Papers in Linguistics XIX 2 2017 - Wydawnictwo...

Wstęp 1

22017

WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU WARMIŃSKO-MAZURSKIEGOOLSZTYN 2017

/

Papers in Linguistics

XIX

2 Mariusz Rutkowski

Tytułangielski:PAPERSINLINGUISTICS

RadaProgramowaZOFIAABRAMOWICZ(Białystok),MARIABIOLIK(Olsztyn),BERNHARDBREHMER(Greifswald,Niemcy),MIROSŁAWDAWLEWICZ(Wilno,Litwa),LILIANADIMITROVA--TODOROVA,(Sofia,Bułgaria),ADAMDOBACZEWSKI(Toruń),JERZYDUMA(Warszawa),CHRISTINAGANSEL(Greifswald,Niemcy),IWONAKOSEK(Olsztyn),JAROMIRKRŠKO(BanskáBystrica,Słowacja),VALENTINAKULPINA(Moskwa,Rosja),MARIUSZRUT-KOWSKI,(Olsztyn),WANDASZULOWSKA(Warszawa),MÁRIAVARGA(Györ,Węgry),MARIAWOJTAK(Lublin),EWAŻEBROWSKA(Olsztyn)

Redakcjainformuje,żewersjąpierwotnączasopismajestwydaniepapieroweCzasopismowdrożyłoproceduręzabezpieczającąprzedzjawiskiemghostwriting

RedaktornaczelnyMARIABIOLIK

RedaktorzeszytuMARIABIOLIK

RedaktorzytematyczniALINANARUSZEWICZ-DUCHLIŃSKA,EWAKUJAWSKA-LIS,ANNADARGIEWICZ

SekretarzeredakcjiIZAMATUSIAK-KEMPA,IWONAGÓRALCZYK

RedaktorzyjęzykowiROBERTLEE,EWAKUJAWSKA-LIS,IWONAGÓRALCZYK,JOANNAŁOZIŃSKA,MARZENAGUZ,RENATAMAKAREWICZ,SEBASTIANPRZYBYSZEWSKI

RedaktorstatystycznyMONIKACZEREPOWICKA

ProjektokładkiBARBARALIS-ROMAŃCZUKOWA

RedakcjawydawniczaBARBARASTOLARCZYK

ADRESREDAKCJIUWMwOlsztynieInstytutFilologiiPolskiejul.KurtaObitza1,10-725Olsztyntel.895276313;e-mail:[email protected]

On-line:http://wydawnictwo.uwm.edu.pl http://www.uwm.edu.pl/polonistyka/pracejezykoznawcze

ISSN 1509-5304

©CopyrightbyWydawnictwoUWM•Olsztyn2017

WydawnictwoUWM,Olsztyn2017Nakład:125Ark.wyd.12,75;ark.druk.10,75Druk:ZakładPoligraficznyUWM,zam.nr403

Wstęp 3

513

39

51

73

87

105

115

127

141

153

159163

Spis treści

Artykuły

Jerzy Duma(Warszawa):NazwyrzekŚwina, Ina, Jana – wposzukiwaniuźródłosłowu.............................................................................................................

Mateusz Flont(Kraków):Tytułypolskichzinów (częśćII)......................................Marek Kaszewski (Słupsk):OzasobieleksykalnymsłownikaJanaErnestiego

z1689roku..............................................................................................................Aleksander Kiklewicz (Olsztyn):SkładniasemantycznaStanisławaKarolaka

wperspektywieleksykologicznejileksykograficznej...........................................Anna Kostecka-Sadowa (Kraków):Sytuacjajęzykapolskiegowobcymotoczeniu

językowym.Zarysproblematyki(naprzykładzieobwodulwowskiego)...............Алла А. Кожинова, Эльхам Камрани Мотлаг (Минск,Беларусь):Развитие

аналитическихтенденцийврусскомязыкевобластипредставлениянеприязненныхэмоциональныхотношений.....................................................

Jacek Krawczyk (Olsztyn):Płytkiumysłjakowspółczesnewyzwanieedukacyjne.Badaniaeyetrackingwrefleksjinadczytaniemipisaniem............

Renata Makarewicz (Olsztyn):Ukrytyprogramwrozmowachnauczycieli zrodzicamiuczniówwpolskiejszkole.Odwołaniadoetykisłowa......................

Krzysztof Morta (Wrocław),Krzysztof Tomasz Witczak (Łódź):Afrykańskiepochodzeniełacińskiejnazwyżyrafy....................................................................

Iwona Anna NDiaye, Bara NDiaye (Olsztyn):Politykaedukacyjnaijęzykowakrajówafrykańskich(naprzykładzieSenegalu)...................................................

Recenzje, omówienia, sprawozdania, komunikaty

IzabelaDomaciuk-Czarny: Nazwy własne w przestrzeni literackiej i wirtualnej typu fantasy.WydawnictwoUniwersytetuMariiCurie-Składowskiej.Lublin2015,ss.223(Marta Nowak, Poznań)...................................................................

VáclavBlažek:The Indo-European “Smith”.“JournalofIndo-EuropeanStudies.MonographSeries”58.Washington2010,pp.119(Krzysztof Tomasz Witczak, Łódź).......................................................................................................................

Sprawozdaniezkonferencji(Iwona Góralczyk, Olsztyn)............................................

4 Mariusz Rutkowski

Contents

Articles

Jerzy Duma (Warszawa):NamesofriversŚwina,Ina,Jana –originandmeaning...................................................................................................................

Mateusz Flont (Kraków):TitlesofPolishzines (partII)..........................................Marek Kaszewski (Słupsk):OnthelexicalresourcesofJanErnesti’sDictionary

from1689................................................................................................................Aleksander Kiklewicz (Olsztyn):StanisławKarolak’ssemanticsyntaxin

lexicologicalandlexicographicalperspectives......................................................Anna Kostecka-Sadowa(Kraków):ThesituationofaPolishlocaldialect

inaforeignenvironment.Outlineofissues(ontheexampletheLvivregion)...Алла А. Кожинова, Эльхам Камрани Мотлаг (Минск,Беларусь):

Thedevelopmentofverbalmeansdenotingtheemotionalstateofhostility intheRussianlanguage.........................................................................................

Jacek Krawczyk (Olsztyn):Shallowmindascontemporaryeducationalchallenge.Eyetrackingstudiestoreflectonreadingandwriting.......................

Renata Makarewicz (Olsztyn):Ahiddenprogrammeinteacher-parentcommunicationinthePolishschoolandcommunicationethics..........................

Krzysztof Morta (Wrocław),Krzysztof Tomasz Witczak (Łódź):TheAfricanoriginoftheLatinnameofgiraffe.........................................................................

Iwona Anna NDiaye, Bara NDiaye (Olsztyn):LanguageandeducationpolicyofAfricancountries(illustratedwiththeexampleofSenegal)............................

Reviews, discussion, reports, statement

IzabelaDomaciuk-Czarny: Nazwy własne w przestrzeni literackiej i wirtualnej typu fantasy.WydawnictwoUniwersytetuMariiCurie-Składowskiej.Lublin2015,ss.223(Marta Nowak, Poznań)...................................................................

VáclavBlažek:The Indo-European “Smith”.“JournalofIndo-EuropeanStudies.MonographSeries”58.Washington2010,pp.119(Krzysztof Tomasz Witczak, Łódź).......................................................................................................................

Sprawozdaniezkonferencji(Iwona Góralczyk, Olsztyn)............................................

513

39

51

73

87

105

115

127

141

153

159163

NazwyrzekŚwina, Ina,Jana – wposzukiwaniuźródłosłowu 5

JerzyDumaInstytutSlawistykiPAN,Warszawae-mail:[email protected]

Nazwy rzek Świna, Ina, Jana – w poszukiwaniu źródłosłowu

Names of rivers Świna, Ina, Jana – origin and meaning

ThenamesofriversŚwina,Ina,Janaarediscussedinthearticle

Słowa kluczowe: onomastyka,nazwyrzekŚwina,Ina,JanaKey words: onomastics,namesofriversŚwina,Ina,Jana

JednozramionOdrykołomiejscowościŚwinoujścienosiobecnienazwęŚwina (wzapisach:Szvvine 1182,Zwina 1186,Czwinam 1281,Zuinam1295,Swÿnam 1303itp.Pom.124–125).Zwykleprzezslawistówłączonajestonazap.świnia –comogłobyćuzasadnianedziałalnościąhodowlanączłowiekaprowadzonąnaobszarzerozlewiskiłąknadrzecznych.Nazwierzekitowa-rzyszypóźniejnotowananazwamiejscowościNeue Stadt Swinamünde 1780(Świnoujście)HEIV100.Wtymkrótkimstudiumpostaramsięprzedstawićjeszczejednąpropozycjęodczytanianazwytejrzekiwkontekścieinnych,przedsłowiańskich–moimzdaniem–hydronimów.

RozpatrywanieetymologiinazwyrzekiŚwina inazwrzekIna,Jana byłozwykleprzeprowadzaneoddzielnie.Każdazwymienionychnazwmarównieżwielewyjaśnień:odrodzimych,słowiańskich,poindoeuropejskie.ZbigniewBabik(333–334;402–403;585–586)nazwyrzekIna, Jana i Świna łączyłkolejno:zhipotetycznymsłowiańskimapelatywem*inъ ‘szron’,zn.os.Jan izprzymiotnikiemodmianyprostejodświnia.

Samsłowiańskiwyrazświniamazłożonąhistorięiskomplikowanąbudowęsłowotwórczą.Jestbowiemurzeczownikowionymprzymiotnikiemrelacyjnymzsuf.*-in- odpie.rdzenianastopniuzanikowymwokalizmu*suH-s,G.sg.*suH-és/-ós ‘maciora’> ‘świnia’,n.agt. ‘rodząca’,którymaodniesieniedopierwiastkanastopniupełnymwokalizmu*seu̯H- ‘rodzić,wydawaćnaświat’Smoczyński281(przyhaślekiaũlė ‘świnia’),por.też

2017 PRACEJĘZYKOZNAWCZE XIX/2ISSN1509-5304 5–12

ARTYKUŁY

6 JerzyDuma

nastopniuzanikowymwokalizmułac.sūs,sŭis ‘świnia’.Formaprzymiotnikarelacyjnegorekonstruowanajestjako*su̯-iHnó- (ps.svinŭ Smoczyński281‘należącydoświni,świński’,scs.svinъ Boryś623,fem.*svina (adi.odmianyprostejfem.),rozszerzonesuf.*-ьjī fem.zezmienionąpóźniejkońcówką na-‘a)1.Derywacjaparadygmatycznakońcówką-a wewspółczesnejnazwierzekijestzapewnepóźniejsza,rekonstruowana.

AnalogiedotegohydronimumożnaznaleźćwdorzeczuWisłokawpostacizapisun.rz.Suina 1373HEIII78, Świnobródka (Świnia)HEXIX192–193(wdorzeczuSupraśli→Narew),Świnka ramięWieprzaidwadopływytejrzekiHEVI39–40orazinne,zwyklepóźnodatowanenazwyrzeknawią-zującedotegoapelatywu.

MikołajRudnickiwn.rz.Świnarekonstruowałpie.rdzeń*su̯ei̯d-/*u̯ei̯d-/ *u̯id- ‘błyszczeć’(RudnickiI224)2.Przytakimujęciunależyzałożyćuprosz-czeniekońcowegordzennego*-d- przedsufiksalnym*-n- (czyligrupę *-dn- > -n-). Odtejsamejpodstawyn.rz.Świder (Swider 1416/1456,Sweder 1417–1429)Babik277–279zsuf.*-r-,przedktórymwstawnee,jakwgw.wiater od Tater.

WolfgangP.Schmidwidzitutajrdzeńpie.*suu̯-,cojest stopniemza-nikowymwokalizmu,obocznymdo*sau̯-,tkwiącymtakżewn.rz.Sawa.Wtejinterpretacjirdzeń*suu̯- whydronimieŚwinarozszerzonyzostałsufiksem*-eināSchmid67.Jesttodopewnegostopniaprzekonujące,choćnależywyjaśnićnietypowealternacjewokalizmupraindoeuropejskiegordze-niauu̯ :aw.Dlan.rz.Sawa rekonstruowanypierwiastekjestbowiemnawzdłużonymstopniuwokalizmu*ō wpie.rdzeniunastopniupełnym(SP):*sou̯h1- obocznymdo*seu̯h1- oznaczeniu‘wypływać,poruszaćsię’Greulle463,czemunastopniuzanikowym(SZ)odpowiada*ū przedspółgłoską(por.n.rz.Sauer < *sūro- < *suh1-ró- Greulle463)lub*ŭ przedsamogłoską

1 Por.np.niem.hydronimSau-bach Greulle463<ahd.sū ‘dzikaidomowaświnia’zezmianą*ū > au wwygłosielubprzedspółgłoską.Wsłowiańskimprzymiotnikuzsuf.*-īn- (<*-iHn-)następujeprzedsamogłoskązanikrdzennejspółgłoskilaryngalnej.Wtejpozycji*sv- kontynuujedawnączęśćrdzenia,wktórymkrótkasamogłoska*(s)ŭ- przedsamogłoską(V), awięc*ŭV zmieniasięwvV. Potejzmianie–zpunktuwidzeniarozwojufonetycznego–niedasięcałkowiciewykluczyćzwiązkunazwyrzekizprzymiotnikiemświn-a ‘należącadoświni’.

2 Takirdzeńrekonstruowanyjestdlapraindoeuropejszczyznywpostaci*k̑u̯ei̯t-/*k̑u̯oi̯t-/ /*k̑u̯it-/ ‘świecić,błyszczeć’. Znajdujeonswesatemowekontynuantywpol.świt,świat-ło ikentumowewpol.kwiat, por.teżbuł.цъфти < *kvьt-itъ ‘kwitnie’,pol.gw.kwści ‘kwitnie–ozbożu’.Wprzykładziebułgarskimpalatalizacjadruga*k > c nastąpiłapodwpływemanalogiidostopniapełnegowцвят ‘kolor,kwiat’.Por.teżlit.švìsti ‘rozjaśnićsię,rozednieć’naSZ.Zpolskichrzekpor.teżnazwęGwda:*k̑u̯it-/*k̑u̯id- ‘błyszczeć,lśnić’orazap.gwiazda ‘błyszcząca’<*k̑u̯oi̯t/d-deh2 zdysymilacjąiudźwięcznieniem*-t(d)d- > -sd- > -zd-,por.lit. zdostawionymg w žvaigžd ‘gwiazda’Smoczyński794.


(przedktórąbezśladuzanikaspółgłoskalaryngalna)–wtymwypadkuprzedsamogłoskąwsufiksie*-einā.

Większośćzewskazanychwyżejetymologiijestzpunktuwidzeniaroz-wojufonetycznegonatylespójna,żetrudnojezupełnieodrzucić.JednakprawdziwamotywacjanazewniczahydronimuŚwina – pomijającwtórne,czasaminiesystemoweprzekształceniafonetyczne,jakiedotykająróżnenazwywłasnewtrakcieichewolucji3orazewentualneichasocjacjedoróż-nychapelatywów–możebyćwkońcutylkojedna–tzn.taka,jakaistniaławmomenciekreacji.

PrzedstawionewyżejetymologiczneobjaśnienianazwyrzekiŚwina niezamykająbowieminnychmożliwościinterpretacyjnych.Jednąznich–wiążącąnazwęrzekiŚwina znazwamirzekIna i Janachciałbymwtymartykuleprzedstawić.Zastanawiamsięnadmożliwościąodczytanian.rz.Świna jakodawnegozłożeniazawierającegowpierwszejczęściarchaicznyprzymiotnik,którynapełnymstopniuwokalizmumiałpie.postać*h1seu̯- ‘dobry’4,zaśtunastopniuzanikowymtegowokalizmuprzyjmowałformę*h1su-. Wtejwłaśnieformiezredukowanegowokalizmujestonznany wniektórychzłożonychsłowiańskichimionachżyczeniowychtypuZdzisław,Zbigniew (<*sъ- ‘dobrze’5 + *dě- ‘czynić,działać’6 + *slav- ‘sławie’7;*sъ- ‘do-brze’+*by ‘być,trwać’8 + *gněv- ‘wgniewie’9) iin.orazwapelatywieświadek

3Por.np.współczesnegwaroweprzekształcenien.m.Grzebowilk naGrzebolek,do Grze-bolka, w Grzebolku (kołoMińskaMazowieckiego)–zasłyszaneodmiejscowejinformatorki.TakichgwarowychformnienotujesłownikNMPIII417.Wynikająonezdostosowaniarzadkiejdwuczłonowejnazwymiejscowościdolicznychapelatywówinazwzsuf.-ek.

4Por.ewangelia ‘dobreprzesłanie’,gdziewpierwszejczęścizłożeniagr.εὐ- ‘dobry’ zzanikiemnagłosowejgrupyspółgłosek*h1s-.5Pie.rdzeńnastopniuzanikowym*h1su- ‘dobry’zredukcjąnagłosowejgrupyspółgłosek*h1s- > s- orazzmianą*ŭ > ъ.6Pie.rdzeńnastopniupełnym*deh1- ‘czynić’.7Pie.rdzeń*k̑leu̯-/*k̑lou̯- ‘głosić’.

8Pie.rdzeń*bʰuh2- :*bʰeu̯h2-/*bʰou̯h2- ‘być,zabawić’–formabawić ‘przebywać’wjęzykupolskimzewzdłużonymwokalizmemrdzennymnastopniuo wapofoniiilościowej.

9Niejasne,zapewnesłowiańskainnowacjazwiązanazprzekształconympie.rdzeniem*dʰegu̯h- ‘palić’(zachowanymw*degъtь ‘dziegeć,smołabrzozowa’SP.III34–35),a zmienionymdrogąupodobnieniaspółgłosek nanowszy słowiański*gu̯hegu̯h- por.scs.žešti < *žegti,*žegǫ ‘żec,palić,zapalać’.Rdzeńtennahipotetycznymstopniuzanikowymwokalizmudał*gu̯hgu̯h-. Geminatauproszczonazostałana**gu̯h- iefemeryczniena**g̑u̯h-,cozkolei rozszerzonezostałosufiksalnym*-n- wpolskimgniew *‘zapalićsię,wzburzyć,zapłonąć’;por.nastopniupełnympol.żgać < *žьg-a-ti Boryś754,podżegać i zgaga Boryś754,737.OdSZsłownik(SP.VII178–179)podajerekonstruowaneformy:*gnětiti ‘rozniecać,rozpalać’oraz*znějǫ,*znьjati ‘tleć,słabosiępalić,bezpłomieniażarzyć’.Odtegożstopniazanikowego**gu̯h- pochodząteżinnederywatynaróżnychstopniachwokalizmu,zktórychmożnaprzytoczyćpol.gorzeć < *gorěti,grzać < *grějati,nagar i żar < pie. *gu̯h(gu̯h)-erH- / *gu̯h(gu̯h)-orH- /*gu̯h(gu̯h)-r̥H-,por.również*gr̥n- wpol.garnek < *gu̯hr̥H-n- *‘naczynieskładanenapaleniskudlawarzenia

8 JerzyDuma

<*sъ ‘dobrze’+*u̯oi̯d- ‘wiedzieć,widzieć’Boryś692(zpóźniejszymsufiksem*-ŭkŭ > *-ъkъ)10,wdawnymzłożeniuzdrowie < *sŭ- ‘dobry’i*doru̯- :*deru̯- ‘drzewo’ (Boryś736):*dru- (Smoczyński103).

Interpretacjenawiązującedordzeni indoeuropejskichznajdujemy uJ.Rozwadowskiego,W.P.Schmida,J.Udolphaiinnychautorów11.Już wujęciuJürgenaUdolphawidaćpróbęłączenianazwrzekIna (wzapisach:Yna 1220,Ine itp.HEIV30–31)orazJana grupującątehydronimywokółwspólnegopie.rdzenia,choćnaróżnychstopniachjegowokalizmuizróż-nymirozszerzeniamisufiksalnymi:Ina nastopniupełnym*ei- ‘iść’(s.125) i Jana nastopniuzanikowymrozszerzonymsufiksem:*(i̯)ā- (s.128) (por.da-lejzwtórnympełnymwokalizmemrdzenianastopniuo wpol.jechać,jazda zob.przyp.13).NazwarzekiJana masufiksnastopniupełnymwokalizmu*-eh2- inastępnysufiksnastopniu zanikowym*-n-. Odśredniowiecza rzekamapoświadczenia:Jana 1274,Janam 1276,późniejodXIXw.:Jonka,Janka Pom.44(rozszerzonapóźniejszymsufiksemdeminutywnym-ka,którystałsiędlawiększościnazwmałychrzekpolskichsufiksemstrukturalnym)12.

Rekonstrukcjastarszychformprowadzidopie.*h1éi̯-n-eh2 dlan.rz.Ina zeznaczeniem‘poruszającasię,idąca’orazdlarzekiJanadoformyderywowanejodstopniazanikowego*h1i-eh2-n-eh2 zodtwarzanymznaczeniem*‘(rzeka)stale,szybkosięporuszająca,jadąca’.Wtejdrugiejnazwieprzedsamogłoskąsufiksalną*-e(h2)+(C) > ā nagłosowerdzenne*i(<*h1i)zmieniasięwjotę.

WtejinterpretacjiwszystkietrzyhydronimyInę,Janę i Świnę łączę ztymwłaśniepraindoeuropejskimpierwiastkiem,występującymrównież wapelatywachnaróżnychstopniachwokalizmuiwzróżnicowanymkon-tekściemorfologicznym,tzn.wzwiązkuzpie.rdzeniem*h1éi̯- :*h1i- ‘iść,poruszaćsię’Smoczyński145,por.pol.iść < scs.iti,idǫ ‘iść,idę’Boryś200,lit.eĩti ‘ts.’Smoczyński144.Nastopniuzanikowymwokalizmu(SZ)tensamrdzeńmiałpostać*h1i- rozszerzonyiteratywnymsufiksem*-eh2-, por.ps.*ja-ti,lit.jóti (<*h1i-eh2-ti)‘jechać’,zaśnawtórnymstopniupeł-nymzsamogłoskąo mamypol.ja-zda (<ps.*jě-s-da <pie.*h1oi̯-s-deh2)

strawy’,por.Boryś156,któryzestawiazłac.fornus/ furnus ‘piec’iin.Ilośćderywatówniedziwi,boogieńipaleniebyłyzwiązanezpodstawowymiczynnościamiżyciowymiludzi.

10Pie.rdzeń*u̯oi̯d- ‘wiedzieć’jestapofonicznydo*u̯ei̯d- ‘widzieć’,por.łot.viedêt widzieć’,lit.véidas ‘twarz,oblicze’orazlit.vaidýti ‘pokazywaćsięwdomu,odwiedzać’Smoczyński711,727.

11 J.Rozwadowski:Studia nad nazwami wód słowiańskich.Kraków1948;W.P.Schmid:Der Begriff „Alteuropa” und die Gewässernamen in Polen. “Onomastica”1982,27,s.55–69; J.Udolph:Die Stellung der Gewässernamen Polens innerhalb der alteuropäischen Hydrony-mie.Heidelberg1990;tenże:Namenkundliche Studien zum Germanenproblem.Berlin–NewYork1994.

12 Por.J.Duma,E.Rzetelska-Feleszko:Badanie nazw rzecznych Pomorza i Wielkopolski metodą kartograficzną.„Onomastica”1980,XXV,s.11–27.


i je-chać (<ps.*jě-x-a-ti < pie.*h1oi̯-s-eh2-ti)13.WhydronimachIna i Jana obastopnietegordzeniamożna–moimzdaniem–wydzielić,zaśwn.rz.Świ-na zdodatkowymprzymiotnikiem*h1su- ‘dobry’.Zatemmamytuzłożenie z *h1su- ‘dobry,dobra’i*h1éi̯- ‘iść,poruszaćsię’zrozszerzeniemsufiksalnym*-n-.Całośćmogłaoznaczać*‘dobreprzejście’namorze.

Rzeka Świna mogłateżwprzeszłościbyćuznawanazakontynuacjębiegurzekiIny, anieOdry itukołoŚwinoujściawłaśniemylnielokowanowprzeszłościjejujściedoBałtyku.DzisiajInę uznajesięoficjalniezaprawydopływOdry.Wtymznaczeniubyłabyto*‘dobraIna’,tzn.taIna,którawśródwieluwyspiwysepek(sprzedprzeprowadzonejwXIXw.regulacjidolnegobieguOdry)wiodłanaotwartemorze.

Trudnojednakznaleźćwśróddawnychnazwrzekanalogiedotakiejdwuczłonowejnazwyrzeki.WpolszczyźniewspółczesnejwystępujączęstohydronimytypuDobra,Dobra Woda,Dobrowoda,Dobrowódka14 itp.,zaśnagruncieniemieckimznajdujemynazwyrzekdie Gutach (rivus...Wůta 1111,WildengutachXVIw.15)in.rz.Gutenbach (Gudinbach 1220),którąautortłumaczyjako‘guten,friedlichenBach’Greule198–199.

WskazanewtymkrótkimartykuleparalelemiędzynazwamirzekŚwi-na,Ina i Jana mogąświadczyćowspólnympraindoeuropejskimźródłosłowieomawianychhydronimów,którezostałyadaptowaneiskojarzonezróżnymisłowiańskimiwyrazami.Zapewneteżprzedstawionawyżejichinterpretacjaniewyczerpujewszystkichmożliwościetymologicznych.

BardzoprawdopodobnejesttakżełączenieomawianychnazwrzecznychŚwina,Ina,JanazwystępującyminaLitwieiwinnychkrajacheuropejskich nazwamirzektypu:zlit.n.rz.Issa zawierającąsuf.-sa16 od í̜sasa.ýsas

13Boryś208zakładastarąobocznośćwrdzeniu*jazda/*jězda :*jati,*jadǫ i *jěti,*jědǫ natomiastSmoczyński235–236analizująclit.jóti,jóju ‘jechaćkonno’widzitu„neopierwiastek”*h1i̯eh2- <*h1i̯-eh2-(dlaps.*jati ilit.jóti), doktóregodotworzonopełnystopieńwokaliczny-o-, skutkiemczegopowstałrdzeń:*h1oi̯- (>ě-)rozszerzonynastępniesufiksem*-s-,stądpol.jechać i jazda/jeździć wskazującenawtórnystopieńpełnyzsamogłoską-o-pierwiastkautworzonyodstopniazanikowego.Podobnywtórnystopieńpełnyna-o- występujewpol.poić ‘dawaćpić’(<*poi̯-i-ti:pie.*pih3- < *ph3-i̯-ti).Osuf.*-s- (*-sh2- / *-seh2?) por.dalejuwagidonazwrzecznychtypuIssa.Sufiks*-s- udźwięczniasięprzedd nazd,zaśpodyftongu*oi̯ przechodziprzedsamogłoskąwx.

14Por.W.Szulowska,E.Wolnicz-Pawłowska:Nazwy wód w Polsce.Cz.I:Układ alfabe-tyczny.Warszawa2001,s.70–71.WiesławBoryś(115)wywodzitenwyrazodpie.*dʰabʰ-ro-s ‘odpowiedni,właściwy’,por.teżdoba,zob.teżSP.III285.Wokalizmkrótkiego*awrdzeniuzaJ.PokornymIEW233–234.Niejasnyzwiązekzlit.dabar̃ ‘teraz,obecnie,współcześnie’Smoczyński89.

15Tenostatnizapisjestzłożeniemzgut ‘dobry’(redaktorzyEWDI619widzątupie.rdzeń*gʰadʰ- ‘łączyć,pasować’(por.pol.godny i *goditi ‘byćodpowiednim,dobrym’SP.VIII13–16)i-acha‘rzeka,woda’,por.łac.aqua <pie.*h2eku̯-eh2.16Por.В.Н.ТопоровиО.Н.Трубачев:Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья.Moskwa1962,s.156.

10 JerzyDuma

‘krótki’ izapewne*‘prędki’ (<pie.*h1ei̯sh2-/*h1ish2- ‘pędzić,ponaglać’Smoczyński225),n.rz.Į́s-upis ‘krótkarzeka’17. Wtychwypadkachwygło-sowe*-sh2- wskazanego wyżej rdzenia*h1ei̯sh2-potraktowaćnależychybajakorozszerzeniesufiksalnepie.pierwiastka*h1ei̯-/ *h1i- ‘iść,jechać’może wznaczeniuintensivum,jakwpol.jechać :iść,zob.przyp.13.WymagatojednakdalszychstudiówporównawczychzterenucałejEuropy,por.np. wn.rz.*Isonta18 < *is-ont- ‘pędząca’<pie.*h1ei̯sh2- ‘pędzić’Greule247,die Isar (dp.Dunaju)super Isara 755<pie.*h1ish2-ró-s Greule244–245itp.

Powinienchybapowstaćjakiśeuropejskiprojekt,któryobjąłbyzasięgiembadańhydronimicznychcałynaszkontynentnawzórgigantycznejpracy,jakąwykonałdlanazwzterenówpolskichigermańskichJürgenUdolph,por.przyp.11.

Skróty literatury

Babik – Z.Babik:Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich w granicach wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny.Kraków2001.

EWD – Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.Bd.I–III.Berlin1989.Greule – A.Greule:Deutsches Gewässernamenbuch.WalterdeGruyterGmbH.

Berlin–Boston2014.HEIII – J.Rieger:Gewässernamen im Flußgebiet des Wisłok (Nazwy wodne dorzecza

Wisłoka).HydronymiaEuropaea3.Stuttgart1988.HEIV – J.Duma:Zuflüsse zur unteren Oder und Ostsee bis zur Persante(Nazwy do-

pływów dolnej Odry oraz Bałtyku po ujście Parsęty).HydronymiaEuropaea4.Stuttgart1988.

HEVI – H.Mól:Gewässernamen im Flussgebiet des Wieprz.HydronymiaEuropaea6.Stuttgart1990.

HEXIX – M.Biolik:Gewässernamen im Flussgebiet der Narew von der Quellle bis zur Einmündung der Biebrza. TeilI: Die fließenden Gewässer(Nazwy wodne dorzecza Narwi od źródeł do ujścia Biebrzy.Cz:I: Nazwy wód płynących).HydronymiaEuropaea19.Stuttgart2005.

NMPIII –Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany.T.III.Red.K.Rymut.Kraków1999.

PokornyIEW – J.Pokorny:Indogermanisches etymologisches Wörterbuch.Bd.I–II.Bern1949–1969.

Rudnicki – M.Rudnicki:Prasłowiańszczyzna-Lechia-Polska.T.I–II.Poznań1959–1961.Schmid1983 – W.P.Schmid:Der Begriff „Alteuropa” und die Gewässernamen in Polen.

“Onomastica”XXVII,s.55-69.SP. – Słownik prasłowiański.T.Iin.Wrocław1974.Udolph – J.Udolph:Die Stellung der Gewässernamen Polens innerhalb der alteu-

ropäischen Hydronymie.Heidelberg1990.

17A.Vanagas:Lietuvos TSR hidronimų daryba.Wilno1970,s.248zwtórnyminfiksemnosowymwpierwiastku.

18Omieszkańcach:Ambisontes 788r.


Inne skróty

ahd. –staro-wysoko-niemieckiap. –apelatywC –consonantdp. –dopływfem. –femininumG.sg. –genetivussingularisgr. –greckigw. –gwarowelit. –litewskiłac. –łacińskiłot. –łotewskin.agt.–nomenagentisn.os. –nazwaosobowan.rz. –nazwarzekiniem.–niemieckipie. –praindoeuropejskipol. –polskiscs. –staro-cerkiewno-słowiańskiSP –stopieńpełnywokalizmups. –prasłowiańskiSZ –stopieńzanikowywokalizmuV –samogłoska

Summary

InarticleIsuggestnewinterpretationofnameofriverŚwina asoldfoldingofwordspie.*h1su-‘good’and*h1ei̯- ‘go,move’withexpansionofsuffix*-n-.Integritymeant:‘goodpassage’ontheseaor*‘goodIna’.Iftheextensionelementh1éi̯-/*h1i-‘go’consideredderivative*h1éi̯-sh2-/*h1i-sh2-‘rush’isanalogoustothegrouphydronymscanaddthenamesofriversIssa,Isar,*Isontaandothers.

Tytułypolskichzinów(częśćII) 13

MateuszFlontUniwersytetJagielloński,Krakówe-mail:[email protected]

Tytuły polskich zinów (część II)

Titles of Polish zines (part II)

TheaimofthepaperistopresentthetitlesofPolishundergroundand alternativepress–zinesproducedbywriters,poets,comicbooksfansandmetalmusicfans.Theauthorpresentssomeexamplesbasedonsemanticdominants(„tradition”,„ideology”)andaestheticdominants(„anti-aesthetic”,„humour).

Słowa kluczowe: artzin,komiks,muzykametalowa,humorjęzykowy,medioonomastykaKey words: artzine,comicbook,metalmusic,verbalhumor,mediaonomastics

1. Wstęp

Przedmiotemanalizysątytułypolskichzinów(zinodang.maga/zine),czyliniezależnych,wydawanychamatorskopismtworzonychprzezmło-dych,kreatywnychludzi,którzywczasieprzedpojawieniemsięinternetuimediówspołecznościowychstaralisiępozyskiwaćinformacje,którychnieznajdowaliwmediachoficjalnychidzielićsięnimizinnymipasjonatami.

NiniejszytekstjestkontynuacjąartykułuTytuły polskich zinów. Wstęp do badań nad onimią „trzeciego obiegu” (1978–1989) i „obiegu alternatyw-nego” (od 1990) (Flont2016:31–54),wktórymomówiłem243tytułytegorodzajupism:78anarchistycznych,120punkowychoraz45związanych zekologią,obronąprawzwierzątiwegetarianizmem.

Wewstępiedotegożartykułuprzedstawiłemzaryshistoriizinównaświecie,opisałemstanwiedzyozinachwPolsce,atakżezwróciłemuwagęnaszerszekontrowersjewokółtematutytułówczasopism–nawetczęsteproblemyzsamymprzedmiotembadań.NaprzykładKatarzynaSkowronekiMariuszRutkowski(2004:40−41)stwierdzają,żeproblemytesprawiaheterogenicznośćnazwmedialnych:tytułówpism,programówradiowych itelewizyjnych,atakżeportaliinternetowych.Tespecyficznenazwywłasne

2017 PRACE JĘZYKOZNAWCZE XIX/2ISSN 1509-5304 13–38

14 MateuszFlont

–medionimy–majązarównocechyideonimu,czylinazwywytworukultu-ryduchowejczłowieka(Gajda1987:81),jakicechychrematonimu–czylinazwyseryjnegowytworupracyludzkiej(Breza1998:343).

Wtymartykuleskupiłemsięna202medionimach:63tytułachzinówpoświęconychliteraturzeiszerokopojętejsztuce(artzinodang.art[istic maga]zine),21tytułachzinówkomiksowych(komix zin)oraz118tytułachfanzinówsubkulturymetalowców(fanzinodang.fan[atic mag]zine).

ChoćnarodzinytegorodzajupiśmiennictwasięgająpoczątkówXXw.wEuropie(publikacjedadaistów)iUSA(pismafanówliteraturysciencefiction),toichgłównyrozwójzwiązanyjestzpowstaniemsubkulturypunkwpołowielat70.wUSAiWielkiejBrytanii.NatomiastwPolskiejRze-czypospolitejLudowejpierwszezinypojawiłysiępodkonieclat70.,choćzewzględunasytuacjępolitycznąwkrajuprzezdługiczasnieprzypomi-nałyswychzachodnichpierwowzorów.DokońcaPRLzinyfunkcjonowały w„trzecimobiegu”,apozniesieniucenzuryw„obiegualternatywnym”.Pismatypuzinzaczęłyzanikaćwrazzpowszechnymdostępemdointernetuidziśspotykasięjesporadycznie.

Spistytułówzinówwybranychdoomówieniaustaliłemnapodstawie:Parnasu Bis. Słownika literatury polskiej urodzonej po 1960 roku(Dunin- -Wąsowicz,Varga1998),Antologii zinów 1989–2001(Ciosmak2001),Kata-logu polskiej prasy alternatywnej (trzecioobiegowej)(Chorązki1996),zbiorówzinówWojciechaKajtocha,MarcinaPielużkaorazwłasnych(papierowychizdigitalizowanych1),aczęśćinformacjidotyczącychpowstaniatytułówzaczerpnąłemzankietdoniedokończonejEncyklopedii zinów2.Zuwaginaograniczonąilośćmiejscatylkoprzyniektórychmedionimachpodałemdokładniejszedane(lataukazywaniasiępisma,nazwiskaredaktorówitp.).

Wtokupracynadartykułemzebranymateriałpoddałemprocedurzebadawczej,którejpierwszyetapstanowiłoprzyporządkowanieposzczegól-nychzinów,którychtytułymnieinteresowały,dookreślonejkategoriirodza-jowej(artziny,zinykomiksowe,fanzinymetalowców).Przyporządkowanienastępowałonapodstawiekryteriumtematyczno-gatunkowego,tj.tema-tykiigatunkutekstówstanowiącychzawartośćpisma.Znaczyto,żejeśli np.większośćmateriałówskładającychsięnazawartośćpismastanowiływiersze,prozaartystycznairysunki,przydzieliłemjedokategorii„artzin”,

1 Prowadzęwirtualnąbibliotekęzinów,wktórejumieszczanesązeskanowaneziny,wywiadyitekstynaukowe:www.zinelibrary.pl.

2 ProjektzainicjonowanyprzezWojciechaKajtocha(zob.Ankiety...),apoukończeniuantologiiCiosmakarealizowanyprzezobubadaczyiciągleniezakończony–maszynopisy imateriaływmoimposiadaniu.


jeślizaśsprawozdaniazkoncertów,wywiadyzmuzykamiirecenzjemuzycz-nepoświęconemuzycemetalowej–pismozaliczonezostałodorodzajowejkategorii„fanzinmetalowy”3.

Nadrugimetapieanalizydopełniasięklasyfikacjęcharakterystykąformalnąjużniecałegopisma,aletylkojegotytułuzapomocąkryteriumsemantycznegolubestetycznego,przyporządkowującposzczególnymtytu-łomzinówdominantęsemantyczną(„tradycja”,„ideologia”)lubestetyczną(„antyestetyka”,„komizm”)4;przykładowypodziałobrazujetabela.

DominantysemantyczneiestetycznewtytułachzinówokreślonychrodzajówDominanta

tytułu

Kategoria rodzajowapisma

semantyczna estetyczna

„tradycja” „ideologia” „antyestetyka” „komizm”

Artzin Dada Rzyje Lampa i Iskra Boża

Mass-turbator Brucha Marucha

Zinkomiksowy AQQ Luzjuba Urłałcza Wypierd IpsacjaMósgóFanzinmetalowy XakTsaroth Thrash’EmAll BrutalVomit KoziBobek

2. Dominanty semantyczne i estetyczne w tytułach zinów

2.1. Artziny i ziny komiksowe

Onimięartzinówizinówkomiksowychomówięrazem,gdyżfunkcjonowa-łyonewjednymdyskursie,asamekomiksybyłynieodłącznymelementemwieluartzinówizinówwogóle.

3Oczywiścietakwydzielonekategorierodzajoweteoretyczniemogłybysiękrzyżować,tj.możliwybyłbymetalowyartzinlubmetalowyzinkomiksowy.Wpraktycejednak,przy-najmniejwbranympoduwagęokresie,takiehybrydyrodzajowesięniezdarzały.Artziny izinykomiksoweideologiczniezbliżonebyłydozinówpunkowych,azinymetalowezregułyniezamieszczałyutworówliterackichlubwierszy(jeślinieliczyćtekstówpiosenek),będącychdomenąartzinów.Komiksywfanzinachmetalowychpojawiałysięrzadko.Zinkomiksowynatomiastskładałsiępraktyczniezsamychkomiksów.Przedstawionawtabeliklasyfikacjajestroboczym,prasoznawczym,rodzajowympodziałembardzoróżnorodnychtworów.

4Podobniejakwwypadkupodziałuzinów,zdecydowałemsięnapołączenietychdwóchrodzajówkategoriiwjednymakcieklasyfikacji,gdyżniezdarzałasięsytuacja,abytytułna-wiązującydokulturowychtradycjilubdanej,współczesnejideologiimiałcharakterkomicznylubantyestetyczny.Tadominantabyłaraczejdomenątytułówartzinów.Ponadtokierowa-łemsiędominantą,awięcskładnikiemnajważniejszym,conieznaczy,bytytułniezawierał iinnychakcentów.

16 MateuszFlont

Dodominantysemantycznej„tradycja”zaliczyłemtytułukazującegosięwlatach1988–1992artzinaDada Rzyje.Medionimtennawiązujebezpośred-niododadaizmu,nazwyruchuikierunkuwsztuce–określanegorównieżmianem„antysztuki”–który„samzachęcałdonieporozumień,prowokowałjeiwspierałwszelkieformyzamętu:dlazasady,dlażartu,dlapodkreślaniaswojegosprzeciwu”(Richter1983:9).TwórcatytułuDada Rzyjepoprzezzastosowaniecelowegobłęduortograficznegouświadamiaczytelnikom,żedawnaekstrawaganckasztukanieodeszławzapomnienie,awłaśnie„rzyje”.

RównieżmedionimCabaret Nonsensmożenawiązywaćdodziejówszwajcarskichdadaistów,którzyprezentowaliswojeobrazy,wiersze,rzeźby iwystępowaliwklubieonazwieCabaret Voltair(Richter1983:15).Zamianawyrazu Voltairnanonsensmożebyćpodkreśleniemjednegoznajważniej-szychelementów„filozofii”ruchudada.

PodobnieartzinRewia Kontrsztuki (1991–1993)swoimtytułemwska-zuje,żejegozawartośćtowłaśnieprzegląd„sztukiprzeciwsztuce”–dwapierwszenumerymiałypodtytułCounter Art Revue(ang.counter art–‘prze-ciwnysztuce’,franc.revue–‘przegląd’),atytułgłównypierwszegonumerubrzmiałHelikon,odwołującsiętymsamymdomitologiigreckiej–Helikontonazwagór,wśródktórychmieliswąsiedzibęApollinimuzy(Kopaliński2003:406).

Onimiaartzinowanawiązujetakżedopóźniejszychpostaciiwydarzeńzeświatasztuki,np.wonimieArt Escherodnajdujemyodniesieniedona-zwiskaholenderskiegografikaMauritsaCornelisaEschera,awNo Future (zang.5–‘niemaprzyszłości’)przywołanohasłosubkulturypunk,którejantyestetykawpłynęłanaświatsztuki,mody,muzykiiliteraturyprzełomuXXiXXIw.

TytułnajważniejszegopolskiegozinakomiksowegoAQQ (podtytuł: Magazyn Komiksów)ukazującegosięwlatach1993–2004nawiązywał,we-długredaktorapismaWitoldaTkaczyka,„dotytułówzinówukazującychsięnaprzełomielat80/90(np.QQRYQitp.[tytułpunkowegofanzina–M.F.]) iniemanicoznaczać”(zob.Ankiety…).Wartojednakzwrócićuwagęnato,żetytułmógłbyćodczytywanyjakonawiązującydodziecięcegowykrzyknikaa ku ku! (takiego, którymdziecistarająsięzaskoczyćnp.poszukującychichwspółuczestnikówzabawywchowanego),ajednocześniestylizowanyswoim

5Skrótrzeczjasnaoznacza,żewyrazlubwyrażeniepoprzedzającenawiaspochodzi zjęzykaangielskiego,pomyślnikuprzedstawiamwłasnetłumaczenienajęzykpolski.Przywyrazachgreckich,łacińskich,francuskichiinnychposiłkowałemsięangielskiminternetowymsłownikiemetymologicznymOnlineEtymologyDictionary(www.etymonline.com),któryopierasięna83publikacjach(m.in.słownikietymologiczneileksykony).Zob.(HarperD.2001–2006).


zapisemnajęzykangielski6.Jaksądzę,wwypadkutegotytułuchodziło ozasugerowanieczytelnikowipisma,żebędziegoonozaskakiwałonowo-ściamizeświatakomiksów.

Dostarszychkulturowychtradycjinawiązująrównieżtytułyartzinów,którezawierająznanesentencjelubwyrażeniałacińskie:Lupus in Fabula (‘owilkumowa’),Nihil Novi(‘nicnowego’)iVae Victis (‘biadapokonanym’),Pro Memoria (‘dlapamięci’),atakżewłoskieSilenzio Parade (‘milczący pochód’).Tytułyte,pozapierwszymprzykładem,zdająsięwyrażać–możekokieteryjne?–powątpiewaniewwymownośćoraztzw.siłęprzebicia redaktorówiautorów.

Najwięcejmedionimówprzyporządkowałemdodominantysemantycz-nej„ideologia”.JednymzważniejszychpolskichartzinówbyłopismoIskra BożaPawłaDunin-Wąsowicza,którepowstałonaprzełomie1988i1989r.Autorumieszczałwnimpoczątkowogłówniewierszeiopowiadaniaswychznajomych,atytuł–jakstwierdziłredaktorzina–oznaczałpozytywnysymboltwórczości(zob.Ankiety…).W1991r.pismosprofesjonalizowałosię izmieniłotytułnaLampa i Iskra Boża.MedionimLampapochodziodtytułujednegozListów z fiołkiem K.I.Gałczyńskiegopt.W sprawie miesięcznika „Lampa”z1946r.(zob.Ankiety…)7.W2004r.Dunin-WąsowiczzmieniłtytułpismanaLampa;ukazywałosięonodo2015r.

ZkoleiUlica wszystkich świętychtoanarchizującyartzin,któryukazy-wałsięwlatach1989–2009.Jegoredaktorzy,wtymprzedewszystkimLech„Lele”Przychodzki,takiaktnazewniczytłumaczątym,żeulicęWszystkichŚwiętychodnaleźćmożnawSzczecinie.Dalejwyjaśniają:„PonieważniepreferujemyŻADNEGOkierunku[...]iżadnejzesztuk–gdyżwszędzieistniejąwielkościinicości–»wszyscyświęci«malarstwa,muzykiitp.mogąsiętuznaleźć.Nawetgdybyulicamiałasięokazaćślepą.AWŁAŚCIWIE –wtymkrajukażdy,ktojeszczepróbujerobićcokolwiek,zasługujenaaureolkę”(Przychodzkiiin.1989:1).

PrekursorskimzinemkomiksowymbyłwydawanyprzezKrzysztofa„Pro-siaka”OwedykaProsiacek(1990–2000),którego„numer7zostałwcałości

6Mechanizmtakiegozapisujestteżtypowązinowązabawąortograficzną,przykładowopisaniexzamiastks(np.maxymalnie),czamiastk(np.compilacia),vzamiastw(np.vocali-sta),czywłasnieqzamiastku(np.qrevsko)(Kajtoch1999:12).

7ZlekturylistuW sprawie miesięcznika „Lampa”wynika,żepojawiasiętamkilkawątków,któremogłyzainspirowaćPawłaDunin-Wąsowiczadowybraniatakiegotytułudlaswegopisma;wszczególnościwypowiadasiętampoglądy:a)żemożnabyćczłonkiemredakcji,niepiszącartykułówiżyćspokojnie;b)zawartywautoironicznymkomentarzu:„Redaktorjestotyłyjaktrzyspodki,więcbywawredakcjirzadko,boniemożewejśćnatrzeciepiętro”; c)redaktor„cenzuruje”teksty,tj.zmieniatytułyiwyrazywtekściena„ostrożniejsze”, np.zartykułuociężkiejpracy,czynilekkitekstokoloniidziecięcej(Gałczyński1992:25–26).

18 MateuszFlont

poświęcony»bajkomurłałckim«.Nazwatychżebajekwziętazostałaodzina,wydanegoprzezProsiacekPublishing,któryzawierałwywiadyzczołowymi»działaczami«trzecioobiegowymi,atakżekomiksyokonwencjibajkowej(zinnosiłnazwę»LuzjubaUrłałcza«,atodlatego,żekażdazopisywanychosóbmiałapodaćdowolnąsylabęitakpowstałanazwazina,jedynegozresztąpoświęconegosamymtwórcom)”8(zob.Kaim2013).

Charakterystycznedlaonimiiartzinowejjestużywanieleksykizpóltematycznych„sztuka”(Linie,Martwa Natura,Graffiti),słownictwanauko-wego(Ibidem,Okolicznik czasu –topodtytułzinaDe Centrum),aprzedewszystkimleksykizpól„język”i„literatura”:Wyraz,Przecinek,Litera i Pióro. Równieżpolatematyczne„legendymiejskie”,„podania”i„baśnie”wiążąsięztematykąartzinową,np.Czarna Wołga,Blocksberg(góraczarownicwSzwecji) i Czerwony Kapturek9.

Trzebazaznaczyć,żewśródzinówkomiksowychzdarzałysiętytuływprostodwołującesiędobohaterów,którychlosywnichopisywano,np.Niezwykłe Przygody Braci Kowalskich,Sidorak(podtytuł:Potwór z Głę-bin. Siewca Śmierci),Likwidator,Ratboy(zang.–‘chłopiecszczur’),Blixa i Żorżeta,atakżeonimyodwołującesiędopeerelowskiejkulturymasowej:Niesamowity Kapitan Żbik(nawiązaniedoJanaŻbika,kapitanaMOzse-riikomiksówzlat1967–1982)orazInspektor Czereśniak na tropie–onimtennawiązywałdotytułuserialuKapitan Sowa na tropie10orazdopostaciTomaszaCzereśniakazserialuCzterej pancerni i pies11.AutorkomiksupowiązałzesobąobaserialeprzywołującpostacieSowyiCzereśniaka,któregrałWiesławGołas.

Dodominantyestetycznej„antyestetyka”zaliczyłemmedionimSchisto-soma (grec.skhistos–‘podzielony’,grec.soma–‘ciało’)nawiązującydonazwyprzywrykrwi,pasożytażyjącegowludzkimukładziekrwionośnymnawetdokilkunastulat(Deryło2002:173–177).RównieżmedionimMass-turbator rozpatrywaćmożnawkategorii„antyestetyka”,gdyżjegofonetycznarealiza-cjaprzywołujenamyślczasownikmasturbować się –leczjednakanalizująctęnazwęodstronyleksykalnejzauważyćmożemydwazabiegistylistyczne.

8OczywiściesamtytułProsiacekjestkomiczny,podczasgdysposóbpowstanianazwyLuzjuba Urłałczamożnawiązaćzdadaizmemiideowymanarchizmemzinówartystycznychikomiksowych.

9WojciechKajtochopisując„tematyiprądynajmłodszejprozypolskiej”wutworachprozatorskichpublikowanychwartzinachipismachpokrewnychzlat1989–1995stwierdził:„Sporoutworówzawierawsobiemotywkompromitacjibaśniowychschematów[…].Jestichtakdużo,żemożnamówićospecyficznychgatunkachantybaśniiantybajki”(Kajtoch2016c:106).

10Kapitan Sowa na tropie,reż.StanisławBareja,1965r.11 Czterej pancerni i pies,reż.KonradNałęcki,serialukazywałsięwlatach1966–1970.


Pierwszytozapispoczątkowegoczłonutytułupoangielsku(ang.mass – ‘masowy’),zaśdrugizabiegto–niewiadomoczyświadome–użyciedawnegorzeczownikaturbator,którywedługWitoldaDoroszewskiegooznaczałtego,„ktowprowadzazamieszanie,zakłócaspokój;wichrzyciela”(zob.Słownik języka polskiego PWN1997–2016).Możnazatemwnioskować,żeautorzyartzinaMass-turbatornietylkochcieligorszyć,alesygnalizowaliswojeproste,społeczneprzesłanie:artzinmiałbywprowadzaćzamieszanienamasowąskalę.Zrealizowalitezamysłyzarównowwarstwiefonetycznej,jakisemantycznej.

Wśródonimiizinówkomiksowychniezabrakłorównieżtytułówanty-estetycznych,np.medionimbędącywyzwiskiem−Piździelec,określającykogośozłymstaniepsychicznym−Psychopata,Schizol(pogardliweokre-ślenieosobycierpiącejnaschizofrenię),tytułówwulgarnych,np.Wypierd, gdziepierdoznacza‘wydzielanyprzezodbytbrzydkizapach,któremumogątowarzyszyćdźwięki’(Grochowski2001:139),alemedionimtenmożerów-nieżinformowaćotym,żepismoijegotreśćjesttym,czego„pozbylisięzsiebie”jegoautorzy,atakżetytułObsrywator −neologizmstylistycznyutworzonyprzezpołączeniewyrazuobserwatoriwulgarnegoczasownikaobsrywać,którymożeoznaczaćzarówno‘zanieczyszczeniekogośkałem’,jaki‘obgadywaniekogoś’(Grochowski2001:128).

Wśródmedionimówzaliczonychdodominantyestetycznej„komizm”wartonapoczątkuzwrócićuwagęnatytułyartzinów:• niespotykaniedługieinienadającesiędopraktycznegoużycia:Wejście

do przychodni z drugiej strony i Wejście do gabinetu stomatologicznego od podwórza, pierwsze piętro (pukać dwa razy)12(kontynuacjapoprzedniowymienionegopisma);

• absurdalnejakotytuły13,mimożekrótsze: Czyżby Agonia Uczuć,Czas na porzeczki, komiksKisiel po turecku;

• opisownisugerującejzniekształconąwymowęi/lubnieprawidłowąpisow-nię:Tytuł Dieeń Do Blyy(rozbijającyformępowitalnądzień dobry),Tytól Do Wyboru(zcelowymbłędemortograficznym),Tygodnik Leeeżeć;

• łącząceniepraktycznośćzezniekształceniamipisowni:Kau Gryzoni Na Serze;

• angielskieinadodatekniedookreślonesemantycznie:God Is Black Yes She Is (zang.dosł.‘bógjestczarny,tak,ona[taka]jest’);

12 Trudnobyłobynp.użyćtejnazwywrozmowiezkolegą,przekazaćmuinformacje wrodzaju:„Wiesz,czytałemw...”.

13Niedająceżadnejinformacjiotreściicharakterzepisma;będąceswoistymi,wyrwany-mizkontekstucytatami.Takitytułtraktowanyjakowyrażeniebyłbycoprawdazasadniczologiczny,alemiałbytreśćniejasnąbezpodaniaszerszegokontekstu.

20 MateuszFlont

• łącząceróżnerodzajeniepraktyczności,absurdalności izniekształceńpisownizużyciemwulgaryzmówipotocyzmów:Panorama-Obleśnicka (podtytuł:czyli magazyn zjawisk pieprzniętych w czoło),awśródzinówkomiksowych:Cipa ledwo zipa (tu podtytuł:Czy chcecie, aby do was strzela-no?),gdziezipać to‘oddychaćciężko,ztrudem;dyszeć’(Dunaj1996:1361).Jednymzesposobówuzyskiwaniakomicznegoefektujestzmienianie

wtrakciewydawaniaróżnychelementówtytułupisma.ItakartzinDżene-rejszyn14 (1995–1997)zmieniałnadtytułprzykażdymwydaniu.Wpierw-szymtytułbrzmiał:Blee Dżenerejszyn (bleetowykrzyknikwskazującyna‘odczucieobrzydzeniawstosunkudoczegoś’),wdrugim:Meat Dżenerejszyn (ang.meat–‘mięso’),wtrzecim:Fiut Dżenerejszyn(fiut–wulgarnanazwamęskiegoczłonka),wczwartym:Normatyw Dżenerejszyn(normatyw–‘cośwskazującenanormy’),awpiątym:Prymityw Dżenerejszyn(tentytułozna-czaćmoże,iżautorzynależądopokolenialudziniekulturalnychlubteżżezawartośćpismajestbardzouproszczona,prymitywna).

Omawianemedionimyniedajączytelnikowiżadnychinformacjioza-wartościpisma,alepoprzezswojąnonsensownośćwykluczająinneniżarty-stycznegrupyodbiorców15,jakchoćbymetalowcówizwolennikówskrajnejprawicy,którzystosujązazwyczajkrótkienazwy(podobnienazywająsięichzespołymuzyczne,np.prawicoweHonor,Legion,Konkwista 8816lubme-talowe:Vader,Tower,Kobong),aponadtonieodznaczająsięumiłowaniemabsurdalnegodowcipu.

Ajednak,choćrównieabsurdalneiniedorzecznesątytułyZez Proro-ka Patrzącego Kątem Oka oraz Wyborny trup, czyli meandry wyobraźni –tojednakwtakzatytułowanychzinachłatwiejrozpoznaćalternatywnepismodlaludzisztuki.Pierwszytytułużywarymu(proroka – oka),adrugioksymoronu(wyborny trup)orazkontrastujeniewyszukanywyraztrup zjęzykiempoetyckim(meandry wyobraźni).

Komizmmożnauzyskaćrównieżpoprzezupodobnieniairóżnorodnealuzjeleksykalne.NaprzykładtytułZomodoma i Guodomora–nawiązujedobiblijnychmiastSodomyiGomory.StrawestowanojednaktenazwyłączącSodomazZOMO(wymieniającwwyrazie Sodomanagłosowąspółgłoskęs- nam-idodajączprzoduwyrazuzo-),natomiastnazwęGomora skojarzonoznieprawidłowozapisanymdopełniaczemliczbypojedynczejrzeczownika

14Wyraz dżenerejszynmaformębędącąefektemfonetycznegozapisuangielskiegorze-czownikageneration(‘pokolenie’).

15Równieżkręgianarchopunkowelubowałysięwtakichtytułach,np.anarchistyczne:Pet w Maśle,Dópa-Ushata,czypunkowe: 100Krotka,Dżdżownica z Madżongą.

16Skrót88oznaczapowtórzenieósmejliteryalfabetu,tj.HH,cooczywiściedlaneo- faszystówznaczytyleconiemieckieHeil Hitler.


głodomór (wnazwieGomoranagłosoweg-zamieniononad-,anastępniedodanogło-)zapisującu-zamiast ł-prawdopodobniepoto,byupodobnićzapisdoobcojęzycznego).

Efektkomizmuoraz–jaksięzdaje–demonstracjaniechętnegostosun-kuwobecmasowościsztukirealizowanesąpoprzezużywanieleksykizpóltematycznych,niemającychzliteraturąisztukąnicwspólnego:„budownic-two”(Ściana,Okno);„ciało”(Wątroba,Kolano);„choroba”(komiksZaćma);„kuchnia”(Rondelek,Zoopa i Koktayl[czylipisanezangielskawyrazyzupa i koktail17],komiksyMięso,Saturator);„medycyna”(Nootropil–leknazabu-rzeniamózgu);„wojsko”(Artyleria);„wydalanie”(Sracka–odstylizowanegonamazurzeniewulg.sraczka);„zwierzęta”(Mrówkojad).

InteresującymprzykłademjestmedionimButatręd,któryporozszyfro-waniuelementówtytułuukazujeswekomicznekonotacje.ButatrędpowstałzpołączenianazwyklejudobutówButaprenibłędniezapisanegorzeczownikatrend(‘modanacoś’),trędowaty (‘chorynatrąd’)imożebyćprześmiewczymokreśleniemtzw.wąchania klejukojarzonegozpunkami18.

Komicznesąrównieżtytuły,którezasadniczomogłybybyćuznanezawulgarnezewzględunaswojeznaczenieioiletytułartzinaMała Ulicznica (1990–1997)ewentualniemożeoznaczaćtylecomała prostytutka,tonieladazagadkęjęzykowąstanowiznaczeniemedionimuBrucha Marucha.Autorzyartzinadajączytelnikompodpowiedźumieszczającilustracjęzestaropol-skimzdaniem„Daj,aćjapobruszę,atypoczywaj”(Brucha Marucha1994:2),którewewspółczesnejpolszczyźniebrzmiałoby:„Daj,niechjapomielęnażarnach,atyodpoczywaj”(Walczak1995:64;Michałowska2002:267).

Jeśli jednakzałożymy,żetwórcytytułuBrucha Maruchastworzyliczasowniknazasadzieanalogii:ja (po)bruszę – on/a (po)brucha,awtakwyodrębnionymczas.bruchadopatrzymysięzniekształconejformyczas.ruchać,którywspółcześniejestwulgaryzmemoznaczającymodbywaniestosunkuseksualnego(Grochowski2001:178),adawniejoznaczałtylecoruszać/ruszać się(np.„»imienie ruchające«,dziśruchomość”,zob.Brückner1927:466–467),zaśnastępnieowoMaruchapotraktujemyjakozgrubienierosyjskiegoimieniaMarusia(zdrobnienieodMaria),totytułBrucha Ma-ruchaodczytaćmożemynadwasposoby:

17MedionimKoktaylmożnarównieżodczytaćjakokontaminacjęang.cock – ‘penis’ iang.tail – ‘ogon’.

18Tematodurzania sięButaprenemwsubkulturzepunkówpojawia się również wtekstachwieluutworówmuzycznych,np.zespółDefloracja:Łatwopalny, szybko schnący / klej Butapren możesz mieć / weź woreczek i słoiczek / i pójdziemy naćpać się;atakżezespółUlicz-nyOpryszek:Więc nie miej mi za złe / kiedy odwracam się od ciebie / Butapren to pasożyt żywiący się / kosztem twojego umysłu.

22 MateuszFlont

a)uwzględniającdawnesłowopobruszyć:jako‘Marusiamieli (coś)’;b)kierującsięskojarzeniemwulgarnym:– ‘Marusiaodbywastosunekseksualny’19.RównieżtytułkomiksuIpsacja Mósgówskazujez jednejstronyna

wulgarnenazywaniekonkretnejczynności(ipsacjatotylecoonanizm,zob.Słownik języka polskiego PWN1997–2016),azdrugiejstrony,dziękidodat-kowemuzwróceniuuwaginacelowebłędyortograficzne,możnaodczytaćtenmedionimjakonazwępismadlaludzi,którzysamipotrafiązaspokoićswój„popędintelektualny”,niebędącprzytymzbytwykształconymi.

JakokomicznymożnarównieżpotraktowaćtytułkontrkulturowegoartzinaBł.ONA Jest Niewinnazwiązanegozruchem„WolnośćiPokój”.Formagraficznatytułupozwalanadwojakąinterpretację.Pierwszymod-czytaniemtytułujest:błona jest niewinna.Gdybyprzyjąć,iżchodziobłonę dziewiczą –pasowałobyonoraczejdopismaoorientacjizdecydowaniefe-ministycznej.Drugainterpretacjatytułutoodczytanie:błogosławiona ona jest niewinna. Wtymwypadkudośćumiarkowanyfeminizmłączyłbysięwtytulezkomizmemjęzykowympolegającymnanaruszeniukonwencji,bowiempobł.,czyliskrócieprzymiotnikabłogosławiony,zwykleoczekujemyimieniabądźprzydomkaopisywanejosoby.Czytelnikmożeówtytułodczytaćwedledrugiejinterpretacjidziękiwierszowizamieszczonemunaokładcepierwszegonumerutegopisma:„ONAjestbłogosławiona/Jestnieobli-czalnainienasycona/ONAtoogieńktóryspala,Tygielktórywypala[...]” (Wagneriin.1989:1).

Komiczne,kontrastowe,niespodziewane,wieloznacznetytułymogąwskazywaćnazawartośćpismaijegotreściowąjakość(Bzdura,Bełkot,Bohomazin−połączeniewyrazówbohomaz i zin,Nic Nowego,Próżnia),informować,czymzinjestdlajegotwórcy(Blamaż,tj. ‘ośmieszeniesię’),atakżedlakogozostałstworzony(Raj Głupców).Przyczym,jaksądzę,ujawniasięwtymwypadkugłównieswoistakokieteria.

2.2. Fanziny metalowców

Metal–tonazwagatunkumuzycznegoiokreśleniejegofana(wl.mn.metale),czyliczłonkasubkulturymetalowców.Początkówgatunku,którybyłkontynuacjąizarazemprzekształceniemwieluelementówestetykiwizualnejimuzycznejrocka,badaczedoszukująsięjużwlatach70.,choćjegogłównyrozwójlokująwlatach80.XXw.

19Wyliczającskojarzenia,wartojeszczeuwzględnićwulgarne,dwuznacznepowiedzonkomłodzieżowe:Czy jest druh Boruch? Nie ma druha Borucha (ewentualnierozumianejako: bo rucha).


Wpływnaewolucjęmuzykirockowejwkierunkumetalumiałomiećfiaskopewnegoetapuamerykańskiejieuropejskiejkulturymłodzieżowej(m.in.hippisii„pokolenieWoodstock”),komercjalizacjai„wygładzenie”rocka,atakżerozwójmuzykidisco.Dużeznaczenie,nacozwracauwagęMirosławPęczak,miałteżpowrótdoestetykisubkulturyrockersów,czyliludzizafascynowanychmotocyklami,ubierającychsię„wobcisłedżinsy iskórzanekurtki(zwaneramoneskami)”(Pęczak1992:53).

Byciemetalowcemnieoznaczatylkosłuchaniamuzykiikonkretnegowyglądu,ważnejestprzedewszystkimkupowaniepłytiuczestniczenie wkoncertach(zresztąwewszystkich„subkulturachmuzycznych”liczysiętzw.wspieraniesceny),którecharakteryzujeszczególna„widowiskowość iteatralizacjazachowaniascenicznegomuzyków”(Filipiak2001:98),obfi-tującawmotywyhorroru,tortur,śmierci,demonologii,religiiitd.20

Podokreśleniemmetalkryjesiętaknaprawdęowielewięcejgatunków,ponieważ–jakzwracauwagębadaczjęzykazinówWojciechKajtoch–„tamgdziePolak-niemetalowiecdostrzeżenajwyżejmetallubheavy metal – Polak- -metalowiecwidziałbędzieprawie60różnychpodgatunkówtejmuzyki”(Kajtoch2008:12)21.

20Podajękilkaprzykładów.Powstaływ1968r.brytyjskizespółBlack Sabbath(zang.–‘czarnysabat’;tj.zlotczarownic)zasłynąłtym,żewtekstachnawiązywałm.in.dopostaciszatana ikatastrof,aOzzyOsbourne,wokalistazespołu,przeszedłdohistoriijakoczłowiek,któryw1982r.odgryzłnasceniegłowęnietoperzowi...SamOsbournetwierdziłpóźniej,iżbył„święcieprzekonany,żetobyłjedenztychsztucznychnietoperzy,którymiludziestra-sząsięwHalloween”(zob.Anonim2012).BrytyjskizespółheavymetalowyIron Maiden (zang.–‘żelaznadziewica’;średniowiecznenarzędzietortur),założonyw1975r.,zaskakiwałtekstamiitytułamiswoichutworów,np.tytułemz1982r.The Number of the Beast(zang.–‘numerbestii’;czyli666),aodpierwszejpłytyz1980r.prezentujenaokładkachpłytoraz wscenografiikoncertowejpostaćEddiego–potworaprzypominającegozmumifikowanegotrupa–któryciąglezmieniasweobliczei,jakstwierdziłPawełJankowski,Eddieto„całyprzemysł,niewyłączającproduktówzaawansowanejtechnologiiaudio-video,czybrowarnictwa!”(zob.Jankowski2015).ZkoleiamerykańskizespółthrashmetalowySlayer(zang.–‘pogromca’),powstaływ1981r.,wykreowałzupełnieodmiennąestetykę.Chociażjużodpierwszejpłytymuzycynawiązywaliwtekstachdotematykisatanistycznej,np.The Antichrist,Black Magic (zang.–‘czarnamagia’)itp.,todziękifascynacjomJeffaHannemana,gitarzystyzespołu,powstałyutworyodwołującesiędodziejównazizmu,np.Angel of Death (zang.– ‘aniołśmierci’)opowiadającyodoktorzeJosefieMengele,nazistowskimzbrodniarzuzAuschwitz(zob.Wikipedia2016).

21 Wymienia:„atmosfericblackmetal;atmosfericdoomdeathmetal;atmosfericero-gothicmetal;atmosfericmetal;atmosfericwarlikesublimeblackmetal;blackdeathmetal;black/deathmetal;blackgothicdoommetal;blackmetal;blackmetaldeath;black/paganmetal;blacktrash;black/trash/speed;brutaldeathmetal;darkmetal;death/blackmetal;deathdoommetal;deathdoomrock;death/gore/black/doom/industrial/psycho;deathgrind;deathmetal;death/thrashmetal;deathrock;diabolicznymetal;doommetal;doom/death/basicmetal;ero-gothicmetal;extremesymphonicmetal;folkmetal;glammetal;grind/deathmetal;grind/gore/death;grindingdeath;groovemetal;hardcoremetal;heavy/death;heavy/death/

24 MateuszFlont

Opróczcharakterystycznejonimiifanzinymetalowewyróżniałysię„mroczną”estetykąwizualną,którąukazująfot.1i2.

Medionimy,którezaliczyłemdodominantysemantycznej„tradycja”,podzieliłemtunakilkagrup.

Pierwszagrupawykorzystujetradycjęsubkultury,czylionimięzwią-zaną znazwamizespołów,płytiutworówmuzycznych,atakżenazwamipodgatunkówmuzykimetalowej.Wśródwyżejwymienionychłatwomożnabyłozaobserwowaćnazewnictwoanglojęzyczne.

TytułzinaDeath Metal(zang.–dosł.‘śmiertelnymetal’)nawiązujedojednegozpodgatunkówmuzykimetalowej.Pierwszyrazużyłtegookreśle-niaamerykańskizespółDeathw1984r.wtytuleutworuDeath by Metal (zang.–‘śmierćprzezmetal’),arokpóźniejamerykańskizespółPossessed(zang.–‘opętanie’)nagrałutwórDeath metal.

Fot.1.OkładkafanzinaBloody Necrolatry Fot.2.StronazwnętrzaBloody Necrolatry

thrashmetal;heavymetal;heavy/trashmetal;industrial/death/grind;dark,vicarious,sinister,drug-influenced,monumentalblackmetalart;norsemetal;occultmetal;orchestralmajesticmetal;pagantrueblackmetal;philosophicalandbarbaricdoom;powergroovemetal;powermetal;romanticdoommetal;satanicblackmetal;satanicwarmetal;slavonicblackmetal;speedmetal;symphonicblackmetal;thrashdeath;thrashmetal;unholyblackmetal;vikingmetal;witchingmetal”(Kajtoch2008:12).


OnimMayhem(zang.–‘okaleczenie’)możeodnosićsiędonazwynorwe-skiegoblackmetalowego(zang.–black metal–‘czarnymetal’,nurtczęstonawiązującydosatanizmuiokultyzmu)zespołuMayhem,któregomuzycyzkoleiinspirowalisięwakcienazewniczymtytułemutworuMayhem with Mercy (zang.– ‘miłosierneokaleczenie’)brytyjskiegoheavymetalowegozespołuVenom(zang.–‘jad’).PodobnietytułFullmoon,jakwyjaśniajegotwórcaMarcinRatyński(zob.Ankiety...),nawiązujedotytułupłytyDiabo-lical Fullmooon Mysticism(zang.–‘mistycyzmdiabolicznejpełniksiężyca’)norweskiegoblackmetalowegozespołuImmortal(zang.–‘nieśmiertelny’).

MedionimTha-Norr (zeszwedz.– ‘północ’) jestodniesieniemdona-zwyszwedzkiegoblackmetalowegozespołuThaNorr.RównieżtytułzinaBurning Abyss(zang.–‘płonącaotchłań’),jakwspominałredaktorpismaMaciejKaczorowski,powstałzinspiracjiutworemBurning Darkness(zang.–‘płonącaciemność’)szwedzkiegozespołuAtTheGates(zang.–‘ubram’).Kaczorowskipisał:„chcącdodaćcośodsiebiezamieniliśmy»Darkness«na»Abyss«”(zob.Ankiety...).

Z kolei tytuł zinaBlasphereion nawiązuje donazwybelgijskiego deathmetalowegozespołuBlasphereion.Znaczenietegomedionimu22,którywydajesiębyćkontaminacjąwyrazówblasphemia i sphere zdodanym grec-kimsufiksem-ion, możnawyjaśnićwskazującnajegoetymologię.Pierwszyzeskładowychwyrazówkontaminacjitozapożyczonydojęzykaangielskiegozłacinywyrazblasphemia(‘zła,bluźniercza,oszczerczamowa’)pochodzącyodgreckiegoblasphemein(‘mówićlekceważącoiźleorzeczachświętych’)23.Drugiwyrazkontaminacjitosphere,czyliangielskizapisłacińskiegosphaera (‘sfera’).Jeśliprzyjąćtakietłumaczenieopisywanychwyrazów,totytułzinaBlasphereion tłumaczyćbymożnajako‘sferabluźniercza’.Jednaksufiks-ionwskazujena„greckość”wyrazuigdybyjąkonsekwentniezachować,tonależałobywłączyćdotytuługreckąformęwyrazusfera,czylisphaira.Po-wstałabywówczasformablasphairion,agrec.sphairionoznaczapopolskużółć.Jeśliwłaśnieotochodziłoautoromnazwyiużylitylkoniepoprawnejkontaminacji,abyupodobnićnazwędowyrazugreckiego,tomedionimBlasphereionmiałbyprzywoływaćpojęcie‘żółćbluźniercza’.

Dotradycjifińskiejmuzykimetalowej,akonkretniedoutworuRein-carnation (zang.–‘reinkarnacja’)deathmetalowegozespołuDemigod(sta-rofranc.demi-–‘pół’,ang.god–‘bóg‘)nawiązujetytułzinaReincarnation.

22 ZacenneuwagidziękujęSzymonowiHuptysiowi.23Wjęzykupolskimblasfemiamożebyćuznawanazasynonimwyrazubluźnierstwo,

czyli ‘wypowiedźuwłaczająca,urągającaświętościomreligijnym,wartościomszczególniecenionymipoważanym’(Dunaj1996:65).

26 MateuszFlont

MedionimUtopia(grec.ou–‘nie’,grec.topos–‘miejsce’)pochodziodnazwywyspyUtopiazksiążkiTomaszaMorusa(1478–1535)pt.Utopia24 (Justyński,Justyńska2013:49).GrzegorzPara–jedenztwórcówzina–wskazujejednaknainnąmotywacjęnazewniczą,amianowicienana-wiązaniedotytułupłytyUtopia Banished(zang.dosł.–‘wygnanautopia’)brytyjskiejgrupyNapalmDeath(zang.–‘śmierćodnapalmu’)iwspomina:„Niesądzęjednak,byzanazwątąkryłasiękiedykolwiekjakakolwiekide-ologiabądźznaczenie.PoprostusłowoUTOPIAsprawdzałosięznakomiciejakonazwa–krótka,zrozumiała,zapadającawpamięć,istniejącazarównowsłownikujęzykapolskiego,jakiangielskiego”(zob. Ankiety...).

Drugągrupąwyodrębnionąspośródnazwodominanciesemantycznej „tradycja” sąmedionimyzwiązanezleksykązpolatematycznego„mitologia”.

Dopogańskiejmitologii,anapolskimgrunciejesttoprzeważniewspól-notaprasłowiańska,nawiązujątytułyArkona(grec.arkhon– ‘władca’)25 oraz Slavonic Hord(zang.–‘słowiańskahorda’)26.RównieżwmedionimiePagan Records,czyliinformacyjnymziniewydawnictwamuzycznegootejsamejnazwie,odnajdujemynawiązaniedopogaństwa.Pierwszaczęśćoni-mujestponadtoakronimem,któregorozwinięciebrzmipeople against god and normality(zang.–‘ludzieprzeciwkoBoguinormalności’).Medionimtenwskazujezatemnazainteresowaniepogaństwemoraznieakceptowaniechrześcijaństwaczyinnejreligiimonoteistycznej.

Zmitologią judeochrześcijańskąwiążesięmedionimMephistophe-les. Mephistopheles (hebr. mephitz –‘niszczyciel’,hebr.tophel–‘kłamca’;polskanazwa:MefistofelesiMefisto)–toimiędemona,któryopisywanyjestzarównowdemonologiichrześcijańskiej,jakiw„pogańskiejtradycjigermańskichkoboldów”,nieutożsamiasięgojednakzupadłymaniołemLucyferem.Pojawiasięjakodiabełkusicielm.in.wdramacieFaust JohannaWolfgangaGoethego(Kopaliński2003:750–751).Demonemjestrównieżpostać,doktórejodwołujesiętytułzinaLilith–toimięfunkcjonujące wtradycjijudaistycznej.WedługlegendhebrajskichLilithtopierwszażonabiblijnegoAdama,którabyłakobietą„taksamowolnąizłośliwą,żeAdamniemógłzniąwytrzymać,aonaopuściłaRaj[...]”(Kopaliński2003:666).

24Pełentytułksiążkito:Książeczka zaiste złota i niemniej pożyteczna jak przyjemna o najlepszym ustroju państwa i nieznanej dotąd wyspie Utopii.

25ŚredniowiecznysłowiańskigródzniszczonyprzezDuńczykóww1168r.,obecnieleżynaterenieRugiiwNiemczech(zob.Encyklopedia PWN1997–2016).

26Hordamakilkaznaczeń,ale–jeślichodzioogólnąodmianępolszczyzny–najbardziejprawdopodobnymiznaczeniamiprzywołanymiwtymwypadkuwydająsię:a)‘ogromnaliczbaludzizachowującasięagresywnie’;b)‘wczesnaformaorganizacjispołecznejludówkoczow-niczych’(Dunaj1996:309).Możejednakchodzićosubkulturowątradycjęisłownictwo,gdyż wslangumetalowcówhordatopoprostuzespółmuzyczny(Kajtoch2008,t.2:90).


DośćprzewrotnieczerpieztradycjichrześcijańskiejmedionimSatanas Tedeum,gdyżjestnawiązaniemdołacińskiegowczesnochrześcijańskiegohymnumodlitewnegoTe Deum laudamus (‘Ciebie,Boże,chwalimy’),tylkowtymwypadkuchodziopospolicieużywanąiniezbytprawidłowozapisanąnazwętegohymnu,którymiałbytubyćśpiewanyszatanowi27.DopostaciszatanaodnosisięrównieżtytułfanzinaMegalucyfers.Mega-możebyćza-czerpniętezgrec.megas–‘wielki’,amożeteżodmodnego,młodzieżowegoprefiksumega-28,asufiks-s wjęzykuangielskimoznaczaliczbęmnogą, ztymżesamoimięszatanajestzapisanepopolsku,gdyżpoangielskupo-winnobyćLucifer.Medionimtenmożewięcoznaczać‘wielkich’,‘potężnychLucyferów’albo‘bardzofajnychLucyferów’29.

Dotradycjiimitówreligijnych,nietylkochrześcijańskich,nawiązujetytułfanzinaThe Scapegoat(zang.–‘koziołofiarny’);jesttopojęcie,któregoznanesączteryinterpretacje:• antropologiczna–taknazywanyjestpewienszczególny„schematkolek-tywnejprzemocy”funkcjonującywwielukulturachireligiach(Woźniak2001);

• potoczna–określasiętąnazwączłowiekaponoszącego„całąodpowiedzial-nośćzaczynypopełnioneprzezinnych”(Dunaj1996:423);

• starotestamentowa–kozłemofiarnymjestpoprostutozwierzę,składanenaofiarę;np.wKsiędzeKapłańskiejpowiedziano:„PotemAaronprzypro-wadzikozła,wylosowanegodlaPana,izłożygonaofiaręprzebłagalną”(Biblia Tysiąclecia2003:Kpł16,9);

• satanistyczna–zwierzęmożebyćelementemtzw.czarnej mszypoświęconejszatanowiiskładaniumuofiar.Samkoziołjesttakżesymbolemszatana iczęstoużywasięgowgraficemetalowej(np.naokładcepłyty,jakoele-mentlogozespołu);wizerunekkozławidniejerównieżnaokładceksiążkiBiblia Szatana(LaVey1996).Kolejnegrupyonimówsązwiązanezmitologiami(jakiwogóletrady-

cjami):rzymską,skandynawskąimezoamerykańską.Dopierwszejznichzaliczonomedionimbędącyłacińskąsentencją–Divide et Impera(‘dziel irządź’).DodrugiejgrupyprzyporządkowanoonimTyrfing–jesttonazwamitycznegomiecza,któryzostałwykonanyprzezkarły(czyteżkrasnoludy).

27Tegotypusatanizującetekstynawiązującedotradycjichrześcijańskiejsączęstymzjawiskiemwlirycemetalowej.PolskizespółblackmetalowyBehemoth(hebr.‘bestie’)napłycieThe Satanistz2014r.umieściłutwórołacińskimtytuleOra Pro Nobis Lucifer,czymnawiązujedospotykanegowwielumodlitwachsformułowaniałac.ora pro nobis–‘módlsięzanami’.

28Naprzykład:megagaleria,megaszok,megadziewczęceitp.(Kulesza2010:24).29Wjednymznumerówpojawiasięteżnazwa„Megalucyfers”zineiwtedyznaczyłoby

topopolsku‘zinMegalucyfera’,oileprzyjąć,żepomylonocudzysłówiapostrof.Prawidłowyzapiswyglądaćpowinien:„Megalucyfers’zine”.

28 MateuszFlont

Miecztenpowyciągnięciuzpochwywracałdoniejdopieropozabiciukogoś(Słupecki2003:324).ZmitologiiMezoamerykiczerpietytułfanzinaQuetzal-coatl.Quetzalcoatl toimiębogaTolteków,czczonegowpóźniejszymokresierównieżprzezAzteków.Opisywanybyłjakopierzastywąż,„bógcywilizacji,planetyWenusiwiatru,wyobrażałsiłydobraiświatławalczącezezłem iciemnością”(Kopaliński2003:1060).

Trzeciągrupątytułówsątenawiązującedotradycjiliterackich.Wśródnichmożemywyróżnićmedionimyodsyłającedoliteraturyfantasyorazmedionimynawiązującedoutworówsciencefiction.

ZklasykifantasyczerpiemedionimGrond,któryjestnazwątara-na zksiążki Powrót Króla,czylitrzeciejczęścitrylogiiWładca Pierścieni J.R.R.Tolkienaz1955r.OpisGrondaznajdujemywponiższymfragmencie:„Ciężkiemachinyruszyłyprzezpole;międzynimiogromnytaran,nibypieńolbrzymiegodrzewadługinastostóp,kołysałsięnałańcuchach.OddawnawykuwanogopracowiciezżelazawposępnychkuźniachMordoru;potwornagłowicaodlanabyłazczarnejstalinakształtwilczegołbaszczerzącegozęby,ananiejwypisanebyłyzłowieszczerunicznezaklęcia.ZwanotentaranGrond,napamiątkęlegendarnegoMłotapradawnychpodziemnychkrajów”(Tolkien1990:93).OpisGronda(m.in.wilczyłeb,runy)trafniewpasowujesięwestetykęsubkulturymetalowców.

DoliteraturyfantasynawiązujetakżetytułfanzinaXak Tsaroth–jesttonazwamiastazksiążekzseriiDragonlance(zang.–‘smocznalanca’)pisanejprzezMargaretWeisiTracy’egoHickmana.Pojawiasięporazpierwszy wksiążceDragons of Autumn Twilight(zang.–‘smokijesiennegozmierz-chu’) z1984r.XakTsaroth byłomiastemhandlowym,wktórymznajdowałasięświątyniaMishkal–boginiuzdrowieńimacierzyństwa.Miastozostałozniszczonepodczaskataklizmu(zob.Dragonlance Lexicon2013).

DoliteraturysciencefictionidogłównegobohaterapowieściPhilipaK.Dickapt.Trzy stygmaty Palmera Eldritchawydanejw1964r.nawiązujetytułzinaEldrich Palmer(błędniezapisany,późniejzmienionotytułnaEld Rich Palmer[ang.elder–‘starszy’,ang.rich–‘bogaty’]).Palmerwprowadzanarynekprzywiezionyzgwiezdnejwyprawynowynarkotyk(Dick1999:20), anarkotycznewizjewkomponowująsięwwizualnąformęfanzinówmeta-lowych.

DonazwaniafanzinaposłużyłrównieżonimSkavenblight pochodzący zgrybitewnejWarhammerutrzymanejwduchuśredniowiecza.SkavenblighttonazwastolicySkavenów,czyliludzi-szczurów(zob.Hammer Wiki 2015).

Tradycją,zktórejczerpiąmetalowcy,sąrównieżhorrory,np.tytułfanzinaHellraiser(zang.hell–‘piekło’,ang.raiser–‘ten,ktocośstwarza’)pochodziodtytułufilmuHellraser(wPolscefilmznanyjestjakoWysłan-


nik piekieł),któregogłównymbohateremjestFrank,„uciekinierzpiekła”próbującyprzywrócićsobiedawneciało30.RównieżonimR’Lyehpochodzi ztegorodzajuksiążkifantastycznej,akonkretniepodgatunkuokreślanegoangielskimterminemweird fiction.R’LyehtonazwamitycznegopodwodnegomiastaztwórczościH.P.Lovecrafta,którepojawiasięm.in.wpowieściZew Cthulhuopublikowanejw1926r.Cthulhuto:„Częściowoantropoidalny,pokrytygadziąłuską,posiadającyskrzydłaitwarzpełnąmacek,bógspo-czywającyobecniewzatopionymmieścieR’lyehwnajmniejdostępnejczęściPacyfiku”(Kołyszko2014:70).

Napograniczudominantsemantycznych„tradycja”i„ideologia”znajdujesiętytułnajdłużejukazującegosięwPolscefanzinametalowegoThrash’Em All(ang.thrash–‘wymłócić’31,ang.them all–‘ichwszystkich’),wydawa-negowlatach1986–2008przezMariuszaKmiołka,manageranajbardziejznanegonaświeciepolskiegozespołudeathmetalowegoVader32iwytwórnimuzycznejEmpireRecords.MedionimThrash’Em Alljestrównieżnawiąza-niemdoKill’Em All(zang.–‘zabićichwszystkich’),czylitytułupierwszejpłytyamerykańskiegozespołuthrashmetalowegoMetallica33.RównieżtytułSadistic nawiązuje–aprzynajmniejtaksięwydaje–doużywania

30FilmHellraiserwyreżyserowałw1987r.„amerykańskipisarzCliveBarker,który wswojejmini-powieści»Powrótzpiekła«przedstawiłwizjęmężczyznygotowegonawszyst-ko,abyosiągnąćszczytekstazy.Powieśćtawzasadziedałapocząteknowejmarce[horrorsado-maso–przyp.M.F.],któranastałewpisałasiędoklasykiliteraturyifilmówgrozy”(zob.Koziński2012).

31Thrash metal jestjednocześnienazwągatunkumuzycznegofunkcjonującegowramachmuzykimetalowej,któryłączywsobiecechyheavy metalu i punku.

32JarekSzubrycht,byłydziennikarzThrash’Em All,jestautoremksiążkiVader. Wojna totalna,czylibiografiizespołuVader.Znajdujemytamfragmentowymyślaniunazwydlazespołuw1983r.:„chłopcomzacząłdoskwieraćbraknazwy.Bozespół,szczególniemetalowy,bezszylduoodpowiednimbrzmieniujestjakżołnierzbezkarabinu.»Propozycjebyłyróżne,aletylkodwiebraliśmypoważniepoduwagę:TerroriVader–mówiPeter[PiotrWiwczarek,liderzespołu–przyp.M.F.].Wiadomo,nacosięzdecydowali.–Gwiezdne Wojnybyływtedybardzopopularne,więcstwierdziliśmy,żeimięrycerzaMrocznejStrony,nawetsamojegobrzmienie,świetniewkomponujesięwcharakternaszejmuzyki«”(Szubrycht2014:27).

33JamesHetfield,liderzespołuMetallica,takwspominapowstanietytułupłyty:„Byłpomysł,bynaokładceumieścićznakdrogowyoznaczającyograniczenieszybkości,apłytęzatytułować:NoSpeedLimit[brak ograniczenia szybkości–przyp.M.F.].ChcieliśmyteżużyćsloganuMetalUpYourAss[metal skopie ci dupę–przyp.M.F.;innymmożliwym–choćmoimzdaniemmniejprawdopodobnym–tłumaczeniembyłobyzdanie:Zmetaluj sobie tyłek],którytowarzyszyłnamodpierwszegodniadziałalności.ZałożyliśmyMetallikę,abywbijaćwewszystkichmetalsiłą.Awbijaćgoprzeztyłektonajbardziejbrutalnysposób.[...]Zaprotestowalidystrybutorzyisprzedawcy,awięcci,odktórychnajbardziejzależylospłyty.[...]zmieniliśmygonaKill’EmAll,adresująctesłowadotychwszystkichludzi.Byłowtymwięcwieleironii.Sprzedawalialbum,niewiedząc,żejegotytułodnosisięwłaśniedonich...”(zob.Wikipedia2016).

30 MateuszFlont

przemocy.FanzinzostałzałożonyprzezŁukaszaJaszaka34iukazywałsięwlatach1992−1998.Jaszakpytanyogenezętytułustwierdził,że„byłato–konieckońców–lepszanazwaod»Thrash&Heavy«czy»Argh!«,którewymyślałemwcześniej.[...]Sadisticstałsiępoprostuszyldem,bezżadnegoznaczenia,jakiegozresztąitaknigdyniemiał...Możnadorabiaćideologię,żebył»sadystyczny«wopiniach,jednakniematowiększegosensu,bonietakajestgenezanazwy,aów»sadyzm«wynikałniezżądzykrzywdzenia,alezsubiektywnychopiniiprezentowanychnałamach”(zob.Ankiety...).

Nazwywłasnefanzinówmetalowychzdominantysemantycznej„ideologia”niepodlegajątakprzejrzystemupodziałowi, jaktomiałomiejsce wprzypadkuartzinówizinówkomiksowych,sąbardziejzłożoneiwwięk-szościobcojęzyczne.Wydzieliłemkilkapóltematycznychswoistychdlatejmedionimii:• „hałas”:a)miejsca związane z dźwiękiem:Jaskinia hałasu,Temple

of Noise (zang.–‘świątyniahałasu’);b)cechy dźwięku:Mortal Noise (zang.– ‘śmiertelnyhałas’),Nonsensical Noise(zang.– ‘bezsensownyhałas’),Equilibrium of Noise(zang.–‘równowagahałasu’)–fanzinuka-zującysięwlatach1993−1997.Jegoredaktor,LeszekWojniczSianożęcki,taktłumaczyłpowstanietytułu:„Chodziłonamooddzielenieprzypomocynaszegopismazespołówdobrychodzłychipromocjętychpierwszych.Implikowałotoobiektywnośćidużykrytycyzmredakcji”(zob.Ankiety...);

• „ciemność”:a)ogólne:Darkness(zang.–‘ciemność’);b)miejsca zwią-zane z ciemnością:Dark Zone(zang.–‘ciemnastrefa’);c)cechy ciem-ności:Eternal Blackness (zang.–‘wiecznaczerń’);d)ciemność będąca cechą kogoś/czegoś: Dark Inferno (zang.– ‘ciemnepiekło’),Sorores tenebrarum(złac.–‘siostryciemności’)–„pismobyłowydawaneprzezdwiekobiety”,tj.Martę„March”BajiMartę„Lisę”Leszczyńską(zob.Ankiety...);

• „atmosfera”rozumianajako‘nastrój’:a)ogólne:Atmospheric i Atmos-feric;b)stany psychiczne i ich efekty:Depression(zang.–‘depresja’),Cataleptic(zang.–‘kataleptyczny’35),Silent Tears(zang.–‘cichełzy’);c)nastrój jako cecha:River of melanchoy(zang.–‘rzekamelancholii’)–tytułbył,wedługredaktorapismaMarcinaKosiorka,„związanym.in.

34Natematzinów,przyktórychtworzeniubrałudziałŁukaszJaszak,powstałapracalicencjackaPisma Łukasza Jaszaka(Wołonciej2004).PrzyokazjiJaszakjestautoremokład-kowegozdjęciaksiążkiVader. Wojna totalna.

35Przymiotnikkataleptycznyjestutworzonyodrzeczownikakatalepsjaoznaczającego‘patologicznystanodrętwieniaciałacharakteryzującysięprzejściowąutratąwrażliwości imożliwościświadomegonapięciamięśniorazskłonnościądozachowanianadanejpozycji;występujewschizofrenii,histerii’(Dunaj1996:368).


zmuzykągotycką,doommetalem,wktórymtekstyimuzykabyły»mrocz-ne«imelancholijne,więcnazwabyłaadekwatna”(zob.Ankiety...);

• „wojna”i„walka”:a)maszyny bojowe i przemysł zbrojeniowy:Mes-serchmitt(niemieckawytwórnialotniczaprodukującasamolotywojskowewczasieIIwojnyświatowej);b)uczestnicy walk:Bomber(zang.–‘ten,ktozrzucabomby‘);c)efekty towarzyszące walce:Rykoszet(nieprze-widzianazmianalotupociskupojegoodbiciusięodjakiegośprzedmiotu),On Fire(zang.–‘wogniu’[walkilubpiekielnym?]);d)historia wojen:Holocaust;e)skutki wojny:Apocalypsy(ang.apocalypse–‘objawienie’,sufiks-ymożesiętuznajdowaćwnawiązaniudowyrazuang.autopsy –‘autopsja’,‘sekcjazwłok’);f)etapy walki:Heavy Metal Attack (zang. –‘heavymetalowyatak’);

• „śmierć”:a)utożsamianie się ze śmiercią:I am Death(zang.–‘jestemśmiercią’),b)miejsce:Kingdom of Death(zang.–‘królestwośmierci’),Death Zone(zang.–‘strefaśmierci’);c) cechy:Death Force(zang.–‘siłaśmierci’),Infernal Death(zang.–‘piekielnaśmierć’),Screaming Death (zang.–‘krzyczącaśmierć’);d) umieranie, bezpośrednie niebezpieczeń-stwo śmierci:Ostatnie Tchnienie,In Articulo Mortis(złac.–‘wobliczuśmierci’),Vox Mortis (złac.–‘głosśmierci’);e) zasadniczy związek ze śmiercią:Born to Die(zang.–‘urodzony,byumrzeć’),The Oath of Death (zang.– ‘przysięgaśmierci’); f) to, co po śmierci:Purgatory (zang. –‘czyściec’),Ethernal Nightmare (zang.–‘wiecznykoszmar’).Ważnymelementemwideologiisubkulturymetalowcówjestogólnie

określanaherezja,stądtytułzina Hairesis(zgrec.–‘wybór’) –jakstwier-dziłMarekGajda,redaktorpismaHairesis,„zjednejstronyodnosiłosiędoherezji,azdrugiejpropagowałotakisposóbujęciauczestnictwanascenieniezależnej(inietylko),któryjaknajmocniejakcentowałpotrzebęposzano-waniawolnościwyborudrugiejosoby”(zob.Ankiety...).PodobniemedionimHeretic (ang.–‘heretyk’)był,wedługredaktorapisma,„przejawemkonte-stacjimłodzieżowejosóbtworzącychpismo,związanejgłówniezsystememwartościinaukchrześcijańskich,jakrównieżznegacją[...]mentalnościmałomieszczańskiej[...][byłto–M.F.]wyrazmłodzieńczejfascynacji»ciemnąstronąświata«,złem”(zob.Ankiety...).

Doherezjiodnosząsięrównieżtytułyzinów,którewiążąsięzcentralnąpostaciąchrześcijaństwa–JezusemChrystusemijegośmierciąnakrzyżu:Shit on Cross(zang.–‘gównonakrzyżu’)orazSedulum(łac.sedulus – ‘su-mienny’)–byłtoprzedmiotmontowanynakrzyżu,jeślichciano„przedłużyćagonię,wśrodkowo-dolnejczęścisłupaprzymocowywanoniekiedykawałnieociosanegoklockalubdeski(sedulum)”(zob.Sinkiewicz[b.d.]).

32 MateuszFlont

Równieważnymelemenetemmetalowejideologiijestbudowaniewspól-noty(Metal Faith (zang.–‘metalowawiara’),Metal Side[zang.–‘metalowastrona’]),któradziaławmuzycznympodziemiu,np.Voices From Undergro-und(zang.–‘głosyzpodziemia’),Underground Front(zang.–‘podziemnyfront’)iUnderground Maniac(zang.–‘maniakpodziemia’).

Fanzinymetalowcówczęstomiałytakżecharakterpromocyjny,np.Young Trash Promotion(zang.–‘promocjamłodychśmieci’;niewiadomo,czyjesttocelowybłąd,bo:ang.trash–‘śmieć’,aang.thrash–‘wymłócić’ irównieżnazwagatunku),Mystic Massive News(zang.–‘mistycznema-sywnewiadomości’ lub ‘masywnewiadomościMystic’,ponieważbyłtoinformatorwydawnictwaMystic36).

Dodominantyestetycznej„antyestetyka”zaliczyłemteonimy,któremożnaokreślićjakoturpistyczne,kontestująceświatmodyipopkultury,wktórymkrólujeuwielbieniepiękna–np.tytułzinaExtreme Deformity (zang.–‘ogromnezniekształcenie’).Będątozatemmedionimyzwiązane zrozkładem:Ścierwo,Carrion(zang.–‘padlina’),Carrion of Corpse(zang.dosł.–‘ścierwotrupa’),Septic Schizo(łac.septicus–‘gnijący’,łac.schizo – ‘podział’;możliwainterpretacjatorównież:schizo–slangoweokreślenieschizofrenika).

Dalejwymienićmożnaonimyzwiązanezgrec.necros(‘martweciało’):Necromancy(zang.–‘nekromancja’,czyliprzywoływaniezmarłychdożycia),Necromania(złac.mania–‘obłęd’−‘obłąkaniemartwymciałem’),Necro-scope(‘cośprzezcoobserwujesięto,comartwe’–odłac.scopium–‘patrzećna’,możliwaanalogiadomikroskop),Bloody Necrolatry(dosł.‘krwawykultmartwegociała’, gdyż sufiks -latryoznacza‘kultczegoś’).

ZmartwymignijącymciałemwiążąsięjeszczetytułyMorgue(zfran.–‘kostnica’),Xyster(zgrec.–‘narzędziechirurgicznedozgarniania(oczysz-czaniazprzylegającychmiękkichtkanek)kości’),azmiejscemspoczynku:Sepulchural–(‘grobowy’,odłac.sepulcralis– ‘grób’) iCommon Grave (zang.–‘zbiorowygrób’).

Wyróżnionoteżmedionimy,którewskazująnato,comożesiędziać zżywąistotąprzedjejśmiercią:a)konkretnie:Mutilated(zang.–‘okale-czony’),Bleeding(zang.–‘krwawiący’),Skullcrushing(zang.–‘łamanieczaszki’); b)ogólniej:Slaughter(zang.–‘rzeź’)iHellish Massacre(zang.–‘piekielnamasakra’).

36WydawnictwoMysticjestzwiązanezczasopismemMystic Art(zang.–‘mistycznasztuka’),któreukazujesięod1996r.dodziś.


Tytułzinamożebyćrównieżopisemczłonkówsubkultury,np.Sordid (zang.–‘brudny’,‘obskurny’)–to,wedługredakcjipisma,„ogólnywizerunekprzeciętnegometalowcawoczachspołeczeństwa”(zob.Ankiety...).

Możnawymienićrównieżtakieonimy,którezarównoopisująmuzykę,jakiejsłuchająmetalowcy,jakinp.zawartośćzina:Obłęd,The Haunted (zang.–‘nawiedzony’),Cursed(zang.–‘przeklęty’),Bestial(zang.–‘be-stialski’),Killer(zang.–‘zabójca’),Infernal(zang.–‘piekielny’),Devastation (zang.–‘dewastacja’),atakżeBrutal Vomit(zang.–‘brutalnewymiociny’,‘wymiot’37).InnymtytułemzawierającymocenęzawartościpismajestMetal Jeers(zang.–‘metalowedrwiny’).

Tytułyfanzinówsubkulturymetalowców,którezaliczyłemdodominantyestetycznej„komizm”,tobardzospecyficznaonimiawyróżniającasięnatleprzedstawionejwcześniej.Sątomedionimy,któreukazująnp.ideologięmetalowąwtzw.krzywymzwierciadle:tytułfanzinaKozi Bobeknawiązujedo‘odchodówkozła’,akoziołjakjużwcześniejwspomniano,jestsymbolemsatanizmu,chętniewykorzystywanymprzezzespołymetalowe.Tytułjestwięcżartem38,apismodystansujesięodideologiisatanistycznej.RównieżtytułChicken Is Dead(zang.–‘kurczakjestmartwy’)ukazujeswekomiczneoblicze,gdyczytelnikprzypomnisobieinnetytułyodnoszącesiędośmierci(np.I am Death,Kingdom od Death).

Pośródmistycznej,mrocznejipełnejrozważańośmiercionimiimeta-lowejzabawązkonwencjąjestnazwaniezinaFuneral Bitch(zang.–‘po-grzebowadziwka’,‘suka’)lubFucking Bitch(zang.–‘pieprzonadziwka’,‘suka’).TodrugiepismobyłojednymznajważniejszychfanzinówmetalowychwPolsce(pierwszynumerukazałsięnaprzełomie1991i1992r.,aostatniw2000r.).ChcącwyjaśnićgenezęmedionimuFucking Bitch,znówsięgnędowypowiedzizAnkiet do Encyklopedii zinów.Redaktornaczelnypisma,Michał„Szkieletor”Krauze,wyjaśniał,żetytułbyłtylkoszyldeminiemiałnaceluobrażaćkogokolwiek,aprzytworzeniuzinabrałoudziałnawetkilkakobiet.Jaktwierdził:„Chodziłomiwyłącznieoszyldprowokacyjny iktórywyróżniałbysiępośróddziesiątekinnychpisemekwychodzącychna

37ZwracamuwagęnazabawęwdwuznacznośćtytułuBrutal Vomitwjęzykupolskim,gdyżmetalowcyzauważająhomonimięderywatówwstecznychodwymiatać (sprzątać,alerównieżwslangumłodzieżowymdobrze grać)iwymiotować,np.„totalnywymiotgitar”,„wy-miotowysong”,„rzygającebluźnierstwo”,„bluźnierczewymioty”(Kajtoch2016b:24).

38Jednaktegorodzajupoczuciehumoruniezawszespotykasięzezrozumieniem.DwóchstudentówzWrocławiazostałow2002r.aresztowanychprzezpolicjępotym,jak–zdaniemwładz–przezpółtorarokuprowadziłostronęinternetowąpropagującąfaszyzmisatanizm.Studenci„tłumaczyli,żerobilitodlakawałuiżechcieliośmieszyćwtensposóbzjawiskosatanizmu”(Kajtoch2002:551−552).

34 MateuszFlont

sceniemetalowej,zarazemprzyciągającyuwagę.Myślę,żedziękitejnazwieosiągnąłemtow100%!”(zob.Ankiety...).

Jakokomiczne(przynajmniejdlametalowców,boniekonieczniedlaodbiorcówspozatejsubkultury)możnaodczytaćrównieżtytuły,którena-wiązują wszczególnysposóbdochrześcijaństwa,np.medionimZachristian (łac.sacristanus,odłac.sacer–‘święty’,oznaczaosobę,„któraopiekujesięświątyniąiprzedmiotamipotrzebnymidomszyśw.:księgamiliturgicznymi,paramentami,naczyniamiitd.”(zob.Dziedzictwo2005−2007).Zachristian mógłbybyćtytułempismareligijnego–jaknp.Parafianin (Uździcka2002:351),alejakotytułmetalowegofanzinajestkomiczny.Subkulturametalowamaantychrześcijańskicharakter,uważasię,żechrześcijańskimetalowiecjestzzasadyniemożliwy39.

Nagranicy„komizmu”ibluźnierczej„antyestetyki”możnaumieścićmedionimNajświętszy Napletek Chrystusa(1997−2009).Redaktorzina,WojciechLis,stwierdził,żetytułto„KradzieżzTygodnikaNIE”(zob.An-kiety...)izapewnemiałnamyśliartykuływtygodnikuNieJerzegoUrbana,wktórymwielokrotnieporuszanotematnapletka,któryzostałusuniętyJezusowipodczasobrzezaniaimiałbybyćdziśtraktowanyjakorelikwia,np.Wszystkie napletki Pana Jezusa (zob.Wołk-Łaniewska2008).

Komizmjestrównieżuruchamianypoprzezangielskizapispolskichwyrazów40,np.Sthrashna Thrashkatopoprostustraszna traszka i za-uważyćmożna,iżtwórcatytułuzwróciłuwagęnapodobieństwofonetycz-nezangielskimwyrażeniemthrash metal.PodobniezonimemGhastly (zang.–‘upiorny’)–jakstwierdziłredaktorpisma,BartekKowalski,możnagobyłoodczytywaćjakoGhustlik.TytułtenbyłinspirowanyGustlikiem zfilmuCzterej pancerni i pies.„Bardzoprostopojmowałświat”–skonsta-towałredaktor(zob.Ankiety...).

RównieżwtytuleThe Vodka (zang.–‘wódka’)odnajdziemyfonetycznązabawę,gdyżtytułtenpopolskuodczytujesięjakodewotka.Medionimwpisujesiętakżewgrupęnawiązującądoalkoholui jegospożywania, awięc:Tankard Beer(zang.–‘kufelpiwa’)orazAlkoholic butcher(zang.–‘alkoholowyrzeźnik’;podtytuł:Ścierwo dla chlających metali!–zinbyłkontynuacjąQuatzalcoatl).

Podwójne odczytanie, jakwprzypadkuThe Vodka, odnajdujemy wtytulefanzinaAnalphabetic Journal (zang.– ‘analfabetycznydzien-nik’).Pierwszainterpretacjatoocenazinajako ‘pismodlaanalfabetów’.

39Wszelakoistniejetzw.białymetal,ale„prawdziwi”metalowcynieuznajątegokierunku.40Jakpisałem,sposóbtenjestrealizowanyzupodobaniemprzeztwórcówzinówpun-

kowych,np.tytułThe Zynfektor.


DrugąinterpretacjędostarczyłwankiecieJerzyRóziewicz,redaktorzina,gdyżzapisałontytułpisma(jakodekompozycję):Anal-phabetic Journal,gdzieczytelnikdopatrzysięwyrazuanal(łac.analis–‘dotyczącyodbytu’) –tuznów„komizm”łączysięz„antyestetyką”.

Wśródonimiizinówmetalowychpojawiłysięrównieżnonsensownetytułypasującedoonimiiartzinowej:Geńbańdeńcbery i Richard Brautigan w cukrze arbuza–Brautigantoamerykańskipisarzzpokoleniabitników, a W cukrze arbuzatotytułjegoksiążki(zob.Madej2011).

3. Zakończenie

Tytułyzinówniedoczekałysięjakdotejporycałościowegoopracowania,aniniejszyartykułmiałnaceluprzynajmniejczęściowezapełnienietejluki.Zinybyłytworzoneprzezgrupysubkulturowe,artystyczneipolityczne, awartykuleskupiłemsięnadwóchtypachtytułów:artzinachizinachkomiksowych(2.1)oraznafanzinachsubkulturymetalowców(2.2).Poniżejprzedstawiamogólnewnioski:

1.Tytułyartzinówizinówkomiksowychtworząwspólnydyskurs.Nawiązujądohistoriisztukiitradycjikulturyeuropejskiej,atakżeczer-pią zleksykizpóltematycznych:„sztuka”,„język”,„literatura”,„legendymiejskie”,„podania”i„baśnie”.Antyestetykatychzinówpoleganadąże-niudoobrzydzania iczęstojednoczesnegorozbawianiaczytelnikapoprzezzmuszaniegodoodkrywaniadodatkowychkonotacjitytułów.Komicznesąmedionimynonsensowne,absurdalne,niespotykaniedługiebądźzmieniająceelementnazwy znumerunanumer.Efektkomizmuichtwórcyuzyskująrównieżpoprzezużywanieleksykizpóltematycznychniezwiązanychztymdyskursemwżadensposób:„budownictwo”,„kuchnia”,„zwierzęta”,„ciało”,„wydalanie”,„choroba”,„wojsko”,„medycyna”–jesttodziałanieprzeciwkomasowościsztukiipismtypuzin.

2.Tytułyfanzinówsubkulturymetalowcówwwiększościwykorzystu-jąangielskojęzycznąleksykęnawiązującądotradycjisubkultury(nazwyzespołów,płyt,utworówipodgatunkówmetalu),mitologiisłowiańskiej,judeochrześcijańskiej,wczesnochrześcijańską,rzymskiej,skandynawskiejimezoamerykańskiej.Medionimiametalowcównawiązujerównieżdolite-ratury ifilmówfantasy,sciencefiction(inspirująichteżgrybitewne,któreczerpiąztejtradycji)orazhorrorów–widaćtoszczególniewichantyestetycebliskiejturpizmowi.Medionimyodnosząsiętakżedostosowaniaprzemocy –matojednakmetaforycznekonotacje.Onimiataczerpierównieżzlek-sykipóltematycznych:„hałas”,„ciemność”,„atmosfera”,„wojna”,„walka”,

36 MateuszFlont

„śmierć”.Wśródomawianychtytułówniebrakujespecyficznegopoczuciahumoru.Metalowcypotrafiąspojrzećzdystansemnaswąideologięorazsym-boledominującewtejsubkulturzeiprzedstawićjewkrzywymzwierciadle.

***Tytułyomówionewartykuletotylkofragmentdużegozbioru.Pozo-

stałyjeszczedoomówieniatytułyfanzinówpoświęconychmuzycereggae(np.Reggae Front),zinówfeministycznych(np.Vibrator),fanzinówkibicówpiłkarskich(np.Zadyma),muzycznychzinówskinheadów(np.Boot Boys),atakżezinówwspólnotreligijnych–np.Sóche guwno na patyku,czylipismokrakowskichbuddystówzen.Godneomówieniasąrównieżmedioni-mypolskiejskrajnejprawicy:skinheadówpolitycznych(np.Polska Siła),narodowców(np.Polak),neofaszystów(np.Biały Sztorm)iczęścineopogan(np.Pogańska Zima),którzyokreślająsięjako„polscynacjonaliści”(zob.Potrzebowski2016)41.

Literatura

Ankiety do Encyklopedii zinów(maszynopisyimateriaływposiadaniuautora).Biblia Tysiąclecia(2003):Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu”,

Kpł16,9,,dostęp:07.07.2016.BrezaE.(1998):Nazwy obiektów i instytucji związanych z nowoczesną cywilizacją.[W:]Polskie

nazwy własne. Encyklopedia.Red.E.Rzetelska-Feleszko.Warszawa−Kraków,s.343−361.Brucha Marucha (1994).BrücknerA.(1927):Słownik etymologiczny języka polskiego.Kraków.ButtlerD.(1974):Polski dowcip językowy.Warszawa.CiosmakD.(2001):Antologia zinów 1989−2001.Kielce.ChorązkiW.(1996):Katalog polskiej prasy alternatywnej (trzecioobiegowej).Kraków.DeryłoA.(2002):Parazytologia i akaroentomologia medyczna.Warszawa.DickF.K.(1999):Trzy stygmaty Palmera Eldritcha.Przeł.Z.Królicki.Poznań.Dragonlance Lexicon(2013):Xak Tsaroth,„DragonlanceLexico”,,

dostęp:27.06.2016.DunajB.(red.)(1996):Słownik współczesnego języka polskiego.Warszawa.Dunin-WąsowiczP.,VargaK.(1998):Parnas Bis. Słownik literatury polskiej urodzonej po

1960 roku.Warszawa.Dziedzictwo(2005−2007):Zakrystianin,„Dziedzictwo.Kulturareligijna,tradycja,duchowość”,

,dostęp:27.06.2016.DziemidokB.(1967).O komizmie.Warszawa.Encyklopedia PWN (1997−2016):Arkona.„EncyklopediaPWN,,

dostęp:18.12.2016.FlontM.(2016):Tytuły polskich zinów. Wstęp do badań nad onimią „trzeciego obiegu”

(1978−1989) i „obiegu alternatywnego” (od 1990),„PraceJęzykoznawcze”XVIII,nr3, s.31−54.

41NatematjęzykaikomunikacjipolskiejskrajnejprawicypowstałaksiążkaautorstwaMarcinaPielużka(2017).


GajdaS.(1987):Społeczne determinacja nazw własnych tekstów (tytułów).„Socjolingwistyka”VI,s.79−89.

GałczyńskiK.I.(1992):Listy z fiołkiem.Białystok.GrochowskiM.(2001):Słownik polskich przekleństw i wulgaryzmów.WarszawaHarperD.(2001−2006):Principal sources, other sources,„OnlineEtymologyDictionary”,

,dostęp:14.12.2016.Hammer Wiki(2015):Skaven.„HammerWiki”,,dostęp:27.06.2016.JankowskiP.(2015):Eddie – ilustrowany skrót z żywotów maskotki Iron Maiden,„Wiadomości

24.Podzielsiętymcowiesz”,,dostęp:02.08.2016.JustyńskiJ.,JustyńskaI.(2013):Historia myśli socjologiczno-ekonomicznej.Warszawa.KaimK.(2013):Krzysztof Owedyk (Prosiak),„Gildia.pl”,,dostęp:

26.05.2016.Kaj

Papers in Linguistics XIX 2 2017 - Wydawnictwo...

Documents

Transcript of Papers in Linguistics XIX 2 2017 - Wydawnictwo...