OTWARTE FUNDUSZE EMERYTALNE I GOSPODARKA POLSKI W...

Mirosław Gronicki Janusz Jankowiak

Gdynia-Warszawa, 26 kwietnia 2013

OTWARTE FUNDUSZE EMERYTALNE I GOSPODARKA POLSKI W LATACH 1999-2013


Strona 2

Spis treści I. Podsumowanie .......................................................................................................... 3

II Wprowadzenie ........................................................................................................... 4

III . Oktrojowanie reformy: skutki ................................................................................. 7

IV. OFE i finanse publiczne w latach 1999-2013 .......................................................... 10

V. System nadal niezbilansowany ................................................................................. 14

VI. Aktywa OFE .......................................................................................................... 15

VII. Wpływ OFE na gospodarkę Polski w latach 1999-2013 ........................................... 16

VIII. Wpływ OFE na gospodarkę Polski w latach 2014-30 .............................................. 22

IX. Za i przeciw OFE .................................................................................................... 36

Załącznik A: Możliwe kierunki działań zmierzające do ograniczenia kosztów reformy w

postaci przyrostu długu publicznego, wykorzystujące mechanizmy systemu

emerytalnego………………………………………………………………………………………………….39

Załącznik B: Źródła danych; Opis modelu; Metody prognozowania i symulacji ................. 40

Załącznik C: Dane statystyczne ........................................................................................ 46


Strona 3

I. Podsumowanie

Zasadniczym przedmiotem tego Raportu jest zbadanie wpływu Otwartych Funduszy Emerytalnych na

polską gospodarkę w latach 1999-2012, czyli w czasie funkcjonowania OFE w kształcie pierwotnym i

po zmianach w wysokości odprowadzanej składki. Zastosowaliśmy przy tym tradycyjne podejście,

pozwalające symulować wpływ OFE na podstawowe agregaty makroekonomiczne.

Po pierwsze, stworzono bazę danych statystycznych (jej zasadnicze elementy zawiera Załącznik C). Po

drugie, skonstruowano model makroekonomiczny dla gospodarki Polski (jego opis zawiera Załącznik

B). Po trzecie, sformułowano założenia dla zmiennych egzogenicznych modelu. Po czwarte,

przeprowadzono szereg eksperymentów symulacyjnych, na bazie których opracowano najbardziej

prawdopodobny scenariusz rozwoju gospodarki Polski w latach 1999-2012 bez udziału w OFE.

Ostateczne, sumaryczne wyniki symulacji przedstawiono w Tabeli VII.2.

Takie podejście pozwoliło nam oszacować wpływ OFE na realnie osiągnięte w badanym podokresie

wyniki głównych agregatów makro w gospodarce. I tak: w 2012 roku PKB w cenach bieżących byłby

bez OFE o 6,99 pkt. proc. mniejszy; dynamika PKB w ujęciu r/r byłaby niższa o 0,76 pkt. proc., a w

całym badanym okresie niższa od -0,11 do -1,04 pkt. proc.; stopa bezrobocia (BAEL) byłaby wyższa o

2,21 pkt. proc.; deficyt SFP byłby niższy w niektórych latach o około 1 pkt. proc., ale np. w 2012 r.

niższy tylko o 0,08 pkt. proc.; relacja długu do PKB mogłaby być o około 5 pkt. proc. mniejsza.

Otrzymane przez nas wyniki pozwalają jednoznacznie stwierdzić, że pomimo niekorzystnego wpływu

wybranego sposobu finansowania kosztów reformy emerytalnej na dług publiczny i deficyt, OFE

przyczyniły się do znaczącej poprawy głównych agregatów makroekonomicznych.

Przedmiotem analizy w Raporcie jest także potencjalny wpływ zmian w funkcjonowaniu OFE na

gospodarkę polską w dłuższym okresie, aż do roku 2030. Zastosowaliśmy przy tym wariantową

metodę symulacji modelowej, w zależności od rozwiązań zastosowanych wobec OFE.

Likwidacja OFE mogłaby być chwilową ulgą dla systemu finansów publicznych, ale kosztem

ponownego pogorszenia podstawowych relacji makroekonomicznych w przyszłości. Podobnie jak w

poprzednim eksperymencie zlikwidowanie transferów do OFE destymulowałoby gospodarkę.

W efekcie różnice pomiędzy nominalnym PKB w scenariuszu bazowym a scenariuszem bez OFE mogą

z czasem rosnąć i w 2030 roku nominalny PKB mógłby być o 8,5 % mniejszy. Niższe od osiągniętego w

scenariuszu bazowym mogłoby być realne tempo wzrostu PKB, przeciętnie rocznie od 0,3 do 0,6 %.

Stopa bezrobocia wg BAEL mogłaby być o 1,4 - 1,8 pkt. proc. wyższa, osiągając w 2030 roku 9,2 %.

Nominalny popyt krajowy mógłby być mniejszy o 8,7 %, a jego ścieżka wzrostu bardzo podobna do

PKB. Eksport netto po początkowo silnym wzroście pod koniec prognozowanego okresu osiągnął by

wielkości zbliżone do uzyskanych w scenariuszu bazowym. Podobne wyniki uzyskano także dla C/A

(rachunku bieżącego w bilansie płatniczym). Eliminacja transferów do OFE nie spowodowałaby

znaczących zmian w deficycie SFP, a jedynie krótkookresową poprawę relacji długu publicznego do

PKB. Nieco większy niż w scenariuszu bazowym deficyt mógłby ponownie przyspieszyć wzrost długu

SFP. Z uwagi na niższy nominalny PKB delacja długu do PKB wzrosłaby z około 52 do ponad 54 % w

całym prognozowanym okresie.


Strona 4

II Wprowadzenie

Dyskusja na temat reformy emerytalnej w Polsce, przy wszystkich swoich merytorycznych mieliznach,

jest pouczająca. Jej wkładu w rozwój edukacji ekonomicznej Polaków nie sposób przecenić.

Najważniejsze, co po niej pozostanie, to lepsze zrozumienia dla zasad funkcjonowania systemu

emerytalnego i – nade wszystko – brak złudzeń, co do wysokości przyszłych świadczeń. Jesteśmy

przekonani, że taka dyskusja powinna się odbyć 14 lat temu. Toczona dziś obrasta w liczne bieżące

konteksty, które utrudniają dotarcie do merytorycznych argumentów.

Najważniejszy z nich to oczywiście ten, że w latach 2009-2011 deficyt sektora finansów publicznych

wzrósł o 6 proc. PKB. Bez oszczędności poczynionych na kosztach reformy emerytalnej nie byłoby

szans na konsolidację fiskalną rzędu 4 pkt. proc. PKB. Tyle, że ten aspekt dyskusji o OFE spychany jest

systematycznie na dalszy plan. Eksponowany za to jest wątek likwidacji „błędu systemowego” w

reformie, co odciąża naturalnie rządy z odpowiedzialności za 8 proc. deficyt sektora.

Najpoważniejszym mankamentem dyskusji jest też brak rzetelnego opracowania poświęconego

wpływowi OFE na gospodarkę. Bo trudno przecież uznać za takie wychodzące od braku wpływu OFE

na oszczędności netto, a bazujące na warunku ceteris paribus twierdzenia o wypychaniu przez OFE

zagranicznych inwestycji z rynku udziałowego i podnoszeniu przez nie dysparytetu stóp oraz

„sztucznego” pompowania popytu na GPW. Zasadniczym celem niniejszego Raportu jest właśnie

wypełnienie tej dotkliwej luki przy zastosowaniu dostępnych nam metod badawczych.

Jeśli pominiemy kontekst bieżący, który mocno wpłynął na emocjonalną warstwę dyskusji o OFE, to

jakie są te najistotniejsze merytoryczne wnioski z jej dotychczasowego przebiegu? Oto nasz

subiektywny.

Proporcje podziału składki emerytalnej są bez znaczenia dla łącznych zobowiązań państwa w

systemie emerytalnym. Nie są natomiast obojętne dla ich rozkładu w czasie. Forsując swoje

rozwiązania rząd usiłuje ograniczyć koszty ponoszone teraz, generując dla kosztów w następnych

okresach ryzyko o nierozpoznanej skali.

Minister finansów prezentował się dotąd nie jako wróg OFE, ale jako przeciwnik obligacji w

portfelach OFE (wielokrotnie powtarzane: 3/5 reformy emerytalnej jest OK, cokolwiek miałoby to

znaczyć). Chwalił za to gorąco akcje w portfelach OFE, bo one są prorozwojowe; mogą dać

ewentualnie wyższe emerytury, itp. Wyrażał też zadowolenie ze zreformowanego I filara.

W naszym odczuciu problemem nie są obligacje w portfelach OFE. Problemem jest, że aby OFE mogły

je kupić, rząd musi najpierw emitować dług, a gotówkę przekazywać ZUS-owi na zrekompensowanie

ubytków z tytułu składki przekazywanej do OFE. Problemem jest więc w istocie to, że bieżące wydatki

ZUS, nawet bez kosztów reformy emerytalnej, są większe niż dochody. Zbilansowanie I filara stoi pod

znakiem zapytania również w przyszłości, bo aktualnie obowiązujące zasady waloryzacji

indywidualnych kont emerytalnych w ZUS wyższym z dwóch wskaźników, albo inflacją, albo

przypisem składki, powodują, że elektroniczne zapisy na koncie ubezpieczonego mogą być tylko

wyższe, a nigdy niższe od przypisu składki. Dlaczego legislator tego nie zmienia? Dlaczego


Strona 5

generowane jeszcze wyższe ryzyko niezbilansowania systemu, bo tak interpretować inny sposób

waloryzacji 5 proc. składki, tempem nominalnego uśrednionego PKB z okresu 5 lat, na specjalnym

subkoncie w ZUS? Te pytania pozostają wciąż bez odpowiedzi.

Argumentacja ministra finansów, że obligacje poddane w przyszłości presji common action cluses są

aktywem równie ryzykownym, jak zapisy elektroniczne na kontach ZUS jest ryzykowna, jak na kogoś,

kto musi co roku wyemitować i uplasować na rynku dług wart 160-180 mld PLN. Gdyby potraktować

serio to, co mówi polski minister finansów na temat obligacji, to inwestorzy powinni żądać

dodatkowej premii za ryzyko inwestowania w polskie SPW, kalkulując ryzyko hair cut. Na szczęście

jest inaczej. Nikt nie przejmuje się werbalną retoryką. Popyt na polskie obligacje generowany jest

przez globalne przepływy kapitału, przesuwanie się inwestorów z rynków dojrzałych do segmentu

EM.

Zachwyt nad zreformowanym ZUS wymaga wciąż tego samego uzupełnienia: I filar bilansuje się przy

stopie zastąpienia 25 proc.. Wspomniane zasady waloryzacji kont emerytalnych, zmienione w roku

2002 po realnym spadku przypisu składki; przekazanie 5 proc. naszych składek na subkonta w ZUS i

proponowane tu zasady waloryzacji; plus obietnica ich dziedziczenie - generują koszty, które

pokrywać będą musiały i tak dodatkowe emisje długu. W rzeczywistości więc skumulowany dług

może po takiej operacji wzrosnąć, a nie spaść.

Minister finansów wykazuje dobre samopoczucie przeprowadzając rachunek odejmujący od deficytu

i długu koszty OFE, finansowania unijnego i obsługi długu, stwierdzając następnie, że po takim

odejmowaniu mielibyśmy najlepsze wskaźniki fiskalne w UE, a wszystko to dzięki regule fiskalnej,

limitującej nie więcej niż 30 proc. wydatków budżetu ogółem. Reguła fiskalna, przy bardzo

optymistycznych założeniach, co łatwo oszacować, daje w 10-13 mld potencjalnych oszczędności

brutto. Dodajmy do tego 11 mld z OFE. Gdzie reszta, czyli kolejne 60 mld?

Nasza analiza wskazuje na systemową niewydolność sektora finansów publicznych w Polsce. Wnioski

z tej analizy są jednoznaczne: to nie OFE są główną przyczyną narastania długu i deficytu SFP.

Prawdziwym problemem jest za to trwałe niezbilansowanie sektora ubezpieczeń społecznych, gdzie

deficyt, reagujący ponadstandardowo na cykl koniunkturalny, po krótkim okresie spadku wraca w

roku 2013 do poziomów z roku 2010.

Nasza analiza w rozdziale I, w syntetycznej formie prezentuje wyniki modelowej symulacji wpływu

OFE na gospodarkę w okresie 1999-2012. W rozdziale II przypominamy o najważniejszych lukach

merytorycznych w dotychczasowej dyskusji o OFE. Następstwa oktrojowania reformy, prezentowane

w rozdziale III, prowadzą nas do nakreślenia w kolejnym rozdziale obrazu OFE na tle SFP w latach

1999-2013. W rozdziale V wskazujemy na główne ryzyka niezbilansowania systemu transferów

socjalnych. Zsumowanie aktywów OFE w rozdziale VI stanowi wstęp do zasadniczej części raportu.

Rozdział VII, to prezentacja wyników modelowej symulacji, która umożliwia nam uzyskanie

odpowiedzi, jak wyglądałaby gospodarka w latach 99-13 bez OFE. W rozdziale VIII zajmujemy się z

kolei wariantową symulacja modelową wpływu OFE na gospodarkę aż po rok 2030. Wyniki tych

symulacji zależą od tego, co stanie się z OFE już w tym roku. W rozdziale IX dokonujemy

syntetycznego zebrania argumentów za i przeciw OFE. Załączniki do niniejszego Raportu, to nie tylko

wskazanie źródeł, opis modelu, zbiór danych statystycznych. W Załączniku A zamieściliśmy przegląd


Strona 6

możliwych do zastosowania, a nie wymagających akceptacji Eurostatu, sposobów zaliczenia OFE do

SFP. Uważamy, że dyskusja o OFE, zostałaby skierowana na znacznie bardziej merytoryczne tory

(poprawa efektywności, obniżka kosztów), gdyby OFE udało się zaliczyć do SFP. Koszty reformy

emerytalnej nie wpływałyby wówczas w tym stopniu co teraz na obraz finansów publicznych, przez

co rośnie presja polityczna na OFE. Jest to uboczny, ale – tak uważamy – wcale nie marginalny

problem przy kwestii zmian w OFE.


Strona 7

III . Oktrojowanie reformy: skutki

Dziś dla nikogo nie jest już zagadką dlaczego pod koniec lat 90-tych system emerytalny w Polsce

musiał zostać przebudowany. System oparty na zdefiniowanym świadczeniu, wobec szybko

postępujących niekorzystnych zmian demograficznych, musiał zawalić się w perspektywie

kilkudziesięciu najbliższych lat. W jego miejsce trzeba było wprowadzić system zdefiniowanej składki,

łączący zasady międzypokoleniowej solidarności z indywidualną wydolnością kapitałową

ubezpieczonych. Przejście od bismarkowskiego modelu zdefiniowanego świadczenia do

zdefiniowanej składki miało głęboki sens ekonomiczny: chodziło o powiązanie wysokości

otrzymywanych przez ubezpieczonych świadczeń z sumą zgromadzonego kapitału w okresie

aktywności zawodowej.

Podstawową cechą nowego systemu stała się wielofilarowość. Filar 1, z którego finansowane są

bieżące emerytury, ma zdefiniowaną składkę i świadczenie bazujące na skumulowanych i

zwaloryzowanych wpłatach z okresów składkowych; filar 2 jest filarem kapitałowym, inwestującym

składki i pomnażającym wartość jednostek uczestnictwa; filar 3 jest w pełni dobrowolnym

indywidualnym ubezpieczeniem emerytalnym, opartym o umowę cywilno-prawną, wspartym ulgami

podatkowymi.

Od samego początku było przy tym jasne, że wielofilarowość systemu nie przesłania zasadniczej

prawdy: emerytury z 1 filara muszą być niższe, bo bez tego nie ma mowy o zbilansowaniu systemu.

Reforma emerytalna z roku 1999, w pierwotnym kształcie, była całościowym dobrze przemyślanym

projektem. Miała zarazem zwiększyć aktywność zawodową Polaków, jak też dzięki funkcjonowaniu

OFE zdywersyfikować ryzyko wypłaty świadczeń emerytalno-rentowych i zwiększyć ich oczekiwaną

wysokość za sprawą lokowania części składek na rynku kapitałowym. Celem zasadniczym OFE było i

jest pomnażanie wartości jednostek uczestnictwa.

Cel ten realizowany był dość dobrze. Potwierdzają to dane historyczne zebrane w Tabeli III.1.

Jednakże projekt w pierwotnym kształcie nigdy nie został zrealizowany. Zasadniczo zmieniło to bilans

kosztów i korzyści. Filar I do dziś nie objął wszystkich pracujących. Poza powszechnym systemem

emerytalnym pozostali rolnicy, górnicy, służby mundurowe, sędziowie i prokuratorzy. Przyczynia się

to do niezbilansowanie pomiędzy zbieranymi składkami a wydatkami na świadczenia emerytalne i

rentowe. Dokłada się do tego jeszcze hojny system waloryzacji świadczeń, ustalany – przypomnijmy

dla porządku – nie przez rynek, a przez decyzje polityków.


Strona 8

Tabela III.1. Podstawowe dane o OFE w latach 2001-12.

Tabela III.1. Podstawowe dane o OFE w latach 2001-2012

Wyszczególnienie Miara 2001 2005 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Członkowie 1,000 10637 11721 13139 13840 14361 14931 15493 15943

Transfer z ZUS do OFE mln zł 8707 14033 17743 20944 21518 26881 15752 8410%PKB 1,12 1,43 1,51 1,64 1,60 1,90 1,03 0,53

Średniodniowa wartość mln zł 32,9 50,3 114,3 86,8 80,7 109,8 119,4 x

obrotów OFE na GPW

Udział w obrotach GPW % 12,55 6,41 5,15 4,79 6,14 6,73 5,89 x

Przychody portfela mln zł 1170 3151 4843 5970 6492 7098 9061 11242 inwestycyjnego

Wynik finasowy mln zł x 10336 7006 -20526 20660 21128 -11012 37427

Przychody wynikające z mln zł 83 1247 1737 1895 2036 1828 1683 1515

zarządzania

Od wpłacanych składek mln zł x 819 1056 1226 1304 806 554 290

Wynagrodzenie za mln zł x 381 587 586 640 894 981 1032

zarządzanie

Koszty związane z mln zł 1124 781 961 1050 1213 1232 1025 1032

zarządzaniem

Portfel inwestycyjny mln zł 18815 85925 139594 138206 179040 221462 226204 271442

%PKB 2,41 8,74 11,86 10,84 13,32 15,63 14,85 17,01

Średnia wartość zl 12,85 21,46 28,83 26,07 25,63 29,4 30,68 34,39

jednstki rozrachunkowej

3-l3tnia stopa zwrotu % x 52,48 52,50 8,20 7,91 3,36 14,73 19,28

Powszechnie znany katalog zaniechań przy kompleksowej reformie emerytalnej, trwających aż po rok

2010, przypominamy w zamieszczanej niżej ramce.


Strona 9

Koszt reformy emerytalnej został znacząco podniesiony przez odstępstwa od jej zasad, jakich

dopuściły się kolejne rządy w minionych 11 latach. Jakie to były odstępstwa? Ile nas kosztują i będą

kosztować?

W 1998 roku zakładano, że na refundację składek do OFE budżet przeznaczy przychody z prywatyzacji

w łącznej wysokości 14 proc. PKB;

Nie podwyższono minimalnego wieku emerytalnego kobiet;

W 2003 r. wyłączono z powszechnego systemu emerytalnego pracowników rozpoczynających pracę

w służbach mundurowych. W 2005 roku wyłączono z powszechnego systemu emerytalnego

górników. W 2008 roku koszty wcześniejszych emerytur służb mundurowych wyniosły ok. 5 mld, a

górników ok. 6,5 mld PLN. Wedle szacunków MPiPS z 2005 roku całkowity koszt wcześniejszych

emerytur górniczych w latach 2005-2020 wyniesie 70 mld złotych;

O dwa lata (2007-2008) opóźniono ograniczenie możliwości przechodzenia na wcześniejsze

emerytury. Dodatkowo, umożliwienie przechodzenia na wcześniejsze emerytury mężczyznom, którzy

w 2008 roku mieli od 6o-64 lat (wykonanie wyroku TK, który zakwestionował nierówne prawa kobiet

i mężczyzn do wcześniejszych emerytur). W latach 2006-2008 liczba nowo przyznanych wczesnych

emerytur w systemie pozarolniczym wynosiła odpowiednio 84, 177 i 292 tys. Skumulowane koszty

wpuszczenia do systemu 100 tys. nowych wczesnych emerytów to ok. 8,5 mld zł. (1,5 mld zł rocznie).

Zatem w 2009 i 2010 roku koszty opóźnienia likwidacji wcześniejszych emerytur o 2 lata wyniosą

odpowiednio 2,5 mld i prawie 7 mld PLN;

Z systemu emerytur pomostowych wyłączono nauczycieli. Stworzenie świadczeń kompensacyjnych

oznacza dla budżetu koszt rzędu 1,3 mld PLN rocznie;

Od 2007 r. wszystkie świadczenia społeczne, w tym emerytury, wypłacane przez ZUS są znów

corocznie waloryzowane o wskaźnik inflacji powiększony o 20 proc. realnego wzrostu przeciętnych

wynagrodzeń w gospodarce. Oznacza to nieplanowane koszty w wysokości 1 mld PLN rocznie;

Do dzisiaj nie wprowadzono bezpiecznych funduszy emerytalnych typu B, przewidzianych pierwotnie

w planie reformy od roku 2005. Chcąc łagodzić skutki tego zaniechania dla osób, które przystąpiły do

OFE i przejdą na emeryturę w ciągu najbliższych 4 lat rząd umożliwił występowanie z OFE i przejście

na tzw. emeryturę mieszaną. Dodatkowe koszty dla budżetu z tytułu rezygnacji z OFE to ok. 0,45 mld

PLN;

Do dzisiaj nie dostosowano systemu rentowego do nowego sposobu wyliczania emerytur. Zamiast

tego obniżono składkę rentową doprowadzając fundusz rentowy od nadwyżki do 17 mld deficytu. To

zaniechanie oprócz namacalnego już teraz wymiaru finansowego oznacza, że w przyszłości emerytury

mogą być niższe od rent z tytułu niezdolności do pracy;

Koszt reformy emerytalnej miał być z założenia pokrywany przez przychody z prywatyzacji. To

założenie nigdy nie zostało zrealizowane, bo przychody prywatyzacyjne były zużywane na inne


Strona 10

niecierpiące zwłoki cele. Jest to właściwość przynależna polskiemu budżetowi (patrz przypadek

rezerwy demograficznej i nie tylko). Albo – zwyczajnie – prywatyzacji nie było, to i nie było

przychodów. Dlatego w terminologii budżetowej powstało i na dobre się ugruntowało pokrętne

pojęcie „ujemne saldo przychodów z prywatyzacji”, co oznacza deficyt na pokrycie kosztów ubytku

składki emerytalnej dla ZUS. Między styczniem 1999 a końcem 2010 skumulowane przychody z tytułu

prywatyzacji wyniosły 102 mld brutto i 74,036 mln netto. W tym czasie składka przekazana przez ZUS

do OFE to 152 058 mln zł. Wskaźnik pokrycia kosztów reformy emerytalnej w Polsce odniesiony do

dochodów netto wyniósł więc do tej pory 48,1 proc. Realny koszt reformy, to 52 proc. przekazanej

składki. Jeśli dodać do tego (choć zdania wśród ekonomistów są tu różne) odsetki od długu

wyemitowanego na potrzebę pokrycia ubytku składki (ok. 70 mld), koszt wzrośnie do 66,4 proc.. Jest

to koszt wysoki, który został istotnie podniesiony przez zastopowanie prywatyzacji w latach 2005-

2009.

Ale nawet ten niedoskonały w realizacji projekt do pewnego momentu skutecznie asekurował nasz

system zabezpieczenia społecznego przed zagrożeniem starzenia się społeczeństwa. Jak wskazywały

szacunki przeprowadzone do roku 2060, za sprawą obowiązkowego 2 filara kapitałowego, to właśnie

w Polsce wśród wszystkich krajów UE ograniczenie obciążeń pracujących wypłatą bieżących emerytur

miało być największe.

Podsystem kapitałowy funkcjonował w sposób w miarę niezakłócony, mimo wielu zaniechań

podnoszących zasadniczo koszty reformy, także w trudnym dla finansów publicznych czasie, kiedy

ujawniono sławetną „dziurę Bauca”. Nawet wówczas nikt z decydentów publicznie nie kwestionował

sensu istnienia 2 filara. Sprawa zmieniła się zasadniczo dopiero po kryzysie z roku 2008, który obnażył

strukturalne słabości naszego systemu finansów publicznych. Począwszy od roku 2010 zaczęto

oficjalnie podnosić kwestię nadmiernych kosztów reformy emerytalnej i jej „systemowej

niedoskonałości”.

IV. OFE i finanse publiczne w latach 1999-2013

Jeszcze do końca 2004 roku sądzono, że 2 filar będzie konsolidowany w ramach sektora finansów

publicznych (SFP). Niestety Eurostat uznał, na bazie definicji zawartych w ESA-95, że nie jest to

możliwe. W naszej opinii błąd polegał na tym, że zamiast skupić się na zmianach własnościowych,

które umożliwiłyby albo zaliczenie PTE do sektora finansów publicznych, albo też na twórczych

sposobach włączenia aktywów OFE do SFP*, czekano na werdykt Eurostatu. To, co dzieje się teraz

wokół OFE jest konsekwencją tego właśnie zaniechania.

*)

W aneksie przypominamy propozycje zgłaszane w tym zakresie swego czasu, między innymi przez Marka Górę. Oprócz tego możliwe były również inne zmiany umożliwiające zaliczenie aktywów OFE do SFP. Na przykład można było spróbować strukturę właścicielską PTE sformatować w ten sposób, by 51 proc. udziałów znalazło się formalnie w rękach samorządów.


Strona 11

Wprowadzenie 2 filara spowodowało ubytek składki w repartycyjnym podsystemie emerytalnym

(FUS). Część z tego ubytku, dokładnie do tej pory 59%, została, zgodnie z założeniami reformy,

sfinansowana przychodami z prywatyzacji. Pozostałą trzeba finansować emisją długu.

W 2009 roku, a zatem w okresie przed zmniejszeniem wysokości składki przekazywanej do OFE,

koszty transferów do funduszy emerytalnych stanowiły 3,59% wartości wydatków SFP (w 2010 roku

4,18%, dana ta w raporcie KNF za 2011 rok była podwyższana). Przyrost transferów odpowiadał

10,7% całkowitego przyrostu deficytu SFP w latach 2007-2010.

Tabela IV.1. Wybrane elementy SFP w latach 1999-2012

Wyszczególnienie 1999 2009 2010 2011 2012

Dochody, ogółem 40,41 37,21 37,57 38,54 38,37

Podatkowe 21,34 20,30 20,54 20,85 20,12

Składki na ubezp. społeczne 13,73 11,34 11,08 11,46 12,29

Pozostałe 5,33 5,56 5,95 6,22 5,96

Wydatki, ogółem 42,72 44,61 45,42 43,54 42,30

Koszty pracy 10,13 10,31 10,19 9,76 9,65

Zakupy dóbr i usług 6,07 5,69 6,23 5,72 5,59

Świadczenia społeczne 18,55 16,88 17,02 16,29 16,35

Obsługa długu publicznego 2,96 2,64 2,69 2,69 2,84

Inwestycje 3,49 5,22 5,62 5,73 4,63

Pozostałe 1,52 3,87 3,66 3,34 3,23

Deficyt -2,31 -7,41 -7,86 -5,00 -3,93

Różnica pomiędzy składkami -4,82 -5,55 -5,94 -4,83 -4,07

a świadczeniami społecznymi

Źródło: Szacunki: Eurost.

Rzeczowa analiza faktów wskazuje w naszej opinii jednoznacznie, że nie sposób traktować reformy

emerytalnej, jako jedynego, a tym bardziej głównego, źródła problemów sektora finansów

publicznych w Polsce. Raczej zaniechania w reformowaniu SFP, a w szczególności sekularne

niezbilansowanie dochodów ze składek z wydatkami na świadczenia społeczne utrwalały

nierównowagę w SFP. I tak średnioroczne niezbilansowanie (w ujęciu ESA-95, definicji używanej w

UE) wyniosło 5,3% PKB, a po obcięciu składki do OFE w 2011 roku wyniosło 4,83% PKB. Szacujemy, że

w 2012 roku – dzięki podwyższeniu składki na świadczenia rentowe - osiągnęło około 4% (por. Tabelę

IV.1). Dla porównania średnioroczny deficyt SFP wyniósł w latach 1999-2011 4,67% PKB. Oznacza to,


Strona 12

że o ile w całym okresie pozostałe segmenty SFP generowały nadwyżkę, to w latach 2009-10 (czasie

wyjątkowej ekspansji fiskalnej) – deficyt. Inna miara: suma dotacji i transferów do instytucji

ubezpieczeń społecznych - także potwierdza to głębokie niezbilansowanie. Nawet nie uwzględniając

wydatków na emerytury „mundurowe” średnioroczne dofinansowanie z budżetu państwa wyniosło

5,18% PKB. W latach 2011-12 zmniejszyło się odpowiednio do 5,08 i 4,17% PKB, ale pomimo

podwyższenia składek na świadczenia rentowe i obniżenia składki do OFE w budżecie na 2013 rok

planuje się ponowne podwyższenie relacji do 4,68% PKB.

Tabela IV.2. Finansowanie instytucji ubezpieczeń społecznych przez budżet państwa w latach 1999-2013

Wyszczególnienie Miara 1999 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Dotacja do FUS mld zł 10,7 23,9 33,2 30,5 38,1 37,5 39,5 37,1% PKB 1,61 2,03 2,61 2,27 2,69 2,46 2,48 2,28

Dotacja do KRUS mld zł 12,9 14,7 14,9 15,7 14,9 15,1 15,6 15,9% PKB 1,94 1,25 1,17 1,17 1,05 0,99 0,97 0,97

Transfery do OFE mld zł 2,3 17,7 20,9 21,5 26,9 15,8 8,4 11,3% PKB 0,34 1,51 1,64 1,60 1,90 1,03 0,53 0,69

Pożyczka budżetowa i FRD mld zł 5,5 12,9 9,0 5,9 14,5

% PKB 0,41 0,91 0,59 0,37 0,89

Finansowanie ogółem mld zł 25,9 56,3 69,0 67,7 79,9 77,4 66,5 78,8

% PKB 3,89 4,79 5,41 5,04 5,64 5,08 4,17 4,83

Źródło: Ministerstwo Finansów.

Uwaga: Dane dla 2013roku pochodzą z Ustawy Budżetowej na 2013 rok i zapewne będę różniły się od

danych rzeczywistych.

Źródłem szybkiego narastania długu oraz permanentnego deficytu sektora finansów publicznych, są

przede wszystkim wieloletnie zaniechania lub decyzje, których skutki okazały się dla finansów

publicznych gorsze, niż pierwotnie zakładano. Dotyczy to kosztów z powszechnego systemu

emerytalnego oraz następstw radykalnego obniżenia składki rentowej. Gdyby wszystko miało iść tak,

jak w założeniach reformy z 1999 roku zakładano, to łączny dodatni skutek fiskalny w roku 2010,

kiedy decydowano o oktrojowaniu składki do OFE, sięgałby 30 mld PLN (ponad 2% ówczesnego PKB),

co pokryłoby z naddatkiem szacowane wówczas przez Ministerstwo Finansów na 1,6 proc. PKB koszty

„reformy emerytalnej”.


Strona 13

Z katalogu ważnych zaniechań wyjęto do dziś likwidację wcześniejszych emerytur (w perspektywie

2020 roku oszczędności rzędu 21 mld PLN rocznie w cenach stałych 2010) i wydłużenie wieku

emerytalnego. To ważne zmiany. Ale trzeba na nie patrzeć przez pryzmat dramatycznej sytuacji

całego systemu zabezpieczeń społecznych. W 2010 roku ten system jako całość miał niedobór rzędu

93 mld PLN. Składały się na to: deficyt FUS ok. 44 mld, plus koszt refundacji składki przekazywanej do

OFE (liczonej na czysto: 18,9 mld lub z kosztami refinansowania: 23 mld), łącznie nie mniej niż 63-67

mld; koszt finansowania emerytur mundurowych ok. 13 mld (z założenia jest to system

zaopatrzeniowy i finansowany z budżetu; deficyt KRUS (Funduszu Emerytalno-Rentowego) ok. 13 mld

PLN.

W latach 2011-12 niedobór nieznacznie się zmniejszył, osiągając około 80 mld PLN w 2012 roku.

Nasza prognoza na 2013 przewiduje ponowny wzrost niedoboru do około 91 mld PLN, na co składa

się deficyt FUS (50 mld), KRUS (16mld), OFE (11 mld) oraz wydatki na emerytury i renty dla służb

mundurowych (14 mld). Łączna wielkość niedoboru stanie się tym samym zbliżona do wyniku

osiągniętego w 2010 roku.

Permanentne niezbilansowanie SFP w Polsce ma charakter strukturalny. Składają się na to po stronie

wydatkowej: rosnące dotacje do FUS; stabilne na wysokim poziomie dla KRUS; rosnące nakłady na

świadczenia dla służb mundurowych.

System budżetowy cechuje się głęboką nieefektywnością. System podatkowy jest nie tylko

niewydajny, ale też nieracjonalny jako instrument polityki społecznej. Przykładowo stawki podatku

VAT są wciąż zróżnicowane, preferując zakupy żywności (co może być zrozumiałe). Ale dlaczego bilety

lotnicze, kolejowe, hotele objęte są wciąż preferencyjnymi stawkami? W systemie nie widać

preferencji dla opodatkowania konsumpcji kosztem mniejszego opodatkowania pracy.

Rzeczą godną odnotowania jest więcej niż proporcjonalna wrażliwość dochodów podatkowych na

cykl koniunkturalny. Dochody w fazie dekoniunktury potrafią spadać nominalnie nawet w przypadku

wzrostu nominalnego PKB.

Po stronie wydatkowej wciąż brak radykalnych reform. Trudno nam bowiem zaliczyć do takich

wprowadzoną w 2011 roku regułę wydatkową. Nadal dominuje uznaniowość. Wielkość wydatków

zdeterminowana jest siłą polityczną beneficjentów. Stąd w budżecie przeważają wydatki na cele

bieżące, a zaniedbuje się dziedziny prorozwojowe (R&D, elitarne szkolnictwo średnie i wyższe,

edukację zawodową). Infrastruktura rozwija się dzięki środkom unijnym i finansowemu wkładowi

państwa, który – zgodnie z polską metodologią liczenia długu – klasyfikowany jest poza budżetem.


Strona 14

V. System nadal niezbilansowany

Pod pretekstem wyeliminowania błędu systemowego rząd – jak wiemy – zdecydował o czasowym

obcięciu o 2/3 składki kierowanej do OFE. W uzasadnieniu wskazywano przy tym na ulgę, jaką

finansom publicznym da zmniejszenia o 200 mld PLN potrzeb pożyczkowych państwa.

Te szacunki bazują jednak na wielu założeniach. Wśród nich fundamentalne jest zaś takie, że

pierwszy filar po zmianach bilansuje się w długim okresie przy niskiej stopie zastąpienia. Tak jest w

teorii. W praktyce jednak obowiązujący aktualnie system indeksacji indywidualnych kont w ZUS

generuje istotne ryzyko niezbilansowania. Sprawę podniósł swego czasu na wewnętrznym forum

dyskusyjnym ekonomistów (tzw. „lista Gomułki”) Stefan Kawalec.

Polemizując z Bogusławem Grabowskim, który mylnie interpretował obowiązujące zasady indeksacji,

Kawalec przypominał: „Kwoty na istniejących kontach w ZUS indeksowane są corocznie o większą z

dwóch wartości: 1) wskaźnik inflacji 2) wskaźnik wzrostu przypisu składek emerytalnych

wpływających do ZUS (por. art. 25 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z

Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - z późniejszymi zmianami). Przy takim mechanizmie indeksacji, w

latach w których wzrost przypisu składek emerytalnych jest wolniejszy od inflacji (czyli następuje

realny spadek przypisu) waloryzacja kont emerytalnych wyprzedza wzrost przypisu składek

emerytalnych ZUS. Natomiast w żadnym roku waloryzacja kont emerytalnych nie pozostaje w tyle za

wzrostem przypisu składek ZUS.

Jeżeli w kilkudziesięcioletnim okresie wystąpi kilka lat recesji, w których tempo rocznej waloryzacji

kont emerytalnych będzie za każdym razem wyższe o kilka procent od tempa wzrostu przypisu składek

emerytalnych ZUS, to w tym okresie zagregowany wskaźnik indeksacji kont emerytalnych ZUS może

spokojnie wyprzedzić tempo wzrostu przypisu składek emerytalnych o 15-30%. Można bez trudności

przedstawić scenariusze, w których różnica ta będzie jeszcze większa, szczególnie w przypadku, gdy

negatywny trend demograficzny powodować będzie spadek liczby pracujących.

Warto przypomnieć, że oryginalnie, w rozwiązaniu przyjętym w 1999 roku, waloryzacja kont

emerytalnych powiązana była wyłącznie z tempem wzrostu przypisu składek emerytalnych ZUS.

Jednakże, gdy w roku 2002 nastąpił realny spadek tego przypisu o 2,3%, dodano w ustawie zapis, że

wskaźnik waloryzacji nie może być niższy niż wskaźnik inflacji. Dokonana wówczas zmiana pokazuje

jednocześnie ryzyko makroekonomiczne związane z łatwością manipulowania zapisami na kontach w

ZUS. Wartość tych kwot można zmieniać dyskrecjonalnymi pozornie „bezkosztowymi” decyzjami

politycznymi ze szkodą dla stabilności finansów publicznych. Z tego punktu widzenia kapitałowa cześć

systemu emerytalnego jest bezpieczniejsza.”

Koszt indeksacji w FUS, czyli wskaźnik inflacji powiększony o realny wzrost funduszu płac wyniósł w

ostatnich pięciu latach średnio 8,7%.

Ryzyko „polityczne” niezbilansowania I filara rośne dodatkowo na skutek ustanowienia specjalnie

waloryzowanego subkonta w ZUS, na które trafiać ma 5 proc. składki przekazywanej dotychczas do

OFE. System waloryzacji uśrednionym tempem wzrostu nominalnego PKB w okresach 5-letnich jest


Strona 15

nad wyraz rozrzutny. W przypadku indeksacji części składki OFE przeniesionej do podsystemu

repartycyjnego, opartej na średniej nominalnej stopie wzrostu PKB z ostatnich pięciu lat, jej wartość

w latach 2011 i 2012 wyniosła odpowiednio: 7,56% i 7,65% p.a.

Precyzyjne oszacowanie kosztu waloryzacji tych subkont w przyszłości nie jest naturalnie możliwe.

Jednak prawdopodobieństwo, że czy przewyższą one tempo przypisu składki jest duże.

Doświadczenia z „normalnymi” indywidualnymi kontami w ZUS pozwalają postawić tezę, że pierwszy

przypadek realnego spadku przypisu składki spotka się ze zdecydowaną reakcją zatroskanych

polityków. Dochodzi do tego element dziedziczenia, którego nie ma przecież w standardowym I

filarze, a który oznaczać musi w każdych warunkach wzrost nierównowagi (brak strumienia przyszłych

należności równoważących bieżące zobowiązania).

Po pierwszej fali zmian w OFE implementowano więc do systemu dodatkowy element

nieprzewidywalności i nierównowagi.

Kwestię obu tych czynników ryzyka niezbilansowania I filara, głęboko sprzecznych z założeniami

reformy emerytalnej przedstawiciele rządu zbywają stwierdzeniami że „zmiana zasad waloryzacji

wymaga zmiany ustawowej”, a „ryzyko niezbilansowania subkonta w ZUS jest minimalizowane przez

uśrednianie 5-letniej bazy tempa wzrostu nominalnego PKB”. Gdzie w takim razie jest ten projekt

zmiany zasad indeksacji indywidualnych kont w ZUS? Gdzie bariery przed wejściem ZUS-owskiego

subkonta na tę samą ścieżkę niezbilansowania, co konta standardowego?

VI. Aktywa OFE

2 filar systemu emerytalnego wspomagał raczkujący pod koniec lat 90-tych rynek kapitałowy w

Polsce. Zarazem, za sprawą zbyt restrykcyjnego gorsetu regulacyjnego i zarazem niefrasobliwości

regulatora, był mniej efektywny niż mógłby być gdyby wcześniej zmuszono OFE do redukcji kosztów i

umożliwiono bardziej elastyczną politykę inwestycyjną. OFE były i są instytucjami umożliwiającymi

finansowanie długookresowych projektów.

W 15 spółkach giełdowych fundusze posiadają dziś około 40% akcji. W 39 spółkach ich udział

przekracza 30%. W kolejnych zaś 220 udział inwestycji OFE przekracza 5% kapitału. Ogółem,

członkowie OFE są współwłaścicielami 307 spółek notowanych na GPW, w tym 273 spośród 438

spółek notowanych na głównym parkiecie GPW.

W końcu 2012 r. fundusze posiadały zainwestowane 112 mld złotych w akcje spółek giełdowych i

obligacje BGK przeznaczone na budowę autostrad. Z tej kwoty 94,6 mld zł fundusze ulokowały w

akcje. W tym samym czasie ekspozycja funduszy inwestycyjnych na GPW sięgała 33 mld zł. OFE są

największym polskim, instytucjonalnym inwestorem giełdowym.

W styczniu 2013 r. OFE posiadały inwestycje w wysokości 95,7 mld zł przy kapitalizacji spółek

krajowych wynoszącej 761,5 mld zł i tzw. free float wynoszącym blisko 350 mld zł.


Strona 16

Polityka lokacyjna OFE stabilizuje rynek FI. Udział OFE w finansowaniu zadłużenia krajowego Skarbu

Państwa na koniec września 2012 roku wyniósł 21,1%. Przy blisko 30 proc. udziale w strukturze rynku

długu nierezydentów OFE są jedynym liczącym się niebankowym inwestorem instytucjonalnym na

rynku FI. Bez OFE ekspozycja na ryzyko zewnętrzne na rynku długu musiałaby zbliżać się do bardzo

niestabilnej struktury węgierskiej (blisko 80 proc.).

Tabela VI.1. Aktywa OFE w latach 2001-2012

Wyszczególnienie 2001 2008 2009 2010 2011 2012

Obligacje 12389 103786 119230 129984 141405 151915

Akcje spółek notowanych na 5313 29636 54306 80249 69681 94628

regulowanym rynku giełdowymDepozyty bankowe i bankowe 549 3047 3849 8055 12624 22066

papiery wartościoweBony skarbowe 492 592 456 1696 1001 365

Akcje NFI 71 239 326 419 252 475

Inne lokaty 2 905 873 1058 1241 1993

Razem portfel inwestycyjny 18815 138206 179040 221462 226204 271442

Źródło: Komisja Nadzoru Finansowego.

W latach 1999-2012 OFE skumulowały 270 mld zł aktywów, czyli 16,9% PKB z roku 2012

VII. Wpływ OFE na gospodarkę Polski w latach 1999-2013

VII.1. Gospodarka Polski w latach 1999-2013

Polska gospodarka w latach 1999-2012, wg oficjalnych szacunków, nie zaznała recesji. Były jednakże

kwartały spadku PKB kw/kw (IV kw. 96, IV kw. 98, II kw. 00, II i IV kw. 01, IV kw. 08). Wzrost

gospodarczy miał miejsce pomimo stosunkowo niskiej skłonności do oszczędzania (jednej z

najniższych w UE).


Strona 17

Niski poziom oszczędności krajowych korespondował ze stosunkowo sporym importem oszczędności

zagranicznych, początkowo głównie w formie inwestycji bezpośrednich (FDI), a ostatnio przeważnie

w formie inwestycji portfelowych.

Polska osiągnęła spory sukces gospodarczy, częściowo odrabiając dystans dzielący nas od wyżej

rozwiniętych gospodarek Zachodniej Europy.

Potwierdzają to dane zawarte w poniższych tabelach, z ich rozwiniętymi wersjami umieszczonymi w

Załączniku C.

Tabela VII.1. Produkt krajowy brutto w latach 1999-2012 na 1 mieszkańca

Wyszczególnienie 1999 2005 2009 2010 2011 2012

w mld zł 665,7 983,3 1344,5 1416,6 1528,1 1595,3

PKB

na 1 mieszkańca

w tys. Euro

PKB 4,077 6,347 8,072 9,207 9,626 9,893

PPS 8,567 11,436 14,105 15,299 16,240 16,980

na 1 mieszkańca

w % średniej EU

PKB 22,87 28,20 34,34 37,63 38,30 38,67

PPS 48,05 50,81 60,01 62,53 64,61 66,38

w % średniej Niemiec

PKB 16,73 23,53 27,83 30,15 30,36 30,65

PPS 39,63 43,90 52,28 52,74 53,56 54,41

Źródło: Eurostat.

Uwaga: PPS – purchasing power standard – miara PKB według siły nabywczej .

Zamieszczone w Tabeli VII.1 dane historyczne potwierdzają stopniową realną konwergencję

pomiędzy gospodarkami Polski i Unii Europejskiej. Zarówno dane mierzone średniorocznym kursem

względem euro, jak i parytetem siły nabywczej (PPS) wskazują na stopniowe zmniejszanie różnic w

rozwoju gospodarczym pomiędzy Polską a UE. O ile w 1999 roku PKB na 1 mieszkańca w strefie euro

stanowił 22,8 % średniej unijnej, to w 2012 roku osiągnął już 38,67 %. Jeszcze dobitniej zmniejszenie

różnic podkreśla wskaźnik PPS na 1 mieszkańca, który pomiędzy 1999 a 2012 rokiem zwiększył się z

48,05 do 68,38 %. Potwierdza to również zmniejszenie różnic w rozwoju gospodarczym pomiędzy

Polską a Niemcami; PPS zwiększył się tu odpowiednio z 39,6 do 54,4 %.


Strona 18

W Tabeli VII.2 pokazano elementy rachunków narodowych w cenach stałych z 2005 roku (przyjmując

jako punkt startowy rok 1999) oraz ich roczne tempo wzrostu)

Tabela VII.2. Produkt krajowy brutto w latach 1999-2012

Wyszczególnienie Miara 1999 2005 2009 2010 2011 2012

PKB mld zł 665,7 983,3 1344,5 1416,6 1523,2 1595,9

99+100 100,00 121,36 147,08 152,77 159,38 162,64

%r/r 4,54 3,62 1,63 3,87 4,32 2,04

Wartość dodana 99=100 100,00 120,14 145,40 150,85 157,26 160,25

%r/r 4,28 3,27 1,83 3,75 4,25 1,90

Popyt krajowy 99=100 100,00 114,93 140,05 146,46 151,43 151,58

%r/r 5,24 2,46 -1,07 4,57 3,39 0,10

Spożycie ogółem 99=100 100,00 119,34 142,29 147,08 149,34 149,92

%r/r 5,02 2,72 2,05 3,36 1,54 0,39

Akumulacja 99=100 100,00 100,34 133,22 145,62 160,88 159,33

%r/r 5,96 1,42 -11,51 9,31 10,48 -0,96

Nakłady na 99=100 100,00 98,38 143,87 143,27 156,13 157,10

środki trwałe %r/r 6,63 6,47 -1,23 -0,42 8,98 0,62

Eksport 99=100 100,00 187,16 233,57 261,81 282,01 288,79

%r/r -2,51 7,96 -6,81 12,09 7,72 2,40

Import 99=100 100,00 149,52 188,66 214,84 226,58 222,37

%r/r 1,04 4,74 -12,43 13,88 5,46 -1,86

Źródło: Szacunki: Eurost.

Podsumowując: PKB w okresie 1999-2012 wzrósł o 62,4 %, ale popyt krajowy rósł już wolniej bo o

51,5 %. Spożycie ogółem powiększyło się o 49,9 %, a nakłady na środki trwałe o 57,1 %. Wejście do

UE oraz zwiększenie konkurencyjności polskiej gospodarki odzwierciedla bardzo szybki wzrost

eksportu o 189,7 %.


Strona 19

Wpływ OFE na gospodarkę Polski należy rozpatrywać w krótkim okresie (kiedy nie zmieniają się

relacje zasobów kapitału, pracy oraz „technologii”), średnim okresie (kiedy zmieniają się relacje

zasobów kapitału i pracy, a nie zmieniają się zasoby „technologii”) oraz długim okresie (kiedy

zmieniają się zasoby wszystkich czynników wzrostu).

W krótkim okresie poprzez generowanie oszczędności (i tym samym kapitału) OFE istotnie

wspomagały finansowanie inwestycji krajowych. W latach 1999-2012 przeciętnie rocznie relacja

oszczędności generowanych w OFE (mierzonych przyrostem aktywów netto) do PKB wyniosła 1,66 %.

Dokładniejsze dane zawiera Tabela VII.3. Nawet jeśli od przyrostu aktywów odejmie się składki

(średniorocznie 1,23%), które według MF są rodzajem dotacji, to i tak efekt netto jest dodatni. OFE

generują dodatkowe oszczędności.

Tabela VII.3. Struktura oszczędności krajowych oraz akumulacja brutto

Wyszczególnienie 1999 2007 2008 2009 2010 2011 2012

wg GUS

Ogółem x 18,4 18,3 17,3 17,2 x x Sektir

Przedsiębiorstw x 9,1 10,7 12,7 14,0 x x Gospodarstw domowych x 4,5 1,3 5,7 5,0 x x

Finansów Publicznych x 2,5 1,3 -1,8 -2,8 x x Instytucjoi finansowych x 2,1 4,7 0,3 0,6 x x

Pozostałe x 0,2 0,2 0,4 0,4 x x

wg Eurostatu

Ogółem 20,17 19,35 19,13 17,25 16,70 17,37 17,52

OFE 0,31 1,97 -0,15 2,88 2,91 0,22 2,82

Akumulacja brutto 25,26 24,45 23,90 20,35 21,00 22,06 20,66

Import oszczędności 5,09 5,09 4,77 3,10 4,29 4,69 3,14

Źródło: Szacunki: Eurost i GUS.


Strona 20

VII.2. Symulacja skutków makroekonomicznych niewprowadzenia

OFE

W niniejszym opracowaniu zastosowano tradycyjne podejście do badania wpływu OFE na

podstawowe agregaty makroekonomiczne. Po pierwsze, stworzono bazę danych statystycznych (jej

zasadnicze elementy zawiera Załącznik C). Po drugie, skonstruowano model makroekonomiczny dla

gospodarki Polski (jego opis zawiera Załącznik B). Po trzecie, sformułowano założenia dla zmiennych

egzogenicznych modelu. Po czwarte, przeprowadzono szereg eksperymentów symulacyjnych, na

bazie których opracowano najbardziej prawdopodobny scenariusz rozwoju gospodarki Polski w

latach 1999-2012.

Ostateczne, sumaryczne wyniki symulacji przedstawiono w Tabeli VII.4 i jej rozwinięciu w Załączniku

C.

Najważniejsze wnioski z symulacji przedstawiono w poniższych punktach:

1. Niewprowadzenie OFE można potraktować jako stały destymulator. W efekcie w 2012 roku

nominalny PKB mógłby być o 6,99 % mniejszy niż historycznie osiągnięty.

2. Niższe mogłoby być realne tempo wzrostu PKB; dla przykładu w 2012 roku o 0,7 %.

3. Niższa dynamika wzrostu gospodarczego mogłaby zwiększyć bezrobocie. I tak w roku 2012

stopa bezrobocia według BAEL mogłaby być wyższa o 2,21 pkt. proc.

4. Nominalny popyt krajowy mógłby być mniejszy o 7,64 %.

5. Mniejsza dynamika popytu krajowego niż PKB mogłaby poprawić nierównowagę

zewnętrzna. Zarówno eksport netto jak i C/A (rachunek bieżący w bilansie płatniczym)

mogłyby być większe niż historyczne odpowiedniki. W 2012 roku eksport netto mógłby

osiągnąć 14,8 mld PLN (historycznie 5 mld PLN), a C/A odpowiednio -46,6 mld PLN

(historycznie 56,4 mld PLN).

6. Eliminacja transferów do OFE spowodowałaby poprawę relacji w sektorze finansów

publicznych: mniejszy byłby deficyt oraz dług publiczny. Jednak nadal deficyt w okresie

kryzysu finansowego (2009-12) przekraczałby i to znacznie 3 % PKB, a relacja długu

publicznego w latach 2011-12 mogłaby przekroczyć 50 %.

7. Słaba skłonność do oszczędzania nie pozwoliłaby na istotne zmniejszenie długu

zagranicznego. Mniejszy PKB doprowadziłoby do istotnego wzrostu relacji długu do PKB

nawet o blisko 6,6 pkt proc..


Strona 21

Tabela VII.4. Wyniki symulacji

Wyszczególnienie Miara Źródło 1999 2005 2010 2011 2012

GDP mld zł RZ 665,7 983,3 1416,6 1528,1 1595,3

ceny bieżące mld zł SYM 665,0 950,2 1326,0 1431,9 1483,7

% ODCH -0,10 -3,37 -6,39 -6,30 -6,99

GDP % r/r RZ 4,52 3,62 3,87 4,52 1,86

ceny średnie roku % r/r SYM 4,42 2,71 2,84 4,63 1,11

poprzedniego % RZ-SYM -0,11 -0,91 -1,04 0,11 -0,76

Bezrobotni mln RZ 13,227 17,615 9,369 9,496 10,087

wg BAEL mln SYM 2,305 3,170 1,987 1,986 2,133

% ODCH -82,58 -82,00 -78,79 -79,09 -78,86

Stopa % RZ 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

bezrobocia % SYM 13,25 18,50 11,28 11,50 12,30

wg BAEL % RZ-SYM 13,25 18,50 11,28 11,50 12,30

Popyt krajowy mld zł RZ 705,0 990,6 1433,7 1545,7 1590,3

ceny bieżące mld zł SYM 704,0 952,6 1334,0 1450,2 1468,9

% ODCH -0,14 -3,84 -6,95 -6,18 -7,64

Eksport netto mld zł RZ -39,4 -7,3 -17,1 -17,6 5,0

ceny bieżące mld zł SYM -39,1 -2,4 -8,0 -18,3 14,8

% ODCH -0,77 -66,85 -53,27 4,12 198,06

CA mld zł RZ -49,5 -23,5 -72,3 -74,5 -56,4

ceny bieżące mld zł SYM -49,2 -18,6 -63,2 -75,2 -46,6

% ODCH 0,3 4,9 9,1 -0,7 9,8

CA %PKB RZ -7,44 -2,39 -5,11 -4,88 -3,54

%PKB SYM -7,40 -1,96 -4,77 -5,25 -3,14

% RZ-SYM 0,04 0,43 0,34 -0,38 0,40

Źródło: Obliczenia własne


Strona 22

Tabela VII.4. Wyniki symulacji (dok.)

Wyszczególnienie Miara Źródło 1999 2005 2009 2010 2011 2012

Dochody SFP mld zł RZ 269,0 387,1 500,2 532,2 587,0 612,3

mld zł SYM 271,1 393,0 504,2 537,1 579,9 593,3

% ODCH 0,79 1,52 0,79 0,93 -1,22 -3,10

Wydatki SFP mld zł RZ 284,4 427,1 599,8 643,5 663,2 675,0

mld zł SYM 284,2 424,0 587,8 628,8 645,8 650,3

% ODCH -0,06 -0,73 -2,01 -2,28 -2,61 -3,65

Deficyt SFP %PKB RZ -2,32 -4,07 -7,41 -7,86 -4,98 -3,93

%PKB SYM -1,97 -3,26 -6,58 -6,91 -4,61 -3,85

% RZ-SYM 0,34 0,81 0,83 0,94 0,38 0,08

Dług SFP mld zł RZ 263,4 463,0 684,1 776,8 859,1 883,8

mld zł SYM 261,1 409,5 580,6 653,7 725,7 744,8

% ODCH -0,88 -11,55 -15,13 -15,85 -15,52 -15,73

Dług SFP %PKB RZ 39,57 47,09 50,88 54,84 56,22 55,40

%PKB SYM 39,26 43,10 45,67 49,29 50,68 50,20

% RZ-SYM -0,31 -3,99 -5,21 -5,54 -5,53 -5,20

Dług zagraniczny mld zł RZ 271,5 433,3 798,6 940,0 1095,7 1128,8

mld zł SYM 271,2 428,5 787,9 930,9 1096,5 1118,9

% ODCH -0,11 -1,12 -1,35 -0,97 0,07 -0,87

Dług zagraniczny %PKB RZ 40,78 44,07 59,40 66,36 71,70 70,76

%PKB SYM 40,78 45,09 61,98 70,20 76,57 75,41

% RZ-SYM -0,01 2,32 4,34 5,79 6,79 6,58


VIII. Wpływ OFE na gospodarkę Polski w latach 2013-2030

VIII.1. Założenia scenariusza bazowego


Strona 23

Założenia dotyczące otoczenia zewnętrznego

Otoczenie zewnętrzne polskiej gospodarki stanowią gospodarki krajów, największych partnerów

Polski w wymianie handlowej i/lub relacjach finansowych. Koniunktura gospodarcza w tych krajach

wraz z dalszym otwieraniem się polskiej gospodarki stanowić będzie coraz istotniejszy czynnik

wpływający na jej rozwój. Dlatego też budowę scenariusza bazowego przyszłego rozwoju

gospodarczego Polski należy rozpocząć od analizy obecnej i przyszłej koniunktury gospodarczej

świata i jego najważniejszych regionów.

Podstawowym uwarunkowaniem jest trwający od 2008 roku światowy kryzys finansowy. Początkowo

doprowadził on do załamania handlu światowego (wolumeny zmniejszyły się odpowiednio o 16 % w

porównaniu z maksymalnymi obrotami sprzed kryzysu), recesji w krajach OECD (PKB do tej pory nie

osiągnął poziomu przedkryzysowego), znacznego wzrostu deficytu sektora finansów publicznych

(SFP). Znacznie lepiej przetrwały kryzys kraje o słabiej rozwiniętych systemach finansowych (EM).

Po 2009 roku kryzys finansowy przekształcił się w kryzys zadłużeniowy w wysoko rozwiniętych

gospodarczo krajach. W UE doprowadził do ponownych problemów w europejskim systemie

bankowym i w konsekwencji do osłabienia aktywności gospodarczej. W kolejnych latach trudno

spodziewać się powrotu na ścieżkę szybszego wzrostu gospodarczego. Dopiero rozwiązanie problemu

zadłużeniowego krajów strefy Euro i uporządkowanie systemu finansowego może pozwolić na

ponowne ożywienie gospodarek UE.

Kryzys europejski wpłynie również na osłabienie dynamiki wzrostu w USA i Japonii. Przy czym jego

skutki będą znacznie mniej odczuwalne niż w UE. Również największe kraje wchodzące w skład

segmentu EM (Chiny, Indie, Brazylia i Rosja) mogą odczuć negatywne skutki kryzysu w UE. Jedynie

polityka pobudzająca wzrost gospodarczy, poprzez stymulowanie popytu wewnętrznego, może

zrekompensować spadek popytu ze strony krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo (podobnie jak w

latach 2008-09).

W latach 2013-14 inflacja w krajach OECD będzie niższa niż w 2011 roku, głownie w wyniku

osłabienia aktywności gospodarczej oraz niższych cen surowców. Zagrożeniem dla inflacji w kolejnych

latach może być możliwe kontynuowanie ekspansywnej polityki budżetowej w USA, Wlk. Brytanii i

strefie Euro. W latach 2013-14 przewiduje się utrzymanie podobnej jak w roku 2012 polityki

pieniężnej w EMU i największych krajach EM. Zakładamy też utrzymanie obecnego poziomu stóp

procentowych (czyli 0-1%) w strefie Euro, USA i Japonii.

Założenia dotyczące przyszłości światowej gospodarki opracowano w dwóch etapach:

W pierwszym, wyjściowym, etapie oparto się o konsens prognoz dla najważniejszych partnerów

gospodarczych Polski oraz dla całej gospodarki światowej. Wykorzystano w tym przypadku ostatnie,

dostępne prognozy KE (Komisji Europejskiej), MFW, OECD oraz globalnych banków komercyjnych.

W drugim etapie założono podobną długość cyklu koniunkturalnego w gospodarce światowej i jej

najważniejszych dla Polski regionach. Dodatkowo przyjęto, że do 2030 roku nie będzie rewolucyjnych

zmian technologicznych (porównywalnych do wprowadzenia i wykorzystania internetu w latach


Strona 24

1991-2010). Następnie wykorzystano model gospodarki światowej Fair’a i Parke’a*) do otrzymania

długookresowych prognoz: wzrostu gospodarczego, popytu na towary importowane oraz cen.

Podstawowym wnioskiem wynikającym z tej dwuetapowej procedury jest możliwe stopniowe

obniżanie przyszłego światowego tempa wzrostu gospodarczego. Ponadto, założenia przedstawione

poniżej dotyczą przede wszystkim zmian w strukturze globalnych agregatów makroekonomicznych.

Gospodarka światowa w latach 2011-20 rozwijać się będzie wyraźnie wolniej niż w poprzednich

dwóch dekadach. W latach 2021-30 można oczekiwać niewielkiego przyspieszenia tempa wzrostu

PKB, głównie w krajach wysoko rozwiniętych, a w kolejnym pięcioleciu ponownego spowolnienia

gospodarczego.

Polityka gospodarcza w krajach OECD zmierzać będzie do ograniczenia relacji zadłużenia SFP do PKB;

najbardziej prawdopodobny scenariusz to zmniejszanie deficytu SFP, nie prowadzące jednak do

radykalnego zmniejszenia popytu finalnego. Zwiększaniu restrykcyjności polityki fiskalnej towarzyszyć

może utrzymywanie niskich podstawowych stóp procentowych (realnie ujemnych), a następnie

zezwolenie na krótki okres wzrostu inflacji (co obniży realny poziom zadłużenia SFP), po czym

podwyższenie stóp procentowych, początkowo powyżej wielkości sekularnych (długookresowych

średnich), obniżając je potem do średniej wieloletniej.

Tak prowadzona polityka, jeśli nie wystąpią niepożądane zakłócenia, ma szansę doprowadzić do

zrównoważenia gospodarek OECD kosztem znacznie wolniejszego wzrostu gospodarczego.

Potwierdzają to wyliczone na podstawie modelu Fair’a i Parke’a oraz analiz OECD prognozy

najważniejszych agregatów makroekonomicznych:

OECD średnioroczne tempo wzrostu w latach 2012-20

PKB 1,8%

Import – wolumen 3,2%

Deflator PKB 1,7%

źródło: obliczenia na podstawie modelu Fair’a and Parke’a

Zakłada się, że do 2020 roku podstawowe problemy związane z niewypłacalnością zostaną

rozwiązane, a w następnej dekadzie można oczekiwać przyspieszenia wzrostu gospodarczego:

OECD średnioroczne tempo wzrostu w latach 2021-30

PKB 2,2%

*)

Fairmodel.econ.yale.edu


Strona 25

Import – wolumen 4,1%

Deflator PKB 2,1%

źródło: obliczenia na podstawie modelu Fair’a and Parke’a

Wolniejsze tempo wzrostu w latach 2012-20 oznacza zmniejszenie dynamiki obrotów handlu

światowego, szczególnie w krajach OECD. Relatywnie wolniej rosnąć będzie import w krajach UE. W

następnej dekadzie oczekiwać można zwiększenia dynamiki importu.

Po kryzysie finansowym można spodziewać się zmniejszenia zagranicznych inwestycji bezpośrednich

(FDI) i zwiększenia przepływów kapitału portfelowego. Zwiększenie dynamiki FDI będzie możliwe po

2020 roku.

Założenia dotyczące polityki gospodarczej w Polsce

Podstawowe założenia dotyczące polityki gospodarczej w Polsce obejmują następujące punkty:

(i) Polska przystąpi do Unii Monetarnej po 2020 roku;

(ii) Niekorzystny dla otoczenia makroekonomicznego Polski będzie punkt startowy prognozy.

„Stare” kraje UE osiągną poziom PKB z 2008 roku dopiero w latach 2013-14. Mniejsza niż w

latach 2005-08 będzie dynamika popytu na import, co może wyraźnie zmniejszyć dynamikę

popytu na polskie towary. Podobną tendencję przewidujemy dla eksportu do „nowych”

krajów UE oraz do Rosji i na Ukrainę.

W poniższych punktach wyjaśniono niektóre założenia prognozy na lata 2013-30:

(i) Podstawowym celem średniookresowej polityki gospodarczej Polski będzie utrzymanie wzrostu

gospodarczego, zwiększenie aktywności zawodowej oraz zmniejszenie bezrobocia;

(ii) Krótkookresowa polityka gospodarcza zmierzać będzie do minimalizacji inflacji, ujemnego

salda na rachunku bieżącym oraz deficytu skonsolidowanego budżetu. Scenariusz bazowy

wykorzystuje trzy założenia polityki gospodarczej:

(1) Do przyjęcia przez Polskę Euro NBP będzie utrzymywał bardziej restrykcyjną

politykę pieniężną niż Europejski Bank Centralny i banki centralne w krajach

ościennych;

(2) Polityka budżetowa zmierzać będzie do ograniczania deficytu skonsolidowanego

budżetu, a zwłaszcza deficytu centralnego budżetu. Mało prawdopodobne jest

szybkie wypełnienie zobowiązań wobec Komisji Europejskiej (chodzi m.in. o

zmniejszenie deficytu całego sektora finansów publicznych do 1% PKB, a także

wypełnienie kryteriów z Maastricht, niezbędnych do przyjęcia euro). Spełnienie

tych warunków będzie trwale możliwe dopiero w drugiej połowie obecnej

dekady;


Strona 26

(3) Nie przewiduje się zmiany reżimu kursowego do 2020 roku. Nadal obowiązywać

będzie kurs płynny, chociaż dopuszczamy możliwość interwencji zarówno ze

strony NBP, jak i Ministerstwa Finansów. Od 2021 r. zakłada się usztywnienie

kursu i następnie wejście do strefy euro.

(iii) Od 2013 roku składki na oba filary będą zgodne z ostatnio obowiązującymi ustawami

regulującymi zasady funkcjonowania systemu emerytalnego;

(iv) Od roku 2013 elastyczność importowa względem popytu krajowego może być podobna jak w

latach 2004-08;

(v) Zakłada się kontynuowanie „dużej prywatyzacji” (sprzedaż aktywów państwowych) do 2020

roku. W następnej dekadzie nie zakładamy wpływów z prywatyzacji;

(vi) Zasoby pracy (mierzonej liczbą osób w wieku produkcyjnym) będą do 2030 r. zmniejszały się z

powodów demograficznych;

(vii) Wzrośnie liczba rencistów i emerytów (w latach 2013-20 o 1 % średniorocznie, a w latach

2021-30 już o 1,5 %);

(viii) Utrzymana zostanie indeksacja cenowa podstawowych świadczeń społecznych;

(ix) W latach 2013-30 utrzymane będą aktualne stawki dla podatku dochodowego od osób

fizycznych i prawnych. Zakłada się coroczne zwiększenie stawek akcyzy na paliwa i alkohol oraz

ograniczenie liczby towarów objętych preferencyjną stawką VAT;

(x) Zatrudnienie w całej sferze budżetowej będzie stabilne. Zakładamy spadek zatrudnienia w

edukacji i szeroko rozumianej administracji oraz wzrost w ochronie zdrowia.

VIII.2. Scenariusz bazowy: omówienie wyników symulacji

Ostateczne, sumaryczne wyniki symulacji przedstawiono w Tabelach w Załączniku C wraz z

poprzedzającymi je danymi historycznymi.

Produkt krajowy brutto

Najbardziej ogólny wniosek jaki można sformułować na podstawie rezultatów symulacji: polska

gospodarka będzie rosła mniej dynamicznie niż w pierwszych latach transformacji gospodarczej.

Niemniej jednak tempo wzrostu gospodarczego będzie wyższe niż przeciętne w UE, pozwalając na

stopniowe doganianie bardziej rozwiniętej Zachodniej Europy.


Strona 27

Potwierdzeniem tego ogólnego wniosku mogą być przedstawione w Tabeli Prog.1 (załącznik C)

historyczne i prognozowane miary produktu krajowego brutto (PKB) na 1 mieszkańca Polski.

Dostępne dane historyczne potwierdzają stopniową realną konwergencję pomiędzy gospodarkami

Polski i Unii Europejskiej. Zarówno dane mierzone średniorocznym kursem względem euro, jak i

parytetem siły nabywczej (PPS) pokazują stopniowe zmniejszanie odpowiednich rozpiętości. O ile w

2010 roku PKB na 1 mieszkańca stanowił 37,6 % średniej unijnej, to w 2030 roku według scenariusza

bazowego może wzrosnąć do ponad 63 %. W przypadku PPS na 1 mieszkańca, wartości wskaźnika

mogą się odpowiednio zwiększyć z 62,5 % w 2010, do ponad 77 % w 2030 roku.

W 2030 roku wartość PKB Polski może przekroczyć 4000 mld PLN (dla porównania według ostatnich

szacunków w 2012 roku wartość ta wyniosła 1595 mld PLN). W kolejnych czterech tabelach Prog. 2-5

Załącznik C) zaprezentowano wartość nominalnego i realnego PKB (w cenach bieżących – cenach

danego roku i cenach stałych z 2010 r.) oraz wartości dodanej w najważniejszych sekcjach polskiej

gospodarki, strukturę nominalnego PKB według najważniejszych sekcji gospodarki narodowej oraz

średnie tempo wzrostu tych agregatów w okresach 5-letnich.

Scenariusz bazowy przewiduje niewielkie zmiany w strukturze polskiego PKB do 2030 roku. Podobnie

jak w latach 2000-10 największy i rosnący udział w wytwarzaniu PKB będą miały usługi rynkowe. Do

pewnego stopnia kosztem zmniejszającego się udziału usług nierynkowych. Przewiduje się także

wzrost udziału przemysłu i spadek udziału budownictwa i rolnictwa. Zmiany te jednak mogą być

niewielkie i raczej będą utrwalały obecnie obserwowane tendencje zmian strukturalnych, zgodne z

tendencjami w gospodarce światowej i europejskiej.

Przewiduje się, iż wartość PKB w średniorocznych cenach roku 2010 wzrośnie z 1417 mld PLN w 2010

roku do prawie 2500 mld PLN w 2030 roku. Oczekuje się, że najwolniej wzrastać będzie wartość

dodana w rolnictwie i usługach nierynkowych, a najszybciej w przemyśle. Niższa od historycznej

dynamika wartości dodanej w usługach nierynkowych to skutek spodziewanych zmian

strukturalnych, polegających na prywatyzacji i urynkawianiu usług, które do tej pory były domeną

sektora publicznego.

Spodziewany wzrost wartości dodanej w przemyśle, to przede wszystkim jeden z elementów realnej

konwergencji i oczekiwanego dalszego wzrostu wymiany i kooperacji z przemysłami krajów

sąsiednich, zwłaszcza Niemiec.

Analiza dynamiki wzrostu wartości dodanej w podstawowych sekcjach gospodarki narodowej

wskazuje na, z jednej strony, spowolnienie tempa wzrostu w porównaniu z okresem historycznym,

z drugiej – na cykliczne spowalnianie i przyspieszanie tempa wzrostu w kolejnych pięcioletnich

okresach.

Scenariusz bazowy przewiduje ponad 20 lat relatywnie niskiej inflacji. Mierzona najbardziej ogólnym

wskaźnikiem – deflatorem PKB – może rosnąć w podobnym tempie jak w dekadzie 2001-10, czyli

ponad 2 % średniorocznie.

Niniejsza prognoza wzrostu PKB dla lat 2011-15 jest bardziej pesymistyczna niż oficjalna prognoza

Ministerstwa Finansów, mówiąca o średnim tempie wzrostu około 4 % rocznie. Dla lat 2016-20 obie


Strona 28

prognozy mają podobne tempo wzrostu (ponad 3 %), dla następnej dekady prognozy są dość zbliżone

(prognoza Ministerstwa dla lat 2021-25 wynosi 3 %, a dla lat 2026-30 2,9 %).

Rynek pracy

Procesy demograficzne od kilkunastu lat wskazują na stopniowe obniżanie przyrostu naturalnego, a

w prognozowanym okresie nawet na jego spadek. W okresie od 2010 do 2030 roku można oczekiwać

spadku liczby mieszkańców w Polsce odpowiednio z 38,5 mln do 38,2 mln. Liczba rezydujących

mieszkańców (bez tymczasowych emigrantów i imigrantów) może być znacznie mniejsza. O ile w

2010 roku sięgała ona 37,3 mln osób, to w 2030 roku może się ona zmniejszyć do 36 mln osób.

Prognoza przedstawiona w tym opracowaniu i tak jest bardziej optymistyczna niż ostatnia prognoza

GUS. Należy jednak podkreślić, że ani nasza, ani oficjalna prognoza nie uwzględniają rzeczywistej

emigracji z Polski. Można oczekiwać, że liczba rezydentów może być nawet o ponad 3 mln mniejsza

od liczby mieszkańców. Oznacza to z kolei, że prognozowane wartości PKB i PPS mogą być

odpowiednio korzystniejsze dla Polski.

Do 2030 roku można oczekiwać wyraźnego pogorszenia struktury demograficznej. Zmniejszy się

udział mieszkańców do 18 roku życia i zwiększy się udział ludności w wieku emerytalnym. Ogólna

liczba pracujących w pierwszej połowie prognozowanego okresu może być stabilna, głównie w

wyniku słabszego wzrostu gospodarczego.

Pod koniec prognozowanego okresu spodziewać się można niewielkiego spadku zatrudnienia,

spowodowanego oczekiwanym osłabieniem wzrostu gospodarczego. Fluktuacje gospodarcze mogą

mieć również wpływ na liczbę bezrobotnych. Po początkowym wzroście do 1,9 mln 2015 roku i

stabilizacji na tym poziomie do 2020 roku, pod koniec prognozowanego okresu można spodziewać się

wyraźnego zmniejszenia liczby osób pozostających bez pracy (do 1,3 mln osób). Można też oczekiwać

zmniejszenia stopy bezrobocia do 7,7 % w 2030 roku (raczej nie uda się osiągnąć rekordowo niskiej

stopy bezrobocia z 2008 roku, kiedy sięgała ona 6,7 %).

Popyt finalny

W kolejnych Tabelach Prog.7-10 przedstawiono najważniejsze agregaty popytu finalnego: spożycie,

akumulację oraz eksport i import w cenach bieżących, stałych oraz średnioroczne ich tempa wzrostu.

Założona w scenariuszu bazowym restrykcyjna polityka budżetowa, a w szczególności zmniejszenie

nakładów inwestycyjnych w SFP może w latach 2011-15 doprowadzić do znacznie wolniejszej

dynamiki popytu krajowego niż PKB. W kolejnych okresach oczekujemy w miarę zrównoważonego z

dynamiką popytu krajowego wzrostu gospodarczego.

W latach 2011-15, w rezultacie restrykcyjnej polityki gospodarczej oraz turbulencji w otoczeniu

polskiej gospodarki, spożycie gospodarstw domowych może rosnąć wolniej niż w poprzedniej

dekadzie. W kolejnych 5-letnich okresach dynamika spożycia może być w miarę stabilna (ponad 2 %

średniorocznie).


Strona 29

Natomiast dynamika nakładów inwestycyjnych odzwierciedlać będzie przewidywaną cykliczność

wzrostu gospodarczego. Może być mniejsza w latach 2011-15 i 2021-25 oraz większa w latach 2016-

20 i 2026-30.

Dynamika wymiany handlowej z zagranicą będzie większa od tempa wzrostu gospodarczego i tylko

niewiele niższa niż w okresie ostatniej dekady. Mniejsza aktywność gospodarcza niż w okresach

historycznych może spowodować niższą dynamikę importu i tym samym generować coraz większą,

dodatnią nadwyżkę eksportową.

Struktura popytu krajowego może być nadal niekorzystna, ze zbyt wysokim udziałem spożycia i za

niskim udziałem akumulacji. Odpowiedzialna jest za to, uwarunkowana regulacyjnie i zwyczajowo,

niska skłonność do oszczędzania w skali makro. Jeśli do tego dołożyć niebezpiecznie wysoki poziom

zadłużenia zagranicznego, wówczas powstaje system ekonomiczny nie pozwalający na radykalne

zwiększenie udziału nakładów na środki trwałe (inwestycje).

O ile w 2000 r. udział inwestycji w PKB wyniósł 23,7 % PKB, to w scenariuszu bazowym prognozuje się

zaledwie 17,5 % PKB w 2015 roku. W kolejnych okresach udział ten może się nieznacznie zwiększyć,

ale nadal będzie poniżej 20 % PKB.

Udział inwestycji przedsiębiorstw może nieznacznie przekroczyć 10 % PKB, co oznacza, że będzie

znacznie poniżej poziomu z 2000 roku (16,4 % PKB). Udział inwestycji gospodarstw domowych i SFP

może być niższy niż w 2010 roku.

W 2030 roku zarówno udział eksportu, jak i importu może zbliżyć się do 50% PKB. W porównaniu z

2000 rokiem, kiedy udziały te wynosiły odpowiednio 27,1 i 33,5 % oznacza to dalsze otwarcie polskiej

gospodarki. Zmian sposobu finansowania polskiego rozwoju – bardziej przez instytucje

wewnątrzkrajowe niż zagraniczne - może doprowadzić do trwałej nadwyżki w wymianie zagranicznej

począwszy od 2013 roku.

Sektor Finansów Publicznych

Scenariusz bazowy zakłada prowadzenie relatywnie restrykcyjnej polityki budżetowej, bez

zasadniczej zmiany parametrów podatkowych (por. założenia scenariusza). Przekłada się to z jednej

strony na utrzymywaniu relacji dochodów SFP na relatywnie stabilnym i stosunkowo niskim, jak na

warunki europejskie, poziomie.

Z Tabel Prog.11 i 12 wynika, że po przejściowym obniżeniu relacji dochody SFP/PKB do 37,5 % w 2010

roku – skumulowany skutek obniżenia stawek PIT i składki rentowej oraz spowolnienia

gospodarczego lat 2009-10 – może ona powrócić do średniej wieloletniej, około 39 % PKB.

Struktura dochodów SFP może być przez cały prognozowany okres względnie stabilna. Udział

wpływów podatkowych może wahać się w przedziale 51-55 proc., z wyraźną rosnącą tendencja w

całym analizowanym okresie. Zmiany demograficzne i strukturalne na rynku pracy mogą z kolei

zmniejszyć udział składek na świadczenia społeczne z 32,7 % w 2015 do 27,8 % w 2030 roku.

Restrykcyjna polityka budżetowa realizowana może być przez relatywne zmniejszanie wydatków SFP.

Maksimum relacji wydatków SFP/PKB osiągnięto w 2010 roku (45,4 % PKB), co było wynikiem


Strona 30

wyjątkowo ekspansywnej polityki budżetowej w latach kryzysu finansowego. Już jednak w 2015 roku

relacja ta może się zmniejszyć do 41,6 %, a pod koniec prognozowanego okresu do 41 % PKB.

Struktura wydatków może być w miarę stabilna. Największy udział stanowić będą wydatki na

świadczenia społeczne (w przedziale od 39 do 40 % wydatków ogółem). Następne w kolejności będą

koszty pracy i to pomimo przejściowego zamrożenia płac w latach 2011-13. Wydatki inwestycyjne

będą relatywnie niższe niż w rekordowych pod tym względem latach 2010-11. Po przejściowym

wzroście do 2015 roku udział wydatków na obsługę długu publicznego zmniejszy się odpowiednio z

6,6 % w 2015 do 5,8 % wydatków ogółem.

Restrykcyjność polityki budżetowej najbardziej przejawiać się będzie w spadku deficytu SFP. O ile w

2010 roku osiągnął on rekordową wielkość 111,7 mld PLN, czyli 7,9 % PKB, to już w 2015 roku może

zmniejszyć się do 3,3 %, a w 2030 roku do 1,8 % PKB. Nie jest to zgodnie z programem Ministerstwa

Finansów, ale osłabienie koniunktury gospodarczej prawdopodobnie na więcej nie pozwoli.

Jeśli założona w scenariuszu polityka budżetowa będzie kontynuowana, wówczas prawdopodobne

może być trwałe osiągnięcie po roku 2017 celów fiskalnych niezbędnych do realizacji kryteriów z

Maastricht.

Rynki finansowe

Malejący udział deficytu SFP w PKB może doprowadzić do stopniowego zmniejszenia relacji długu

publicznego do PKB . W początkowym okresie prognozy – do 2015 roku – spodziewać się można

zwiększenia tej relacji do ponad 59 % PKB. Ożywienie gospodarcze w latach 2016-20 pomoże

odwrócić tę niekorzystną tendencję i już w 2020 roku relacja długu do PKB może zmniejszyć się do

nieco ponad 55 %, a w 2030 do ponad 49 %. Struktura zadłużenia w okresie prognozy będzie

podobna do obserwowanej ostatnio, czyli nieco więcej niż połowa długu SFP należeć będzie do

inwestorów zagranicznych.

Analizowana wcześniej prognozowana poprawa stabilności makroekonomicznej oraz możliwe

osiągnięcie trwałej nadwyżki w eksporcie netto pozwolą na poprawę salda na rachunku bieżącym w

bilansie płatniczym państwa. W całym prognozowanym okresie może się ona znajdować poniżej

bezpiecznego progu, określanego zazwyczaj na 4 % PKB. Pod koniec prognozowanego okresu

spodziewać się można nawet nadwyżki, w 2030 roku sięgającej 1 % PKB.

O ile w okresie prognozy możliwe jest trwałe osiąganie dodatniego salda obrotów towarami i

usługami oraz transferów bieżących, to saldo dochodów (rezultat znacznego zadłużenia

zagranicznego Polski) może być trwale ujemne, chociaż jego relacja do PKB będzie malała – do 1,8 %

PKB w 2030 roku.

Podobnie jak zmniejszenie udziału deficytu SFP do PKB może doprowadzić do zmniejszenia relacji

długu SFP/PKB, tak prognozowana poprawa salda na rachunku bieżącym może zmniejszyć relację

zadłużenie zagraniczne/PKB. Wskaźnik sięgający na początku bieżącej dekady 70 % PKB może pod

koniec prognozowanego okresu zmniejszyć się do blisko 57 % PKB.


Strona 31

Jeszcze większą poprawę może osiągnąć międzynarodowa pozycja inwestycyjna (MPI), relacja MPI do

PKB może się zwiększyć z -65,4 % PKB w 2010 roku do -40,8 % w 2030. Ujemny odczyt oznacza, iż

polskie pasywa (zobowiązania wobec zagranicznych wierzycieli) będą większe od aktywów

(zobowiązań finansowych zagranicy wobec Polski).

Rosnąć będzie nadal podaż pieniądza i to w tempie znacznie szybszym niż nominalny PKB,

zwiększając relację M3 do PKB z 55,3 do 82,5 % w okresie prognozy. Niekorzystny stosunek podaży

pieniądza do kredytów obserwowany w ostatnich latach może się wyraźnie poprawić. O ile w 2010

roku wskaźnik podaży był zaledwie o 0,6 pkt. proc. większy od wskaźnika kredytów, to w 2030 roku

może być już większa o ponad 3 pkt. proc.

Podsumowując scenariusz bazowy należy podkreślić, że jego wyniki w dużym stopniu są

uwarunkowane założeniami. Odzwierciedlają one przekonania autorów i mogą wydawać się zbyt

subiektywnymi. Zmiana założeń i uznanie za bardziej prawdopodobne omówionych dalej czynników

ryzyka mogłoby zmienić scenariusz na bardziej pesymistyczny. Choć i tak w świetle danych

historycznych i osiągnięć gospodarczych innych krajów, zwłaszcza z Azji Południowo-Wschodniej, nie

można go zaliczyć do zbyt optymistycznych.

VIII.3. Zagrożenia dla rozwoju gospodarczego Polski

Zewnętrzne

1. Ryzyko słabszego ożywienia gospodarczego w krajach Unii Europejskiej w latach 2013-14 (jeśli

kryzys w finansach publicznych okaże się głębszy niż postrzegany obecnie). Nadmierna ekspansja

fiskalna może też doprowadzić do zwiększenia presji inflacyjnej.

2. Kolejna odsłona kryzysu finansowego może ograniczyć napływ środków finansowych do

gospodarek wschodzących (w tym także do Polski).

3. Zmniejszenie tempa wzrostu popytu na polskie towary w krajach Unii Europejskiej, szczególnie

w latach 2013-15.

4. Rosnąca konkurencja ze strony szybko rozwijających się gospodarek Chin i Południowo-

Wschodniej Azji.

5. Zwiększona konkurencja pomiędzy nowymi członkami UE a Polską.

6. Niepewność co do kierunków rozwoju gospodarek wschodniej Europy.

7. Niekorzystne tendencje zbytniego wzrostu cen surowców na rynkach światowych, w

szczególności surowców energetycznych i rolnych.


Strona 32

Wewnętrzne

1. Możliwe spowolnienie wzrostu gospodarczego w wyniku prowadzenia niespójnej polityki

gospodarczej (czyli zbyt mocnego zacieśniania fiskalnego i utrzymywania restrykcyjnej polityki

pieniężnej).

2. Brak impulsów popytowych może zwiększyć stopę bezrobocia i zwiększyć liczbę biernych

zawodowo.

3. Ryzyka polityczne:

– słaba skłonność do przeprowadzania reform strukturalnych;

– brak racjonalnej strategii w polityce gospodarczej;

– słabość centrum gospodarczego rządu.

4. Niska skłonność do oszczędzania gospodarstw domowych oraz niski poziom oszczędności

krajowych.

5. Możliwy odpływ środków finansowych z sektora bankowego może ograniczyć akcję kredytową.

6. Rosnący dług publiczny oraz wzrastający udział wydatków socjalnych w skonsolidowanym

budżecie i w PKB może doprowadzić do zmniejszenia tempa wzrostu potencjalnego PKB.

7. Utrzymywanie nieefektywnego sektora publicznego w gospodarce (aktualnie około 25 % PKB).

8. Wspieranie (nawet pośrednio) struktur monopolistycznych oraz uleganie związkom zawodowym

może zahamować reformy strukturalne.

9. Szybko rosnące zadłużenie zagraniczne (w 2007 roku 48,4 %, a w 2011 roku 72,2 % PKB).


Strona 33

VIII.4. Scenariusz alternatywny – likwidacja OFE

Omówienie wyników symulacji

Model makroekonomiczny gospodarki Polski został także wykorzystany do symulacji wpływu

ewentualnej likwidacji OFE od 1 stycznia 2014 roku na podstawowe agregaty makroekonomiczne w

okresie od 2014 do 2030 roku. W tym celu zmodyfikowano niektóre części modelu odpowiednio

dostosowując go do scenariusza, w dalszej części opracowania nazywanego Scenariuszem LOFE.

Ostateczne, sumaryczne wyniki symulacji przedstawiono w Tabeli VII.1. Wyniki dotyczą czterech

kolejnych 5-letnich okresów, począwszy od 2011-15 do 2026-30. Najważniejsze wnioski są zbliżone

do wyników symulacji historycznej z punktu VII.2. Przedstawiono je w poniższych punktach:

1. Likwidacja OFE może być chwilową ulgą dla systemu finansów publicznych, ale kosztem

ponownego pogorszenia podstawowych relacji makroekonomicznych w przyszłości.

Podobnie jak w poprzednim eksperymencie zlikwidowanie transferów do OFE będzie

destymulowało gospodarkę.

2. W efekcie różnice pomiędzy nominalnym PKB w scenariuszu bazowym a scenariuszem

LOFE mogą z czasem rosnąć i w 2030 roku nominalny PKB mógłby być o 8,5 % mniejszy.

3. Niższe od osiągniętego w scenariuszu bazowym mogłoby być realne tempo wzrostu PKB,

przeciętnie rocznie od 0,3 do 0,6 %.

4. Stopa bezrobocia wg BAEL mogłaby być o 1,4 - 1,8 pkt. proc. wyższa, osiągając w 2030 roku

9,2 %.

5. Nominalny popyt krajowy mógłby być mniejszy o 8,7 %, a jego ścieżka wzrostu bardzo

podobna do PKB.

6. Eksport netto po początkowo silnym wzroście pod koniec prognozowanego okresu osiągnął

by wielkości zbliżone do uzyskanych w scenariuszu bazowym. Podobne wyniki uzyskano także

dla C/A (rachunku bieżącego w bilansie płatniczym).

7. Eliminacja transferów do OFE nie spowodowałaby znaczących zmian w deficycie SFP, a

jedynie krótkookresową poprawę relacji długu publicznego do PKB. Nieco większy niż w

scenariuszu bazowym deficyt mógłby ponownie przyspieszyć wzrost długu SFP. Z uwagi na

niższy nominalny PKB delacja długu do PKB wzrosłaby z około 52 do ponad 54 % w całym

prognozowanym okresie.

8. Słaba skłonność do oszczędzania byłaby odpowiedzialna za podobną relację długu

zagranicznego do PKB jak w scenariuszu bazowym.


Strona 34

Tabela VII.4. Wyniki symulacji

Wyszczególnienie Miara Źródło 2015 2020 2025 2030

GDP mld zł PROGN 1802 2344 3042 4074

ceny bieżące mld zł SYM 1761 2227 2826 3726

% ODCH -2,3 -5,0 -7,1 -8,5

GDP % r/r PROGN 2,7 3,2 2,5 3,1

ceny średnie roku % r/r SYM 2,2 2,6 2,0 2,8

popPROGNedniego % PROGN-SYM -0,5 -0,6 -0,5 -0,3

Bezrobotni mln PROGN 1,901 1,755 1,564 1,296

wg BAEL mln SYM 2,143 2,016 1,848 1,543

% ODCH 12,7 14,9 18,2 19,0

Stopa % PROGN 10,9 10,2 9,3 7,7

bezrobocia % SYM 12,3 11,7 11,1 9,2

wg BAEL % PROGN-SYM 1,4 1,5 1,8 1,5

Popyt krajowy mld zł PROGN 1780 2313 2991 3999

ceny bieżące mld zł SYM 1734 2191 2773 3652

% ODCH -2,6 -5,3 -7,3 -8,7

Eksport netto mld zł PROGN 22,3 30,8 51,4 74,2

ceny bieżące mld zł SYM 26,7 36,4 52,9 73,8

% ODCH 19,6 18,0 2,9 -0,5

CA mld zł PROGN -46,6 -45,5 -8,2 39,5

ceny bieżące mld zł SYM -42,3 -39,9 -6,7 39,1

% ODCH 4,4 5,6 1,5 -0,4

CA %PKB PROGN -2,6 -1,9 -0,3 1,0

%PKB SYM -2,4 -1,8 -0,2 1,0

% PROGN-SYM 0,2 0,1 0,0 0,1



Strona 35

Tabela VII.4. Wyniki symulacji (dok.)

Wyszczególnienie Miara Źródło 2015 2020 2025 2030

Dochody SFP mld zł PROGN 690 910 1170 1549

mld zł SYM 684 874 1097 1427

% ODCH -0,9 -3,9 -6,2 -7,9

Wydatki SFP mld zł PROGN 750 966 1246 1629

mld zł SYM 742 933 1181 1523

% ODCH -1,0 -3,3 -5,3 -6,5

Deficyt SFP %PKB PROGN -3,3 -2,4 -2,5 -2,0

%PKB SYM -3,3 -2,6 -3,0 -2,6

% PROGN-SYM 0,0 -0,3 -0,5 -0,6

Dług SFP mld zł PROGN 1069 1308 1634 2025

mld zł SYM 911 1197 1532 2016

% ODCH -14,8 -8,5 -6,3 -0,4

Dług SFP %PKB PROGN 59,3 55,8 53,7 49,7

%PKB SYM 51,7 53,7 54,2 54,1

% PROGN-SYM -7,6 -2,0 0,5 4,4

Dług zagraniczny mld zł PROGN 1215 1475 1863 2318

mld zł SYM 1188 1398 1745 2157

% ODCH -2,2 -5,2 -6,3 -6,9

Dług zagraniczny %PKB PROGN 67,4 62,9 61,2 56,9

%PKB SYM 67,5 62,8 61,7 57,9

% PROGN-SYM 0,1 -0,3 0,8 1,7



Strona 36

IX. Za i przeciw OFE

A. Dla ubezpieczonych

Empirycznie zweryfikowany wskaźnik zwrotu osiągany przez TFI o ponad 2 pkt. proc. przekracza

wzrost gospodarczy. W przypadku OFE średnia roczna stopa zwrotu funduszy na koniec 2012

wyniosła 9,64 % p.a. nominalnie i 5,97 % p.a. realnie. Tych wyników nie zepsuł nawet trwający od

2008 roku kryzys. Osoba, która oszczędza w OFE od sierpnia 1999 r. uzbierała do grudnia 2012 roku

na swoim hipotetycznym koncie średnio 33,5 tys. PLN. To prawie o 12 tys. więcej, aniżeli wyniosła

wartość jej składek.

W tej sytuacji przekonywanie ubezpieczonych, że ZUS da im wyższe świadczenia i lepszą stopę

zastąpienia staje się czymś więcej niż tylko poważnym merytorycznym uchybieniem.

Jak widać z poniższych szacunków*), przy ostrożnym założeniu, że OFE dają zwrot z aktywów tylko 2

pkt. proc. ponad wzrost PKB, na przeniesieniu całości składki z OFE do ZUS klient straci 30 proc. (1500

PLN według cen 2010) miesięcznej emerytury. Ten rachunek zmienić może na korzyść ZUS wyłącznie

polityczna decyzja o jeszcze wyższej niż dotąd waloryzacji wirtualnych rachunków. Ze wszystkimi tego

jednak konsekwencjami dla ukrytych w systemie emerytalnym zobowiązań państwa. Politycy mogą

wygrać z rynkiem tylko na koszt przyszłych podatników.

*)

Maciej Bukowski, Janusz Jankowiak, Warszawa, grudzień 2010

Sto

pa

zast

ąpie

nia

z d

och

od

u b

rutt

o

20

50

składka przekazywana do OFE (reszta do ZUS)

Stopa zastąpienia brutto (zwrot z OFE = wzrost PKB + 2%)

Stopa zastąpienia brutto (zwrot z OFE = wzrost PKB)


Strona 37

Uwaga: Rysunki dotyczą mężczyzny pracującego w latach 2010-2050, zarabiającego w roku 2010 miesięcznie 3200

PLN, którego płaca przez cały okres rośnie jak PKB per capita, oraz który przejdzie na indeksowaną wg stopy 2.5 rocznie

emeryturę w roku 2051. Założona na lata 2010-2050 średnia stopa wzrostu PKB per capita to 3 proc. rocznie (4 proc. w okresie

konwergencji i 2 proc. później). Stopa zwrotu z ZUS to 2,4 proc. rocznie (niżej o 0,6 proc. niż PKB ze względu na spadającą w

tym tempie liczbę pracujących). Stopa zwrotu z aktywów OFE to 5%. Gdyby emerytura nie była indeksowana tylko stała, to

mogłaby być o 30 proc. wyższa w roku 2051 (lecz potem nie zmieniałaby się).

B. Dla gospodarki

Likwidacja OFE może być chwilową ulgą dla systemu finansów publicznych, ale kosztem pogorszenia

podstawowych relacji makroekonomicznych w przyszłości. Wynikiem likwidacji transferów lub

nacjonalizacji aktywów byłby nie tylko wzrost premii za ryzyko po utracie przez rząd reputacji. Skutki

makroekonomiczne zamknięcia OFE byłyby analogiczne do następstw raptownego wzrostu

restrykcyjności polityki gospodarczej. Poprzez zmniejszenie puli oszczędności mniejsze byłyby

inwestycje, potencjalny PKB, popyt krajowy oraz import. Większe byłoby natomiast bezrobocie.

Eksport netto po początkowo silnym wzroście ponownie wróciłby do naturalnych, historycznych

poziomów. Podobne zachowywałby się deficyt C/A (rachunek bieżący w bilansie płatniczym).

Krótkookresowo poprawiłaby się relacja długu publicznego do PKB. Nieznaczna byłaby zmiana relacji

długu zagranicznego do PKB.

Podsumowując: efekt netto funkcjonowania OFE jest dla gospodarki korzystny, co pokazaliśmy

zarówno na modelowej symulacji dla danych historycznych z okresu 1999-2012, jak i na

wariantowych prognozach dla lat 2014-2030.

Eme

rytu

ra w

ro

ku 2

05

0 (

mę

żczy

zna

o

śre

dn

iej p

łacy

.ce

ny

stał

e r

oku

20

10

)

składka przekazywana do OFE (reszta do ZUS)

Stopa zastąpienia brutto (zwrot z OFE = wzrost PKB + 2%)

Stopa zastąpienia brutto (zwrot z OFE = wzrost PKB)


Strona 38

Załącznik A

Możliwe kierunki działań zmierzające do ograniczenia kosztów reformy w postaci przyrostu

długu publicznego, wykorzystujące mechanizmy systemu emerytalnego

I. Wliczenie aktywów OFE do definicji długu publicznego

1. Odjęcie aktywów OFE od całości długu publicznego – potraktowanie aktywów OFE jako

pomniejszających dług; dla utrzymania czystość systemu, można wprowadzić kilka definicji długu

publicznego:

a. dług całkowity (dług wyemitowany powiększony o zobowiązania publiczne systemu

emerytalnego wynikające z zapłaconych składek);

b. dług jawny: dług wyemitowany powiększony o gwarancje publiczne z wyłączeniem

wzajemnych zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych (obecnie stosowany

w sektorze)

c. dług publiczny: dług jawny pomniejszony o aktywa OFE – proponowany do uwzględniania

w limitach długu

2. Należy zauważyć, że teraz refundacja składki przekazywanej do OFE jest już ujęta w sektorze

finansów publicznych, jako element rozchodów. Refundacja składek nie jest elementem dotacji

do FUS, nie powiększa też deficytu budżetu państwa, chociaż wpływa na potrzeby pożyczkowe,

a zatem na dług;

3. Propozycja eliminuje niespójne traktowanie odpływów składki i aktywów OFE;

4. Przyjęcie rozwiązania oznacza jednorazowe zmniejszenie długu publicznego o wartość aktywów

OFE (ok. 8-9 % PKB), a także w przyszłości jego konsekwentne wolniejsze narastanie.

II. Dedykowane obligacje emerytalne zarządzane przez PTE

1. Wprowadzenie mechanizmu dedykowanych obligacji emerytalnych, adresowanych do PTE

(koncepcja MG obligacji Buchanana);

2. Obligacje te nie są rynkowe, więc można potraktować je jako element który jest traktowany

jako aktywa sektora finansów publicznych, a zatem o ich wartość pomniejszony jest dług.

III. Obligacje rządowe przekazane do odrębnego funduszu w ramach sektora finansów

publicznych, zarządzanego wspólnie przez PTE

1. Utworzenie odrębnego funduszu obligacyjnego, funkcjonującego w ramach sektora finansów

publicznych;

2. Obligacje znajdujące się dzisiaj w portfelach OFE, przekazywane są do odrębnego funduszu,

OFE sekurytyzują swoje obligacje, zamieniając je na jednostki uczestnictwa w tym funduszu;

3. Nowe składki mogą służyć wykupowi kolejnych jednostek uczestnictwa, które są związane

z obligacjami wyemitowanymi dla potrzeb funduszu obligacyjnego;


Strona 39

4. Docelowo można zarządzać strukturą inwestowania OFE, przez odpowiednią ekspozycję ofe

na fundusz obligacyjny

IV. Dedykowane obligacje emerytalne przekazane do odrębnego funduszu w ramach sektora

finansów publicznych, zarządzanego wspólnie przez PTE


Strona 40

Załącznik B: Źródła danych; Opis modelu; Metody prognozowania i

symulacji

B.1. Źródła danych

W niniejszym opracowaniu wykorzystano wiele polskich i międzynarodowych publikacji

statystycznych, dostępnych zarówno w formie książkowej/biuletynowej, jak i elektronicznej.

Najważniejsze używane przez nas źródła polskie to:

1. Miesięczny "Biuletyn Statystyczny"; GUS (Główny Urząd Statystyczny).

2. Statystki NBP: monetarna i finansowa oraz bilansu płatniczego.

3. Roczniki statystyczne, GUS.

4. Regularne i nieregularne publikacje GUS-u, dotyczące rynku pracy, inwestycji, małego

biznesu, handlu międzynarodowego, PKB.

5. Raporty Ministerstwa Finansów, dotyczące budżetu państwa i sektora finansów

publicznych.

6. Komisja Nadzoru Finansowego: biuletyny roczne i kwartalne o OFE.

Z kolei najważniejszymi zagranicznymi źródłami danych są:

1. Bazy statystyczne EUROSTAT zawierające szczegółowe dane dotyczące między innymi:

ludności, rachunków narodowych (PKB), majątku trwałego, rynku pracy, wymiany

międzynarodowej, bilansu płatniczego, cen i kursów walut, sektora finansów publicznych.

2. Raporty i statystyki IMF (MFW – Międzynarodowego Funduszu Walutowego).

3. Raporty i statystyki OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju).

4. Zagraniczne raporty o przyszłości polskiej gospodarki.

Spora część czasu przeznaczonego na realizację badań zajęło stworzenie spójnego zbioru rocznych

szeregów czasowych podstawowych agregatów makroekonomicznych oraz podstawowych informacji

o polskiej i zagranicznej energetyce (korzystano głównie z opracowań EUROSTAT i OECD).


Strona 41

B.2. Opis Modelu

Makroekonomiczny model, wykorzystany w niniejszym opracowaniu, składa się z czterech głównych

części:

1. Modelu ekonometrycznego - estymowanego przy użyciu kwartalnych i rocznych

szeregów czasowych oraz informacji „eksperckich” (w literaturze przedmiotu takie

podejście nazywa się estymacją bayesowską). Obecna wersja modelu zawiera 64

równania.

2. Bloku rachunków narodowych – zawierającego rachunki dochodów i rozchodów według

sektorów instytucjonalnych (np. gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, SFP - Sektora

Finansów Publicznych, itp.).

3. Blok SFP – zawierający bardziej szczegółowe niż Blok rachunków narodowych informacje

od dochodach i wydatkach jednostek sektora; ; ponadto blok zawiera równania

określające poziom aktywów i pasywów SFP.

4. Blok bilansu płatniczego – zawierający informacje o bieżących, finansowych i

kapitałowych przepływach między Polską i zagranicą; ponadto blok zawiera równania

określające poziom zagranicznych aktywów i pasywów.

Podstawowe założenia modelu ekonometrycznego

Model ekonometryczny opracowany przez Macroeconomic Consultants bazuje na neoklasycznej

teorii makroekonomii i wykorzystuje dwa podstawowe paradygmaty: system ekonomiczny dąży do

równowagi, a wszystkie jednostki gospodarcze zachowują się optymalnie. Składa się on z sześciu

poniższych pod modeli:

(i) popytu krajowego,

(ii) potencjalnego produktu (makroekonomicznej funkcji produkcji),

(iii) popytu i podaży siły roboczej,

(iv) handlu zagranicznego,

(v) cen,

(vi) pieniądza i kredytu.

Ostatnia wersja modelu była estymowana dla szeregów czasowych obejmujących okres od

pierwszego kwartału 1995 do czwartego kwartału 2012 roku. W miarę możliwości model jest

reestymowany co kwartał, wraz z napływem nowych lub korektą starych informacji. Zazwyczaj

stosowane są procedury zawarte w pakietach ekonometrycznych: Eviews, GAUSS oraz Fair i Parke.

Ponadto w prognozowaniu i eksperymentach symulacyjnych część parametrów modelu jest

kalibrowana (ustalana przez autorów modelu, odzwierciedlając ich założenia dotyczące polityki

gospodarczej).


Strona 42

Popyt krajowy

Rozróżnia się dwie szerokie kategorie popytu krajowego: inwestycje i spożycie, dzielone dalej na

wiele składników w sektorze prywatnym i publicznym. Na przykład spożycie indywidualne

definiowana jest jako suma spożycia gospodarstw domowych.

Spożycie indywidualne zależy zwykle od realnego dochodu do dyspozycji, zmian stopy inflacji,

polityki monetarnej i fiskalnej, a także od wskaźników zaufania konsumentów. W modelu

uwzględniono teorię zachowani konsumentów Meullbauer-Deaton’a. Szczególną uwagę przywiązuje

się w niej do bieżących trendów stóp procentowych i posiadanych przez sektor gospodarstw

domowych aktywów finansowych. Ponadto wykorzystywany jest mechanizm korekcji błędu (error-

correction mechanism) zapewniając w ten sposób możliwość modelowania odchyleń od równowagi.

Inwestycje prywatne w środki trwałe są zwykle szacowane w relacji do zmiennych niefinansowych

(sprzedaż, produkcja, stopień wykorzystania możliwości produkcyjnych) oraz zmiennych finansowych

(przepływy finansowe i stopy procentowe). Brane są pod uwagę także badania koniunktury

przedsiębiorstw. W polskiej gospodarce większość inwestycji jest wciąż autonomiczna co oznacza, iż

wpływ stopy procentowej na popyt inwestycyjny jest niewielki.

Spożycie przez jednostki SFP (spożycie publiczne) definiowane jest jako suma wydatków związanych

z płacami oraz wydatków na zakup dóbr i usług przez jednostki należące do SFP. Wydatki na płace w

SFP są przyjmowane jako iloczyn zatrudnienia w sektorze budżetowym i towarzyszącej mu prognozy

płac. Wydatki na zakup dóbr i usług oraz wydatki inwestycyjne traktowane są jako zmienne

egzogeniczne, elementy polityki budżetowej.

Potencjalny produkt i luka popytowa

W modelu ekonometrycznym szacujemy równania dla wartości dodanej w głównych sekcjach

gospodarki polskiej, w tym dla: przemysłu, budownictwa, usług rynkowych. Wartość dodana w

rolnictwie i nierynkowe usługi są estymowane w bloku Rachunków Narodowych przy użyciu metod

poza ekonometrycznych.

Do oszacowania potencjalnego produktu wykorzystuje się funkcje produkcji. Wyszacowana z funkcji

produkcji luka popytowa wykorzystywana jest następnie w analizach presji inflacyjnej i

strukturalnego deficytu budżetowego. Luka popytowa jest mierzona jako procentowa różnica

pomiędzy bieżącym poziomem realnego PKB, a estymowanym potencjalnym PKB. Ten ostatni

obliczany jest przy użyciu funkcji produkcji, uwzględniającej poziom zasobu kapitału, zmiany w

podaży siły roboczej, czynniki produktywności i zakładającą bezrobocie typu NAIRU.


Strona 43

Popyt i podaż siły roboczej

Zatrudnienie i inne zmienne rynku siły roboczej są zwykle szacowane w odniesieniu do zmian

poziomu bieżącej i oczekiwanej produkcji. Stopa bezrobocia jest obliczana na podstawie szacunków

zatrudnienia i podaży siły roboczej, gdzie ta ostatnia określana jest przez ekspertów na podstawie

trendów demograficznych.

Handel zagraniczny i bilans płatniczy

W modelu szczególny nacisk kładzie się na zagwarantowanie spójności wolumenu i cen handlu

międzynarodowego, postrzeganie handlu jako głównego kanału, przez który rozwój w innych

gospodarkach wpływa na gospodarkę Polski. Do połączenia prognoz handlu zagranicznego opartych

na bilansie płatniczym i poziomie ceł z prognozami opartymi na systemie rachunków narodowych

niezbędne są specjalne procedury dostosowawcze.

Początkowy szacunek wzrostu wolumenu importu towarów przemysłowych otrzymuje się z

równania, w którym głównymi zmiennymi objaśniającymi są poziom aktywności gospodarczej oraz

opóźniony w czasie poziom konkurencyjności polskiej gospodarki. Zmienna opisująca poziom

aktywności gospodarczej w równaniu importu jest określona tak, że pokazuje krótko- i

długoterminową reakcję importu na zmianę w popycie krajowym. Natomiast poziom

konkurencyjności polskiej gospodarki jest mierzony przy pomocy efektywnego realnego kursu

walutowego.

Podstawą szacunku wolumenu eksportu jest poziom rozwoju w sąsiednich krajach i poziom

konkurencyjności. Ten pierwszy jest zdefiniowany jako średnia ważona wzrostu realnego importu w

tych krajach podczas, gdy efekty konkurencyjności są reprezentowane (w długim okresie), podobnie

jak w równaniu importu, przez zmiany w realnym efektywnym kursie walutowym.

Ceny eksportowe towarów przemysłowych (tzw. ceny transakcyjne) zależą od zmian w

jednostkowych kosztach pracy, cen importu i cen eksportu konkurentów. Dwa pierwsze są poddane

opóźnieniom do jednego roku. Ceny importu otrzymywane są jako funkcja cen w dolarach oraz

nominalnego kursu walutowego.

Ceny ropy naftowej, ceny importu żywności i surowców są zdeterminowane przez warunki rynkowe.

Wartości jednostkowe eksportu żywności i surowców są egzogeniczne.

Do obrotu usługami zagranicznymi, w niniejszym modelu, zalicza się transport, łączność,

budownictwo, ubezpieczenia, finanse, usługi komputerowe i informacyjne, opłaty licencyjne i

tantiemy, inne rynkowe usługi i usługi rządowe. Wolumen importu usług zależy od realnego

całkowitego popytu (popytu krajowego oraz eksportu) i relacji cen importu usług do cen krajowych. Z

kolei eksport usług zależy od importu usług przez kraje OECD.


Strona 44

Ceny

Szacunki cen krajowych i trendów inflacyjnych zależą istotnie od kosztów jednostkowych, poziomu

popytu i potencjalnej podaży oraz zagranicznych cen. Bierze się też pod uwagę wiele specjalnych

czynników wpływających na ceny (innowacji cenowych) takich jak zmiany podatków i subsydiów oraz

sposobów ustalania cen kontrolowanych przez rząd.

Inne deflatory są uzyskiwane w podobny sposób. Początkowy impuls krajowej inflacji jest najpierw

estymowany z indeksów CPI i PPI, a następnie przenoszony do innych deflatorów. Specjalne

traktowanie cen handlu jest dyskutowane bardziej szczegółowo w podrozdziale poświęconym

handlowi zagranicznemu.

Pieniądz i kredyt

W opracowaniu i modelu korzystamy z szerokiej definicji pieniądza, M3. Przyjmujemy, że rynek

pieniężny jest zawsze w równowadze, a popyt na pieniądz (zobowiązania kredytowe gospodarstw

domowych, przedsiębiorstw i SFP) zależy od poziomu aktywności gospodarczej w kraju i rynkowej

stopy procentowej (w tym przypadku używamy średniej stopy oprocentowania kredytów) z

uwzględnieniem mechanizmu korekty błędu.

Model został odpowiednio dostosowany do analizy skutków makroekonomicznych wprowadzenia

OFE.

B.3. Metody prognozowania

Prognozy są uwarunkowane praktycznymi założeniami dotyczącymi kursu walutowego, cen

kontrolowanych przez rząd i wyborem polityki gospodarczej - fiskalnej, monetarnej i strukturalnej:

(i) Zwykle przyjmuje się, że reżim kursu walutowego pozostaje niezmieniony przez okres

prognozy;

(ii) Założenia, dotyczące cen administracyjnych (kontrolowanych przez rząd), uzyskiwane są z

aktualnych założeń budżetowych;

(iii) Założenia polityki fiskalnej i monetarnej zwykle opierają się na określonej oficjalnej

polityce, jednakże oficjalne wydatki sektora publicznego i prognozy przychodów mogą się

zmienić, jeżeli stopa inflacji i stopa procentowa różnią się od oficjalnych założeń

budżetowych.


Strona 45

Założenia dotyczące otoczenia zewnętrznego

Punktem odniesienia dla każdej prognozy jest zmiana sytuacji na świecie, a w szczególności w krajach

będących najważniejszymi partnerami handlowymi Polski. Używamy wyselekcjonowanych prognoz

produkcji, inflacji, handlu zagranicznego i pieniądza dla głównych krajów uprzemysłowionych.

Prognozy te wykonują MFW i OECD oraz główne światowe banki, firmy doradcze i instytucje

pozarządowe. Potem prognozę otrzymaną w wyniku zestawienia stosujemy do modelu gospodarki

światowej skonstruowanego przez Ray Fair’a (1991) by otrzymać spójne i zbilansowane prognozy

światowej gospodarki, szczególnie największych importerów polskich towarów.

Polityka fiskalna

Zmieniamy nasza założenia dotyczące stałych wydatków budżetowych (tzn. tych wyłączających spłatę

odsetek i obsługę zadłużenia rządowego) i stóp podatkowych tylko dwa razy: po raz pierwszy, gdy

jest dostępny projekt budżetu i drugi raz kiedy budżet jest przyjęty. Zwykle dotyczy to

październikowych i styczniowych prognoz.

Polityka monetarna

W naszych założeniach dotyczących polityki monetarnej raczej ignorujemy oficjalne założenia i

próbujemy stworzyć własne spojrzenie na przyszłą politykę monetarną. W tym celu wykorzystujemy

wiele opinii ekspertów dotyczących przyszłej podaży pieniądza, stopy WIBOR, stopy REPO i zmian

kursu walutowego.


Strona 46

Załącznik C: Dane statystyczne (w osobnym pliku)

OTWARTE FUNDUSZE EMERYTALNE I GOSPODARKA POLSKI W...

Documents

Transcript of OTWARTE FUNDUSZE EMERYTALNE I GOSPODARKA POLSKI W...