Patrick Dunleavy, Państwo [w:] Przewodnik po współczesnej filozofii politycznej, (red. R.

E. Goodin i Ph. Pettit), przeł. C. Cieśliński, M.Poręba, Warszawa 1998, s.777-778

Państwo jest złożonym, wielokryterialnym pojęciem. W epoce współczesnej oznacza ono:

1. Zbiór zorganizowanych instytucji, w pewnym stopniu spójnych lub wzajemnie

powiązanych, dzięki czemu mamy prawo skrótowo opisywać funkcjonowanie tych instytucji

w Jednolitych" terminach.

2. Wspomniane instytucje operują na pewnym terytorium, zamieszkiwanym przez sporą

populację, która przybrała organizacyjną formę odrębnego „społeczeństwa".

3. Społecznie zaakceptowana funkcja tych instytucji polega na „definiowaniu i wdrażaniu

kolektywnie obowiązujących decyzji, dotyczących członków [tego] społeczeństwa" (R.

Jessop, State Theory, Cambridge 1990, s.341).

4. Omawiane instytucje wyznaczają „publiczną" dziedzinę, w odróżnieniu od sfery

„prywatnej" działalności lub decyzji.

Każde takie państwo (zestaw instytucji) musi również:

5. Przypisywać sobie suwerenną zwierzchność nad wszystkimi innymi społecznymi

instytucjami i efektywnie monopolizować zasadne użycie siły na danym terytorium (M.

Weber, Economy and Society, New York 1948, s. 78).

6. Umieć definiować członków społeczeństwa oraz obcych, a także kontrolować napływ i

odpływ ludzi ze swego obszaru.

7. Wysuwać silne tezy ideologiczne/etyczne, dotyczące promocji wspólnych interesów lub

realizacji powszechnej woli członków społeczeństwa.

8. Cieszyć się uznaniem liczących się grup lub elementów społeczeństwa.

9. Tak zarządzać biurokratycznymi zasobami (Weber, 1968, s. 212—226), by sprawnie

zbierać podatki (J. Schumpeter, Crisis of the tax state, „Interantional Economic Papers”, 44,

1954) i przy danych kosztach transakcyjnych efektywnie kierować sprawami rządowymi (M.

Levi, Of Rule and Revenue, Berkeley 1988).

10. W istotny sposób regulować aktywność społeczną za pomocą aparatu prawnego, a

aktywność rządu za pomocą konstytucji.

11. Być uznane za „państwo" przez inne państwa.

Współczesne narodowe państwa spełniają zazwyczaj jednocześnie wszystkie

wymienione kryteria. Jednakże z historycznego punktu widzenia ta złożona forma rządu

kształtowała się powoli i cząstkowo; poszczególne cechy rozwijały się w różnym tempie w

rozmaitych rejonach i długo trwało, zanim nabrały charakteru ogólnych własności. Na proces

tworzenia się państwa silnie wpływały rozmaite czynniki — przejście od feudalizmu do

kapitalizmu, zmiany w technologii wojskowej, wojny, rewolucje, naśladownictwo, sytuacje

geopolityczne, powstanie nacjonalizmu i liberalnej demokracji, a także doświadczenie

komunizmu, faszyzmu i innych form „wyjątkowych reżimów" w krajach

uprzemysłowionych. W ramach schematu wyznaczonego przez wyżej wymienione

definicyjne cechy może występować wiele różnych odmian państwa, o kontrastujących

instytucjonalnych strukturach. Często dochodzi do tego, że dana struktura posiada większość

definicyjnych cech, lecz brakuje jej jednej lub kilku własności, a przynajmniej budzą one

wątpliwości — w ten sposób powstają trudne sytuacje, w których przypisanie państwowości

staje się problematyczne.