373

P R A C A O R Y G I N A L N A

Ostre zatrucia u dzieci i młodzieży

Acute poisoning in children and adolescents

Anna Zawadzka-Gralec1, Hanna Zielińska-Duda1, Mieczysława Czerwionka-Szaflarska1, Ewa Węgrzynowska2, Danuta Kurylak2, Sylwia Siwka2, Ewa Pufal3, Elżbieta Bloch-Bogusławska3, Karol Śliwka3

1Katedra i Klinika Pediatrii, Alergologii i Gastroenterologii Collegium Medicum im. L. Rydygiera w BydgoszczyKierownik: prof. dr hab. n. med. Mieczysława Czerwionka-Szaflarska2Wojewódzki Szpital Dziecięcy im. J. Brudzińskiego w BydgoszczyDyrektor: lek. med. Edward Grądziel3Katedra i Zakład Medycyny Sądowej Collegium Medicum im. L. Rydygiera w BydgoszczyKierownik: prof. dr hab. n. med. Karol Śliwka

Wstęp. Ostre zatrucia stanowią poważny problem medyczny i społeczny, a ich częstość nie wykazuje tendencji spadkowej. Zmieniający się obraz kliniczny ostrych zatruć oraz postęp w zakresie intensywnej terapii toksykologicznej zobowiązują do systematycznego aktualizowania wiedzy w tym zakresie. Cel pracy. Celem pracy była analiza częstości i przebiegu klinicz-nego ostrych zatruć u pacjentów w wieku rozwojowym Pacjenci i metody. Materiał stanowiła dokumentacja medyczna pacjentów hospitalizowanych w Klinice Pediatrii, Alergologii i Gastroenterologii Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy oraz w Wojewódzkim Szpitalu Dziecięcym im. J. Brudzińskiego w Bydgoszczy w okresie od 01.01.2004 roku do 31.07.2007 roku. W pracy oceniano częstość zatruć w stosunku do liczby dzieci hospitalizowanych, wiek pacjentów i rodzaj substancji toksycznej, a także przebieg kliniczny i czas hospitalizacji. Wyniki. W latach objętych analizą 441 dzieci hospitalizowano z powodu ostrych zatruć. Było to 230 dziewczynek i 211 chłopców w wieku od 9 miesięcy do ukończenia 18 roku życia. Najczęstszą przyczyną zatruć były leki, a zatrucia dotyczyły najczęściej pacjentów w wieku od 13 do 18 lat. Miejsce zamieszkania miało istotny wpływ na występowanie określonych rodzajów zatruć. Przebieg kliniczny zatruć i czas hospitalizacji zależały od rodzaju zatrucia oraz podjętych czynności terapeutycznych. Wnioski. Najczęstszą przyczyną ostrych zatruć były leki. Częstość zatruć zależała od wieku i miejsca zamieszkania pacjenta. U młodzieży i dzieci przed-szkolnych dominowały zatrucia lekami, natomiast u niemowląt i dzieci w wieku szkolnym przeważały zatrucia innymi ksenobiotykami. Ostre zatrucia częściej dotyczyły dzieci ze środowiska miejskiego. Rodzaj intoksykacji oraz wdrożonego postępowania terapeutycznego miał wpływ na przebieg kliniczny zatrucia i czas hospitalizacji.

Słowa kluczowe: zatrucia, dzieci, młodzież

General. Acute poisoning remain unsolved medical and social problem and their frequency is still high. Changing in cli-nical picture and treatment of acute intoxication creates a need for continuous updating of knowledge in this scope. The aim of this work is analysis of frequency and clinical course of acute poisoning in children and adolescents. Patients and methods. The material of this work was a medical documentation of patients hospitalized because of acute poisoning be-tween 01.01.2004 and 31.07.2007 at Department of Pediatrics, Medical University and Provice Childrens’ Hospital in Byd-goszcz. The frequency of poisoning in relation to age, sex, place ofresidence and kind of toxic substances were analysed. The clinical signs and time of hospitalization were analysed too. Results. There were 441 hospitalisations for poisoning. Two hundred thirty girls and two hundred eleven boys aged between 9 months and 18 years were diagnosed with acute poisoning. Drugs were the most common cause of poisoning in 2004-2007 and majority of patients aged between 13 and 18 years. Acute poisoning mainly concerned children from the cites (82,2%). The route of poisoning influenced the clinical status of patients and most sever were caused by ethanol. A middle time of hospitalization was 2,44 days and was shorter in a group with gastric irrigation. Conclusions. The most frequent reason of acute poisoning were drugs. There were corre-lation between age, place of residence and frequency of poisoning. In teenagers and preschool children the most frequent cause of poisoning were drugs. In infants and school children a main cause of poisoning were other ksenobiotics. Acute poisoning mainly concerned urban children. There is correlation between type of acute poisoning, treatment and clinical picture and duration of hospitalization period.

Key words: intoxications, children, youthPediatr Pol 2008; 83 (4): 373–379© 2008 by Polskie Towarzystwo Pediatryczne

Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów

Wkład autorów w pracę:

Anna Zawadzka-Gralec – koncepcja i projekt pracy, odpowiedzialność za analizę statystyczną, przygotowanie wyników do analizy,

napisanie artykułu. Hanna Zielińska-Duda – koncepcja pracy, zebranie danych, analiza i interpretacja danych, przygotowanie

wyników do analizy. Mieczysława Czerwionka-Szaflarska – krytyczne zrecenzowanie artykułu pod kątem istotnej zawartości

intelektualnej oraz akceptacja ostatecznej wersji do opublikowania. Ewa Pufal – koncepcja pracy, analiza i interpretacja danych.

Elżbieta Bloch-Bogusławska – analiza i interpretacja danych. Karol Śliwka – krytyczne zrecenzowanie artykułu pod kątem istotnej

zawartości intelektualnej. Ewa Węgrzynowska – zebranie danych, przygotowanie wyników do analizy. Danuta Kurylak – zebranie

danych, przygotowanie wyników do analizy. Sylwia Siwka – zebranie danych, przygotowanie wyników do analizy

Ostre zatrucia u dzieci i młodzieży od wielu lat po-zostają poważnym problemem medycznym i społecz-nym, a ich częstość nie wykazuje tendencji spadkowej [1]. W wieku rozwojowym, podobnie jak u dorosłych, występują zatrucia przypadkowe i zamierzone. Zatru-cia w młodszej grupie wiekowej (do 5 roku życia) są za-zwyczaj przypadkowe, a ich występowanie jest związa-ne z naturalną chęcią poznawania świata oraz brakiem właściwej opieki ze strony dorosłych. Wśród młodzie-ży obserwuje się przede wszystkim próby samobójcze [2]. Najczęstszą przyczyną ostrych intoksykacji są leki, rzadziej alkohol etylowy, narkotyki i inne substancje chemiczne [3]. Zmieniający się obraz kliniczny ostrych zatruć oraz postęp w zakresie intensywnej terapii tok-sykologicznej zobowiązują do systematycznego aktu-alizowania wiedzy w tym zakresie [4].

Cel pracyCelem pracy była analiza częstości i przebiegu klinicz-nego ostrych zatruć u pacjentów w wieku rozwojo-wym.

Pacjenci i metodyAnalizą objęto dokumentację medyczną pacjentów w wieku od 1 roku do ukończenia 18 roku życia ho-spitalizowanych w Klinice Pediatrii, Alergologii i Ga-stroenterologii Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy oraz w Wojewódzkim Szpitalu Dzie-cięcym im. J. Brudzińskiego w Bydgoszczy w okresie od 01.01.2004 roku do 31.07.2007 roku. Podstawą kwalifikacji do analizy było ostateczne rozpoznanie kliniczne ostrego zatrucia. Pacjentów podzielono na cztery grupy:I grupa – niemowlęta, II grupa – dzieci od 2 do ukończenia 4 roku życia, III grupa – dzieci od 5 do ukończenia 12 roku życia,IV grupa – wiek młodzieńczy od 13 do ukończenia 18 roku życia.

W analizie uwzględniono miejsce zamieszkania (W – wieś, M – miasto), przebieg kliniczny zatrucia oraz stan kliniczny w momencie przyjęcia pacjenta do szpitala. Pacjentów podzielono na: grupę A – w stanie ogólnym dobrym (bez objawów zatrucia lub objawy dyskretne bez wpływu na ogólną kondycję i zachowa-nie dziecka), grupę B – w stanie ogólnym dość dobrym (objawy zatrucia o niewielkim nasileniu, nie stano-wiące zagrożenia życia), grupę C – w stanie średnim (objawy zatrucia, wyraźnie zaznaczone), grupę D – w stanie ciężkim (wyraźne objawy zatrucia z towarzy-szącymi zaburzeniami przytomności).

Czas hospitalizacji również był przedmiotem ana-lizy. Do obliczeń statystycznych wykorzystano test nieparametryczny c2.

P E D I AT R I A P O L S K Atom 83, nr 4, lipiec–sierpień 2008

374

WynikiW analizowanym okresie ostre zatrucie rozpoznano u 441 pacjentów. Były to dzieci w wieku od 9 miesię-cy do ukończenia 18 lat. Wśród analizowanych 2,9% (n =13) stanowiły niemowlęta, 27,2% (n = 120) dzie-ci z grupy II, 19,7% (n = 87) dzieci z grupy III i 50,1% (n = 221) z grupy IV. Dziewczynki stanowiły 52,1% (n = 230). Charakterystykę pacjentów przedstawiono w tab. 1.

Najczęstszą przyczyną zatruć były leki 34,4% (n = 152), następnie gazy – ogółem 17,2% (n = 76), w tym gaz o działaniu drażniącym 12,5% (n = 55), a 4,7% (n = 21) tlenek węgla; alkohol etylowy 12,0% (n = 53); narkotyki 5,4% (n = 24); grzyby 2,5% (n = 11). Inne substancje były przyczyną zatrucia u 27,0% dzieci (n = 119). U sześciu pacjentów zatrucie było spowodowane przez więcej niż jeden ksenobio-tyk (n = 6), co stanowi 1,5% ogólnej liczby analizo-wanych.

Ryc. 1.

Odsetek pacjentów z uwzględnieniem miejsca zamieszkania Fig. 1. Percentage of patients in attitude to place of living

M82,5%

W17,8%

Ryc. 2.

Leki jako przyczyna ostrych zatruć wśród analizowanych Fig. 2. Medications as a reason of acute poisoning in children

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0leki o działaniu

ośrodkowym neurotropic medications

n

NLPZ non steroid

antiinflammatory medications

kardiologiczne cardiotonic

inne other

95

139

35

Preparaty działające na ośrodkowy układ nerwowy były przyczyną ponad połowy ostrych zatruć lekami (n = 95, 62,5%). Powszechnie dostępne bez recepty niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) były powo-dem zatrucia u 13, tj. 8,5% dzieci, a leki działające na układ krążenia u 9 pacjentów (6,2%).U pozostałych 35 analizowanych były to różnorodne środki farmakolo-giczne, takie jak: preparaty antykoncepcyjne, hormony tarczycy, leki przeciwhistaminowe, złożone preparaty zawierające żelazo i/lub witaminy, preparaty odkaża-jące, leki rozkurczowe, moczopędne, przeciwkaszlowe, wieloskładnikowe preparaty przeciwgrypowe. Na ryc. 2 zilustrowano udział poszczególnych grup leków jako przyczyny ostrych zatruć.

Rozkład płci i grup wiekowych w zależności od ro-dzaju środka powodującego zatrucie był zróżnicowany. W grupie IV najczęstszą przyczyną zatruć były leki (n = 79) – 35,7%, nieco rzadziej alkohol etylowy (n = 47) – 21,2%. W grupie III najczęstszą przyczyną zatruć były tzw. inne substancje (do tej grupy zaliczono środ-ki chemii gospodarczej, rośliny, środki ochrony roślin) (n = 33) – 37,9% i rzadziej przypadkowa ekspozycja na gaz drażniący (n = 31) – 35,6%. Dzieci w wieku przedszkolnym (grupa II), podobnie jak młodzież (gru-pa IV), najczęściej ulegały zatruciu lekami (n = 55) – 45,8%, a następnie tzw. innymi ksenobiotykami (n = 54 – 45%). W grupie I najczęstsze były zatrucia tzw. innymi substancjami (n = 8) – 61,5%, rzadziej lekami (n = 4) – 30,7%. Obserwowane różnice były statystycz-nie istotne (p = 0,00001). Dziewczynki częściej ulegały zatruciu lekami (n = 91), zatrucia mieszane również dotyczyły prawie wyłącznie płci żeńskiej (n = 5), na-tomiast dwukrotnie rzadziej niż chłopcy ulegały one zatruciu narkotykami (n = 8). Obserwowane różnice nie były statystycznie istotne (p = 0,075).

Częstość zatruć w poszczególnych grupach wieko-wych przedstawiono w tab. 2.

Mieszkańcy miast stanowili 82,2% ogółu hospita-lizowanych (n = 363), a pochodzący ze środowiska wiejskiego jedynie 17,8% (n = 78).

Z wyjątkiem zatruć mieszanych, które dotyczyły wyłącznie pacjentów ze środowiska miejskiego oraz zatruć grzybami, które występowały z taką samą czę-stością w obu grupach, pozostałe rodzaje zatruć istot-nie statystycznie częściej dotyczyły dzieci ze środowi-ska miejskiego (p = 0,00059).

Szczegóły tej analizy przedstawiono w tab. 3 i zi-lustrowano na ryc. 2.

Stan kliniczny pacjentów w chwili przyjęcia do szpitala był zróżnicowany: od dobrego – grupa A, po-przez dość dobry – grupa B, średni – grupa C, do cięż-kiego – grupa D (wyraźne objawy zatrucia z towarzy-szącymi zaburzeniami przytomności). Najliczniejsza była grupa A (n = 225 – 51,0%), liczebność grup B i C była zbliżona i wynosiła odpowiednio n = 99 (22,4%) oraz n = 96 (21,7%), a w grupie D było 4,8% (n = 21) pacjentów. Stan kliniczny pacjentów był zależny od rodzaju środka będącego przyczyną zatrucia. Naj-cięższym przebiegiem klinicznym charakteryzowały się zatrucia alkoholem etylowym. Stan większości (n = 41, tj. 77,4%) pacjentów, którzy ulegli zatruciu al-koholem, był średni lub ciężki i chorzy ci byli hospita-lizowani na Oddziale Intensywnej Opieki Medycznej. Natomiast łagodny przebieg kliniczny obserwowano u dzieci i młodzieży, które uległy przypadkowej eks-pozycji na gaz drażniący rozpylony w czasie zajęć szkolnych (n = 54), co stanowi 71% ogółu zatruć spo-wodowanych przez gaz. Do grupy A należeli również pacjenci, którzy ulegli zatruciu tzw. innymi substan-cjami, 72,3 % tych pacjentów (n = 86) miało jedynie

375

P R A C A O R Y G I N A L N AAnna Zawadzka-Gralec i inni Ostre zatrucia u dzieci i młodzieży

Tabela 1. Charakterystyka analizowanych Table 1. Patients characteristics

Wiek Age

Liczba i odsetek pacjentów Number and percentage of patients

n %

Do ukończenia 1 roku życia Infants

13 2,9

Od 2 – do ukończenia 4 roku życia From 2 to 4 year-old

120 27,3

Od 5 – do ukończenia 12 roku życia From 5 to 12 year-old

87 19,7

Od 13 – do ukończenia 12 roku życia From 13 to 18 year-old

221 50,1

Razem Total

441 100,0

dyskretne objawy zatrucia. Stwierdzono istotną staty-stycznie zależność pomiędzy przebiegiem klinicznym zatrucia a rodzajem ksenobiotyku (p = 0,0000). Do-kładne dane tej analizy przedstawiono w tab. 4.

Wśród objawów klinicznych dominowały wymio-ty, bóle głowy oraz zaburzenia świadomości. Obraz kliniczny oraz dane z wywiadu były podstawą rozpo-znania ostrego zatrucia u 45,4% (n = 200) chorych.

P E D I AT R I A P O L S K Atom 83, nr 4, lipiec–sierpień 2008

376

Tabela 2. Przyczyny ostrych zatruć w poszczególnych grupach wiekowych Table 2. A reasons of acute poisoning in age groups

Rodzaj środka Toxic substance

Grupa I Group

Grupa II Group II

Grupa III Group III

Grupa IV Group IV

Razem Total

n % n % n % n % n %

Leki Medications

4 0,9 55 12,5 14 3,2 79 17,9 152 34,4

Alkohol Alcohol

0 0,0 0 0,0 6 1,4 47 10,7 53 12,0

Gaz Gas

1 0,2 4 0,9 31 7,0 40 9,1 76 17,2

Inne Others

8 1,8 54 12,3 33 7,4 24 5,4 119 27,0

Narkotyki Drugs

0 0,0 1 0,2 1 0,2 22 4,9 24 5,4

Mieszane Mixed

0 0,0 0 0,0 0 0,0 6 1,5 6 1,5

Grzyby Mushrooms

0 0,0 6 1,4 2 0,5 3 0,6 11 2,5

Razem Total

13 2,9 120 27,3 87 19,7 221 50,1 441 100,0

Tabela 3. Rodzaj środka powodującego zatrucie a miejsce zamieszkania Table 3. Kind of toxic substances and place of residence

Rodzaj środka Toxic substance

Miejsce zamieszkania Place of living

miasto town

wieś

country

razem total

Leki Medications

124 (28,2%)

28 (6,2%)

152 (34,4%)

Alkohol Alcohol

47 (10,5%)

6 (1,5%)

53(12,0%)

Gaz Gas

72 (16,3%)

4 (0,9%)

76(17,2%)

Inne Others

89 (20,2%)

30 (6,8%)

119(27,0%)

Narkotyki Drugs

20 (4,5%)

4 (0,9%)

24(5,4%)

Mieszane Mixted

6 (1,5%)

0 (0,0%)

6(1,5%)

Grzyby Mushrooms

5 (1,0%)

6 (1,5%)

11(2,5%)

Razem Total

363 (82,2%)

78 (17,8%)

441 (100,0%)

377

P R A C A O R Y G I N A L N AAnna Zawadzka-Gralec i inni Ostre zatrucia u dzieci i młodzieży

U 54,6% (n = 241) pacjentów wykonano badanie tok-sykologiczne.

Płukanie żołądka przeprowadzono u 350 pacjen-tów, co stanowi 79,4% ogółu hospitalizowanych. Śred-ni czas hospitalizacji wynosił 2,44 doby i był istotnie statystycznie krótszy u tych, u których wykonano płu-kanie żołądka (p = 0,00000). Szczegółowe dane tej analizy przedstawiono w tab. 5.

OmówienieW Polsce, podobnie jak w innych krajach europej-skich i Stanach Zjednoczonych, najczęstszą przy-czyną ostrych zatruć dzieci i młodzieży są leki [5–7]. Znaczący udział leków jako czynników sprawczych ostrych intoksykacji potwierdza również prezentowa-na analiza, a uzyskane wyniki są zbliżone do rezulta-tów wcześniejszych badań przeprowadzonych w na-szym regionie przez BARCZYKOWSKĄ i wsp. [8], zgodnie z którymi leki były przyczyną 66,79% ogółu ostrych zatruć u dzieci i młodzieży. Taką tendencję potwier-

dzają również wieloletnie analizy epidemiologiczne dotyczące całego kraju przedstawione przez KOTWICĘ i wsp. [9], które dowodzą, że mimo tendencji zniżkowej z 56,4% w 1980 r. na 48,8% w 2000 r.), leki pozostają najczęstszą przyczyną zatruć w Polsce na przestrzeni ostatnich 30 lat.

Leki od wielu lat są najczęstszą przyczyną ostrych zatruć zarówno u dzieci przedszkolnych, jak i wśród nastoletniej młodzieży podejmującej próby samobój-cze [10]. Zmianom ulega rodzaj środków farmakolo-gicznych powodujących zatrucia, co jest związane z dynamicznym rozwojem przemysłu farmaceutycznego, wprowadzającego do sprzedaży coraz więcej środków farmakologicznych dostępnych bez recepty (OTC). Wśród przyczyn ostrych zatruć nadal przeważają leki działające w ośrodkowym układzie nerwowym, jednak wyraźnie wzrasta udział środków OTC, zwłaszcza nie-steroidowych leków przeciwzapalnych [11, 12]. Taką tendencję potwierdzają również wyniki prezentowa-nej analizy.

Tabela 4. Stan kliniczny pacjentów a rodzaj środka powodującego zatrucie Table 4. Clinical status of patients and intoxication reason

Rodzaj środka Toxic substance

Grupa A

Group A

Grupa B Group B

Grupa C Group C

Grupa D Group D

Razem Total

Leki Medications

67 37 41 7 152

Alkohol Alcohol

3 9 30 11 53

Gaz

Gas54 17 5 0 76

Inne substancje Other substances

86 24 7 2 119

Narkotyki Drugs

9 7 7 1 24

Tabela 5. Płukanie żołądka a czas hospitalizacji Table 5. Gut decontamination and hospitalisation period

Płukanie żołądka Gut decontamination

Hospitalizacja Hospitalisation

Razem Total

do 24 godzin till 24 hours

2–3 dni 2–3 days

4–5 dni 4–5 days

powyżej 5 dni longer than 5 days

Tak Yes

159 129 38 24 350

Nie No

16 43 23 4 86

Razem Total

175 172 61 28 436

W materiale własnym drugą co do częstości przy-czyną ostrych zatruć była ekspozycja na gazy toksycz-ne, w tym na gaz drażniący rozpylony w czasie zajęć szkolnych.

KARDAS-SOBANTKA i wsp. [13], którzy opisali eks-pozycję nastolatków na gaz pieprzowy, uważają, że eksperymentalne używanie substancji toksycznych przez nastoletnią młodzież stanowi nowy, poważny problem medyczny, którego skala będzie narastać. Po-twierdzeniem wagi problemu są wyniki badań brytyj-skich, które wykazały, że nadużywanie substancji lot-nych w ostatnim dziesięcioleciu ubiegłego wieku było przyczyną 22% śmiertelnych zatruć dzieci i młodzieży [14].

Niepokojące jest również zażywanie przez mło-dzież innych ksenobiotyków, zwłaszcza łączenie al-koholu i środków psychoaktywnych. Efektem tych młodzieńczych eksperymentów są zatrucia mieszane o ciężkim przebiegu klinicznym [15]. Podobny obraz kliniczny charakteryzuje zatrucia etanolem, których częstość wg JAKUBOWICZ-KLECHY i wsp. [16] nie wyka-zuje tendencji spadkowej.

Rosnąca dostępność napojów alkoholowych oraz normy obyczajowe spotykane w naszym kraju sprzy-jają wczesnej inicjacji alkoholowej i powodują wzrost spożycia alkoholu przez polską młodzież oraz obni-żenie granicy wieku pacjentów hospitalizowanych w stanie upojenia alkoholowego [17]. Pewnym odzwier-ciedleniem częstości oraz ciężkiego przebiegu klinicz-nego ostrych zatruć etanolem są również wyniki pre-zentowanej analizy.

Częstość ostrych zatruć jest zależna od środowi-ska, a wśród hospitalizowanych dominują mieszkańcy miast [18]. Przewaga pacjentów pochodzących ze śro-dowiska miejskiego była wyraźna również w materiale własnym.

Postęp toksykologii klinicznej, sprawny system informacji toksykologicznej, a także coraz lepiej funk-cjonująca sieć Szpitalnych Oddziałów Ratunkowych (SOR) przyczyniły się do poprawy jakości opieki me-dycznej nad chorymi, którzy ulegli ostremu zatruciu [19]. W każdym przypadku ostrego zatrucia koniecz-na jest indywidualizacja postępowania. W sytuacji, kiedy brak jest objawów intoksykacji, a okoliczności sugerują możliwość spożycia substancji toksycznej, najlepszym rozwiązaniem jest kontakt z ośrodkiem toksykologicznym w celu określenia rzeczywistego zagrożenia, jakie niesie z sobą określony ksenobiotyk [20].Współpraca z Regionalnym Ośrodkiem Informa-cji Toksykologicznej pozwala uniknąć niepotrzebnej hospitalizacji, a w przypadku gdy hospitalizacja jest konieczna, umożliwia poprawną kwalifikację pacjen-tów do zabiegów dekontaminacji, co korzystnie wpły-

wa na przebieg kliniczny zatrucia i skraca czas lecze-nia szpitalnego [21].

Wnioski1. Najczęstszą przyczyną ostrych zatruć były leki. 2. Częstość zatruć była zróżnicowana w zależności

od wieku i miejsca zamieszkania pacjenta. U młodzie-ży i dzieci przedszkolnych dominowały zatrucia leka-mi, natomiast u niemowląt i dzieci w wieku szkolnym przeważały zatrucia innymi ksenobiotykami. Ostre zatrucia częściej dotyczyły dzieci ze środowiska miej-skiego.

3. Rodzaj intoksykacji oraz wdrożonego postępo-wania terapeutycznego miał wpływ na przebieg kli-niczny zatrucia i czas hospitalizacji.

P I Ś M I E N N I C T W O

1. Bądyra-Kowalik M, Gołębiowska M. Zatrucia lekami i środka-

mi chemicznymi u dzieci i młodzieży. Acta Clin Morphol 2004;

7(4): 4–6.

2. Boyanowa A, Loukova A, Stankova E, Hubenova A. Suicide

self-poisoning in childhood. Przegl Lek 2005; 62(6): 427–430.

3. Kotwica M, Rogaczewska A. Ostre zatrucia w Polsce w latach

1997–1999. Analiza danych zgromadzonych w Krajowym Cen-

trum Informacji Toksykologicznej. Przegl Lek 2002; 59(4/5):

318–324.

4. Zawadzka-Gralec A, Walkowski M, Zielińska I, Gąsiorowska J.

Zmieniające się trendy ostrych zatruć przypadkowych u dzieci i

młodzieży. Pediatr Pol 2007; 82(5/6) 446–451.

5. Bukowska W, Szlagatys A, Korzon M. Zatrucia u dzieci i mło-

dzieży – nowe problemy. Przegl. Pediatr 2001; 31: 50–54.

6. Gauvin F, Bailey B, Bratton SL. Hospitalization for Intoxication

in Washington State, 1987–1997. Arch Pediatr Adolesc Med

2001; 155: 1105–1110.

7. Ostapenko YN, Matveev SB, Gassimova ZM, Khonelidze RS.

Epidemiology and medical aid at acute poisoning in Russia.

Przegl Lek 2001; 58: 293–295.

8. Barczykowka E, Kurylak A, Witt P, Kędzierska-Kaniasty J. Przy-

czyny zatruć u dzieci leczonych w Wojewódzkim Szpitalu Dzie-

cięcym w Bydgoszczy w latach 1999–2003. Zdrow Publiczne

2005; 115(3): 315–317.

9. Kotwica M, Czerczak S. Acute poisoning register since 1970:

trend and characteristics. Analysis of the files collected in Na-

tional Poison Information Centre, Łódź, Poland. Int. J. Occup.

Med. 2007; 20(1): 38–43.

10. Burda P. Zatrucia ksenobiotykami u dzieci. Dziecko krzywdzo-

ne 2005; 11: 315–317.

11. Caballero Valles PJ, Dorado Pombo S, Jerez Basurco B, Medina

Sampedro M, Brusint Olivares B. Epidemiologic survey of acute

poisoning in the south area of the community of Madrid. The

VEIA 2000 Study. Ann Med Interna 2004; 2(2): 62–68.

P E D I AT R I A P O L S K Atom 83, nr 4, lipiec–sierpień 2008

378

12. Szkolnicka B. Prescription and Over-the Counter medicals in

deliberate self-poisoning and accidental overdosing-preliminary

study. Przegl Lek 2005; 62: 568–568.

13. Kardas-Sobantka D, Maciejewska-Franczak M, Arndt H, Musiał

A, Kosmal M, Murlikiewicz K: Gaz pieprzowy-środek obronny

czy istotny problem nie tylko medyczny? Mat. Zjazd. XXVIII

Ogólnopol Zjazdu Pediatrów, Rzeszów16-18 czerwca 2005,

144

14. Szajner-Milart I. Epidemiologia ostrych zatruć u dzieci. W: Wój-

cik-Skierucha E, Szajner-Milart I. Ostre zatrucia u dzieci. War-

szawa: PZWL; 2000. p. 16–17.

15. Jenner B, Gomółka E. Toksyczne koktaile, czyli zatrucia mie-

szane w materiale laboratorium toksykologicznego. Przegl Lek

2006; 63(6): 482–486.

16. Jakubowicz-Klecha A, Lewandowska-Stanek H, Kalinowski P.

Problem zatruć w społeczeństwie polskim w materiałach Re-

gionalnego Ośrodka Toksykologii Klinicznej w Lublinie. Zdrow

Publiczne 2006; 116(2): 331–333.

17. Jenner B. Imieniny-czynnik socjologiczny kształtujący zjawisko

zatruć etanolem. Przegl. Lek 2006; 62(6) 608–611.

18. Zagórecka E, Kaczmarski M. Analiza przyczyn i przebiegu

zatruć u dzieci hospitalizowanych w III Klinice Chorób Dzie-

ci Akademii Medycznej w Białymstoku w latach 1995–1998.

Nowa Pediatr 1999; 4: 76–81.

19. Krenzelok EP. Ośrodki Informacji toksykologicznej ratują życie

i pieniądze. Przegl Lek 2001; 58: 175–176.

20. Panas M, Targosz D, Motyka E, Szkolnicka B. Znaczenie me-

rytoryczne, ekonomiczne i społeczne Ośrodka Informacji Tok-

sykologicznej w Ochronie Zdrowia. Przegl Lek 1997; 54(6):

477–480.

21. Zawadzka-Gralec A, Zielińska I. Dekontaminacja przewodu

pokarmowego w ostrych zatruciach u dzieci i młodzieży. Pediatr

Med Rodz 2007; 3(1): 14–17.

Adres do korespondencji :

dr n.med. Anna Zawadzka-GralecKatedra i Klinika Pediatrii, Alergologii i GastroenterologiiCollegium Medicum im. L. Rydygiera ul. M. Skłodowskiej-Curie 985-094 Bydgoszcztel. (052)5854850klped@cm.umk.plPracę nadesłano 24.01.2008 r.

379

P R A C A O R Y G I N A L N AAnna Zawadzka-Gralec i inni Ostre zatrucia u dzieci i młodzieży