Company

LOGO Open Access

Open Access Week UŁ 2011

Modele dystrybucji

Tradycyjny, masowy:Twórcy (nieliczni) – Wydawca – czytelnicy (masowi)(Gazety, literatura piękna, muzyka)

Internetowy:Twórcy (i zarazem czytelnicy) – Internet – czytelnicy (i często też twórcy)(portale społecznościowe – Wikipedia, Facebook, grupy dyskusyjne, blogi itd.)

Naukowy:Twórcy (i zarazem czytelnicy) – Wydawca – czytelnicy (i zwykle też twórcy)

Modele zarabiania

Tradycyjny, masowy:Wydawca wszystko kontroluje – kupuje prawa do dystrybucji od twórców, zarabia na sprzedaży egzemplarzy utworów lub pobiera opłaty za wykonanie/użycie.

Internetowy:Właściciel serwisu zapewnia tylko platformę wymiany, twórcy i czytelnicy wymieniają się utworami bezpłatnie, prawa autorskie do utworów zostają się przy twórcach, wydawca zarabia na reklamie, abonamencie lub datkach.

Naukowy:Mimo, że model dystrybucji przypomina raczej internetowy, wydawcy stosują tradycyjny model zarabiania. Dlaczego?

Po co nam wydawca?

• Przed erą Internetu:– Zapewniał obsługę procesu zgłaszania, selekcji i recenzowania– Składał, drukował i dystrybuował papierowe czasopisma

• Teraz– Nadal zapewnia proces zgłaszania, selekcji i recenzowania – Utrzymuje serwery i oprogramowanie umożliwiające dostęp do

czasopism on-line– Drukuje i dystrybuuje papierowe wersje, chociaż czytają je już

tylko emerytowani profesorowie

Co zyskują?

• Wydawca: zysk ze sprzedaży, majątkowe prawa autorskie, prawo do późniejszego zarabiania na udostępnianiu w płatnych repozytoriach

• Edytorzy – czasem niewielki dochód + pieniądze na sekretariat

• Recenzenci – pracują społecznie

• Twórcy – z nielicznymi wyjątkami nic nie dostają, a nawet zdarza się, że muszą płacić za publikowanie i dostęp do własnej twórczości…

Takie rozwiązanie budzi uzasadniony sprzeciw twórców, zwłaszcza, że koszt dystrybucji przez Internet jest znikomo mały w porównaniu z kosztem druku.

Koszty wydawania on-line

• Serwer i domena: ok. 1000 PLN/rok• Oprogramowanie jest dostępne bezpłatnie (Yummla, PKP itd.), ew.

kupuje się je raz (2000-5000 PLN)• Jedna sekretarka na pół etatu (1000 PLN?)• „Informatyk z doskoku” – 1000 PLN na rok• Recenzenci i rada redakcyjna pracują bezpłatnie• Razem: ok. 15 000 PLN/rocznie (z sekretarką i komercyjnym

oprogramowaniem) lub 2000 PLN bez sekretarki i komercyjnego oprogramowania. Przy 500 czytelnikach rocznie to jest 4 PLN rocznie!

Czemu płacimy 150 USD za roczną subskrypcję „Science” (lub 5 USD za każdy pobrany artykuł ???).

Miesięcznik on-line, ok. 20 artykułów na miesiąc:

Oprogramowanie

• CLEO Various tools related to revues.org and Lodel (see Lodel below) can be found in this site. In French.

• DiVA. From the the Electronic Publishing Centre at Uppsala University Library.

• DPubS. From Cornell University Library and Pennsylvania State University Libraries and Press.

• E-Journal. From Drupal. • ePublishing Toolkit. From the Max Planck Gesellschaft. • GAPworks. From German Academic Publishers (GAP). • HyperJournal. From the University of Pisa. • Lodel. Lodel is the publishing software behind Revues.org. • OpenACS • Open Journal Systems. From the Public Knowledge Project. • SOPS. From SciX. • Topaz. From the Public Library of Science

Modele finansowania

• Zbiórki publiczne i środowiskowe

• Przychody z reklam

• Stałe dotowanie przez instytucję prowadzącą

• Modele grantowe (bezpośrednie i poprzez wymogi w grantach indywidualnych)

• Opłaty za publikowanie

• Hybrydy (opcje OA w czasopismach komercyjnych)

Ruch OA

• Ruch Otwartej Nauki (Open Access Movement) - działa na rzecz otwarcia nauki, a szczególnie wolnego, darmowego dostępu do wyników badań i publikacji naukowych. Rozwinął się w ośrodkach naukowych razem z udostępnieniem publicznym sieci Internet.– Budapest Open Access Initiative, February 14, 2002: http://

www.soros.org/openaccess. – Bethesda Statement on Open Access Publishing, June 20,

2003: http://www.earlham.edu/~peters/fos/bethesda.htm. – Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the

Sciences and Humanities, October 22, 2003: http://oa.mpg.de/openaccess-berlin/berlindeclaration.html.

Więcej deklaracji oraz oświadczeń wspierających ruch OA znajduje się na stronach Open Access Directory: http://oad.simmons.edu/oadwiki/Declarations_in_support_of_OA.

Idea OA

Z deklaracji Budapesztańskiej:

„Przez OA rozumiemy taki stan, w którym czasopismo jest dostępne bezpłatnie w publicznym Internecie, z możliwością swobodnego czytania, pobierania, kopiowania, rozpowszechniania, drukowania, przeszukiwania, linkowania do pełnych tekstów, również włączania do innych utworów oraz do wszelkich innych, zgodnych z prawem wykorzystań, bez żadnych barier oprócz tych wynikających z ogólnego dostępu do internetu. Jedynym ograniczeniem użycia powinno być zapewnienie autorom integralności ich utworów i rzetelne określanie ich autorstwa w cytowaniach oraz utworach zależnych.”

Stopnie dostępu

• Zamknięty: Płatny i po zarejestrowaniu

• Minimum OA: Bezpłatny i powszechnie dostępny z „wszystkie prawa zastrzeżone”.

• Częściowy OA: Bezpłatny, oparty na licencjach pół-wolnych (prawo do redystrybucji i kopiowania, zakaz użycia komercyjnego i tworzenia utworów zależnych)

• Pełny OA: W pełni otwarty, oparty na licencjach wymagających tylko uznania autorstwa i oznaczania utworów zależnych

Pełne „OA”

• Bezpłatny i otwarty dla każdego dostęp

• Prawo do kopiowania i redystrybucji ma każdy

• Prawa autorskie zostają się przy twórcach

• Twórcy za pomocą wyboru licencji określają zasady i zakres swobód czytelniczych

• Wydawca (jeśli jest) – pełni rolę czysto służebną, dostarcza platformę techniczną i wspomaga proces recenzowania.

Model pełny - obawa

Każdy może włączyć naszą twórczość do własnego utworu,

ale…

musi to wyraźnie zaznaczyć, podać źródło i autora oraz spełnić inne, dodatkowe warunki licencyjne.

To wystarczy, aby chronić integralność naszego utworu, nasze dobra osobiste i prawo do uznania autorstwa.

Licencje:CC-BY:

Creative Commons - Uznanie autorstwa

CC-BY-SA:

Creative Commons – Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach.

Dwa kanały komunikacji

• OA publishing (Gold OA) – czasopisma w pełni i częściowo otwarte.

• OA self-archiving (Green OA) – otwarte repozytoria, elektroniczne archiwa prac naukowych; częściowo budowane na bazie czasopism otwartych, częściowo zawierające surowe dane, prace dyplomowe, materiały edukacyjne.

• Otwarte repozytoria i czasopisma wzajemnie się dopełniają:

– Wcześniejsze umieszczenie w repozytorium danych nie blokuje publikacji w czasopiśmie otwartym

– Publikowanie w czasopiśmie otwartym nie blokuje udostępnienia danych w repozytorium

Najstarsze czasopisma OA

• New Horizons in Adult Education (1987-present), current publisher: Graduate Program in the College of Education at Florida International University, Miami, Florida; initial publisher: Syracuse University Kellogg Project

• Psycoloquy (1989-2002), publisher: Stevan Harnad, Princeton University, sponsored by the American Psychological Association Science Directorate

• The Public-Access Computer Systems Review (1989-2000), publisher: University of Houston Libraries

• Electronic Journal of Communication/La Revue Èlectronique de Communication (1990-present), publisher: Communication Institute for Online Scholarship/Comserve

Źródło danych: http://oad.simmons.edu/oadwiki/Early_OA_journals

Transformowane

• BMJ (former: the British Medical Journal). Converted to OA on October, 2008. For details, see its announcement.

• Journal of Neuroscience. Published by the Society for Neuroscience, it converted to OA on January, 2008. As of 10/20/2008 was still OA, publishing issues.

• Nucleic Acids Research. Published by Oxford Journals, converted to OA on January, 2005. As of 09/12/2008 the journal was still OA, publishing issues.

• Science and Technology of Advanced Materials. Published by Japan's National Institute for Materials Science, it converted to OA on January, 2008. As of 10/20/2008 the journal was still OA, publishing issues.

Najbardziej znane

• PLoS: Public Library of Science (NIH, Howard Hughes Medical Institute i kilka fundacji), 8 czasopism, o IF od 13,5 do 4,5.

• BioMed Central, Chemistry Central, PhysMat Central (Springer+BM) - ponad 200 czasopism o IF od 20,1 do 1,65.

• arXiv - repozytorium fizyków (Los Alamos National Lab/Cornell Univ) - pół miliona artykułów, średnio 10 milionów pobrań miesięcznie

• PubMed i PubMedCentral (NIH) – medyczno/biochemiczna baza danych literaturowych i repozytorium publikacji (2,2 miliona pozycji).

Zbiory/wyszukiwarki

Zbiory:

• Directory of Open Access Journals (Uniwersytet Lund) – lista czasopism „prawdziwie OA” – ok. 4000 czasopism

• Open J-Gate (Informatics (India) Ltd) – ok. 4000 czasopism, baza literaturowa

• OpenDoard – (University of Nottingham) - lista repozytoriów – ok. 2100

Wyszukiwarki:

• BASE http://www.base-search.net/• OAISTER http://www.oclc.org/oaister/ • Google Scholar http://scholar.google.com/ • Scientific Commons - http://de.scientificcommons.org

Statystyki

OA w Polsce

• DOAJ rejestruje 132 polskie czasopism OA. (13 miejsce na świecie)

• Najstarsze:– Acta Palaeontologica Polonica

Wydawca: PANStart: 1997 (skanowane do 1956)

– Electronic Journal of Polish Agricultural Universities Wydawca: SGGWStart: 1998

– Oceanologia Wydawca: PAN Start: 1998

Lista pełna:http://www.doaj.org/doaj?func=journalsByCountry&cId=157&year=2011&uiLanguage=en

0

20

40

60

80

100

120

140

czasopisma

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

rok

Repozytoria

• Open AGH – kursy e-learningowe – licencja półwolna (CC-BY-NC-SA)

• AMUR – zasoby różne, UAM Poznań, „tylko do czytania”

• „Otwarta Nauka” ICM UW (w tym „Otwórz książkę” – różne licencje i Yadda – w większości „tylko do czytania”)

• CEON, ICM UW – publikacje, doktoraty, książki materiały konferencyjne, w większości na Creative Commons – Uznanie autorstwa.

Bariery rozwoju

• Konserwatywne środowisko naukowe– darmowe = nic nie warte– nie będziem pereł przed wieprze rzucać– niski IF– przywiązanie do tradycyjnych czasopism– niechęć do modelu opłat za publikowanie– układy z edytorami tradycyjnych czasopism

• Słabe wsparcie finansowo/instytucjonalne (granty Fundacji Orange, 7. projekt ramowy UE, wsparcie ministerstwa nauki dla hybryd Springera)

• Hybrydy i pseudo-OA – pomagają, czy szkodzą?