wyniki badań wykazały, że w ciągu najbliższych 12 miesięcy przed-siębiorców interesować będą przede wszystkim szkolenia związane z podnosze-niem kwalifikacji pracowników (17%). Poszukiwać będą szkoleń z zakresu ob-sługi klienta, księgowości, szkoleń produktowych i kadr (po 4% wskazań) oraz szkoleń z obsługi urządzeń budowlanych i technik sprzedaży (po 3% wskazań).

Opracowana prognoza dla rynku pracy województwa świętokrzyskiego wska-zuje na poprawę sytuacji. Przewiduje się, że do 2015 r. stopa bezrobocia w tym regionie obniży się do 10%, a w 2020 r. wartość tego wskaźnika ukształtuje się na poziomie ok. 8,44%. Najbardziej intensywny wzrost liczby osób pracujących na-stąpi w latach 2011 i 2013. W latach następnych, w wyniku starzenia się społe-czeństwa obserwowany będzie spadek liczby pracujących. Prognozuje się, że w 2020 r. liczba osób pracujących w województwie świętokrzyskim ukształtuje się na poziomie nieznacznie wyższym od obecnego. Zajdą również zmiany w struktu-rze pracujących. Do 2020 r. obserwowany będzie regularny wzrost udziału sekto-ra usług, głównie kosztem sektora rolniczego, który zmniejszy się w okresie na-stępnych 10 lat o 14 pkt. proc. (do ok. 12% pracujących).

95

Przewidywany jest wzrost zatrudnienia głównie w sektorze usług nierynko-wych przy niewielkich zmianach w grupie pracujących w sektorze usług rynko-wych. Niewielkiej (o 4 pkt. proc.) redukcji ulegnie zatrudnienie w sektorze prze-mysłowym.

Największa dynamika wzrostu wskaźnika zatrudnienia przewidywana jest do roku 2013, w kolejnych latach prognozowane jest jej słabnięcie. Przez cały pro-gnozowany okres obserwowany będzie także wzrost relacji liczby pracujących do liczby osób w wieku produkcyjnym. Wszystkie zmiany oraz przemiany związane z budową społeczeństwa opartego na wiedzy będą miały wpływ na poszukiwane kwalifikacje. W perspektywie zapotrzebowania na kwalifikacje wskazywane są głównie kompetencje ogólne, miękkie, takie jak elastyczność i mobilność (przede wszystkim zawodowa), znajomość technologii informatycznych i języków ob-cych, umiejętność pracy w zespole oraz ugruntowane podstawy matematyki.

W analizowanym raporcie dotyczącym efektów badania pt. „Od diagnozy do prognozy – potrzeby gospodarki a jakość kapitału ludzkiego w województwie świę-tokrzyskim. Raport końcowy”, nie są zawarte informacje na temat zastosowanej metodologii prognozowania. Z jego treści wnioskujemy, że w projekcie wykorzy-stano prognozę GUS nt. podaży pracy oraz prognozy własne Instytutu Badań Struk-turalnych dotyczące popytu na pracę. Innym źródłem danych do opracowania in-formacji prognostycznej były wyniki badań ilościowych, o których wcześniej wspomniano.

Rezultaty projektu w formie raportu były kierowane do głównych instytucji rynku pracy funkcjonujących na terenie województwa świętokrzyskiego, orga-nów samorządu terytorialnego, instytucji edukacyjnych, w tym szkolnictwa za-wodowego.

2.11.4. Ostrowiecki rynek pracy okiem przedsiębiorców

Projekt badawczy „Wiedzieć więcej – działać skuteczniej. Ostrowiecki rynek pracy okiem przedsiębiorców”

53, był realizowany w ramach Programu Operacyj-

nego Kapitał Ludzki, Priorytet VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Działanie 6.1. Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie, Poddziałanie 6.1.2. Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w regionie. Źródłem jego finansowania były środki budżetu krajowego i Europej-skiego Funduszu Społecznego. Jego realizatorem był Powiatowy Urząd Pracy w Ostrowcu Świętokrzyskim.

Celem projektu było opisanie i zdiagnozowanie lokalnego rynku pracy, ocze-kiwań i problemów pracodawców działających na powiatowym rynku pracy do-tyczących pożądanych kwalifikacji i umiejętności pracowniczych.

Wyniki badań były porównywane z tymi, które w ramach tego projektu prze-prowadzone zostały w 2008 r. Projekt realizowany był w okresie od 1.04.2008 r.

__________

53 Raport ostrowicki rynek pracy okiem przedsiębiorców, Warszawa, grudzień 2009 http://www.pup.ostrowiec.pl/pliki/Porednictwo_pracy/efs/raport.pdf.

96

do 28.02.2010 r. Wykonawcą raportu i przeprowadzonych na potrzeby projektu badań były: Instytut Homo Homini i IBC Group International Business Consul-ting Group.

Efekty badań przedstawiono w raporcie końcowym, którego tytuł był taki sam, jak projektu. Z jego treści dowiadujemy się, że informacje w nim zawarte nie miały tylko charakteru diagnostycznego, ale pewna ich część stanowiła prognozę.

Do przygotowania części diagnostycznej i prognostycznej projektu jego reali-zatorzy przeprowadzili w 2009 r. badania wśród 300 przedsiębiorstw prowadzących działalność na terenie powiatu ostrowieckiego. Dobór respondentów miał charakter losowo-warstwowy. Badanie zostało wykonane za pomocą jednej z technik badaw-czych – bezpośredniego wywiadu kwestionariuszowego.

Wśród problemów poruszanych podczas badań znalazły się:

planowane zatrudnienie w ciągu najbliższych 1–2 lat według zawodów,

zawody i specjalności najbardziej i najmniej poszukiwane przez pracodawców,

preferowane przez pracodawców kierunki i tematy szkoleń.

Z przeprowadzonych badań wynika, że najbardziej poszukiwanymi zawodami przez pracodawców działających na terenie powiatu ostrowieckiego są: sprze-dawcy lub handlowcy (3%), pracownicy biurowi lub administracyjni (2,4%), ślu-sarze lub tokarze (2,4%), kucharze (2,4%), operatorzy maszyn budowlanych (1,8%), mechanicy lub lakiernicy (1,8%), krawcowe i szwaczki (1,2%) oraz ro-botnicy budowlani (1,2%). Należy podkreślić, iż wymienione zawody i specjalno-ści respondenci wskazywali jako zawody deficytowe. To w tych zawodach praco-dawcy z powiatu ostrowieckiego nie mogli zaspokoić swojego zapotrzebowania na pracowników w ciągu ostatnich trzech miesięcy poprzedzających badanie. Po-dobnie wyglądał układ zawodów, które respondenci ujmowali w swoich planach zatrudnienia. W zestawieniu danych na temat planowanych przyjęć do pracy poja-wiają się te same zawody, które wcześniej zdefiniowano jako deficytowe. Natęże-nie wskazań jednak różni te dwie grupy zawodów. Respondenci najczęściej dekla-rowali chęć zatrudnienia w ciągu najbliższych 2 lat następujących pracowników: sprzedawców lub handlowców (7,9%), robotników budowlanych (4,9%), robotni-ków wykwalifikowanych (np. spawacz, walcownik itp.) (3%), kucharzy i kelne-rów (3%), montażystów (2,4%), pracowników biurowych (2,4%) i mechaników (1,8%) oraz nauczycieli lub lektorów języków obcych (0,6%).

Kierunkami najbardziej poszukiwanych przez ostrowieckich pracodawców szkoleń są: szkolenia związane z obsługą klienta (37,2%), obsługą urządzeń biuro-wych i innych specjalistycznych urządzeń (po 11,5%), uczące prowadzenia specja-listycznych pojazdów (10,3%), kursy dla księgowych i językowe (po 8,3%), a także kursy fryzjerskie i kosmetyczne (3,7%), obsługi kas fiskalnych (11,8%), gastrono-miczne (1,2%), krawiecki, ogrodniczy, prawa jazdy, przygotowania do pracy z dziećmi, dla budowlańców, piekarzy i cukierników (po 0,6%). Te same zawody i specjalności były przez nich wskazywane jako najbardziej przydatne kierunki kształcenia, które powinny być ujęte w ofertach szkół zawodowych działających na terenie powiatu ostrowickiego. Natężenie wskazań dla poszczególnych zawodów przyjmowało następujące wielkości: sprzedawca lub handlowiec (23,8%), fryzjer

97

lub kosmetyczka (9,1%), ekonomista i doradca podatkowy (7,9%), mechanik (4,9%), elektryk i elektromechanik (4,9%), budowlaniec (4,3%), nauczyciel i lektor (4,3%), geodeta (3,7%), kucharz (3,7%), osoby związane z obsługą ruchu tury-stycznego (3%), pracownik biurowy (3%) i informatyk (2,4%).

Respondenci poproszeni byli również o wskazanie tych kierunków kształcenia, które są potrzebne w ich firmie, a nie znajdują się w ofercie szkół zawodowych działających na terenie powiatu ostrowskiego. Najczęściej zwracano uwagę na brak placówek kształcących: monterów, kamieniarzy, tokarzy, kierowców (po 1,2%), pracowników obsługujących ruch turystyczny, krawcowe, spawaczy, hy-draulików, operatorów sprzętu ciężkiego, farmaceutów, energetyków, piekarzy i cukierników i sprzedawców (po 0,6%).

Na podstawie wyników badań został opracowany socjodemograficzny profil osoby poszukiwanej przez pracodawców na stanowisko pracownika szeregowego i pracownika wyższego szczebla. Wynika z niego, że pracodawcy wolą zatrudniać jako pracowników szeregowych osoby z co najmniej kilkuletnim doświadczeniem zawodowym, posiadające raczej wykształcenie sprofilowane. Najbardziej cenione w tym przypadku przez ostrowieckich pracodawców kwalifikacje formalne to: do-świadczenie zawodowe, fachowość, odpowiednie wykształcenie i ukończenie spe-cjalistycznych kursów. W przypadku kwalifikacji nieformalnych największe zna-czenie mają dla nich zdolności manualne przyszłych pracowników. Niewielkie różnice odnotowano w przypadku profilu pracownika wyższego szczebla. Tutaj również pracodawcy najbardziej cenią osoby z wykształceniem profilowanym i kil-kuletnim doświadczeniem zawodowym. Zważywszy na kwalifikacje formalne, największe szanse na zatrudnienia mają „fachowcy” potrafiący obsługiwać kompu-ter. Wśród najbardziej pożądanych u pracownika zdolności nieformalnych praco-dawcy najczęściej wymieniali: zmysł analityczny, zdolności techniczne i manualne.

Jest to kolejne badanie, w ramach którego prace nad przygotowaniem progno-zy sprowadzają się do zapytania respondentów, czyli pracodawców o ich najbliższe plany związane z zatrudnianiem pracowników i o występujące deficyty kwalifika-cyjne na lokalnym rynku pracy. Z opisu prac badawczych zawartego w raporcie wynika, że do opracowania projekcji popytu na pracę w przekroju zawodów nie wykorzystano powszechnie znanych i stosowanych metod prognozowania.

2.12. Województwo warmińsko-mazurskie

2.12.1. Rynek pracy w powiecie szczycieńskim. Badanie potrzeb

i oczekiwań pracodawców

Badanie nt. „Rynek pracy w powiecie szczycieńskim. Badanie potrzeb i ocze-kiwań pracodawców”

54 zostało przeprowadzone w myśl projektu „Kapitał wiedzy”

współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach

__________

54 Rynek pracy w powiecie szczycieńskim. Badanie potrzeb i oczekiwań pracodawców. Raport końcowy, PUP w Szczytnie, Poznań, październik 2009.

98

Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Działanie 6.1. Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie ak-tywności zawodowej w regionie, Poddziałanie 6.1.2. Wsparcie powiatowych i wo-jewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w regionie. Realizatorem projektu był Powiatowy Urząd Pracy w Szczytnie.

Celem głównym badania była diagnoza zapotrzebowania pracodawców na kwalifikacje i umiejętności zawodowe pracowników oraz usługi powiatowego urzędu pracy. Wykonane badania i analizy miały umożliwić określenie przewi-dywanego popytu na pracę w odniesieniu do liczby tworzonych przez pracodaw-ców miejsc pracy oraz oczekiwanych kwalifikacji i umiejętności zawodowych pracowników, a także do zdiagnozowania potrzeb szkoleniowych pracowników i kadry kierowniczej firm. Odbiorcami wyników badań zawartych w raporcie był PUP w Szczytnie oraz inne instytucje zajmujące się wspieraniem na rynku pracy skutecznych działań na rzecz promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezro-bocia oraz aktywizacji zawodowej mieszkańców powiatu. Podczas badań wyko-rzystane zostały techniki o charakterze jakościowym i ilościowym. Przeprowa-dzenie badań poprzedzone zostało analizą dostępnych danych zastanych, takich jak statystyki, raporty i opracowania, która pozwoliły na diagnozę sytuacji panu-jącej na szczycieńskim rynku pracy oraz opracowanie społeczno-gospodarczej charakterystyki tego powiatu.

Badanie właściwe zostało poprzedzone analizą wyników innych badań o po-dobnej problematyce. Celem tej analizy była identyfikacja ogólnych trendów ist-niejących na rynku pracy powiatu szczycieńskiego m.in. w zakresie zapotrzebo-wania pracodawców na kwalifikacje i umiejętności zawodowe pracowników.

Eksplorację właściwą opisywanego projektu tworzyły badania ilościowe i ja-kościowe, a wyniki z nich uzyskane wykorzystano do opracowania informacji prognostycznej. Badania jakościowe zostały przeprowadzone za pomocą dwóch technik badawczych: indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) i zognisko-wanych wywiadów grupowych (FGI). Indywidualne wywiady pogłębione prze-prowadzono z przedstawicielami: Powiatowego Urzędu Pracy w Szczytnie, gminnych jednostek samorządowych, organizacji pozarządowych zajmujących się problematyką rynku pracy, szkół przygotowujących do wykonywania zawodu oraz dużych przedsiębiorstw działających na terenie powiatu szczycieńskiego. Jednym z zagadnień poruszanych podczas wywiadów była ocena stopnia dopa-sowania podaży pracy do popytu na nią. Z odpowiedzi wynika, że w powiecie szczycieńskim zawodami deficytowymi są: spawacze, operatorzy wózków wi-dłowych i operatorzy ciężkich maszyn. Największe problemy ze znalezieniem za-trudnienia mają magazynierzy, pracownicy biurowi i sprzedawcy – są to zawody nadwyżkowe. Przewiduje się również, że największe szanse na zlezienie pracy na terenie powiatu szczycieńskiego są w branżach związanych z obróbką drewna oraz hotelarstwem. Zogniskowane wywiady pogłębione zostały przeprowadzone z trzema grupami respondentów: pracodawcy mikro i małych przedsiębiorstw znajdujących się na terenie powiatu szczycieńskiego, pracodawcy średnich i du-

99

żych przedsiębiorstw zlokalizowanych w tym powiecie oraz kadra kierownicza znajdujących się tu szkół ponadgimnazjalnych. Podczas tych badań respondenci byli m.in. proszeni o wskazanie zawodów, na które istnieje zapotrzebowanie na powiatowym rynku pracy. Uczestnicy tego badania wskazywali, że w powicie szczycieńskim największym zainteresowaniem pracodawców cieszą się specjali-ści z określonych dziedzin, technicy niekoniecznie posiadający wyższe wykształ-cenie, ale mający wiedzę niezbędną w określonych branżach. Wśród responden-tów znajdowali się przedstawiciele przedsiębiorstw należących do branży motoryzacyjnej, rolniczej, spożywczej oraz meblarskiej, dlatego najczęściej zgła-szano zapotrzebowanie na techników mechaniki pojazdowej, specjalistów z za-kresu rolnictwa i technologów drewna. Wskazywano również wzrost na lokalnym rynku pracy zapotrzebowania na pracowników usług osobistych, takich jak ko-smetyczka czy fryzjer. Uczestnicy fokusów byli też proszeni o wskazanie zawo-dów, które – ich zdaniem – są na terenie powiatu szczycieńskiego nadwyżkowe. Do tej grupy zawodów zaliczyli przede wszystkim: ekonomistów, specjalistów z zakresu zarządzania i marketingu, handlowców oraz nauczycieli.

Badania o charakterze ilościowym przeprowadzono za pomocą bezpośrednie-go wywiadu kwestionariuszowego (PAPI) wśród przedsiębiorstw prowadzących działalność na terenie powiatu szczycieńskiego. Respondenci do badania zostali wybrani za pomocą metody kwotowo-celowej. Wśród wielu problemów porusza-nych podczas badania tą metodą znalazła się również grupa pytań dotyczących planowanych w ciągu najbliższych 12 miesięcy przyjęć nowych pracowników. Z badań wynika, że zwiększyć zatrudnienie planowało jedynie 14,1% badanych przedsiębiorstw. Największym zainteresowaniem szczycieńskich pracodawców w tym czasie cieszyć się będą sprzedawcy (27,8%), nauczyciele (11,1%), stolarze (8,3%), pracownicy biurowi (8,3%), mechanicy samochodowi (5,6%) oraz kucha-rze (5,6%). Nieco inny obraz jawi się po przeanalizowaniu tych danych ze wzglę-du na liczbę pracowników, których planują zatrudnić respondenci. Okazuje się, że największe szanse na zatrudnienie w najbliższym roku mają przede wszystkim sprzedawcy (łącznie 11 osób), kucharze (6 osób) oraz stolarze (5 osób). Znacznie mniejszym zainteresowaniem szczycieńskich pracodawców cieszyć się będą nau-czyciele (4 osoby), pracownicy biurowi, pracownicy fizyczni i piekarze (po 3 oso-by), a także pracownicy do obróbki ryb (2 osoby). Pojedyncze zatrudnienia będą dotyczyć: fryzjerów, kelnerów, kierowników, konserwatorów, księgowych, leka-rzy, mechaników samochodowych, pokojówek/sprzątaczek, serwisantów, stoma-tologów i techników. Zwolnienia w ciągu najbliższego roku planowane są tylko w dwóch badanych przedsiębiorstwach (sekcja G – handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego oraz sekcja I – transport, gospodarka magazynowa i łączność) i do-tyczą 3 kierowców.

Respondentów pytano również o to, czy w momencie badania znajdowały się u nich wolne, nieobsadzone miejsca pracy. Stanowiska takie znajdowały się jedy-nie w 6 badanych podmiotach i dotyczyły stolarzy, pracowników biurowych, stomatologów, referentów, nauczycieli, pracowników fizycznych oraz sprzedaw-

100

ców. Badaczy interesowało, czy szczycieńscy pracodawcy mają problemy z obsa-dzeniem wolnych miejsc pacy. Z uzyskanych odpowiedzi wynika, że największe problemy sprawia im obsadzenie następujących stanowisk pracy: stolarz, lekarz, nauczyciel, dekarz.

Z lektury raportu dotyczącego opisywanego projektu wynika, że jego realiza-torzy nie wykorzystali do opracowania prognozy metod ekonometrycznych. Opie-rali się tylko na informacjach pochodzących z wywiadu (ankiet). Wnioski doty-czące oczekiwanego zapotrzebowania na pracowników wykonujących określone zawody wysnuto jedynie na podstawie informacji o strukturze podmiotów gospo-darczych działających na terenie powiatu szczycieńskiego według sekcji PKD i wyników uzyskanych z badań. Zdaniem realizatorów projektu w największym stopniu generować będą popyt na pracę te branże, w których występuje najwięk-szy udział przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie powiatu. Ponieważ naj-większy udział w liczbie przedsiębiorstw i instytucji zlokalizowanych w powiecie mają podmioty z sekcji G (handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samo-chodowych, włączając motocykle) i F (budownictwo), należy oczekiwać, że w tych sektorach zapotrzebowanie na pracowników będzie największe. Analiza wyników badań wskazuje także na dwie sekcje PKD, w których spodziewany jest rozwój przedsiębiorstw i wzrost liczby pracowników. Należą do nich przedsiębiorstwa z sekcji K – obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz z sekcji M – edukacja. Na podstawie tych infor-macji oraz deklaracji respondentów dotyczących planów związanych z zatrudnie-niem nowych pracowników uznano, że w powiecie szczycieńskim występuje największy popyt na:

sprzedawców, pracujących głównie w handlu hurtowym i detalicznym lub na rzecz branży budowlanej;

robotników, pracujących na rzecz branży rolniczej, usług komunalnych i branży związanej z obsługą nieruchomości;

kucharzy, pracujących dla hoteli i restauracji,

nauczycieli, zatrudnianych w szkołach publicznych i niepublicznych,

piekarzy, pracujących na rzecz przetwórstwa przemysłowego,

stolarzy i dekarzy, pracujących na rzecz przedsiębiorstw działających w ob-szarze przetwórstwa przemysłowego,

mechaników samochodowych, poszukiwanych głównie przez przedsiębior-stwa z sekcji G (m.in. naprawa pojazdów samochodowych),

pracowników administracyjnych, w tym księgowych pracujących dla przed-siębiorstw z branży obsługi nieruchomości.

2.12.2. Prognoza zatrudnienia w wybranych sektorach oraz branżach

w województwie warmińsko-mazurskim

Projekt „Badanie ukrytego potencjału lokalnego rynku pracy – POTENCJAŁ PLUS”, był realizowany w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), Działanie 2.1. Rozwój umiejętności powiązany

101

potrzebami regionalnego rynku pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionie. Jego realizatorami byli: Olsztyńska Szkoła Biznesu s. c. Bożena Zio-mek i Adam Ziomek, ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. (Kutno) i Polskie Towarzystwo Statystyczne (Oddział w Olsztynie). Źródłem finansowa-nia projektu były środki pochodzące z budżetu krajowego i z Europejskiego Fun-duszu Społecznego.

W ramach projektu opracowano innowacyjny system monitorowania tenden-cji rynku jako narzędzia prognostycznego, określono najważniejsze kierunki zmian na rynku pracy i przygotowano listę najbardziej poszukiwanych zawodów, kwalifikacji i umiejętności w województwie warmińsko-mazurskim

55. Przeanali-

zowano również kierunki kształcenia oferowane przez szkoły znajdujące się na te-renie tego regionu.

W raporcie znalazła się prognoza całkowitego popytu na pracę w wojewódz-twie warmińsko-mazurskim na lata 2005–2009. Do jej opracowania wykorzystane zostały dane pochodzące z:

Badań Aktywności Ekonomicznej Ludności Polski za okres od I kw. 1995 r. do IV kw. 2004 r. Dane te zostały wprowadzone do specjalnego oprogramowania, które pozwoliło na dokonanie szacunków opartych na indywidualnych ankietach BAEL dla poszczególnych kwartałów lat 1995–2004; wykorzystano informacje dotyczące lokalizacji badanych gospodarstw domowych według nowego podziału administracyjnego na 16 województw;

publikacji GUS, głównie z Roczników Statystycznych Województw i Pro-duktu Krajowego Brutto według województw (z lat 1997–2004), źródła te dostar-czyły danych rocznych;

strony internetowej www.stat.gov.pl (wykorzystano znajdujące się tam dane roczne);

odpowiednich banków SPPP56

zawierające:

– makroekonomiczne dane GUS dotyczące kształtowania się w Polsce PKB, płacy przeciętnej brutto, liczby ludności, wskaźników cen, płacy minimalnej, na-kładów inwestycyjnych i in.

57,

– publikowane w specjalnych wydawnictwach szacunkowe dane GUS w ukła-dzie regionalnym na temat kształtowania się PKB, wartości dodanej w cenach bieżących i stałych oraz stopy bezrobocia rejestrowanego i wskaźnika cen.

__________

55 Lista ta została przygotowana na podstawie wyników badań ilościowych przeprowadzonych wśród pracodawców działających na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, których pytano o planowane zmiany zatrudnienia w 2005 i 2006 r. Podczas jej opracowywania wykorzystano również analizy wyników badania popytu na pracę przeprowadzonego przez Główny Urząd Statystyczny w ro-ku 2003 oraz w I kw. 2005 r. Pełny tekst raportu znajduje się na stronie http://www.up.gov.pl/ index.php?id=188&L=1. 56 System Prognozowania Popytu na Pracę w Polsce: www.sppp.gov.pl. Por. SPPP część II, RCSS, Warszawa 2003. 57 Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa; Poland Quarterly Statistics, Biuletyn Statystyczny, wyd. GUS, Warszawa (z różnych okresów 1992–2005).

102

Były to dane pomocnicze, które traktowano jako zmienne objaśniające (pre-dyktory).

Za zmienną w najbardziej trafny sposób opisującą kształtowanie się liczby pracujących uznano PKB. Poszczególne województwa różnią się poziomem PKB per capita i PKB na 1 pracującego. W województwie warmińsko-mazurskim war-tości tych wskaźników są stosunkowo niskie. Podczas opracowywania prognozy analizowana była również wysokość przeciętnego wynagrodzenia jako reprezen-tanta zmiany kosztów pracy. Wysokość średniej płacy jest również czynnikiem różnicującym w znacznym stopniu regiony polski. Zmiennymi dotyczącymi ryn-ku pracy Warmii i Mazur o częstotliwości kwartalnej, które mogą być wykorzy-stane w różnych modelach opisowo-prognostycznych, mogą być:

stopa wolnych miejsc pracy w województwie warmińsko-mazurskim (tj. stosunek liczby ofert pracy do liczby aktywnych zawodowo),

PKB w przeliczeniu na 1 pracującego w tym regionie (w tys. zł, ceny stałe),

stopa bezrobocia dla Warmii i Mazur (w %),

udział liczby pracujących w warmińsko-mazurskim w liczbie pracujących w Polsce ogółem.

Raport zawiera również analizy i prognozy liczby i struktury pracujących według 4 głównych sektorów, 12 sekcji i 5 podsekcji PKD. Podczas prac nad prognozą wykorzystane zostały następujące programy i pakiety komputerowe: Microsoft Excel; SAP System (www.sap.uni.lodz.pl) oraz Microfit 4.0 (http://www.econ.cam.ac.uk/microfit/DETAILS.HTM). Zmienność liczby pracu-jących w województwie warmińsko-mazurskim liczona była jako udział odchyle-nia standardowego w średniej arytmetycznej. Duże odchylenia nie zawsze świad-czą o losowej zmienności (mogą być wynikiem tendencji rozwojowej badanego zjawiska), dlatego badając wpływ trendu i wahań sezonowych we wykazanych zjawiskach, należy przebadać funkcję trendu z sezonowością postaci:

yt = 0 + 1t + 1s1t + 2s2t + 3s3t + t

Równanie to pozwala na ocenę wpływu tendencji rozwojowej (na podstawie istotnego statystycznie parametru 1) oraz wahań sezonowych (na podstawie istotnych statystycznie parametrów i mierzących średnie odchylenia i-tego kwar-tału od kwartału czwartego).

Podczas opracowywania prognozy liczby i struktury pracujących w woje-wództwie warmińsko-mazurskim według sektorów, sekcji i podsekcji PKD po-służono się modelem VAR w postaci:

tktktttt exAxAxADAx ...22110

103

gdzie:

tx – wektor obserwacji na bieżących wartościach wszystkich n zmiennych

modelu w postaci: ntttt xxxx ...21 ' (w prognozach sektorowych będą to

wartości pracujących w 4 sektorach gospodarki);

tD – wektor deterministycznych składników równań: wyraz wolny, zmienna

czasowa;

0A – macierz parametrów przy zmiennych wektora Dt, nie zawiera zerowych

elementów;

iA – macierz parametrów przy opóźnionych zmiennych wektora xt; nie zawie-

ra zerowych elementów;

te – wektor stacjonarnych zakłóceń losowych: ntttt eeee ...21 '.

Na wykorzystanie modelu VAR autorzy raportu zdecydowali się dlatego, że bardzo dobrze nadaje się on do prowadzenia analiz na podstawie szeregów prze-strzenno-czasowych (np. analiz międzysektorowych). Poszczególne zmienne wy-korzystywane podczas budowy modelu mogą być informacjami o wybranej cha-rakterystyce obiektu zebranymi w określonym czasie i wszystkie zmienne mogą być traktowane równorzędnie. Ponadto w modelach takich posługiwać się można równaniami, gdzie po prawej stronie znajdują się wyłącznie opóźnione zmienne objaśniane, co pozwala na stosunkowo łatwe opracowanie prognoz, korzystając najpierw z historycznych wartości zmiennych, a następnie sekwencyjnie z ich wy-prognozowanych wartości. Model VAR pozwala więc uwzględnić wpływ innych zmiennych na prognozowane zjawisko i jednocześnie zwalnia z obowiązku formu-łowania założeń dotyczących wartości tych zmiennych w prognozowanym okresie. Jedyną przeszkodą w posługiwaniu się tym modelem jest jego przygotowanie. Podczas prac nad nim należy przeprowadzić badanie integracji zmiennych, które stanowi podstawę do dokonania wyboru jednego z dwóch modeli: opartego na poziomach lub prostych zmiennych. Następnie należy przeprowadzić badanie przy-czynowości, co pozwoli na usunięcie zmiennych, które nie mają wpływu na pozo-stałe zmienne. Na koniec trzeba przeprowadzić badanie rzędu opóźnień zmiennych. Autorzy raportu, po przeprowadzeniu wszystkich etapów tworzenia modelu VAR, w przypadku modelu sektorów doszli do następującej postaci równania:

ttttttt exAxAxAxADAx 443322110

gdzie:

Dt = [1, t], t =1, ..., 40 (I kw. 1995 – IV kw. 2004),

xt = [rolt przt budt uslt]:

rolt – liczba lub udział pracujących w rolnictwie w województwie warmińsko- -mazurskim,

przt – liczba lub udział pracujących w przemyśle na Warmii i Mazurach,

104

budt – liczba lub udział pracujących w budownictwie w warmińsko-mazurskim,

uslt – liczba pracujących w usługach w województwie warmińsko-mazurskim58

.

Model VAR w tej postaci został następnie oszacowany w dwóch wersjach dla liczby pracujących i w jednej dla struktury pracujących w czterech sektorach PKD na Warmii i Mazurach. Przygotowano dwie wersje prognozy liczby pracują-cych w czterech sektorach tego regionu. Pierwsza zawierała obliczenia wykonane na podstawie modelu VAR z czterema opóźnieniami, w których zmienne zostały poddane przekształceniom logarytmicznym. W drugiej zmienne poddano trans-formacji przyrostowej (przyrost logarytmu). W tej wersji modelu również zasto-sowano cztery opóźnienia.

Podczas opracowywania prognozy struktury pracujących wykorzystano model VAR w postaci:

ttttttt exAxAxAxADAx 443322110

Zmienne znajdujące się w tym modelu zostały przekształcone za pomocą ob-

liczeń kwartalnych przyrostów logarytmów. Transformacja ta pozwoliła na lepsze odzwierciedlenie nieliniowych trendów w analizowanych zjawiskach.

Dane dotyczące niektórych sekcji PKD dla Warmii i Mazur były tak nielicz-ne, że uniemożliwiało to ich osobne analizowanie, więc połączono je z innymi. Dlatego z istniejących 17 sekcji PKD analizie i prognozowaniu poddanych zosta-ło 12 sekcji gospodarki województwa warmińsko-mazurskiego. W ten sposób powstały sekcje:

rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo,

przetwórstwo przemysłowe, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elek-tryczną, gaz i wodę oraz górnictwo,

działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała, go-spodarstwa domowe zatrudniające pracowników oraz organizacje i zespoły ekste-rytorialne.

Przygotowanie ostatecznej postaci modelu VAR, na podstawie którego opra-cowana została prognoza liczby pracujących w 12 sekcjach gospodarki Warmii i Mazur, poprzedzono badaniem stacjonarnym zmiennych. Okazało się, że wszyst-kie zmiennych w tym przypadku są stacjonarne na 5% poziomie istotności, opra-cowano więc następujący model VAR dla poziomów zmiennych:

tttt exADAx 110

gdzie:

Dt = [1, t], t =1, ..., 40 (I kw. 1995 – IV kw. 2004),

xt = [ABt DECt Ft Gt Ht It Jt Kt Lt Mt Nt OPQt].

__________

58 W zależności od badania zastosowane zostały logarytmy i przyrosty logarytmów zmiennych.

105

W tym przypadku ze względu na konieczność zachowania odpowiedniej licz-by swobody, która zmniejsza się tutaj o 12 wraz ze zwiększeniem liczby opóźnień o 1, liczba opóźnień jest rzędu k = 1. Dla uzyskanych wyników prognozy obli-czone zostały liniowe modele trendu, co pozwoliło na lepszą jej ocenę.

Opracowanie modelu VAR dla prognozy struktury pracujących w 12 sekcjach gospodarki województwa warmińsko-mazurskiego również poprzedzone zostało badaniem stacjonarności zmiennych. W tym przypadku jedynie dwie zmienne nie były stacjonarne. Wybrano model najbardziej dopasowany do danych, czyli mo-del VAR dla poziomów zmiennych reprezentujących strukturę (udziały) pracują-cych w 12 sekcjach, z tym że w tym przypadku symbole sekcji oznaczają udziały liczby pracujących w ogóle dla danego województwa. Liczba opóźnień ze wzglę-du na konieczność zachowania odpowiedniej liczby swobody również wynosi 1. Dla opracowanych prognoz przygotowano też szacunki liniowych modeli trendu.

W podobny sposób opracowane zostały analizy i prognozy przygotowane dla 5 podsekcji PKD produkcji przemysłowej gospodarki województwa warmińsko- -mazurskiego. Ze względu na niewielką liczebność nie można było analizować da-nych dotyczących wszystkich 14 istniejących podsekcji PKD produkcji przemy-słowej, zagregowano je więc do 5 następujących grup:

produkcja artykułów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych,

produkcja wyrobów włókienniczych i odzieży oraz skór wyprawianych,

produkcja metali, maszyn i urządzeń elektrycznych, optycznych i innych, sprzętu transportowego

produkcja metali, maszyn i urządzeń elektrycznych, optycznych i innych, sprzętu transportowego,

produkcja pozostała.

Podczas opracowywania prognozy posłużono się następującym modelem VAR:

yt = 0+1t+1s1t+2s2t+3s3t+t

Logarytmy zmiennych objaśnianych w tym modelu zostały poddane trans-formacji przyrostowej. Prognozy dla liczby pracujących w 5 podsekcjach PKD produkcji przemysłowej na Warmii i Mazurach ze względu na konieczność za-chowania odpowiedniej liczby swobody, zawiera liczbę opóźnień rzędu k = 4. Nie została tutaj uwzględniona zmienna czasowa. Prognoza dla struktury pracujących sformułowana została na podstawie modelu VAR dla opóźnień rzędu k = 4, ze zmienną czasową, w którym zmienne objaśniane nie zostały poddane żadnej transformacji.

W raporcie znajduje się również opracowana dla województwa warmińsko- -mazurskiego prognoza popytu na pracę według wielkich i dużych grup zawodo-wych. Przygotowana została ona z wykorzystaniem następujących danych staty-stycznych pochodzące z kwartalnego Badania Aktywności Ekonomicznej Ludno-ści (BAEL):

106

– liczba pracujących według wielkich grup zawodowych w województwie warmińsko-mazurskim od I kw. 1995 r. do IV kw. 2004 r.,

– liczba pracujących według dużych grup zawodowych w województwie warmińsko-mazurskim od I kw. 1995 r. do IV kw. 2004 r.

W pracach nad prognozą nie uwzględniono danych dotyczących liczby pracu-jących w siłach zbrojnych, gdyż nie są one publikowane. Niektóre duże grupy zawodowe były nieliczne, dokonano więc ich agregacji. W ten sposób prognozy liczby pracujących obejmowały 9 wielkich i 23 duże grupy zawodowe. Podczas opracowywania prognoz posługiwano się Systemem Analiz i Prognoz (www.sap.uni.lodz.pl) oraz arkuszem kalkulacyjnym MS Excel.

Dla liczby pracujących w poszczególnych 9 wielkich grupach zawodowych i 23 dużych grupach zawodowych policzona została średnia arytmetyczna, odchy-lenie standardowe i współczynnik zmienności. Analiza zebranych danych i wyni-ków przeprowadzonych szacunków pozwoliła na wskazanie procesów zachodzą-cych w poszczególnych przekrojach. W większości wielkich grup zawodowych wyodrębnić można było segmentowe tendencje rozwojowe, jedynie w niektórych z nich zaobserwowano nieregularne zmiany. Ponadto w części analizowanych zmiennych odnotowano wahania sezonowe, jednakże stosunkowo często w bada-nym okresie nie były one jednorodne. Inaczej wyglądało to w przypadku dużych grup zawodowych, gdzie liczba pracujących charakteryzowała się większą zmien-nością. Ponadto poszczególne grupy zawodowe podlegały silnym zmianom w cza-sie. Przeprowadzona została również analiza zmian w czasie udziału liczby osób pracujących w poszczególnych 9 wielkich grupach zawodowych. Nie stwierdzono istotnych różnic w przebiegu zmiany w strukturze pracujących w porównaniu do zmian liczby pracujących w poszczególnych wielkich i dużych grupach zawodo-wych (analiza przeprowadzona została jedynie dla liczby pracujących).

Podczas opracowywania prognozy liczby pracujących według wielkich i du-żych grup zawodowych wykorzystane zostały następujące modele prognostyczne: modele trendu z zastosowaniem sezonowości (liniowe lub nieliniowe w zależno-ści od potrzeb), model wygładzania wykładniczego (Wintersa), model autoregre-syjny AR(1) i AR(4). Jeśli analizowane zmienne wykazywały tendencje rozwo-jowe lub sezonowość, wykorzystywany był model trendu. W przypadkach, gdy zmienne charakteryzowały się nieregularnym przebiegiem zmian, korzystano z mo-delu wygładzania wykładniczego. Zmienność analizowanych szeregów czaso-wych opisywano za pomocą procesu autoregresji tylko w niektórych przypad-kach. W raporcie znalazł się krótki opis tych metod i modeli.

Metody wygładzania wykładniczego zostały opisane na podstawie materiałów znajdujących się w Instrukcji Systemu Prognozowania Popytu na Pracę. Pozwala-ją one na eliminację z analizowanych danych dotyczących przeszłości zakłóceń losowych. Można zastosować trzy rodzaje metod:

model prostego wygładzania wykładniczego – metoda Browna;

wygładzanie z trendem liniowym – metoda Holta;

wygładzanie z trendem liniowym i z sezonowością – metoda Wintersa.

107

Dobór metody zależy od składowych szeregu czasowego. Na potrzeby opra-cowania prognozy dla województwa warmińsko-mazurskiego zdecydowano się na zastosowanie metody Wintersa. Przesłanką do podjęcia tej decyzji były wyniki dotychczasowych analiz wskazujących na występowanie w większości badanych szeregów czasowych tendencji rozwojowych oraz wahań cyklicznych. Prognoza oparta na tej metodzie składała się z trzech elementów: F, T i S, wyrażonych w następujący sposób:

gdzie:

α – parametr wygładzania poziomu zmiennej,

β – parametr wygładzania współczynnika trendu,

γ – parametr wygładzania efektu sezonowości,

r – długość cyklu sezonowości.

Wartości początkowe poszczególnych komponentów składowych wyznaczo-ne zostały z następujących wzorów:

r

y

F

r

i

i

r

1 – średnia z pierwszego cyklu;

r

yyT r

r11 – średni przyrost w pierwszym cyklu przypadający na

r-tą część roku;

ridlaTFyS iiii ,,1, – dla poszczególnych faz pierwszego

cyklu, jako dopełnienie sumy komponentu poziomu i trendu do wartości obser-

wacji szeregu.

Prognoza na okres t + 1 jest sumą wygładzonych komponentów poziomu zmiennej i trendu dla okresu poprzedniego oraz efektu sezonowego dla odpo-wiedniego okresu poprzedniego roku:

nrrtdlaSTFy rtttt ,,1,,11 ,

gdzie n – długość prognozowanego szeregu.

W metodzie Wintersa prognoza ex ante uwzględnia horyzont prognozy oraz wygładzony współczynnik trendu, a także dodany odpowiedni wskaźnik poziomu sezonowości:

])/[( rsrsnnnsn STsFy , dla s =1,..., ,

][)1(][

][)1(][

][)1(][

11

11

rtttt

tttt

ttrttt

SFyS

TFFT

TFSyF

108

gdzie:

][x :=max Rxkxk },:{ (cecha liczby),

τ – horyzont prognozy.

Modele trendu zastosowane przez autorów raportu podczas przygotowywania prognozy zostały również opisane na podstawie materiałów znajdujących się w In-strukcji SPPP. Modele te są stosunkowo wygodnym narzędziem do prognozowa-nia wówczas, gdy analizowany szereg czasowy wykazuje tendencję rozwojową. Jeśli natomiast dane kwartalne wykazują występowanie wahań sezonowych, wówczas można wykorzystać model trendu z sezonowością. Liniowy model tren-du addytywnym składnikiem losowym można przedstawić w następującej formie:

tt taay 10

gdzie:

ty – jest zmienną prognozowaną,

t = 1, ...,T – jest zmienną czasową,

t – jest składnikiem losowym,

0a – (wyraz wolny) szacowana wartość analizowanej zmiennej dla t = 0,

1a – parametr wskazujący, o ile średnio zmienia się (wzrasta lub maleje) war-

tość analizowanej zmiennej z okresu na okres (gdy zmienna czasowa wzrośnie

o jednostkę).

Przydatność modeli trendu w prognozowaniu wynika przede wszystkim stąd, iż ich zastosowanie nie wymaga poszukiwania wartości zmiennych objaśniają-cych w okresie prognozy. Zmienna sztuczna t przyjmuje bowiem w okresie pro-gnozy ustalone wartości T + 1, T + 2,...,T + N.

Modele autoregresji także zostały opisane na podstawie materiałów znajdują-cych się w Instrukcji SPPP (autor: I. Laskowska). Modele te nie określają ilo-ściowo związków pomiędzy zmienną objaśnianą i zmiennymi objaśniającymi. Stanowi to znaczne ułatwienie wówczas, gdy nie ma pewności co do tego, które zmienne należy włączyć do zbioru zmiennych objaśniających, lub są trudności z pozyskaniem odpowiednich danych. W modelach tych przyjmuje się założenie, że wartość prognozy zmiennej y w okresie t zależy od poziomu tej zmiennej w okre-sach poprzednich

59.

tptpttt yyyy ...22110

__________

59 Por. M. Cieślak, Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, PWN, Warszawa, 2002, s. 90.

109

gdzie:

yt-1, yt-2,..., yt-p – wartość zmiennej prognozowanej w momencie lub okresie t,

t-1, t-2, ..., t-p dla t = 1, 2, ..., n,

1, ... t-p, – parametry modelu,

t – składniki losowe.

W modelach autoregresyjnych problem stanowi wybór parametru p, który oznacza maksymalne oddalenie czasowe (rząd autoregresji). W jego przypadku zmienne objaśniające mogą jeszcze wpływać na zmienną objaśnianą. Wyboru pa-rametru p dokonuje się najczęściej metodą prób i błędów, poprzez wielokrotne obliczanie modelu dla różnych zbiorów zmiennych objaśniających

60. Nie zmienia

to jednak faktu, że model ten stanowi znaczne ułatwienie w procesie budowy pro-gnoz. Aby wyznaczyć prognozę zmiennej yt, wystarczy jedynie znać wartości tej zmiennej w okresach poprzednich.

Do opracowania prognozy liczby pracujących według wielkich grup zawo-dowych w województwie warmińsko-mazurskim posłużono się trzema metodami: metodą Wintersa, modelami trendu oraz modelem autoregresji (4). Jedynie w przypadku pracowników usług osobistych i sprzedawców (Z5) oraz operatorów i monterów maszyn i urządzeń (Z8) nie został zastosowany model autoregresji. W prognozach liczby pracujących według wielkich grup zawodowych najniższy-mi błędami prognoz ex-post (MAPE) charakteryzowały się prognozy wykonane za pomocą modeli tendencji rozwojowej z uwzględnieniem sezonowości. Opra-cowana została również prognoza struktury liczby pracujących według wielkich grup zawodowych. Na podstawie przygotowanych prognoz struktury opracowano prognozę liczby pracujących według wielkich grup zawodowych, w której wyko-rzystano prognozę liczby pracujących ogółem na Warmii i Mazurach, wykonaną metodą Wintersa. Następnie porównano wyniki uzyskane z prognoz liczby pracu-jących według wielkich grup zawodowych wykonanych dwoma metodami (pro-gnoza liczby i prognoza udziału). Analiza ta wykazała istnienie podobnych zmian w czasie liczby pracujących. Kierunki tych zmian były takie same.

Podczas opracowywania prognoz liczby pracujących według dużych grup za-wodowych wykorzystane zostały również trzy metody: metoda Wintersa, modele trendu oraz model autoregresji (1). Nie zawsze jednak udało się zastosować mo-del autoregresyjny, gdyż nie dawał on sezonowych wyników.

2.12.3. Inwestycja w kwalifikacje. Badania rynku pracy

w powiecie braniewskim

Projekt badawczy „Inwestycja w kwalifikacje”61

był współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjne-go Kapitał Ludzki, Priorytet VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Działanie

__________

60 Por. A. Zeliaś, Prognozowanie ekonomiczne, PWE, Warszawa, 1997, s. 249. 61 D. Śledź, red., Inwestycja w kwalifikacje. Badania rynku pracy w powiecie braniewskim, PUP w Braniewie, Instytut Badań i Analiz GRUPA OSB.

110

6.1. Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie, Poddziałanie 6.1.2. Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w re-gionie. Badanie lokalnego rynku pracy w powiecie braniewskim zrealizowane zo-stały przez Instytut Badań i Analiz Grupa OSB, na zlecenie PUP w Braniewie.

Głównym celem badania była diagnoza sytuacji na braniewskim rynku pracy. Przeprowadzone analizy i badania miały ujawnić m.in. rozpoznanie oczekiwań pra-codawców co do kwalifikacji i umiejętności pracowniczych (opracowanie listy za-wodów poszukiwanych) oraz opracowanie prognozy zatrudnienia mieszkańców powiatu braniewskiego. Realizacja celu głównego wymagała przeprowadzenia ana-lizy źródeł wtórnych, indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI), indywidual-nych wywiadów kwestionariuszowych oraz zogniskowanych wywiadów grupo-wych (FGI), a także wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo (CATI). Do badania przedstawicieli przedsiębiorstw i innych podmiotów gospodar-czych prowadzących działalność na terenie powiatu braniewskiego wykorzystano wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo i grupowy wywiad zogniskowany.

W ramach badania scharakteryzowano sytuację społeczno-gospodarczą po-wiatu braniewskiego. Wiele uwagi skupiono na analizie obecnej sytuacji na lo-kalnym rynku pracy. Realizatorzy badania między innymi zidentyfikowali popyt na pracę i wskazali najbardziej deficytowe i nadwyżkowe wielkie grupy zawodo-we w II połowie 2008 r. w powiecie braniewskim. Z przeprowadzonej analizy wynika, że pracodawcy z powiatu braniewskiego najczęściej zgłaszali zapotrze-bowanie na następujące grupy zawodów: siły zbrojne, pracownicy biurowi, przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy oraz kierownicy i pracowni-cy przy pracach prostych. Pozostałe wielkie grupy zawodowe były nadwyżkowe.

Do opracowania prognozy wykorzystano wyniki badań ilościowych przepro-wadzonych wśród przedstawicieli podmiotów gospodarczych znajdujących się na terenie powiatu braniewskiego. Respondentów pytano o planowane w ciągu naj-bliższych 12 miesięcy zmiany zatrudnienia. Dla autorów raportu uzyskane w ten sposób informacje są równoważne z prognozą zatrudnienia według zawodów. W tym przypadku opiera się ona jedynie na deklaracjach respondentów, co jest ma-ło miarodajnym źródłem informacji na ten temat. Zawody wskazywane przez bada-nych zostały pogrupowane według wielkich grup zawodowych. Z przeprowadzo-nych badań wynika, że w ciągu najbliższego roku niewielu, bo jedynie ok. 13% respondentów deklarowało chęć zatrudnienia nowych pracowników. Najczęściej planowano zatrudnić nie więcej niż 1 lub 2 osoby. Jedynie w przypadku pracowni-ków usług osobistych i sprzedawców oraz pracowników przy pracach prostych od-notowano deklarację zatrudnienia większej liczby osób. Respondenci najczęściej deklarowali zamiar zatrudnienia pracowników usług osobistych i sprzedawców, pracowników przy pracach prostych, robotników przemysłowych i rzemieślników, pracowników biurowych oraz operatorów i monterów maszyn i urządzeń.

Wyniki badań pozwoliły na rozpoznanie kwalifikacji i umiejętności oraz wy-magań niezwiązanych bezpośrednio z kompetencjami zawodowymi, jakich ocze-kiwać będą pracodawcy od zgłaszających się do pracy kandydatów. Wynika z nich, że w zakresie kompetencji zawodowych pracodawcy z powiatu braniewskiego od

111

pracowników oczekują przede wszystkim: legitymowania się wykształceniem kie-runkowym odpowiednim, do zajmowanego stanowiska i profilu firmy, doświad-czenia zawodowego, stażu pracy oraz specjalistycznych uprawnień zawodowych. Poza kompetencjami zawodowymi pracownicy w powiecie braniewskim powinni być: fachowi, dyspozycyjni, komunikatywni, odpowiedzialni, zaangażowani w pra-cę, mobilni, operatywni, uczciwi i solidni, umieć pracować w zespole oraz posia-dać wysoką kulturę osobistą.

Tabela 4

Oczekiwania wobec kandydatów do pracy w opinii pracodawców

Nazwa zawodu Wymagane kwalifikacje

i umiejętności

Wymagania niezwiązane bezpośrednio z kwalifikacjami

i umiejętnościami

Wyżsi urzędnicy i kierownicy

– wykształcenie wyższe – kie-runkowe zgodne z profilem działalności przedsiębiorstwa

– kursy kwalifikacyjne do pracy

– fachowość

– dyspozycyjność

– komunikatywność

Specjaliści nauk fizycz-nych, matematycznych i technicznych

– wykształcenie wyższe – kie-runkowe zgodne z profilem działalności przedsiębiorstwa

– fachowość

Nauczyciele – wykształcenie wyższe – kie-runkowe

– komunikatywność

– odpowiedzialność

– zaangażowanie w pracę

– wiek do 35 lat

Archiwiści, bibliotekarze i specjaliści ds. informacji

– wykształcenie wyższe – kie-runkowe zgodne z profilem działalności przedsiębiorstwa

– fachowość

Technicy i inny średni personel

– znajomość języków obcych – fachowość

– odpowiedzialność

– zaangażowanie w pracę

Pracownicy biurowi – wykształcenie średnie tech-niczne – zgodne z profilem działalności przedsiębiorstwa

– umiejętność obsługi urządzeń i sprzętu

– niekaralność

– fachowość

– umiejętność pracy w zespole

– dyspozycyjność

– komunikatywność

– odpowiedzialność

– zaangażowanie w pracę

– sprawność ruchowa

Pracownicy usług osobi-stych i sprzedawcy

– wykształcenie średnie tech-niczne – zgodne z profilem działalności przedsiębiorstwa

– wykształcenie zasadnicze za-wodowe – zgodne z profilem działalności przedsiębiorstwa

– kursy kwalifikacyjne do pracy

– staż pracy w danym kierunku zawodowym

– posiadanie książeczki sanepi-dowskiej

– fachowość,

– mobilność,

– umiejętność pracy w zespole

– komunikatywność

– odpowiedzialność

– sprawność ruchowa

– operatywność

– zaangażowanie w pracę

– wysoka kultura osobista

– uczciwość,

– solidność

– dyspozycyjność

112

Nazwa zawodu Wymagane kwalifikacje

i umiejętności

Wymagania niezwiązane bezpośrednio z kwalifikacjami

i umiejętnościami

Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy

– uprawnienia do prowadzenia pojazdów kat. C, E

– staż pracy w danym kierunku zawodowym

– fachowość

– dyspozycyjność

– odpowiedzialność

– sprawność ruchowa

Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy

– wykształcenie średnie tech-niczne – zgodne z profilem działalności przedsiębiorstwa

– wykształcenie zasadnicze za-wodowe – zgodne z profilem działalności przedsiębiorstwa

– uprawnienia zawodowe, np. spawalnicze

– uprawnienia do prowadzenia pojazdów kat. B

– posiadanie książeczki sanepi-dowskiej

– fachowość

– mobilność

– umiejętność pracy w zespole

– dyspozycyjność

– komunikatywność

– odpowiedzialność

– operatywność

– zaangażowanie w pracę

– bardzo dobre warunki psycho-fizyczne

– wiek do 45 lat

– dyspozycyjność

– sprawność ruchowa

– zaangażowanie w pracę

Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń

– wykształcenie średnie tech-niczne – zgodne z profilem działalności przedsiębiorstwa

– kursy kwalifikacyjne do pracy

– uprawnienia do prowadzenia pojazdów kat. C, E

– staż pracy w danym kierunku zawodowym

– uprawnienia do obsługi ma-szyn i urządzeń

– niekaralność

– fachowość

– mobilność

– dyspozycyjność

– odpowiedzialność

– operatywność

– zaangażowanie w pracę

– wiek do 45 lat

Pracownicy przy pracach prostych

– wykształcenie zasadnicze za-wodowe – zgodne z profilem działalności przedsiębiorstwa

– kursy kwalifikacyjne do pracy

– staż pracy w danym kierunku zawodowym

– uregulowany stosunek do służby wojskowej

– niekaralność

– fachowość

– mobilność

– dyspozycyjność

– odpowiedzialność

– sprawność ruchowa

– operatywność

– zaangażowanie w pracę

– wysoka kultura osobista

– abstynencja

Źródło: D. Śledź, red., Inwestycja w kwalifikacje. Badania rynku pracy w Powiecie Braniewskim, wyd. PUP w Braniewie, Instytut Badań i Analiz GRUPA OSB, s. 34–35.

Reasumując, należy jednoznacznie stwierdzić, iż realizatorzy projektu do opracowania prognozy zatrudnienia według zawodów wykorzystali wyniki prze-prowadzonych badań jakościowych i ilościowych wśród pracodawców działają-cych na terenie powiatu braniewskiego.

113

2.12.4. Kształcenie ustawiczne przepustką do kariery – monitoring

popytu na pracę w podregionie ełckim na potrzeby instytucji

kształcenia ustawicznego

Projekt badawczy „Kształcenie ustawiczne przepustką do kariery – monito-ring popytu na pracę w podregionie ełckim na potrzeby instytucji kształcenia ustawicznego”, współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecz-nego w ramach POKL, Priorytet IX. Rozwój wykształcenia i kompetencji w re-gionach, Działanie 9.3. Upowszechnienie formalnego kształcenia ustawicznego, realizowany był od 1.04.2009 r. do 30.03.2010 r. przez Agencję Komunikacji Marketingowej INTERACTIVE.

Głównym celem projektu było wsparcie instytucji kształcenia ustawicznego poprzez monitoring regionalnego rynku pracy. Wyniki badań zostały szeroko opi-sane w raporcie, którego tytuł odpowiada tematowi projektu badawczego. Jego odbiorcami były przede wszystkim instytucje zajmujące się kształceniem usta-wicznym, placówki edukacyjne, publiczne służby zatrudnienia, władze samorzą-dowe oraz organizacje pozarządowe i instytucje szkoleniowe.

Tabela 5

Lista stanowisk pracy, na które w ciągu 12 miesięcy planują poszukiwać

pracowników pracodawcy z podregionu ełckiego, według kodów 4-cyfrowych

Tworzone stanowisko %

Sprzedawcy i demonstratorzy 11,8

Robotnicy pomocniczy w budownictwie ogólnym 8,8

Piekarze, cukiernicy i pokrewni 5,7

Ustawiacze-operatorzy maszyn do obróbki drewna i pokrewni 5,4

Pomocniczy personel medyczny 4,8

Operatorzy maszyn i urządzeń do przetwórstwa mięsa i ryb 4,1

Gospodarze budynków 3,8

Pomoce i sprzątaczki biurowe, hotelowe i podobne 3,6

Robotnicy robót wykończeniowych i pokrewni 2,9

Murarze i pokrewni 2,6

Pracownicy pomocy społecznej i pracy socjalnej 2,4

Specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania 2,3

Kucharze 2,3

Robotnicy budowy dróg i pokrewni 2,2

Betoniarze 2,1

Fryzjerzy, kosmetyczki i pokrewni 2,0

Agenci do spraw sprzedaży – handlowcy 1,9

Robotnicy przy pracach prostych w przemyśle 1,8

Kierowcy samochodów ciężarowych 1,8

Kelnerzy i pokrewni 1,7

Pracownicy obsługi biurowej gdzie indziej niesklasyfikowani 1,6

Operatorzy urządzeń przemysłu szklarskiego 1,3

Praczki ręczne i prasowacze 1,3

114

Tworzone stanowisko %

Stolarze i pokrewni 1,2

Robotnicy obróbki kamienia 1,0

Robotnicy budowlani robót stanu surowego i pokrewni 1,0

Dekarze 1,0

Oficerowie pokładowi, piloci żeglugi i pokrewni 0,9

Operatorzy sprzętu do robót ziemnych i urządzeń pokrewnych 0,9

Elektromechanicy 0,8

Tynkarze i pokrewni 0,8

Spawacze i pokrewni 0,8

Pracownicy administracji, sekretarze i pokrewni 0,7

Sekretarki 0,7

Kierowcy samochodów osobowych 0,7

Operatorzy maszyn i urządzeń produkcji betonu 0,6

Agenci biur pomagających w prowadzeniu działalności gospodarczej 0,6

Kreślarze, graficy komputerowi i pokrewni 0,6

Pracownicy do spraw finansowo-statystycznych 0,6

Technicy elektronicy i telekomunikacji 0,5

Monterzy sieci komunalnych 0,5

Specjaliści do spraw zarządzania zasobami ludzkimi 0,5

Inne stanowiska 7,4

Ogółem 100,0

Źródło: P. Kamiński, M. Kamiński, Publikacja podsumowująca wyniki badań ilościowych zrealizo-wanych w ramach projektu: Kształcenie ustawiczne przepustką do kariery – monitoring popytu na pracę w podregionie ełckim na potrzeby instytucji kształcenia ustawicznego, wyd. Krośnieńska Ofi-cyna Wydawnicza Sp. z o.o., Kraków 2010, s. 82.

Badania ilościowe przeprowadzone w ramach projektu miały dostarczyć infor-macji na temat planowanego przez pracodawców prowadzących działalność na te-renie podregionu ełckiego zatrudnienia, wymagań stawianych kandydatom oraz ak-tywności edukacyjnej pracowników. Badania przeprowadzone zostały w okresie od września 2009 r. do stycznia 2010 r. wśród przedsiębiorstw prowadzących działal-ność na terenie podregionu ełckiego. Respondentami byli właściciele, współwła-ściciele lub inne wyznaczone osoby posiadające wiedzę na temat problemów po-ruszanych w badaniu. Podczas badań pytano respondentów m.in. o ich plany kadrowe w ciągu najbliższych 12 miesięcy oraz kwalifikacje i umiejętności, któ-rych oczekują od przyszłych pracowników. Obliczony został również wskaźnik netto nowych miejsc pracy.

Z badań wynika, że jedynie 4% badanych przedsiębiorstw planowało w tym okresie zwolnić pracowników, a 14% zatrudnić nowych (12% zamierzało stwo-rzyć nowe miejsca pracy, a 2% uzupełnić wakaty powstałe w wyniku rotacji). Nowych pracowników najczęściej poszukiwać będą firmy budowlane oraz przed-siębiorstwa należące do sekcji przetwórstwo przemysłowe. Mieszkańcy podre-gionu ełckiego będą mieli nieco mniejsze szanse na zatrudnienie w administracji publicznej oraz w hotelach i restauracjach. Wyniki z przeprowadzonych badań

115

wykazały, że w ciągu kolejnych 12 miesięcy przyrost miejsc pracy w tym podre-gionie może osiągnąć poziom 4% w stosunku do ogółu zatrudnionych (6,1% przyjęć na nowo utworzone stanowiska pracy – 2,1% zwolnień). Realizatorzy projektu przewidują, że jeśli podczas szacowania uwzględnione zostaną również przyjęcia w ramach rotacji (1%), to w ciągu najbliższego roku w podregionie tym pojawić się powinno 7,1% nowych ofert pracy. Wymieniane przez respondentów podczas badań zawody uporządkowano w wielkie grupy według obowiązującej klasyfikacji zawodów i specjalności. Uwzględniając zatem klasyfikację, stwier-dzono, że w ciągu kolejnych 12 miesięcy szanse na znalezienie zatrudnienia będą mieli robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (29%), pracownicy usług osobistych i sprzedawcy (23%) oraz pracownicy przy pracach prostych (20%). Znacznie rza-dziej poszukiwani będą operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń (11%), technicy i inny średni personel (9%), specjaliści (5%) i pracownicy biurowi (3%) oraz wyżsi urzędnicy i kierownicy (0,6%)

62.

Na podstawie uzyskanych wyników badań został opracowany ranking zawo-dów, w których w ciągu najbliższego roku pracodawcy z powiatu ełckiego będą zgłaszać zapotrzebowanie na pracowników. Tym razem zawody zostały pogru-powane według kodów elementarnych (4-cyfrowych), co ilustrują dane zawarte w tabeli 5.

W ramach realizowanego projektu badawczego również opracowano pięć pro-fili kandydatów do pracy. Rodzaj profilu ustalano dla każdego poziomu wykształ-cenia, tj. wyższego, średniego zawodowego i policealnego, średniego ogólno-kształcącego, zasadniczego zawodowego. Ostatni profil dotyczył osób, wobec których nie został zdefiniowany poziom wykształcenia. W charakterystyce po-szczególnych profili wskazano, jakich cech oczekuje się od poszczególnych kan-dydatów do pracy:

Od osób, wobec których nie określono poziomu wykształcenia, wymaga się umiejętności zawodowych, posiadania uprawnień i wiedzy zawodowej, doświad-czenia zawodowego oraz uzdolnień. Rzadko wymaga się od nich posiadania pra-wa jazdy, określonych cech osobowościowych, znajomości języków obcych, umiejętności obsługi komputera i wyuczonego zawodu. Najczęściej liczyć mogą na zatrudnienie na stanowiskach: robotnik pomocniczy w budownictwie ogólnym, pomoc i sprzątaczka biurowa, hotelowa i podobne, ustawiacz-operator maszyn do obróbki drewna i pokrewni oraz robotnik budowlany robót wykończeniowych i pokrewni. Nieco rzadziej mogą liczyć na uzyskanie etatu sprzedawcy i demon-stratora, betoniarza, kierowcy samochodów ciężarowych.

Od osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym pracodawcy z podre-gionu ełckiego wymagać będą przede wszystkim posiadania doświadczenia za-wodowego, umiejętności zawodowych, wyuczonego zawodu, wiedzy zawodowej,

__________

62 P. Kamiński, M. Kamiński, Publikacja podsumowująca wyniki badań ilościowych zrealizowa-nych w ramach projektu: Kształcenie ustawiczne przepustką do kariery – monitoring popytu na pra-cę w podregionie ełckim na potrzeby instytucji kształcenia ustawicznego, wyd. Krośnieńska Oficyna Wydawnicza Sp. z o.o., Kraków 2010, s. 82.

116

a także uzdolnień, uczciwości, odpowiedzialności, łatwości uczenia się, dyspozy-cyjności. Nieco mniej ważne będą dla nich takie cechy kandydata, jak dobra or-ganizacja pracy, komunikatywność oraz dokładność, posiadanie prawa jazdy. Najchętniej zatrudniać ich będą pracodawcy w zawodach zaliczanych do grupy: piekarze, cukiernicy i pokrewni, pomocniczy personel medyczny, operatorzy ma-szyn i urządzeń do przetwórstwa mięsa i ryb, sprzedawcy i demonstratorzy oraz ustawiacze-operatorzy maszyn do obróbki drewna i pokrewni. Nieco mniej ofert pracy adresowanych będzie do robotników pomocniczych w budownictwie ogól-nym oraz murarzy i pokrewnych.

Od osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym oczekuje się odpo-wiedzialności, dobrej organizacji pracy i komunikatywności, dyspozycyjności, wysokiej kultury osobistej, uczciwości oraz sumienności i rzetelności. Od kandy-datów wymaga się posiadania umiejętności zawodowych, doświadczenia i wie-dzy. Nieco mniejsze znaczenie miały uzdolnienia, posiadane uprawnienia zawo-dowe oraz wykształcenie i znajomość języków obcych. Najczęściej proponuje się im zatrudnienie w charakterze sprzedawców i demonstratorów, gospodarzy bu-dynków, pracowników obsługi biurowej gdzie indziej niesklasyfikowanych, ro-botników budowy dróg i pokrewnych oraz robotników budowlanych robót stanu surowego i pokrewnych.

Od osób z wykształceniem średnim zawodowym i policealnym wymaga się posiadania takich cech osobowościowych, jak odpowiedzialność, komunikatyw-ność, łatwość uczenia się, dyspozycyjność i dobra organizacja pracy oraz wysoka kultura osobista. Decyzje o zatrudnieniu opierać się będą przede wszystkim na tym, jaki jest wyuczony zawód kandydata, jego umiejętności zawodowe i do-świadczenie. Znaczenie będzie miało również wykształcenie i posiadane upraw-nienia zawodowe. W nieco mniejszym stopniu brane będą pod uwagę uzdolnienia kandydata, jego umiejętności obsługi komputera oraz wiedza zawodowa. Najchęt-niej zatrudniani będą w charakterze robotników pomocniczych w budownictwie ogólnym, sprzedawców i demonstratorów, kucharzy, agentów do spraw sprzedaży – handlowców oraz elektromechaników.

Od osób z wykształceniem wyższym pracodawcy z terenu podregionu ełc-kiego oczekują przede wszystkim komunikatywności, dokładności, dobrej organi-zacji pracy, sumienności, rzetelności, wysokiej kultury osobistej i odpowiedzial-ności. O zatrudnieniu kandydata decyduje głównie jego wykształcenie, posiadana wiedza i umiejętności zawodowe, posiadanie prawa jazdy, umiejętność obsługi komputera oraz wyuczony zawód. Najczęściej liczyć mogą na wykonywanie pra-cy na stanowisku zaliczanym do następujących elementarnych grup zawodowych: specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania, technicy elektronicy i teleko-munikacji, specjaliści do spraw zarządzania zasobami ludzkimi, sprzedawcy i de-monstratorzy, lekarze oraz zawodowi działacze organizacji społecznych i pracow-nicy do spraw finansowo-statystycznych.

Realizatorzy projektu nie wykorzystują w procesie eksploracji powszechnie stosowanych metod prognozowania. Do opracowania informacji prognostycznej wykorzystano wyniki badań ilościowych w tym przede wszystkim odpowiedzi re-

117

spondentów dotyczące planów zatrudnienia w pespektywie 12 miesięcy. Warto dodać, że wskazane przez respondentów zawody i specjalności zostały pogrupo-wane zgodnie z obowiązującą klasyfikacją zawodów i specjalności według wiel-kich i elementarnych grup zawodowych.

2.13. Województwo wielkopolskie

2.13.1. Perspektywiczne zapotrzebowanie na kadry kwalifikowane

w Wielkopolsce wykształcone na poziomie zasadniczej

szkoły zawodowej, technikum, szkoły policealnej, kolegium

Badanie na temat perspektywicznego zapotrzebowania na kadry kwalifikowa-ne w Wielkopolsce na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej, technikum, szko-ły policealnej, kolegium

63 zostało przeprowadzone w ramach projektu „Diagnoza

stanu i potrzeb kadrowych do roku 2010 w poszczególnych zawodach dla woje-wództwa wielkopolskiego”. Projekt ten finansowany był ze środków „Wielkopol-skiego Regionalnego Programu Operacyjnego 2007–2013”, a jego realizatorem był Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu.

Cele badania dotyczyły harmonizacji kierunków kształcenia w szkołach dzia-łających na terenie województwa wielkopolskiego z zapotrzebowaniem na kwali-fikacje i umiejętności przewidywane na regionalnym rynku pracy.

Realizując projekt, starano się uwzględnić specyfikę każdego z pięciu podre-gionów województwa wielkopolskiego, co znalazło odzwierciedlenie w wieloa-spektowej analizie badanego problemu. Przeprowadzenie badań w ramach opisy-wanego projektu wymagało współpracy z wieloma aktorami rynku pracy, tj. z pracodawcami, organami administracji samorządowej, przedstawicielami oświaty.

Prace badawcze podzielono na dwa etapy. Podczas pierwszego etapu zostały zebrane informacje dotyczące wielkopolskiego szkolnictwa ponadgimnazjalnego. Pochodziły one z Kuratorium Oświaty w Poznaniu. Na podstawie uzyskanych in-formacji została opracowana baza danych o liczbie uczniów według kierunków kształcenia w poszczególnych typach szkół w latach 2006–2010. Kolejnym dzia-łaniem podjętym podczas tego etapu było przygotowanie „Diagnozy stanu i po-trzeb kadrowych do roku 2010 w poszczególnych zawodach dla województwa wielkopolskiego” w 5 podregionach. Podczas prac nad tym dokumentem wyko-rzystane zostały informacje pochodzące ze strategicznych dokumentów jednostek samorządu terytorialnego, dane dotyczące ofert pracy zgłaszanych w subregio-nach i wielkości napływu absolwentów w poszczególnych zawodach oraz wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród największych i najlepszych (do grupy najlepszych zaliczono podmioty gospodarcze osiągające najlepsze wskaź-

__________

63 Perspektywiczne zapotrzebowanie na kadry kwalifikowane w Wielkopolsce wykształcone na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej, technikum, szkoły policealnej, kolegium, WUP, Poznań http://www.wup.poznan.pl/ att/polityka/opracowania/Perspektywiczne_zapotrzebowanie_na_kadry_2007–2010.pdf.

118

niki ekonomiczne) pracodawców działających na terenie Wielkopolski, które po-zwoliły na określenie płynności zatrudnienia i perspektywicznego zapotrzebowa-nia na pracowników. Wykorzystano dane z następujących źródeł:

„Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny 2007–2013”;

informacje uzyskane od przedstawicieli organizacji zrzeszających wielko-polskich pracodawców i od samorządów terytorialnych na temat planowanych przyjęć pracowników związanych z rozwojem firm oraz inwestycjami w regionie do roku 2013;

wyniki badań przeprowadzonych przez WUP w Poznaniu pt. „Badanie na-pływu absolwentów na rynek pracy w latach 2006–2010”;

dane statystyczne znajdujące się w załączniku nr 3 do sprawozdania MPiPS-01 „Bezrobotni i oferty pracy wg zawodów i specjalności, stan na I półrocze 2007 r.”;

informacje o ofertach pracy zgłoszonych do powiatowych urzędów pracy, a także tych zgłoszonych przez pracodawców krajowych i zagranicznych do WUP w Poznaniu oraz prywatnych agencji zatrudnienia upoważnionych do prowadze-nia pośrednictwa pracy;

raport „Rynek Pracy w Polsce – potencjał rekrutacyjny polskiego Internetu” przygotowany przez internetową platformę kariery GazetaPraca.pl.

Podczas analiz posłużono się klasyfikacją zawodów i specjalności wprowa-dzoną rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. (DzU nr 265, poz. 2644). Zawody, kierunki i specjalności szkolne oraz oferty pracy podano według elementarnych grup zawodowych.

W ramach drugiego etapu prac badawczych przeprowadzone zostały konsul-tacje z przedstawicielami: Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu, wielkopol-skich powiatowych urzędów pracy, samorządów terytorialnych z poszczególnych podregionów, Kuratorium Oświaty w Poznaniu, pracodawców działających w po-szczególnych podregionach województwa wielkopolskiego, Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej, Departamentu Edukacji i Nauki Urzędu Marszałkowskiego, Wielkopolskiej Izby Rzemieślniczej w Poznaniu. W konsultacjach mogli uczest-niczyć również mieszkańcy regionu i inne organizacje znajdujące się na jego te-renie, gdyż projekt dokumentu został umieszczony na stornie internetowej WUP w Poznaniu.

Efektem końcowym prac podjętych w drugim etapie było opracowanie rapor-tu „Perspektywiczne zapotrzebowanie na kadry kwalifikowane w Wielkopolsce wykształcone na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej, technikum, szkoły po-licealnej, kolegium”, w którym uwzględniono opinie i propozycje poprawek zgło-szonych do diagnozy (opracowanej w ramach pierwszego etapu badań) przez przedstawicieli biorących udział w konsultacjach społecznych.

Opracowanie prognozy zmian na poziomie kwalifikacyjno-zawodowym pole-gało w opisywanym projekcie na porównaniu kierunków kształcenia ponadgim-nazjalnych szkół zawodowych i uczelni wyższych znajdujących się na terenie wo-jewództwa wielkopolskiego z ofertami pracy zgłaszanymi przez pracodawców do PUP i WUP w Poznaniu oraz deklarowanym przez nich zapotrzebowaniem pod-

119

czas przeprowadzonych badań ankietowych. Do tych porównań wykorzystano również analizę ofert pracy zamieszczanych w Internecie. Działania te stanowiły podstawę do wskazania zawodów, na które prognozowano zapotrzebowanie na wielkopolskim rynku pracy w latach 2007–2010.

Podczas prowadzenia prac nad prognozą na lata 2008–2013 wykorzystano in-formacje na temat wielkości i charakteru inwestycji planowanych przez samorzą-dy w poszczególnych podregionach województwa. Umożliwiło to opracowanie dla każdego podregionu województwa wielkopolskiego oddzielnej prognozy. Po-zwoliło też realizatorom projektu uchwycić w prognozach specyfikę poszczegól-nych podregionów. Następnie na podstawie wyników uzyskanych na poziomie podregionów przedstawiono w formie wniosków perspektywiczne potrzeby wo-jewódzkiego rynku pracy.

Wyniki prac podjętych przez pracowników poznańskiego WUP nad opraco-waniem prognozy wskazują na istnienie na terenie tego regionu znacznych dys-proporcji między kształceniem a potrzebami gospodarki obecnie i należy się ich spodziewać w najbliższych latach. Dysproporcje te doskonale widać w opraco-wanej przez nich tabeli (tab. 6).

Tabela 6

Najliczniejsze zawody wychodzące na rynek w latach 2007–2010

oraz zapotrzebowanie na zawody na podstawie ofert pracy,

jakimi w I półroczu 2007 r. dysponowały urzędy pracy w Wielkopolsce

Źródło: Perspektywiczne zapotrzebowanie na kadry kwalifikowane w Wielkopolsce wykształcone na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej, technikum, szkoły policealnej, kolegium, s. 7.

120

Z analizy danych wynika, że na rynku pracy województwa wielkopolskiego brakować będzie np. betoniarzy, monterów czy operatorów. Są to bowiem zawo-dy, które będą poszukiwane na regionalnym rynku pracy ze względu na charakter planowanych inwestycji, podczas gdy wielkopolskie szkoły zawodowe kształcą ich znikomą liczbę. Do zawodów deficytowych należy również zaliczyć: technika prac biurowych, gospodarza budynków, robotnika przy pracach prostych w prze-myśle, pomoc i sprzątaczkę biurową oraz hotelową, a także magazyniera i kie-rowcę. W Wielkopolsce zapotrzebowanie na osoby wykonujące te zawody jest znaczne, podczas gdy liczba przyszłych absolwentów posiadających te kwalifika-cje jest znikoma lub też nie ma ich wcale. Ponadto lokalni pracodawcy w per-spektywie najbliższych lat poszukiwać będą pracowników posiadających upraw-nienia do obsługi specjalistycznych maszyn i urządzeń pracodawcy z sektora budowlanego i przemysłowego.

Realizatorzy projektu w opracowanym raporcie podsumowującym wyniki ba-dań podkreślają trudności, na jakie natrafili, realizując opisywane przedsięwzię-cie. Dotyczą one samej klasyfikacji zawodów i specjalności i tu wskazano na roz-bieżności, jakie występowały w przypadku klasyfikacji zawodów opracowanej na potrzeby rynku pracy i klasyfikacji zawodów stosowanej na potrzeby edukacji zawodowej. Na przykład w tej pierwszej można było wyróżnić 1707 zawodów i specjalności, a szkoły na tym samym poziomie zawodowym dysponowały 200 zawodami, w tym szkoły zasadnicze zawodowe kształciły w 77, natomiast tech-nika w 123 zawodach. Problemem podczas opracowania informacji prognostycz-nej okazały się również postawy pracodawców, którzy nie zawsze korzystają z suplementu, tj. załącznika do dyplomu, który precyzyjnie określa, do wykony-wania jakich zawodów absolwent jest przygotowany. Ponadto często brakuje pre-cyzyjnych danych co do wielkości przewidywanego zatrudnienia przez poszcze-gólne podmioty gospodarcze działające na terenie regionu.

2.13.2. Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie

wielkopolskim, ich przewidywany wpływ na profil działalności

przedsiębiorstw oraz kształt regionalnego rynku pracy

Badanie dotyczące dynamiki i kierunków zmian gospodarczych w wojewódz-twie wielkopolskim i ich przewidywanego wpływu na profil działalności przed-siębiorstw oraz kształt regionalnego rynku pracy

64 przeprowadzono w ramach

projektu „Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wielkopol-skim, ich przewidywany wpływ na profil działalności przedsiębiorstw oraz kształt regionalnego rynku pracy”. Wymieniony projekt realizowano od września 2008 r. do września 2009 r., a źródłem jego finansowania były środki z budżetu krajowe-go i z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego

__________

64 Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wielkopolskim, ich przewidywany wpływ na profil działalności przedsiębiorstw oraz kształt regionalnego rynku pracy, STRESZCZE-NIE, WUP, Poznań 2009.

121

Kapitał Ludzki, Priorytet VIII. Regionalne kadry gospodarki, Działanie 8.1. Roz-wój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałanie 8.1.4. Przewidywa-nie zmiany gospodarczej. Realizatorem projektu było konsorcjum Doradztwo Go-spodarcze DGA S.A. – Lider i PBS DGA Sp. z o.o. – Partner Konsorcjum. Projekt realizowany był na zlecenie WUP w Poznaniu.

Celem projektu było określenie i ocena dynamiki zmian gospodarczych za-chodzących w Wielkopolsce w kontekście ich prawdopodobnego wpływu na rozwój przedsiębiorczości (zachowania przedsiębiorstw, profil działania) i regio-nalny rynek pracy. Badania przeprowadzone w ramach projektu miały również pozwolić na wskazanie istnienia lub nie związku przyczynowo-skutkowego po-między sytuacją gospodarczą regionu, a rodzajem prowadzonej przez przedsię-biorstwa działalności oraz kształtem rynku pracy.

Projekt realizowany był w dwóch etapach.

Podczas pierwszego etapu przeprowadzono analizę: literatury przedmiotu, do-stępnych danych z urzędu statystycznego opisujących sytuację na regionalnym rynku pracy oraz danych pochodzących z różnych instytucji. Na potrzeby opra-cowywanych prognoz ekonometrycznych opisujących podstawowe zmiany na rynku pracy wykorzystano Barometr Ofert Pracy przygotowany przez Instytut Gospodarki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie i BIEC. Efektem tych prac było opracowanie raportu diagnostycznego wraz z ekspertyzą, w ramach której wskazano kierunki rozwoju regionu, obszary przyszłościowe i bieguny wzrostu, a także obszary problemowe i stagnacyjne na terenie woje-wództwa wielkopolskiego.

Drugi etap eksploracji polegał na przeprowadzeniu dwóch badań wśród przedsiębiorców działających na terenie województwa wielkopolskiego. Badania przeprowadzono w dwóch różnych momentach czasowych. Uzyskane w ten spo-sób wyniki zostały porównane. Podczas badań posłużono się jedną z technik ba-dań ilościowych – wywiadem kwestionariuszowym.

Prognozy gospodarcze opracowane w ramach projektu oparte były między in-nymi na przewidywaniach pracodawców objętych badaniem ilościowym, których pytano o zmiany w poziomie zatrudnienia między pierwszym a drugim półroczem 2009 r. Oprócz metod ankietowych do opracowania prognoz wykorzystano mode-le ekonometryczne. Na ich podstawie stwierdzono, że prognozowana dynamika zmian PKB w Polsce dla ostatniego kwartału roku 2009 i roku 2010 zakłada ni-skie, lecz dodatnie tempo wzrostu polskiej gospodarki. Tempo to nie będzie jed-nak wystarczające do odwrócenia negatywnych zmian na rynku pracy. W rezulta-cie bezrobocie w województwie wielkopolskim w najbliższych latach będzie wzrastać, a poziom zatrudnienia zacznie zmniejszać się w roku 2010. Dla 2011 r. prognozowano dalsze negatywne tendencje na rynku pracy, aczkolwiek zakładano mniejszą dynamikę zmian w zasobie bezrobocia. Na początku roku 2012 realiza-torzy projektu i autorzy prognozy przewidują pojawienie się koniunkturalnego dna zatrudnienia i zarazem najniższego jego poziomu. Odwrócenie negatywnej, spadkowej tendencji zatrudnienia w województwie wielkopolskim powinno na-stąpić w drugiej połowie 2012 r.

122

Na podstawie danych udostępnionych przez Wojewódzki Urząd Pracy opra-cowano również krótkookresowe prognozy ekonometryczne podstawowych zmiennych na rynku pracy, takich jak stopa bezrobocia i poziom zatrudnienia na poziomie sekcji. Długookresowe prognozy dotyczące zapotrzebowania na pracę sformułowane zostały pośrednio, poprzez określenie potencjalnych i istniejących klastrów w województwie wielkopolskim, które teoretycznie powinny zwiększać w przyszłości zatrudnienie oraz poprzez wskazanie branż przyszłościowych o wy-sokich nakładach inwestycyjnych oraz wysokim udziale w eksporcie.

Jak już wspomniano, Barometr Ofert Pracy opracowany został przez Instytut Gospodarki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Biuro Inwe-stycji i Cykli Ekonomicznych oraz Angorę S.A. Prace nad barometrem rozpoczęły się w październiku 2004 r. i polegały na obserwowaniu liczby ofert pracy pojawia-jących się w formie ogłoszeń prasowych dla Polski i wszystkich województw. Ce-lem głównym tych analiz było zebranie dodatkowych informacji o rynku pracy, a w szczególności o tempie tworzenia nowych miejsc pracy, poprzez systema-tyczną rejestrację ogłoszeń prasowych. Barometr miał być również narzędziem pozwalającym na uzupełnienie oficjalnych statystyk ofert pracy, które nie były zgłaszane do powiatowych urzędów pracy. Do opracowania barometru wykorzy-stana została metodologia Help-Wanted Index (HWI)

65 ze Stanów Zjednoczo-

nych, którą przystosowano do polskich realiów66

.

Barometr Ofert Pracy opracowany w Polsce stanowi uzupełnienie ofert pracy i pozwala na zaprezentowanie innej części popytu na pracę niż przedstawiona w oficjalnych statystykach opartych na danych pochodzących ze sprawozdawczo-ści urzędów pracy. Jest źródłem informacji o skali zapotrzebowania na zawody ze względu na poziom kwalifikacji wymagany od pracowników, jak i wysokość wy-nagrodzenia. Jedynie w przypadku administracji publicznej Barometr dostarcza ograniczonych informacji dotyczących zapotrzebowania na pracowników. Podział zebranych ogłoszeń na drobne (małe) oraz wymiarowe (duże) pozwala na osza-cowanie tendencji w zapotrzebowaniu na pracę słabiej płatną (ogłoszenia drobne) oraz lepiej płatną (ogłoszenia wymiarowe). Informacje zebrane w ramach Baro-metru pokazują zmiany wakatów uzyskanych w badaniu reprezentacyjnym, z tym że w większym stopniu uwzględnia tzw. grupę pracowników umysłowych niż fi-zycznych. Ponadto oferty pracy zamieszane w prasie częściej są ogłaszane przez większe firmy.

__________

65 W latach dwudziestych XX wieku ekonomista amerykańskiej firmy ubezpieczeniowej Metro-politan Life Insurance Company, William A. Berridge, rozpoczął rejestrację liczby ogłaszanych ofert pracy. W latach sześćdziesiątych metodologię tę odświeżono i przystosowano do potrzeb ob-serwacji zmian na rynku pracy w The Conference Board (TCB), USA. W ten sposób opracowano wskaźnik Help-Wanted Index, który jest liczony do dzisiaj. 66 Zaletą analizy potrzeb rynku pracy wyłącznie na podstawie ogłoszeń prasowych jest stosunkowo dobre odzwierciedlenie zjawiska tworzenia nowych miejsc pracy. Często analiza taka sygnalizuje z kil-kumiesięcznym wyprzedzeniem zmiany na rynku pracy i może wskazywać na pojawienie się niektó-rych zmian strukturalnych na tym rynku. Wysoką procykliczność pokazuje zarówno Help-Wanted In-dex, jak i polski Barometr Ofert Pracy.

123

Podczas badań opracowana została również prognoza popytu na pracę. Do konstruowania modelu prognozowania zatrudnienia i bezrobocia posłużono się keynesistowską funkcją popytu na pracę.

Lt = a0 + a1Yt,

gdzie:

t – czas,

Lt – ln liczby pracujących reprezentującej popyt na pracę,

Yt – ln wartości dodanej brutto, reprezentującej wahania ogólnej aktywności gospodarki,

a1 – elastyczność popytu na pracę względem zmian ogólnej aktywności go-spodarki,

a0 – poziom zatrudnienia przy zerowym wzroście gospodarczym.

Podczas konstrukcji modelu dokonano ekstrapolacji dynamiki poszczegól-nych zmiennych liczonej w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego (dynamika roczna). Ekstrapolacja była konieczna, gdyż dynamika zmiennych rynku pracy podlega większym wahaniom niż powoli zmieniające się poziomy analizowanych zmiennych. Ponadto w momencie opracowywania prognozy pol-ska gospodarka zbliżała się do punktu zwrotnego koniunktury, dlatego też uwzględnienie dynamiki zjawisk pozwoliło na dokładniejsze ustalenie punktu zwrotnego cyklu na rynku pracy. Na potrzeby przygotowywanej prognozy przyję-to dwa okresy prognozy – dla następnego kwartału (prognoza krótkookresowa) oraz na kolejne 5 lat (horyzont prognozy kończy się w grudniu 2013 r.) – progno-za długookresowa. Wymagało to prognozowania zarówno wahań krótko, średnio, jak i długookresowych. Dlatego też przyjęto założenie, że każdy badany szereg czasowy przyjmuje postać:

Y = T + C + S + e

gdzie:

T – długookresowy trend,

C – cykl koniunkturalny,

S – wahania sezonowe,

e – wahania nieregularne o średniej 0 i wariancji σ2 (biały szum).

Przez realizatorów projektu wykorzystana została również prognoza PKB opracowana na potrzeby Unii Europejskiej na lata 2008 i 2009, znajdująca się na stronie internetowej Eurostatu. Dane w niej zawarte wskazywały, że polska go-spodarka będzie się rozwijać w tempie 5,3% w skali roku w 2008 i 5% w skali roku w 2009 r. Prognozy te zostały następnie zdezagregowane do częstotliwości kwartalnej, co pozwoliło na uzyskanie danych miesięcznych. Podczas dezagrega-cji za podstawę do obliczeń przyjęto roczne wartości znajdujące się w prognozie Unii Europejskiej jako średnie roczne i następnie przeliczono je na kwartalne przy założeniu, że w tych latach będą one kształtować się w poszczególnych kwarta-łach w takiej samej relacji, jak w roku 2007. Następnie dane zostały zdezagrego-

124

wane do częstotliwości miesięcznej tak, że wartość za dany kwartał odpowiada środkowemu miesiącowi kwartału, a w pozostałych miesiącach różnice pomiędzy poszczególnymi kwartalnymi wartościami PKB zmieniają się proporcjonalnie.

Następnym krokiem było wyodrębnienie komponentu cyklicznego PKB za pomocą filtru Christiano-Fitzgeralda oraz opracowanie prognozy trendu PKB za pomocą modelu ARIMA11 dla lat 2010–2013. Później wyodrębniono „wskaźniki cykliczności”, stosując procedurę analogiczną do użytej w przypadku wyodręb-nienia wskaźników sezonowości. Dalej po kolei w sposób addytywny „nałożono” je na otrzymaną prognozę trendu.

Kolejnymi predykatorami, które zostały wykorzystane podczas opracowania prognozy były zmienne autoregresyjne i zmienne opisujące cykl koniunkturalny, jakim podlega zatrudnienie i bezrobocie. Do zmiennych opisujących cykl rynku pracy zaliczono zmienne trendu o postaci harmonicznej wyrażonej równaniem:

)(cos)(sin2

10it

n

it

nX ti tt

gdzie:

i – numer harmoniki,

n – liczba obserwacji,

αt, βt oraz α0 to parametry strukturalne.

Podczas konstrukcji cykli pomijano harmoniki o najwyższej częstotliwości, a brano pod uwagę jedynie te, o relatywnie niskiej częstotliwości (długości cy-klu). Pozwoliło to na zachowanie znacznej liczby stopni swobody.

Ostatecznie opracowany model prognostyczny dynamiki zatrudnienia, bezro-bocia oraz stopy bezrobocia w województwie wielkopolskim wygląda w sposób następujący:

tttttttit

n

it

nEEYE

)(cos)(sin1231210

gdzie:

Et – zatrudnienie, bezrobocie lub jego stopa, w zależności od modelu.

Kolejnym krokiem było przeliczenie dynamik otrzymanych z ekstrapolacji te-go modelu (wzór na obliczenie Et) na wartości bezwzględne. Prognozy przecięt-nego zatrudnienia w poszczególnych sektorach, sekcjach i działach przedsię-biorstw oraz bezrobocia i jego stopy w powiatach otrzymano z modelu:

tdtst PP ,010

gdzie:

Ps,t – zatrudnienie, bezrobocie lub jego stopa w danym powiecie, sekcji itp. (części agregatu) w okresie t,

P0,t-d – zatrudnienie, bezrobocie lub jego stopa w województwie ogółem w okresie t-d, gdzie d równe jest maksymalnemu opóźnieniu wskaźnika zdeza-

125

gregowanego w stosunku do danych dla województwa wielkopolskiego ogółem i jest zróżnicowane.

Podczas prac nad prognozą dla wskaźników zdezagregowanych założono, że różnią się one od tych dla regionu ogółem co do poziomu, dynamiki zmian oraz opóźnienia, nie różnią się natomiast co do ogólnego kierunku zmian. Przyjęcie ta-kiego założenia było możliwe, ponieważ kwestią priorytetową podczas konstruk-cji ekstrapolacji było uwzględnienie zmian prognozowanych wskaźników na tle cyklu koniunkturalnego. Możliwe było również przyjęcie założenia, że zmienność prognozowanych wskaźników w cyklu (w tym danych zdezagregowanych) nie różni się znacznie co do kierunku zmian, a jedynie co do poziomu, dynamiki i opóźnień.

Porządkując informacje na temat prac dotyczących części predykcyjnej reali-zowanego projektu, należy podkreślić, iż prognozowanie zapotrzebowania na za-wody i specjalności oparto głównie na danych pochodzących:

z raportów na temat zawodów deficytowych i nadwyżkowych,

z analizy ofert pracy zamieszczanych w Internecie,

z wyników badań przeprowadzonych wśród pracodawców, podczas których pytano, czy mają plany związane z zatrudnieniem pracowników oraz czy pojawią się w ich branżach nowe zawody.

W procesie eksploracji posługiwano się dwoma poziomami klasyfikacji za-wodów i specjalności. Do analizy wyników z badań wykorzystywano nazwy za-wodów i specjalności, natomiast formułując wnioski odwoływano się do po-ziomu klasyfikacji, w ramach którego występuje najwyższy stopień agregacji danych, czyli do wielkich grup zawodów.

Jako zawody, które będą poszukiwane w przyszłości pracodawcy najczęściej wskazywali budowlańców i tokarzy. Niewielki odsetek stanowili natomiast ci (5%), którzy uważali, że w ich branżach w perspektywie najbliższych 5 lat poja-wią się nowe zawody. Te nowe zawody i obszary działalności to: administrator systemów Digital Signage, automatyka produkcji, doradztwo finansowe, ze szcze-gólnym uwzględnieniem kwestii kredytowych, elektryk, elektronik, hydraulika si-łowa, mechatronika, monterzy i instalatorzy elementów transportowych z alumi-nium, operator maszyn wielooperacyjnych, programista w branży internetowej, rzeczoznawstwo, spawalnictwo, specjalista w zakresie wąskich zagadnień rynku księgowego oraz zootechnik.

2.13.3. Diagnoza potrzeb edukacyjnych – rozwój rynku pracy

województwa wielkopolskiego poprzez dostosowanie

oferty szkolnictwa zawodowego

„Diagnoza potrzeb edukacyjnych – rozwój rynku pracy województwa wielko-polskiego poprzez dostosowanie oferty szkolnictwa zawodowego” jest projektem realizowanym przez 4P research mix Sp. z o.o. na zlecenie Urzędu Marszałkow-skiego Województwa Wielkopolskiego. Środki finansowe na realizację tego pro-jektu pochodziły z Europejskiego Funduszu Społecznego. Projekt ten był reali-

126

zowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet IX. Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach, Działanie 9.2. Podniesienie atrakcyjno-ści i jakości szkolnictwa zawodowego.

Głównym celem analizowanego projektu było dostarczenie danych w zakresie dostosowania oferty szkolnictwa zawodowego do potrzeb gałęzi gospodarki re-gionalnej o kluczowym znaczeniu dla rozwoju województwa wielkopolskiego. Działania podejmowane w ramach projektu polegały na analizie dopasowania oferty szkolnictwa zawodowego do potrzeb rynku pracy w województwie wielkopolskim oraz analizie aktualnych i prognoz przyszłych potrzeb rynku pracy województwa wielkopolskiego w zakresie popytu na pracowników. Projekt realizowany był w okresie od 1.07.2009 r. do 30.11.2010 r. Raporty i prognozy opracowane w ramach tego projektu na razie nie są dostępne. Z tego też względu w naszej analizie nie zostanie scharakteryzowana metodologia two-rzonych prognoz.

2.13.4. Dopasowanie zasobów ludzkich do rozwoju turystyki – trendy

rozwojowe i zmiany na rynku pracy województwa wielkopolskiego.

Raport z przebiegu badań wraz z wnioskami pobadawczymi

Raport67

ten został opracowany w ramach projektu „Dopasowanie zasobów ludzkich do rozwoju turystyki – trendy rozwojowe i zmiany na rynku pracy woje-wództwa wielkopolskiego” realizowanego w okresie od 1.05.2009 r. do 28.02.2010 r. Projekt był współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VIII. Regionalne ka-dry gospodarki, Działanie 8.1. Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regio-nie, Poddziałanie 8.1.2. Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie. Realizatorem projektu była firma ADVANCE.

Głównym celem projektu było określenie trendów rozwojowych w zakresie dopasowania zasobów ludzkich województwa wielkopolskiego do zapotrzebowa-nia rynku pracy na zawody branży turystycznej, w szczególności w obszarze two-rzenia, rozwoju, a także likwidacji miejsc pracy w ramach tego sektora.

Realizatorzy projektu starali się znaleźć informacje m.in. o tym, jakie zawody są poszukiwane przez pracodawców działających w sektorze turystycznym. W tym celu przeprowadzono szereg obserwacji.

W ramach badania dokonano analizy danych statystycznych opisujących sy-tuację na wielkopolskim rynku pracy w sektorze turystycznym. Ponadto przepro-wadzono badania ilościowe z wykorzystaniem techniki wywiadu kwestionariu-szowego wśród przedsiębiorstw branży turystycznej, które swoją działalność gospodarczą prowadzą na terenie województwa wielkopolskiego. Celem tych ba-dań było m.in. określenie stopnia dopasowania zasobów ludzkich w badanych

__________

67 Dopasowanie zasobów ludzkich do rozwoju turystyki – trendy rozwojowe i zmiany na rynku pracy województwa wielkopolskiego. Raport z przebiegu badań wraz z wnioskami pobadawczymi, ADVANCE, Poznań 2010.

127

przedsiębiorstwach oraz identyfikacja ich przyszłych potrzeb w tym zakresie. Uzupełnieniem badania ankietowego była analiza dokumentacji aktualnej i ar-chiwalnej firm – obserwacja uczestnicząca oraz wywiad swobodny ze standary-zowaną listą poszukiwanych informacji. Na podstawie zebranych danych doko-nano analizy ilościowej jednozmiennowej i analizy jakościowej.

W badaniach dotyczących części predykcyjnej projektu realizatorzy nie zasto-sowali własnej metodologii. Z lektury raportu dotyczącego realizacji projektu wnioskujemy, że korzystano z informacji znajdujących się w innych prognozach:

przygotowanych przez ETC (European Travel Commission) na 2009 r.,

UNWTO do 2020 r.,

sporządzonych przez Światową Radę Turystyki i Podróży (WTTC) do 2016 r.,

Instytutu Turystyki dotyczących rozwoju tej branży w Polsce do 2020 r.,

GUS.

Wymienione prognozy dotyczyły rozwoju branży turystycznej i przewidywa-nego wzrostu liczby osób korzystających z usług turystycznych.

W ramach badań analizowano również dokumenty rządowe i samorządowe oraz strategie wyznaczające kierunki działań, które opracowano na rzecz poprawy sytuacji krajowej branży turystycznej.

Z przeprowadzonych badań ilościowych wśród wielkopolskich firm tury-stycznych wynika, że najbardziej poszukiwanymi zawodami w ciągu kolejnych dwóch lat będą: specjaliści do spraw sprzedaży usług (41%), kelnerzy i barmani (29%), specjaliści do spraw marketingu, kucharze i recepcjoniści (20%).

W prognozach posługiwano się klasyfikacją zawodów i specjalności, ograni-czając się do zawodów, które były opisane kodami sześciocyfrowymi. Prognozę opracowano na okres dwóch lat.

2.14. Województwo zachodniopomorskie

2.14.1. Sytuacja i oczekiwania pracodawców w powiatach województwa

zachodniopomorskiego. Przewidywanie oczekiwań pracodawców

odnośnie pożądanych kwalifikacji, kompetencji i usług szkoleniowych.

Profile demograficzno-zawodowe pracowników

w województwie zachodniopomorskim

W ramach projektu realizowanego przez Wojewódzki Urząd Pracy w Szcze-cinie „Zachodniopomorskie Obserwatorium Rynku Pracy” przeprowadzono bada-nia nt. „Sytuacja i oczekiwania pracodawców w powiatach województwa zachod-niopomorskiego. Przewidywanie oczekiwań pracodawców odnośnie pożądanych kwalifikacji, kompetencji i usług szkoleniowych. Profile demograficzno-zawodowe pracowników w województwie zachodniopomorskim”

68. Realizacja tego projektu

__________

68 Sytuacja i oczekiwania pracodawców w powiatach województwa zachodniopomorskiego. Przewidywanie oczekiwań pracodawców odnośnie pożądanych kwalifikacji, kompetencji i usług

128

i opisywanego badania była współfinansowana ze środków Unii Europejskiej Europejskiego Funduszu Społecznego, w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich, Działanie 6.1. Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie, Pod-działanie 6.1.2. Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w regionie.

Celem projektu było prowadzenie bieżącego monitoringu kluczowych proce-sów regionalnej gospodarki, a celem przytoczonego badania identyfikacja cech kwalifikacyjno-zawodowych pracowników, których w ciągu najbliższych pięciu lat zamierzają zatrudnić pracodawcy prowadzący działalność w poszczególnych powiatach województwa zachodniopomorskiego.

Do analizowanej części eksploracji zastosowano trzy techniki badawcze, tj. wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo (CATI), indywidualne wywia-dy pogłębione (IDI) oraz zogniskowane wywiady grupowych (FGI). Badaniami objęto działających na terenie województwa zachodniopomorskiego pracodawców oraz osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą (CATI), celowo dobranych przedstawicieli powiatowych organizacji pracodawców/przedsiębiorców (IDI) oraz przedstawicieli branż IT, rolno-spożywczej i turystycznej (3 FGI).

W ramach badań zdiagnozowano sytuację społeczno-gospodarczą powiatów wchodzących w skład województwa zachodniopomorskiego oraz określono prze-widywane zapotrzebowanie na zawody i umiejętności w perspektywie pięcio-letniej. Uzyskane wyniki badań pozwoliły dla każdego powiatu wskazać:

zawody, na które będzie zapotrzebowanie w ciągu najbliższych 5 lat,

oczekiwany poziom wykształcenia, jakim powinni się legitymować poten-cjalni pracownicy w ciągu kolejnych 5 lat,

miękkie i twarde umiejętności, których pracodawcy będą oczekiwać od kandydatów do pracy w ciągu najbliższych 5 lat,

oczekiwania dotyczące stopnia samodzielności i odpowiedzialności, jakimi powinni się cechować pracownicy wykonujący tzw. kluczowy zawód.

Na podstawie tych informacji opracowane zostały dla województwa zachod-niopomorskiego profile demograficzno-zawodowe kandydatów do pracy.

Realizatorzy projektu w raporcie z badań podkreślają jednak, że identyfikacja cech potencjalnych pracowników, których będą w przyszłości poszukiwać praco-dawcy z województwa zachodniopomorskiego jest obarczona dużym błędem. Zawody kluczowe określono tylko do części diagnostycznej badania, natomiast w części prognostycznej nie zostały one ujęte. Tę grupę zawodów zidentyfikowano na podstawie wypowiedzi respondentów objętych badaniem ilościowym (CATI). Zaliczono do niej zawody, w których pracowała większość zatrudnionych w firmie osób. Bazując na uzyskanych na ten temat informacjach, dokonano podziału klu-czowych zawodów według branż. Następnym krokiem było pogrupowanie wska-zywanych przez respondentów zawodów w duże grupy zawodów zgodnie z kla-

__________

szkoleniowych. Profile demograficzno-zawodowe pracowników w województwie zachodniopomor-skim, WUP w Szczecinie, Szczecin 2010.

129

syfikacją zawodów i specjalności opracowaną na potrzeby rynku pracy przez Mi-nisterstwo Pracy i Polityki Społecznej. Agregacja danych w przekroju zawodów by-ła następnie wykorzystana do formułowania wniosków, w ramach których mamy do czynienia z ich uogólnieniem. Należy wskazać na użyteczność pewnych grup in-formacji do dalszego prognozowania pewnych elementów popytu na pracę. Przy-datne mogą okazać się opracowane profile demograficzno-zawodowe dla zawo-dów. Waga tych danych zwiększa się, ponieważ na polskim rynku pracy od dłuższego już czasu obserwuje się wzrost znaczenia miękkich umiejętności pra-cowników i cech osobowych. One odgrywają coraz poważniejszą rolę w procesie rekrutacji i odzwierciedlają jakościowy charakter popytu na poszczególne zawody.

2.14.2. Procesy zmian w kluczowych branżach regionu

„Procesy zmian w kluczowych branżach regionu”69

to tytuł raportu, w którym przedstawiono wyniki badania przeprowadzonego przez firmę General Projekt Sp. z o.o. z Olsztyna na zlecenie Zachodniopomorskiego Obserwatorium Gospodarki. Badanie to wykonano w roku 2010 w ramach projektu „Zachodniopomorskie Ob-serwatorium Gospodarki” na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy. Wymieniony projekt wraz z wskazanym badaniem był współfinansowany ze środków Europej-skiego Funduszu Społecznego, w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VIII. Regionalne kadry gospodarki, Działanie 8.1. Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałanie 8.1.4. Przewidywanie zmiany gospo-darczej.

Głównym celem projektu było dostarczenie informacji na temat zapotrzebo-wania zawodowego regionalnej gospodarki i rynku pracy umożliwiających pod-noszenie i dostosowanie kwalifikacji zawodowych osób pracujących poprzez prowadzenie, upowszechnianie i publikowanie badań i analiz dotyczących sytua-cji regionalnej gospodarki i rynku pracy województwa zachodniopomorskiego w latach 2010–2011.

Badanie zostało przeprowadzone w celu identyfikacji kluczowych branż w wo-jewództwie zachodniopomorskim oraz oceny ich wpływu na kształtowanie regio-nalnego rynku pracy. Badaniami objęto przedsiębiorstwa, uznane za kluczowe dla regionu Pomorza Zachodniego (największe pod względem liczby zatrudnianych osób w danym powiecie). Dobór próby do badania ilościowego miał charakter ce-lowy, a samo badanie przeprowadzono za pomocą wywiadu kwestionariuszowego.

Badanie ilościowe poprzedzone zostało analizą danych wtórnych, na podsta-wie której dokonano charakterystyki województwa zachodniopomorskiego. Opi-sano też sytuację społeczno-demograficzną i gospodarczą regionu oraz przedsta-wiono strukturę i trendy rozwoju zachodniopomorskich pomiotów gospodarczych i oceniono atrakcyjność inwestycyjną województwa. Zaprezentowane zostały tak-że branże uznane za kluczowe dla Pomorza Zachodniego oraz kryteria, według których je wyznaczono.

__________

69 Procesy zmian w kluczowych branżach regionu. Raport z badania, WUP w Szczecinie, Szcze-cin 2010.

130

Do opracowania informacji prognostycznej wykorzystano wyniki badań ilo-ściowych, a przede wszystkim odpowiedzi respondentów na temat zawodów, w których w ciągu kolejnych dwóch lat będą przyjmowani pracownicy. Informa-cje te miały zatem wyjaśnić, jakich zawodów będzie dotyczyć popyt na pracę. Z odpowiedzi udzielonych na tak postawione pytania wynika, że jedynie 11,9% badanych przedsiębiorstw ma tego rodzaju plany. Zachodniopomorscy przedsię-biorcy będą w ciągu kolejnych 2 lat zatrudniać: automatyków, doradców techniczno- -handlowych, elektromonterów, elektryków, kelnerów, kierowników, konstruktorów, magazynierów, monterów, operatorów maszyn, pracowników administracyjnych, pracowników medycznych, pracowników produkcji, pracowników technicznych, spawaczy, sprzątaczki, szwaczki i technologów.

Należy zauważyć, że podczas opracowywania tych informacji autorzy raportu nie posługiwali się wystandaryzowaną klasyfikacją zawodów i specjalności. Co prawda, część z nich to zawody wskazywane na poziomie kodów 6-cyfrowych, ale znalazły się również sformułowania określające grupy zawodów, które trudno zaliczyć do którejkolwiek z grup znajdujących się w klasyfikacji zawodów i spe-cjalności opracowanej na potrzeby rynku pracy przez Ministerstwo Pracy i Poli-tyki Społecznej.

2.14.3. Plany zatrudnieniowe i potencjał pracowniczy

zachodniopomorskich pracodawców

„Plany zatrudnieniowe i potencjał pracowniczy zachodniopomorskich praco-dawców”

70, to tytuł kolejnego badania realizowanego w ramach projektu „Za-

chodniopomorskie Obserwatorium Gospodarki”. Projekt ten współfinansowany był ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społeczne-go, POKL, Priorytet VIII. Regionalne kadry gospodarki, Działanie 8.1. Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałanie 8.1.4. Przewidywanie zmiany gospodarczej.

Głównym celem opisywanego badania było dostosowanie kwalifikacji i umie-jętności zawodowych osób pracujących w przedsiębiorstwach województwa za-chodniopomorskiego do potrzeb regionalnego rynku pracy.

Jednym z zagadnień poruszanych podczas badań była prognoza zmian sytua-cji w tych przedsiębiorstwach w zakresie planów zatrudnieniowych. Badania przeprowadzone zostały za pomocą dwóch technik badawczych – wywiadu tele-fonicznego wspomaganego komputerowo (CATI) i indywidualnego wywiadu po-głębionego (IDI).

Badania o charakterze ilościowym przeprowadzono z właścicielami lub współ-właścicielami firm, prezesami bądź wiceprezesami oraz dyrektorami lub wicedy-rektorami komórek właściwych do spraw zatrudnienia i kadr. Dobór przedsię-biorstw do badania miał charakter losowo-warstwowy. Badania jakościowe zostały zrealizowane w 6 wybranych powiatach województwa zachodniopomorskiego

__________

70 Plany zatrudnieniowe i potencjał pracowniczy zachodniopomorskich pracodawców, WUP w Szczecinie, Szczecin 2010.

131

(po 3 IDI w każdym powiecie). Powiaty do badania wybrano, zważywszy na sytua-cję panującą na lokalnych rynkach pracy (4 powiaty o najniższej stopie bezrobo-cia i 2 o najwyższej wartości tego wskaźnika). W każdym z powiatów przepro-wadzono po jednym indywidualnym wywiadzie pogłębionym z przedstawicielem: Stowarzyszenia Przedsiębiorców lub innej instytucji działającej na rzecz przed-siębiorczości, instytucji szkoleniowej oraz powiatowego urzędu pracy.

Informację prognostyczną w ramach tego badania opracowano na podstawie odpowiedzi respondentów na pytanie dotyczące planów zatrudnienia w ich firmie. Podczas przeprowadzanych wywiadów telefonicznych wspomaganych kompute-rowo badane osoby były pytane, czy planują w ciągu najbliższych 12 miesięcy zatrudnić nowych pracowników. Z udzielonych przez respondentów odpowiedzi wynika, że plany tego rodzaju miało jedynie 26% zachodniopomorskich przed-siębiorców, a najczęściej poszukiwanymi przez nich pracownikami w kolejnych 12 miesiącach będą ci, którzy posiadają kwalifikacje do wykonywania zawodu specjalisty (26%), sprzedawcy (26%) oraz robotnicy (18%). Mniejszym zaintere-sowaniem zachodniopomorskich pracodawców cieszyć się będą operatorzy maszyn i urządzeń, pracownicy biurowi oraz osoby wykonujące prace proste. Wyniki badań jednoznacznie wskazują, że pracodawcy będą poszukiwali przede wszystkim osób posiadających konkretne umiejętności. Najchętniej zatrudniliby absolwentów techników i szkół wyższych oraz zasadniczych szkół zawodowych. Respondenci deklarowali również zamiar zatrudnienia absolwentów szkół ogólnokształcących, co – według opinii realizatorów badania – może mieć związek ze zgłaszanym przez nich potencjalnym zapotrzebowaniem na pracowników do działów sprzeda-ży. Warto podkreślić, iż realizatorzy projektu nie posługują się klasyfikacją za-wodów i specjalności opracowaną na potrzeby rynku pracy. W przygotowanym przez nich raporcie, w którym zaprezentowano wyniki badań, można spotkać w analizach zawody klasyfikowane w ramach grupy wielkiej lub zawody we-dług kodów sześciocyfrowych. Powoduje to chaos w analizach, bowiem ten sam kontekst jest przedstawiony przez zlepek zawodów pochodzących z różnych grup klasyfikacyjnych. Uważna lektura raportu upoważnia do stwierdzenia, iż realizato-rzy projektu nie umieli różnicować poszczególnych grup zawodów.

2.14.4. Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa

zachodniopomorskiego

Badanie „Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa zachodnio-pomorskiego”

71 było zrealizowane w 2008 r. przez firmę Pentor Research Interna-

tional Poznań SP. z o.o. na zlecenie WUP w Szczecinie. Badanie to prowadzono w ramach projektu „Regionalny Barometr Gospodarki”, którego realizację współ-finansowano ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego i budżetu państwa w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VIII. Regionalne ka-

__________

71 Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa zachodniopomorskiego, WUP w Szcze-cinie, Szczecin 2008.

132

dry gospodarki, Działanie 8.1. Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regio-nie, Poddziałanie 8.1.4. Przewidywanie zmiany gospodarczej.

W ramach opisywanego badania przeprowadzono analizy danych wtórnych, jak i danych pierwotnych pochodzących z badań ilościowych. Głównym jego celem była diagnoza stanu zatrudnienia w województwie zachodniopomorskim i opra-cowanie średniookresowej prognozy dla tego regionu.

Podczas prac badawczych wykorzystano dostępne dane zastane opisujące stan gospodarki i koniunktury, znajdujące się w ogólnopolskich publikacjach. Realiza-torzy projektu sięgnęli do zasobów informacyjnych w postaci zwartych opracowań WUP w Szczecinie, GUS, Urzędu Statystycznego w Szczecinie, Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych (CASE), Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, Narodowego Banku Polskiego, Ministerstwa Finansów oraz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.

Badania ilościowe przeprowadzone zostały w październiku 2008 r. wśród przedstawicieli firm działających na terenie województwa zachodniopomorskie-go. Dostarczyć miały informacji o możliwych kierunkach zmian i działań, które mogą wpływać na zmianę zatrudnienia w województwie zachodniopomorskim. Miały również pozwolić na określenie potencjalnych związków występujących pomiędzy stanem gospodarczo-ekonomicznym firm w Polsce a stanem gospodar-czo-ekonomicznym firm w województwie zachodniopomorskim. Podczas badań wykorzystane zostały metody badawcze opracowane przez: Polską Sieć Dorad-ców Biznesu (PSDB S.A), Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową (IBnGR) oraz IPSPS – Demoskop w ramach Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich. Narzędziem badawczym był wywiad kwestionariuszowy. Dobór próby do bada-nia miał charakter losowo-warstwowy.

Na podstawie analiz danych zastanych i wyników z badań ilościowych opra-cowano szacunkową prognozę rozwoju gospodarczego województwa zachodnio-pomorskiego. Do jej przygotowania nie zostały wykorzystane metody ekonome-tryczne. W opisywanym przypadku posłużono się prognozami opracowanym dla kraju. Realizatorzy projektu wyszli z założenia, że istnieje korelacja między sta-nem gospodarki kraju a sytuacją gospodarki w regionie. Byli również świadomi faktu występowania uwarunkowań symptomatycznych jedynie dla województwa zachodniopomorskiego i ich oddziaływania na kształt prognozy gospodarczej ba-danego regionu. Nie mają one jednak istotnego wpływu na zmiany gospodarcze zachodzące w krótkim okresie (od 6 miesięcy do roku), choć mogą determinować zmiany gospodarcze w dłuższej perspektywie czasowej. Dlatego też podczas opra-cowywania krótkookresowej prognozy stanu gospodarki województwa zachodnio-pomorskiego analizowano dane makroekonomiczne dotyczące całego kraju.

Jak już wcześniej wspomniano, realizatorzy projektu nie dokonują własnych szacunków, a posługują się jedynie prognozami już gotowymi. Kwestia ta jest widoczna w raporcie z wyników badań, niektóre jego części zawierają przedruki publikacji prognoz, jakie były opracowane dla całego kraju i zostały zaprezento-wane w różnych publikacjach. I tak, na przykład umieszczona w raporcie „Krót-kookresowa prognoza gospodarcza dla Polski” jest po prostu przedrukiem z pu-blikacji GUS pt. „Koniunktura w przemyśle, budownictwie, handlu i usługach

133

w październiku 2008 r.”, to samo dotyczy prognozy zatrudnienia i bezrobocia dla Polski, która jest częściowym powieleniem zamieszczonej w „Krajowej Strategii Zatrudnienia na lata 2007–2013”.

Tabela 7

Zestawienie liczby poszukiwanych pracowników oraz poszukujących firm

i instytucji w danym zawodzie (n = 472) według kodów 2-cyfrowych

Nazwa stanowiska

Liczba pra-

cowników po-szukiwanych

w firmach

Liczba pra-

cowników po-szukiwanych

w instytucjach publicznych

Liczba firm poszukujących

pracowników

Liczba instytu-

cji publicznych poszukujących pracowników

Robotnicy pomocniczy w górnictwie, przemyśle, budownictwie i transporcie 89 66 37 3

Modelki, sprzedawcy i demonstratorzy 72 35

Pracownicy obrotu pie-niężnego i obsługi klientów 23 14

Pracownicy obsługi biurowej 14 4 11 1

Robotnicy pomocniczy w rolnictwie, rybołów-stwie i pokrewni 17 9

Pozostali specjaliści 4 14 4 7

Średni personel techniczny 4 4

Robotnicy przy pracach prostych w handlu i usługach 9 4

Pozostali robotnicy prze-mysłowi i rzemieślnicy 3 3

Kierowcy i operatorzy po-jazdów i maszyn samo-jezdnych 14 1 3 1

Kierownicy małych za-kładów pracy 1 2 1 2

Specjaliści nauk przyrod-niczych i ochrony zdrowia 2 1

Nauczyciele 5 3

Pracownicy usług osobi-stych i ochrony 1 1

Źródło: Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa zachodniopomorskiego, WUP w Szcze-cinie, Szczecin 2008 r., s. 90.

Warto dodać, iż w wykorzystanych prognozach znajdujemy jedynie informacje

na temat ewentualnego wzrostu bądź spadku poziomu zatrudnienia oraz projekcję podstawowych wskaźników rynku pracy, takich jak stopa bezrobocia czy wskaźnik zatrudnienia. Nie zawierają one żadnych informacji na temat przewidywanego za-

134

trudnienia według zawodów. Ten problem pojawia się dopiero przy analizie danych z badań ilościowych. Podczas wywiadów kwestionariuszowych respondentów py-tano, czy w ciągu najbliższych 6 miesięcy planują zatrudnić nowych pracowni-ków. Byli również proszeni o wskazanie stanowisk pracy/zawodów, na które pra-cownicy będą poszukiwani. Na podstawie uzyskanych odpowiedzi realizatorzy projektu zidentyfikowali zmiany na regionalnym rynku pracy w perspektywie 6 miesięcy. Potencjalne zmiany w popycie na pracę przedstawiono w przekroju du-żych grup zawodów (tab. 7).

2.14.5. Sytuacja przedsiębiorców w powiatach województwa

zachodniopomorskiego

Badanie na temat „Sytuacji przedsiębiorstw w powiatach województwa za-chodniopomorskiego”

72 jest obserwacją cyklicznie przeprowadzaną przez WUP

w Szczecinie i stanowi stałą część eksploracji dotyczącą projektu badawczego „Regionalny Barometr Gospodarki”. Projekt ten współfinansowany był ze środ-ków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, POKL, Priorytet VIII. Regionalne kadry gospodarki, Działanie 8.1. Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałanie 8.1.4. Przewidywanie zmiany gospo-darczej. Realizatorem w 2009 r. opisywanego badania sytuacji przedsiębiorstw działających w poszczególnych powiatach Pomorza Zachodniego był Instytut Ewaluacji Projektów Sp. z o.o.

Główne cele badania opisującego sytuację przedsiębiorstw zachodniopomor-skich obejmowały:

analizę sytuacji gospodarczej regionu zachodniopomorskiego na tle kraju i ocenę długookresowych trendów,

sformułowanie średniookresowej prognozy rozwoju gospodarki wojewódz-twa zachodniopomorskiego,

udzielenie odpowiedzi na pytanie o czynniki sytuacji gospodarczej, które wywierają największy wpływ na prognozowany stan,

opracowanie wskaźnika.

Na początku eksploracji dokonano diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa zachodniopomorskiego. Ten etap badań był złożony i opierał się na metodzie desk research, która wymagała przeprowadzenia analiz:

danych zastanych, które obejmowały wyniki badań przeprowadzonych przez WUP w Szczecinie lub też na zlecenie tej instytucji;

dokumentów strategicznych i danych statystycznych dotyczących poszcze-gólnych podregionów Pomorza Zachodnie;

danych statystycznych dotyczących każdego powiatu województwa za-chodniopomorskiego;

wyników z monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych za 2008 r.

__________

72 Sytuacja przedsiębiorców w powiatach województwa zachodniopomorskiego, WUP w Szcze-cinie, Olsztyn 2009.

135

Oprócz diagnozy podjęta przez realizatorów projektu eksploracja obejmowała również analizę wyników badań ilościowych przeprowadzonych wśród przedsię-biorstw działających na terenie poszczególnych powiatów. Celem badania było po-znanie przyszłego popytu na pracę w przekroju kwalifikacyjno-zawodowym. Jako narzędzia użyto wywiadu kwestionariuszowego. Respondentami byli właściciele (lub inne osoby wyznaczone przez nich do udziału w badaniu) firm funkcjonują-cych na obszarze województwa zachodniopomorskiego. Podczas badań opartych na wywiadzie poruszane były m.in. zagadnienia dotyczące przyszłych planów zatrud-nieniowych przedsiębiorstw. Respondenci byli pytani o plany w ciągu najbliższych 3 i 12 miesięcy redukcji zatrudnienia lub przyjęcia nowych pracowników oraz o zawody i specjalności, na które występuje u nich największe zapotrzebowanie. Analiza uzyskanych odpowiedzi pozwoliła na wskazanie tych zawodów i specjal-ności, które cieszyły się największym wskaźnikiem zapotrzebowania w poszcze-gólnych powiatach. Zebrane informacje na temat przyszłego popytu na pracę upo-rządkowano w przekroju dużych grup zawodów dla każdego powiatu.

Efektem przeprowadzonych badań jest również prognoza perspektyw działal-ności gospodarczej badanych przedsiębiorstw. Należy podkreślić, że także w tym przypadku źródłem danych do prognozy były odpowiedzi respondentów udzielo-ne podczas badania ilościowego. Reasumując, prognozy, a właściwie informacje prognostyczne nie mają w analizowanym przypadku podstaw naukowych. Uzy-skane do ich opracowania odpowiedzi respondentów dotyczące przyszłego zapo-trzebowania na zawody nacechowane są znacznym subiektywizmem i niskim prawdopodobieństwem spełnienia.

Tabela 8

Zawody i specjalności cieszące się największym wskaźnikiem zapotrzebowania

według powiatów (kody 2-cyfrowe)

Powiat Specjalności i zawody według dużych grup

Miasto

Szczecin

Pracownicy przy pracach prostych, robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, pra-

cownicy biurowi, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń oraz technicy i inny

średni personel, a także specjaliści z różnych dziedzin (poniżej 5% wskazań):

specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia, specjaliści do spraw bizne-

su, wyżsi urzędnicy i kierownicy, specjaliści nauk fizycznych, matematycznych

i technicznych oraz prawnicy

Goleniowski Technicy i inny średni personel, robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, pracow-

nicy usług osobistych i sprzedawcy oraz pracownicy przy pracach prostych

Gryfiński Pracownicy przy pracach prostych, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń

oraz w pojedynczych przypadkach pracownicy biurowi, specjaliści nauk przy-

rodniczych i ochrony zdrowia, wyżsi urzędnicy i kierownicy

Kamieński Technicy i inny średni personel – 42,9%, pracownicy biurowi – 42,9% oraz ope-

ratorzy i monterzy maszyn i urządzeń – 14,3% deklaracji

Policki Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń, specjaliści nauk fizycznych, matema-

tycznych i technicznych; specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia; ro-

botnicy przemysłowi i rzemieślnicy oraz technicy i inny średni personel, a także

osoby bez kwalifikacji – pracownicy przy pracach prostych

Miasto

Świnoujście

Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń – 50% oraz technicy i średni personel

– 50%

136

Powiat Specjalności i zawody według dużych grup

Choszczański Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń – 33,3%; wyżsi urzędnicy i kierowni-

cy; specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych; pracownicy

usług osobistych i sprzedawcy; operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń; pra-

cownicy przy pracach prostych (po 16,7% wskazań)

Gryficki Pracownicy prac prostych, prawnicy, specjaliści od spraw biznesu, nauczyciele,

archiwiści, technicy, pracownicy biurowi, robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy,

operatorzy maszyn i urządzeń oraz rolnicy i ogrodnicy (po 10% wskazań każda)

Łobeski Technicy i inny średni personel (50%) oraz pracownicy prac prostych – 50%

Myśliborski Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy – 42,9%, operatorzy maszyn i urządzeń –

28,6%, pracownicy biurowi – 14,3% oraz wyżsi urzędnicy i kierownicy – 14,3%

Pyrzycki Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń

Stargardzki Pracownicy prac prostych – 26,7%, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń –

20% oraz pracownicy usług i sprzedawcy, robotnicy przemysłowi i rzemieślni-

cy, pracownicy biurowi, technicy i średni personel, specjaliści do spraw biznesu,

specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych, specjaliści nauk

społecznych i pokrewnych oraz specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony

zdrowia (po 6,7% wskazań).

Białogardzki Osoby do prac tzw. prostych (50% wskazań), operatorzy maszyn oraz monterzy

(po 25% wskazań), pracownicy biurowi i sprzedawcy (po 8,3%)

Drawski Robotnicy i rzemieślnicy (30% wskazań), pracownicy usług i sprzedawcy (20%

wskazań); operatorzy i monterzy maszyn (20% wskazań), specjaliści nauk fi-

zycznych, matematycznych i technicznych; specjaliści do spraw biznesu oraz

pracownicy biurowi (po 10% wskazań)

Kołobrzeski Pracownicy prac prostych – 25%, pracownicy usług i sprzedawcy, technicy

i średni personel oraz wyżsi urzędnicy i kierownicy – po 16,7%, specjaliści nauk

fizycznych, matematycznych i technicznych, specjaliści do spraw biznesu robot-

nicy przemysłowi i rzemieślnicy (po 8,3% wskazań)

Koszaliński Pracownicy usług i sprzedawcy – 42,9%; operatorzy i monterzy maszyn i urzą-

dzeń – 28,6%; robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy – 14,3%; pracownicy prac

prostych – 14,3%

Sławieński Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń – 45,5%, pracownicy biurowi –

18,2%, pracownicy usług i sprzedawcy, robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy,

rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy oraz pracownicy prac prostych (po 9,1%

wskazań)

Szczecinecki Pracownicy usług i sprzedawcy, robotnicy przemysłowi i sprzedawcy

(po 50% wskazań)

Świdwiński Pracownicy do prac prostych oraz robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy

(po 25% wskazań), specjaliści do spraw biznesu oraz technicy i inny średni per-

sonel (po 12,5% deklaracji)

Wałecki Specjaliści do spraw biznesu – 7,1%, technicy i tzw. średni personel – 7,1%, ro-

botnicy i rzemieślnicy – 35,7%, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń –

21,4% oraz pracownicy tzw. prac prostych – 21,4%

Miasto

Koszalin

Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń – 29,4%, pracownicy usług i sprze-

dawcy – 23,5%, pracownicy prac prostych także 23,5%, robotnicy przemysłowi

i rzemieślnicy – 11,8% oraz prawnicy i specjaliści do spraw biznesu – po 5,9%

Źródło: opracowanie własne na postawie: Sytuacja przedsiębiorców w powiatach województwa za-chodniopomorskiego, WUP w Szczecinie, Olsztyn 2009.

137

ZAKOŃCZENIE

W prezentowanym raporcie przedstawiono dwie grupy projektów realizowa-nych na potrzeby prognozowania popytu na pracę w przekroju zawodów. Pierw-sza dotyczyła projektów inicjowanych przez instytucje rządowe, a druga obej-mowała projekty najczęściej realizowane na zlecenie organów samorządowej administracji szczebla wojewódzkiego i powiatowego.

W ramach pierwszej grupy aktywnymi instytucjami były Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (wraz z jego departamentami, np. Rynku Pracy, Analiz Eko-nomicznych i Prognoz), Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, czy wcześniej działający Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę przy Rządowym Centrum Studiów Strategicznych. Dwie ostatnie instytucje dziś już nie funkcjonują (zostały zlikwidowane w ramach reorganizacji administracji rzą-dowej), ale pozostawiły bardzo bogaty dorobek naukowy. Należy go dalej uzu-pełniać i rozwijać, a jego zastosowanie w praktyce powinno przyczynić się do za-chowania poprawności merytorycznej prognozowania popytu na pracę, w tym zapotrzebowania na pracowników w przekroju zawodowym. Na szczególną uwa-gę zasługują projekty, które były zlecane przez Międzyresortowy Zespół do Pro-gnozowania Popytu na Pracę. Efektem jego działań było wykreowanie Systemu Prognozowania Popytu na Pracę w Polsce (SPPP), który miał być podstawą in-formacyjną dla podmiotów podejmujących decyzje w zakresie realizowanej i pla-nowanej polityki ekonomicznej, społecznej, w tym edukacyjnej.

Z przeprowadzonej obserwacji projektów badawczych inicjowanych przez in-stytucje rządowe wynika, że projekcją są przede wszystkim objęte dane zagrego-wane w zakresie popytu na pracę. Należy zauważyć, iż prognozy w ujęciu zawo-dowym, kwalifikacyjnym są dziedziną stosunkowo nową, ale sukcesywnie rozwijającą się w Polsce. Problem ten jest widoczny w różnych publikacjach oraz w tematach prac i projektów badawczych, o których m.in. pisaliśmy w naszym raporcie. Jest ich o wiele mniej niż prognoz o charakterze makroekonomicznym, w których projekcja procesów zachodzących na rynku pracy podejmowana jest w skali globalnego popytu na pracę, rzadziej w przekroju kwalifikacyjnym i prze-strzennym.

Warto jednak dodać, że coraz częściej dostrzegana jest potrzeba prognozowa-nia popytu na pracę w przekroju zawodów. Rola tego narzędzia jest szczególna w warunkach utrzymywania się i pogłębiania na rynku pracy niedopasowań kwa-lifikacyjnych i przestrzennych, co znajduje odzwierciedlenie m.in. w poziomie bezrobocia strukturalnego. Dlatego tak ważne jest jego stosowanie w zakresie go-spodarowania kapitałem ludzkim w skali makro, mezzoekonomicznej i mikroek-

138

onomicznej. Jego implementacja w praktyce sprzyjać powinna podejmowaniu de-cyzji o inwestowaniu w kapitał ludzki, a w rezultacie większej koordynacji mię-dzy przygotowaniem pracowników do pełnienia określonych zadań i odgrywania ról na rynku pracy a oczekiwaniami pracodawców.

Zawarte w pierwszej części naszego raportu projekty badawcze, których reali-zatorem był Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę zasłu-gują na wyróżnienie ze względu na ich zawartość merytoryczną i pionierski cha-rakter. W ich strukturze na ogół można wyróżnić dwie części. Jedna dotyczy szerokiej prezentacji metodologii, jaką wykorzystano do opracowania prognoz, a druga zawiera prognozy.

W części dotyczącej prezentacji metodologii znajdujemy obszerne informacje na temat procesu prognozowania, zastosowanych narzędzi i wyjaśnienia dotyczą-ce wyboru zastosowanej metody z podaniem jej walorów i mankamentów. Uważ-na lektura różnych opracowań, jakie powstały w ramach tych projektów, może dostarczyć wiedzy na temat prognozowania i pozwolić na jej systematyzację w tym obszarze. W projektach rządowych można wyróżnić typowe dla progno-zowania etapy. Przede wszystkim jest zdefiniowany problem objęty projekcją i szczegółowo przedstawione dane, jakie wykorzystano na potrzeby prognozowa-nia. Z przeglądu tych projektów wynika, że najczęściej ich realizatorzy korzystają z bazy Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności i innych baz tworzonych przez GUS w ramach statystyki publicznej. Informacje o pracujących są zazwy-czaj analizowane i generowane w przekroju wielkich i dużych grup zawodowych. Zejście na niższe poziomy dezagregacji wiąże się z wieloma wcześniej w raporcie sygnalizowanymi problemami, które dotyczą wystandaryzowanej klasyfikacji zawodów. Klasyfikacja opracowana przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecz-nej jest bardzo szczegółowa i nie zawsze porównywalna ze stosowaną w systemie edukacji zawodowej. Ponadto klasyfikacja ta jest sztywna, nie uwzględniono w niej nowych zawodów, a takie coraz częściej pojawiają się na rynku pracy. Powstają za-tem luki w systemie informacyjnym, które mogą zniekształcać prognozy.

Do opracowania prognoz w ramach projektów rządowych realizatorzy najczę-ściej wykorzystywali metody matematyczno-statystyczne oparte na modelach ekonometrycznych, tj. jednorównaniowe modele ekonometryczne i wielorówna-niowe. Prognozy liczby pracujących w poszczególnych wielkich czy średnich grupach zawodowych wykonano za pomocą modeli trendu – odpowiednio linio-wego lub nieliniowych – z zastosowaniem sezonowości, modelu wygładzania wykładniczego (Wintersa), modeli autoregresyjnych AR(1) lub AR(4). Warto do-dać, iż wybór modeli prognostycznych był konsekwencją analizy statystycznej badanych szeregów. W przypadku, gdy zmienna wykazywała tendencję rozwojo-wą (ewentualnie sezonowość), stosowano model trendu. Dla zmiennych o nieregu-larnych przebiegach w czasie wykorzystano model wygładzania wykładniczego. W części przypadków dodatkowo opisywano zmienność badanych szeregów pro-cesem autoregresyjnym. Dla przekroju wielkich grup zawodowych zbudowano także model wielorównaniowy o równaniach pozornie niezależnych (SUR). Umożliwia on wykonanie analiz symulacyjnych dla liczby pracujących w wiel-

139

kich grupach zawodowych przy założonych wartościach liczby pracujących ogó-łem. Przygotowanie prognozy sprowadzało się do przeprowadzenia odpowiednich czynności rachunkowych.

Prognozy w ramach projektu SPPP obejmowały kilka lat i były opracowane w trzech wariantach (optymistycznym, pesymistycznym, bazowym).

Prognozy przedstawiano w różnej formie, ale najczęściej do ich prezentacji wykorzystywano wykresy, a podstawowe wskaźniki rynku pracy systematyzowa-no w formie tabelarycznej.

Opisywany w naszym raporcie projekt na temat Systemu Prognozowania Po-pytu na Pracę (SPPP) w Polsce miał zastosowanie w kilku projektach lokalnych i samorządowych, o czym dalej. Niektóre jego elementy zaimplementowano w rozwiązaniach kolejnego projektu rządowego dotyczącego diagnozowania po-trzeb regionalnego i lokalnego rynku pracy. Jego realizatorzy wykorzystali zgro-madzoną i usystematyzowaną w ramach SPPP wiedzę metodologiczną do prezenta-cji pewnych rozwiązań, które rekomendują pracownikom wojewódzkich urzędów pracy, co szczegółowo opisano w punkcie 1.2. W tym miejscu jeszcze raz podkre-ślamy, że do prognozowania zostały zalecone metody szeregów czasowych. Rea-lizatorzy projektu uznali je za wygodne narzędzie prognozowania krótkotermi-nowego wówczas, gdy wystarczy wiedza o kształtowaniu się przyszłych wartości analizowanych zmiennych, a nie jest istotny mechanizm związany z tymi zdarze-niami. W rekomendowanych przez realizatorów projektu metodach prognozowa-nia na podstawie szeregów czasowych znalazły się metody wygładzania. Metody te zaliczane są obok ekstrapolacji zerowego rzędu do najprostszych sposobów prognozowania. W zależności od tego, jakie składowe systematyczne daje się wyodrębnić w szeregu czasowym, występują trzy warianty wygładzania wykład-niczego: Browna, Holta, Wintersa. Zastosowanie ich umożliwia wariantowe opra-cowanie prognozy, a wybór metody należy do ekspertów.

Przedstawione dwa projekty rządowe mają charakter aplikacyjny, niektóre za-warte w nich propozycje były – jak już wspomniano – wykorzystane w realizacji projektów samorządowych. Reasumując, warto jeszcze raz podkreślić, iż w rezulta-tach projektów rządowych, które przyjmowały dość często formę opracowań zwar-tych (raportu, podręcznika, monografii) ich czytelnicy mogą pogłębić swoją wiedzę z zakresu prognozowania i zastosować ją w realizacji własnych zadań zawodowych związanych z koordynacją systemu kształcenia z potrzebami rynku pracy.

Cele analizowanych projektów rządowych wpisują się w zestaw zadań, jakie są przyporządkowane ministerstwu właściwemu do spraw pracy. Niektóre naka-zują prowadzenie odpowiednich analiz rynku pracy i koordynowanie pracy pu-blicznych służb zatrudnienia. Wydaje się, że opracowania, jakie powstały w wy-niku działań podejmowanych przez Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, mogą służyć takiej koordynacji, podobnie jak podręcznik opra-cowany w ramach realizacji drugiego projektu.

Problem prognozowania popytu na pracę migrantów podjęty w kolejnym pro-jekcie rządowym (patrz pkt. 1.3) nie znalazł zastosowania do realizacji podob-

140

nych projektów na poziomie wojewódzkich i lokalnych rynków pracy. Warto jed-nak podkreślić jego walory poznawcze, szczególnie w kontekście zaproponowa-nej metodologii badania. Kwestia zatrudniania cudzoziemców na polskim rynku pracy nie jest jeszcze uwzględniana w wielu lokalnych politykach rynku pracy i stąd mniejsze zainteresowanie określonych instytucji tego typu przedsięwzię-ciami badawczymi.

Przegląd i porównanie projektów inicjowanych przez organy samorządowe wskazuje na potrzebę koordynowania prac w zakresie prognozowania na pozio-mie regionów i lokalnych rynków pracy. Problem ten jest szczególnie ważny w kontekście zadań wojewódzkich i powiatowych urzędów pracy. Jednym z nich jest opracowywanie analiz rynku pracy i badania popytu na pracę, w tym prowa-dzenie monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych

73. Warto jednak do-

dać, iż badanie popytu na pracę nie powinno być ograniczone do bieżącej jego diagnozy, co najczęściej jest dostrzegane, ale powinno mieć charakter projekcji.

Dalej przedstawimy różne podejścia do procesu prognozowania na szczeblu samorządowym. Na tym poziomie prognozowania jest on bardziej złożony i nale-ży pokazać problemy, jakie tu się pojawiają w przekroju formułowanych celów, pozyskiwanych danych, stosowanych narzędzi, okresu prognozowania i formy prezentacji prognoz.

Uwagę zwraca zróżnicowana liczba projektów, jakie były w tym obszarze te-matycznym realizowane w poszczególnych regionach. Są województwa, w któ-rych tego typu inicjatywy były dość często podejmowane, ale również możemy wskazać regiony, w których pojawiały się one rzadziej bądź w ogóle. Spostrzeże-nie to nie odnosi się do monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych, bowiem ten ze względu na obowiązujące regulacje prawne ma charakter obligato-ryjny, a więc musi być prowadzony przez wojewódzkie i powiatowe urzędy pracy w skali lokalnej i regionalnej. Efektem zalecanego przez ustawodawcę monitorin-gu powinno być opracowanie dwóch raportów. W jednym zawarta byłaby infor-macja diagnostyczna, a w drugim prognostyczna. Warto jednak dodać, iż wyróż-niona w ramach monitoringu informacja prognostyczna nie odpowiada cechom klasycznej prognozy. Pojawia się zatem pytanie, czy określone przez ustawodaw-cę zasady, procedury opracowania informacji prognostycznej nie wprowadziły pewnego chaosu pojęciowego, interpretacyjnego w samym procesie prognozowa-nia organizowanego przez publiczne służby zatrudnienia, co spowodowało znacz-ne zubożenie i ograniczenie go do przeprowadzenia odpowiedniego sondażu wśród pracodawców na temat ich potrzeb kwalifikacyjnych. Ponadto przeprowa-dzenie monitoringu w kontekście preparacji informacji prognostycznej mogło spowodować, iż urzędy pracy nie decydowały się na opracowywanie typowych prognoz, bowiem uważano, że nie ma już takiej potrzeby. Wydaje się, że przyję-cie takiej postawy mogło być wynikiem braku odpowiedniej wiedzy na temat prognozowania wśród pracowników urzędów pracy odpowiednich szczebli.

__________

73 Por art. 8,1 i art. 9.1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (DzU 2009.6.33.).

141

Z przeprowadzonych analiz wynika, że pracownicy wojewódzkich i powiato-wych urzędów pracy są świadomi konieczności prognozowania pewnych zjawisk dotyczących rynku pracy, w tym kształtowania popytu na pracę, ale nie zawsze sobie z tym radzą. Jest to dostrzegane już na poziomie monitorowania zawodów deficytowych i nadwyżkowych. Zadanie z tego obszaru, jak pokazuje praktyka, mogło sprawiać urzędom wiele problemów, o czym świadczy częste zlecanie tego typu prac instytucjom zewnętrznym.

Kolejny problem, jaki dostrzegamy, dotyczy możliwości organizacji i finan-sowania różnych działań mieszczących się w ramach procesu prognozowania. Z przeprowadzonych obserwacji wynika, że urzędy pracy starały się swoje niedo-bory kadrowe, techniczne, finansowe uzupełnić poprzez realizowanie różnych projektów, jakie mogły być finansowane z zewnętrznych źródeł, tj. Europejskiego Funduszu Społecznego. Inicjowane przez nie prace prognostyczne były elemen-tem projektów najczęściej realizowanych z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. W tym przypadku były one przede wszystkim powiązane przedsięwzię-ciami, jakie mogły być podporządkowane, wplatane w projekty, których zakres działań odpowiadał cechom priorytetu VI (VI. Rynek pracy otwarty dla wszyst-kich, Działanie 6.1. Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie, Poddziałanie 6.1.2. Wsparcie powiatowych i wojewódz-kich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji zawodowej osób bez-robotnych w regionie). Projekty w ramach tego priorytetu były zarezerwowane dla urzędów pracy szczebla wojewódzkiego i powiatowego, a ich celem było wzmoc-nienie i rozwój publicznych służb zatrudnienia. Dotyczyło to m.in. działań, jakie instytucje te podejmowały w zakresie badań i analiz dotyczących:

przewidywanej sytuacji na rynku pracy wybranych zawodów, sekto-rów/branż;

przewidywanych oczekiwań pracodawców co do pożądanych kwalifikacji i szkoleń.

Rzadziej natomiast prace prognostyczne włączano w realizację projektów, któ-rych finansowanie było możliwe z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach priorytetu VIII (Priorytet VIII. Regionalne kadry gospodarki, Działanie 8.1. Roz-wój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałanie 8.1.2. Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie). W tym przypadku pro-gnozowanie było prowadzone w szerszym kontekście i obejmowało zagregowany popyt, na tle którego starano się pokazać pewne przekroje zawodowe, najczęściej w ramach wielkich i dużych grup zawodów.

Należy podkreślić, iż dotychczas projekcje w wielu województwach sporzą-dzano sporadycznie. Tylko w ramach monitoringu zawodów deficytowych i nad-wyżkowych informacje prognostyczną opracowywano co roku.

Spośród różnych instytucji rynku pracy potrzebę prognozowania najczęściej dostrzegały tzw. obserwatoria rynku pracy (tworzone przy wojewódzkich urzę-dach pracy) finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, które doskonale sobie radzą z realizowaniem różnych projektów opłacanych z pienię-

142

dzy publicznych. Doświadczenie w obszarze zarządzania projektami wpływało na podejmowanie przez nie decyzji o realizacji innych projektów, w ramach których pojawiały się badania dotyczące projekcji popytu na pracę. W układzie prze-strzennym to regionalne obserwatoria często przyjmowały rolę podmiotu koordy-nującego prace w zakresie prognozowania popytu na pracę. One jako instytucja obserwująca, monitorująca rynek pracy zlecały wykonanie projekcji zewnętrznym instytucjom, z którymi w tym zakresie współpracowały. Wydaje się, że obserwa-toria powinny mieć charakter powszechny i być na stałe włączone w sferę insty-tucjonalnej obsługi rynku pracy – nie wiadomo, jaka będzie ich sytuacja i status po zakończonym okresie programowania, czyli po 2013 r., kiedy skończą się możliwości ich finansowania z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. W przy-szłości powinny na stałe zajmować się monitorowaniem zapotrzebowania na po-pyt na pracę w przekroju kwalifikacyjno-zawodowym, bazując na implementacji rozwiązań zawartych np. w Systemie Prognozowania Popytu na Pracę w Polsce.

Mimo iż prognozowanie popytu na pracę w przekroju zawodowym nie jest narzędziem powszechnie stosowanym przez różne instytucje rynku pracy, należy zauważyć iż są regiony, w których podejmowano próbę jego upowszechnienia. Na przykład w województwie kujawsko-pomorskim czy śląskim to z inicjatywy wojewódzkiego urzędu pracy realizowano projekty, w ramach których opracowa-no metodologię na potrzeby prognozowania. Zastosowano ją do prognozowania zapotrzebowania na kwalifikacje na lokalnych rynkach pracy w tych regionach. W województwie zachodniopomorskim natomiast funkcjonujące na tym obszarze Regionalne Obserwatorium Rynku Pracy inicjowało cykl badań w zakresie identy-fikowania potrzeb kwalifikacyjno-zawodowych pracodawców. Przykładów takich jest na pewno więcej i dowodzą one, iż dla tych instytucji informacje prognostyczne są ważnym źródłem danych, które może ułatwić im podejmowanie decyzji w ra-mach prowadzonej polityki rynku pracy. Obserwatoria mogłyby również włączyć się w upowszechnianie idei prognozowania. Na ich stronach internetowych po-winny znaleźć się informacje o tzw. dobrych praktykach w tym zakresie. Dotyczy to przede wszystkim metodologii prognozowania, szczególnie tych prognoz, które cechowały się dużym stopniem trafności i ich uwzględnienie byłoby istotne dla procesu równoważenia określonych rynków pracy.

Z analiz przeprowadzanych w ramach naszego zadania badawczego wynika, że pojęcie prognozowania jest bardzo różnie interpretowane przez realizatorów projektu czy też instytucje zlecające przeprowadzenie odpowiednich badań. Naj-częściej intuicyjnie sprowadzano je do wygenerowania informacji o potrzebach kwalifikacyjnych w odpowiedniej perspektywie czasowej. Taka interpretacja od-biega od ujmowanej w literaturze przedmiotu

74, w której czytamy, że proces pro-

__________

74 Definicje prognozowania zawarte są m.in. w takich publikacjach, jak: M. Cieślak, red., Progno-zowanie gospodarcze. Metody i zastosowanie, PWN, Warszawa 2005, s. 20; A. Zelaś, B. Pawełek, S. Wanat, Prognozowanie ekonomiczne. Teoria, przykłady, zadania, PWN, Warszawa 2003, s. 12; E. Nowak, Prognozowanie gospodarcze. Metody, modele, zastosowania, przykłady, Placet, Warszawa, 1998, s. 9; A. Filasiewicz, Prognoza, program, plan, Wiedza Powszechna, Warszawa 1977, s. 18.

143

gnostyczny opiera się na przyjętej powszechnie stosowanej metodologii progno-zowania, według której prognozę stanowi racjonalne, naukowe przewidywanie przyszłych zdarzeń. Prognozowanie różni się od innych rodzajów przewidywania, ponieważ opiera się na logicznym procesie myślowym i korzystaniu z reguł nau-ki. Jego podstawowym elementem są opinie, sądy, które:

odnoszą się do określonej przyszłości;

mogą zostać zweryfikowane w przyszłości;

są niepewne, ale akceptowalne;

mają wartość logiczną nieznaną w momencie ich formułowania.75

Bazując na tych cechach, przyjmuje się, że prognoza to sąd sformułowany z wykorzystaniem dorobku nauki, odnoszący się do określonej przyszłości, wery-fikowany empirycznie, niepewny, ale akceptowalny.

Opracowanie prognozy wymaga zastosowania odrębnych metod prognostycz-nych, często łączenia metod w celu uzyskania zadawalającego wyniku. Ogólnie metody prognostyczne można podzielić na matematyczno-statystyczne i niema-tematyczne. Do pierwszej grupy zalicza się metody oparte na modelach determi-nistycznych i ekonometrycznych, które następnie są dzielone na jednorównanio-we i wielorównaniowe modele ekonometryczne. Jednorównaniowe modele ekonometryczne obejmują klasyczne modele trendu, adaptacyjne modele trendu, modele przyczynowo-opisowe, modele autoregresyjne. Do wielorównaniowych modeli ekonometrycznych należą: modele proste, modele rekurencyjne i modele o równaniach współzależnych. Do grupy niematematycznych metod prognozo-wania, zalicza się te, które wykorzystują wiedzę ekspercką, analogię, intuicję ba-dacza, metody ankietowe.

Z przeprowadzonej analizy porównawczej wynika, że najczęściej informacje prognostyczne były przygotowywane na podstawie metod ankietowych i eksperc-kich (patrz aneks). W kilku przypadkach odnotowano wykorzystanie metod eko-nometrycznych, które umożliwiły opracowanie prognoz zgodnie z wypracowa-nymi w Polsce procedurami. Najczęściej bazowano wówczas na rozwiązaniach opracowanych w ramach realizacji projektu rządowego dotyczącego tworzenia Systemu Prognozowania Popytu na Pracę w Polsce. Zauważamy, że do realizacji projektów samorządowych, w które implementowano rozwiązania z SPPP, anga-żowano specjalistów wcześniej opracowujących projekcje na zlecenie Międzyre-sortowego Zespołu do Prognozowania Popytu na Pracę. Są to eksperci do spraw prognozowania, którzy prace badacze w tym obszarze prowadzą ciągle w ramach działalności naukowej w szkołach wyższych czy instytucjach naukowych. Taką praktykę zanotowano jednak w pojedynczych przypadkach.

Przy realizacji projektów dotyczących prognozowania popytu na pracę w prze-kroju zawodów rzadko znajdowała zastosowanie triangulacja metodologiczna (uwaga ta nie dotyczy projektów opracowanych na podstawie założeń SPPP). Je-śli ją wykorzystywano to najczęściej w obszarze stosowanych narzędzi i metod

__________

75 M. Cieślak, red., Prognozowanie…, op.cit., s. 7.

144

badawczych, w ramach których pojawiły się desk-research, badania jakościowe typu wywiady grupowe, wywiady indywidualne, badania ilościowe oparte na kwestionariuszu wywiadu. To ostatnie narzędzie było wykorzystywane do poszu-kiwania informacji na temat przyszłego zapotrzebowania na zawody, kwalifikacje i umiejętności pracowników najczęściej w perspektywie kilku miesięcy lub roku.

Zasadę triangulacji starano się wdrażać w niektórych projektach również po-przez dywersyfikowanie źródeł danych. Do prac prognostycznych najczęściej wykorzystywano dane wtórne pochodzące ze sprawozdań urzędów pracy i ze sta-tystyki publicznej odnoszącej się do badania popytu na pracę, z Badania Aktyw-ności Ekonomicznej Ludności. Dane BAEL znajdowały zastosowanie do opraco-wania prognoz opartych na modelach ekonometrycznych. Do opracowania projekcji posługiwano się również informacjami zawartymi w różnych dokumen-tach strategicznych, które nakreślały kierunek rozwoju ekonomicznego obszarów objętych predykcją. Służyły one przede wszystkim do identyfikacji branż gospo-darki, w których miały powstawać nowe miejsca pracy, a rzadziej umożliwiały powiązanie ich z zawodami, na które będzie pojawiał się popyt. Dane pierwotne na ogół pochodziły z badań ilościowych, w ramach których poszukiwano infor-macji na temat przyszłego popytu na pracę. Najczęściej do tego celu używano kwestionariusza wywiadu, który zawierał pytania na temat liczby potencjalnych miejsc pracy w przekroju zawodów w perspektywie kilku miesięcy, roku czy kil-ku lat. W pojedynczych przypadkach opracowywano prognozy długookresowe – powyżej 5 lat. Jeśli jednak były one tworzone, to zawsze za pomocą metody ma-tematycznej. Należy podkreślić, iż wykorzystywane w różnych projektach infor-macje pozwalały ich realizatorom w szerokim zakresie zdiagnozować aktualny popyt na pracę, natomiast w przypadku opracowania informacji prognostycznej pojawiały się pewne problemy.

Przyjmując horyzont czasowy za kryterium klasyfikacji prognoz można je podzielić na:

krótkoterminowe – okres prognozowania nie przekracza jednego roku,

średniookresowe – opracowywane na okres 2–5 lat,

długoterminowe – powyżej pięciu lat.

W analizowanych projektach występowały przede wszystkim prognozy krót-koterminowe, opracowywane na 6–12 miesięcy. Fakt ten można łączyć z wyko-rzystywanymi narzędziami badania, wśród których – jak już wspomniano – do-minowały badania ilościowe oparte na kwestionariuszu wywiadu. Dostarczały one informacji pierwotnych, na bazie których dokonywano wnioskowania. Bar-dzo rzadko przygotowywano prognozy długookresowe, ale występowały one w pojedynczych przypadkach – niektóre obejmowały okres 10 lub nawet 15 lat. Do ich preparacji stosowano metody matematyczne, oparte na modelach ekono-metrycznych. Częściej odnotowano projekty prognoz średniookresowych.

Zauważamy korelację między horyzontem prognozy, a rodzajem grup zawo-dów/przekrojem zawodów będących przedmiotem prognozowania. Otóż horyzont prognozy na poziomie zagregowanym (czyli wielkich i dużych grup zawodów)

145

sięgał 2020, 2025 i 2030 r., a więc kilku i kilkunastoletnich okresów prognozo-wania. Na poziomie bardziej szczegółowym, dotyczącym zawodów elementar-nych czy zawodów i specjalności okres prognozowania sięgał do kilku miesięcy, najdalej do roku.

Analizując kwestię okresu prognozowania, należy zwrócić uwagę na proble-my, jakie można dostrzec w tym przypadku. Otóż w ramach realizowanych pro-jektów dość często w celach przyjmowano dłuższy horyzont czasu dla prognoz, a następnie w trakcie realizacji badań był on skracany. Najczęściej działo się tak przy opracowaniu informacji prognostycznej na podstawie wyników badań ilo-ściowych, różnych sondaży, poprzez które zamierzano zgromadzić informacje na temat przyszłego popytu. Respondenci objęci badaniem dość często nie umieli określić, w jakich zawodach będą tworzyć nowe miejsca pracy i w jakiej skali. Najłatwiej było im oszacować potencjalny popyt w perspektywie kilku miesięcy. Konsekwencją tego było skrócenie okresu prognozy np. z dwóch lat do 6 miesię-cy. W takiej sytuacji powstaje pytanie dotyczące jakości i użyteczności informacji prognostycznej dla procesu koordynacji działań podejmowanych przez różne podmioty systemu kształcenia zawodowego ze zgłaszanym popytem na pracę w przekroju kwalifikacyjno-zawodowym. Ten krótki horyzont czasu nie pozwoli na podjęcie odpowiednich działań w systemie edukacji, przygotować właściwych programów kształcenia, zorganizować np. szkolenia, dokonać rekrutacji do prefe-rowanych kierunków szkoleń. Warto dodać, iż na podstawie przeprowadzonej ob-serwacji, nie możemy określić, w jakim stopniu opracowane prognozy były wyko-rzystane przez instytucje zajmujące się edukacją zawodową do ustalania kierunków kształcenia. W raportach dotyczących opisywanych projektów problem ten znajduje tylko odzwierciedlenie w ich celach, natomiast nie ma żadnych wzmianek na temat praktycznego wykorzystania informacji prognostycznej. Wiemy natomiast, że od-biorcami informacji prognostycznej najczęściej były różne organy władzy samorzą-dowej, urzędy pracy, kuratoria, szkoły i inne instytucje szkoleniowe.

Należy zauważyć, iż do prognozowania najczęściej korzystano z klasyfikacji zawodów i specjalności opracowanej przez Ministerstwo Pracy i Polityki Spo-łecznej. Tylko w kilku przypadkach klasyfikacja ta nie miała zastosowania (patrz tab. w aneksie).

Podstawę do charakterystyki popytu na określone zawody na rynku pracy sta-nowiła klasyfikacja zawodów i specjalności, według rozporządzenia Ministra Go-spodarki i Pracy z 8 grudnia 2004 r. (DzU nr 265, poz. 2644), która obowiązywa-ła od stycznia 2005 r. Jest to pięciopoziomowy, hierarchicznie usystematyzowany zbiór zawodów i specjalności występujących na rynku pracy, w którym pogrupo-wano poszczególne zawody i specjalności w coraz szersze kategorie oraz ustalono ich symbole i nazwy. Zawody grupowano na podstawie podobieństwa kwalifika-cji zawodowych, wymaganych do realizacji zadań danego zawodu (specjalności), z uwzględnieniem dwóch aspektów kwalifikacji: poziomu i specjalizacji. Poziom kwalifikacji potraktowano jako funkcję kompleksowości i zakresu umiejętności wynikającą ze złożoności oraz zakresu zadań i obowiązków. Specjalizację kwali-fikacji zdefiniowano natomiast przez rodzaj koniecznej wiedzy czy umiejętność

146

posługiwania się określonymi urządzeniami i narzędziami lub przez rodzaj stoso-wanych materiałów, produkowanych wyrobów albo rodzaj świadczonych usług.

Wymienione kryteria posłużyły łączeniu poszczególnych zawodów i specjalno-ści w grupy elementarne, a te w bardziej zagregowane grupy średnie, duże i wiel-kie. W efekcie struktura klasyfikacji od 2005 r. obejmowała: 10 grup wielkich, 30 grup dużych (jako wewnętrzny podział grup wielkich), 116 grup średnich (ja-ko wewnętrzny podział grup dużych) i 392 grupy elementarne (jako wewnętrzny podział grup średnich), natomiast grupy elementarne obejmują 1707 zawodów i specjalności. Tak skonstruowana klasyfikacja była najczęściej wykorzystywana przez realizatorów projektów analizowanych w naszym opracowaniu.

Należy zauważyć, iż do sporządzania prognoz metodami ekonometrycznymi realizatorzy projektów posługiwali się klasyfikacją zawodów i specjalności we-dług dużych i wielkich grup zawodów. W przypadku wielkich grup zawodów często wyłączano grupę „siły zbrojne”, co oznaczało, że prognoza dotyczyła tylko 9 grup. Koncentrując się na ogólnych zasobach popytu na pracę, realizatorzy pro-jektów najprawdopodobniej wychodzili z założenia, że im wyższy stopień agre-gacji danych, tym mniejszy błąd prognozowania. Prognozy dla głównych grup zawodów wskazują na ogół na „dobre” kierunki zmian, a dla poszczególnych za-wodów lub ich mniejszych grup dokładność jest gorsza

76.

Przygotowywane w ramach projektów samorządowych projekcje dotyczyły przede wszystkim prognozowania popytu ekspansyjnego. W ramach podejmowa-nych eksploracji nie stwierdzono badań dotyczących popytu zamiennego. Uwzględniano zatem zamierzenia i możliwości firm w zakresie zatrudnienia i two-rzenia miejsc pracy w perspektywie kliku lub kilkunastu miesięcy. Przewidywa-nie to najczęściej było oparte na wynikach sondażu lub wywiadu kwestionariu-szowego, jaki przeprowadzano wśród pracodawców funkcjonujących na danym terenie. Z treści raportów z realizacji tych projektów wynika, że zebrane informa-cje są obarczone pewnym subiektywizmem. Ponadto, jak już niejednokrotnie podkreślano, respondenci mieli problemy ze zdefiniowaniem swojego zapotrze-bowania na kwalifikacje i umiejętności. Zaobserwowano, że im dłuższy był okres prognozowania, tym częściej osoby objęte badaniem nie umiały określić swojego potencjalnego popytu na pracę w przekroju zawodów.

Informacje prognostyczne dotyczące zapotrzebowania na zawody w poszcze-gólnych projektach były opracowywane w formie tekstowej, tabelarycznej, wy-kresów. Najczęściej stosowano formę opisową i tabelaryczną. Wykresy służyły do prezentacji prognoz opracowywanych za pomocą metod matematycznych.

Z przeprowadzonych w ramach naszego opracowania analiz wynika, że istnie-je potrzeba prognozowania procesów zachodzących na rynku pracy. Jest ona spo-strzegana na poziomie krajowego, regionalnego i lokalnego rynku pracy szcze-

__________

76 Por. Przekrojowe prognozy popytu na pracę w Polsce na lata 2006–2010, Studia i Materiały, t. XV, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Po-pytu na Pracę, Warszawa 2006, s. 44.

147

gólnie w przekroju zawodów. Samo prognozowanie powinno być traktowane jako narzędzie umożliwiające trafne podejmowanie decyzji stymulujących rozwój bądź utrzymanie określonych kierunków kształcenia zawodowego. Jest ono wa-runkiem koniecznym dla poprawy funkcjonowania polskiego rynku pracy. Z tych też względów powinien być opracowany i wdrażany specjalny system. Ważne jest poprawne interpretowanie procesu prognozowania. W tym celu należy zorgani-zować odpowiednie kształcenie dla instytucji, które narzędzie to będą stosować w swojej pracy. Nie chodzi tu o przygotowanie ich do opracowania prognoz, ale o przybliżenie, wyjaśnienie idei, mechanizmu prognozowania. Jest to ważne zwłaszcza dlatego, że na rynku jest wiele instytucji oferujących w ramach swoich usług opracowanie różnych prognoz.

Najważniejsze jest jednak rozwijanie i upowszechnianie dorobku, jaki został wypracowany przez Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pra-cę. Obserwujemy duże zainteresowanie nim wśród różnych instytucji rynku pra-cy. W Polsce brakuje organu, który w ramach rozwiązań instytucjonalnych peł-niłby funkcję koordynatora prac podejmowanych w tym obszarze. Istnieje konieczność krajowej harmonizacji działań prognostycznych w zakresie stosowa-nych modeli, metod, źródeł danych. Powołanie i funkcjonowanie takiej jednostki sprzyjałoby rozwojowi prac w zakresie prognozowania jakościowego popytu na pracę, a przede wszystkim przyczyniłoby się do poprawy jakości wypracowanych prognoz jako ważnego narzędzia podejmowania decyzji w zakresie prowadzenia aktywnej polityki rynku pracy i inspirowania zmian w polityce edukacyjnej, w tym w systemie kształcenia i szkolenia.

148

BIBLIOGRAFIA

Anacka M., Doktorska A., Gołos A., Grobelna A., Kowalska K., Malczyk J., Ma-liszewska A., Szczerbacz K., Zaczkiewicz J. (2010), Od diagnozy do progno-zy – potrzeby gospodarki a jakość kapitału ludzkiego w województwie święto-krzyskim. Raport końcowy, WUP w Kielcach, Kielce.

Analiza aktualnej sytuacji, trendów rozwojowych i prognoza zmian społeczno- -gospodarczych w województwie lubelskim. Katalog mechanizmów prorozwojo-wych – koncepcja procesu zarządzania zmianą gospodarczą w regionie (2009), Urząd Marszałkowski w Lublinie, Instytut Badań i Analiz, Lublin.

Badanie rynku pracy powiatu łaskiego. Raport z badania (2008), opracowanie na zlecenie Powiatowego Urzędu Pracy w Łasku, INTERACTIVE Agencja Ko-munikacji Marketingowej, Kraków.

Badanie świętochłowickiego rynku pracy w latach 2010–2015 – badanie wśród pracodawców, www.pup-swietochlowice.pl/projekt-badawczy/.

Bartkiewicz P., Krajewska A., Magda I., Nazarczuk J. M., Pelle D. (2010), War-mia i Mazury 2020. Jaka droga do rozwoju?, IBS, Olsztyn.

Błędowski P., Kubicki P., Bojadżijewa-Wesołowska K., Fedorczuk M. (2009), Stan i prognoza rozwoju województwa zachodniopomorskiego, WUP w Szczecinie, Szczecin.

Bukowski M., red. (2010), Zmiana technologiczna na polskim rynku pracy Mini-sterstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, www.mpips.gov.pl.

Cieślak M., red. (2005), Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowanie, PWN, Warszawa.

Czesla A., red. (2011), Zawody deficytowe i nadwyżkowe w województwie lubelskim – analiza i prognoza na lata 2011–2012. Raport z badania, WUP w Lublinie, Lubelskie Obserwatorium Rynku Pracy, Genral Project Sp. z o.o., Olsztyn.

Dąbrowska W., Górna-Kubacka A., Kalemba-Fludra I. (2011), Bezrobocie ab-solwentów wybranych zasadniczych szkół zawodowych w województwie wiel-kopolskim. Uwarunkowania i możliwości poprawy sytuacji, WUP, Poznań.

Diagnoza dostosowania umiejętności i kwalifikacji zawodowych do wymogów lu-buskiego rynku pracy. Analiza wyników badania pracodawców z wojewódz-twa lubuskiego (2006), WUP w Zielonej Górze, ASM Centrum Badan i Ana-liz Rynku Sp. z o.o., Kutno.

Diagnoza potrzeb zatrudnieniowych i rozwojowych strzeleckich pracodawców. Raport z badania (2006), PUP w Strzelcach Opolskich, Agencja Badań Ryn-ku Opinia, Warszawa.

149

Dłubak T., Kulka P., Sroga K., Turek W. (2007), Barometr Lokalnych Rynków Pracy. Opolski rynek pracy okiem przedsiębiorców kwiecień 2005 – grudzień 2006, Starostwo Powiatowe w Namysłowie, Namysłów.

Dopasowanie zasobów ludzkich do rozwoju turystyki – trendy rozwojowe i zmiany na rynku pracy województwa wielkopolskiego. Raport z przebiegu badań wraz z wnioskami pobadawczymi (2010), ADVANCE, Poznań.

Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wielkopolskim, ich przewidywany wpływ na profil działalności przedsiębiorstw oraz kształt re-gionalnego rynku pracy. Streszczenie (2009), WUP, Poznań.

Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wielkopolskim, ich przewidywany wpływ na profil działalności przedsiębiorstw oraz kształt re-gionalnego rynku pracy, Raport końcowy, t. I. Raport diagnostyczny wraz z ekspertyzą (2009), WUP, Poznań.

Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wielkopolskim, ich przewidywany wpływ na profil działalności przedsiębiorstw oraz kształt re-gionalnego rynku pracy. Raport końcowy, t. II. Załączniki do Raportu diagno-stycznego wraz z ekspertyzą (2009), WUP, Poznań.

Filasiewicz A. (1977), Prognoza, program, plan, Wiedza Powszechna, Warszawa.

Filipek M., red. (2009), Kompleksowa i prognostyczna informacja o warszawskim rynku pracy, Urząd Pracy m.st. Warszawy, Warszawa.

Gajdos A., Kusideł E. (2007), Prognoza zatrudnienia i zapotrzebowania na okre-ślone zawody w województwie dolnośląskim oraz lista zawodów, ASM, Kutno.

Jakość Kapitału Społecznego. Prognoza zapotrzebowania na określone zawody i lista rankingowa zawodów (2006), ASM Centrum Badań i Analiz Rynku, Kutno.

Kamiński P., Kamiński M. (2010), Publikacja podsumowująca wyniki badań ilo-ściowych zrealizowanych w ramach projektu kształcenie ustawiczne przepustką do kariery monitoring popytu na pracę w podregionie ełckim na potrzeby insty-tucji kształcenia ustawicznego, Krośnieńska Oficyna Wydawnicza Sp. z o.o., Kraków.

Krajewska A., Magda I., Nazarczuk J., Pelle D., Sobiech I. (2009), Analiza kondycji oraz kierunków rozwoju sektora MSP w województwie warmińsko-mazurskim, IBS, Olsztyn.

Krajewska A., Magda I., Nazarczuk J., Pelle D. (2009), Analiza zmian w otoczeniu makroekonomicznym województwa warmińsko-mazurskiego w latach 1995–2008, IBS, Olsztyn.

Kryńska E., red., Arendt Ł., Kukulak-Dolata I., Poliwczak I., Sobocka-Szczapa H. (2010), Podręcznik użytkownika metod, narzędzi i procedur prognozowania, zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejętności na regionalnym i lokalnym rynku pracy. Podręcznik dla urzędów pracy, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa.

Kryńska E., red. (2007), Regionalny system koordynacji rynku pracy wojewódz-twa mazowieckiego. Praca – Zatrudnienie – Szkolenie, Studia i Materiały, t. I,

150

Syntezy ekspertyz, Instytut Organizacji i Zarządzania ORGMASZ, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa.

Kryńska E., (red.), Kwiatkowski E., Kucharski L. (2010), Prognoza podaży i po-pytu na pracę w województwie podlaskim, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych w Warszawie, Białystok – Warszawa.

Kupczyk T., red. (2006), Audyt ofert pracy, zapotrzebowanie na kwalifikacje i szkolenia na Dolnym Śląsku, Politechnika Wrocławska, Centrum Kształcenia Ustawicznego, Wrocław.

Kusideł E. (2004), Prognozowanie popytu na pracę – przegląd metodologii w świetle ekspertyz przeprowadzonych przez Międzyresortowy Zespół do Pro-gnozowania Popytu na Pracę w latach 1999–2002, w: System prognozowania popytu na prace w Polsce, część II, Studia i Materiały, t. XII, lipiec, Warszawa.

Mapa monitorująca szanse na pracę absolwentów ponadgimnazjalnych szkół za-wodowych województwa świętokrzyskiego (MMSP) (2006), Centrum Doradz-twa Strategicznego, Kraków, http://www.cds.krakow.pl/raporty,173.html.

Mącik R., Romejko B., Konefał K. (2010), Lubelskie Obserwatorium Gospodar-cze. Aktualne treny rozwojowe i prognozowane zmiany, EUROPERSPEK-TYWA, Lublin.

Majchrowicz E., Gajdos A. (2006), Europejski System Prognozowania sytuacji na rynku pracy – doświadczenia i plany, w: Przekrojowe prognozy popytu na prace w Polsce na lata 2006–2010, Studia i Materiały, t. XV, Rządowe Cen-trum Studiów Strategicznych, Międzyresortowy zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, Warszawa.

Matuszka J., red., Baron-Puda M., Frycz M., Kłóska I., Sobiecka E. (2006), Ana-liza i prognozowanie rozwoju rynku pracy w regionie bielskim, Wydawnictwo Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała.

Metodologia badania pracodawców na lokalnym rynku pracy. Badanie realizowane przez urzędy pracy w województwie kujawsko-pomorskim (2010), WUP w Toruniu, Toruń.

Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie kujawsko- -pomorskim w 2009 roku – część prognostyczna (2010), WUP w Toruniu, Toruń.

Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie kujawsko- -pomorskim w 2007 roku, cz. II (2010), WUP w Toruniu, Toruń.

Nowak E. (1998), Prognozowanie gospodarcze. Metody, modele, zastosowania, przykłady, Placet, Warszawa.

Obserwatorium lubelskiego rynku pracy (2010), EUROPERSPEKTYWA, Lublin.

Oczekiwania względem pracowników i prognoza przyjęć do pracy – postawy pra-codawców z terenu województwa świętokrzyskiego wobec problemów zatrud-nienia absolwentów szkół o profilu zawodowym. Raport z badań pracodaw-ców FGI (2006), Centrum Doradztwa Strategicznego, Kraków, http://www.cds.krakow.pl/raporty,173.html.

151

Ostrowiecki rynek pracy okiem przedsiębiorców. Raport z realizacji I fazy badania (2008), Warszawa, http://www.darekgalezia.com/pup/pliki/efs/raport_2008.pdf.

Perspektywiczne zapotrzebowanie na kadry kwalifikowane w Wielkopolsce wykształ-cone na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej, technikum, szkoły policealnej, kolegium, WUP, Poznań http://www.wup.poznan.pl/att/polityka/opracowania/ Perspektywiczne_zapotrzebowanie_na_kadry_2007-2010.pdf.

Piotrowska-Piątek A. red. (2009), Analiza kierunków rozwoju wiedzy w regionie świętokrzyskim – raport z realizacji zadania, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach, Kielce.

Plany zatrudnieniowe i potencjał pracowniczy zachodniopomorskich pracodaw-ców (2010), WUP w Szczecinie, Szczecin.

Podlaska mapa zawodów i kwalifikacji. Analiza popytu i podaży pracy w woje-wództwie podlaskim w ujęciu regionalnym i lokalnym (2010), Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok.

Polityka migracyjna oraz rozwiązania dotyczące dostępu cudzoziemców do rynku pracy. Raport o rozwiązaniach przyjętych w wybranych państwach Unii Eu-ropejskiej, www.crzl.gov.pl/publikacje.

Popyt i podaż pracy – diagnoza rynku pracy województwa podlaskiego (2005), Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Uniwersytet Białostocki, Białystok.

Procesy zmian w kluczowych branżach regionu. Raport z badania (2010), WUP w Szczecinie, Szczecin.

Prognoza zatrudnienia w wybranych sektorach oraz branżach w województwie warmińsko-mazurskim, http://www.up.gov.pl/index.php?id=188&L=0.

Prognoza popytu na pracę wśród kobiet i mężczyzn w województwie lubelskim (2011), 4P Research Mix Sp. z o.o, Warszawa.

Prognozy zatrudnienia wśród kobiet i mężczyzn w poszczególnych powiatach wo-jewództwa lubelskiego w podziale na wiek (2011), 4P Research Mix Sp. z o.o, Warszawa.

Przekrojowe prognozy popytu na pracę w Polsce na lata 2006–2010 (2006), Stu-dia i Materiały, t. XV, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Międzyre-sortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, Warszawa.

Przeprowadzenie badań nt. systemów imigracji różnych grup migranckich oraz dopuszczenia ich do polskiego rynku pracy, np.: osób wysoko wykwalifikowa-nych; zagranicznych studentów polskich uczelni; studentów szkół zagranicz-nych odbywających praktykę/staż w Polsce; pracowników delegowanych przez firmy zagraniczne; pracowników tymczasowych z państw sąsiadują-cych”, umowa CRZL WPM/1.11./1.08? Uniwersytet Warszawski, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych, Instytut Polityki Społecznej, Warszawa www.ips.uw.ed.pl.

Rakowska K. (2009), Diagnozowanie zapotrzebowania na kwalifikacje i umiejęt-ności na regionalnym rynku pracy – współpraca urzędów pracy z pracodaw-cami i innymi partnerami rynku pracy, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa.

152

Raport ostrowiecki rynek pracy okiem przedsiębiorców (2009), Warszawa, http://www.pup.ostrowiec.pl/pliki/Porednictwo_pracy/efs/raport.pdf.

Raport z badania lokalnego rynku pracy w podmiotach z sektora MŚP (2009), Cieszyński Barometr Rozwoju Gospodarczego, INTERACTIVE Agencja Komunikacji Marketingowej, Kraków.

Roszkowska S. (2011), Prognozy popytu na pracę w województwie mazowieckim do 2013 r., w: E. Kryńska, red., Rozwój zasobów ludzkich i miejsc pracy na Mazowszu. Uwarunkowania społeczno-gospodarcze, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa.

Rynek pracy w powiecie szczycieńskim. Badanie potrzeb i oczekiwań pracodaw-ców. Raport końcowy (2009), PUP w Szczytnie, Poznań.

Rynek pracy – potrzebne zawody na Lubelszczyźnie. Raport z badań (2010), Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego, Chełm.

Sołdra-Gwiżdż T., Szczygielski K. (2009), Praktyka czyni mistrza. Społeczne konteksty szkolnictwa zawodowego, Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu, Stowarzyszenie Instytut Śląski, Opole.

Sondaż pracodawców województwa kujawsko-pomorskiego. Diagnoza zapotrzebowa-nia na pracowników w wymiarze kwalifikacyjno-zawodowym (2010), WUP w To-runiu, Toruń.

Suchecki B. (2004), SPPP jako system informacyjny, w: System prognozowania popytu na prace w Polsce, część II, Studia i Materiały, t. XII, lipiec, Warszawa.

Stan i prognoza rozwoju gospodarczego województwa zachodniopomorskiego (2008), WUP w Szczecinie, Szczecin.

Sytuacja przedsiębiorców w powiatach województwa zachodniopomorskiego (2009), WUP w Szczecinie, Olsztyn.

Sytuacja i oczekiwania pracodawców w powiatach województwa zachodniopo-morskiego. Przewidywanie oczekiwań pracodawców odnośnie pożądanych kwalifikacji, kompetencji i usług szkoleniowych. Profile demograficzno- -zawodowe pracowników w województwie zachodniopomorskim (2010), WUP w Szczecinie, Szczecin.

Sytuacja na śląskim rynku pracy. Analiza dotychczasowych tendencji oraz pro-gnoz (wyniki badań diagnostycznych i prognostycznych) (2010), WUP w Ka-towicach, Katowice.

Sztanderska U. (1999), Metoda przepływów – zastosowanie w prognozowaniu popytu na pracę w przekroju zawodowym, Rządowe Centrum Studiów Strate-gicznych, Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, Stu-dia i Materiały, t. II, grudzień, Warszawa.

Śledź D., red., Inwestycja w kwalifikacje. Badania rynku pracy w Powiecie Bra-niewskim, PUP w Braniewie, Instytut Badań i Analiz GRUPA OSB.

Śliz A., Kalski M. (2010), Edukacja formalna osób dorosłych w województwie opolskim, część 1, Uczyć się bez granic. Raport z badań, „Śląsk” Wydawnic-two Naukowe, Katowice-Opole.

153

Świeczewska I., Gajdos A., Dębowski P., Grzegorzewska A., Kutyło Ł., Okupska K., Skrzyński M., Walczak M., Wójcik P. (2010), Aktualny i przyszły profil gospodarczy województwa pomorskiego, ASM, styczeń, Kutno.

Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (DzU 2009.6.33).

Welfe W. (1999), Rekomendacje dotyczące zastosowania modeli gospodarki naro-dowej w systemach prognozowania popytu na pracę. Modele zatrudnienia w symulacyjnych makroekonomicznych modelach jako podstawa prognozowa-nia, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę, Studia i Materiały, t. II, grudzień, Warszawa.

Wiedza PLUS 2 (2007), Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław.

Wielowariantowa, średniookresowa prognoza popytu na pracę najemną w Polsce w przekroju 369 grup zawodowych (2000), Studia i Materiały, t. IV, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Międzyresortowy Zespół do Prognozowa-nia Popytu na Pracę, Warszawa.

Witkowski J., red. (2005), Rynek pracy w województwie łódzkim. Specyfika i uwa-runkowania, ARTPRESS, Inowrocław.

Zeliaś A. (1997), Prognozowanie ekonomiczne, PWE, Warszawa.

Zeliaś A., red. (1999), Teoria prognozy, PWN, Warszawa.

Zeliaś A., Pawełek B., Wanat S. (2003), Prognozowanie ekonomiczne. Teoria, przykłady, zadania, PWN, Warszawa.

Żurawska J. (2009), Badania potrzeb pracodawców w kontekście oferty systemu edukacji na poziomie średnim i wyższym, Wyższa Szkoła Zarządzania i Ad-ministracji w Opolu, Opole.

154

Aneks

Tabela 1

Rządowe i samorządowe projekty dotyczące prognozowania zatrudnienia według zawodów w Polsce

Lp. Tytuł raportu Tytuł projektu

Horyzont

czasowy prognozy

(roczna, pię-

cioletnia itp.)

Metody prognozowania

Struktura grup

zawodowych (wielkie, duże, elementarne

grupy zawodowe itd.)

Forma prezenta-

cji informacji prognostycznych (wykresy, tabele,

liczby, zestawie-nie itp.)

1 Wielowariantowa, średniookresowa pro-gnoza popytu na pracę najemną w Polsce w przekroju 369 grup zawodowych na lata 1999–2005;

Szacunek Zapotrzebo-wania na Główne Gru-py Zawodów do 2010 r.

Prognoza liczby pracu-jących według wiel-kich i średnich grup zawodowych na lata 2006–2010

System prognozowania popytu na pracę w Pol-sce

Długookre-sowa – 7 lat

Średniookre-sowa

Długookre-sowa

Metody matematyczne

Metody matematyczne; Metoda przepływów –Inflow-Outflow Analysis (IOA)

Metody matematyczne; Modele trendu z zasto-sowaniem sezonowości, model wygładzania wy-kładniczego (Wintersa; modele autoregresyjne AR(1), AR($); model wielorównaniowy o rów-naniach pozornie nieza-leżnych (SUR)

Elementarne gru-py zawodów

Średnie grupy zawodów (104)

10 wielkich, 30 dużych i 116 średnich grup za-wodowych

Zestawienia tabe-laryczne,

opis

Zestawienia tabe-laryczne,

opis

Zestawienia tabe-laryczne, wykre-sy, opis

155

Lp. Tytuł raportu Tytuł projektu

Horyzont

czasowy prognozy

(roczna, pię-cioletnia

itp.)

Metody

prognozowania

Struktura grup

zawodowych (wielkie, duże,

elementarne grupy zawodowe

itd.)

Forma prezenta-

cji informacji prognostycznych

(wykresy, tabele, liczby, zestawie-

nie itp.)

2 Diagnozowanie zapo-trzebowania na kwali-fikacje i umiejętności na regionalnym i lo-kalnym rynku pracy

Diagnozowanie zapo-trzebowania na kwali-fikacje i umiejętności na regionalnym i lo-kalnym rynku pracy – współpraca urzędów pracy z pracodawcami i innymi partnerami rynku pracy

Krótkookre-sowa – 12 miesięcy

Badania jakościowe, metody matematyczne, metody szeregów cza-sowych w tym metody Browna, Holta, Wintersa

Wielkie i duże grupy zawodów

Zestawienie tabe-laryczne, wykresy

3 Systemy imigracji róż-nych grup migranckich oraz dopuszczenia ich do polskiego rynku pracy

Systemy imigracji róż-nych grup migranckich oraz dopuszczenia ich do polskiego rynku pracy

Średnio- i długookre-sowa – 5, 10 i 15 lat

Model strukturalny kla-sy DSGE

Brak wyróżnienia w metodologii zawody i specjal-ności

Zestawienia tabe-laryczne

4 Prognoza zatrudnienia i zapotrzebowania na określone zawody w województwie dol-nośląskim oraz lista zawodów

WIEDZA PLUS 2 Prognoza długookre-sowa – na la-ta 2006–2010

Metody matematyczne – modele trendu (linio-wego lub nieliniowych) z uwzględnieniem se-zonowości oraz modele wygładzania wykładni-czego (Wintersa) i mo-dele autoregresyjne AR(1), AR(4)

Duże grupy za-wodów

Opis, zestawienia tabelaryczne, wy-kresy

5 Prognozy sytuacji na rynku edukacyjnym i rynku pracy w mia-stach województwa dolnośląskiego

Kwalifikacje dla gospo-darki – program rozwo-jowy szkolnictwa zawo-dowego poprzez dostosowanie oferty do potrzeb sektora usług

Prognoza długookre-sowa

Metody matematyczne oparte na szeregach czasowych min. VAR, ARIMA, ARIMAX

46 Zawodów i specjalności właściwych dla sektora usług

Opis, zestawienia tabelaryczne

156

Lp. Tytuł raportu Tytuł projektu

Horyzont

czasowy prognozy

(roczna, pię-cioletnia

itp.)

Metody

prognozowania

Struktura grup

zawodowych (wielkie, duże,

elementarne grupy zawodowe

itd.)

Forma prezenta-

cji informacji prognostycznych

(wykresy, tabele, liczby, zestawie-

nie itp.)

6 Prognoza liczby pracu-jących według wiel-kich i dużych grup zawodowych w woje-wództwie dolnośląskim na lata 2006–2011

Audyt ofert pracy za-potrzebowanie na kwa-lifikacje i szkolenia na Dolnym Śląsku

Prognoza długookre-sowa

Metody matematyczne, wykorzystano System Analiz i Prognoz (www.sap.uni.lodz.pl), pakietu SORIftEC oraz arkusz kalkulacyjnego MS Excel.

Zastosowano modele trendu (odpowiednio liniowego lub nieli-niowych) z zastoso-waniem sezonowości, modeli wygładzania wykładniczego (Win-tersa); modeli autore-gresyjnych AR(1) lub AR(4)

Wielkie i duże grupy zawodów

Zestawienia tabe-laryczne, opis, wykresy

7 Monitoring zawodów deficytowych i nad-wyżkowych w woje-wództwie kujawsko- -pomorskim w 2009 r. – część prognostyczna

Monitoring regional-nego rynku pracy

Krótkookre-sowa, kilka miesięcy

Analiza danych GUS, danych SIO, danych MPiPS, aplikacja Moni-toring Zawodów w sys-temie PULS

Wielkie grupy zawodowe oraz zawody i specjal-ności (kody 6-cyfrowe)

Zestawienia tabe-laryczne, wykre-sy, opis

8 Monitoring zawodów deficytowych i nad-wyżkowych w woje-wództwie kujawsko- -pomorskim w 2007 r. – cz. II

Monitoring regional-nego rynku pracy

Krótkookre-sowa, kilka miesięcy

Analiza danych PUP, danych GUS, SIO, kwestionariusz wywia-du PAPI

Zawody i specjal-ności według ko-dów 6-cyfrowych

Tabele, opis

157

Lp. Tytuł raportu Tytuł projektu

Horyzont

czasowy prognozy

(roczna, pię-cioletnia

itp.)

Metody

prognozowania

Struktura grup

zawodowych (wielkie, duże,

elementarne grupy zawodowe

itd.)

Forma prezenta-

cji informacji prognostycznych

(wykresy, tabele, liczby, zestawie-

nie itp.)

9 Sondaż pracodawców województwa kujaw-sko-pomorskiego. Dia-gnoza zapotrzebowania na pracowników w wymiarze kwalifika-cyjno-zawodowym

Sondaż pracodawców województwa kujaw-sko-pomorskiego

Krótkookre-sowa, kilka miesięcy

Analiza danych; sondaż pracodawców, kwestio-nariusz ankiety

Wielkie grupy zawodów i zawo-dy i specjalności (wg kodów 6-cyfrowych)

Tabele, opis

10 Metodologia badania pracodawców na lo-kalnym rynku pracy. Badanie realizowane przez urzędy pracy w województwie ku-jawsko-pomorskim

Monitoring regional-nego rynku pracy

Krótkookre-sowa, kilka miesięcy

Analiza danych; ankieta wśród pracodawców, kwestionariusz wywiadu

Wielkie grupy zawodów i zawo-dy i specjalności (wg kodów 6-cyfrowych)

Opis

11 Analiza aktualnej sytuacji trendów rozwojowych i prognoza zmian spo-łeczno-gospodarczych w województwie lubel-skim. Katalog mechani-zmów prorozwojowych – koncepcja procesu za-rządzania zmianą go-spodarcza w regionie

Badania i analizy po-tencjału gospodarczego regionu w kontekście strategicznych dziedzin rozwoju województwa

Krótkookre-sowa

Analiza wyników badań IDI, CATI, analiza da-nych GUS, BAEL, ana-liza programów i do-kumentów rządowych i samorządowych; me-toda funkcji trendu

Wielkie grupy zawodów (wg ko-du 1-cyfrowego) duże grupy zawo-dów (kody 2-cyfrowe)

Opis

158

Lp. Tytuł raportu Tytuł projektu

Horyzont

czasowy prognozy

(roczna, pię-cioletnia

itp.)

Metody

prognozowania

Struktura grup

zawodowych (wielkie, duże,

elementarne grupy zawodowe

itd.)

Forma prezenta-

cji informacji prognostycznych

(wykresy, tabele, liczby, zestawie-

nie itp.)

12 Prognoza popytu na pracę wśród kobiet i mężczyzn w woje-wództwie lubelskim

Aktywna polityka za-trudnienia – analizy, prognozy i rekomenda-cje dotyczące rynku pracy województwa lubelskiego

Długookre-sowa do roku 2025

Analiza danych GUS, BDL, dokumentów stra-tegicznych; techniki mo-delowania i prognozowa-nia szeregów czasowych, m.in. VAR, VEqCM, ARIMA, ARIMAX, me-toda długookresowego prognozowania na pod-stawie ultrakrótkich sze-regów czasowych

Prognoza obej-mowała sektory gospodarki

Opis, wykresy

13 Prognozy zatrudnienia wśród kobiet i męż-czyzn w poszczegól-nych powiatach woje-wództwa lubelskiego w podziale na wiek

Aktywna polityka za-trudnienia – analizy, prognozy i rekomenda-cje dotyczące rynku pracy województwa lubelskiego

Perspektywa krótkookre-sowa 2010–2015

Perspektywa długookre-sowa do 2025

Analiza danych GUS, BDL, dokumentów strate-gicznych; techniki mode-lowania i prognozowania szeregów czasowych, m.in. VAR, VEqCM, ARIMA, ARIMAX, me-toda długookresowego prognozowania na pod-stawie ultrakrótkich szere-gów czasowych

Wielkie grupy zawodów

Tabele, wykresy

14 Badanie lokalnego rynku pracy w powiecie ryckim pod kątem potrzeb szko-leniowych osób bezrobot-nych oraz przedsiębiorców zainteresowanych zatrud-nieniem osób posiadają-cych określone kwalifika-cje zawodowe

Nasz profesjonalizm – twoim sukcesem

Krótkookre-sowa – 12 miesięcy

Analiza wyników badań przeprowadzonych me-todami PAPI i IDI

Zawody i specjal-ności

Tabele, opis

159

Lp. Tytuł raportu Tytuł projektu

Horyzont

czasowy prognozy

(roczna, pię-cioletnia

itp.)

Metody

prognozowania

Struktura grup

zawodowych (wielkie, duże,

elementarne grupy zawodowe

itd.)

Forma prezenta-

cji informacji prognostycznych

(wykresy, tabele, liczby, zestawie-

nie itp.)

15 Lubelskie Obserwato-rium Gospodarcze. Ak-tualne trendy i progno-zowane zmiany

Lubelskie Obserwato-rium Gospodarcze

Krótkookre-sowa

Analiza wyników badań PAPI, analiza danych statystycznych LUS, WUP (monitoring za-wodów deficytowych i nadwyżkowych

Zawody według kodów 3-cyfrowych i za-wody według ko-dów 6-cyfrowych

Tabele, opis

16 Obserwatorium Lubel-skiego Rynku Pracy

Obserwatorium Lubel-skiego Rynku Pracy

Krótkookre-sowa – 12 miesięcy

Analiza wyników badań PAPI, metody ekstrapo-lacji

Wielkie grupy zawodowe (1-cyfrowe) oraz zawody i specjal-ności, nie posłu-giwano się jednak wiernie klasyfi-kacją zawodów i specjalności

Tabele, opis

17 Rynek pracy – po-trzebne zawody na Lubelszczyźnie

Rynek pracy – po-trzebne zawody na Lu-belszczyźnie

Okres 5 lat, w podziale na trzy okresy: 2009–2010, 2011–2012 i 2013–2015

Analiza wyników badań PAPI (kwestionariusz ustrukturyzowany), za-leżności badano za po-mocą współczynnika korelacji Spearmana, test niezależności chi-kwadrat oraz współczynniki zależno-ści (np. wielodzielczo-ści i V Cramera)

Zawody po-wszechnie uży-wane, ale nie oparte na klasyfi-kacji opracowanej przez MPiPS

Opis, tabele

160

Lp. Tytuł raportu Tytuł projektu

Horyzont

czasowy prognozy

(roczna, pię-cioletnia

itp.)

Metody

prognozowania

Struktura grup

zawodowych (wielkie, duże,

elementarne grupy zawodowe

itd.)

Forma prezenta-

cji informacji prognostycznych

(wykresy, tabele, liczby, zestawie-

nie itp.)

18 Ranking zawodów defi-cytowych i nadwyżko-wych w województwie lubuskim, część II pro-gnostyczna „Absolwenci a popyt na pracę”

Monitoring regional-nego rynku pracy

Krótkookre-sowe – kilka miesięcy

Na podstawie szacun-ków Systemu Informa-cji Oświatowej MEN

Zawody i specjal-ności

Opis, tabele

19 Diagnoza dostosowa-nia umiejętności i kwa-lifikacji zawodowych do wymogów lubu-skiego rynku pracy

Diagnoza dostosowa-nia umiejętności i kwa-lifikacji zawodowych do wymogów lubu-skiego rynku pracy

Krótkookre-sowa

Analiza wyników badań PAPI

Wielkie grupy zawodów

Opis, tabele

20 Badanie rynku pracy powiatu łaskiego

IMPULS Krótkookre-sowa – 12 miesięcy

Metody ankietowe oparte na wywiadzie kwestionariuszowym

Wielkie grupy zawodów i zawo-dy i specjalności

Opis, tabele

21 Profesjonalny partner na rynku pracy

Profesjonalny partner na rynku pracy

Średniookre-sowa – 2008–2010

Metody ankietowe oparte na wywiadzie kwestionariuszowym wspomaganym kompu-terowo (CATI)

Zawody podsta-wowe – występują-ce w potocznym użyciu – w meto-dologii brak wska-zania klasyfikacji

Opis, tabele

22 Perspektywy opoczyń-skiego rynku pracy

Perspektywy opoczyń-skiego rynku pracy

Krótkookre-sowa – 12 miesięcy

Metody ankietowe oparte na wywiadzie kwestionariuszowym

Zawody i specjal-ności

Opis tabele

23 Wzmocnienie publicz-nych służb zatrudnie-nia oraz analiza i pro-gnozowanie rozwoju rynku pracy w powie-cie pajęczyńskim

Wzmocnienie publicz-nych służb zatrudnie-nia oraz analiza i pro-gnozowanie rozwoju rynku pracy w powie-cie pajęczyńskim

Krótkookre-sowa – 12 miesięcy

Metody ankietowe oparte na wywiadzie kwestionariuszowym

Wielkie grupy zawodów

Opis i tabele

161

Lp. Tytuł raportu Tytuł projektu

Horyzont

czasowy prognozy

(roczna, pię-cioletnia

itp.)

Metody

prognozowania

Struktura grup

zawodowych (wielkie, duże,

elementarne grupy zawodowe

itd.)

Forma prezenta-

cji informacji prognostycznych

(wykresy, tabele, liczby, zestawie-

nie itp.)

24 Prognoza zatrudnienia wg sekcji EKD i w po-dziale na działy gospo-darcze. Lista najbar-dziej poszukiwanych zawodów oraz wytycz-ne dla systemu eduka-cji

Analiza lokalnego ryn-ku pracy. Diagnoza zawodów

Długookre-sowa – 2006–2011

Metody matematyczne. Zastosowano modele trendu (odpowiednio liniowego lub nieli-niowych) z zastosowa-niem sezonowości; modeli wygładzania wykładniczego (Winter-sa); modeli autoregresyj-nych AR(1) lub AR(4)

Wielkie i duże grupy zawodów

Tabele, wykresy, opis

25 Prognoza popytu na pracę w województwie mazowieckim do roku 2010

Regionalny system ko-ordynacji rynku pracy województwa mazo-wieckiego PRACA – ZATRUDNIENIE – SZKOLENIE

Długookre-sowa

Metody matematyczne, modele trendu (linio-wego i nieliniowego) z sezonowością, modele wygładzania wykładni-czego oraz modele au-toregresyjne

Wielki i duże grupy zawodów

Wykresy opis

26 Prognozy popytu na pracę w województwie mazowieckim do 2013 r.

Badanie trendów spo-łeczno-gospodarczych oraz opracowanie pro-gnozy zmian zasobów pracy Mazowsza do 2013 r.

Średniookre-sowa – 2010–2013

Metody ekstrapolacji, w szczególności metoda Wintersa

Prognozy doty-czyły m.in. liczby pracujących nie były opracowane w przekroju za-wodów

Tabele, opis, wy-kresy

27 Kompleksowa i pro-gnostyczna informacja o warszawskim rynku pracy

Kompleksowa i pro-gnostyczna informacja o warszawskim rynku pracy

Długookre-sowa – 7 lat

Metody ankietowe Zawody i specjal-ności

Tabele, opis

162

Lp. Tytuł raportu Tytuł projektu

Horyzont

czasowy prognozy

(roczna, pię-cioletnia

itp.)

Metody

prognozowania

Struktura grup

zawodowych (wielkie, duże,

elementarne grupy zawodowe

itd.)

Forma prezenta-

cji informacji prognostycznych

(wykresy, tabele, liczby, zestawie-

nie itp.)

28 Barometr Lokalnych Rynków Pracy. Opolski rynek pracy okiem przedsiębiorców kwie-cień 2005–grudzień 2006

Barometr Lokalnych Rynków Pracy

Krótkookre-sowe – 6 miesięcy

Metody ankietowe Zawody oparte na kodach 3-cyfrowych

Tabele, opis

29 Diagnoza potrzeb za-trudnieniowych i roz-wojowych strzeleckich pracodawców

Diagnoza potrzeb za-trudnieniowych i roz-wojowych strzeleckich pracodawców

Krótkookre-sowe– kilka miesięcy

Metody ankietowe Zawody i specjal-ności (wg kodów 6-cyfrowych)

Tabele, opis

30 Jakość kapitału spo-łecznego. Prognoza za-potrzebowania na określone zawody i li-sta rankingowa zawo-dów

System monitoringu rynku pracy, istnieją-cych tendencji i zacho-dzących zmian

– JAKOŚĆ KAPITA-ŁU SPOŁECZNEGO

Średniookre-sowa – 2006–2010

Analiza danych staty-stycznych BAEL; mo-del trendu (odpowied-nio liniowego lub nieliniowych) z zasto-sowaniem sezonowości, model wygładzania wy-kładniczego (Wintersa); model autoregresyjny AR(1) lub AR(4), mo-del wielorównaniowy o równaniach pozornie niezależnych – SUR

Zawody według grup wielkich, dużych i średnich

Tabele, opis

31 Podlaska mapa zawo-dów i kwalifikacji. Analiza popytu i poda-ży pracy w wojewódz-twie podlaskim w uję-ciu regionalnym i lokalnym

Podlaskie Obserwato-rium rynku pracy i prognoz gospodar-czych

Krótkookre-sowa – 12 miesięcy

Metody ankietowe Zawody i specjal-ności (wg kodów 6-cyfrowych)

Tabele, opis

163

Lp. Tytuł raportu Tytuł projektu

Horyzont

czasowy prognozy

(roczna, pię-cioletnia

itp.)

Metody

prognozowania

Struktura grup

zawodowych (wielkie, duże,

elementarne grupy zawodowe

itd.)

Forma prezenta-

cji informacji prognostycznych

(wykresy, tabele, liczby, zestawie-

nie itp.)

32 Popyt i podaż pracy – diagnoza rynku pracy województwa podla-skiego

Popyt i podaż pracy – diagnoza rynku pracy województwa podla-skiego

Krótkookre-sowa – 12 miesięcy

Metody ankietowe Średnie grupy zawodów, zawo-dy i specjalności (wg kodów 6-cyfrowych

Tabele, opis

33 Prognoza podaży i po-pytu na pracę w woje-wództwie podlaskim

Badanie potrzeb podla-skiego rynku pracy

Długookre-sowa – 2009–2015

Metody ekonometryczne

Wielkie i duże grupy zawodów

Tabele, wykresy, opis

34 Aktualny i przyszły profil województwa pomorskiego

Aktualny i przyszły profil województwa pomorskiego

Średniookre-sowa 2009–2013

Metody matematyczne: model trendu: liniowe-go i logarytmicznego

Wielkie i duże grupy zawodów

Tabele, opis

35 Analiza i prognozowa-nie rozwoju rynku pra-cy w regionie bielskim

Analiza i prognozowa-nie rozwoju rynku pra-cy w regionie bielskim

Długookre-sowa – 10 lat

Metody ankietowe Zawody i specjal-ności

Zestawienia tabe-laryczne, opis

36 Opracowanie metodo-logii prognozowania wybranych istotnych parametrów rynku pracy

Program Monitorowa-nia Regionalnego Ryn-ku Pracy

Krótkookre-sowe – roczne; średniookre-sowe, długoo-kresowe

Metody matematyczne, szeregi czasowe, mode-le autoregresyjne z roz-kładem opóźnień

Duże i średnie grupy zawodów

Zestawienia tabe-laryczne, wykre-sy, opis

37 Prognozy dotyczące zatrudnienia nowych pracowników. Cie-szyński barometr roz-woju gospodarczego

Prognozy dotyczące zatrudnienia nowych pracowników. Cie-szyński barometr roz-woju gospodarczego

Krótkookre-sowe – roczne; średniookre-sowe

Metody ankietowe oparte na badaniach ja-kościowych i ilościo-wych

Wielkie grupy zawodów i zawo-dy elementarne

Wykresy – wiel-kie grupy, tabele, opis

38 Badanie świętochło-wickiego rynku pracy w latach 2010–2015. Badanie pracodawców

Badanie świętochło-wickiego rynku pracy w latach 2010–2015. Badanie pracodawców

Średniookre-sowe

Metody ankietowe Wielkie grupy zawodów i zawo-dy elementarne

Zestawienia tabe-laryczne, opis

164

Lp. Tytuł raportu Tytuł projektu

Horyzont

czasowy prognozy

(roczna, pię-cioletnia

itp.)

Metody

prognozowania

Struktura grup

zawodowych (wielkie, duże,

elementarne grupy zawodowe

itd.)

Forma prezenta-

cji informacji prognostycznych

(wykresy, tabele, liczby, zestawie-

nie itp.)

39 Sytuacja na śląskim rynku pracy. Analiza dotychczasowych ten-dencji oraz prognoza (wyniki badań diagnostyczno- -prognostycznych)

Program Monitorowa-nia Regionalnego Ryn-ku Pracy

Prognozy długookre-sowe

Metody matematyczne, metody ankietowe

Duże i średnie grupy zawodów

Tabele, opis

40 Oczekiwania wzglę-dem pracowników i prognoza przyjęć do pracy – postawy pra-codawców z terenu województwa święto-krzyskiego wobec pro-blemów zatrudnienia absolwentów szkół o profilu zawodowym

Mapa Monitorująca Szanse na Pracę ab-solwentów ponadgim-nazjalnych szkół za-wodowych województwa święto-krzyskiego (MMSP)

Nie został precyzyjnie określony – pytano o kil-ka ostatnich lat

Metody ankietowe oparte na badaniach ja-kościowych jakościowe, FGI

Zawody i specjal-ności (kod 6-cyfrowy)

Opis

41 Oczekiwania wzglę-dem pracowników i prognoza przyjęć do pracy – postawy pra-codawców z terenu województwa święto-krzyskiego wobec pro-blemów zatrudnienia absolwentów szkół o profilu zawodowym. Raport z badania pra-codawców

Mapa Monitorująca Szanse na Pracę ab-solwentów ponadgim-nazjalnych szkół za-wodowych województwa święto-krzyskiego (MMSP)

Prognozy średniookre-sowe – 2 lata

Metody ankietowe – CATI

Szacunkowa prognoza chłonności rynku dla absolwentów szkół o profilu zawodowym na najbliższe 2 latach

Zawody i specjal-ności (kod 6-cyfrowy)

Tabele, wykresy, opis

165

Lp. Tytuł raportu Tytuł projektu

Horyzont

czasowy prognozy

(roczna, pię-cioletnia

itp.)

Metody

prognozowania

Struktura grup

zawodowych (wielkie, duże,

elementarne grupy zawodowe

itd.)

Forma prezenta-

cji informacji prognostycznych

(wykresy, tabele, liczby, zestawie-

nie itp.)

42 Analiza kierunków rozwoju wiedzy w re-gionie świętokrzyskim – raport z realizacji za-dania

Perspektywy rozwoju RSI Świętokrzyskie

Nieokreślony Studia literaturowe, me-tody ankietowe PAPI

Nie zastosowano klasyfikacji za-wodów i specjal-ności opracowa-nej przez MPiPS

Zestawienia tabe-laryczne, opis

43 Od diagnozy do pro-gnozy – potrzeby go-spodarki a jakość kapitału ludzkiego w województwie świętokrzyskim

Od diagnozy do pro-gnozy – potrzeby go-spodarki a jakość kapitału ludzkiego w województwie świętokrzyskim

Rok, 3 lata, 5 lat

Metody ankietowe oparte na badaniach ilościo-wych, jakościowych PA-PI, IDI, CAPI, CATI, CAWI, FGI, desk rese-arch, analiza ofert pracy zamieszczanych w prasie

Grupy średnie (3-cyfrowe)

Zestawienia tabe-laryczne, opis

44 Ostrowiecki rynek pra-cy okiem przedsiębior-ców

Wiedzieć więcej – dzia-łać skuteczniej. Ostro-wiecki rynek pracy okiem przedsiębiorców

Średniookre-sowe – 2 lata

Metody ankietowe Zawody i specjal-ności (6-cyfrowy)

Tabele, opis

45 Rynek pracy w powie-cie szczycieńskim. Ba-danie potrzeb i ocze-kiwań pracodawców

Kapitał wiedzy Krótkookre-sowa – 1 rok

Metody ankietowe oparte na badaniach ilo-ściowych i jakościo-wych

Zawody i specjal-ności (wg kodów 2-cyfrowych)

Tabele, opis

46 Prognoza zatrudnienia w wybranych sekto-rach oraz branżach w województwie war-mińsko-mazurskim

Badanie ukrytego po-tencjału lokalnego ryn-ku pracy – POTEN-CJAŁ PLUS

Krótkookre-sowa – 1 rok

Metody matematyczne – model VAR, modele trendu z zastosowaniem sezonowości (liniowego lub nieliniowego w za-leżności od potrzeb), model wygładzania wy-kładniczego (Wintersa), model autoregresyjny AR (1) i AR (4)

Zawody wielkie (wg kodu 1-cyfrowego), duże grupy zawo-dów (wg kodu 2-cyfrowego)

Wykresy, tabele, opis

166

Lp. Tytuł raportu Tytuł projektu

Horyzont

czasowy prognozy

(roczna, pię-cioletnia

itp.)

Metody

prognozowania

Struktura grup

zawodowych (wielkie, duże,

elementarne grupy zawodowe

itd.)

Forma prezenta-

cji informacji prognostycznych

(wykresy, tabele, liczby, zestawie-

nie itp.)

47 ,,Inwestycja w kwalifi-kacje” Badania rynku pracy w Powiecie Bra-niewskim

Inwestycja w kwalifi-kacje wiedzy

Krótkookre-sowa – 1 rok

Metody ankietowe – oparte na badaniach ilo-ściowych i jakościo-wych

Wielkie grupy zawodów (wg kodów 1-cyfrowych)

Wykresy, tabele, opis

48 Kształcenie ustawiczne przepustką do kariery monitoring popytu na pracę w podregionie ełckim na potrzeby in-stytucji kształcenia ustawicznego

Kształcenie ustawiczne przepustką do kariery monitoring popytu na pracę w podregionie ełckim na potrzeby in-stytucji kształcenia ustawicznego

Krótkookre-sowa – 1 rok

Metody ankietowe Zawody elemen-tarne (wg kodów 4-cyfrowych)

Tabele, opis

49 Perspektywiczne zapo-trzebowanie na kadry kwalifikowane w Wiel-kopolsce wykształcone na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej, technikum, szkoły poli-cealnej, kolegium

Diagnoza stanu i po-trzeb kadrowych do roku 2010 w poszcze-gólnych zawodach dla województwa wielko-polskiego

Średniookre-sowe – 3 lata, długookre-sowe 6 lat

Analiza literatury przedmiotu, badania ankietowe

Elementarne gru-py zawodowe (4-cyfrowe)

Tabele, opis

50 Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wiel-kopolskim, ich przewi-dywany wpływ na pro-fil działalności przedsiębiorstw oraz kształt regionalnego rynku pracy

Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wiel-kopolskim, ich przewi-dywany wpływ na pro-fil działalności przedsiębiorstw oraz kształt regionalnego rynku pracy

Dla następne-go kwartału (krótkookre-sowa), 5 lat (horyzont koń-czy się w grudniu 2013 r.) –długookresowa

Analiza literatury przedmiotu, analiza desk research, metody ankietowe,

metodologia Help-Wanted Index (HWI)

model ARIMA11 dla lat 2010–2013

Zawody i specjal-ności (6-cyfrowe),

Wielkie grupy zawodowe (1-cyfrowe)

Opis

167

Lp. Tytuł raportu Tytuł projektu

Horyzont

czasowy prognozy

(roczna, pię-cioletnia

itp.)

Metody

prognozowania

Struktura grup

zawodowych (wielkie, duże,

elementarne grupy zawodowe

itd.)

Forma prezenta-

cji informacji prognostycznych

(wykresy, tabele, liczby, zestawie-

nie itp.)

51 Dopasowanie zasobów ludzkich do rozwoju tu-rystyki – trendy rozwo-jowe i zmiany na rynku pracy woj. wielkopol-skiego Raport z przebie-gu badań wraz z wnio-skami pozabadawczymi

Dopasowanie zasobów ludzkich do rozwoju turystyki – trendy roz-wojowe i zmiany na rynku pracy woje-wództwa wielkopol-skiego

Średniookre-sowe – 2 lata

Metody ankietowe Nie stosują klasy-fikacji MPiPS, wyróżnione grupy zawodów po-wszechnie uży-wane na poziomie elementarnym

Wykresy, tekst

52 Sytuacja i oczekiwania pracodawców w po-wiatach województwa zachodniopomorskie-go. Przewidywanie oczekiwań pracodaw-ców odnośnie pożąda-nych kwalifikacji, kompetencji i usług szkoleniowych. Profile demograficzno- -zawodowe pracowni-ków w województwie zachodniopomorskim

Zachodniopomorskie Obserwatorium Rynku Pracy

Średniookre-sowe – 5 lat

Metody ankietowe oparte na badaniach ilo-ściowych i jakościo-wych

Duże grupy za-wodowe (2-cyfrowe)

Tabele, opis

53 Procesy zmian w klu-czowych branżach re-gionu

Zachodniopomorskie Obserwatorium Go-spodarki

Średniookre-sowe – 2 lata

Metody ankietowe Głównie zawody i specjalności (6-cyfrowe), nie posługiwali się jednak wiernie kla-syfikacją zawodów i specjalności

Tabele, wykresy, opis

168

Lp. Tytuł raportu Tytuł projektu

Horyzont

czasowy prognozy

(roczna, pię-cioletnia

itp.)

Metody

prognozowania

Struktura grup

zawodowych (wielkie, duże,

elementarne grupy zawodowe

itd.)

Forma prezenta-

cji informacji prognostycznych

(wykresy, tabele, liczby, zestawie-

nie itp.)

54 Plany zatrudnieniowe i potencjał pracowni-czy zachodniopomor-skich pracodawców

Zachodniopomorskie Obserwatorium Go-spodarki

Krótkookre-sowe – 1 rok

Metody ankietowe Wielkie grupy zawodowe (1-cyfrowy), za-wody i specjalno-ści (6-cyfrowe)

Tabele, wykresy, opis

55 Stan i prognoza rozwo-ju gospodarczego wo-jewództwa zachodnio-pomorskiego

Regionalny Barometr Gospodarki

Krótkookre-sowe – 6 miesięcy;

Metody badawcze opra-cowane przez Polską Sieć Doradców Biznesu (PSDB S.A), Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową (IBnGR) oraz IPSPS – Demoskop w ramach Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich

Duże grupy za-wodowe (2-cyfrowe)

Wykresy, tabele, tekst, zestawienia

56. Sytuacja przedsiębior-ców w powiatach wo-jewództwa zachodnio-pomorskiego

Regionalny Barometr Gospodarki

3 miesiące i 1 rok

Analiza desk research, badania ilościowe

Duże grupy za-wodowe (2-cyfrowe)

Tabele, wykresy, tekst

52 Prognoza popytu na określone kwalifikacje na regionalnym rynku pracy dla 5-letniej per-spektywy w woje-wództwie podkarpac-kim

Indeks Gotowości Rynkowej – nowy in-strument monitorujący szanse na pracę absol-wentów ponadgimna-zjalnych szkół zawo-dowych województwa podkarpackiego (IGR)

2 lata Analiza wyników badań empirycznych, analiza ofert pracy w PUP; eks-trapolacja trendów w układach powiato-wych

Zawody i specjal-ności – potoczne nazwy zawodów używane przez pracodawców

Tekst, tabele

ISBN 978-83-61125-80-8

SUPLEMENT CZWARTY

RAPORT I

PROJEKTY RZĄDOWE

I SAMORZĄDOWE W ZAKRESIE

PROGNOZOWANIA ZATRUDNIENIA

WEDŁUG ZAWODÓW W POLSCE

PRO

JEKTY R

ZĄDO

WE I SAM

OR

ZĄDO

WE W

ZAKRESIE PR

OG

NO

ZOW

ANIA ZATR

UDN

IENIA W

EDŁUG

ZAWO

DÓ

W W

POLSCE

Redakcja naukowaIwona Kukulak-Dolata

Iwona PoliwczakJoanna MirosławHalina Sobocka-Szczapa

Z przeprowadzonych w ramach naszego opracowania analiz wynika, że istnieje potrzeba prognozowania procesów zachodzących na rynku pracy. Kwestia ta znajduje odzwierciedlenie w badanych projektach, które były realizowane na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. Zainteresowanie prognozowaniem popytu na pracę wśród instytucji rynku pracy było zróżnicowane w układzie przestrzennym, a w wielu regionach, mimo iż istniała potrzeba podejmowania tego typu działań, ich nie inicjowano. Instytucje, które zajmowały się projekcją popytu na pracę, nie zawsze były do tego typu badań przygotowane. Problem ten przede wszystkim istnieje na poziomie lokalnym. Warto jednak dodać, że w wyniku działań, jakie podejmowano w opisywanych badaniach – przede wszystkim na szczeblu centralnym – powstał bogaty dorobek. Należy go dalej uzupełniać i rozwijać, a jego zastosowanie w praktyce powinno przyczynić się do zachowania poprawności merytorycznej prognozowania popytu na pracę, w tym zapotrzebowania na pracowników w przekroju zawodowym. Samo prognozowanie powinno być traktowane jako narzędzie umożliwiające trafne podejmowanie decyzji w zakresie stymulowania rozwoju bądź utrzymania określonych kierunków kształcenia zawodowego. Jest ono warunkiem koniecznym poprawy funkcjonowania polskiego rynku pracy. Z tych względów system taki powinien być opracowany i wdrażany.