Paêdziernik 2006 nr 18 - ABB...Paêdziernik 2006 nr 18 Podróż do źródeł polskiej...

>>> Raport: Przemysł wydobywczy — ABB dla górnictwa

www.abb.pl

ISS

N 1

644-

4094

Paêdziernik 2006 nr 18

Podróż do źródeł polskiejelektroenergetyki

Przekształtniki – kłopotliwe, ale niezbędne

Historia, w którą trudnouwierzyć...

Skarby z tysiącametrów pod ziemią

str. 22

str. 10

str. 12

str. 16

Podróż do źródeł polskiejelektroenergetyki

Przekształtniki – kłopotliwe, ale niezbędne

Historia, w którą trudnouwierzyć...

Skarby z tysiącametrów pod ziemią

str. 22

str. 10

str. 12

str. 16

01-40 okladkaKGHM 19-10-06 15:53

Spis treÊciWYDARZENIA

3 • Masowiec z technologią ABB

4 • Uznanie za jakość

4 • Budowa stacji 110 kV dla EnergiaPro

4 • Puchar za stoisko wystawowe

5 • „Nafta i Gaz” po raz jedenasty

5 • Nowe kontrakty i zamówienia

6 • Automatyka w EC Siekierki

6 • Kolejny kontrakt na wyłączniki VD4

6 • Subskrypcja kwartalnika „Dzisiaj”

7 • Nowa stacja prób wysokich napięć

8 • Wikingowie na stoisku ABB

10 • Podróż do źródeł polskiejelektroenergetyki

12 • Historia, w którą trudno uwierzyć...

14 • Nasze lepsze niż japońskie

INNOWACJE

22 • Przekształtniki – kłopotliwe, ale niezbędne

RAPORT16 • Skarby z tysiąca metrów pod ziemią

str. 12

str. 22

Fot. na ok∏adce: A. Stephan/Arch. ABB

str. 10

str. 28

str. 26

str. 30

Redakcjai wydawca

Dzisiaj – Magazyn dla klientów ABB

ABB Sp. z o.o.ul. ˚egaƒska 1, 04-713 Warszawa

Redaktor prowadzàcy i sekretariat redakcji:S∏awomir Dolecki, tel. kom.: 604-101-366e-mail: [email protected]

Korespondencja z wydawnictwem:Departament KomunikacjiABB, ul. ˚egaƒska 104-713 Warszawa

TECHNOLOGIE

24 • Dostawców pogodziły krótkie terminy

26 • Wyłączniki do emerytury

28 • Trzy nogi stabilnej firmy

30 • Elektroliza przyjazna środowisku

PRODUKTY32 • Bezprzewodowe czujniki

zbliżeniowe

34 • Retrofit – modernizacjaprzemienników częstotliwości

35 • Monitoring oświetleniaprzeszkodowego konstrukcjiwysokich

36 • Nowa jakość w pomiarach różnicy ciśnień

37 • Rozłączniki mocy NBXDz biegunami w izolacji gazowej SF6

38 • Badanie biodiesla

02-03 sptrSOPOT.qxd 19-10-06 16:07

M/v „Sopot” po remoncie generalnym

Masowiec z technologią ABBNabrze˝e W´gierskie stoczni gdyƒskiej opuÊci∏ niedawnomasowiec M/v „Sopot”. Po generalnym remoncie i przebudowiesta∏ si´ jednym z najnowoczeÊniejszych statków na Êwiecie.„SamowystarczalnoÊç” w zakresie za∏adunku i roz∏adunkuzawdzićza technologii ABB.

Fot.:

Jak

ub B

oguc

ki/Ar

ch. A

BB

M/v „Sopot”zosta∏

wyposa˝onyw system

taÊmociàgów i suwnic,

umo˝liwiajàcyza∏adunek

i roz∏adunekbez pomocy

infrastrukturyportowej

Masowiec „Sopot” powi´k-szy∏ flot´ firmy SMT Ship-management&TransportGdynia. Armator posiadaju˝ 26 jednostek, z których

w∏aÊnie „Sopot” jest najwi´kszy. Ma 235 md∏ugoÊci, 32 szerokoÊci, przy pe∏nym za∏a-dunku jego zanurzenie wynosi 13 m. Jed-nostk´ o wypornoÊci 70 tys. ton zbudowa-no w 1983 roku, a w tym roku trafi∏a podbander´ firmy Holendra Anthoniusa Voor-hama, z g∏ównà siedzibà w Sopocie. – Po przebudowie „Sopot” sta∏ si´ super-nowoczesnym masowcem, wyposa˝o-nym w system taÊmociàgów i suwnic,umo˝liwiajàcy za∏adunek i roz∏adunek bezpomocy infrastruktury portowej — t∏uma-czy na ∏amach Miesićznika Dobrych Wia-domoÊci „Riviera Sopot” Leszek Wàsie-wicz, dyrektor firmy SMT Gdynia. To w∏aÊnie wspomniany system powodu-je, ˝e statek jest „samowystarczalny”, cooznacza, ˝e potrafi roz∏adowaç i za∏adowaç

przewo˝onà drobnic´, na przyk∏ad w´giel,bez pomocy urzàdzeƒ portowych. Falowniki do sterowania taÊmociàgiem,i aparatur´ do wyposa˝enia rozdzielnicyg∏ównej niskiego napićia dostarczy∏aABB. SpecjaliÊci z firmy AN–Elec zadbalio uruchomienie uk∏adu i koordynacj´ ta-Êmociàgów, co nie by∏o rzeczà ∏atwà, cho-cia˝by ze wzgl´du na d∏ugoÊç i liczb´ taÊm. – Chodzi o to, by drobnica nie rozsypywa∏asi´, a kolejna taÊma nadà˝a∏a odbieraç ma-teria∏ i przekazywaç go dalej — t∏umaczyRobert Apanasewicz z ABB. — Takie roz-wiàzanie daje wymierne efekty ekonomicz-ne. Normalnie roz∏adunek takiego masow-ca trwa oko∏o tygodnia, zastosowany naM/v „Sopot” system pozwala zrobiç tow 36 godzin, a to ogromne oszcz´dnoÊcichocia˝by na przestojach. Powsta∏o ju˝ siedem takich jednostek,a „Sopot” nie by∏ pierwszà, która wykorzy-stuje urzàdzenia i myÊl technologicznàABB. Wyglada na to, ˝e tak˝e nie ostatnià.Armator planuje bowiem przebudowaçw ten sposób kolejne swoje statki, przywszystkich chcia∏by wspó∏pracowaç w∏a-Ênie z ABB.

02-03 sptrSOPOT.qxd 19-10-06 16:08 Page 3

4 Dzisiaj Paêdziernik 2006

WydarzeniaTargi „Âwiat∏o i Elektrotechnika 2006”

Puchar za stoisko wystF irma ABB podpisa∏a

z koncernem energetycznymEnergiaPro kontrakt na budow´

stacji elektroenergetycznej220/110/20 kV Biskupice. Stacja mazostaç oddana do u˝ytku 2 czerwca2007 roku. Jest ona budowana w pobli˝u linii220 kV i przy∏àczy do sieci obszar, w którym znajduje si´ nowobudowana fabryka monitorów firmyLG. Od stacji do fabryki zostaniezbudowana linia 110 kV o d∏ugoÊcioko∏o kilometra. Aparatur´ 220 kVdostarczy inwestor, natomiastrozdzielnia 110 kV b´dzie zbudowanaw oparciu o rozdzielnice typu GISprodukcji ABB. Równie˝ aparaturaÊrednionapićiowa, czyli rozdzielniceUniGear ZS1, jak te˝ zabezpieczenia,m.in. Micro Scada, pochodziç b´dàod ABB. Przetarg zorganizowany przezEnergiaPro by∏ ograniczony,dwustopniowy, og∏oszony przezoddzia∏ wroc∏awski koncernu.Pierwszy etap polega∏ na zg∏oszeniudokumentów formalnych,przedstawieniu koncepcji stacjii zaprezentowaniu jej inwestorowi.Drugi etap to zaproszenie dozg∏oszenia ostatecznej oferty. ABBwygra∏a z firmami Siemens i Areva.

AG

Budowastacji 110 kVdla EnergiaPro

Wpaêdzierniku br. firma ABBotrzyma∏a od GrupyEnergetycznej ENION,

Oddzia∏ w Tarnowie, dyplom uznaniaza jakoÊç i terminowoÊç dostaworaz profesjonalny monta˝ i rozruchwy∏àczników 110 kV dla zadania„Modernizacja rozdzielni 110 kVKlikowa”. Umowa zosta∏a podpisanana poczàtku 2004 roku i obejmowa∏adostaw´ oÊmiu wy∏àcznikówLTB 145 D1/B z nap´dem BLK 222na napićie znamionowe 145 kV,pràd znamionowy 3150 A oraz pràdznamionowy wy∏àczalny 3s – 40kA.Wraz z wy∏àcznikiem ABBdostarczy∏a te˝ konstrukcjewsporcze. Wy∏àczniki dostarczono do lipca2005, a ca∏a stacja zosta∏a oddanado u˝ytku 4 paêdziernika 2006 roku.

Uznanie za jakoÊç

04-07 wydarzenia 19-10-06 16:10 Page 4

Tegoroczne, XVI ju˝ Targi„Âwiat∏o i Elektrotechnika”by∏y dla ABB bardzoszcz´Êliwe. Firma zdoby∏apuchar i drugie miejscew konkursie na najlepszestoisko wystawowe.

stawowe

Wostatnich dniach wrzeÊnia te-go roku ABB Zamech Gazpe-tro uczestniczy∏a w XI Mi´-

dzynarodowych Targach Przemys∏uNaftowego i Gazownictwa „Naftai Gaz 2006”, które odby∏y si´ w War-szawie. Patronat honorowy nad targa-mi obj´li Minister Skarbu Paƒstwa,Nafta Polska SA oraz Polskie Górnic-two Naftowe i Gazownictwo SA. Pa-tronat bran˝owy nad targami sprawo-wa∏a Izba Gospodarcza Gazownictwa. Targi „Nafta i Gaz” stanowià corocznyprzeglàd najnowszych rozwiàzaƒ w za-kresie budowy i wyposa˝enia dla prze-mys∏u paliwowego i gazowniczego. Te-matyka targów obejmuje m.in.: produk-ty naftowe, budow´ zak∏adów rafineryj-nych i gazowych, urzàdzenia i sprz´t doposzukiwania i wydobycia ropy i gazu,

urzàdzenia i sprz´t do rafinacji ropyi utylizacji gazu, produkty rafineryjnei gazowe, ochron´ Êrodowiska, urzàdze-nia i sprz´t do przechowywania dystry-bucji ropy, gazu oraz produktów po-chodnych, aparatur´ kontrolno-pomiaro-wà dla przemys∏u gazowniczego i nafto-wego oraz us∏ugi naukowo-badawczei konsulting. Targi „Nafta i Gaz” to – jakco roku – okazja do spotkania i integra-cji Êrodowiska gazowniczego i naftowe-go, ich dostawców i przedstawicieliw∏adz paƒstwowych oraz samorzàdo-wych. Jest to miejsce spotkaƒ fachow-ców, którzy swoimi opiniami na tematobecnego stanu obu bran˝ wymieniajàsi´ podczas towarzyszàcych targomkonferencji, takich jak PIOGE czy „DniGazu Polskiego”.

Anita Romanowska

„Nafta i Gaz” po raz jedenasty

Nowe kontrakty i zamówienia

Łódzki Zak∏ad TransformatorówRozdzielczych ABB kolejny rokz rz´du b´dzie produkowa∏ trans-

formatory dla niemieckiego gigantaenergetycznego E.ON. Kontrakt na2007 rok zak∏ada dostaw´ 1500 sztuk,co oznacza trzykrotny wzrost w porów-naniu z rokiem bie˝àcym. To znaczàcezwi´kszenie udzia∏u polskiej fabrykiw dostawach dla E.ON nie jest przypad-

kowe. Niemiecki koncernwielokrotnie podkreÊla∏

wysokà jakoÊç produk-tów ABB i doskona-∏à wspó∏prac´ i za-

anga˝owaniefabryki w pro-

ces realizacjikontraktu. Ocena niemiec-kiej cz´Êci E.ON

nie pozosta∏a tak˝e bez wp∏ywu na decy-zje spó∏ek koncernu w innych krajach. Od ponad roku ∏ódzkie transformatorywysy∏ane sà tak˝e do Szwecji (E.ONSydkraft) – ∏àcznie 1200 szt., a dostawyna przysz∏y rok szacowane sà na ponad2000 szt. Poza tym, jeszcze w tym roku,zostanà zrealizowane pierwsze zamówie-nia dla spó∏ek na W´grzech i S∏owacji. W 2007 roku ∏ódzkie transformatory roz-dzielcze produkowane b´dà tak˝e dladrugiego co do wielkoÊci (po E.ON) za-k∏adu energetycznego w Europie – w∏o-skiego ENEL-a. ABB dostarczy tam3100 szt. z mo˝liwoÊcià przed∏u˝eniakontraktu na kolejny rok. Równie˝ ENEL– o czym Êwiadczyç mo˝e d∏ugoletniai owocna wspó∏praca – ceni sobie wyso-kà niezawodnoÊç produktów i dobrà ob-s∏ug´ kontraktu.

Marcin B∏aszczyk

Paêdziernik 2006 Dzisiaj 5

Przeniesione w ubieg∏ym roku dowarszawskiego Centrum Expo XXItargi sà najwi´kszà imprezà bran˝yoÊwietleniowej w Polsce i trzecià

co do wielkoÊci w Europie. Towarzyszàceim Mi´dzynarodowe Targi Sprz´tu Elek-trycznego i Systemów Zabezpieczeƒ „Elek-trotechnika“ sà jedynà w kraju wystawàsprz´tu niskiego i Êredniego napićia orazsystemów alarmowych.Firma ABB konsekwentnie od wielu latuczestniczy w tym wydarzeniu. Prezento-wana w tym roku oferta dotyczy∏a produk-tów i rozwiàzaƒ przeznaczonych dla inwe-storó budowlanych. W asortymencie zna-laz∏y si´ m.in.: osprz´t elektroinstalacyjny,system sterowania budynkami oraz domo-we szafki rozdzielcze.Patronat nad tegorocznà imprezà obj´li:Minister Gospodarki, Prezydent Warszawyoraz Stowarzyszenie Elektryków Polskich.

04-07 wydarzenia 19-10-06 16:10 Page 5


WYŁĄCZNIK VD4

Na poczàtku sierpnia 2006 roku ABBpodpisa∏a kontrakt na dostaw´

41 sztuk wy∏àczników VD4 ró˝nej mocydo Grupy Energetycznej EnergiaPro.Wy∏àczniki te zastàpià wys∏u˝one ju˝aparaty ma∏oolejowe typu SCI, produko-wane m.in. przez ZWAR. WartoÊç kon-traktu przekracza 500 tys. z∏otych, a do-stawy b´dà realizowane do koƒca roku. Powy˝szy kontrakt jest kolejnym z wieluumów podpisanych od maja do sierpniabr. na dostaw´ wy∏àczników VD4.Wszystkie zosta∏y zrealizowane w termi-nie do 6 tygodni, a jednymi z najwi´k-szych by∏y dostawy do: Energa Toruƒ(20 sztuk), ZE ¸ódê Teren (41 sztuk),Rzeszowski ZE (102 sztuki), ZE Okr´guRadomsko-Kieleckiego (42 sztuki).

Kolejny kontrakt na wy∏àczniki VD4

Fot.

na ko

lumna

ch: A

rch.

ABB

Pierwsze wdro˝enie systemu800xA w polskiejelektrociep∏owni zawodowejsta∏o si´ faktem. Gdy tylko

w warszawskiej EC Siekierki zakoƒczysi´ instalacja nowego elektrofiltra,system wystartuje oficjalnie.Zdobycie takiego kontraktu samow sobie jest sukcesem, bowiem zde-cydowana wi´kszoÊç polskich elek-trociep∏owni zosta∏a ju˝ w ostatnichlatach zmodernizowana. Rozwiàzanieopracowane przez ABB implemento-wane jest w warszawskiej elektrocie-p∏owni od podstaw. – WymieniliÊmy ca∏y system ∏àczniez okablowaniem do istniejàcych szafkrosowych – mówi Witold Jezioreckiz Jednostki Biznesu Energetyka Wy-twórcza ABB, szef grupy wdro˝enio-wej. – Troch´ problemów sprawi∏onam uruchomienie, bo cz´Êç stero-wania bloków energetycznych musia-∏a byç prze∏àczana „na ruchu”. Roz-ruch ca∏oÊci, ∏àcznie z uruchomie-niem bloków, nastàpi, gdy zakoƒczysi´ wymiana elektrofiltra. Wówczaspod∏àczymy ostatni ju˝ sygna∏ dosystemu i b´dziemy mogli powie-dzieç, ˝e wdro˝enie i uruchomieniezosta∏o zakoƒczone. Mówiàc najogólniej, zainstalowanysystem ma zapewniç pe∏nà obs∏ug´

bloku energetycznego: zagwaranto-waç jego dyspozycyjnoÊç, optymalnedzia∏anie oraz – w przypadku wystà-pienia jakichkolwiek zak∏óceƒ – spro-wadziç parametry pracy do stanubezpiecznego dla wszystkich urzà-dzeƒ bez koniecznoÊci interwencjiludzi. Prace rozpocz´∏y si´ na poczàtkumarca i po trwajàcych dwa miesiàcetestach laboratoryjnych 800xA zosta∏„przeniesiony” na obiekt. Instalacjài uruchomieniem zajmowa∏o si´w sumie szeÊç osób z Wroc∏awiai dwóch konsultantów telefonicznychz Niemiec. Fakt, ˝e mo˝liwoÊci pozyskaniaw Polsce nowych zleceƒ – przynaj-mniej w ciàgu najbli˝szej dekady– nie sà zbyt du˝e, nie przera˝a sze-fów Jednostki Biznesu Systemy dlaEnergetyki Wytwórczej. Otwierajà si´bowiem zupe∏nie nowe mo˝liwoÊciu naszych wschodnich sàsiadów,którzy modernizacj´ przemys∏u elek-troenergetycznego majà jeszczeprzed sobà. – Przymierzamy si´ do z∏o˝enia ofertyna Bursztyƒskà elektrociep∏owni´ naUkrainie – uchyla ràbka tajemnicy in˝.Jeziorecki. – Tam jest blok 210 MWi nasza aplikacja na pewno bardzo bysi´ im przyda∏a.

Pierwsze wdro˝enie 800xA w elektrociep∏owni

Automatykaw EC Siekierki

Wydarzenia

W odpowiedzi na Paƒstwa sugestieudost´pniliÊmy na stronie

www.abb.pl w zak∏adce

publikacje specjalny formularz do zamawianiaprenumeraty pisma. Wystarczy wype∏niçi wys∏aç zg∏oszenie, aby bezp∏atnieotrzymywaç kwartalnik pod wskazanyadres. Cieszymy si´, ˝e grono naszychczytelników stale roÊnie. Czekamy nakolejne Paƒstwa sugestie i uwagi podadresem: [email protected]

Departament Komunikacji

Subskrypcjakwartalnika „Dzisiaj”

04-07 wydarzenia 19-10-06 16:11 Page 6


Przasnysz

Pod koniec maja 2006roku w przasnyskiejfabryce ABB oddano dou˝ytku nowà stacj´ próbwysokich napi´ç.Inwestycja o wartoÊciprawie miliona z∏otychby∏a konieczna, abyzwi´kszyç wydajnoÊçlinii produkcyjnejprzek∏adników WN,a tym samym sprostaçciàgle rosnàcymzamówieniom.

Nowa stacja prób wysokich napięć

Podjćie decyzji o budowie stacjiby∏o wynikiem szczegó∏owej anali-zy produkcji pod kàtem jej s∏abychi mocnych stron. Po opisaniu hie-

rarchii potrzeb okaza∏o si´, ˝e „wàskim gar-d∏em” procesu produkcji jest w∏aÊnie sta-cja prób, a nie na przyk∏ad autoklaw, co napoczàtku wydawa∏o si´ najbardziej praw-dopodobne. Jednak analiza wydajnoÊci au-toklawu – technologii suszenia oraz nape∏-niania olejem – pokaza∏a, ˝e mo˝na dwu-krotnie zwi´kszyç jego wydajnoÊç bez po-noszenia dodatkowych nak∏adów.

Drugą istotną sprawą były normy tech-niczne, jakie powinna taka stacja spe∏niaç.By je uzyskaç, wszystkie przestarza∏e urzà-dzenia wymieniono na nowe. Trzecie za-gadnienie, nie mniej istotne, to bezpieczeƒ-

stwo i higiena pracy. Zmieniony zosta∏ roz-k∏ad ca∏ego pomieszczenia. Obecnie jesto wiele wićej wolnej przestrzeni. Ponadtoprzek∏adniki nie muszà po kontroli wracaçw kierunku autoklawu, tylko wyje˝d˝ajà nazewnàtrz przez nowo wybudowane drzwi.Zmieniono pod∏og´, uszczelniono dach,a pracownicy majà znacznie lepsze warun-ki pracy.

Organizacja pracy na stanowiskach kon-trolnych jest zgodna ze wszystkimi zasada-mi zarzàdzania. Przy kontroli stosowanyjest system 5S, przy normaliach systemKan Ban. Dzi´ki temu zoptymalizowano ca-∏y proces. Obecnie, z tà samà iloÊcià ma-szyn, powierzchni oraz niepowi´kszonà za-∏ogà zwi´kszono wydajnoÊç produkcjidwukrotnie.

Stacja została wybudowana od pod-staw w niespe∏na siedem miesićy.Tyle czasu min´∏o od zg∏oszenia pro-jektu do podpisania protoko∏u odbio-ru. Najwi´kszym wyzwaniem by∏ fakt,i˝ podczas budowy trwa∏a produkcja,dlatego wszelkie prace budowlaneczy monta˝owe trzeba by∏o skoordy-nowaç z procesami technologicznymii produkcyjnymi. Na inwestycji skorzysta∏a tak˝e Poli-technika Bia∏ostocka, której ABB prze-kaza∏a wycofanà z u˝ytku, ale wcià˝sprawnà aparatur´ kontrolno-pomia-rowà. Dzi´ki temu uczelnia zyska∏adost´p do wysokonapićiowych urzà-dzeƒ, które niewàtpliwie przyczyniàsi´ do wzrostu poziomu kszta∏ceniastudentów. Andrzej Gabler

KLATKA FARADAYA NOWEJ STACJI PRÓB

Fot.

na ko

lumna

ch: A

rch.

ABB Celem inwestycji by∏o poprawienie wydajnoÊci produkcji

przek∏adników wysokonapićiowych: kombinowanego JUK123, napićiowego UO 123 oraz pràdowego J123

04-07 wydarzenia 19-10-06 16:13 Page 7


Wtargach „Energetab” uczestniczymy ju˝ od wielu lat. Do konkursu nategorocznej wystawie zg∏osiliÊmy napowietrzny roz∏àcznik Sectos ty-

pu NXBD. Sà to dwa niezale˝ne roz∏àczniki zabudowane w jednej komorze,w izolacji gazowej SF6. Roz∏àczniki te zaprojektowaliÊmy z myÊlà o ich za-stosowaniu w systemach automatyki rozdzielczej. Roz∏àcznik Sectos mo˝ebyç wyposa˝ony w sterowanie rćzne lub zintegrowany nap´d silnikowy,umo˝liwiajàcy sterowanie elektryczne zdalne lub lokalne. Aparat przebadanyjest na temperatur´ pracy od -40 do 60°C i prac´ w ró˝nych warunkach kli-matycznych. JesteÊmy dumni, ˝e nasza konstrukcja zosta∏a doceniona przezKomisj´ Konkursowà i otrzyma∏a Z∏oty Medal Targów.

OPINIA: Hubert Krukowski z ABB

Targi „Energetab 2006“

Wikingowie na stoi

Wtegorocznych targachuczestniczy∏o 591 firm, czy-li o 71 wićej ni˝ w 2005 ro-ku. Powierzchnia wystawyzwi´kszy∏a si´ z 17 tys. do

20 tys. m2, a jednym z najwi´kszych wy-stawców – tak jak co roku – by∏a firmaABB, która prezentowa∏a swoje produktyw namiocie o powierzchni 225 m2. W tymroku wystrój stoiska nawiàzywa∏ doszwedzkich korzeni ABB i przedstawia∏wiosk´ wikingów nad brzegiem morza.

A było na co popatrzeć i o czym dyskuto-wać. Wewnàtrz namiotu pokazano m.in.rozdzielnice Êrednich i niskich napi´ç, mo-del transformatora mocy, elektroniczneliczniki energii elektrycznej, przek∏adnikii roz∏àczniki niskich napi´ç oraz nowà seri´softstarterów typu PSR s∏u˝àcych do ∏a-godnego rozruchu silników. Na zewnàtrzwystawiono betonowà stacj´ transforma-torowà wyposa˝onà w transformator su-chy, ˝ywiczny typu Cast Coil oraz rozdziel-nice Êrednich i niskich napi´ç, ogranicznikprzepi´ç oraz nagrodzony z∏otym medalemroz∏àcznik Sectos typu NXBD. Przed namio-tem sta∏a równie˝ przyczepa wystawowaze Szwecji, s∏u˝àca do prezentacji aparatu-ry wysokich napi´ç, w tym wy∏àcznikówi przek∏adników wysokich napi´ç.

Nowym wyrobem prezentowanym przezABB był pasywny wskaźnik napięcia Visi-Volt™, który mo˝e byç montowany na sta-∏e na szynach i przewodach ka˝degonieekranowanego systemu Êrednich na-pi´ç. Zastosowany w nim unikalny wy-Êwietlacz LCD, czu∏y na przemienne poleelektryczne, wskazuje obecnoÊç napićia,co czyni system bezpieczniejszym dlau˝ytkowników.Bielskie targi sà od wielu lat okazjà do za-poznania si´ z nowinkami technicznymi z

ca∏ego Êwiata. W tym roku, po raz pierw-szy, jeden z wystawców zaprezentowa∏aparat pochodzàcy z Chin. By∏ to kompo-zytowy prze∏àcznik zaczepów do transfor-matorów mocy. Wystawiono te˝ ma∏àjachtowà elektrowni´ wiatrowà o mocy120 W o Êrednicy Êmigie∏ 75 cm.Zwiedzajàcy mieli te˝ niepo-wtarzalnà okazj´ przyjrzeçsi´ rzeêbieniu w lodzie lubwyczyÊciç buty u pucybuta.

Andrzej Gabler

WEJŚCIE DO NAMIOTU ABB W BIELSKU

Podczas Mi´dzynarodowych Energetycznych Targów Bielskich„Energetab 2006” ABB otrzyma∏a z∏oty medal za roz∏àcznikSECTOS typu NXBD. Ponadto zespó∏ zabezpieczeniowy REF 610zosta∏ zakwalifikowany do konkursu na szczególnie wyró˝niajàcysi´ produkt zaprezentowany na targach.

Wydarzenia

08-09energetab.qxd 19-10-06 16:26 Page 8

Przekazanie kolekcji

Teraz czasna historyków

Podczas targów ABB zorganizo-wa∏a te˝ seminarium, gdzieprzekazano przedwojennyzbiór zdj´ç Fabryki Aparatów

Elektrycznych Archiwum Paƒstwowe-mu m.st. Warszawy. Na spotkanieprzyby∏o oko∏o 30 goÊci, w tym prezesSEP prof. dr hab. in˝. Jerzy Barglikoraz Jacek Szpotaƒski, syn w∏aÊcicielaFAE Kazimierza Szpotaƒskiego. W cza-sie spotkania prezes ABB Miros∏awGryszka przekaza∏ dyrektorowi Archi-wum Paƒstwowego m.st. Warszawy

Ryszardowi Wojtkow-skiemu symbolicz-ny obraz z jednà

z odnalezionych

fotografii. Z kolei dyr. Wojtkowski po-darowa∏ Miros∏awowi Gryszce i Jacko-wi Szpotaƒskiemu kopie pierwszegoznanego planu Warszawy. Kolekcja za-chowa∏a si´ w bardzo dobrym stanie,choç prawie 3 tys. zdj´ç stanowi zale-dwie 40 proc. wszystkich wykonanychw latach 1928–1942 negatywów naszkle. Fotografie stanowià unikalny,bardzo szczegó∏owy zapis codziennejdzia∏alnoÊci fabryki elektrotechnicznej isà Êwiadectwem rozwoju polskiej my-Êli technicznej okresu mi´dzywojenne-go. A takich pamiàtek zachowa∏o sińaprawd´ niewiele.

JACEK SZPOTAŃSKI ODBIERA PAMIĄTKOWY PLAN WARSZAWY Z XVIII STULECIA

oisku ABB

ROZDZIELNICA NISKICH NAPIĘĆ

ROZŁĄCZNIKI NISKICH NAPIĘĆ

NOWY PRODUKT ABB – VISIVOLT

Fot.

na ko

lumna

ch: A

rch.

ABB

PREZES ABB MIROSŁAW GRYSZKA (Z LEWEJ) WRĘCZYŁDYR. RYSZARDOWIWOJTKOWSKIEMUPAMIĄTKOWY OBRAZ Z OKAZJI PRZEKAZANIAKOLEKCJI ZDJĘC

ROZŁĄCZNIK SECTOS NXBD

ABB otrzyma∏a z∏oty medal19. Mi´dzynarodowychEnergetycznych Targów

Bielskich ENERGETAB 2006za roz∏acznik SECTOS

typu NXBD

08-09energetab.qxd 19-10-06 16:27 Page 9

10 Dzisiaj

WydarzeniaUnikatowy zbiór fotografii

Podróż do źródełpolskiej elektroenerKiedy Grupa ABB obj´∏a akcje ZWAR-u, nikt nie podejrzewa∏, ˝e w archiwach w Mi´dzylesiu znajduje si´ unikatowy w skaliÊwiatowej zbiór szklanych negatywów. Zdjćia wykonanew latach 1928–1942 stanowià dziÊ Êwiadectwo rozwojukrajowej elektroenergetyki w okresie mi´dzywojennym.

HALA MONTAŻOWA WYŁĄCZNIKÓW 150 KV

»Album i CD«Z okazji przekazania kolekcji zdj´çdo Archiwum Paƒstwowego m.st.Warszawy firma ABB wyda∏a oko-licznoÊciowy album, w którym pre-zentowana jest niewielka cz´Êç oca-la∏ego zbioru. Do albumu do∏àczonazosta∏a p∏yta CD z

FAE. Numery zdj´ç – zarówno w al-bumie, jak i na p∏ycie – odpowiadajàoryginalnej numeracji archiwumzdjćiowego stworzonego w Fabry-ce Aparatów Elektrycznych K. Szpo-taƒski i S-ka SA. Mamy nadziej´, ˝epublikacja ta przypomni dorobek pol-skiej myÊli technicznej okresu mi´-dzywojennego i sprawi radoÊç mi∏o-Ênikom podró˝y do przesz∏oÊci.

Ocala∏y zbiór liczy

pierwsze zdjćie ma numer 101,ostatnie 7124, zupe∏nie brak zdj´çz numerami od 2000 do 5000. Z te-go wynika, ˝e zachowa∏o si´ oko∏o

ca∏ego zbioru.

660 wybranymifotografiami

2897pozycji

40 procent

10-11 szpotanski.qxd 19-10-06 16:28 Page 10


Fot.

Arch

. ABB

ergetyki

Przedwojennyzbiór zdj´ç zo-sta∏ odnalezionyprzypadkowo na po-czàtku 2001 roku. Wów-

czas ABB ZWAR sprzeda∏a gminieWarszawa Wawer pićiopi´trowy budy-nek biurowy. Podczas porzàdkowania po-mieszczeƒ z dokumentacjà technicznà pra-cownicy znaleêli drewnianà szaf´, w którejznajdowa∏y si´ szklane negatywy o wymia-rach oko∏o 9x13 cm. Zosta∏y one natych-miast zabezpieczone, a z cz´Êci zdj´ç wy-konano ponad 600 odbitek. W po∏owie 2004 roku ABB nawiàza∏a kon-takt z Archiwum Paƒstwowym m.st. War-szawy w sprawie sposobu i warunkówprzekazania odnalezionych fotografii Fa-bryki Aparatów Elektrycznych KazimierzaSzpotaƒskiego do Archiwum Paƒstwowe-go. Ustalono, ˝e ABB wykona elektronicz-ne kopie oraz odbitki papierowe wszyst-kich zdj´ç i nada im jednolità sygnatur´.Przekazane do Archiwum Paƒstwowegozdjćia zosta∏y wykonane przez laborato-rium fotograficzne Fabryki Aparatów Elek-trycznych. Fotografie dokumentujà co-dziennoÊç przedwojennej warszawskiejfabryki elektrotechnicznej: produkcj´, pra-cowników, logistyk´ czy produkty.Negatywy zrobione w wi´kszoÊci na p∏yt-kach szklanych i cz´Êciowo na kliszach ce-luloidowych, zachowa∏y si´ w bardzo do-brym stanie. Ka˝de zdjćie znajdowa∏o si´w obwolucie z numerem nadanym jesz-cze przez twórców zbioru, co u∏atwi∏o ichuporzàdkowanie. Fotografie te wykorzy-stywano w materia∏ach reklamowych FAEjeszcze przed II wojnà Êwiatowà. Po woj-nie zdjćia ukazywa∏y si´ w prasie bran˝o-wej, ale jako przedruki z wydawnictwprzedwojennych, wić ich jakoÊç nie by∏anajlepsza. Odnalezienie oryginalnych ne-gatywów pozwoli w przysz∏oÊci na ichdruk w doskona∏ej jakoÊci. Bez odpowiedzi pozostaje wiele pytaƒ do-tyczàcych ca∏ego zbioru. Nie wiemy, ktowykonywa∏ zdjćia, jak i gdzie przetrwa∏ywojn´, kiedy zosta∏y przewiezione do Mi´-dzylesia w Warszawie i kto si´ tym zajmo-wa∏. Mo˝e ktoÊ z czytelników móg∏byudzieliç odpowiedzi na te pytania? Czeka-my na wszelkie informacje.

Andrzej Gabler

PODSTACJA ELEKTROENERGETYCZNA „SZCZĘŚLIWICE”, WARSZAWA

PRÓBA NAPIĘCIOWA ODŁĄCZNIKA SNPRÓBA ZAŁĄCZENIA WYŁĄCZNIKA SN

Wi´kszoÊç fotografii zachowa∏a si´

w doskona∏ym stanie

10-11 szpotanski.qxd 19-10-06 16:28 Page 11


Zbigniew Kopczyƒski by∏ przy „narodzinach” p

Historia, w którą tStowarzyszenie Elektryków Polskich, przy ogromnym wsparciufirmy ABB, postanowi∏o w sposób szczególny uhonorowaçdwie zbli˝ajàce si´ rocznice: 95. urodziny oraz 55 lat pracyZbigniewa Kopczyƒskiego. Ten zas∏u˝ony dla polskiejelektroenergetyki in˝ynier ca∏e ˝ycie zwiàzany by∏ z ∏ódzkàfabrykà transformatorów.

W1917 roku w ¸odzi przy ul. Ju-liusza 14 powsta∏ ma∏y warsz-tat elektrotechniczny „BraciaJaroszyƒscy”. I byç mo˝e

trudno w to uwierzyç, ale by∏ to poczàteknajwi´kszej dzisiaj fabryki transformatoróww Polsce. Jest jednak coÊ, w co jeszczetrudniej uwierzyç:w tym samym domu(obecnie jest toul. Dowborczyków)˝yje cz∏owiek, którypami´ta, jak braciaJaroszyƒscy snulipierwsze plany...Zbigniew Kopczyƒ-ski, wieloletni pra-cownik ∏ódzkich zak∏adów transformato-rów, to chodzàca historia i skrabnica wie-dzy na temat polskiej elektroenergetyki,a w szczególnoÊci rodzimych transforma-torów. Ten zas∏u˝ony in˝ynier, który jesz-cze 15 lat temu (do 80. urodzin!) by∏ aktyw-ny zawodowo, jest dzisiaj HonorowymCz∏onkiem Stowarzyszenia Elektryków Pol-skich i zawsze mile widzianym goÊciem∏ódzkich zak∏adów transformatorów ABB.Na podwórku, na którym ma∏y Zbyszek ba-wi∏ si´ z psem, bracia Stanis∏aw i Feliks Ja-

roszyƒscy naprawiali i przewijali silnikielektryczne. Snuli wielkie plany, które jed-nak zacz´∏y si´ urzeczywistniaç dopierow chwili, gdy do spó∏ki do∏àczy∏ WalentyKopczyƒski, stryj pana Zbigniewa. Nowyudzia∏owiec dokona∏ prze∏omu nie tylkow firmie, ale w ca∏ej rodzimej elektroener-

getyce, konstruujàcw 1925 roku pierw-szy polski transfor-mator suchy, nato-miast rok póêniejpierwszy transfor-mator olejowy.Zbigniew Kopczyƒ-ski b´dzie honoro-wym goÊciem semi-

narium organizowanego 25 paêdziernikabr. przez SEP. Temat spotkania mówi prak-tycznie wszystko: „Od Elektrobudowy po-przez Elt´ do ABB – 95. urodziny oraz 55 latpracy Zbigniewa Kopczyƒskiego”.Redakcja magazynu „Dzisiaj” postanowi∏ado∏àczyç do organizatorów spotkaniai choç w cz´Êci przybli˝yç sylwetk´ panaZbigniewa. Zacny jubilat goÊci∏ nas w do-mu, w którym urodzi∏ si´ 95 lat temu. Efek-tem tego spotkania jest rozmowa, któràpublikujemy na nast´pnej stronie.

In˝. Kopczyƒskito ˝ywa legenda

i skarbnicawiedzy

Krótka wyprawa Êladami polskiej myÊli technicznej oraz historia z

Min´∏o ju˝ ponad 80 lat oddnia, w którym ∏ódzkà fabry-k´ opuÊci∏ pierwszy polskitransformator. By∏o to w roku

1924, nied∏ugo po tym, gdy Walenty Kop-czyƒski, konstruktor urzàdzenia, sta∏ siákcjonariuszem spó∏ki Elektrobudowa SA– Wytwórnia Maszyn Elektrycznych Stani-s∏awa i Feliksa Jaroszyƒskich. Wówczasfabryka mieÊci∏a si´ przy ul. Przejazd 58.Bardzo szybko Elektrownia ¸ódzka z∏o˝y-∏a pierwsze zamówienie na 6 sztuk su-chych transformatorów 3000/125 V

o mocach 20, 30 i 50 kVA. Bardzo szybkorozwijajàca si´ produkcja wymog∏a prze-niesienie zak∏adu na znacznie wi´kszy te-ren przy ul. Kopernika 56/58, gdzie 46pracowników rozpocz´∏o w roku 1926wytwarzanie transformatorów olejowychod 3000/125 V o mocach od 30 kVA. Po roku budowano ju˝ urzàdzenia do200 kVA dla elektrowni ∏ódzkiej, poznaƒ-skiej, warszawskiej i lwowskiej. Kolejne-go prze∏omu dokonano w roku 1933. Fabryk´ opuÊci∏ transformator trójuzwoje-niowy 60/15/6 kV o mocy 3 MVA

dla elektrowni w Gródku. By∏ to najwi´k-szy wówczas transformator energetycznyprodukcji polskiej. W 1937 roku rocznaprodukcja wynios∏a 323 sztuki o ∏àcznejmocy 82,4 MVA.Wybuch wojny za∏ama∏ ambitne plany roz-wojowe. Niemcy, po zajćiu ¸odzi, przej´lifabryk´, kontynuujàc dla swoich potrzebjej bardzo zmniejszonà produkcj´, zacho-wujàc polskà kadr´ robotniczà i technicz-nà (oprócz Êcis∏ego kierownictwa).W roku 1945 fabryka zosta∏a upaƒstwo-wiona, na stanowisku dyrektora naczel-

Temat: „Od Elektrobudowy poprzez Elt´ do ABB – 95. urodziny oraz 55 latpracy Zbigniewa Kopczyƒskiego”

Termin: 25 paêdziernika 2006 rok

Miejsce: Klub Nauczyciela w ¸odzi przy ulicyPiotrkowskiej 137/139

Program: 10:00 Przyjazd uczestników – kawa powitalna11:00 Otwarcie11:10–11:25 Referat kol. Micha∏a Jab∏oƒskiego11:25–11:35 Referat kol. Miros∏awa Dàbrowskiego11:35–11:45 Referat kol. Janusza Turowskiego11:45–11:55 Referat kol. Grzegorza P∏uciennika11:55 ˚yczenia dla Jubilata(Fabryka, SEP, P¸) 12:30 Obiad13:30 Wyjazd do ABB Sp. z o.o.(Fabryka w ¸odzi)

Program spotkania

Seminariumrocznicowe

Wydarzenia

12-15 kopczynskiOK.qxd 19-10-06 16:30 Page 12


Fot.

na ko

lumna

ch: A

. Ste

phan

, Arc

h. A

BB

” pierwszego polskiego transformatora

trudno uwierzyć...

a zak∏adu produkcji transformatorów w ¸odzi

Ten zas∏u˝onykonstruktor

transformatorówjest Honorowym

Cz∏onkiemStowarzyszenia

ElektrykówPolskich i zawszemile widzianym

goÊciem ∏ódzkichzak∏adów ABB.

nego pozosta∏ Stanis∏aw Jaroszyƒski,a dyrektorem technicznym nadal by∏ in˝.Walenty Kopczyƒski. Zmiany personalnewymusi∏a dopiero – w roku 1946 – choro-ba Stanis∏awa Jaroszyƒskiego i ÊmierçWalentego Kopczyƒskiego. Koniec lat 40.to kolejny sukces in˝ynierski. FabrykópuÊci∏ pierwszy transformator trójuzwo-jeniowy 40/20/30 MVA na napićie górne60 kV o mocy typowej 55 MVA. Za ten projekt zespó∏ konstruktorówotrzyma∏ Nagrod´ Paƒstwowà II stopnia.W roku 1950 zmieniono nazw´ firmy

na Zak∏ady Wytwórcze TransformatorówM3 w ¸odzi, zachowujàc logo Elektrobu-dowy, a 8 lat póêniej powo∏ano „Fabryk´Transformatorów i Aparatury Trakcyjnej– w budowie”, zlokalizowanà w ¸odziprzy ul. Aleksandrowskiej 67/93. Inwesty-cja trwa∏a szeÊç lat. Po jej zakoƒczeniudyrekcja og∏osi∏a konkurs na nazw´ i logofabryki. Wybrano „Elta”, czyli pierwsze litery s∏ów elektrotechnika, transformato-ry, aparaty.Lata 70. to dalszy rozwój produkcji.W 1971 roku powsta∏ transformator

blokowy dla Elektrowni Turów o mocy240 MVA i napićiu górnym 420 kV,a 3 lata póêniej transformator sieciowy250 MVA z regulacjà napićia pod obcià-˝eniem 400/123±12%/31,5 kV. W listopadzie 1991 roku fabryk´ prze-kszta∏cono w jednoosobowà spó∏k´ Skarbu Paƒstwa i 15 kwietnia 1992 roku51 proc. udzia∏ów firmy przej´∏a mi´dzy-narodowa Grupa ABB. èród∏o: prof. Micha∏ Jab∏oƒski, „Powstanie

i rozwój fabryki transformatorówenergetycznych w ¸odzi”


– Proszę przyjąć serdeczne życzenia uro-dzinowe. – Dzi´kuj´ bardzo.

– Podobno wciąż można spotkać Panaw należącym dzisiaj do ABB łódzkim za-kładzie na Aleksandrowskiej. – To prawda, by∏em tam niedawno. Alejeszcze trzy lata temu chodzi∏em do zak∏a-du przynajmniej raz w tygodniu.

– Mówi się, że całe życie był Pan związa-ny z tym zakładem. Czy to opis rzeczy-wistości czy rodzaj przenośni? – Tak by∏o. Od dnia, w którym uzyska∏emdyplom in˝yniera a˝ do emerytury praco-wa∏em w tej fabryce. W sumie sp´dzi∏emtam 55 lat, choç sama firma zmienia∏a si´kilka razy. Gdy odchodzi∏em w 1991 roku,do Elty wchodzi∏a akurat ABB.

– Czyli Pana związek z elektroenergetykąnależy datować na rok 1936? – Nie do koƒca. Wszystko zacz´∏o si´znacznie wczeÊniej – gdy bracia Jaroszyƒ-scy uruchomili w podwórku domu moje-go ojca ma∏y warsztat elektrotechniczny.By∏ to rok 1917. Naprawiali i przewijali tamsilniki elektryczne, mo˝na wić powie-dzieç, ˝e urzàdzenia elektryczne towarzy-sz∏y mi niemal od urodzenia. Jednak do-piero, gdy brat mojego ojca Walenty Kop-czyƒski ukoƒczy∏ studia technicznew Niemczech i rozpoczà∏ wspó∏prac´ z Ja-roszyƒskimi, wszystko zacz´∏o rozwijaçsi´ znacznie szybciej. Firma zmieni∏a na-zw´ na Elektrobudowa i ju˝ w 1924 rokustryj zaprojektowa∏ pierwszy polski trans-formator suchy.

– Pierwszy? Przecież w tym czasie w Ży-chlinie produkowano już ponad 100sztuk transformatorów rocznie... – To prawda, ale by∏y to transformatory nalicencji szwajcarskiego koncernu BrownBoveri. Natomiast konstrukcja WalentegoKopczyƒskiego by∏a pierwszym polskimopracowaniem, nieopartym na ˝adnej li-cencji. Dlatego w∏aÊnie mówi si´, e pierw-sze polskie transformatory zosta∏y zapro-jektowane i wyprodukowane w ¸odzi.

– Czy zatem fakt, że rozpoczął Pan edu-kację na Wydziale Elektrycznym Poli-techniki Warszawskiej związany byłz sukcesem Pańskiego stryja? – Po cz´Êci na pewno. W momencie, gdyskoƒczy∏em szko∏´, w 1929 roku, wszyscy

Rozmowa ze Zbigniewem

Nasze leps

Wydarzenia

Na tym podwórku rodzi∏a si´

historia polskiejelektroenergetyki



Paêdzierni

Fot.

na ko

lumna

ch: A

.St

epha

n, A

rch.

ABB

namawiali mnie na taki kierunek. Dla ojcai stryja jasne by∏o, e b´d´ pracowa∏ w Elek-trobudowie, a mi – nie ukrywam – bardzo toodpowiada∏o. Ojciec prowadzi∏ w tym cza-sie piekarni´ i uwa˝a∏, ˝e nie jest to zajćiedla mnie. Rozpoczà∏em wić studia na Poli-technice Warszawskiej, bo w ¸odzi nie by∏owówczas ˝adnych szkó∏ wy˝szych. Do za-k∏adu przyszed∏em w 1936 roku. Zaczyna-∏em jako in˝ynier na stacji prób, a po kilku la-tach przeszed∏em do dzia∏u konstrukcyjne-go, gdzie pracowa∏em pod kierunkiem stry-ja. I w∏aÊciwie przez te 55 lat zwiàzany by-∏em z dzia∏em projektowym.

– Czy energetyka jako nauka, jako za-wód, w jakiś sposób Pana fascynowała,czy traktował Pan ją jak rzemiosło?W końcu o Panaprzyszłości zawodo-wej po części zade-cydowały zaistniałeokoliczności... – Lubi∏em to, co robi-∏em. Powiem wićej,fascynowa∏o mnieto, ˝e mo˝na zapro-jektowaç nowy, du˝ytransformator, bo przede wszystkim lubi-∏em prac´ konstruktora. Kilka lat po Êmier-ci mojego stryja Walentego, który umar∏ za-raz po wojnie, mianowano mnie dyrekto-rem technicznym fabryki. Przyjà∏em t´ po-sad´ pod warunkiem, ˝e ponad po∏owćzasu pracy b´d´ przeznacza∏ na konstru-owanie transformatorów.

– Co było dla Pana największym wyzwa-niem z karierze zawodowej? Który z pro-jektów dał największą satysfakcję? – W wieku 95 lat takich szczegó∏ów ju˝ sińie pami´ta, ale myÊl´, ˝e najwi´kszà sa-tysfakcj´ sprawi∏ mi ten transformator, zaktóry dosta∏em indywidualnà nagrod´ paƒ-stwowà. By∏ bardzo trudny do zaprojekto-wania i wi´kszoÊç in˝ynierów zastanawia∏asi´, czy w ogóle da si´ go zbudowaç. Jed-nak bra∏em udzia∏ w projektowaniu bardzowielu du˝ych i nowatorskich transformato-rów i wszystkie osiàgnićia dawa∏y mi sa-tysfakcj´. W ogóle musz´ powiedzieç, ˝epraca dawa∏a mi wielkie zadowolenie przezca∏e ˝ycie. Niewielu ludzi jest tak zadowo-lonych z pracy, jak ja by∏em.

– Największe Pańskie osiągnięcia inży-nierskie przypadły na lata 50. i 60., wów-czas powstały między innymi nagradza-

ne projekty. Czy te rozwiązania, którePan i Pański zespół opracowaliście wów-czas, są jeszcze stosowane? Czy techno-logia jest już zupełnie inna i wszystkoprzeszło do historii? – W transformatorze wiele rzeczy si´ zmie-ni∏o, ale wcià˝ dzia∏a on wed∏ug takich sa-mych zasad. Najwi´ksze zmiany widz´w konstrukcji kadzi i ch∏odzeniu, a tak˝ew wyprowadzeniu izolacji i izolatorze. Jed-nak wiele z tamtych rozwiàzaƒ stosowa-nych jest do dzisiaj, cz´Êç z nich w ogólesi´ nie zestarza∏a.

– W latach 70. rozważano możliwość za-kupu licencji japońskiego transformatorai rozpoczęcie jego produkcji w Łodzi,projekt nie doszedł jednak do skutku...

– Taki pomys∏ fak-tycznie si´ pojawi∏i wys∏ano mnie na-wet na kilka dni doJaponii, gdzie zapo-zna∏em si´ z ich pro-dukcjà. Zauwa˝y∏emwiele ró˝nic pomi´-dzy naszymi rozwià-zaniami a technolo-

già japoƒskà, i nie by∏y to ró˝nice tylko nakorzyÊç urzàdzeƒ japoƒskich. Wielu rzeczynie da∏oby si´ w ogóle zastosowaç w Pol-sce. Nie zdecydowaliÊmy si´ na kupienie li-cencji, sami skonstruowaliÊmy transforma-tory podobnej mocy.

– Czy można przez to rozumieć, że w la-tach 70. polskie transformatory były takdobre, a nawet lepsze od japońskich? – Zdecydowanie tak. Polskie transformato-ry by∏y bardzo dobre i sprzedawaliÊmy jedo wielu krajów, nie tylko w Europie.

– Chciałbym, jeśli Pan pozwoli, uciec odprądów i napięć i na zakończenie zapy-tać o Pańską receptę na długowieczność. – Zawsze stara∏em si´ jak najwićej czasupoÊwićaç na uprawianie sportu, a przedewszystkim na gr´ w tenisa. Ju˝ w naszejszkole Zimowskiego w ¸odzi jako uczeƒwydzieli∏em na boisku szkolnym kort i co-dziennie po obiedzie wraca∏em doszko∏y, ˝eby graç w tenisa. To mi zo-sta∏o na ca∏e ˝ycie. Do 80. urodzingra∏em w tenisa, p∏ywa∏em i jeêdzi-∏em na nartach. W∏aÊnie ta aktywnoÊçpomog∏a mi zachowaç dobrà form´ fizycz-nà tak d∏ugo.

Rozmawia∏: S∏awomir Dolecki

em Kopczyƒskim

psze niż japońskie

Praca zawsze dawa∏a

mi wielkàsatysfakcj´

Sylwetka

Zbigniew Kopczyƒski

Urodzi∏ si´ 27 lipca 1911 roku w ¸o-dzi. Studiowa∏ na Wydziale Elek-

trycznym Politechniki Warszawskiej,gdzie w 1935 roku uzyska∏ dyplom in-˝yniera elektryka na Oddziale PràdówSilnych. Ca∏e zawodowe ˝ycie zwiàza∏z ∏ódzkà fabrykà transformatorów, pra-cowa∏ tam od 1936 do 1991 roku. Zbigniew Kopczyƒski jest laureatemwielu nagród. Do najwa˝niejszychwÊród nich nale˝à: Indywidualna Nagroda PaństwowaII stopnia „Za obliczenia oraz nadzórnad konstrukcjà i wykonaniem transfor-matora 40 MVA, 60kV”. Rok 1951. Zespołowa Nagroda PaństwowaII stopnia „Za udzia∏ w konstruowaniui wykonaniu transformatora blokowego240 MVA, 250 kV”. Rok 1970.Zespołowa Nagro-da Komitetu Na-uki i Techniki „Zaudzia∏ w konstru-owaniu i wykonaw-stwie pierwszegow kraju transforma-tora 400 kV o mocy240 MVA”. Rok 1973.


16

Raport

Skarby z tysiąca metrów poPrzemys∏ wydobywczy

TRANSPORT RUDY MIEDZI W KGHM POLSKA MIEDŹ

Górnictwo to ogromne technologiczne wyzwanie. JeÊli produkt lub systemzostanie dopuszczony do stosowania w kopalni, oznacza to, ˝e jest

naprawd´ dobry i bezpieczny. Ka˝da firma stara si´ wić osiàgaçna tym polu sukcesy. A w Polsce sà ku temu warunki – nasz

kraj jest bowiem znaczàcym producentem w´glakamiennego, brunatnego, miedzi, soli i siarki.

Bardzo cz´sto górnic-two b∏´dnie kojarzy-my jedynie z wydo-byciem w´gla ka-miennego. Dodatko-

wo w Polsce wià˝emy je tylko ze Âlàskiem.Tymczasem górnictwo, zwane tak˝e kopal-nictwem, jest dziedzinà przemys∏u zwiàza-

nej z wydobyciem ka˝dej kopaliny. Poj´-cie górnictwa obejmuje tak˝e przygo-

towanie urobku w procesie wzboga-cania do wykorzystania w ró˝nych

dziedzinach przemys∏u, bàdê bez-poÊredniego wykorzystania

w ˝yciu codziennym. Trudno si´ jednak dziwiç, e

Êlàski w´giel jest takobecny w spo∏ecznej

ÊwiadomoÊci. Tylko w górnictwie w´glakamiennego zatrudnionych jest ponad120 tys. osób, z czego prawie 95 tys. podziemià. Poza tym tej w∏aÊnie ga∏´zi przemy-s∏u rzàdy poÊwići∏y w minionych 15 latachnajwićej zainteresowania, tworzàc kolejneplany rozwojowe, programy restrukturyza-cyjne czy d∏ugofalowe strategie. Polskiegórnictwo wcià˝ odrabia zaleg∏oÊci zwiàza-ne ze spadkiem po poprzednim systemiepolitycznym w naszym kraju, co ze wzgl´-du na skal´ oraz znaczenie tej bran˝y dlanaszej gospodarki budzi wiele emocji.

My jednak chcemy w tym opracowaniuuciec od polityki i finansów. Górnictwo toprzecie˝ tak˝e nowoczesne maszyny i urzà-dzenia oraz zasoby geologiczne, które

Fot.

KGHM Fo

t. KW

K Pn

iówek

Fot.

KGHM

16-21 raport gornik mont.qxd 19-10-06 16:33 Page 16


Rozmieszczenie wa˝niejszych z∏ó˝ kopalin w Polsce (bez ropy naftowej i gazu)

Z∏o˝a kopalinenergetycznych:� w´giel kamienny� w´giel brunatny

Z∏o˝a kopalinchemicznych:� siarka�� sól kamienna

i potasowa

Z∏o˝a kopalinmetalicznych:� rudy miedzi i srebra� rudy cynku i o∏owiu� rudy arsenu i z∏ota

w najwi´kszym wymiarze determinujà ra-cjonalnoÊç wydobycia. Drastycznie rosnàce wymagania wymu-szajà na firmach wydobywczych wielezmian, majàcych na celu nie tylko zmniej-szenie szkodliwoÊci dla Êrodowiska natu-ralnego, ale tak˝e zapewnienie maksymal-nego bezpieczeƒstwa dla pracujàcychpod ziemià ludzi. Wymaganiom tym mu-szà sprostaç nie tyle same kopalnie, ile fir-my dostarczajàce do nich maszyny, urzà-dzenia oraz systemy zarzàdzania i stero-wania. Najsurowszym przepisom podle-gajà elementy, z którymi cz∏owiek stykasi´ bezpoÊrednio. Aby minimalizowaç ry-zyko, firmy wytwarzajàce maszyny wydo-bywcze coraz cz´Êciej opracowujà rozwià-zania, pozwalajàce na ich obs∏ug´ z bez-piecznej odleg∏oÊci. Na przyk∏ad operatorkombajnu mo˝e ju˝ sterowaç wydoby-ciem z odleg∏oÊci kilkudziesićiu metrówod wyrobiska. Wizualna ocena sytuacjimo˝liwa jest dzi´ki systemowi kamer,a zdalne sterowanie eliminujekoniecznoÊç przebywaniaw strefie zagro˝onej zawa-∏em. Jest to szczególnie istot-ne, gdy mamy do czynieniaz kopalniami metanowymi,

pod ziemią

ODKRYWKOWA KOPALNIA WĘGLA BRUNATNEGO W BEŁCHATOWIE

SZYB WYDOBYWCZY KOPALNI „PNIÓWEK”

Fot.

KWK

Pniów

ek

Fot.

A.St

epha

n



RaportNajwa˝niejszepolskie surowce:

WĘGIEL KAMIENNYUdokumentowane zasobybilansowe z∏ó˝ w´gla ka-miennego wynoszà niemal50 mld ton. Z tego ponad70 proc. to w´gielenergetyczny, a pozosta∏eto w´giel koksujàcy.

WĘGIELBRUNATNYPolskie zasoby wynoszàok. 20 mld ton. Tylkocz´Êç (ok. 3 mld ton)jest obecniezagospodarowana.¸àczne rocznewydobycie w´glabrunatnego wynosioko∏o 60 mln ton.

RUDA MIEDZIZasoby szacuje si´ napoziomie 3,6 mld ton.W rudzie tej wyst´pujà:chalkozyn, borniti chalkopiryt oraz liczneminera∏y: miedzi,srebra, kobaltu i niklu.

SÓL KAMIENNAUdokumentowane zasobyw centralnej cz´Êci Polskiwynoszà ok. 52 mld ton,co stanowi 65 proc.zasobów krajowych. Ze z∏ó˝ tych pochodziobecnie ca∏oÊç rodzimegowydobycia.

SIARKA RODZIMAJest substancjà sta∏à, bezsmaku i zapachu, o barwieod jaskrawo˝ó∏tej, nierazzielonkawej, do ciemnomio-dowej. Zasoby siarkiwynoszà ok. 750 mln ton,czyli a˝ 30 proc. rozpozna-nych zasobów Êwiatowych.

RUDA CYNKU I OŁOWIUWydobycie tych rud wynosiw ostatnich latach prawie 5 mln ton rocznie, z czegopozyskuje si´ ok. 170 tys. toncynku i 75 tys. ton o∏owiu.Polskie zasoby wynoszàponad 350 mln ton.

Fot.

Arch

. ABB

/Ste

fan

Mas

zew

ski

gdzie oprócz niebezpieczeƒstwa zawa∏upojawia si´ ryzyko wybuchu. JakoÊç i niezawodnoÊç urzàdzeƒ istotne sàna ka˝dym etapie wydobycia. Odpowied-nie normy muszà spe∏niaç nie tylko wielkiekombajny, ale tak˝e nap´dy, sterowniki,rozdzielnice, zabezpieczenia czy falowniki,których w ka˝dej kopalni sà dziesiàtki. Wy-glàdajà niepozornie, ale bardzo cz´sto toone decydujà o nieprzerwanej pracy ca∏ej li-nii technologicznej.

Kopalnie – biorąc pod uwagę metody wy-dobycia – możemy podzielić na trzy ro-dzaje: odkrywkowe, g∏´binowe i otworo-we. Szczególnie w dwóch pierwszychprzypadkach Polska mo˝e si´ pochwaliçogromnymi inwestycjami. Odkrywkowepozyskiwanie w´gla brunatnego odbywasi´ na jednym z najrozleglejszych wyrobiskna Êwiecie, a kopalni´ w okolicach Be∏cha-towa nazywa si´ nawet „najwi´kszà dziuràw ziemi w Europie”. Kopalnia rudy miedzi„Rudna” ko∏o Lubina, nale˝àca do KGHMPolska Miedê SA, jest najg∏´bszà kopalniàtego surowca na Êwiecie. Poziom wydoby-cia si´ga tu poni˝ej tysiàca metrów. Nie brakuje u nas tak˝e kopalƒ otworo-wych, z tych wydobywa si´ g∏ównie sóli siark´. Wydobycie metodà otworowà po-lega na odwierceniu otworów eksploata-cyjnych, do których wprowadzone sà rury.Nimi t∏oczy si´ do z∏o˝a podgrzanà wod´oraz spr´˝one powietrze, a nast´pnie wy-p∏ukuje kopalin´. Pierwszà otworowà ko-palnià siarki w Europie by∏a wybudowanaw 1966 roku kopalnia „Grzybów” w Rz´do-wie (woj. Êwi´tokrzyskie).

Hasło „Polska węglem stoi”, które towa-rzyszyło polskiemu górnictwu przez czte-ry powojenne dziesięciolecia, nie jest jedy-nie pustym sloganem. Polskie zasoby w´-gla kamiennego sà najwi´ksze w Europie.Jeszcze pod koniec lat 80. nasz kraj by∏czwartym eksporterem w´gla na rynkachÊwiatowych. Wydobycie w´gla wynosi∏owówczas 200 mln ton rocznie. Dzisiaj, porestrukturyzacji rodzimego przemys∏u orazzmianach w strukturze zapotrzebowania naokreÊlone noÊniki energii na Êwiecie (w´-giel wypierany jest przez gaz i rop´), w Pol-sce wydobywa si´ ok. 100 milionów tonw ciàgu roku. Wcià˝ kilkanaÊcie mln tonpolskiego w´gla rocznie trafia na eksport,g∏ównie do odbiorców z Unii Europejskiej. Od przesz∏o 50 lat sta∏ym elementem krajo-brazu gospodarczego i spo∏ecznego krajusà tak˝e kopalnie w´gla brunatnego. Sza-cuje si´, ˝e w prawie 100 rozpoznanychz∏o˝ach zasoby wynoszà 20 mld ton. Tylkocz´Êç z nich (ok. 3 mld ton) jest obecnie za-gospodarowana. ¸àczne roczne wydoby-cie wynosi oko∏o 60 mln ton, z czego elek-trownie wytwarzajà oko∏o 51,5 TWh energiielektrycznej. Stanowi to trzecià cz´Êç ogól-nej produkcji energii elektrycznej w Polsce.

Jeszcze 15 lat temu Polska była potenta-tem w wydobyciu siarki. Jej z∏o˝a w Pol-sce oszacowano na ok. 750 mln ton, czylia˝ 30 proc. rozpoznanych zasobów Êwia-towych. Niestety, kres przemys∏owiwydobywczemu siarki przynios∏o pojawie-nie si´ na rynku du˝ych iloÊci taniej siarkiodpadowej, pochodzàcej z odsiarczaniaropy naftowej i gazu ziemnego. Spowodo-wa∏o to drastyczny spadek cen siarki i za-∏amanie si´ koniunktury na Êwiatowymrynku. Obecnie w Polsce dzia∏a tylko jed-na kopalnia siarki – „Osiek” (woj. Êwi´to-krzyskie). Analizujàc polskie górnictwo na tle Êwiato-wych statystyk, nie mo˝na oczywiÊcie po-minàç górnictwa miedziowego. KGHMPolska Miedê, który w ramach swojej struk-tury ma trzy zak∏ady górnicze (Lubin, Rudnai Polkowice-Sieroszowice), jest szóstym naÊwiecie producentem miedzi rafinowanej.Rocznie w kopalniach koncernu wydoby-wa si´ ponad 30 mln ton rudy. Produkujesi´ z niej ponad pó∏ miliona ton miedzi elek-trolitycznej. Poza tym rocznie KGHM wy-twarza ponad 1300 ton srebra metaliczne-go i ok. 500 kg z∏ota. To oczywiÊcie nie wszystko.Z zestawieƒ Paƒstwowego In-stytutu Geologicznego wyni-ka, ˝e na terenie Polski wyst´-puje ponad 50 wykorzystywa-

KOPALNIA WĘGLA KAMIENNEGO „COMSIGUA” W W



Polska mo˝e si´pochwaliçogromnym

doÊwiadczeniemw przemyÊle

wydobywczym

Podziemne trasyturystyczne w Polsce:

KOPALNIA DIAMENTÓW, MIRNYJ W ROSJI

Pó∏kilometrowa „dziura”

Ponad 50 lat temu w rosyjskim mieÊcieMirnyj, le˝àcym we wschodniej Syberii,rozpocz´to budow´ odkrywkowej

kopalni diamentów. Patrzàc na zdj´cie tejinwestycji, bardziej pasuje tu okreÊlenie„dziura” ni˝ „odkrywka”. Wykop ma 525metrów g∏´bokoÊci i 1,2 km Êrednicy. Jednak nie jest to najwi´ksza kopalniaw Jakucji, na którà przypada czwarta cz´ÊçÊwiatowej produkcji diamentów. Le˝àcanieopodal kopalnia Udacznaja daje 12,5 mlnkaratów urobku rocznie. Nad diamentodajnà„dziurà” zakazano lotów helikopterów, choçobok jest lotnisko. Zdarza∏y si´ bowiemprzypadki wessania ich przez silnie wirujàcypràd powietrza.

Neolityczne kopalnie krzemieniaKrzemionki k. Ostrowca Âw., woj. Êwi´tokrzyskie. Zespó∏ neolitycznych kopalƒ krzemienia pa-siastego sprzed 5 tys. lat. Wpisany do reje-stru zabytków archeologicznych.

Kopalnia soli „Wieliczka”Wieliczka, woj. ma∏opolskie. Trasa prowadzi wyrobiskami od poziomu I(64 m g∏´bokoÊci) do poziomu III (135 mg∏´bokoÊci). Rodzaj skansenu górniczego.

Kopalnia soli „Bochnia”Bochnia, woj. ma∏opolskie. Najstarsza kopalnia soli na ziemiach pol-skich, dzia∏ajàca od 1248 roku. Cz´Êç wyro-bisk udost´pniona jest do zwiedzania.

Kopalnia złota „Aurelia”Z∏otoryja, woj. dolnoÊlàskie. Podziemne chodniki wykute ok. 1660 roku.Miejsce Mi´dzynarodowych Otwartych Mi-strzostw Polski w P∏ukaniu Z∏ota.

Kopalnia złota w Złotym StokuZ∏oty Stok, woj. dolnoÊlàskie. Wyrobiska po eksploatacji rud z∏ota i arsenu,sztolnia transportowa z 1920 r., komora ma-gazynowa materia∏ów wybuchowych. ObokSztolnia Czarna z podziemnym wodospadem.

Kopalnia uranuKletno k. Stronia Âl., woj. dolnoÊlàskie. Chodniki najwy˝ej po∏o˝onej sztolni kopalnirud uranu w masywie Ânie˝nika. Prezentacjawyst´powania miejscowych minera∏ów.

Chełmskie podziemia kredoweChe∏m, woj. lubelskie. Pozosta∏oÊç wybierzysk górniczych kredy pi-szàcej eksploatowanych od XVI wieku. Uni-katowy zabytek staropolskiego górnictwa.

èród∏o: www.podziemia.plFo

t. Ar

ch. A

BB/S

tefa

n M

asze

wsk

i

ENEZUELI



4. Transformatory specjalne

1. Dystrybucja energii elektrycznej

G∏ówny Punkt Zasilania

Infrastruktura energetyczna stanowi jedenz najbardziej rozbudowanych systemóww ka˝dej kopalni. Poczàwszy od G∏ównegoPunktu Zasilania, poprzez transformatorydystrybucyjne, a˝ po rozdzielnice niskich na-pi´ç system dystrybucji energii elektrycznejodpowiada za nieprzerwanà prac´ kopalnizarówno pod ziemià, jak i na powierzchni.

2. Wy∏àczniki, przek∏adniki

3. Nap´dy taÊmociàgów

Wszystkie maszyny i urzàdzenia pracujàcew najtrudniejszych warunkach muszà spe∏-niaç niezwykle rygorystyczne normy bez-pieczeƒstwa i niezawodnoÊci. Najwy˝szewymagania stawia si´ aparaturze, którapracuje w strefach wyst´powania metanu.

Transport urobku od Êcianywydobywczej a˝ na przeróbk´wymaga budowania niezwykled∏ugich taÊmociàgów. Muszà onebyç nap´dzane przez niezawodnesilniki, których moce mogàosiàgaç od kilku kW do kilku MW.

1.

1.4.

6.

4.

1.

2.

2.3.

3.

3.2.

1.

ABB dla górnictwa

wie˝awyciàgowa

maszynownia

zak∏adwzbogacania

wentylator

szyb wentylacyjny

kana∏ wentylacyjny

transportosobowy z klatkamiszybowymi

Êlepyszyb

zsuwniaÊrubowa

kombajnchodnikowy

Êluzapowietrzna

przenoÊniktaÊmowy

zbiornik na w´gielsurowy

taÊmaza∏adowcza

odwadnianie

Metody transportu materia∏u i ludzi w chodnikach: � podwieszona

kolej jednoszynowa � kolej dwuszynowa� pojazdy kopalniane

Mimo znacznie wy˝szych kosztów w wieluprzypadkach zasady bezpieczeƒstwa naka-zujà wykorzystanie trasformatorów suchychtypu Resibloc. Eliminuje to sytuacje, gdyw przypadku po˝aru transformatora gryzàcydym mo˝e przedostaç si´ szybem wentyla-cyjnym na dó∏ kopalni, stwarzajàc zagro˝e-nie dla pracujàcych tam górników.

WI¢CEJ INFORMACJI W ZAKRESIEENERGETYKI DLA GÓRNICTWA UDZIELAJÑ:

Leszek Koc (górnictwo w´glowe)tel. 032 79 09 250, kom. 0 601 264 309

Anna Skwara (górnictwo miedziowe)tel. 071 34 75 663, kom. 0 601 240 912

Grzegorz Okrasa (górnictwo odkrywkowe)tel. 042 29 93 003, kom. 0 601 264 316



nych przez cz∏owieka surow-ców mineralnych.

Możemy się zatem pochwa-lić ogromnym doświadcze-niem w przemyśle wydo-

bywczym. W zakresie technologicznymnasze dokonania majà ogromne znaczeniedla ca∏ego Êwiatowego górnictwa. Wyko-rzystujemy je zresztà nie tylko w kopalnic-twie, ale i w innych dziedzinach przemy-s∏u, np. przy budowaniu tuneli, przejÊçi magazynów podziemnych czy g∏´bokichwykopów. Technologie przygotowane dla górnictwamuszà przejÊç wiele testów i uzyskaçmnóstwo certyfikatów i dopuszczeƒ. Mó-wi si´ nawet, ˝e polskie przepisy, egze-kwowane przez Wy˝szy Urzàd Górniczy,nale˝à do najbardziej restrykcyjnych naÊwiecie i ka˝dy, komu uda si´ uzyskaç do-puszczenie do stosowania „na dole”, mo-˝e byç pewien, ˝e jego produkt spe∏nianajsurowsze normy niezawodnoÊci i bez-pieczeƒstwa. Udaje si´ to najcz´Êciej fir-mom rodzimym lub tym, które z polskimrynkiem zwiàzane sà bardzo mocno. Rzad-ko kiedy koncernom, które swój produktprzywo˝à „w walizce” z zagranicy, udajesi´ spe∏niç postawione kryteria.

Technologiczna przyszłość górnictwa tocoraz większe wyzwania. Firmy wydobyw-cze w RPA przygotowujà eksploatacj´ z∏otana g∏´bokoÊci 5000 m. W Polsce ju˝ dziÊmyÊlimy o wydobyciu z∏ó˝ miedzi z g∏´bo-koÊci przekraczajàcej 1200 m, a górnictwow´gla kamiennego coraz cz´Êciej si´ga popok∏ady poni˝ej 1000 m. Polska, korzystajàcze swojej bazy zasobowej, zagospodarowa-nia z∏ó˝ i wieloletniego doÊwiadczeniaw eksploatacji, ma szans´ pozostaç wydo-bywczym potentatem, przynajmniej w przy-padku pozyskiwania kopalin energetycz-nych. Âwiatowe zasoby ropy i gazu, corazch´tniej wykorzystywane, przy obecnymwzroÊcie zu˝ycia wystarczà tylko na 40–50 lat. Tymczasem w´gla, który gwa-rantuje nam bezpieczeƒstwo energetyczne,Europa ma na co najmniej 200 lat. Nie bezznaczenia pozostajà tak˝e trwajàce od wie-lu lat perturbacje z dostawami paliw z Rosji. Ale podobna sytuacja jest z innymi surow-cami mineralnymi. Wcià˝ rosnàce zapo-trzebowanie na miedê, aluminium, stal czysrebro, b´dzie wymusza∏o technologicznypoÊcig za mniej szkodliwymi i znaczniebezpieczniejszymi sposobamipozyskiwania surowców mine-ralnych.

S∏awomir Dolecki

Maszyna wyciàgowaOd jej niezawodnoÊci zale˝y ciàg∏oÊç wydobycia urobku, a przez to rentownoÊç kopalni.Jej kluczowymi elementami sà nap´dy i systemy: hamulcowy, bezpieczeƒstwa i sterowania.

4.

.

3.

2.

1.

5.

Formy wyst´powania z∏ó˝ oraz typy kopalni

wie˝awyciàgowa

g∏ównyszybskipowy

wyciàgskipowy

podszybie

l

za

WI¢CEJ INFORMACJI W ZAKRESIEAUTOMATYKI DLAGÓRNICTWA UDZIELA:

Adam Piotrowskitel. 032 79 09 210kom. 605 067 673

5. DriveMonitor

System monitorowaniafalowników Êrednichnapi´ç wspó∏pracujàcychz nap´dami maszynywyciàgowej.

6. WentylacjaPodstawowym elemen-tem tego systemu sàwentylatory g∏ównegoprzewietrzania kopalni. OdniezawodnoÊci i wydajno-Êci uk∏adów nap´dowychi systemów sterowaniawentylatorami zale˝y bez-pieczeƒstwo i ˝ycie pracu-jàcych w kopalni ludzi.

ZarzàdzanieNiemal ka˝da maszynaw kopalni wymaga nadzo-ru i sta∏ego monitorowa-nia. Systemy automatykikontrolujà prac´ maszynwyciàgowych, za∏adunkui roz∏adunku naczyƒ skipo-wych, zarzàdzajà infra-strukturà energetycznàoraz umo˝liwiajà koordy-nacj´ wszystkich syste-mów sterowania. Ponadtosystemy wy˝szego rz´du,na przyk∏ad Industrial IT800xA firmy ABB, umo˝li-wiajà zarzàdzanie ca∏ymprocesem produkcyjnym,a tak˝e pozwalajà na inte-gracj´ procesu z syste-mem zarzàdzania ca∏ymprzedsi´biorstwem.

Fot.

Arch

. ABB

/AlpT

rans

it Go

tthar

d Lt

d./A

. Ste

phan

/rys.

Danie

l Waw

rzynie

c. A

TO



fot.

A.St

epha

n/Ar

ch. A

BB

Nowatorskie konstrukcje

Przekszta∏tniki energoelektryczne sà nieodzownym elementemsieci zasilajàcej du˝ego przedsi´biorstwa. I tak bardzo jak ichobecnoÊç jest konieczna, tak bardzo potrafi byç k∏opotliwa,bowiem urzàdzenia te powodujà w sieci ogromne zak∏ócenia.

Przekształtniki– kłopotliwe, ale niezbędne

P rzekszta∏tniki, które stanowià nie-rozerwalnà ca∏oÊç ze specjalnymitransformatorami prostowniko-

wymi, zmieniajà rodzaj i parametry do-starczanej energii do potrzeb odbiorcy.Na przyk∏ad huty wykorzystujà urzàdze-nia zasilane pràdem sta∏ym, wić prze-kszta∏tnik musi zamieniç pràd prze-mienny 30 kV na sta∏y np. 0,75 kV.Zdarza si´ tak˝e, ˝e zmianie ulegajà na-pićie i cz´stotliwoÊç. Wiadomo jednak, ˝e im wi´ksza mocurzàdzeƒ, tym pojawiajàce si´ znie-kszta∏cenia w sieci SN sà wi´ksze, a coza tym idzie, ich eliminacja musi byç do-k∏adniejsza. Standardowo przekszta∏tnikimajà rozwiàzania 6- lub 12-pulsowe,jednak rosnàce wymagania powodujà,˝e coraz cz´Êciej wykorzystuje si´ sys-temy 24-pulsowe, które z kolei sà bar-dzo trudne do skonstruowania. Dlategow∏aÊnie ka˝de rozwiàzanie obni˝ajàcekoszty i poprawiajàce parametry wyj-Êciowe jest na wag´ z∏ota.

Rozwiàzaniana wag´ z∏ota

OGROMNE MOCE TO DOMENA PRZEMYSŁU

S

PRACE KONCEPCYJNE PRZY PRODUKCJI PRZEKSZTAŁTNIKA DLA ELEKTROWNI PĄTNÓW II

Uważam, że sekretu dobrego przekształtnika należy poszukiwać przede wszystkim w ścisłejkoordynacji prac konstruktorów przekształtników i transformatorów. Oba te urządzenia muszą ze

sobą doskonale współpracować, a jest to możliwe tylko wówczas, gdy „powiąże” się je już na etapieprojektowania. Dlatego najczęściej dostarczamy klientowi cały zastaw: przekształtnik naszej produkcjioraz transformator prostownikowy ABB. Tylko w takim przypadku jesteśmy w stanie zagwarantowaćnajwyższą jakość i najlepsze parametry. Zdarza się jednak, że bierzemy udział w przetargu na dostawęi uruchomienie samego przekształtnika, ale wówczas jednym z warunków, jaki stawiamy, jest możliwośćszczegółowego przetestowania transformatora, który ma z naszym przekształtnikiem współpracować.

OPINIA: W∏odzimierz Frykowski, szef Dzia∏u Energoelektroniki ABB

Innowacje

22-23 Lawnicki.qxd 19-10-06 17:38 Page 22

fot.

A.St

epha

n/Ar

ch. A

BB

Idealny pràd i napićie majà przebiegsinusoidalny. Jednak wszystkie ob-wody nieliniowe, a przekszta∏tnikiw∏aÊnie do nich nale˝à, generujà od-kszta∏cenia tych przebiegów. Zmia-

ny nast´pujà nie tylko po stronie u˝ytkow-nika, ale równie˝ wracajà do sieci, powo-dujàc dalekie od idealnych przebiegi prà-dów i napi´ç. To z kolei przek∏ada si´ nainnych odbiorców energii, u których urzà-dzenia elektryczne mogà pracowaç nie-prawid∏owo, a nawet zostaç zniszczone.Dlatego w∏aÊnie ka˝dy przekszta∏tnik w∏à-czony do sieci powinien generowaç jaknajmniejsze zniekszta∏cenia.

Zniekształceń nie da się uniknąć, bo wyni-kają one z praw fizyki. Przekszta∏tnikówte˝ nie da si´ wyeliminowaç, bo dla wieluprzedsi´biorstw stanowià one jedenz podstawowych elementów gospodarkienergetycznej. Trzeba wić poszukiwaçnajlepszych rozwiàzaƒ, by pogodziç jednoz drugim. Andrzej awnicki z Dzia∏u Energoelektroni-ki przyznaje jednak, e teoretycznie mo˝nawyeliminowaç przekszta∏tnik, ale jest toczysta teoria, poniewa˝ trzeba by zastàpiçgo dwoma – odpowiednio po∏àczonymitransformatorami – a to powoduje tak du-˝e koszty, ˝e rozwiàzania tego w praktycew ogóle nie bierze si´ pod uwag´. W konstruowaniu i produkcji przekszta∏tni-ków in˝ynierowie z ABB majà ogromnedoÊwiadczenie. Wielu z nich zaczyna∏ojeszcze w latach szeÊçdziesiàtych w ∏ódz-kiej fabryce transformatorów, która znanaby∏a z tych urzàdzeƒ nie tylko w Polsce.

Od wielu lat prace nad nowymi prze-kształtnikami prowadzà wspólnie kon-struktorzy przekszta∏tników i transforma-torów. Wspólna dzia∏alnoÊç projektowaprzynios∏a firmie ABB nie tylko uznanie,ale tak˝e wiele patentów zastrzegajàcychopracowane rozwiàzania. Niedawno

Urzàd Patentowy podjà∏ decyzj´ o przyj´-ciu zg∏oszenia: nowoczesnego, 24-pulso-wego przekszta∏tnika energoelektronicz-nego. To kolejny ogromny sukces ∏ódzkie-go biura ABB. Andrzej ¸awnicki, który by∏ szefem czte-roosobowego zespo∏u projektowego, po-mys∏ na skonstruowanie przekszta∏tnikawspomina z uÊmiechem. Zrodzi∏ si´ onbowiem z... b∏´du t∏umacza normy euro-pejskiej.

– W polskim tłumaczeniu normy przepisa-no błędnie wymagania wobec sieci110 kV na sieci Êredniego napićia – opo-wiada Andrzej ¸awnicki. – Tego w ˝adensposób nie da∏oby si´ wówczas spe∏niçi b∏àd zosta∏ doÊç szybko zauwa˝ony i sko-rygowany. Ja jednak zaczà∏em si´ zasta-nawiaç, czy aby na pewno jest to niewy-konalne.

W efekcie teoretycznych rozwa˝aƒ po-wsta∏a konstrukcja, która wyznacza dzisiajnowe standardy tych urzàdzeƒ. A jest toszczególne wa˝ne w sytuacji, gdy UniaEuropejska systematycznie podnosi wy-magania wobec zarzàdców i u˝ytkowni-ków sieci elektroenergetycznych. Politykaenergetyczna staje si´ dla ca∏ej Wspólno-ty coraz wa˝niejsza i wymagania na pew-no b´dà rosnàç. – Opracowanie rozwiàzaƒ, które znaczniewyprzedzajà wymagania rynku, zawszeprzynoszà firmie korzyÊci – podsumowujekrótko Andrzej ¸awnicki.

S∏awomir Dolecki

Kolejny patentto najlepszaocena pracy

konstruktorów

SZAFY OCZEKUJĄCE NA MONTAŻ URZĄDZEŃ

22-23 Lawnicki.qxd 19-10-06 17:38 Page 23


fot.

A.St

epha

n/Ar

ch. A

BB

Partnerzy ABB

Kronospan, producent materia∏ów drewnopochodnych, by∏w ubieg∏ym roku bardzo dobrym klientem firm energetycznych.

Jednak na tyle wymagajàcym, ˝e ˝adnemu producentowitransformatorów nie uda∏o si´ samodzielnie wygraç przetargu.

„My dzia∏amy szybko i tego samego oczekujemy od naszychdostawców” – mówià szefowie zak∏adu.

KronospanSzczecinek K

ilkanaÊcie miesićy temu w za-k∏adach Kronospan w Szcze-cinku wybuch∏ po˝ar. W ciàguzaledwie kilku godzin do-szcz´tnie sp∏on´∏a hala, w któ-

rej pracowa∏y trzy linie technologiczne doprodukcji p∏yt wiórowych. Poniewa˝ zapo-trzebowanie na ten produkt jest spore, niktnie wàtpi∏, ˝e linie zostanà odbudowane. – Stan´liÊmy przed pytaniem „co dalej”i w∏aÊciciel podjà∏ decyzj´ o budowie no-wej linii – mówi Richard Matula, dyrektords. zakupów szczecinieckiej fabryki. – B´-dzie to najnowoczeÊniejsza linia na Êwie-cie, a w efekcie ca∏a inwestycja nie jest od-budowà, ale znacznà rozbudowà zak∏adu.

Decyzja została podjęta bardzo szybko.Jeszcze szybciej wdro˝ono jà w ˝ycie. Zale-dwie kilkanaÊcie tygodni zaj´∏o przygoto-wanie planów, okreÊlenie potrzeb i rozpisa-nie przetargów.Dzisiaj nowe hale praktycz-nie sà ju˝ wybudowa-ne. Do pracy przy-stàpi∏y w∏aÊnieekipy mon-tujàce no-

we ciàgi technologiczne. JednoczeÊnie –ze wzgl´du na nieco innà technologi´ wy-twarzania – powstajà dodatkowe instala-cje, jak chocia˝by pot´˝na suszarnia wió-rów. Do tego ca∏a przygotowalnia: r´baki,skrawarki, m∏yny m∏otkowe, silosy itd.Zmiana technologii i rozbudowa zak∏adu,które prze∏o˝à si´ na wi´kszà wydajnoÊçi jeszcze lepszà jakoÊç, wymagajà zdecy-dowanie wi´kszego poboru energii elek-trycznej, a to z kolei wymusza inwestycjew infrastruktur´. – WczeÊniej zasilaliÊmy zak∏ad z dwóch nie-zale˝nych stacji GPZ: LeÊna i Marcelin.W zwiàzku z rozbudowà zadecydowaliÊmyo wybudowaniu w∏asnego G∏ównegoPunktu Zasilania i rezygnacji z poÊrednic-twa energetyki zawodowej – t∏umaczy Ta-deusz Sienkiewicz, g∏ówny energetyk w fir-mie Kronospan w Szczecinku. – Nasza sta-cja b´dzie pod∏àczona bezpoÊrednio do li-

nii 110 kV i co cieka-

Dostawców pogodz

Spó∏ka Kronospan PLrozpocz´∏a dzia∏alnoÊç

w Polsce w 1989 roku, inwestujàcw Zak∏ad P∏yt Wiórowychw Szczecinku. Modernizacjazak∏adu spowodowa∏a, ˝e firmaszybko zyska∏a status jednegoz najbardziej nowoczesnychi konkurencyjnych zak∏adówprodukcji materia∏ów drewnopo-chodnych. Obecnie jest jednymz najwi´kszych tego typuprzedsi´biorstw na Êwiecie.Odbiorcami sà producenci mebliw Polsce i w Europie, a tak˝earchitekci, firmy deweloperskieoraz sektor budowlany. Produktyi pó∏produkty skierowane do tejgrupy odbiorców obejmujà p∏ytyMDF surowe oraz laminowane,p∏yty wiórowe i wiórowe melami-nowane; p∏yty HDF surowe orazlakierowane. W Szczecinkuprodukuje si´ równie˝ paneleÊcienne. Kronospan Grupa Polska, w sk∏adktórej obecnie wchodzi dziesi´çzak∏adów, jest polskim liderembran˝y wyrobów drewnopochod-nych. Podczas 15 lat dzia∏alnoÊciw naszym kraju, Kronospanzainwestowa∏ w budow´ nowychlub modernizacj´ istniejàcychprzedsi´biorstw ponad miliarddolarów, co wed∏ug PolskiejAgencji Informacji i InwestycjiZagranicznych plasuje firm´ na13. miejscu wÊród najwi´kszychinwestorów zagranicznychw Polsce.

SIEDZIBA KRONOSPAN W SZCZECINKU

Technologie

24-25 kronospan.qxd 19-10-06 17:39 Page 24


fot.

A.St

epha

n/Ar

ch. A

BB

we – zasilana b´dzie linià kablowà, a to jestrozwiàzanie bardzo rzadko spotykane.

„Obsługą” GPZ zajmą się dwa transfor-matory mocy 63 MVA każdy, które zastà-pià pracujàce do-tychczas na rzecz fir-my dwa transforma-tory po 25 MVA.RównoczeÊnie ca∏-kowicie przebudo-wano tak˝e G∏ównàPodstacj´ Transfor-matorowà (GPT),pracujàcà ju˝ na terenie zak∏adu. W jej miej-sce powstanà dwie podstacje, a ∏àczniew fabryce zainstalowanych b´dzie 40transformatorów dystrybucyjnych. – Przynajmniej na razie – dodaje z uÊmie-chem Tadeusz Sienkiewicz. Poniewa˝ modernizacja infrastruktury ener-getycznej prowadzona jest równoleglez rozbudowà zak∏adu, towarzyszy jej rów-nie˝ bardzo napi´ty harmonogram. TooczywiÊcie nie pozosta∏o bez znaczenia dlabardzo krótkich terminów dostaw. – Dzia∏amy bardzo szybko i tego samegooczekujemy od naszych dostawców – mó-wi dyr. Matula.

W efekcie takiej polityki w przetargachKronospanu nie ma przegranych i wygra-nych. Ka˝da z firm, produkujàca na przy-k∏ad transformatory, dostarcza cz´Êç za-mówienia. Nikt nie jest bowiem w staniesprostaç ca∏emu zleceniu, g∏ównie z powo-du krótkich terminów dostaw. Dlatego w∏a-Ênie w Kronospanie obok siebie b´dà pra-cowaç transformatory ABB, Areva i ˝ychliƒ-skie. I gdyby w Polsce by∏ jeszcze jedenproducent tych urzàdzeƒ, to na pewno tak-˝e przejà∏by cz´Êç zamówienia. Kronospan w Szczecinku to ogromna fa-bryka. Jedna z najwi´kszych na Êwieciew swojej bran˝y. Nie dziwi wić ogromnezu˝ycie pràdu, jakie towarzyszy jej pracy.Paradoksalnie jednak lwia cz´Êç zu˝ywanej

energii nie jest wykorzystywana bezpo-Êrednio przez procesy technologiczne, aleprzez... transport. – Transport pneumatyczny, jaki wykorzystu-jemy w naszym zak∏adzie, jest bardzo ener-

goch∏onny – mówiTadeusz Sienkie-wicz. – W systemiewykorzystywane sàogromne wentylato-ry, co wià˝e si´ z du-˝ymi mocami silni-ków.

Nowe linie będą już obsługiwane przez in-ny typ podajników, tak zwane transporteryzgrzeb∏owe, nazywane tak˝e redlerami.Przenoszony materia∏ jest zgarniany me-chanicznie i moc potrzebna do zapewnie-nia transportu jest znacznie mniejsza. Jed-nak tam gdzie jest pneumatyka zmieniç si´ju˝ nic nie da, bowiem taÊmociàgi podajàmateria∏ o znacznych gabarytach nawet naodcinku 200 metrów. Zresztà nie wsz´dzieda si´ zastosowaç nap´d mechaniczny, bojak wyeliminowaç wentylator wt∏aczajàcygoràce powietrze do suszarni? Tadeusz Sienkiewicz mówi o poszczegól-nych cz´Êciach zak∏adu: kiedy zostanà za-koƒczone, jakiej mocy potrzebujà, jak wy-glàda∏y przed modernizacjà. Widaç, ˝e jestosobiÊcie dumny z wykonanej w tak krót-kim terminie pracy. Zak∏ad zmienia si´ bo-wiem z dnia na dzieƒ, jedna ekipa poganiadrugà, nie ma czasu na b∏´dy i przestoje.

– To największa inwestycja w dotychcza-sowej historii fabryki – przyznaje RichardMatula. Na razie jednak szefowie firmy nie chcàmówiç o planowanych efektach. Przyznajàjednak, ˝e produkcja zostanie zwi´kszona.JeÊli przyjàç, ˝e jeszcze przed moderniza-cjà szczeciniecki zak∏ad nale˝a∏ do Êwiato-wej czo∏ówki, to oczekiwany efekt mo˝ebyç tylko jeden...

S∏awomir Dolecki

Decyzjew Kronospaniepodejmowane

sà b∏yskawicznie

dziły krótkie terminy

DREWNO ZAPEWNIAJĄ OKOLICZNE LASY GPZ KRONOSPAN JESZCZE W BUDOWIE PARA TECHNOLOGICZNA – ŹRÓDŁO ENERGII

LINIA PRODUKCYJNA PŁYT HDF

MAGAZYN PŁYT MDF

Produkty ABB dostarczone do fabryki

� transformatory dystrybucyjne – 14 szt.

� rozdzielnice SN UniSwitch – 19 pól� wy∏àczniki 110 kV typu LTB145D1/B

– 4 szt. � przek∏adniki pràdowo-napićiowe

110 kV typu JUK123a – 6 szt. � przek∏adniki pràdowe 110 kV typu

J123 – 6 szt. � ograniczniki przepi´ç 110 kV typu

PEXLIM R096-YH123 z licznikamizadzia∏aƒ typu EXCOUNT A – 12 szt.

� ograniczniki przepi´ç do punktuzerowego transformatora typuPEXLIM R051-YN072 – 2 szt.

� ograniczniki przepi´ç SN typuPOLIM D 22 N – 6 szt.

24-25 kronospan.qxd 19-10-06 17:40 Page 25


TechnologieKOGENERACJA SA

Wyłącznikido emerytury

Jeszcze dwadzieÊcia lattemu azbest postrzeganyby∏ jako najdoskonalszyniepalny i tani materia∏

izolacyjny. Dzisiajwiadomo, ˝e lepiej si´

od niego trzymaç z daleka.Ju˝ jakiÊ czas temu Unia

Europejska los azbestuprzypiecz´towa∏a:

do 2030 roku ma niepozostaç po nim

˝aden Êlad.

Azbest, który kiedyÊ by∏ zbawie-niem, dziÊ jest zmartwieniemwi´kszoÊci polskich zak∏adówprzemys∏owych. Problem nieominà∏ tak˝e elektrowni i elek-

trociep∏owni, gdzie materia∏ ten wykorzy-stywano jako element konstrukcji ch∏odni,a tak˝e stosowano go w wy∏àcznikachi roz∏àcznikach Êrednich i niskich napi´ç.I choç w tych aparatach jest go niewiele,decyzja Unii Europejskiej spraw´ stawiajednoznacznie – ˝adnego azbestu!W sumie jednak nie ma si´ co martwiç– na pozbycie si´ paskudnego materia∏ujest jeszcze ponad dwadzieÊcia lat.– To jest b∏´dne rozumowanie i ˝adna sza-nujàca si´ firma nie mo˝e w ten sposóbmyÊleç – mówi Ryszard Stolarczyk, specja-lista ds. elektrycznych i AKPiA w Elektro-ciep∏owni Czechnica, nale˝àcej do wro-c∏awskiej KOGENERACJI SA. – U naswymiana elementów azbestowych zacz´∏asi´ ju˝ na poczàtku lat dziewi´çdziesiàtych,zanim jeszcze unijne decyzje wesz∏y w ˝y-cie. Chcemy byç po prostu firmà przyjaznàdla Êrodowiska, szanowaç naszego klientai produkowaç „zielonà” energi´.

Eliminacja azbestu to tylko jeden z ele-mentów modernizacji elektrociepłowniWrocław i Czechnica. Dotychczas ograni-czono ha∏as, trwa przebudowa systemukanalizacyjnego, ˝eby odseparowaç wod´deszczowà, Êcieki technologiczne i sanitar-ne. RównoczeÊnie modernizowane sàelektrofiltry, z których cz´Êç jest ju˝ uno-woczeÊniona. W obu przypadkach zaowo-cowa∏o to przyznaniem „zintegrowanegopozwolenia na korzystanie ze Êrodowiska”,co Êwiadczy o tym, ˝e zak∏ady sà przyjazneÊrodowisku naturalnemu, a w przypadkuelektrociep∏owni konwencjonalnych niejest to takie ∏atwe. Usunićie azbestu z ch∏odnic posz∏osprawnie. Zaj´∏a si´ tym bowiem profesjo-nalna firma, która wzi´∏a na siebie równie˝odpowiedzialnoÊç za utylizacj´ materia∏u.Nieco wićej zamieszania powodujà jed-nak wy∏àczniki, których komory gasikowezawierajà niechciany ju˝ dzisiaj produkt. – Niestety nie mo˝na wymieniç cz´Êci apa-ratu, bo to wiàza∏oby si´ z koniecznoÊciàjego zmian konstrukcyjnych – t∏umaczyJaros∏aw Malon, specjalista inspektor nad- fo

t. na

kolum

nach

: A. S

teph

an/A

rch.

ABB

WIZUALNIE LATA SIEDEMDZIESIĄTE XX W., TECHNOLOGICZNIE WIEK XXI

WYŁĄCZNIK ISOMAX S7

26-27 kogenera.qxd 19-10-06 17:41 Page 26


Zespó∏ Elektrociep∏owni Wroc∏awskich KOGENERACJA SA

To jeden z największych podmiotów gospodarczych Dolnego Śląska, znaczącyproducent energii elektrycznej i cieplnej w regionie oraz jeden z największych

pracodawców we Wrocławiu. KOGENERACJA SA jest dostawcą ciepła na ryneklokalny i energii elektrycznej na rynek lokalny i krajowy. Nowoczesne i na bieżącodoskonalone układy technologiczne pozwalają produkować energię cieplną orazelektryczną w skojarzeniu na europejskim poziomie technicznym i ekonomicznym. Jako jedną z podstaw strategii działania spółka przyjęła zrównoważony rozwój,na który składają się nie tylko efekty ekonomiczne, ale również aspekty społeczneoraz ochrona środowiska. Lokalizacja jednego z zakładów wytwórczych(EC Wrocław) niemal w centrum Wrocławia obliguje do ciągłego doskonaleniadbałości o środowisko naturalne. Z tego względu spółka zapewnia odpowiednieśrodki, zapobiega powstawaniu ryzyk zanieczyszczenia środowiska, stara sięprzestrzegać wymagań prawnych i norm środowiskowych oraz zachowywaćpełną przejrzystość działań i osiąganych wyników.

NOWOCZESNY SYSTEM OPERATORSKI NIE MÓGŁBY RUSZYĆ BEZ WYMIANY WYŁĄCZNIKÓW

fot.

na ko

lumna

ch: A

. Ste

phan

/Arc

h. A

BB

zoru w Elektrociep∏owni Wroc∏aw. – Posta-nowiliÊmy wić wymieniç ca∏e wy∏àcznikirazem z oszynowaniem, pozostawiajàc jed-nak stare rozdzielnice. To tak˝e nie by∏o ∏a-twe zadanie, ale z ekonomicznego punktuwidzenia najlepsze.

Do wymiany poszło więc ponad 70 urzą-dzeń w rozdzielniach głównych i podroz-dzielniach pomocniczych. Przetarg na re-trofit, czyli wymian´ wy∏àczników bez naru-szania konstrukcji rozdzielni, wygra∏a ABB. – Firma wype∏ni∏a nasze wymogi technicz-ne, zaproponowa∏a dobre wy∏àczniki i niebez znaczenia by∏a bardzo korzystna cenaca∏ej us∏ugi – mówi Ryszard Stolarczyk. Zgodnie z podpisanà umowà ABB zobo-wiàza∏a si´ do wymiany wy∏àcznikówAPU 30 i APU 50 (produkcji APENA) na no-woczesne Isomax S5, Isomax S6, IsomaxS7 i Emax E2 w elektrociep∏owniach wCzechnicy i Wroc∏awiu. W Czechnicy spra-wa okaza∏a si´ stosunkowo prosta, bo-wiem tam zastosowano niegdyÊ modu∏ywysuwne. Mo˝na by∏o spokojnie wymie-niaç wy∏àczniki w modu∏ach rezerwowych isystematycznie je podmieniaç. Ca∏e modu-∏y jecha∏y wić do warsztatu ABB, tam by∏ymodernizowane i sprawdzane, a do elek-trociep∏owni wraca∏y gotowe do monta˝u.Sam monta˝, polegajàcy na wymianie mo-

du∏u, móg∏ byç przeprowadzony w dowol-nym momencie nawet przez nadzór ruchuw zak∏adzie. Du˝o wi´kszym wyzwaniem okaza∏ si´Wroc∏aw, gdzie wy∏àczniki w rozdzielni-cach zamontowane by∏y na sta∏e, wić

wszystkie prace musia∏y byç prowadzonena miejscu, bowiem konieczne by∏o roz-montowanie starego uk∏adu, wpasowanienowego aparatu z nowymi obwodami pier-wotnymi i ca∏à cz´Êcià sterowniczà.– Tak naprawd´ najwi´kszà trudnoÊç spra-wi∏y nam dwie rzeczy – wspomina DariuszÂwićicki, kierownik grupy serwisowejABB, która realizowa∏a retrofit w KOGENE-RACJI. – Wszystko odbywa∏o si´ „na ru-chu”, co wymaga∏o od nas ogromnej uwa-gi, by nie pope∏niç b∏´du pracujàc w pobli-˝u urzàdzeƒ pod napićiem. Drugim wy-zwaniem by∏ fakt, ˝e rozdzielnice te nie by-∏y produkcji ABB, wić na poczàtku brako-wa∏o nam wiedzy na ich temat. Jednak na-si partnerzy z KOGENERACJI udost´pnilinam pe∏nà dokumentacj´ technicznà wraz

z systemem sterowania, dzi´ki czemunasz in˝yniering mia∏ znacznie u∏atwionezadanie.Nie zmieni∏o to jednak faktu, ˝e grupa ser-wisowa musia∏a wykazaç si´ doÊwiadcze-niem i umiej´tnoÊcià podejmowania szyb-kich decyzji.

Oczywiście efektów wymiany wyłączni-ków jest znacznie więcej niż tylko pozby-cie się azbestu. Po zmodernizowaniu blokudrugiego i trzeciego EC Wroc∏aw, gdziem.in. wymienione zosta∏y tak˝e wy∏àczniki,zainstalowany zosta∏ nowoczesny systemoperatorski, dzi´ki któremu elektrociep∏ow-nia sta∏a si´ zak∏adem w pe∏ni zautomaty-zowanym. Nowoczesna nastawnia pozwa-la dzisiaj komfortowo sterowaç pracà i wy-dajnoÊcià tych bloków. By∏o to oczywiÊcienie do uzyskania przy poprzednich rozwià-zaniach, bowiem stare wy∏àczniki nie spe∏-nia∏y wymogów nowoczesnej aparaturysterowniczej. – Co równie wa˝ne, uzyskaliÊmy znaczniewi´kszà niezawodnoÊç dzia∏ania uk∏adurozdzielczego w zak∏adzie – wyliczaRyszard Stolarczyk. – I przypuszczam, ˝epoza codziennà eksploatacjà, to do eme-rytury nie b´dziemy si´ tymi wy∏àcznikamiju˝ zajmowaç.

S∏awomir Dolecki

Zabezpieczeniawymagajà

ciàg∏ego nadzoru

26-27 kogenera.qxd 19-10-06 18:40 Page 27

fot.

Cont

rolm

atic

Polsk

a/A.

Step

han/

Arch

. ABB

Controlmatic Polska

Recesja to dla wi´kszoÊcifirm czas k∏opotów

i wyrzeczeƒ, z którego niewszystkim udaje si´ wyjÊç

obronnà r´kà. Sà jednaki tacy, którzy recesj´

potrafià przekuç naogromny sukces,

wprowadzajàc firm´w zupe∏nie nowe obszary dzia∏ania.

Ponad 15 lat temu niemiecki kon-cern Controlmatic GmBH otwo-rzy∏ w Polsce swoje przedstawi-cielstwo. Tak robi∏a w tamtymczasie wi´kszoÊç zachodnich

firm. Ich pracownicy proponowali na na-szym rynku opracowane na Zachodzie roz-wiàzania, pe∏niàc de facto rol´ przedstawi-cieli handlowych. Nie inaczej by∏o w przy-padku Controlmatic. Polski oddzia∏ mia∏w ofercie przede wszystkim systemy mo-nitoringu emisji spalin dla energetyki. Interesy nie sz∏y jed-nak idealnie, dlategow po∏owie lat dzie-w i´çdz ies ià tychprzedstawicielstwosta∏o si´ odr´bnympodmiotem – Con-trolmatic Sp. z o.o.Obok dotychczaso-wej dzia∏alnoÊci roz-pocz´to wówczas Êwiadczenie us∏ug w za-kresie instalacji elektrycznych, g∏ównie naobiektach przemys∏owych.

– Na rynku w tej branży zaczęły się podkoniec lat dziewięćdziesiątych kłopoty– wspomina Robert Kempa, dzisiaj szef fir-my, wówczas jeszcze z nià niezwiàzany. – Znaczàco zmniejszy∏a si´ iloÊç projektówi inwestycji w wielkie instalacje elektrycz-ne. RównoczeÊnie na rynku pojawi∏o si´mnóstwo nowych podmiotów, a wi´c naniekorzyÊç dla wykonawców zmieni∏y si´realia handlowe. Wiele firm nie wytrzyma∏o

tego momentu i musia∏o zamknàçdzia∏alnoÊç.

Przyczyn takiej sytuacji dyrektorKempa upatruje w prywatyza-

cjach najwi´kszych przedsi´-biorstw. Po pierwsze, zaskutko-

wa∏o to zmniejszeniem si´ inwestycji, podrugie, ze struktur tych firm wydzielonopodwykonawców, którzy zacz´li poszuki-waç na rynku dodatkowych zleceƒ. K∏opoty nie omin´∏y tak˝e Controlmatic,choç du˝e firmy z ugruntowanà na rynkupozycjà takà recesj´ sà w stanie znieÊçznacznie lepiej. Upadek nie zagra˝a∏, alecentrala coraz bardziej nerwowo przeglà-da∏a wyniki finansowe. – Analizujàc sytuacj´, doszliÊmy do wnio-sku, e nasza oferta jest zbyt uboga, byÊmy

mogli tworzyç war-toÊç dodanà do na-szej dzia∏alnoÊcii zwi´kszaç poten-cja∏ firmy – opowia-da Robert Kempa,który do Controlma-tic przyszed∏ w∏aÊniew tym okresie. – Po-stanowiliÊmy posze-

rzyç naszà ofert´ o cz´Êç produkcyjnài przygotowywaç we w∏asnym zakresie wy-posa˝enie szaf rozdzielczych, a tak˝e wejÊçw zupe∏nie nowe obszary us∏ug. Postawili-Êmy na automatyk´, co by∏o doÊç du˝ymszokiem nawet dla naszej centrali, bo by∏ato zupe∏nie nowa bran˝a dla Controlmatic.A poniewa˝ szefowie oczekiwali od nas po-prawy wyników finansowych, nie negowa-li naszych wyborów.

Po pierwszych, z trudem zdobytych kon-traktach w branży samochodowej, firmadoÊç szybko do∏àczy∏a do czo∏ówkiw bran˝y automatyki i robotyki. DzisiajControlmatic oferuje us∏ugi w trzechobszarach, które stanowià podstaw´ dzia-∏alnoÊci spó∏ki – maszyn, urzàdzeƒ i liniitechnologicznych dla przemys∏u; robotyki,obejmujàcej ca∏e stanowiska oraz progra-

Umowapartnerska

z ABB w pe∏niotworzy∏a rynek

Trzy nogi stabilnej firmy

Technologie

KO

28-29 controlmatic 19-10-06 17:44 Page 28


fot.

Cont

rolm

atic

Polsk

a/A.

Step

han/

Arch

. ABB

Wybrane instalacje Controlmatic Polska:

mowanie robotów na liniach produkcyj-nych, a tak˝e automatyki procesowej,gdzie w gr´ wchodzi sterowanie procesa-mi ciàg∏ymi, na przyk∏ad w cukrowniach,rafineriach czy farmacji. O skutecznoÊciwdro˝enia nowej strategii firmy niech za-Êwiadczy jedna informacja: w ciàgu 4 latzespó∏ automatyków rozrós∏ si´ w Control-matic z 1 do 22 in˝ynierów. Dla dzia∏alnoÊci spó∏ki prze∏omowym oka-za∏ si´ tak˝e rok 2004. Wówczas to Control-matic oraz ABB podpisa∏y umow´ partner-skà w zakresie robotyki. Dlaczego to wy-darzenie ma takà rang´? Poniewa˝ by∏a topierwsza tego typu umowa podpisanaprzez najwi´kszego w Polsce dostawc´robotów oraz serwisu do nich – ABB.

– To otwo-rzyło przednami rynekw pełni – przy-znaje dyrektorKempa. – Kiedyczuje si´ za so-bà wsparcie takdu˝ego i uznane-go dostawcy, dzia∏alnoÊç stajesi´ ∏atwiejsza. Poza tym mo˝emyszybciej przygotowaç ofert´ dla naszychklientów, bo z góry znamy warunki han-dlowe z dostawcà robotów, mamy dosko-na∏y dost´p do wiedzy zwiàzanej z samymproduktem czy wiedzy technicznej, mo˝e-my liczyç na wsparcie, doradztwo tech-niczne i szybki serwis. To bardzo komfor-towa sytuacja.

Dzisiaj Controlmatic jest częścią wielkiejfrancuskiej grupy kapitałowej Vinci Ener-gies, ale jako jedyna z 700 spó∏ek zale˝nychoferuje us∏ugi w tak szeroko rozumianejbran˝y robotyki. W przemyÊle motoryzacyjnym w Polscez pewnoÊcià nale˝y do trójki najwi´k-szych, natomiast jeÊli chodzi o doÊwiad-czenie w pracy z robotami (mierzone cho-cia˝by liczbà instalacji), nie ma sobie rów-nych. Ale nie tylko to nie pozwala konku-rencji spaç spokojnie. NerwowoÊç budzi

tak˝e ÊwiadomoÊç, ˝e sukcesjest konsekwencjà de-

cyzji podj´tych w cza-sie recesji, a takie

firmy sà zdolnedo wszystkiego.

S∏awomir Dolecki

� linia monta˝u lamp przednichPeugeota 207, Valeo, Chrzanów,

� stanowisko produkcyjne na linii szybsamochodowych oraz stanowiskodo paletyzacji szyb, Saint-Gobain,Dàbrowa Górnicza,

� linia monta˝u poduszki powietrznejdo nowego modelu BMW,Cz´stochowa,

� oprogramowanie linii produkcyjnychdla Opla: modele Astra II oraz Zafira,w sumie 67 robotów,

� przeprogramowanie kilkudziesi´ciurobotów na linii produkcyjnej przywprowadzeniu do produkcji nowegomodelu Volkswagena, Poznaƒ,

� cz´Êç elektryczna i sterowanie liniiprodukcyjnej opon, Michelin,Olsztyn,

� cz´Êç elektryczna lotniskaNowodjedowo, Rosja.

� instalacja zrobotyzowanegostanowiska przenoszenia blokówmetalowych dla FBT Milmet SA.

WÊród klientów firmy sà tak˝e:Unilever Poznaƒ, fabryka Volvo w Goe-teborgu w Szwecji, fabryka samocho-dów Hyundai w Korei, cementowniena Ukrainie, stalownie w Rosji.

KOŃCOWA FAZA URUCHOMIENIA STANOWISK PRODUKCYJNYCH WRAZ Z TESTAMI ODBYWA SIĘ W HALI MONTAŻOWEJ ZAWSZE PRZED WYSYŁKĄ DO KLIENTÓW

28-29 controlmatic 19-10-06 17:44 Page 29


fot.

na ko

lumna

ch: S

zym

on J

anko

wsk

i/Arc

h. A

BB

Dziewiàty zespó∏ rozpoczà∏ pra-c´ w lipcu tego roku. I miniezapewne jeszcze troch´ czasuzanim dojdzie do maksymal-nych parametrów, ale ju˝ dziÊ

osiàga 95 proc. mo˝liwoÊci. To dla koniƒ-skiego zak∏adu ogromny skok technologicz-ny, elektroliza dostarcza bowiem wi´kszoÊçmetalu pierwotnego do produkcji, w du˝ejcz´Êci uniezale˝nia-jàc hut´ od dostawz zewnàtrz.

– To druga tak zna-cząca w historii za-kładu modernizacjatego wydzia∏u – mó-wi Waldemar Szcze-pankiewicz, g∏ównyin˝ynier ds. energo-mechanicznych. – Napoczàtku lat dziewi´çdziesiàtych zainwe-stowaliÊmy znaczne Êrodki, by ograniczyçszkodliwoÊç elektrolizy dla Êrodowiska, te-raz przyszed∏ czas na zwi´kszenie mo˝liwo-Êci produkcyjnych. 15 lat temu wszystko wskazywa∏o na to, ˝ewydzia∏ zostanie zamkni´ty. By∏ najbardziej

zanieczyszczajàcà Êrodowisko cz´Êcià huty.Szefowie firmy poj´li jednak decyzj´ o prze-budowie elektrolizy i utrzymaniu produkcji.Zainwestowano ogromne pieniàdze, któreszybko przynios∏y zak∏adany efekt. To by∏apierwsza pot´˝na inwestycja od 1966 roku,gdy uruchamiano zak∏ad. Przy okazji uda∏osi´ tak˝e zwi´kszyç produkcj´, co przynio-s∏o dodatkowe korzyÊci.

– Doszliśmy do natę-żenia prądu na po-ziomie 107 kA i to by-∏o wszystko, co mo-gliÊmy wówczasosiàgnàç – t∏umaczyAndrzej Jaszczak, kie-rownik dzia∏u elek-trycznego w Dziale

G∏ównego In˝yniera. – Pozwoli∏o nam tozwi´kszyç produkcj´ o 10 procent. Jednakna poczàtku 2000 roku pojawi∏ si´ pomys∏kolejnego zwi´kszenia produkcji przez kom-pensacj´ pola magnetycznego. To jednakwymaga∏o zwi´kszenia pràdu, a nie by∏omo˝liwe bez rozbudowy systemu zasilaniaelektrolizy.

Proces elektrolizy przebiega wed∏ug prawaFaradaya. Im wićej pràdu przep∏ywa przezelektrolizer, tym wićej z dostarczonegotlenku glinu uzyskuje si´ metalu. Choç zna-czenie majà oczywiÊcie te˝ inne wspó∏czyn-niki, jednak nat´˝enie pràdu jest kluczowe.

Inżynierowie stanęli więc przed dylema-tem, czy i jak dobudować kolejny zespółzasilający. Nie by∏o to zadanie ∏atwe, gdy˝ca∏y system sk∏ada∏ si´ z oÊmiu zespo∏ówtransformatorowo-prostownikowych i by∏zaprojektowany jako ca∏oÊç. – Ka˝dy transformator ma przesunićiewzgl´dem kolejnego o 7,5O i w sumie – dlaszeÊciopulsowych prostowników – ca∏ysystem ma 360O, wić nie by∏o „miejsca”dla kolejnego zespo∏u – wyjaÊnia zawi∏oÊcitechniczne in˝. Jaszczak. – Ca∏e sterowaniemusia∏o byç wić wkomponowane w sys-tem tak, by poziom nat´˝enia utrzymywa∏si´ w niezb´dnym dla procesu re˝imie. Wymagania sà du˝e, a na drodze do ichspe∏nienia stajà naturalne przeszkody.W czasie normalnej pracy wanny, gdzieprzebiega proces elektrolizy, przep∏ywa pràdo nat´˝eniu 107 kA, a odk∏adajàce si´ napi´-cie nie przekracza 4,4 V. I takie parametrymuszà byç utrzymywane przez zespo∏ytransformatorowo-prostownikowe. Tymcza-sem, co kilkadziesiàt godzin pojawia si´w sposób nieunikniony i nieprzewidziany„zjawisko efektu anodowego”. Polega onona tym, ˝e mi´dzy anodà i katodà tworzy si´poduszka gazowa, która jest izolatoremi w pewnej chwili pogarsza warunki przep∏y-wu pràdu na tyle, ˝e w wannie pojawia si´

Huta w Koniniezu˝ywa rocznie1 proc. mocyca∏ego kraju

Huta aluminium w Koninie

Elektroliza przyjazna środoPomys∏ wybudowania dziewiàtego zespo∏utransformatorowo-prostownikowego na wydziale elektrolizykoniƒskiej huty aluminium jeszcze kilka lat temu jawi∏ si´ jakonierealny. Twórcy tego systemu zasilania nie przewidzielibowiem mo˝liwoÊci pojawienia si´ w nim nowego elementu.

Technologie

30-31konin 19-10-06 17:46 Page 30

Aluminiumtylko z Konina

A luminium Konin-Impexmetal SA wchodziw sk∏ad Grupy Impexmetal, jednejz najwi´kszych i najstarszych polskich firm

handlowych. Grupa skupia polskich producentówmetali nie˝elaznych, g∏ównie aluminium i miedzi.Produkty dostarcza do wielu bran˝, g∏ównieopakowaniowej, transportu i budownictwa. Zak∏ad w Koninie jest jedynym w Polsceproducentem aluminium hutniczego. Roczniepowstaje tu ponad 75 tys. ton wyrobówwalcowanych, z których po∏owa trafia na eksport,g∏ównie na rynki europejskie. Wydzia∏ Elektrolizydostarcza ponad 55 tys. ton metalupierwotnego, pozosta∏à cz´Êçaluminium huta musi kupiç na wolnym rynku.


fot.

na ko

lumna

ch: S

zym

on J

anko

wsk

i/Arc

h. A

BB

napićie rz´du 20–40 V. To z punktu widzeniautrzymania zasilania na sta∏ym poziomie kata-strofa, poniewa˝ przy gwa∏townej, niemaldziesićiokrotnej zmianie napićia i koniecz-noÊci zachowania sta∏ego nat´˝enia systemmusi „od r´ki” dostarczyç do uk∏adu wielo-krotnie wi´kszà moc. – Dodatkowym utrudnieniem by∏a technolo-gia budowy prostowników, nasze sà diodo-we, a od wielu lat buduje si´ tyrystorowe –mówi in˝. Szczepankiewicz. – Poza tym, uk∏a-dy zasilania tej mocy sà standardowo ch∏odzo-ne cieczà, a u nas sà ch∏odzone powietrzemi nie chcieliÊmy wprowadzaç nowego rozwià-zania. Rozmowy prowadziliÊmy z kilkomaÊwiatowymi producentami, w efekcie powie-rzyliÊmy to zadanie ABB. Powodów by∏o kilka,jednym z nich by∏ fakt, ˝e z ABB – a wczeÊniejz Eltà – wspó∏pracujemy ju˝ 40 lat. Zresztà drAndrzej ¸awnicki, który bra∏ udzia∏ w urucha-mianiu dziewiàtego zespo∏u, w 1966 rokuuczestniczy∏ w rozruchu zasilania w zak∏adzie.MieliÊmy gwarancj , e wykonawcy znajà temat.

Instalacja nowego zespołu odbywała siębez przerywania produkcji, co dodatkowokomplikowało sprawę. Jednak 7 miesićypo podpisaniu kontraktu nowy – nieplano-wany przez twórców systemu zasilania – ze-spó∏ zosta∏ uruchomiony. Dotychczasowe modernizacje Dzia∏u Elek-trolizy spowodowa∏y, ˝e huta aluminiumw Koninie dosta∏a „Zintegrowane pozwole-nie na korzystanie ze Êrodowiska”. A zy-skiem z post´pu technologicznego jestzwi´kszenie rentownoÊci firmy i zadowole-nie akcjonariuszy. S∏awomir Dolecki

dowiskuDZIEWIĄTY ZESPÓŁ WYRÓŻNIA SIĘ NIE TYLKO TECHNOLOGIĄ, ALE TAKŻE WYGLĄDEM

DZIAŁ ELEKTROLIZY

30-31konin 19-10-06 17:49 Page 31

Produkty

Bezprzewodowe czujnikiNiezawodnoÊç po∏àczeƒ elektrycznych, detekcja

Czujniki i wyzwalaczewykorzystywane sà w ka˝dej

przemys∏owej linii produkcyjnej.Najcz´Êciej jako czujniki

pozycyjne w uk∏adachsterowania maszynami.

Niezawodnie i bez fizycznegokontaktu informujà sterownik

o post´pie ruchu maszyn.


Pomimo prostej konstrukcji i in-stalacji czujników pojawia si´problem – po∏àczenia pomi´dzynimi i systemem sterowania. Po-∏àczenia te sà to wielo˝y∏owe ka-

ble, ∏àczàce czujnik z wtyczkà lub z listwamizaciskowymi. Kable, które przemieszczajàsi´ wraz z ruchem elementów maszyny. Dzisiaj projektant maszyn ma wiele mo˝li-woÊci technicznych, by zwi´kszyç nieza-wodnoÊç po∏àczeƒ elektrycznych pomi´-dzy elementami ruchomymi. U˝ycie ela-stycznych kana∏ów kablowych i bardzo ela-stycznych kabli jest sposobem najcz´Êciejspotykanym. Pomimo tego, kable pozosta-jà g∏ównym êród∏em b∏´dów w dzia∏aniuczujników i przestojów maszyn. Aby zapo-biegaç takim sytuacjom, ABB zaprojekto-wa∏a nowy system,specjalnie

przeznaczony dla czujników bezprzewodo-wych, który u˝ywa wielu standardowych,tanich komponentów.

System składa się z czterech przewodo-wych p´tli pierwotnych (E), zainstalowa-nych wokó∏ celi produkcyjnej. Sà one pod-∏àczone do dwóch zasilaczy (D) dostarcza-jàcych pràd s∏u˝àcy do wytworzenia polamagnetycznego wewnàtrz celi. Bezprze-wodowe czujniki zbli˝eniowe (A) wewnàtrzceli posiadajà ma∏e cewki, które pobierajàenergi´ z pola magnetycznego i zamieniajàjà na energi´ elektrycznà. Czujniki wyposa-˝one sà równie˝ w ma∏e transceivery i inneuk∏ady elektroniczne o bardzo niskim pobo-rze mocy, zapewniajàce komunikacj´ bez-przewodowà. Czujniki komunikujà si´z modu∏em wejÊciowym (C) poprzez ante-ny (B) zamontowane w celi. Modu∏ ten za-chowuje si´ jak tradycyjny, przewodowy

modu∏ wejÊciowy. Mo˝e obs∏u˝yç jed-

Zalety systemu:1. ograniczenie kosztów dzi´ki

uproszczeniu instalacji, urucho-mienia i redukcji materia∏ów,

2. wzrost produktywnoÊci poprzezzwi kszenie mobilnoÊci, elastycz-noÊci i szybkiego dost´pu do sieci,

3. pojawienie si´ nowych wartoÊcidodanych dla aplikacji i us∏ug,

takich jak zdalna diagnostyka.

A – bezprzewodowe czujniki zbliżeniowe

B – anteny modułu wejściowegoC – moduł wejściowyD – zasilaczeE – pętle pierwotne, zasilające

A

A

A

DD

E

B

C

Elementy systemu:

32-33 czujki zbl.qxd 19-10-06 17:50 Page 32

ki zbliżeniowe

BEZPRZEWODOWY CZUJNIK ZBLIŻENIOWY


fot.n

a ko

lumna

ch: A

rch.

ABBWi cej informacji:

Jakub Matasek, tel.: 022 51 64 454e-mail: [email protected]

MASZYNA Z KABLAMI CZUJNIKOWYMI

MASZYNA BEZ KABLI CZUJNIKOWYCH

noczeÊnie do 60 czujników bezprzewodo-wych i jest pod∏àczony do systemu stero-wania za pomocà wtyczki ABB Field-BusPlug (wi´cej na ten temat w „Dzisiaj”nr 2/2006). W jednym obszarze roboczymmo˝e byç zainstalowanych do 5 modu∏ówwejÊciowych, umo˝liwiajàcych obs∏ug´ do300 czujników w jednej celi. Przy zachowaniu wszystkich zalet systemuprzewodowego, opcja bezprzewodowadaje dodatkowe korzyÊci jak diagnostykai autokontrola. Usuwanie problemów i pro-ces wymiany czujnika jest prostszy ni˝w technologii stan-dardowej.

Podsystem komu-nikacji bezprzewo-dowej transmitują-cy sygnały czujni-ków do modu∏uwejÊciowego, mo˝na porównaç do stacjibazowej stosowanej w systemach telefoniikomórkowej. Musi spe∏niaç rygorystycznewymagania Êrodowiska przemys∏owego,posiadaç bardzo krótkie czasy odpowiedzi(mniejsze od 15 ms), obs∏ugiwaç du˝à licz-b´ czujników rozmieszczonych w celiw promieniu kilku metrów i gwarantowaçwysokà jakoÊç transmisji, nawet gdy pro-pagacja radiowa jest zak∏ócona przez prze-szkody lub interferencje sygna∏ów. Nowy system pracuje w paÊmie radio-wym 2,4 GHz przeznaczonym dla przemy-s∏u, nauki i sprz´tu medycznego. Konstruk-cja modu∏u wejÊciowego integruje z∏o˝o-noÊç systemu w samym module, niew czujniku.

Moduł komunikacyjny czujnika bazuje nastandardowym transceiverze Bluetooth,aby zachowaç ekonomi´ skali, integracj´(ma∏y rozmiar) i niski pobór mocy. Szcze-gólnie wa˝ny jest prawid∏owy dobór ante-ny nadawczo-odbiorczej czujnika. Jej cha-rakterystyka promieniowania powinna byçwielokierunkowa, aby zachowaç jak najlep-szà jakoÊç transmisji, niezale˝nie od po∏o-˝enia czujnika w stosunku do anten modu-∏u wejÊciowego. Jednak sama optymaliza-cja modu∏u wejÊciowego i uk∏adów czujni-ka nie wystarczy do spe∏nienia pozosta∏ychwymagaƒ (np. wysoka niezawodnoÊç, mi-nimalne opóênienia komunikatów i obs∏u-ga du˝ej liczby czujników). Problem ten rozwiàzuje specjalnie opra-cowany protokó∏ komunikacyjny. Obs∏u-

guje on czujniki w sposób bezkolizyjny,poprzez przydzielenie na komunikat ka˝-dego z czujników jego w∏asnej szczelinyczasowo-cz´stotliwoÊciowej. Parametrywielodost´pu z podzia∏em czasu i cz´sto-tliwoÊci (ang. TDMA/FDM) zosta∏y tak do-brane, aby obs∏u˝yç du˝à liczb´ czujni-ków, zagwarantowaç krótki czas odpo-wiedzi i w pe∏ni wykorzystaç pasmo radio-we. Nowoczesny schemat prze∏àczaniacz´stotliwoÊci (ang. frequency hopping –strumienie danych sà prze∏àczane z jednejcz´stotliwoÊci na drugà, ka˝da z nich to

oddzielny kana∏ ko-munikacyjny), po∏à-czony z detekcjàb∏´dów i automa-tycznà retransmisjàk o m u n i k a t ó ww przypadku b∏´duzapewnia, ˝e komu-

nikaty z czujników sà poprawnie odbiera-ne, nawet w przypadku obecnoÊci innychsystemów, jak Bluetooth, sieci WLAN, ku-chenki mikrofalowe i elektroniczne syste-my znakujàce. Aby zachowaç pobór mocy na bardzo ni-skim poziomie, modu∏ komunikacyjny czuj-nika jest uÊpiony a˝ do wykrycia zmianystanu czujnika. Po pobudzeniu, przedtransmisjà komunikatu, czujnik nawiàzujepo∏àczenie radiowe poprzez wykrycie sy-gna∏u pilota z modu∏u wejÊciowego. Stan-dardowo proces ten zajmuje 2 ms, w naj-gorszym przypadku 10–15 ms, jeÊli komu-nikat musi byç powtórzony kilkukrotnie.Dla celów diagnostycznych dwukrotniew ciàgu sekundy czujnik transmituje rów-nie˝ komunikat o swoim dzia∏aniu.

Oferta ABB zawiera czujniki bezprzewo-dowe, zasilacz, kilka rozmiarów p´tlo-wych anten zasilajàcych, anteny radiowei modu∏ wejÊciowy, komunikujàcy si´z systemem za pomocà wtyczki ABBFieldBusPlug. Czujnik bezprzewodowysk∏ada si´ z dwóch g∏ównych cz´Êci: mo-du∏u komunikacyjnego i g∏owicy czujnika.Zasilanie, transmisj´ sygna∏u i komunika-cj´ cz∏owiek-maszyna zapewnia jeden ro-dzaj modu∏u komunikacyjnego.Zakres odleg∏oÊci od 1,5 do 15 mm pokry-wajà czujniki o rozmiarach M8x1, M12x1,M18x1 i M30x1,5, przeznaczone do wbu-dowania na równo z czo∏em czujnika lubz pozostawieniem wolnej przestrzeni wo-kó∏ czo∏a czujnika.

G∏ównym êród∏emb∏´dów sà kable

elektryczne

32-33 czujki zbl.qxd 19-10-06 17:51 Page 33

Produkty

34 Dzisiaj Lipiec 2006

Retrofit – modernizacja przemienników częstotliwości

Serwis automatyki

BezpoÊrednim skutkiem opracowanego przez ABB modeluzarzàdzania cyklem ˝ycia urzàdzeƒ jest oferta produktówi us∏ug, pozwalajàcych na wyd∏u˝enie czasu bezawaryjnejpracy, a co za tym idzie – do znacznego ograniczenia lub nawet wyeliminowania nieplanowanych przestojówinstalacji technologicznych.

Retrofit – korzyÊcidla u˝ytkownika:� urzàdzenie nabiera cech nowocze-

snych odpowiedników, w danejchwili dost´pnych w sprzeda˝yz najaktualniejszym poziomemtechnologii DTC – obecnie sà toprzemienniki serii ACS800;

� krótszy jest czas przestoju w po-równaniu do czasu potrzebnegona wymian´ ca∏ej jednostki;

� wykorzystanie starych szaf, sekcjizasilania, okablowania i oszyno-wania DC daje znaczne oszcz´d-noÊci finansowe zwiàzane rów-nie˝ z wykorzystaniem istniejàce-go systemu sterowania nap´dem(np. SELMA);

� nast´puje wyd∏u˝enie czasu ˝yciaurzàdzenia – po realizacji retrofituprzemiennik cz´stotliwoÊci prak-tycznie powraca z fazy klasycznejdo fazy aktywnej cyklu ˝ycia;

� pojawia si´ ponownie mo˝liwoÊçoptymalnego doboru uk∏adu „silnik– przemiennik cz´stotliwoÊci” pod

kàtem mocy uzyskiwanej na wa-le, w celu uniknićia niepo-

trzebnego przewy-miarowania.

Retrofit jest interesujàcà opcjàmodernizacji przemiennikówcz´stotliwoÊci, znajdujàcychsi´ w fazie klasycznej cyklu ˝y-cia. To oszcz´dnoÊç czasu po-

trzebnego na realizacj´ zadania, jak rów-nie˝ kosztów z tym zwiàzanych. Retrofitpolega na wymianie g∏ównych modu∏ówprzemiennika z pozostawieniem istniejà-cych szaf, oszynowania, okablowania orazcz´Êci systemowej (sterowniki aplikacji).Silniki oraz inne elementy uk∏adu, b´dàcew dobrym stanie technicznym, równie˝ po-zostajà bez zmian.

Usługa obejmujeswoim zakresemwszelkie cz´Êcioraz prace zwiàza-ne z demonta˝emstarych elemen-tów, które podlega-jà wymianie, insta-lacj´ nowych elementów oraz uruchomie-nie zmodernizowanego uk∏adu. Powodzenie retrofitu uzale˝nione jest oduzyskania szczegó∏owych informacji odklienta na temat urzàdzenia. JeÊli informa-cje te nie sà wystarczajàce, zaleca si´ prze-prowadzenie szczegó∏owego przeglàdu naobiekcie. Zaleca si´ równie˝ zaplanowanieretrofitu z wyprzedzeniem tak, aby zagwa-rantowaç dost´p do wszelkich wymaga-nych cz´Êci zamiennych.

Usługę tę oferujemy zarówno dla na-pędów AC, jak i DC. W chwili obecnejdost´pne sà retrofity dla nast´pujà-cych przemienników: � SAMI STAR – rozwiàzanie opartena ACS800, zalecane w przypadkunap´dów wielosilnikowych o parame-

trach 25–125 kVA/380-500 V,40 kVA/690 V. W przypadku wi´kszych

nap´dów wielosilnikowych (160–2000 kVA/380–500 V, 160–2500 kVA/690 V) oraz pojedyn-czych jednostek zaleca si´ przeprowa-dzanie dzia∏aƒ zgodnie z programemserwisu prewencyjnego.

� ASEA Tyrak 650–3000 A – rozwiàzanieoparte na DCS500/600, dost´pne spe-cjalne rozwiàzania dla przemys∏u papier-niczego.

� Moduły elektroniczne serii PxD 7xx (PAD/PSD 7).

� Verithyr SZxD – cz´Êç elektryczna opar-ta na DCR500/600.

� DCV700 25–5150 A.W fazie testów jestobecnie równie˝ re-trofit dla przemienni-ków cz´stotliwoÊciserii ACV700.

Model zarządzaniacyklem życia pro-

duktu pozwala na zaplanowanie z du˝ymwyprzedzeniem kosztów u˝ytkowaniaprzemienników cz´stotliwoÊci. Z tego wy-nikajà równie˝ zalecenia, do którego mo-mentu op∏acalne jest prowadzenie serwi-su prewencyjnego, a kiedy zaczyna si´ ju˝op∏acaç retrofit lub ca∏kowita wymianastarych urzàdzeƒ na nowe. U˝ytkownicyprzemienników cz´stotliwoÊci znajdujà-cych si´ obecnie w fazie klasycznej, po-winni rozwa˝aç opcj´ retrofitu jako spo-sób na wyd∏u˝enie czasu ˝ycia u˝ytkowa-nych przez nich urzàdzeƒ oraz zapewnie-nie sobie nieprzerwanego dost´pu docz´Êci zamiennych oraz kompetentnegowsparcia technicznego.

Retrofitto oszcz´dnoÊçczasu i kosztów

Wi cej informacji: Marcin Góralski, tel. 032 79 09 231e-mail: [email protected]

34-35 monitoring-serwis.qxd 19-10-06 17:55 Page 34

Monitoring oświetlenia przeszkodowego konstrukcji wysokich

Sygnalizacja nocna


fot.n

a ko

lumna

ch: A

TO/A

rch.

ABB

Świetlne oznakowanie nocne,tzw. oÊwietlenie przeszkodo-we, cz´sto nie spe∏nia wyma-gaƒ Unii Europejskiej. Rozpo-rzàdzenie Ministra Transportu

i Budownictwa z 13 stycznia 2006 wyma-ga, aby wszystkie przeszkody lotnicze by∏yw∏aÊciwie oznakowane do koƒca 2008 ro-ku. Jednak nie jest to sprawa prosta,oÊwietlenie takie nara˝one jest na wieleczynników, które mogà doprowadziç douszkodzenia sygnalizacji.

Sterowanie światłami migającymiW zale˝noÊci od wysokoÊci, konstrukcjepowinny byç oÊwietlone Êwiat∏em ciàg∏ymlub ciàg∏ym i migajàcym. Problem pojawiasi´ przy cyklicznym za∏àczaniu i wy∏àczaniuoÊwietlenia migajàcego – zwyk∏y stycznikulegnie uszkodzeniu mechanicznemu pokilku miesiàcach pracy. Innym problememjest za∏àczanie lamp po zmierzchu, zwiàza-ne z przypadkowym oÊwietleniem czujnikazmierzchowego lub jego uszkodzeniem.

Detekcja uszkodzenia lampyWàskie wiàzki Êwiat∏a i znaczna wysokoÊçkonstrukcji powodujà, ˝e obs∏uga cz´stoma problemy z wykryciem ewentualnegouszkodzenia oÊwietlenia. To, czy oÊwietle-nie dzia∏a, mo˝na sprawdziç, kontrolujàcemitowany strumieƒ Êwietlny. Niestety,wzgl´dy ekonomiczne nie pozwalajà na re-alizacj´ tego typu rozwiàzania. Zdecydowa-no si´ na monitoring napićia i pràdu po-bieranego przez êród∏a Êwiat∏a.

Wyładowania atmosferyczneWysokie konstrukcje sà bardziej nara˝onena uderzenia pioruna ni˝ konstrukcje niskie.Elektroniczne urzàdzenia uk∏adu sterowa-nia i monitoringu oÊwietlenia powinny byçbardzo dobrze zabezpieczone przed szko-dliwymi skutkami przepi´ç.

Zapobieganie zagrożeniomABB w swojej ofercie posiada urzàdzenia,które z powodzeniem sà stosowane w te-go typu aplikacjach. Ich za-stosowanie pozwala zapo-biegaç powy˝szym zagro˝e-niom i zwi´kszyç bezawaryj-noÊç oÊwietlenia przeszko-dowego.

W ofercie ABB znajdują się:� przekaêniki CM-ESS i CM-ESN do kontro-

li napićia lamp ze Êwiat∏em ciàg∏ym i mi-gajàcym,

� przekaêniki CM-SRN do kontroli pràdulamp ze Êwiat∏em ciàg∏ym i migajàcym,

� przekaêniki programowalne AC010 i no-wa rodzina CL, do sterowania uk∏adem,

�wy∏àczniki zmierzchowe TWS,� przekaêniki pó∏przewodnikowe mocy,

do za∏àczania uk∏adów lamp,�wy∏àczniki nadmiarowo-pràdowe,� ograniczniki przepi´ç OVR,� osprz´t dodatkowy: szafki, przyciski,

z∏àczki, przepusty kablowe.

Podczas podró˝y widzimy kominy, maszty i anteny radiowe, których wysokoÊç mo˝e stanowiçzagro˝enie dla ruchu lotniczego. Zasady bezpieczeƒstwa wymagajà, aby konstrukcje takie by∏y wyraênie i zgodnie z normami oznakowane.

Wi cej informacji: Jakub Matasek, tel. 022 51 64 454e-mail: [email protected]

Konstrukcje, przy których zastosowano rozwiàzania ABB:� ponad 300-metrowy maszt w Trzeciewcu pod Bydgoszczà,� 300-metrowy maszt w Sierpcu,� komin elektrociep∏owni w Pruszkowie,� 100-metrowy maszt radiowo-telewizyjny na Guba∏ówce.

34-35 monitoring-serwis.qxd 19-10-06 17:56 Page 35

Produkty

Nowa jakość w pomiarachróżnicy ciśnień

Nowoczesne przetworniki pomiarowe serii 364

Optymalizacja kosztów i automatyzacja procesówpowodujà, ˝e instalacjami

przemys∏owymi kieruje corazmniej osób. Tym wi´kszà

wag´ przyk∏ada si´ do unifikacji urzàdzeƒ

pomiarowych, ichniezawodnoÊci, prostotyobs∏ugi oraz mo˝liwoÊcizdalnego nadzorowania i diagnostyki. Na takie

potrzeby odpowiada w∏aÊnieprzetwornik ró˝nicy ciÊnieƒ

ABB z serii 364.


Najnowszy inteligentny przetwor-nik ró˝nicy ciÊnieƒ serii 364 jestdobrym przyk∏adem innowacyj-noÊci bioràcej pod uwag´ prak-tyczne potrzeby u˝ytkowników.

Stanowi on uzupe∏nienie rodziny przetworni-ków ciÊnienia i ró˝nicy ciÊnieƒ oznaczonejsymbolem 2600. Ideà przyÊwiecajàcà kon-cepcji przetwornika 364 by∏o stworzenie urzà-dzenia, które przy optymalnym stosunku para-metrów do ceny, spe∏nia∏oby wi´kszoÊç wy-magaƒ stawianych przetwornikom ró˝nicy ci-Ênieƒ.Innymi s∏owy chodzi∏o o projekt przetwornika,który nie zmusza u˝ytkownika do kompromi-su pomi´dzy: dok∏adnoÊcià, stabilnoÊcià,funkcjonalnoÊcià, materia∏ami wykonaniaa cenà. Przetwornik 364 jest unikalny w∏aÊniez tego powodu. Nie zmusza inwestora do do-konywania kompromisu. Za rozsàdnà cenú˝ytkownik otrzymuje urzàdzenie odporne nanajtrudniejsze warunki Êrodowiska, o najwy˝-szej dok∏adnoÊci, stabilnoÊci, niezawodnoÊcii funkcjonalnoÊci.

Parametry metrologiczne przetwornika 364są bardzo wysokie. Standardowa klasa do-k∏adnoÊci to 0,06 proc. StabilnoÊç specyfiko-wana jest na poziomie 0,15 proc. na 10 lat.Tak dobre parametry po∏àczone z niewielkàczu∏oÊcià przetwornika na zak∏ócenia takie jakzmiany temperatury otoczenia oraz zmiany ci-

Ênienia statycznego w instalacji sprawiajà, ˝eu˝ytkownik mo˝e ograniczyç koszty przezmaksymalne wyd∏u˝enie okresu pomi´dzy ko-lejnymi kalibracjami urzàdzenia.

Opcja przeciwwybuchowa przetwornikacertyfikowana jest jako ∏àczone wykonanieiskrobezpieczne i ognioszczelne, umo˝liwia-jàc u˝ytkownikowi swobodny wybór realizacjikoncepcji przeciwwybuchowoÊci dla konkret-nego punktu pomiarowego.Przetworniki 364 wyposa˝one sà standardo-wo w ochron´ przeciwprzepićiowà, co umo˝-liwia ich zastosowanie, na przyk∏ad na rurocià-gach przesy∏owych gazu. W standardzie znaj-dujà si´ tak˝e zaworki odpowietrzajàce.

Wyświetlacz graficzny, stanowiący opcjo-nalny, wyjmowany moduł, wyposa˝ony jestw wygodne przyciski i tekstowe menu opera-tora znakomicie u∏atwiajàce obs∏ug´ i para-metryzacj´ przetwornika bez koniecznoÊci po-siadania dodatkowych narz´dzi takich jak pro-gramator HART. W przypadku braku wyÊwie-tlacza u˝ytkownik wcià˝ ma mo˝liwoÊç usta-wienia zera i zakresu przetwornika za pomocàlokalnych przycisków. Poza mo˝liwoÊcià lokal-nej parametryzacji, przetworniki, przy wyko-rzystaniu protoko∏u HART i technologiiFDT/DTM, mogà byç konfigurowane i diagno-zowane zdalnie za pomocà nowoczesnychsystemów sterowania ABB lub te˝ za pomocàuniwersalnego programu ABB SmartVision.Serwisowanie przetworników u∏atwia wy-mienny modu∏ elektroniki z automatycznà je-go konfiguracjà w przypadku wymiany. Opro-gramowanie przetwornika wspiera pomiaryprzep∏ywu i wyposa˝one jest w funkcj´ liczni-ka oraz programowalny próg odcićia dla ni-skiego przep∏ywu.

Takie parametry przetwornika 364 zapew-niają u˝ytkownikowi ∏atwoÊç doboru urzàdze-nia i standaryzacj´. To z kolei umo˝liwia utrzy-mywanie mniejszego magazynu cz´Êci za-miennych, ogranicza koszty utrzymania i za-pewnia lepszà, bardziej niezawodnà prac´ in-stalacji.

Wi cej informacji: Mariusz S∏omski, tel. 032 790 92 22e-mail: [email protected]

Seria 364 jestniezawodna,

trwa∏a i stabilna

PRZETWORNIK SERII 364

36-37 przetw 19-10-06 18:27 Page 36

Rozłączniki mocy NBXD z biegunami w izolacji gazowej SF6

Z∏oty medal na targach „Energetab 2006”


fot.n

a ko

lumna

ch: A

rch.

ABB

Aparaty te nie wymagajà kon-serwacji przy pracy w Êrodowi-sku korozyjnym (zasolonymlub z zanieczyszczeniami prze-mys∏owymi), jak te˝ w warun-

kach silnego oblodzenia. Sà montowanew szczelny zbiornik wykonany ze stali nie-rdzewnej z ma∏ym nadciÊnieniem gazuSF6. Gwarantuje to bezpieczeƒstwo obs∏u-gi nawet podczas wewn´trznych zwarç ∏u-kowych przy pe∏nej mocy znamionowej.

Ze względu na dużą zdolność odpornościłukowej zbiornik NBXD w wi´kszoÊci przy-padków wytrzymuje zwarcia wewn´trznebez upustu goràcych gazów. Niezale˝nyspr´˝ynowy mechanizm nap´du gwaran-tuje roz∏àczenie obcià˝enia przy zwarciupoprzez zapewnienie w∏aÊciwej pr´dkoÊciotwierania i zamykania roz∏àcznika.

Rozłączniki NBXD są wykonywane jakodwupozycyjne (W¸-WY¸) lub trójpozycyjne

(W¸-WY¸- UZIEMIENIE) i w tym przypadkumo˝liwe jest uziemienie linii po jednej stro-nie no˝a roz∏àcznika. Oba typy mogà byç wyposa˝one w nap´drćzny lub elektryczny, w blokad´ rćznà,jak te˝ mogà byç elektrycznie izolowanew pozycji uziemionej, otwartej (WY¸) lubzamkni´tej (W¸).

Cechy szczególne: �Dobrze wspó∏pracuje z automatycznymi

systemami rozdzielczymi.�Odblaskowy wskaênik jest dobrze wi-

doczny z pozycji gruntu, nawet w nocy.� Przek∏adniki pràdowe z rdzeniami toro-

idalnymi mo˝na ∏atwo instalowaç na izo-latorach, zabezpieczajàc no˝e przeduszkodzeniami przek∏adników (w porów-naniu do pràdowych przek∏adników we-wn´trznych).

� Zapewnia uzyskanie maksymalnej nieza-wodnoÊci w najci´˝szych warunkachpracy.

Wi cej informacji: Hubert Krukowski, tel. 029 75 33 340e-mail: [email protected]

Trójfazowe roz∏àczniki typu NBXD wykonywane sà z biegunamiw izolacji gazowej SF6 odpowiedniej dla konwencjonalnych liniiprzesy∏owych i typu BLX dla wspó∏czesnych systemów liniidystrybucyjnych zdalnie sterowanych z przewodami izolowanymi.

Dane techniczneNormy: IEC 60129 – Roz∏àczniki pràduzmiennego i uziemnikiIEC 60265-1 – ¸àczniki wysokiegonapićia. Cz´Êç I: ¸àczniki wysokiegonapićia na napićia powy˝ej 1 kV,a mniej ni˝ 52 kV.

Dane elektryczne: Napićie znamionowe . . . 12 i 24 kVPràd znamionowy . . . . . . . . . . 630 AG∏ówny pràd wy∏àczenia czynnego obcià˝enia . . . . . . . . 630 APràd wy∏àczalny linii . . . . . . . . . . 50 APràd wy∏àczalny linii kablowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50 A

Pràd wy∏àczalny zawarciadoziemnego . . . . . . . . . . . . . . . 50 AWytrzyma∏oÊç pràdowa w szczycie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 kAGraniczna temperatura otoczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . - 400C... +600C

Masa NXBD (z izolatoramisilikonowymi) . . . . . . . . . . . . 144 kgStopieƒ ochrony skrzynkisterowniczej . . . . . . . . . . . . . . IP X7

36-37 przetw 19-10-06 18:28 Page 37

Produkty

Badanie biodieslaTechnika analityczna – spektrometry FT-NIR

Ju˝ twórca silnika wysokopr´˝ne-go bada∏ mo˝liwoÊci u˝ywaniaolejów roÊlinnych do jego nap´-dzania, jednak zwyci´ska okaza∏asi´ opcja stosowania oleju wy-

twarzanego z surowca mineralnego. Dzi-siaj nastàpi∏ powrót do idei u˝ycia paliwaotrzymywanego z roÊlin oleistych, ale w je-go zmodyfikowanej postaci metylo- lubetyloestrów. Uzysku-je si´ je w procesietransestryfikacji olejuroÊlinnego przezdzia∏anie alkoholemmetylowym bàdêetylowym w obecno-Êci katalizatora alka-licznego. Z chemicz-nego punktu widze-nia t∏uszcze przynale˝à do grupy estrów,b´dàc estrami gliceryny. Podczas reakcjichemicznej sà one przerabiane na l˝ejszejednostki estrów metylowych/etylowych,

których parametry sà bardziejzbli˝one do w∏aÊciwoÊci

paliwa dieslowskiego.Przerabiaç mo˝na ró˝nerodzaje olejów: rzepa-kowy, palmowy, sojo-wy, a niektóre instalacjeumo˝liwiajà nawet wy-korzystanie zu˝ytycholejów z gastronomii.

Przemysłowy procesprodukcji bioestrówwymaga stosowaniawieloparametrowejanalizy chemicznejw ró˝nych fazach tech-nologii. Na wst´pnymetapie dokonuje si´klasyfikacji surowca –oleju roÊlinnego. Uzy-skujàc informacjó wartoÊciach liczbyzmydlania (okreÊlailoÊç potrzebnego ka-talizatora alkalicznegodo procesu), liczby jo-dowej, zawartoÊci wol-nych kwasów t∏usz-czowych czy iloÊci wo-dy (woda przeszkadzaw reakcji transestryfi-kacji, szczególniew procesie z u˝yciem

alkoholu etylowego), mo˝na zdecydowaço trybie prowadzenia dzia∏aƒ wst´pnych,np. intensywnoÊci osuszania surowca,czy te˝ przeprowadzenia wst´pnej reakcjiw Êrodowisku kwasowym.

Reakcja transestryfikacji przebiega przezkilka etapów przejściowych w temperatu-rze 50–65°C. Nie jest ∏atwo znaleêç punkt

koƒcowy reakcji, dla-tego zazwyczaj prze-prowadza si´ jàz pewnym margine-sem czasowym.Mo˝na ten marginesograniczyç, monito-rujàc proces reakcjipoprzez ciàg∏y po-miar zawartoÊci trój-,

dwu- i mono-acylogliceroli (produktów po-Êrednich) i zawartoÊci estrów (produktukoƒcowego). Wp∏ywa to istotnie na d∏u-goÊç trwania ca∏ego procesu produkcyjne-go i co za tym idzie, na jego wydajnoÊçoraz efektywnoÊç i zu˝ycie energii. Po zakoƒczeniu reakcji jest oddzielana fazaglicerynowa, a faza estrowa podlega pro-cesowi oczyszczania. Czyste estry mogàbyç u˝ywane jako paliwo, ale mo˝na rów-nie˝ ester zmieszaç z olejem nap´dowym(np. mieszaniny 5 lub 20 proc.). JakoÊç czy-stego estru lub mieszanin otrzymanych pokomponowaniu z olejem nap´dowymokreÊla si´ na podstawie wielu w∏aÊciwo-Êci. Wi´kszoÊç z nich mo˝na okreÊliç, sto-sujàc analizator wykorzystujàcy metod´pomiarowà FT-NIR.

Wszystkie pomiary wykonywane trady-cyjnymi metodami laboratoryjnymi sà cza-soch∏onne oraz wymagajà wst´pnej obrób-ki próbki oraz stosowania wielu odczynni-ków chemicznych. ABB proponuje alterna-tywny sposób pomiarowy z wykorzysta-niem spektrometru FT-NIR. Metoda ta jestoparta na pomiarze widma w zakresie bli-skiej podczerwieni z wykorzystaniem mo-delu chemometrycznego do wyznaczaniaposzczególnych parametrów. Uzyskiwanewyniki charakteryzujà si´ du˝à powtarzalno-Êcià, przewy˝szajàcà metody laboratoryjne.

Wersja laboratoryjna spektrometru FT-NIRoznaczona symbolem ABB FTLA2000umo˝liwia ∏atwy pomiar jednoczeÊnie wie-lu parametrów, z u˝yciem przyjaznegooprogramowania, w czasie krótszym ni˝

Wiek XX by∏ epokà ropyi gazu. Dost´pnoÊç tychsurowców decydowa∏a

o rozwoju gospodarczym,kryzysach i wynikach wojen.

Jednak zasoby koƒczà si´,a zanieczyszczenie

Êrodowiska spowodowaneich wykorzystaniem wzmaga

poszukiwanie innych êróde∏energii. Jednà z takich

alternatyw sà biopaliwa.


SpektrometryABB gwarantujàpowtarzalnoÊç

wyników

38-39 analizatory.qxd 19-10-06 18:31 Page 38


2 minuty. Urzàdzenie jest dostarczane z fa-brycznà, walidowanà prekalibracjà. Zewzgl´du na du˝à stabilnoÊç pomiarowà niema potrzeby powtórnej kalibracji po dostar-czeniu do laboratorium. CzynnoÊci zwiàza-ne z pomiarem ograniczajà si´ do umiesz-czenia nape∏nionej fiolki z próbkà w uchwy-cie spektrometru. Sam pomiar charaktery-zuje si´ du˝à dok∏adnoÊcià i powtarzalno-Êcià uzyskiwanych wyników.

Dla pomiarów procesowych dostępnajest wersja on-line uk∏adu pomiarowegoABB FTPA2000. OÊmiokana∏owy analizatorumo˝liwia objćie ca∏oÊci pomiarów na in-stalacji. Spektrometr mo˝na umieÊciçw miejscu ∏atwo dost´pnym o odpowied-nich warunkach Êrodowiskowych. Nato-miast sondy pomiarowe wraz z uk∏adamiprzygotowania próbki mo˝na rozmieÊciçna instalacji jak najbli˝ej punktów pomiaro-wych, np. sond´ przep∏ywowà blisko reak-tora, a sond´ zanurzeniowà – w zbiornikuoleju roÊlinnego. Analizator przez po∏àcze-nia Êwiat∏owodowe utrzymuje ciàg∏oÊçoptycznà z sondami. Ichkonstrukcja oraz materia∏wykonania (stal nie-rdzewna, Hasteloy)zapewniajà du˝àtrwa∏oÊç uk∏adu po-miarowego orazmo˝liwoÊç u˝ycia

go w ró˝nych warunkach, równie˝ w stre-fach zagro˝onych wybuchem.

Stosując analizatory ABB, klient zyskujena szybkości i dokładności pomiarów. Po-miary oparte na konwencjonalnych meto-dach laboratoryjnych charakteryzujà si´ du-˝à zale˝noÊcià od umiej´tnoÊci i doÊwiad-czenia wykonujàcego analiz´. AnalizatoryFTL (P) A-2000 sà stabilne i osiàga si´ du˝àpowtarzalnoÊç wyników, nawet przy wyko-nywaniu kilkudziesićiu analiz dziennie.SzybkoÊç i ∏atwoÊç wykonania analizy po-zwalajà na pe∏ne kontrolowanie procesu,co daje oszcz´dnoÊci w zu˝yciu energii. Oprócz aplikacji pomiarów biodiesla anali-zatory ABB z technikà FT-NIR znajdujà za-stosowanie w wielu innych procesach che-micznych i petrochemicznych. WÊród nichmo˝na wymieniç procesy wytwarzaniai przeróbki polioli, t∏uszczów i olejów, styre-nu, butadienu, fenolu, kumenu, acetonu,kwasu octowego oraz procesy estryfikacji,alkilacji, komponowania paliw.

fot.n

a ko

lumna

ch: A

rch.

ABB

Przemys∏owy proces produkcjibioestrów wymaga stosowaniawieloparametrowej analizy chemicznejw ró˝nych fazach technologii. Obejmu-je ona pomiar takich wartoÊci, jak:

Produkowaneprzez ABBanalizatory

FT-NIRdo pomiarówt∏uszczówi olejów zosta∏y

atestowanew kilkudziesićiu

laboratoriach na ca∏ymÊwiecie.

Analiza chemiczna

� zawartoÊçwolnychkwasówt∏uszczowych;

� liczbyjodowej;

� liczbykwasowej;

� liczbyzmydlania;

� zawartoÊçwody;

� zawartoÊçmono-, di-,tri-acyloglice-roli;

� zawartoÊçestrów.

Wi cej informacji: Janusz Dzielendziak, tel. 071 34 75 625e-mail: [email protected]

PRZYGOTOWANIE PRÓBKI DO ANALIZY

38-39 analizatory.qxd 19-10-06 19:25 Page 39

Czy staç Ci´ na kompromis w sprawach bezpieczeƒstwa?!

Wskaênik VisiVolt™ do wn´trzowych i napowietrznych systemów ÂN

Co powoduje wypadki elektryczne? Chwila nieuwagi w czasie pracy

montera? Jedna faza nie od∏àczona z nieprzewidzianej przyczyny?

Pomy∏ka przy wymianie informacji mi´dzy pracownikami?

Przyczyna za ka˝dym razem jest inna, ale zawsze coÊ zawodzi.

Nie ma mo˝liwoÊci ca∏kowitego uniknićia b∏´dów gdy cz∏owiek

u˝ywa sprz´tu technicznego. Istnieje jednak mo˝liwoÊç aby ostrzec

obs∏ug´ przed niebezpieczeƒstwem gdy jeszcze nie jest za póêno. Wskaêniki VisiVolt™,

w których zastosowano unikalny wyÊwietlacz LCD czu∏y na przemienne pole elektryczne

mogà byç zamontowane na sta∏e na szynach i przewodach ka˝dego nieekranowanego

systemu Êredniego napićia. Po zainstalowaniu uczynià one system bezpieczniejszym

poprzez uwidocznienie faktu obecnoÊci napićia.

PomyÊl dwa razy. W sprawach bezpieczeƒstwa nie idê na kompromis.

www.abb.com/mediumvoltage E-mail: [email protected]

ABB Sp. z o.o.ul. ˚egaƒska 1 04-713 Warszawa tel.: 022 51 52 504fax: 022 51 52 659© Copyright 2005 ABB

Power and productivity™for a better world™

ISS

N 1

644-

4094

01-40 okladkaKGHM 19-10-06 15:50 Page 40

Paêdziernik 2006 nr 18 - ABB...Paêdziernik 2006 nr 18 Podróż do źródeł polskiej...

Documents

Transcript of Paêdziernik 2006 nr 18 - ABB...Paêdziernik 2006 nr 18 Podróż do źródeł polskiej...